1

maart 2016- nr. 1

maart 2016 - Nr. 1

Meyrem Almaci: identiteit is als lasagna

Marianne Moyaert leidt bruggenbouwers op

Onverdoofde slacht: compromis mogelijk?

2 3

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

COLOFON

Magazine De Linker

Wang is een uitgave

van stichting De Linker

Wang. ‘Politiek met

compassie’ is het

motto van De Linker

Wang, de religiewerk-

groep van GroenLinks

redactie: theo Brand (hoofdredacteur), Bas Joosse (eindredacteur), anita Broek-huizen, Carin Hereijgers, maxine Herinx, nadine Huiskes, matthias Kaljouw, Yfke nawijn, Cor Ofman,Bas roufs, Iris Savel-kouls en Ina Scholma-Huisman.

aan dit nummer werkten mee:Hans Feddema, ruard Ganzevoort, Erica meijers, Enis Odaci, Herman radstake, margrietha reinders, Phillippe Velez mcIntyre en Petra Ybeles Smit

Commentaartekening: maarten Wolterink.

Omslagfoto: meyrem almaci. foto: Jelle Vermeersch/Humo.Opmaak/vormgeving: max Prins.Drukwerk: twigt Grafimedia, Wad-dinxveen. Gedrukt op geheel gerecycled FSC-papier.redactiesecretariaat: theo Brand, Wagenschuurstraat 14, 8043 XW Zwolle.E: redactie@linkerwang.nlabonnee-administratie: De Linker Wang, Prins Hendrikstraat 143, 2405 aJ alphen aan den rijn. E: administratie@linkerwang.nlJaarabonnement: € 16 (5 nummers).

Betalingen en donaties: nL60trIO0390264393 t.n.v. De Linker Wang o.v.v. ‘abonnement De Linker Wang’ of ‘Donatie De Linker Wang’. Stichting De Linker Wang: Politiek met compassie. religiewerkgroep van Groen-Links. Uitgever van het gelijknamige tijdschrift.Bestuur: ruard Ganzevoort (voorzit-ter), Sijtse van Veen (secretaris), Pieter van abshoven (penningmeester), Pieter Hartevelt, tjeerd de Jong en Bas roufs.E: bestuur@linkerwang.nlWebsite: www.linkerwang.nl. twitter: @DeLinkerWang.

{VaN DE rEDaCtIE {EN VErDEr

Bas JoosseEindredacteur

John Habets - waardevolle wereld

Column margrietha reinders

Interview anton Wessels

Fotoverhaal Hollandse moskeeën

Impressie nieuwjaarsbijeenkomst

Bespreking boek Green Values

Column Enis OdaciVacature: nieuwe voorzitter

andere Wang - ruard Ganzevoort

Commentaar Hans Feddema/ recensie boek Frans timmermans

Onder Ogen/agenda

Uitsmijter Petra Ybeles Smit

Moyaert: ‘Wij houden de wij/zij constructie in stand’

Onverdoofd slachten: zoeken naar compromis

BruggenbouwerMeyrem Almaci

6

9

10

12

18

19

20

21

22

23

24

4

8

14

maaFrt 2016- nr. 1

3

nederlanders worden gezien als goede bruggenbouwers, in de fysieke en letterlijke zin van het woord. maar in de figuurlijke zin, waar het gaat om mensen onderling, is er nog wel wat werk aan de winkel. Waarom zou er anders een masteropleiding zijn die nu studenten opleidt tot bruggenbouwers? marianne moyaert is hoogleraar theolo-gie aan de VU en is nauw betrokken bij de opleiding. Haar standpunt is helder: er zijn mensen nodig die interreligieus geletterd zijn; die de verbinding tussen meerdere geloof-stradities of tussen gelovigen en niet-gelovigen kunnen maken. Dat die verbinding op dit moment nodig is, behoeft weinig uitleg.

Een sprekend voorbeeld van een bruggenbouwer is meyrem almaci, Vlaams politica voor de partij Groen! Zij staat in de frontlinie van twee thema’s die ook De Linker Wang raken: het debat rond de onverdoofde rituele slacht en het debat over de islam. Over dat laatste onderwerp is ze helder: de Islam is al eeuwen in Europa en niet nieuw, zoals de laatste jaren vaker klinkt.

Volgens moyaert zijn wij het vooral die de wij-zij construc-tie tussen groepen in stand houden. almaci heeft daarover een duidelijke boodschap: de brug naar de medemens is al gebouwd, maar ga er ook overheen. De mogelijkheid om de wij/zij scheiding te overbruggen is er. maar soms lijken we te bang om ‘m te gebruiken. En bang waarvoor? Voor de ander? reëel beschouwd: wat kan er gebeuren? Iedereen is een mens, waar hij of zij ook vandaan komt. En er zijn verschillen, natuurlijk. maar we kunnen op z’n minst de dialoog aan gaan op een respectvolle manier.

almaci toont zich kritisch. ten aanzien van de Islam, maar ook rond de onverdoofde rituele slacht. Die discussie wordt te beperkt in beeld gebracht omdat het onderwerp alleen maar ter sprake komt tijdens de ramadan, vindt ze.

Ook in nederland is hier nog veel over te doen. Bas roufs maakte een actuele analyse: is er – met name ook binnen

GroenLinks - een compromis te vinden tussen dierenwel-zijn en de vrijheid van godsdienst?

Ook in dat verband zal er een brug geslagen moeten worden. Bruggen slaan is een kenmerk van religies, zo lijkt het weleens. aan de andere kant is dat natuurlijk niet waar. Iedereen kan een brug slaan. Volgens theoloog anton Wessels is het delen van verhalen daar een goed begin voor. met verhalen delen wordt begrip gekweekt. Dat is ook de gedachte achter de nieuwe bundel van Bureau de Helling ‘Green Values, religion and Secularism’ waarin we in dit nummer aandacht besteden.

Ga de dialoog aan, sla een brug, ga die zee van angst en wantrouwen over. Want over water gaan, daar worden we als nederlanders in het buitenland altijd voor geprezen. In letterlijke zin en hopelijk ook steeds meer figuurlijk.

Geef 3 nummers cadeau!als abonnee kunt u drie nummers van De Linker Wang

cadeau geven aan iemand die u kent en waarvan u inschat dat hij of zij het magazine waardeert.

U mag maximaal vijf personen gelukkig maken. Geef naam, volledig postadres, e-mailadres en liefst

ook telefoonnummer van degene(n) aan wie u 3 num-mers cadeau wilt doen, aan ons door.

Deze gegevens kunt u mailen naar Pieter van abshoven via administratie@linkerwang.nl

o.v.v. ‘3 nummers cadeau’. Dit kan tot uiterlijk 15 april.

De gelukkigen krijgen het magazine in mei, juli en oktober van dit jaar gratis thuisgestuurd. Zie ook de brief

die bij dit magazine is gevoegd.

4 5

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

5

marianne moyaert (1979) kiest haar woorden zorgvuldig, herformuleert en zoekt dingen op die ze niet paraat heeft. Een academica bij uitstek, maar ook iemand die zich realiseert dat ze spreekt over een gevoelig onderwerp. Ik spreek haar namelijk over de nood-zaak van het voeren van een interreli-gieuze dialoog, naar aanleiding van de

start van de masteropleiding Theology & Religious Studies: building interreligi-ous relations.

Het is nogal een mondvol. ‘Ja, we hebben heel lang over die naam nagedacht. We hebben er bewust voor gekozen om niet te spreken van een ‘interreligieuze dialoog’, omdat dat de indruk wekt dat het alleen maar over het verbale gaat. terwijl relaties tussen mensen van verschillende religieuze tradities veel meer dan alleen praten omvatten. Denk aan een vredesmars, of samen eten, maar ook aan conflict-situaties die we serieus moeten ne-men. We kozen voor ‘building’, omdat we geloven dat het mogelijk is om aan

relatieopbouw te doen, over de gren-zen van religieuze tradities heen.’

Is het noodzakelijk om elkaars teksten en tradities te kennen om een interreligieuze dialoog te kunnen voeren?‘Ik ben hoogleraar in de comparatieve theologie en hermeneutiek van de in-terreligieuze dialoog. Bij comparatieve theologie gaat het over een academi-sche studie van elkaars teksten, en het besef dat je eerst elkaars teksten eerst grondig moet bestuderen voordat je je aan de grote waarheidsvragen kunt wagen. Dat wil niet zeggen dat ieder-een een comparatief theoloog moet zijn, stel je voor! Er zijn veel vormen van interreligieuze dialoog, zoals de praktische, die meer gericht is op sa-menwerken en samenleven, maar ook een spirituele, waarbij weinig gepraat wordt maar des te meer gedeeld, en bijvoorbeeld ook de levensdialoog, die zich afspeelt op de speelplaats, of in de buurt, en die gaat over hoe je kunt samenleven en daarvoor zinnige relaties opbouwt.’

Wat voor studenten komen op de mas-teropleiding af? ‘De grote uitdaging voor ons is om studenten uit verschillende religieuze tradities aan te trekken. Het voordeel is dat we hier aan de VU aan een mul-tireligieuze en internationale faculteit zitten. In de eerste drie jaar is ons klas-lokaal zo divers dat er niet alleen over religieuze dialoog gesproken wordt, maar er ook echt één gevoerd wordt.’

Zijn alle studenten gelovig? ‘We hebben studenten van allerlei religieuze achtergronden, maar ook mensen die zichzelf ‘multireligieus’ noemen. Zij brengen een bepaalde onbevangenheid mee en bevragen waarheidsclaims binnen de traditi-onele godsdiensten, wat van grote meerwaarde is. Er ontstaan in het klas-lokaal soms onverwachte allianties, zoals tussen christenen en moslims die beide moeite hebben met het begrip ‘multireligiositeit’, maar veel respect hebben voor elkaars geloofs-commitment. afgelopen jaar hadden we ook een student die zichzelf atheïst noemde. Hij had niets met spirituali-

teit en de traditionele godsdiensten, maar was gefascineerd door de rol van godsdienst in de publieke ruimte. De uitdaging was om hem te laten inzien dat atheïsme ook een bepaalde levensbeschouwelijke visie is, terwijl hij zichzelf zag als ‘neutraal’.’

De studenten worden opgeleid tot brug-genbouwers. Wat houdt dat in?‘theorie en praktijk worden steeds bij elkaar betrokken. Je leert de theorie over de interreligieuze dialoog, maar wordt ook uitgedaagd om deze te voe-ren. Zo lezen studenten in gemengde groepen samen teksten van diverse re-ligies en reflecteren daarop. Zo wordt de praktijk ook in de klas gebracht. Daarnaast lopen de studenten ook sta-ge tijdens de opleiding. Zo proberen we ze tijdens de studie al uit te dagen om na te denken over hun toekomst. We hebben bijvoorbeeld een studente die op een multireligieuze school werkt. Zij zoekt naar mogelijkheden om meer ruimte te maken voor het in-terreligieus leren. Een andere student liep stage bij een nGO die bruggen bouwt tussen groepen en een retraite organiseert. Hij organiseert dit en denkt ook na over de manier waarop dat het beste kan worden gedaan.’

