Miscommunicatie tussen recht en geneeskunde

Lessen uit de zaak Lucia de B.

Metta de Noo

Persoonlijke introductie

Meppel 1950

Groningen geneeskunde 1968

Enschede psychiatrie en gehandicaptenzorg

Losser verpleeghuisarts

Enschede neuropsychiatrie

Hof van Twente GGZ-consulent huisartsenpraktijk

Vanaf 2004 Lucia de B

Casus van miscommunicatie

Advocaat van 40 jaar, na mishandeling 1995• In schijn nog welbespraakt en kundig• Geen kritische beoordeling door betrokkenheid• Verwarring rond de diagnose

negatie van stoornissen

ernstige “maatschappelijke teloorgang”

Strafzaak Lucia de B; enige data

4 sept. 2001 JKZ: onnatuurlijke dood baby A?

9 sept. 2001 Persconferentie ziekenhuis JKZ

17 sept. 2001 Aangifte ziekenhuis: 5 moorden en 5 pogingen tot moord

14 dec. 2001 Lucia de B naar gevangenis

24 mrt 2003 Rechtbank Den Haag: veroordeling tot levenslangvoor 4 moorden en 3 pogingen tot moord

18 juni 2004 Gerechtshof Den Haag: veroordeling levenslang plus TBS voor 5 moorden en 3 pogingen tot moord

13 aug. 2006 Verzoek tot herziening ingediend

14 april 2010Gerechtshof Arnhem:Er zijn helemaal geen moorden gepleegd!Volledige vrijspraak.

Een kettingreactie naar Levenslang plus TBS

1

2

5

4

3JKZ:

roddel, angst en antipathie

Rechter: kettingbewijs-

constructie

medici: gekleurde diagnostiek

Media + publiek: sensatie

“de engel des doods”

OM:dadergerichtonderzoek

Basaal: geen aandacht voor psychologische mechanismen

Persoon• beperkingen geheugen, mindsets • persoonlijke karakterkenmerken

Groep• loyaliteit, commitment• posities

Systeem• openheid, gezagsverhoudingen• prestige

De neuzen dezelfde kant op

Waarom is Lucia ten onrechte veroordeeld tot levenslang én TBS

• Beeldvorming door roddels en angst• Voorbarige conclusies en uitspraken • Gebrek aan distantie en onafhankelijkheid• Incorrecte achteraf-diagnostiek• Miscommunicatie door taal- en cultuurverschil• Onvoldoende integratie van feiten en kennis

Collaborative story telling (Professor dr. W.A. Wagenaar†) “Vincent plast op de grond” “Lucia is een vreemde Haagse vrouw, ze droeg een belletje om haar enkel en had rode slippers.”

“Lucia was zó vaak bij een overlijden aanwezig.”

Beeldvorming door roddel en angst

Casus: “de man die even ging plassen”,veroordeling wegens poging tot aanranding

Voorbarige conclusies en uitspraken

publiek

media

Medische diagnostiek: het moeten wel moorden zijn ....

Statistiek: de kans is 1 op 7 miljard….

Psycholoog: Lucia is een klassieke psychopathe: geraffineerd, leugenachtig, ze zal dus ontkennen….

Vooroordelen en verwachtingen“We tend to perceive what we expect to perceive”

Lucia: heks, gifmengster, brandstichtster,compulsie slaat dus op moorden

Louwes: “zo explosief”, geld van slachtoffer op eigen rekening geparkeerd, zie je wel…

Henk H.: het slachtoffer was niet bekend als bezoeker homo-ontmoetingsplaatsergo hij moet misleid en vermoord zijn

Gebrek aan distantie en objectiviteit

Uit rapport CEAS:“Wel lijkt het er op, dat aan het antwoord op de vraag waarom juist de ene deskundige, en niet een ander wordt ingeschakeld, geen onderzoek naar de specifieke kwaliteiten van de aan te wijzen persoon ten grondslag ligt. Argumenten over toevallige bekendheid met de persoon spelen een belangrijke rol.”

Hans van Eerd:gecreëerde distantie

Subjectieve getuigenissencasus Driss

kinderarts:“Het is onwaarschijnlijk dat Driss een ademstilstand kreeg; het ging heel goed met hem. Er was geen reden om ineens te stoppen met ademhalen.”

verpleegkundige:“Dit kan niet. Ik dacht dit bij Driss omdat de opname-indicatie hier geen aanleiding toe gaf.”

Correctie van voorgestelde diagnostiek

De opmerking van kinderarts dat het heel goed met Driss ging, is niet overeenkomstig met de gegevens zoals deze in de medische en verpleegkundige status staan opgetekend.Het is opmerkelijk dat de verpleegkundigen met name betekenis hechtten aan het feit dat Driss was opgenomen op 'sociale' indicatie en geen melding maken van alle overige pathologie die bij hem aanwezig was. Deze aangeboren afwijkingen werden blijkbaar tijdens deze opname als een "status-quo" beschouwd, waarbij de zorgverleners mogelijk onvoldoende rekening hielden met de bovengenoemde risico's voortvloeiend uit deze pathologie.

Uit Rapport Prof. Dr. J. Meulenbelt

Incorrecte achteraf-diagnostiek

Dossiers jaren na dato geïnterpreteerd

Natuurlijke sterfgevallen werden “onnatuurlijk”

Waarvoor en hoe is rapportage indertijd geschreven?- “niet erg benauwd”- “gaat naar huis”- “voelt zich redelijk”

Wanneer wordt een natuurlijk overlijden onnatuurlijk?

Gerechtshof den Haag:

Er moet sprake zijn geweest van:

1. een plotseling en onverwacht overlijden of levensbedreigend incident.

