Module 1

Leermiddelen havo/vwo Make the Link - Climate exChange

1Module

Leermiddelen havo/vwo

Module 1

Make the Link - Climate exChange Leermiddelen havo/vwo

1Module

1

2

Module 1:

Wat is klimaatverandering en wat zijn de hoofdoorzaken?

Leermiddelen bij activiteit 1;

Wat is klimaatverandering?


1Module

1Module

3


1Module

1

4

Elk groepje leerlingen krijgt één van de hieronder beschreven stellingen

Aarde

Zon

Atmosfeer

1. Milieudefensie, een schreeuw om gezamenlijke klimaatoplossingenKoolstofdioxide (CO2) en andere gassen vormen een

isolatielaag in de atmosfeer waardoor onze aarde warm

blijft. CO2 wordt bijvoorbeeld uitgestoten als we fossiele brandstoffen

verbranden om hier energie uit te verkrijgen. We stoten nu echter zó

veel CO2 uit dat de atmosfeer steeds meer warmte vasthoudt, waar-

door het klimaat verandert. Klimaatverandering is een bedreiging voor

het milieu waar we allemaal afhankelijk van zijn en dus ook voor de

toekomst van de mens. De meeste wetenschappers zijn het erover eens

dat we veel minder CO2 moeten gaan uitstoten (tenminste 80% minder

in 2050), als we willen voorkomen dat klimaatverandering een ernstig

gevaar gaat vormen. Waar moeten we dan beginnen?

✂

2. Wereld Natuur Fonds

We weten dat klimaatverandering, de onzekerheid hieromheen

en de grote ophef erover verwarring veroorzaakt bij mensen.

Sommigen vragen zich nog steeds af of het nou echt gebeurt en

wat de oorzaken zijn. De afgelopen 150 jaar hebben de geïndus-

trialiseerde landen van de wereld onbewust de kwetsbare balans

van de CO2-kringloop verstoord. De CO2-kringloop is het proces

waarbij CO2 wordt opgenomen en ook weer wordt uitgestoten

(om vervolgens weer opgenomen te worden enz.) Het niveau

van de opname en uitstoot werd in zijn geheel stabiel gehou-

den waardoor het klimaat geschikt was voor gezond leven. De

verstoring is veroorzaakt door de verbranding van geweldige

hoeveelheden fossiele brandstoffen, het fokken van enorme

methaanproducerende veestapels en het kappen van bossen die

grote hoeveelheden CO2 uit de lucht opnemen. De extra CO2 in

de atmosfeer heeft de temperaturen wereldwijd laten stijgen. Met

het opwarmen van onze planeet veranderen de klimaatpatronen.

Wereldwijd komen er extremere en steeds minder onvoorspel-

bare weersomstandigheden. Op de ene plek wordt het natter, op

een andere juist droger. Ook kunnen er op eenzelfde plek vaker

droogtes, maar ook overstromingen ontstaan. We weten dat onze

aarde de afgelopen eeuw gemiddeld bijna 1 ºC warmer is gewor-

den. Dat lijkt misschien niet zoveel, maar een kleine stijging kan al

grote problemen veroorzaken voor mens en dier.

✂

✂

CO2 kringloop CO2 opname

door bomen

Biomassa

Emissie

CO2 in de atmosfeer


1Module

1Module

5

Er gaat geen dag voorbij of de energie- en klimaatpro-

blematiek haalt de media wel. Vaak zelfs de voorpagina’s.

De milieuexperts die zich vorig jaar nog afvroegen hoe

het onderwerp breed zou kunnen worden geagendeerd hoeven niets

meer te doen: het probleem agendeert zichzelf. Extreme weersomstan-

digheden, uiteenlopend van hitte en droogte tot zware regenval en

overstromingen, zijn de laatste jaren opvallend. De menselijke invloed

is groot, zo rekenen deskundigen voor. De alsmaar stijgende trends in

energiegebruik baren zorgen voor de toekomst.