Dan verlaat je het klaslokaal, waarin respectvol wordt gesproken en er regels zijn, maar in de maatschappij gaat het er een stuk harder aan toe en zijn er veel religieuze conflicten.‘Er is denk ik heel veel behoefte aan mensen die interreligieus geletterd zijn: die in staat zijn om vanuit hun ei-gen levensbeschouwelijke visie kunnen praten over andere godsdiensten en een vertaalslag kunnen maken. Er zijn op dit moment veel conflicten, maar het is te eenvoudig is om te zeggen dat religie daar de bron van is.’

Maar zo wordt het wel gebracht. ‘Ja, maar het is problematisch dat er soms in de media, wanneer religie ter sprake komt, meer aandacht is voor

het conflictpotentieel dan het brug-genbouwende potentieel van religies. Er is meer aandacht voor een moskee die in brand wordt gestoken, dan voor een synagoge die zijn deuren opent voor de moslims wier moskee is afge-brand en zegt: jullie zijn hier welkom. Dat geeft een vertekend beeld.’

Als je kijkt naar debatten in de maat-schappij en in de media, lijkt er niet zozeer behoefte te zijn aan een interreli-gieuze dialoog, maar vooral aan een gesprek tussen ‘wij’, het westen, en ‘zij’, het islamitische deel van de bevolking. Is daar niet het meeste onbegrip? ‘Ik vind dat te eenzijdig. We moeten

ervoor waken om de islam zo apart te zetten. moslims zijn geen nieuwko-mers, ze zijn hier vaak al generaties lang en de islam maakt deel uit van de Europese identiteit. Wíj zijn het vooral die die wij-zij-constructie ma-ken. Er is, denk ik, een grote behoefte aan een interreligieuze dialoog, tus-sen veel partijen. Er ligt nog heel veel werk op het vlak van het erkennen van het geweld tussen joden en chris-tenen. We moeten ons niet zo fixeren op de islam, waardoor we de rest van ons verleden weer kunnen vergeten. Ik vind het in onze opleiding heel belangrijk om uit te leggen hoe het komt dat wij de islam als ‘de ander’ zijn gaan zien en hoe dat ons vaak dient. Vroeger was dat ‘christenen tegen de joden’, nu is dat ‘christenen tegen de moslims’. In de opleiding willen wij die mechanismen bloot-leggen en tegengaan, in plaats van mee te gaan in zo’n eenvoudig en eenzijdig discours.’

Wat wordt de rol van deze afgestudeer-den in de samenleving?‘We zijn een academische oplei-ding en geen beroepsopleiding. toch hopen we dat onze studenten

terugkeren in de maatschappij. Het interessante is dat onze opleiding ook niet-religiewetenschappers aan-trekt. Dat brengt tijdens de opleiding andere invalshoeken en vragen mee, maar straks ook potentieel voor hoogopgeleiden met een achtergrond in het bruggenbouwen.’

U deed onderzoek naar de mogelijkhe-den en onmogelijkheden van de inter-religieuze dialoog. Wat zijn die? ‘Er is een tijd geweest waarin er veel nadruk was op het harmonieuze verhaal, op hoe religies naar elkaar toe kunnen groeien en elkaar verster-ken. Ik vind het in mijn onderzoek

belangrijk om ook de obstakels te noemen, de situaties waarin men-sen uit verschillende tradities elkaar niet of moeilijk kunnen begrijpen. Concreet zijn dat bijvoorbeeld ritu-elen. al zouden christenen nog zo gastvrij zijn voor joden om mee te doen aan de eucharistie, voor beide groepen ligt dat heel moeilijk. Het is ook mogelijk om elkaars teksten te begrijpen en daar inspiratie uit op te doen, maar voor bepaalde groepen zal het moeilijk zijn om te erkennen dat die andere teksten ook geopen-baard zijn.’

Wat is het hoogst haalbare? ‘Ik spreek liever over een basisdoel-stelling. Die is dat mijn studenten leren om op een gepaste manier te spreken over hun eigen traditie in dialoog met een ander. Voor de een is de bereidheid om andere teksten te lezen al een obstakel, voor een ander is dat het begin. Dat is zo bij ieder gesprek, en bij elke vorm van dialoog. maar er zijn niet alleen moeilijkhe-den, ook mogelijkheden.’

marianne moyaert leidt studenten op tot bruggenbouwers

Leren bouwen aan interreligieuze relaties

maxine Herinx

In een tijd van religieuze spanningen en maatschap-pelijk debat over religieuze conflicten, is er grote be-hoefte aan bruggenbouwers. Die worden nu opgeleid aan de VU. Een gesprek met hoogleraar Marianne Moyaert, over de rol van deze bruggenbouwers en het belang van interreligieuze dialoog.

Op de Facebookpagina

master’s Programme

Building Interreligi-

ous relations worden

berichten gedeeld die

de (on)mogelijkheden

van de interreligieuze

dialoog laten zien

‘Er ontstaan in het klaslokaal soms onverwachte allianties’

Studenten van Marianne Moyaert.foto’s: Maxine Henrinx

6 7

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

Ongemerkt is een ‘onteigening’ op gang gekomen van wat van ons allemaal is, meent John Habets. al jarenlang houdt hij zich bezig met sociaaleconomische vraagstukken. De in Brunssum woonachtige auteur benadrukt dat er maatschappelijke waarden zijn die in de economie niet meetellen tenzij er geprotesteerd

wordt. ‘Ik denk aan bijvoorbeeld onze oerbossen, de noordpool en de oceanen.’

Kun je dit concreter maken?‘In mijn boek noem ik als voorbeeld de waarde van traditionele kennis. Ik verwijs naar de Indiase wetenschap-per en activiste Vandana Shiva. Zij zet zich al lange tijd in tegen patentering. Dat wordt door haar be-schouwd als onteigening. Door paten-tering worden ‘nieuwe’ soorten rijst, katoen, soja of gemanipuleerde zaden het exclusieve eigendom van een bedrijf. terwijl boeren eeuwenlang zaden hebben geselecteerd, gekweekt en veredeld. maar deze traditionele kennis wordt niet beschermd. alsof deze zaden en de eeuwenoude ken-nis, die erin besloten ligt, niemand toe komt en van nul en generlei waarde is. terwijl die gezamenlijke kennis en kunde uiterst waardevol is! aan deze ‘onteigening’ zit een hoge prijs, wordt duidelijk in mijn boek.

Wat we vooral niet moeten vergeten, aldus Vandana Shiva, is dat ‘de echte waarde van het leven het leven zelf is.’ ‘Een ander voorbeeld is de visvangst met gigantische sleepnetten, die de bodem van de zeeën leegschra-pen. Deze vorm van visvangst gaat gepaard met veel bijvangst; miljoenen gevangen vissen, haaien, dolfijnen, schildpadden en vogels, die - voor een deel dood of verminkt - worden teruggegooid in de oceaan.’

Wat zegt dit over de rol van overheden?‘De industriële revolutie leidde tot een ingrijpende verandering. De econoom Karl Polanyi spreekt van ‘de grote transformatie’ waardoor natuur en arbeid een ander karakter kregen.

Het zijn goederen geworden die te verhandelen zijn. Op de emissiemarkt kan ‘het recht om te vervuilen’ zelfs worden verhandeld. Zo legt de economie ‘stiekem’ allerlei maatschappelijke kosten op het bordje van mensen en hun toekomst. neem het amazonegebied, het grootste regenwoud ter wereld, dat met al zijn rijkdom in snel tempo wordt opgeofferd aan de markt. En de kosten, die voortvloeien uit het weg-vallen van deze kostbare leefgebieden en de verslechtering van het milieu? men kijkt weg terwijl het gaat om een gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid. Hetzelfde geldt voor onze oceanen. In de bescherming van deze ‘com-mons’ ligt een zeer wezenlijke taak van overheden; een taak die echter weinig wordt gezien en weinig aan-dacht krijgt. Overheden schieten hier ernstig tekort, ook in hun onderlinge samenwerking en afstemming. De economie: daar draait het om. Laat de markt z’n gang maar gaan, dan komt alles goed, is het mantra.’

Wat is daar mis mee?‘We hebben te maken met een denk-kader dat wezenlijke maatschappelij-ke waarden miskent en allerlei maat-schappelijke kosten veronachtzaamt. Steeds duidelijker wordt dat door een louter economisch denken de rol van de politiek verengd wordt en de ontwikkeling van samenlevingen in het gedrang komt. Het is bij uitstek aan overheden om maatschappelijke waarden te verdedigen en te koes-teren, die het leven op aarde aange-naam en de moeite waard maken, nu en in de toekomst.’‘Problematisch is dat overheden zelf dit niet zo zien. Overheden zitten vastgeklonken aan ‘de economie’. Die moet zorgen voor groei en werkgele-genheid. En als ‘tegenprestatie’ moet de markt zo onbelemmerd mogelijk zijn gang kunnen gaan. Overheden blijven ‘met de wind meewaaien’ ter-wijl deze tijd juist niét vraagt om een terugtredende overheid, die allerlei taken privatiseert en regels schrapt vooral ten behoeve van het bedrijfs-leven. Integendeel. markten kunnen

John Habets schreef boek over de ontwaarding van de wereld

‘Herwaarderen wat van ons samen is’

Mensen denken dat in de prijs van een product alle kosten zijn meegenomen. Maar veel kosten worden buiten de prijs gehouden. Denk aan de verontrei-niging van het water, de grond en de atmosfeer. Zo pleegt de mensheid roofbouw op de aarde. John Habets schreef onlangs een boek over de oorzaken van een dominant en wereldwijd ‘economisme’.

theo Brand

helemaal niet zonder overheidsregu-lering. De markt heeft van zichzelf geen moreel kompas.’

Herstelt het evenwicht zich op den duur niet vanzelf? ‘met de globalisering is in feite ‘de beer losgebroken’. In mijn boek wijd ik een hoofdstuk aan het fenomeen van de vrijhandelsakkoorden. Wat ik waarneem is hoe multinationals van overheden miljarden aan schade-loosstelling vragen en krijgen voor geleden bedrijfsschade als gevolg van overheidsbesluiten. maar die besluiten hebben juist tot doel de gezondheid en het welbevinden van hun burgers veilig te stellen. ‘Hier zien we hoe de belangen van het bedrijfsleven en die van burgers steeds nadrukkelijker tegenover elkaar staan, waarbij aan het veiligstellen van de belangen van burgers opeens een flink prijskaartje blijkt te hangen. ‘neem de zaak Vattenfall versus de staat Duitsland. In 2012 heeft elektriciteitsproducent Vattenfall een arbitragezaak tegen Duitsland aange-spannen. De Duitse regering heeft na-melijk na de kernramp in Fukushima besloten om per 2022 over te gaan tot sluiting van de diverse kerncentrales. Je zou zeggen: de rampen in tsjerno-byl en Fukushima hebben overduide-lijk aangetoond, dat er grote risico’s aan kernenergie kleven met, als het tot een ramp komt, enorme kosten. De kosten verbonden aan de kern-ramp in Fukushima worden bijvoor-beeld geschat op bijna 150 miljard dollar! En die kosten komen ook nog eens voor rekening van de overheid en dus van zijn burgers. Geen enkele verzekeraar is namelijk bereid om dit soort risico’s te verzekeren. ‘Vanwege het besluit van Duitsland zijn twee kerncentrales van Vattenfall met onmiddellijke ingang gesloten: voor Vattenfall aanleiding om 3,7 miljard dollar van de Duitse staat te eisen, wegens gederfde inkomsten. Dat is vanuit bedrijfsoogpunt ook nog eens goed te verdedigen. maar de burger is wel de dupe! En dit is nog maar één voorbeeld. ‘toch blijven overheden vrijhandelsak-koorden sluiten, die dit soort claims

mogelijk maken buiten de gewone rechtsgang om. Dit ongemakkelijke ‘dienen van twee heren’ kent een hoge prijs, waarbij burgers het nakij-ken hebben. En erger nog: de dreiging van dit soort claims maakt het voor regeringen moeilijker om besluiten te nemen met het oog op de gezond-heid en het welzijn van zijn burgers.’