2. een medisch onverklaarbaar overlijden.

3. het overlijden of het levensbedreigende incident moet hebben plaatsgevonden op een moment dat de verdachte aanwezig was.

De schijn van voorspelbaarheiden verklaarbaarheid

medisch deskundige:

Deze verschijnselen hebben zich eerder bij patiënt voorgedaan en hij is daar altijd van hersteld. Dat overlijden past niet bij het ziektebeeld van Mo.

Taal en cultuurverschillen tussen recht en geneeskunde

“de toestand van het kind was stabiel slecht”

vertaling: het kindje kon dus tóen niet doodgaan

“er was sprake van een intoxicatie”

vertaling: het kind werd vergiftigd

“de heer is altijd goed gezond geweest, bezocht mijn praktijk sporadisch”

vertaling: de man kan geen hartstilstand hebben gekregen

Van medische praktijk naar juridisch oordeel

Medische praktijk: • interpretatie subjectief aspect• differentiaal diagnostiek alternatieve opties

Juridisch: zwart witwit

schuldig, ja of nee

Medisch:

“grijstintengrijstinten”

Onvoldoende integratie van feiten en kennis bij het onderzoek

• Geen deskundig(e) generalist(en) voor het coördineren van het onderzoek: voor correcte inventarisatie, vraagstelling en beoordeling.

• Niet alle relevante informatie bekend bij deskundigen.

• Deskundigen niet altijd up to date qua kennis.

VPK dossier:“2 x dunne def.”

Rechter: “er is sprake van een goede darm-passage”

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ?

Kunnen juristen in een medische* strafzaak:

• medisch informatie goed inventariseren ?

* Het medisch beroepsgeheim is een een extra complicatie; en kan een oorzaak zijn van inequality of arms.

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ?

Kunnen juristen in een medische strafzaak:

• de medisch informatie goed inventariseren ?

• de informatie analyseren en de relevantie ervan goed beoordelen ?

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ?

Kunnen juristen in een medische strafzaak:

• de medisch informatie goed inventariseren ?

• de informatie analyseren en relevantie ervan goed beoordelen ?

• deskundigen en getuigen goed bevragen?

Kunnen juristen in een medische strafzaak:

• de medisch informatie goed inventariseren ?

• de informatie analyseren en de relevantie ervan goed beoordelen ?

• deskundigen en getuigen goed bevragen ?

• rapporten op wetenschappelijke correctheid beoordelen ?

Recht en wetenschap deskundigheid in het rechtsproces ?

Beoordelen deskundigheidHoge Raad, schoenmakersarrest (1998):• beroep, opleiding en ervaring van de deskundige• deskundigheid betreft dit onderwerp • methode, betrouwbaarheid en vakkundige toepassing

2010: deskundigenregistermaar is dat geen schijnoplossing ?

Prof. Dr. H.F.M. Crombag: “Ga daar als rechter maar eens aanstaan… al die expertises waarmee rechters … in aanraking komen.”

Geneeskunde geen status quo..

Amandelen verwijderen: In 2010 : 28.000 kinderen per jaarIn 1974: 108.000 kinderen per jaar

CEAS:“Tot slot realiseert het driemanschap zich, dat de beoordeling van de mate van deskundigheid met een zekere mate van subjectiviteit gepaard gaat.”

Voorstellen voor verbeteringintegratie wetenschap in het recht

• Alternatieve hypotheses onderzoeken: een must.

• Een onafhankelijke “generalist” toevoegen aan OM (en gerecht) ter wetenschappelijke ondersteuning.

• Deskundigen kiezen op basis van de specifiek beno-digde “up to date” kennis. Geen statisch register.

• Open vraagstelling aan deskundigen met ruimte voor wetenschappelijke discussie.

• Een wetenschappelijke fout of een “unsafe conviction” betekent een “novum” voor herziening.

Intelligence psychology, de les van de MIVD

Selective perception and memory

Mindsets

Fallacy of identity

Perseverance phenomen

Mindset ltd UK

De functie van een advocaat van de duivel

Lessen uit de neuropsychiatriede advocaat-casus

“Gedrags”symptomen bij hersenbeschadiging

“Egocentriciteit”

Confabuleren

Persevereren

Onvoldoende overzicht in complexe situaties

Problemen bij planning en uitvoering

Barrières bij “ons” onderzoek

• Afscherming van informatiebronnen

• Geen openbaarheid van rapporten (Meulenbelt)

• Zwaarte van posities en loyaliteiten

• Belangen van organisaties en politiek

“geen respect voor nabestaanden”

“geen respect voor de rechter”

Een les?

“Jullie hadden het moeten laten bij enkele korte briefjes aan op basis van hun functie of specifieke expertise betrokkenen met daarin de suggestie eens naar deze zaak te kijken.Dat was de juiste weg geweest en had voldoende moeten zijn om met jullie gekwelde geweten in het reine te komen.Kortom : onnodig, onbegrijpelijk en een voor een medicus onvergeeflijke inschattingsfout. Etc. etc.”

Brief van hoogleraar geneeskunde18 december 2005

Tot op heden: geen vervolg

Reflectie op zaak Lucia de Berk

Folkert Jensma, NRC 4 september 2010 "Zoals artsen hun fouten begraven, sluiten justitie func-tionarissen hun vergissingen op in de gevangenis.”

Als justitiefunctionarissen hun fouten herzien, moeten artsen hun vergissingen opgraven.

Én moet de politiek geïnteresseerd zijn!

Hóe hebben deze en andere rechterlijke dwalingen kunnen gebeuren?