3. Werkprogramma ‘Schoon en zuinig’ (Ministerie van VROM)

✂

4. Plan

Bijna alle wetenschappers zijn het erover eens dat

klimaatverandering door de mens wordt veroorzaakt. Kli-

maatverandering is voor iedereen merkbaar. Maar vooral

ontwikkelingslanden voelen de gevolgen hiervan, terwijl

zij het minst bijdragen aan de oorzaken. Ook zullen de

gevolgen in de toekomst steeds heftiger worden. Het zijn

dus vooral de kinderen van nu en hun kinderen die hier

het meeste last van zullen hebben. Het aantal orkanen,

tyfonen, overstromingen en andere klimaatrampen zijn nu

al aanzienlijk toegenomen en de gevolgen ervan zijn vaak

rampzalig. Plan vindt het erg belangrijk dat de ontwikke-

lingslanden de kans krijgen om zich aan te passen aan de

gevolgen van klimaatverandering. In de meest risicovolle

gebieden werkt Plan samen met de gemeenschappen om

hen te leren over de klimaatrisico’s en hoe ze deze kunnen

verminderen. Bijvoorbeeld door gewassen te verbouwen

die tegen droogte kunnen, het bouwen van dijken tegen

overstromingen en het opzetten van waarschuwingssyste-

men bij rampen. Maar ook als je hier maatregelen neemt

om verdere klimaatverandering tegen te gaan, is dat goed

voor de mensen in ontwikkelingslanden.

✂

Er is geen twijfel over; de uitstoot van broeikasgassen door

de mens zal doorgaan in de 21ste eeuw. Hierdoor komen er

nog meer broeikasgassen in de atmosfeer. Hoe gevoelig het

klimaatsysteem precies is voor extra broeikasgassen is onze-

ker. Vanaf 1850 tot nu was de temperatuurstijging ongeveer

0,8ºC. Vanaf nu tot 2100 zal de temperatuur waarschijnlijk

minimaal 1,1ºC tot maximaal 6,4ºC verder stijgen. De stijging

van gemiddelde temperatuur wereldwijd is bepalend voor

klimaatverandering. Maar, de dreiging van klimaatverande-

ring wordt vooral bepaald door wat er plaatselijk gebeurt met

de temperatuur, neerslag en andere klimaataspecten. Verder

is het belangrijk hoe goed de mens en de natuur zich daaraan

kunnen aanpassen. In hoeverre de te verwachten dreiging

genoeg is om nu al actie te voeren, is en blijft een politieke

keuze, en dus een keuze van de burger. Verschillende plan-

nen om klimaatverandering aan te pakken zijn ontwikkeld

en worden nog steeds ontwikkeld.

5. PCCC Platform Commu-nication on Climate Change

✂

CO2 opname door bomen


1Module

1

6

Onze aarde is een ideale plek voor ongeloofl ijk veel levensvor-

men. De atmosfeer is voor alle levende wezens van levensbelang.

Hij voorziet ons van de zuurstof die we inademen, functioneert

als een deken die ons warm houdt en beschermt ons tegen de

dodelijke straling van de zon en tegen meteorieten.

De temperatuur op aarde wordt door de atmosfeer geregeld. De

atmosfeer zorgt ervoor dat de stralingswarmte van de zon (die

door de donkere aarde geabsorbeerd wordt) ’s nachts niet terug

de koude ruimte in kan ontsnappen. Dit noemen we het broeikas-

effect. Wellicht heb je dit al eens ervaren in een kas (bijvoorbeeld

van een plantenkwekerij) waar het behoorlijk warm kan zijn, ook

als het buiten koel is.

Telkens wanneer we ademen of iets verbranden, zetten we

zuurstof in CO2 om. Die CO2 wordt op zijn beurt door planten

gebruikt om te ademen, waarbij ze de CO2 weer omzetten in

zuurstof en zo een kringloop vormen die goed in balans is. De

totale hoeveelheid CO2 in de atmosfeer is vrij klein. Wanneer we

meer koolstof verbranden (bijvoorbeeld door veel steenkool of

olie te verbranden om stroom te produceren of om in onze auto

te kunnen rijden) en ook nog eens bomen omhakken, vergroten

we de hoeveelheid CO2 in de lucht. Daardoor wordt de lucht iets

zwaarder en gaat als een dikkere deken rond onze aarde werken.

Hierdoor warmt de aarde op. Het gaat maar om een paar graden.

Toch is dat genoeg om de gevoelige balans in de natuur te versto-

ren: het poolijs smelt, de zeespiegel stijgt, er ontstaan vernieti-

gende orkanen en diersoorten als de ijsbeer kunnen uitsterven.