Waar zie je de oplossing ontstaan?‘De markt op zichzelf is blind voor (maatschappelijke) waarden en kosten. Een herbezinning op de rol en positie van de overheid is daarom meer dan gewenst. Het water, de lucht, de oceanen, de noordpool, de oerbossen, de atmosfeer en de grondstoffen behoren immers toe aan de mensheid als geheel. ‘In mijn boek sluit ik aan bij initiatie-ven van Sharing The World’s Resources

(StWr) om te komen tot onder meer een ‘Global Commons trust’ onder de vlag van de (hervormde) Verenigde naties, waarin de hulpbronnen die de wereld rijk is, worden ondergebracht. Dit naast een meer evenwichtige verdeling van de welvaart en de finan-ciële middelen in de wereld, via onder meer het invoeren van belastingen op financiële transacties, het voorkomen van belastingontwijking, het heffen van belasting op vervuilende brand-stof en het verminderen van schade-lijke subsidies. ‘Politici, bedrijven en burgers moeten vooral gaan beseffen dat zij deel uitmaken van de grote familie die we mensheid noemen. alleen een dergelijk besef kan en zal

het winnen van het (economische) machtsblokken-denken, dat nu de verhoudingen wereldwijd domineert. Hoopgevend zijn de vele initiatieven die van onderop gestalte krijgen en waarbij het besef van de ene mens-heid op de achtergrond meespeelt. In mijn boek beschrijf ik enkele van deze initiatieven. ‘Wat ook hoop geeft is dat de publieke opinie gevoed wordt door wakkere burgers en initiatieven van onderop die stem geven aan mensen van vlees en bloed en wezenlijke maatschap-pelijke waarden, die in de verdrukking zijn geraakt. Zo wordt een belangrijke stap gezet richting het stoppen van de ontwaarding van de wereld. De wereld, die we als mensheid in pacht hebben gekregen, kan zo de waarde-volle wereld blijven die ze altijd was.’

‘Elles nos ignorañ’ is de titel van de kleurrijke schildering op de kaft van het

boek WAARDE(N)VOLLE WERELD. De woorden betekenen ‘ze negeren ons’

of ‘ze zien ons niet staan’.

{INtErVIEW

Overheden zitten vast aan ‘de economie’ Markten kunnen niet zonder regulering

John Habets is schrijver van het boek

WAARDE(N)VOLLE WERELD.

Het boek is te bestellen via www.wereldde-

len.nl. Prijs € 17,95. Van zijn hand is ook het

boek ‘Over zelfgemaakte drempels’ (2008),

een zoektocht naar armoede in eigen land.

Samen met Henk Gloudemans verzorgde

John Habets tevens ook de redactie van het

boek ‘De voedselparadox’ (2013).

8 9

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

99

Voor mijn neus staat een sprankelend gouden biertje: Het PaasIJ van Brouwerij ‘t IJ. Paasbier, amsterdams lentebier, staat er op het etiket. In het voorjaar wordt er van amsterdams water hoppig fris paasbier gebrouwen. Want op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente valt het Paasfeest. Deze datum is gebaseerd op de joodse liturgische kalender. mijn lievelingsbrouwerij houdt zich hier nauwgezet aan! Onze supermarkt in Die-men ook: met eieren, paashazen, paastakken, narcissen, paasbroden en boterlammetjes kondigt zij Pasen tijdig aan. niet dat de winkelketen of bierbrouwerij betekenis hechten aan de joodse achtergronden van het lentefeest. Het is een vrolijk gezelligheidsgebeuren geworden.

tegelijkertijd herinner ik me dat Pasen in de eerste plaats een herinnering aan de uittocht uit Egypte is : bevrijding uit slavernij en onderdrukking. Een feest dat niet los te maken is van een wrede maatschappelijke realiteit, die niet langer voor lief genomen wordt. Pasen begint bij de gruwel van tirannie en mensen die daaruit wegtrekken. Echt gezellig is het eigenlijk niet…..gevaarlijk wel.

Het Paasfeest schudt mensen door elkaar, zet de status quo op scherp, daagt ons uit om knellende structuren en systemen achter ons te laten.

Jezus, de jood, vierde het ook. In zijn tijd, de jaren dat Herodes antipas regeerde over Galilea en Pontius Pilatus prefect werd over Judea, braken er regelmatig opstanden uit. Ze waren het gevolg van torenhoge romeinse be-lastingen en gruwelijke wreedheid. Joden die protesteer-den werden zonder pardon doodgemarteld. Jezus was een van hen, gekruisigd als een misdadiger omdat zijn vreedzame beweging van arme boeren en vissers teveel groeide en het gezag naast zich neer leek te leggen. Hij riep op tot bevrijding en verandering. Pasen in de lijn van de exodus, in de geest van een God die mensen hoop geeft en in beweging zet.

Flavius Josephus, een joodse historicus uit de eerste eeuw, schreef hierover: ’Ook nadat Pilatus hem de straf van het kruis had opgelegd gaven zij die het eerst in de liefde waren het leven niet op. Tot op de dag van vandaag is de naar hem genoemde groep van de Christenen niet verdwe-nen.’

De Christenen, zo begrijp ik van Flavius, waren In de Liefde. Het waren Paasmensen. En ze gaven het niet op, tot op de dag van vandaag . Ik hoop dat die Christenen ook nu opstaan, en gevaarlijk en vrij durven leven.Op die opstanding drink ik een Paasbiertje. Proost!

Margrietha Reinders, predikant te Amsterdam.

OPStaNDING

margrietha reinders

{COLUmN

maart 2016- nr. 1

Het convenant van 2012 wordt gedra-gen door de overheid, slachthuizen en joodse en islamitische gespreks-partners. Essentieel zijn afspraken over normen ter verbetering van het dierenwelzijn. Gerekend vanaf het moment van de halssnede moet een dier binnen veertig seconden buiten

bewustzijn zijn. In de praktijk blijkt dit tot nu toe niet (altijd) goed te realise-ren en controleren in de slachthuizen. Pvda-staatsecretaris martijn van Dam (Economische Zaken) verklaarde op 17 februari 2016: ‘Ik vind de huidige uitvoeringspraktijk niet acceptabel. De aantasting van dierenwelzijn moet zo-veel mogelijk worden beperkt. Daarom heb ik een aantal strenge maatregelen genomen. Ik ben blij dat ik daarover met de betrokken religieuze orga-nisaties ook afspraken heb kunnen maken.’Van Dam vat in zijn Kamerbrief van 17 februari 2016 de bevindingen samen van de wetenschappelijke adviescom-missie die vanuit het convenant is ingesteld. In de huidige uitvoerings-praktijk blijkt de 40 seconden–regel, de meest wezenlijke regel uit het convenant, niet uit te voeren.

‘Geef ons de kans’In oktober 2015 kwam vanuit de ne-derlandse Voedsel- en Waren autoriteit (nVWa) een vergelijkbare conclusie naar buiten. De nVWa sprak zich uit voor een verbod op onverdoofde rituele slacht en onderbouwde dit met

zijn praktijkervaring tijdens inspecties. Vooral runderen lijden veel stress en pijn. Het kan gebeuren dat dieren toch meer dan de toegestane veertig seconden lijden.In het kielzog van de nVWa sprak on-der meer de Partij voor de Dieren zich opnieuw uit voor een verbod. maar tegelijk stelde de Inspecteur-Generaal van dezelfde nVWa het volgende: ‘Ik ben een voorstander van een goede wettelijke regeling van het onbe-dwelmd doden van slachtdieren.’ Hij bepleit dus geen verbod, wel strengere regels.Het nederlands-Israëlitische Kerkge-nootschap (nIK) zit ook op deze lijn. Ze vult aan dat er sinds 2012 al veel verbeteringen op gebied van dieren-welzijn zijn doorgevoerd. aan andere verbeteringen wordt nog gewerkt. nIK

vindt een verbod daarom voorbarig: ‘als joodse gemeenschap zetten we ons voortdurend in voor dierenwelzijn. Geef ons de kans.’De staatssecretaris ziet nu ook mogelijkheden om met strengere regels de werking van het convenant te verbeteren. met de convenants-partijen, de joodse en islamitische gesprekspartners zoals het nIK en het Contactorgaan moslims Overheid (CmO), is Van Dam overeen gekomen dat de rituele slacht beperkt wordt tot het dekken van de binnenlandse vraag. Eerstgenoemden zullen de ‘(…) daadwerkelijke binnenlandse behoefte in kaart brengen. Hierbij wordt ook de vraag naar ritueel vlees meegenomen op schepen, vliegtuigen en van tijdelijk in nederland verblijvende personen. Ook kan bij de vaststelling van de be-nodigde hoeveelheid rekening worden gehouden met bijzondere omstandig-heden.’

GroenLinksOver het wetsontwerp van de Partij van de Dieren was GroenLinks in 2012 verdeeld. De tweede Kamerfractie was toen voor een verbod – samen met

een deel van de Eerste Kamerfractie en de Werkgroep Dierenrechten en een groot deel van de partij. andere delen van GroenLinks spraken zich juist uit tegen een verbod, onder meer enkele GroenLinks-senatoren en de religie-werkgroep van GroenLinks: de Linker Wang. Zowel dierenwelzijn als grondrechten zitten diep verankerd in het Dna van GroenLinks. Is er binnen GroenLinks een compromis-benadering te vinden die recht doet aan beide soorten afwegingen? Zouden de Werkgroep Dierenrechten, de Linker Wang, het Kleurrijk Platform, joodse, islamitische en andere GroenLinksers samen in staat zijn een basis te leggen voor zo’n compromis?De vraag naar kosjer vlees is dermate klein dat dat ene joodse slachthuis in nederland in 2014 een groot verlies heeft geleden, aldus nrC Handelsblad op 30 oktober 2015. Daarom denkt het nederlands-Israëlitische Kerkgenoot-schap na over mogelijkheden voor kostenreductie, waaronder import van kosjer vlees uit het buitenland. De nieuwe verplichting om de pro-ductie van ritueel geslacht vlees te beperken tot de binnenlandse vraag, kan overigens een averechts effect hebben: extra rentabiliteitsproblemen werken import in de hand. als onver-doofde rituele slacht verboden wordt, dan is import van kosjer en halal vlees onvermijdelijk.Hoe het met het dierenwelzijn gesteld is in buitenlandse slachthuizen waar onverdoofd ritueel geslacht wordt, is zeer de vraag. In nederland is de controle daarop vermoedelijk stuk-ken beter. met uitsluitend import van kosjer of halal vlees verminderen we het dierenleed niet.

Nieuwe kansenZou het niet veel mooier zijn als joodse, islamitische en groen-bio-logische slagers tot een praktische samenwerking kunnen komen: voor duurzaam, kosjer én halal vlees dat op Hollandse bodem diervriendelijk én rendabel tot stand komt? Het klinkt als een inspirerende stip aan de horizon. Het aangescherpte convenant biedt daartoe nieuwe kansen.

Met een kleine meerderheid verwierp de Eerste Kamer in 2012 het door Partij van de Dieren bepleite verbod op onverdoofde slacht. Wat meespeelde is de vrijheid van godsdienst. Wel kwam het Convenant Onbedwelmde Rituele Slacht tot stand: een rege-ling waardoor onbedwelmde slacht mogelijk blijft onder voorwaarden ten aanzien van dierenwelzijn. De praktijk bleek weerbarstig. In februari kwam het kabinet daarom met een voorstel om de regels aan te scherpen.

Bas roufs

Bas Roufs is

bestuurslid en

redactielid van

De Linker Wang.

Zowel dierenwelzijn als grondrechten zitten diep verankerd in het DNA van GroenLinks

aanscherping bevordert dierenwelzijn zonder onverdoofde slacht te verbieden

Naar een werkbaar compromis rond onverdoofde slacht?

Het nederlands-Israëlitische Kerkgenootschap (nIK) benadrukt dat het bij de onbedwelmde slacht volgens de Joodse religieuze rite om een uiterst klein aantal dieren gaat. En ook dat uiterste zorg wordt besteed aan het dierenwel-zijn. Het gaat bij het vee om enkele duizenden kosjere dieren per jaar. ‘Een verwaarloosbaar aantal ten opzichte van twintig miljoen industrieel geslachte runderen, schapen en varkens waarvan een groot deel bedwelmd wordt door middel van methoden die in de praktijk tot dierenwelzijnsproblemen leiden.’ Het Contactorgaan moslims Overheid (CmO) heeft geen officiële reactie ge-geven. De populaire Stichting Halalpolitie (11.750 duizend likes op Facebook) is een kenniscentrum dat voorlichting en advies geeft op het gebied van halal voedsel en voeding, gezondheid en halal-lifestyle. Het betreurt de strengere regels ‘omdat hiermee in de eerste plaats een soennah verloren gaat’. De stichting voelt zich niet vertegenwoordigd door het CmO en schrijft: ‘Wij beraden ons op verdere acties’.

Kosher Hotdog’ door Shankar S. Bron: Flickr.com creative commons

10 11

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

De interreligieuze dialoog is en blijft onmisbaar, ongeacht wie er wel, of juist niet, aan meedoen, vindt anton Wessels. Hij pleit voor het teruggaan naar de bronnen en deze samen met anderen lezen en verstaan. In dat proces is het van belang om geleid te worden door kennis en wijsheid in plaats van emotie en vooroordelen. als emiritus hoogleraar godsdienstweten-schappen en predikant, alsmede door zijn meerjarige verblijf in Libanon en Egypte, ontwikkelde Wessels zich tot

een autoriteit wat betreft de verhou-ding tussen christendom en islam, specifiek als het gaat om de heilige boeken. In 2010 kwam zijn boek Thora, Evangelie en Koran – Drie boeken, twee steden, één verhaal uit, dat zowel in het Engels als arabisch werd vertaald. afgelopen november lanceerde hij een vervolg hierop: ’t Is een vreemdeling zeker – Gastvriendschap tussen joden, christenen en moslims. Vervullingals theoloog raakte Wessels geïn-trigeerd door de vraag in hoeverre er aanleidingen in de boeken zelf te vinden zijn die maken dat extremen onder joden, christenen en moslims zo tekeer gaan. ‘mijn uitgangspunt,’ vertelt hij, ‘is dat in die drie boeken niet de oorzaken liggen van die con-flicten, maar de oplossingen.’ Om dit uitgangspunt uit te leggen, zodat er vervolgens concreet mee aan de slag kan worden gegaan, is volgens hem opheldering nodig over een belang-rijke kwestie. ‘Veel christenen denken dat Jezus het Oude testament vervuld heeft, in de zin dat deze minderwaar-dig is en zelfs afgestoten kan worden. maar als je de boeken leest, begrijp je dat vervullen betekent dat het Oude testament bevestigd en beter begre-pen kan worden. Ik gebruik graag de beeltenis van een waterzak, zoals je die veel in het midden-Oosten ziet. als deze leeg is, vraag je je af waar deze voor dient, maar zodra deze gevuld is, is dit meteen duidelijk. Hetzelfde geldt voor de Koran, daarin lees je dat deze het Oude en nieuwe testament niet vervangt, maar beves-tigt.’Hoewel Wessels zich bewust afzijdig houdt van alle discussies rondom de islam in relatie tot de actualiteiten (IS en het vluchtelingenvraagstuk), wordt hij wel degelijk beïnvloed door deze ontwikkelingen. Zijn doel is echter om daar op constructieve wijze een bij-drage aan te leveren. ‘Ik probeer terug te gaan naar de bronnen zelf, want er wordt veel gepraat over moslims en er worden veel interpretaties gegeven van de islam, maar vaak door mensen die niet gehandicapt zijn door veel kennis. Vanuit mijn interesse en

anton Wessels wil interreligieuze dialoog constructief mogelijk maken

‘Je hebt een vijand nodig en die is gecreëerd. Dat is de islam’

De interreligieuze dialoog lijkt op het oog soms ver weg. Komt het niet neer op preken voor eigen parochie? Volgens Anton Wessels niet als de dia-loog geleid wordt door kennis en wijsheid. Het is een noodzaak om de dialoog te blijven voeren. De andere, onwerkbare, optie is het bouwen van bunkers en het sluiten van grenzen.

Nadine Huiskes

expertise probeer ik aan te geven waar het werkelijk om gaat.’

De wegVolgens Wessels hebben joden, christenen en moslims weliswaar drie groepen gevormd, maar delen ze een essentie die belangrijker is dan onderlinge verschillen. ‘De discus-sie die joden, christenen en moslims moeten voeren’, zo meent hij, ‘gaat om de vraag wie gelooft in recht doen en liefhebben en wie daar ook naar leeft. Dan sta je in de traditie van de thora en de profeten. Dan ben je een jood, christen of moslim.’ Dat ‘recht doen’ moet echter niet te veel gekop-peld worden aan ‘de wet’. Wessels: ‘Het begrip thora wordt meestal met wet vertaald, maar betekent eigenlijk weg. In het nieuwe testament wordt steevast verwezen naar de mensen van de weg, en ook sharia betekent weg, ter-wijl deze eveneens vaak als wet wordt vertaald en ingevuld. Zodra je van de thora of sharia een wet maakt, en he-lemaal als dit indruist tegen liefdevol recht doen, wordt het iets anders dan bedoeld werd.’

Het gevaar zit volgens Wessels in de tegenstellingen die worden gecre-eerd als religie vooral ‘wettisch’ wordt ingevuld. ‘Het wordt een probleem als christenen bijvoorbeeld zeggen: de joden hebben de wet, maar wij hebben het Evangelie. En voor buitenstaanders wordt zo’n religieuze wet al snel sym-bool voor onrecht en geweld.’

GastvriendschapIn zijn nieuwste boek waagt Wessels zich opnieuw aan het vraagstuk wat die gedeelde ‘weg’ van de drie religies zou kunnen inhouden. Vanwege zijn theologische expertise vertegen-woordigt hij daarbij zowel de joodse, christelijke als islamitische ziens-wijze. Op detaillistische wijze legt hij de gedeelde verhalen (veelal over de profeten) naast elkaar en illus-treert hij hoe de boodschap van deze verhalen de ruggengraat vormt van de gedeelde normen en waarden van de drie religies. Eén van de thema’s die hij behandelt is de omgang met vreemdelingen, waarvoor hij zowel

abraham’s als Lot’s verhaal met betrekking tot het bezoek van de engelen (in het verhaal synoniem voor ‘vreemdelingen’) uiteenzet. Het boek belichaamt kortom de interreli-gieuze dialoog die Wessels zo graag wil faciliteren.

natuurlijk is die interreligieuze dialoog niet zo makkelijk als het lijkt, zeker wanneer deelnemers maar over een fractie van de kennis beschik-ken die Wessels weet aan te wenden. Daarnaast dienen twee heikele pun-ten zich aan. Hoe betrek je dogmatici en extremisten bij de dialoog, zodat je niet enkel voor de eigen parochie preekt? En hoe ga je om met on-oplosbare kwesties zoals de al dan niet goddelijke status van Jezus, of het niet erkennen van het nieuwe

testament en de Koran door joden en van de Koran door christenen? Het lijkt onmogelijk om je aan de indruk te onttrekken dat deze laatste kwesties juist de kern uitmaken van de religieuze identiteit. Ze worden in ieder geval vaak ingezet om grenzen te trekken en de eigenheid te bena-drukken.

Wessels: ‘als je te maken hebt met zeer dogmatisch denkende aanhan-gers, dan is het ook om moedeloos van te worden soms. toch denk ik dat het met een zekere hoop en in een zeker vertrouwen moet lukken. Er is denk ik geen andere weg dan het te blijven proberen. Je zult altijd tegenstand houden, maar de andere optie is dat we bunkers gaan bouwen en grenzen gaan sluiten, maar dat kan ook niet de toekomst zijn. Zoals de dichter Henriëtte roland Holst zei: ‘de zachte krachten zullen zeker winnen in ‘t eind.’ Dat is een soort geloofsuitspraak, en daar geloof ik in. Hoewel de blijken van het tegendeel daar zijn.’

VerhalenHoop, vertrouwen en een gedeeld doel zijn volgens Wessels belangrijk voor het slagen van de dialoog. ‘als deze zachte krachten zich verenigen rondom een gedeeld doel, zoals geweldloosheid, dan is dat een goed vertrekpunt om samen de teksten in te duiken. Er is dan meer bereidwilligheid om niet te focussen op de verschillen, maar op de overeenkomsten.’ Verha-len hebben volgens hem ook de kracht om over grenzen heen hun uitwerking te hebben, ook op mensen die niet geloven. ‘Het delen van verhalen is een goede manier om zowel tussen gelovigen, als ook tussen gelovigen en niet-gelovigen, het begrip te vergroten waarom iemand gelooft en waarom iemand bepaalde waarden heeft. In feite is dit begrip de basis voor de in-

terreligieuze dialoog, of welke dialoog dan ook.’