6. Pitara Kids Network

CO2 kringloop CO2 opname

door bomen

Biomassa

Emissie

CO2 in de atmosfeer

✂

Er is een indrukwekkende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs dat

klimaatverandering een ernstige en dringende zaak is. Het klimaat

op aarde verandert snel. Dit komt vooral doordat er extra broeikas-

gassen in de atmosfeer komen door menselijke activiteiten.

De meeste klimaatmodellen voorspellen dat een verdubbeling

van de hoeveelheid broeikasgassen (in vergelijking met de situatie

van vóór het industriële tijdperk) zeer waarschijnlijk wereldwijd

de gemiddelde temperatuur 2°C tot 5°C zal laten stijgen. Zo’n

verdubbeling van de hoeveelheid broeikasgassen wordt waar-

schijnlijk tussen 2030 en 2060 bereikt. Een opwarming van 5°C

wereldwijd is veel meer dan wat de mens tot nu toe heeft beleefd.

Zo’n stijging is vergelijkbaar met het verschil in temperatuur

tussen de laatste ijstijd en nu. Er zijn meerdere nieuwe studies die

zeggen dat er 20% kans is dat de temperatuur zelfs meer dan 5°C

zou kunnen stijgen. Wanneer de jaarlijkse uitstoot van broeikas-

gassen op het niveau van nu blijft, zouden er tegen het jaar 2100

meer dan drie keer zo veel broeikasgassen in de atmosfeer kunnen

zitten als vóór de industriële revolutie. Dit zou betekenen dat de

wereld 3°C tot 10°C warmer wordt.

7. Het Stern-rapport ✂

✂


1Module

1Module

7

✂

Klimaatverandering betekent:

- Opdrogen van rivieren door ontbossing

- Hogere temperaturen door toegenomen broeikaseffect

- Toerisme neemt af omdat ons mooie groene land niet meer groen is

- Voedselgebrek door te weinig neerslag

- Huidkanker door UV-straling van de zon

- Problemen tussen mens en dier vanwege vertrek van dieren uit hun natuurlijke

habitat door een tekort aan water en plantengroei

- Veranderingen in neerslagpatronen doordat er minder verdamping is

8. Leerlingen van het Shamanei-gymnasium in Kenia

✂9. Leerling van de

Vidya Valley-school in India

Klimaatverandering is de grootste uitdaging van de wereld van nu. Stijging van de tempera-

turen wereldwijd heeft onomkeerbare veranderingen in de nabije toekomst tot gevolg.

“Degrees of Separation”: Hiermee wordt bedoeld dat als de gemiddelde temperatuur op

aarde nog iets meer dan 1,0 0C verder stijgt, we te maken zullen krijgen met erg gevaarlijke

klimaatverandering. We worden nu dus eigenlijk alleen door iets meer dan 1,0 0C geschei-

den van die gevaarlijke klimaatverandering. De gevolgen hiervan zijn vooral in arme landen

rampzalig. Armoede zal namelijk toenemen en de ontwikkeling zal weer achteruit zal gaan.

✂Links bij de gebruikte stellingen (zie bijgeleverde document)

1. Milieudefensie:

Link 1

Jongerenorganisatie van Milieudefensie:

Link 2

2. Wereldnatuurfonds (WNF):

Link 3

Jongerensite:

Link 4

3. Britse wet over de CO2-uitstoot:

Link 5

Werkprogramma schoon en zuinig:

Link 6

4. Plan:

Link 7

5. PCCC Platform Communication on Climate Change:

Link 8

6. Pitara Kids Network:

Link 9 & Link 10

7. Het Stern-rapport:

Link 11

8. Leerlingen van het Shamaneigymnasium (Kenia) (ICC)

Brochure “Hear our voices” over de International Climate Challenge

9. Leerling van de Vidya Valley-school (India)

Brochure “Hear our voices” over de International Climate Challenge

10 “Degrees of Separation”: Department for International Development

Climate Change publication

Link 12

* zie ook groep ‘Documenten bij het lespakket’ op de website


1Module

1

8

Leermiddelen bij activiteit 2;

Wie vindt wat over klimaat-

verandering?

1. Wanneer ik door het

dal loop, zie ik alleen

maar droge grond die ie-

der beetje water opslokt.

Ik schreeuw om water, ik

kan de dorst niet meer

aan. Wat moet ik doen

als ik, jij, wij dit hebben

veroorzaakt?