OngelijkheidHoewel de theologie zijn comfort zone is, schroomt Wessels niet om een voorzetje te geven voor de discussie die volgens hem ook moet worden gevoerd. Die discussie gaat over de sociale en politieke ontwikkelingen die vaak onder (schijnbaar religieuze) conflicten liggen. De belangrijkste daarvan is volgens hem de groeiende ongelijkheid in de wereld vanwege de greep van het neo-kapitalisme. Half januari berichtte Oxfam novib dat de 62 rijkste mensen op aarde evenveel bezitten als de armste helft van de we-reldbevolking. Wessels: ‘Sinds de val van de muur is er nog maar één norm en waarde: het neo-kapitalisme. Dat beheerst ons allemaal. Wat is nog het socialisme van de Pvda, of van Blair of Hollande? Dat is ingrijpend veranderd sinds die tijd. Er is geen communis-tische vijand meer, maar je hebt een vijand nodig en die is gecreëerd. Dat is de islam.’

Voor buitenstaanders wordt een religieuze ‘wet’ al snel symbool voor onrecht en geweld

12 13

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

Moskeeën in Nederlandnederland heeft naast veel Kerkpleinen nu ook een moskee-plein: in Utrecht om precies te zijn. Het plein heet zo omdat het gloednieuwe gebouw van de Ulu moskee er staat. Uniek aan de nieuwe moskee is ook de gebedsruimte die open is voor gelovigen van alle gezindten. De vele christenen en joden uit de buurt kunnen er ook terecht.

Ook in bijvoorbeeld Ede, rotter-dam, amsterdam en amersfoort

werden nieuwe gebouwen geopend. Vrijwel allemaal

zijn het vervangers van

een vorige. Oude moskeeën zijn vaak gevestigd in bestaande gebouwen zoals voormalige scholen en christelijke kerken. Zulke moskeeën zijn van buiten doorgaans onherkenbaar als islamitisch gebedshuis. De oudste moskee van nederland, de mobarak moskee in Den Haag uit 1955, mocht niet te herkenbaar zijn. Het herenhuis-achtige gebouw mocht niet te veel afsteken bij de omgeving. Pas sinds de jaren zestig heeft het pand drie minaretten met bollen. De nieuwe moskeeën daarentegen worden erop gebouwd en bevatten typerende stijlken-merken: ronde bogen, koepels en minaretten. De islam wordt zichtbaarder. De bouw van nieuwe moskeeën gaat niet altijd zonder slag of stoot. Vaak zijn er protesten door buurtbewoners die bang zijn voor overlast. Soms spelen anti-islamsentimenten een rol. Bij de opening van de nieuwe moskee al Houda

waren enkele bewoners zo boos dat zij varkenskoppen op het terrein achter-lieten: een belediging voor moslims.

Om al die nieuwe bouwwerken te bekostigen houden islamiti-sche organisaties inzamelingsacties. Voor de bouw van de

Geleense moskee al Houda deed men oproepen voor donaties, onder andere met een film op You-

tube. De film begint met een Korancitaat: ‘Degene die een moskee bouwt, al is het

ter grootte van een nest van een vogel of zelfs kleiner, allah zal voor hem

een huis bouwen in het Paradijs’.

1. Dit ronde gebouw in de Utrechtse wijk

Kanaleneiland is sinds 1992 de Turkse

Eyüp Sultan moskee. Daarvoor was de

wijkbibliotheek erin gevestigd. (Foto: Iris

Savelkouls, 27 januari 2016).

2 en 6.

De Mevlana moskee in Rotterdam. Ont-

worpen door Architect Bert Toorman.

Geopend in 2001. Tijdens een verkiezing

in 2006 werd de moskee verkozen tot

het mooiste gebouw van Rotterdam.

(Foto: Dick Aalders, 7 augustus 2012,

Flickr Creative Commons).

3. De voormalige Ulu moskee in Utrecht,

die van 1983 tot 2015 gevestigd was in

het oude badhuis aan de Kanaalstraat

(Foto: FaceMePlS,13 juni 2013, Flickr

Creative Commons).

4. El Fath moskee in Amersfoort, geopend

in 2007. (Foto: William, 13 maart 2007,

Flickr Creative Commons)

5. De Rozengracht in Amsterdam met

goed zichtbaar de twee bruine torens

van de Fatih moskee. Voorheen was

dit de Sint-Ignatiuskerk. (Foto: Odin

Productions, 12 oktober 2014, Flickr

Creative Commons).

7. Nieuwe Ulu moskee in Utrecht, vlakbij

het station, geopend in oktober 2015.

De moskee ligt aan het Moskeeplein,

het eerste plein in Nederland dat naar

een moskee is vernoemd (Foto: Iris

Savelkouls, 27 januari 2016).

8. De nog onvoltooide Westermoskee bij

de Kostverlorenvaart in Amsterdam.

Na veel conflicten is men in 2013 met

de bouw begonnen. (Foto: Leliebloem,

28 augustus 2015, Flickr Creative Com-

mons).

9. De Mobarak moskee in Den Haag. De

oudste moskee van Nederland, geopend

in 1955. Tegenwoordig heeft het gebouw

minaretten; in de beginfase niet. (Foto:

RNW.org, 9 december 2005, Flickr

Creative Commons).

10. Nieuwe Ulu moskee in Utrecht,

zijaanzicht met de gevel van het keba-

brestaurant op de begane grond (Foto:

Iris Savelkouls, 27 januari 2016).

11. De gebedsruimte van de nieuwe Ulu

moskee van Utrecht, gezien vanaf het

vrouwengedeelte op de balkons (Foto:

Sarah, januari 2016).

.

1

2

5

6

9

10

11

3

4

7

8

14 15

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

De ontmoeting met meyrem almaci vindt plaats tijdens de ramadan. De voorzitter en federaal parlementariër van de Vlaamse partij Groen probeert er zoveel mogelijk aan mee te doen,

maar met haar drukke agenda is dat een flinke opgave. ‘De ramadan is niet gezond, je vraagt veel van je eigen lichaam en daarom mag je al-leen meedoen als je fysiek sterk bent. maar het gaat om meer dan jezelf in de ramadan. Het is een maand van zelfbeheersing, introspectie en samen-komst met familie, buurt en vrienden, die wordt afgesloten met een gebaar naar mensen buiten je eigen kring, die het slechter hebben dan jij. Uiteindelijk geven de onderliggende morele princi-pes van solidariteit en verzoening zin aan het ritueel en aan de praktijk.’

Beïnvloedt je geloof de manier waarop je politiek bedrijft? ‘De principes die ik van huis uit heb meegekregen vormen voor mij een morele leidraad. mijn vader kwam in de jaren zestig naar België, mijn moeder volgde met het gezin in 1974. Ik ben het tweede kind dat in België is geboren en heb nog zeven broers en zussen. mijn vader en moeder zijn traditioneel gelovige soennieten. Wij gingen als kinderen naar Koranles en naar turkse les. tot mijn zestiende heb ik een hoofd-

doek gedragen. toen besloot ik daar-mee te stoppen op grond van mijn eigen interpretatie van de turkse verta-ling van de Koran. Volgens mij ging het er bij de hoofddoek oorspronkelijk om niet te veel op te vallen, als je dat toepast op deze samenleving dan val je er juist wel mee op. Het staat ook niet als expliciet voorschrift in de Koran. mijn ouders reageerden als echte gelovigen, niet vanuit de traditie, maar vanuit de Schrift, die zegt dat dwang in onze godsdienst niet mag: ‘als ik jou dwing om een hoofddoek te dragen dan haal ik mezelf ook een zonde op de hals. Ik vind het heel erg voor jou dat je een stuk van de hemel mist, want ik hou van je en ik wil graag dat je met ons naar de hemel gaat – want zo zagen ze het wel – maar als ik je zou dwingen om de hoofddoek toch

te dragen ga ik ook in tegen de geest en de letter van waar ik in geloof en dan zijn we allebei verder van huis.’ Ik was het eerste meisje dat geen hoofd-doek meer droeg in de kleine turkse gemeenschap van het gehucht waar we woonden. mijn ouders werden er op aangesproken. Ik ben opgevoed met spreekwoorden als ‘Gören görünün hakki var’: het oog dat ziet, heeft ook rechten. met andere woorden: eten en drinken voor de ogen van mensen die behoeftig zijn, betekent delen. Want sommige dingen zijn gewoon geluk en toeval, bijvoor-beeld dat je hier geboren bent. Dat verplicht je ook een verbinding te leg-gen met mensen aan de andere kant van de wereld, en mensen hier die het minder goed hebben. De waarden die ik van huis uit heb meegekregen – solidariteit, zelfrespect, respect voor anderen, integriteit, zorg dragen voor jezelf en je leefomgeving – sluiten heel goed aan bij het ecologische gedach-tegoed dat voor mij neerkomt op drie samenhangende waarden: solidariteit, rechtvaardigheid en respect voor de draagkracht van mensen en van onze planeet.’

Hoe definieer je religie? ‘Ik spreek liever van levensbeschou-wing. religie wordt meestal geasso-cieerd met de boekgodsdiensten, dat vind ik te beperkt. mij gaat het om een systeem van zingeving met bepaalde morele principes, tradities en rituelen. Dat geldt net zo goed voor atheïsten die hun morele kader ontlenen aan bijvoorbeeld de Verlichting.maar religie wordt heel verschillend ervaren. Er is in West-Europa een strijd geweest na de Verlichting tussen se-cularisme en religie, die na de tweede Wereldoorlog leidde tot afscheid van het gezag van meneer pastoor en meneer de burgemeester. Prima, maar die ontworsteling moet geen ontworte-ling worden. Velen zeggen: we hebben ons losgemaakt uit de heerschappij van die ene religie, we gaan die strijd nu niet meer over doen. maar voor anderen, zeker migranten, gaat het over hun alledaagse praktijk, niet over een fenomeen van vroeger. Er is nu eenmaal verschil in geschiedenis en evolutie. Daarnaast heb je ook bekeer-lingen die religie opnieuw ontdekken, zoals evangelicale groepen. religie is dus springlevend. We moeten in die diverse samenleving een modus vivendi vinden. Wat mij betreft begint dat met de erkenning dat mensen zingeving nodig hebben, dat dat op heel diverse ma-nieren kan, maar dat we een basisset aan waarden hebben die voor iedereen onvervreemdbaar is. Want wiens waar-heid is dé waarheid? als overheid heb je maar één optie: het bewaken van de vrijheid van levensbeschouwing, van atheïsme tot de boekgodsdiensten en alles ertussen, uitgaan van de twijfel en niet van het gelijk van één speci-fieke groep.’

De school is een plek waar overheid en privé bij elkaar komen. Wat vind je van religieuze symbolen in het onderwijs?‘Ik heb er persoonlijk geen problemen mee, maar ik kan me voorstellen dat anderen het moeilijk vinden als de leraar van je kinderen een totaal an-dere levensbeschouwing heeft dan jij. maar wat ik onacceptabel vind is dat je leerlingen verbiedt hun levensbe-schouwing te uiten, zoals het geval is

bij het antwerpse verbod op hoofddoe-ken in de klas. Dan komt het recht op onderwijs in het gedrang. als feministe vind ik dat je de vraag moet stellen: wie is hier het slachtoffer en wie heb je geholpen? Veel mensen denken: we doen er goed aan die hoofddoek van de hoofden van die meisjes te halen, maar emancipatie onder dwang heeft nergens ter wereld in de geschiedenis gewerkt. Het werkt contraproductief. De kleine groep die echt onder druk

staat zie je niet meer, want die meisjes komen niet meer naar school en duw je eigenlijk nog dieper de problemen in. En tegen de meisjes die zelfbewust hun identiteit aan het vormen zijn, zeg je: omdat wij de hoofddoek op deze manier interpreteren, heb jij het recht niet er een ander symbool van te maken. Wij beslissen waar de hoofd-doek voor staat. maar je bent niet eens islamitisch! Wat geeft jou het recht om die religie zo te interpreteren en vervol-

gens die interpretatie boven die van deze vrouwen te stellen? Dat is geen democratie meer. Dat is een samenle-ving die is gebaseerd op de angsten en projecties van één specifieke groep, de dominante groep. Dat is niet het soort samenleving waar ik in geloof.’

Vlaamse politica wil einde aan eenzijdige benadering identiteit

Meyrem Almaci: ‘Ga nu eindelijk eens over die brug’

Vlak na de aanslagen in Parijs werd Meyrem Almaci overspoeld met haatmail. Toen ze in een openbaar debat opriep tot eenheid noemde een andere deel-nemer aan tafel haar een ‘paard van Troje’ omdat ze moslima is. Almaci is één van weinige moslims in de groene partijen van Europa. Zowel daarbinnen als daarbuiten staat ze in de frontlinie van het debat over de islam.

Erica meijers

‘De islam is hier altijd geweest. De gedachte dat de islam nieuw is in Europa, is flauwekul’

Lees verder op

pagina 16

foto: Groen.be

16 17

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

Dit debat is in de groene beweging nog niet afgesloten. Op de Council van de Europese Groene Partij in Zagreb in mei 2015 ontstond een discussie over de hoofddoek, waarbij sommigen zeiden: we moeten de islamitische vrouwen bevrijden. ‘Ik vind dat paternalistisch. Je hebt het recht niet voor andere vrouwen te beslissen hoe zij hun emancipatiestrijd moeten aanpakken. Want dat is in elke context verschillend. allochtone vrouwen kiezen niet automatisch voor de westerse manier; zij gebruiken hun eigen symbolen en manieren. Er is een verschil in culturele strate-gieën: tegen sommige dingen zet je je af en van sommige dingen maak je juist gebruik om binnen de gemeen-schap dingen te veranderen. Zo zie je dat vrouwen in het midden-Oosten de

hoofddoek afleggen als protest, terwijl die hier juist wordt gebruikt als een statement om rechten af te dwingen. Het is een andere context, het is een andere strategie, maar het is daarom niet minder goed. Zo’n reactie zegt mij vooral dat we veel meer brugfiguren nodig hebben en dat we veel meer in contact moeten komen met feministes binnen andere gemeenschappen. Het is een kwestie van niet weten en niet kennen. Het is géén onwil. Ik ben groot geworden te midden van diversiteit, zowel thuis als op school. Sommige van mijn zussen dragen de hoofddoek, sommige niet. Ik heb op allerlei scholen gezeten, van diep katholiek tot notoir vrijzinnig. al die ervaringen hebben me wel – soms tegen wil en dank, maar zeer bewust – tot bruggenbouwer gemaakt. maar nu is de tijd voorbij dat ik degene moet zijn die steeds pendelt tussen de ene en de andere groep. Dat ben ik langzamerhand beu. Die moeheid bij de brugfiguren zie ik overal. De brug ligt er allang: ga er nu eindelijk eens overheen.’

Worden die bruggen nu juist niet opgeblazen door enerzijds aanslagen en radicalisering en anderzijds de reacties daarop? ‘absoluut. We hebben onze verant-woordelijkheden wereldwijd decennia lang ontlopen en dat komt nu keihard in ons gezicht terug. maar dat is veel minder een verhaal van religie dan een verhaal van internet, immigratie, han-del en economische belangen. religie wordt daarbij gebruikt om oorlog, on-derdrukking en geweld te legitimeren. maar uiteindelijk draait het om het verwerven van macht en geld.’

Dus religie heeft een Januskop? Het kan goede dingen inspireren, maar ook ellende legitimeren?‘Ja. Er zijn mensen die vanuit hun religie en levensbeschouwing op kleine

schaal schitterende dingen doen, maar je ziet dat religie catastrofale gevolgen heeft als het wordt gebruikt voor het rechtvaardigen van geweld en zelfs

barbarij. Je kan het niet afdoen met: dit is niet de ware islam. Vanaf het moment dat iemand religie gebruikt voor het legitimeren van gruwelijke dingen zoals bij ISIS gebeurt, moet je je daar tegen verzetten. Ik ben niet verantwoordelijk voor de onthoofdin-gen van ISIS en ik ben er net zo pijnlijk door geraakt als ieder ander. Boven-dien: ISIS maakt geen verschil tussen moslims en andere burgers. Dus kunnen we nu samen een strategie ontwikkelen? Het zou een gigantische fout zijn als we denken dat we het kunnen oplossen door ons terug te trekken in onze eigen groep; het enige mogelijke antwoord is menselijkheid. En in het geval van ISIS ook repressie. Ecologisten zijn pacifisten, maar ten aanzien van dit soort gruwel heb je een multidisciplinaire strategie nodig, inclusief repressie.

maar laten we wel wezen: er is met de aanval van Bush op Irak een lont aan-gestoken die we nooit meer hebben uitgekregen. We worden nu eindelijk gedwongen na te denken over wat we allemaal doen in die regio en hoe we eindelijk eens deel van de oplossing kunnen worden. Die mensen daar

moeten nu onder ISIS en assad leven tussen hamer en aanbeeld. Ik denk dat ik ook de middellandse zee op zou gaan in een bootje.’

Rechts reageert op deze situatie met de voorstelling dat de Europese beschaving recht tegenover de islam staat. ‘Het is een fabeltje dat Europa joods-christelijk is van origine. Het Ottomaanse rijk heeft tot voor de poorten van Wenen gestaan. Kijk naar de architectuur van Spanje, naar al die oude schilderijen van Westerse heersers in een outfit van een sultan. men heeft gedweept met de Otto-maanse beschaving. natuurlijk, er is altijd een gespannen relatie geweest, zie de kruistochten, maar de islam is hier altijd geweest. De gedachte dat de islam nieuw is in Europa, is net zulke flauwekul als de bewering dat de islam niet door de Verlichting is gegaan en dat nog moet doen. Onderzoek toonde aan dat de grote meerderheid van de moslims de principes van de verlichting koesteren. Ik geloof niet in de geschiedenis als een opgaande lijn. alsof na de Verlichting alles in orde was in Europa. Daarna is Europa ook weer steil naar beneden gegaan, denk maar aan de tweede Wereldoorlog en de oorlog in Bosnië. De Verlichting heeft veel betekend. De scheiding van de machten en de schei-ding van kerk en staat is een ongeloof-lijk belangrijke verworvenheid. Je hoort mij het belang daarvan nooit minima-liseren, maar het is niet voor eeuwig verworven. Dat ‘zij’ het niet hebben en ‘wij’ wel. Je ziet hoe een aantal princi-pes uit de Verlichting nu weer onder druk komt te staan, zoals de vrijheid van levensbeschouwing en een aantal democratische grondrechten als de bescherming van onze privacy. Onder druk van angst sneuvelen snel allerlei zaken die van belang zijn voor een de-mocratie en die we zowel hier als ook elders overeind moeten houden.’

Soms botsen democratische grondrech-ten met elkaar. Hoe stond Groen tegen-over de voorstellen om ritueel slachten te verbieden?‘Wij zijn vóór verdoofd slachten, maar we willen wel dat dit wordt ingevoerd

in overleg met de gemeenschappen die het betreft. Het debat is in België niet op een goede manier gevoerd. Onverdoofd slachten wordt steeds op de agenda gezet tijdens het islami-tische offerfeest, maar het gebeurt het hele jaar door bij moslims, joden en sommige animistische geloofsge-meenschappen.

Laten we het debat over verdoofd slachten eens voeren in zijn totaliteit, buiten de feesten om. Want nu hebben veel moslims het gevoel dat het er om gaat hun feest te vergallen. Van dieren-welzijnsgroepen begrijp je wel dat ze juist tijdens het offerfeest om aan-dacht vragen, maar als overheid heb je de plicht om het algemeen belang in het oog te houden. Er zijn genoeg gelovige islamitische landen waar ook

verdoofd wordt geslacht. Ga daar eens kijken en onderzoek wat er mogelijk is. Door het debat zo te polariseren krijg je in plaats van een open hand een verkrampte vuist; niemand komt meer uit zijn loopgraaf.’

Zie je religie als een bron van inspiratie of als een obstakel voor groene politiek?‘In het algemeen denk ik dat alles wat mensen zin geeft inspireert. Voor mij-zelf geldt dat in elk geval wel. religie wordt een obstakel wanneer anderen je religieuze component vooral aan-grijpen als er aan de andere kant van de wereld iets negatiefs gebeurt. Dan staat mijn telefoon meteen roodgloei-end. alsof ook maar één Vlaming hier zich heeft hoeven te verantwoorden voor de gruweldaden van Dutroux. Of de katholieken voor misbruik door pastoors. moslims hebben veel last van het mechanisme guilty by associa-tion. Het baart me zorgen wat dat met jongeren doet. Wat voor effect heeft het op je als je steeds – en steeds op een negatieve manier – wordt vastge-pind op het islamitische deel van je identiteit? Is het dan gek dat jongeren op een gegeven moment de samenle-

ving de rug toe keren omdat ze nooit iets goeds kunnen doen omdat ze moslim zijn? Daar ligt een opgave voor alle politieke partijen: stop met mensen te benade-ren vanuit één laag van hun identiteit. Identiteit is altijd gelaagd, complex. Het is als lasagna: dat is ook alleen maar lekker als je van alles tegelijk een hap neemt. Je kunt al die lagen niet op een essentialistische manier scheiden en één aspect uitvergroten. niemand bestaat uit maar één laag. als je de vraag naar diversiteit in de samenleving stelt, stel je ook de vraag naar de machtsverhoudingen. Van autochtoon naar allochtoon, maar ook tussen migrantengroepen onderling. En dus gaat het ook om de sociaal-economische situatie. De specificiteit van de culturele en religieuze achter-

grond is meestal veel beperkter dan wordt voorgesteld. minderheden zijn ook bezorgd over de bankencrisis, zij willen ook weten hoe we banen gaan scheppen en hoe we het onderwijs beter kunnen later functioneren. En ja, ze discrimineren zelf ook. Politieke partijen moeten hen niet als aparte groepen benaderen, maar als kiezers tout court.’

‘Identiteit is als lasagna: dat is alleen lekker als je van alles tegelijk een hap neemt’

‘Religie is springlevend. We moeten een modus vivendi vinden’

Thematische foto (lasagna): foto Sunshinecity via Flickr Creative Commons

Vervolg van pagina 15

meyrem almaci: ‘Ga nu eindelijk eens over die brug’

Dit is een bewerkte versie van een interview in de

Helling. Het hele nummer, met meer interviews met

groene politici over religie, is te bestellen via: http://

bureaudehelling.nl/tijdschrift/2015-4/groene-partijen-

en-religie. Tegelijk verscheen een Engelstalig boek over

dit onderwerp. Meer info en bestellen:

http://bureaudehelling.nl/publicatie/green-values-

religion-and-secularism.