2. Klimaatverandering is iets wat we

eigenlijk ontkennen en daaraan gaan we

ten onder. Je kunt natuurlijk van mening

verschillen over de mate waarin we aan

de opwarming van de atmosfeer van de

aarde bijdragen en in welke mate er een

natuurlijke oorzaak voor is. Maar de weten-

schap heeft bewezen dat het blijven gebruiken van fossiele

brandstoffen ons naar een ‘point of no return’ duwt. Als we ons niet

onafhankelijk maken van deze fossiele brandstoffen en we er niet

voor zorgen dat we bijvoorbeeld duurzame energie krijgen, veroorza-

ken we een wereldwijde ramp voor toekomstige generaties.

4. Veel landen staan voor het

dilemma dat het verbranden van

fossiele brandstoffen weliswaar

niet duurzaam is, maar dat ze

er wel hun welvaart mee hebben

bereikt. Sinds omstreeks 1800 is de economische ontwikkeling geba-

seerd op het verbranden van fossiele brandstoffen. Zover als we nu

in de toekomst kunnen kijken, zal dit nog zo blijven. Natuurlijk zal het

gebruik effi ciënter worden, maar er is niet echt een alternatief voor

het gebruik van deze brandstoffen voor de economische vooruitgang.

CO2 blijft lang in de atmosfeer hangen en voorlopig zullen we nog

CO2 blijven uitstoten. Daardoor is het onvermijdelijk dat er in de 21e

eeuw nog veel meer extra CO2 in de atmosfeer zal komen.

er wel hun welvaart mee hebben

3. Klimaatverandering biedt een unieke uitdaging voor economen: het is immers het grootste voorbeeld van een falende markt dat we ooit hebben meegemaakt. Er moet een wereldwijde economische analyse komen die uitgaat van de lange termijn (de komende 60 tot 100 jaar). Het belangrijkste in deze analyse moeten de economische risico’s en onzekerheden zijn. Er moet onderzoek komen dat leidt tot grote, wezenlijke veranderingen. Voor zo’n analyse moeten verschillende ideeën en technieken uit de economische wetenschap gebruikt worden. 5. Klimaatwetenschappers blijven hameren

op de gevaren van de opwarming van de

aarde. Dit doen ze om geld te kunnen blij-

ven verdienen. Ze zaaien daarmee paniek

en zorgen ervoor dat we hen meer geld

geven. Niet alle wetenschappers zijn het

erover eens dat er op het ogenblik echt

sprake is van door de mens veroorzaakte

klimaatverandering. Ik heb gehoord dat de

verandering deel uitmaakt van een cyclus.

De aarde heeft altijd schommelingen

gehad in temperatuur (van heel warm tot

heel koud). Menselijke activiteiten hebben

daar maar heel weinig invloed op.

✂

✂

✂

✂

✂


1Module

1Module

9

✂✂

6. Mijn tocht naar Nepal en Sri Lanka heeft mij ervan bewust gemaakt dat klimaatverandering veel grotere gevolgen heeft dan ik hier vanuit Washington kan waarnemen. Het is heel hard nodig om dit probleem op wereldniveau te bekijken en gezamenlijk aan een oplossing te werken.

7. Inheemse volkeren uit het poolge-bied zijn gedwongen om goed waar te nemen en te begrijpen. Ze leggen veranderingen in het weer, het gedrag en zelfs de smaak van bepaalde dieren vast. Veel inheemse volkeren hebben dus een veel intensievere relatie met de wereld om hen heen dan wij in Nederland. Daarom hebben veranderingen in het milieu grotere gevolgen voor hen. Voor hun levensonderhoud moeten zij kunnen vertrouwen op wat ze kunnen vangen, jagen, hoeden en oogsten.

8. Wereldwijde uitdagingen als armoede en klimaatverande-ring veroorzaken nog grotere verschillen. Ze laten immers de kloof zien tussen mensen die de middelen hebben om met de gevolgen om te gaan en mensen die dit niet kunnen. Maar, deze uitdagingen kunnen ook ver uit elkaar wonende gemeenschappen samenbrengen, wanneer ze zich samen tegen bedreigingen verenigen. Hoewel het de armste landen ter wereld zijn die voor de grootste uitdaging komen te staan, zitten we allemaal in hetzelfde schuitje. Het bestrijden van armoede en klimaatverandering heeft voorrang voor ons allemaal.