18 19

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1

GroenLinks deelt met veel groene partijen in andere Europese landen een ongemak-kelijke omgang met religie. Bureau de Helling, het wetenschappelijk bureau van GroenLinks, publiceerde het boek ‘Green Values, Religion & Secularism’ om dit ongemak te helpen verminderen.

Erica meijers, hoofdredacteur van De Helling en theoloog, en nuala ahern, uitgever van publicaties voor de Green Foundation Ireland en psycholoog, tekenden voor de samenstelling van het 174 pagina’s tellende boek. acht van de interviews zijn ook in nederlandse vertaling ver-schenen in de decemberuitgave van De Helling.

Spirituele wegIn het nawoord brengen de samenstellers de roodgroene draad van het boek terug tot één vraag: hoe definieer je religie? In vrijwel alle interviews is deze vraag gesteld. De antwoorden lopen uiteen van ‘de lijm die gemeenschappen verbindt’ via ‘de institutionalisering van trans-cendentie’ tot ‘waarden huldigen gebaseerd op het geloof dat er iets is voorbij dit leven en dagelijkse zorgen (...)’. De antwoorden hangen vaak samen met de per-soonlijke achtergrond van degene die het ant-woord geeft. Die zijn divers: zeven vrouwen en tien mannen werden geïnterviewd. Ze zijn actief in Europese groene partijen in overheersend rooms-katholieke landen Ierland en Polen, orthodox Griekenland, Islamitisch turkije en de religieus gemengde en geseculariseerde landen nederland, Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk. tien van hen groeiden op in een christelijke, islamitische of Joodse religieuze omgeving; acht (niet altijd dezelfden) rekenen zichzelf nu (nog) tot een religie, maar ze nemen bijna allemaal afstand van de instituten en tradities en zoeken hun eigen spirituele weg. Ze spreken als politici over geïnstitutionaliseer-de religie, maar ook over de waarde van religie voor individuele gelovigen. Ze vertellen ook over hun eigen al dan niet religieuze overtuiging en waarden en de invloed hiervan op hun visie op religie, politiek en staat.

Groene waardenDe ‘green values’ zijn in dit boek de waarden van partijen die in Europa verwant zijn aan GroenLinks. Ze noemen zich vaak kortweg ‘groen’ (zoals de Grünen in Duitsland, Green Party in Ierland) en staan in het nationale poli-tieke spectrum aan de linkerkant.

Veel van de geïnterviewden herkennen ‘groene waarden’ in religies: solidariteit, naastenliefde, (sociale) rechtvaardigheid, pacifisme. als politici kijken ze eerst naar de rol van religie in de staat en in de samenleving. Het ligt voor de hand dat gedeelde waarden vanuit politieke strategie aanleiding geven om religies te zien als bondgenoten van groene partijen. naar mijn indruk zijn vooral degenen die niet religieus zijn opgevoed, alert op onderwerpen waar religieuze waarden strijden met groene waarden, zoals in de actuele debatten over ritueel slachten, hoofddoeken en homoseksualiteit: de spanning tussen vrijheid van godsdienst en de vrijheid van het individu. religie als persoonlijke zingeving, bindende kracht in gemeenschappen en als systeem van waardevolle rituelen en omgangsvormen wordt gerespecteerd en gewaardeerd. Het viel mij op dat de ‘gelovigen’ onder de geïnterview-den vanuit hun spirituele overtuiging worden gemotiveerd om politiek actief te zijn. Een van hen verbindt zijn ecologisch activisme zelfs on-verbrekelijk aan zijn (rooms-katholieke) geloof. De persoonlijke benadering van de interviews brengt aan het licht dat de visie op zowel poli-tiek als religie voortkomt uit kernwaarden uit het denksysteem waarin de sprekers zich thuis voelen, en dat de basis daarvoor bij vrijwel iedereen ligt in de eigen jeugdperiode.

respectvolle dialoogHet boek biedt zo een boeiend en persoonlijk beeld van de actuele visies binnen Europese groene partijen op de omgang met religies in de samenleving en de politiek. Het maakt ook duidelijk dat nog veel thema’s rond religie in de visie en programma’s van groene partijen onvoldoende helder zijn en ontwikkeling ver-dienen. Dat staat de auteurs van dit boek voor ogen: het aanmoedigen van een open, respect-volle en systematische dialoog.

Nieuwe publicatie van Bureau de Helling

Green Values, religion & Secularism

Herman radstake

Green Values, Reli-

gion and Secularism.

Conversations with

European Politicians

and Activists (ISBN:

9789072288585).

Te bestellen via de

webshop van Groen-

Links. € 14,95

19

Een pleidooi voor meer aandacht voor religie. Dat is volgens Erica meijers de achterliggende gedachte van de interviewbundel (zie de bespreking op de rechterpagina). ‘als het gaat om bijvoorbeeld hulp aan vluchtelingen, zijn er bondgenootschappen mogelijk

tussen kerken en linkse politiek. Het is jammer dat er in progressieve kringen negatieve, stereotype beelden bestaan over mensen die godsdienstig zijn. Politici doen zichzelf daarmee te kort.’Het boek handelt volgens meijers om méér. ‘Hoe ga je bijvoorbeeld om met pluraliteit in Europa? Wie zijn we? Wat delen we? En waar verschillen we in?

Door de interviews te lezen kom je in de haarvaten van Europa. Het gaat ook over het mensbeeld dat je hanteert als groene partij. Benadruk je de mens als onderdeel van een groter geheel? Of zie je de mens vooral als zelfstandige actor? En wat is bijvoorbeeld je visie op minderheden?’‘moeten alle vrouwen zich op dezelfde manier emanciperen? Of mogen vrouwen hun eigen route bepalen? En hoe ga je om met bijvoorbeeld onverdoofde rituele slacht? Het zijn belangrijke vragen. Het debat erover moet je voeren met kennis van zaken. als je weerbaar wilt zijn tegen popu-listische frames, dan móet je gevoelig-heid ontwikkelen voor religie,’ aldus de auteur.na de inleiding door Erica meijers was het de beurt aan filosoof Ger Groot:

‘Begin januari werd een wetsvoorstel aangekondigd dat een einde moet maken aan de formule ‘bij de gratie Gods’ in de aanhef van nieuwe wetten. Het kwam uit de koker van D66, dat altijd een beetje nerveus wordt zodra het woord ‘religie’ valt,’ aldus Groot.Scheiding tussen kerk en staat is vaak het argument, zo verduidelijkt hij.

maar met een kerk heeft de formule ‘bij de Gratie Gods’ niets te maken. En dus ook niet met het principe van de scheiding tussen kerk en staat. Dat betekent overigens niet dat de verhou-ding tussen religie en staat, kerk en politiek geen belangrijke vraagstukken opwerpt.’Is godsdienst een strikt persoonlijke zaak? Groot: ‘De scheiding tussen publiek en privaat is verwarrender dan het lijkt. Er zijn twee onderscheiden sferen van openbaarheid. Laten we ze ‘staat’ en ‘straat’ noemen. Soms is de straat iets van de openbaarheid, dan weer behoort de straat tot de particu-liere bekommernis van de ‘burger’ die zoveel méér is dan alleen een staats-burger. Wie ‘staat’ en ‘straat’ gelijk schakelt, beweegt zich gevaarlijk in de richting van het totalitarisme.’‘Waar moeten we nu de politiek zoeken?’ zo vraagt de filosoof zich af. ‘niet achter de voordeur. En ook niet allereerst in de staat. Politiek is wat hiertussen bemiddelt. Politiek heeft van beide kanten iets, en dat heeft gevolgen voor de rol van het religieuze in haar.’‘De politiek kan religie niet ontkennen, die is in de samenleving nu eenmaal aanwezig, hetzij in zuivere vorm hetzij in die van een geseculariseerde inspi-ratie. religie hoort bij het private deel van de burger, maar ze houdt daarmee niet op om openbaar zichtbaar en

Filosoof Ger Groot sprak bij boekpresentatie Bureau de Helling

‘Religie beïnvloedt de politiek - en dat is wenselijk’

De nieuwjaarsbijeenkomst van De Linker Wang op 13 januari in Utrecht stond in het teken van de presentatie van het boek ‘Green Values, Religion & Secularism’, een uitgave van Bureau de Helling, het wetenschappelijk bureau van GroenLinks. Naast auteur Erica Meijers, sprak filosoof Ger Groot waarna GroenLinks-partijvoorzitter Marjolein Meijer het boek in ontvangst nam.

theo Brand

werkzaam te zijn. Dat ze vandaaruit ook de politiek beïnvloedt, is niet alleen onontkoombaar maar zelfs wen-selijk. In de politiek spreekt immers de samenleving in alle facetten zich uit.’‘De relatie tussen staat, politiek en kerk is dus even gecompliceerd als die tussen de openbare en private ruimte. De subtiliteit van het boek dat vandaag wordt gepresenteerd - met een veel-heid van gezichtspunten, verschui-vende inzichten, twijfels en contradic-ties – maakt heel goed duidelijk dat je in de politiek nooit in je eentje teveel principieel gelijk moet willen hebben,’ zo concludeert Groot.nadat partijvoorzitter marjolein meijer het boek in ontvangst nam uit handen van Erica meijers, benadrukte de GroenLinks-voorvrouw dat ruimte voor pluraliteit belangrijk is en dat inspiratiebronnen en drijfveren van mensen van groot belang zijn om te komen tot een groene en progressieve politiek. na een korte discussie werd de bijeenkomst afgesloten en konden de naar schatting zeventig deelnemers napraten onder het genot van een hapje en een drankje.

De volledige tekst van de lezing door Ger Groot staat op: http://bureaude-helling.nl/artikel/nooit-teveel-gelijk.

‘Als je weerbaar wilt zijn tegen populistische frames, dan móet je gevoeligheid ontwikkelen voor religie’

Foto’s: Philippe Velez McIntyre. Meer informatie: www.philippem-cintyre.com.

20 21

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1maart 2015- nr. 1maart 2016- nr. 1

{EEN aNDErE WaNG 21

ruard Ganzevoort

Treinreizigers

De Linker Wang zoekt een nieuwe

Voorzitter (v/m)

De Linker Wang is al 25 jaar de plek binnen GroenLinks waar religie, politiek en samenleving samen komen. De Linker Wang is de lande-lijke religiewerkgroep van GroenLinks en is daarnaast een onafhanke-lijke stichting die het magazine ‘De Linker Wang’ uitgeeft. De Linker Wang biedt mensen inspiratie en discussie over de relatie tussen religie en politiek. Dit doet De Linker Wang door het vijf keer per jaar uitgeven van het tijdschrift en het organiseren van bijeenkomsten. ‘Politiek met compassie’ is het motto van De Linker Wang.

In verband met het vertrek van de huidige voorzitter ruard Gan-zevoort is De Linker Wang op zoek naar een nieuwe voorzitter. De voorzitter is binnen het bestuur de ‘primus inter pares’. De voorzitter inspireert vanuit zijn visie op religie en politiek de leden van De Lin-ker Wang en zorgt voor de positionering van De Linker Wang binnen GroenLinks. De voorzitter leidt de vergaderingen van het bestuur (dat eens per twee maanden samenkomt) en onderhoudt namens De Linker Wang de contacten met GroenLinkse politici.