10. Er zijn heel veel huizen die minder dan vijf meter boven zeeniveau zijn gebouwd. Als de zeespiegel stijgt, komen veel huizen onder water te staan en zou het eiland in drieën worden opgedeeld. Dit komt doordat er dan nog maar drie delen van het eiland boven de zeespiegel liggen. Veel weideland wordt nut-teloos voor de boeren. We zullen allemaal schade ondervinden van klimaatverandering. Het is dan ook onze taak om voor de natuur te zorgen.

11. Klimaatverandering wordt door regeringen gebruikt om mensen te onderdrukken. Het is een sprookje dat de mens een gevaar vormt voor de atmosfeer. Klimaatverandering is te onzeker om bepalend te zijn voor overheidsbeleid. Plannen voor klimaatwetgeving in de VS betekenen het faillissement van het land.

9. Stel je eens een manier voor waarop de tropische

regenbossen gered kunnen worden zonder de broeikas-

gassen terug te moeten dringen. Stel je eens een manier

voor hoe milieubehoud geld op kan leveren. Er zijn

mensen die zeggen dat handel in CO2 voor grote onder-

nemingen de beste manier is om te betalen voor ver-

vuilende uitstoot. Bij de CO2-handel is het bijvoorbeeld

mogelijk om een bos te kopen of een programma voor

milieubehoud in een ontwikkelingsland op te zetten. Hiermee wordt de

door jou geproduceerde CO2-uistoot dan weer opgenomen op een andere

plek. Maar sommige mensen zeggen dat alleen de banken en investeerders

profi teren van zo’n handel en dat de vervuilers blijven vervuilen. Het gaat

om heel veel geld in de handel in CO2. De markt voor CO2 breidt zich we-

reldwijd uit, vooral in Azië. Maar wordt de uitstoot er wel door verminderd

en biedt het eigenlijk wel echte oplossingen voor klimaatverandering?

✂

✂

✂

✂

✂

✂


1Module

1

10

13. De enorme groei van de wereldbevolking is te danken aan één ding: het gebruik van fossiele brandstoffen. Het gebruik van fossiele brandstoffen heeft geleid tot economische groei en welvaart in de ontwikkelde landen. Daarnaast heeft het ook veel mensen uit de armoede gehaald, bijvoorbeeld in China en India. De Westerse landen hebben fossiele brandstoffen gebruikt om zich te ontwikkelen. Moeten we de ontwikkelingslanden niet toestaan om dit ook te doen?

✂

12. We moeten nu meer actie ondernemen en minder praten.

Klimaatverandering is een zaak van ons allemaal. We moeten

er effi ciënter mee omgaan, ons eraan aanpassen en maatre-

gelen nemen om verdere klimaatverandering tegen te gaan.

Klimaatverandering heeft ernstige

gevolgen. Dit geldt niet alleen voor

ecosystemen, maar ook voor de

gezondheid, de arbeidsmarkt en de

sociale ontwikkeling. Samen kunnen

we een verschil maken.

✂

Agenderen – onder de aandacht brengen van veel mensen in de hoop dat er actie wordt ondernomen.

Atmosfeer – gasvormige luchtlaag om de aarde, ongeveer 60 kilometer dik.

Ecosysteem – geheel van planten en dieren die voor hun leven afhankelijk zijn van elkaar.

Faillissement – wanneer niet meer voldaan kan worden aan fi nanciële verplichtingen. Al het geld is dan op en een bedrijf stopt dan

met bestaan.

Fossiele brandstoffen - brandstoffen die zijn ontstaan door samenpersing van bijvoorbeeld plantenresten in de aarde (gedurende

meer dan een eeuw). Voorbeelden zijn olie en kool.

Gemiddeld – waarde die je krijgt als je de totale waarde deelt door het aantal opgetelde.

Habitat – plaats waar een soort leeft en groeit.

Klimaatmodel – een computermodel die kan berekenen wat de toekomstige gevolgen zijn van klimaatverandering.

UV-straling – Ultra Violet straling. Niet-zichtbare straling van de zon, kan gevaarlijk zijn.

Zeespiegel – oppervlakte of niveau van de zee.

woorden-lijst

Module 1

Documents

Transcript of Module 1