Wie zoeken wij?We zoeken een voorzitter die: - mensen inspireert vanuit zijn/haar visie op de verhouding

tussen religie en politiek. - In staat is De Linker Wang te representeren en positioneren - Ervaring heeft met leiding geven en besturen - De brug slaat met de politiek vanuit haar/zijn ervaring en

netwerk binnen GroenLinks. - affiniteit heeft met geloofsgemeenschappen en / of religie

en een visie heeft op de relatie tussen religie, politiek en samenleving.

- De toegevoegde waarde van De Linker Wang ziet in het politieke landschap en ideeën heeft hoe De Linker Wang deze toegevoegde waarde nog beter kan waarmaken.

Het gaat om een vrijwilligersfunctie met een tijdsbesteding van circa 8 uur per maand.

Voor meer informatie zie: www.linkerwang.nl of neem contact op met tjeerd de Jong (voorzitter wervingscommissie: tjeerd@linkerwang.nl of 06 28 55 15 34).

Geïnteresseerden vragen we hun interesse kenbaar te maken en het CV op te sturen, begeleid door een toelichtende brief waarin motiva-tie, visie op De Linker Wang en ideeën over betere positionering van De Linker Wang kort worden toegelicht.We ontvangen deze graag uiterlijk op zaterdag 26 maart. Deze kan naar het hiervoor genoemde mailadres gestuurd.

Kijkt u door een roze bril naar de samenleving? Ge-feliciteerd! U bent een wereldverbeteraar en van de constructieve dialoog, ongeacht de tegenslagen in het leven. Kijkt u door een gitzwarte bril? Beterschap! Dan bent u natuurlijk een echte pessimist en somber gesteld over de toekomst van dit land. In elke tegenslag ziet u daarvan de bevestiging. Via de media en onze kennis-senkring worden we genadeloos geclassificeerd in één van beide categorieën. Je bent ergens vóór of tégen. Dat is de grote ziekte van deze tijd. Geen ruimte voor nuance. Het politieke, maatschappelijke en religieuze midden piept en kraakt onder de last van de extreme gewichten aan de linker- en aan de rechterkant van het meningenspectrum. Hoe deze ziekte te genezen?

toen ik na de recente aanslagen in Parijs geloofde dat het belangrijk was om in mijn publicaties begrip te tonen voor de Parijzenaren, kreeg ik van enkele vrienden een stevige wind van voren. ‘Hoe kun je zo selectief medeleven tonen, als er dagelijks honderden onschul-dige mensen sneuvelen in Syrië en Irak!?’ Een belang-rijke vraag, niet omdat er automatisch een waarheid in opgesloten zit, maar omdat de vraag uit hun tenen kwam. Het was als het ware een schreeuw van hun ziel. Dat moet je dus serieus nemen. na twee mails over en weer besloot ik de discussie niet meer via de mail te voeren, maar om met mijn vrienden te bellen. Ik sprak met hen af in de koffiehoek van mijn lokale bibliotheek en we spraken over wezenlijke dingen: van het gevoel van uitsluiting en angst voor de PVV-samenleving tot en met de zorg om onze kinderen. Het ging al vrij snel niet meer over Parijs.

We eindigden het lange gesprek met een verklaring. Gekscherend noemden wij het: Manifest van Hengelo. Daarin beloofden wij elkaar vastberaden, dat wat er ook in de wereld gebeurt, wat er ook aan misstanden bestaan en wat er ook aan narigheid over ons wordt uitgestort, dat wij, moslims, kaaskoppen, maar ook denkers, doeners, de nieuwe generatie en dus bakens van licht (jazeker!), vooral zullen blijven strijden tegen het virus dat angst heet. angst neemt ernstige vormen aan, is vluchtig overdraagbaar en met geen penicilline te bestrijden. Er is maar een bewezen oplossing: de per-soonlijke ontmoeting. Die leidt letterlijk tot honderden, duizenden persoonlijke ‘manifesten van vertrouwen’ en leidt evenzo vaak tot onverwachte vriendschappen.

P.S. Dit was mijn laatste column voor De Linker Wang. tot een volgende ‘ontmoeting’!

Enis Odaci is te volgen via www.humanislam.com

manifest van Vertrouwen

Enis Odaci

{COLUmN20

maart 2016- nr. 1

{VaCatUrE

Zomaar een ochtend in de trein. Links naast mij, aan de andere kant van het gangpad, zit een stevige jonge afri-kaanse vrouw, zachtjes neuriënd en lezend in een boek. als de trein het station verlaat en vaart maakt, komt ze omhoog en spreekt de reiziger tegenover haar aan: ‘Jongeman, heb jij het woord ervaren. Echt ervaren? Heb je het woord geproefd?’ Hij reageert aarzelend maar niet onaardig als hij zegt dat hij geen idee heeft waar ze het over heeft.‘Precies. Dat had ik vroeger ook. Ik had geen idee waar mensen het over hadden totdat ik het woord ervoer. maar toen het woord in mijn leven kwam, ging ik het wel begrijpen.’Geleidelijk dringt het tot de jongeman door dat hij in een religieus gesprek is terecht gekomen. Omzichtig – je weet nooit waar een religieus meningsverschil anno 2016 toe leidt – neemt hij wat afstand: ‘Ik wil niet vervelend doen of zo en ik bedoel het ook echt niet respectloos, maar persoonlijk heb ik daar eigenlijk niet zoveel mee.’‘nee, precies. Wij hebben daar vanuit onszelf niet zoveel mee, maar dat is nu juist het probleem. maar als je het woord ervaart, dan krijg je er wel wat mee.’‘Ja, dat zal vast wel, maar voor mij hoeft dat helemaal niet. Waarom zou ik het dan willen?’

Dat is natuurlijk riskant. Stel een dergelijke vraag aan een evangelist en je zet de deur open voor de full monty. Over dat mensen uit zichzelf niet willen, het hogere niet zoe-ken, niet openstaan voor de waarheid. En meer dan dat: ‘Ik zie aan je dat je veel liefde hebt. Waarschijnlijk voor je familie en zo. maar dat is niet genoeg. Een plus een is twee, dat snapt iedereen. maar twee plus twee is vier en dat is meer. En net zo is de liefde voor God meer dan de liefde voor mensen.’

als theoloog ben ik wel een beetje gewend aan wonderlijke redeneringen, maar hier moest ik toch even slikken, zeker toen het in dezelfde trant een tijdje doorging. De jongeda-me zelf voelde dat misschien ook wel aan, want ze pakte twee bijbels uit haar tas en zei: ‘ik wil iets met je delen. Wil je ook een stuk lezen? Ik heb altijd twee vertalingen bij me, een in het nederlands en een in mijn eigen taal.’

De reiziger leest braaf een paar minuten in de aangereikte bijbel. Zijn oogopslag gaat heen en weer tussen interesse, geamuseerdheid en ongemak. Dan doorbreekt zij de stilte: ‘Heeft het je aangeraakt? Is het woord bij je binnen gekomen?’‘Ik vind het eigenlijk wel leuk om te lezen hoe ze over de dingen schrijven, maar ik snap niet zo goed dat het de hele tijd maar over God moet gaan. niet vervelend be-doeld hoor, maar daar kan ik gewoon helemaal niets mee. Waarom is het niet genoeg om gewoon een beetje goed met elkaar om te gaan?’

De conducteur riep om dat we bijna gingen stoppen en de jongedame meldde dat ze er hier eigenlijk uit moest, maar mee zou reizen naar het volgende station omdat ze nog meer met hem wilde delen en veel liefde voor hem voelde…‘Oké…’, zei hij met een ambivalente blik in zijn ogen.toen ik hem bij dat volgende station zag weglopen, voelde ik de sterke behoefte om hem op zijn schouder te tikken en te vragen hoe hij dat nou beleefd had. En dat zou ik ook haar hebben willen vragen. Ik deed het niet, want ik ben altijd wat beducht anderen lastig te vallen…

maar het hield me nog wel even bezig. Ongevraagd was ik op een meter afstand getuige van de totale vervreemding als mensen elkaar ontmoeten terwijl hun talen volstrekt langs elkaar heen gaan. allebei waren ze gericht op een ontmoeting, al leek het haar meer te gaan om het uitzen-den van haar boodschap en leek hij zich vooral bewust

dat je tactvol moet omgaan met religieuze mensen. Op heel verschillende manieren probeerden ze tot verstaan te komen. tegelijk deden ze weinig pogingen aan de ander te vragen wat die nu precies bedoelde, en daardoor bleven ze vooral langs elkaar heen praten.

Ik bedacht me ook dat dit de reden is dat ik vaak geen reli-gieuze taal gebruik; het zou het gesprek vaak alleen maar ingewikkelder zou maken. misschien dat mijn gespreks-partners tactvol en geamuseerd zouden reageren, maar tot verstaan leidt het nog niet. En toch… ik zou wel wat meer mensen willen zien die het gesprek aandurven. Die willen vertellen wat hen ten diepste drijft en die dan ook willen horen wat de ander bezighoudt. En ik zou wel meer mensen willen zien die daarbij wat makkelijker switchen tussen religieuze én seculiere taal al naar gelang hun me-dereizigers verstaan. Dat soort bruggenbouwers zijn juist vandaag namelijk nodig.

Stel een dergelijke vraag aan een evangelist en je zet de deur open

voor de full monty

Prof. Dr. Ruard Gan-

zevoort is voorzitter

van De Linker Wang.

22 23

maart 2016- nr. 1 maart 2016- nr. 1OKtOBEr 2013 - nr. 5

GEWELD EN mONOtHEÏSmE?

maart 2016- nr. 1

22 {COmmENtaar

Pvda-kamerlid ahmed marcouch kreeg het kabinet mee voor het extra ‘in de gaten houden van salafisten’, die hij ‘een voorportaal voor jihadisten’ noemt. Salafisme bepleit geen geweld maar wel een islamstaat, waardoor nu de dy-namiek van het schoolplein nogal eens is: ‘hoe streng ben jij in de leer?’ Dat laatste zou eigen zijn aan het monothe-isme dat een sterk waarheidsidee heeft en zich vaak ook beroept op ‘openbaring’ van God. Hierdoor zouden het joden- en christendom en islam meer geweld uitlokken dan de meer op spiritualiteit gerichte aziatische religies met een zwakke waarheidsclaim. theoloog Gerrit maneschijn onderbouwt dat in ‘religie en haat’, waarin hij, naast een beschrijving van joods ter-rorisme, ook haat- en geweldsteksten in Bijbel en Koran naast elkaar zet. Hans achterhuis stelt daarom dat de media de religieuze dimensie van het IS-terrorisme niet moeten ontkennen. Die oproep is terecht, ook al heeft het Westen dit extremisme, onder meer door haar vele mili-taire interventies in die regio, over zichzelf afgeroepen.

terecht, dat we als Westen dan ook stil gaan staan bij onze eigen religie en inzien dat bijvoorbeeld de aan mozes ‘geopenbaarde geboden’, inclusief het ‘Gij zult niet doden’ toen alleen golden binnen de ‘eigen groep’ en niet voor mensen daarbuiten of met een ander waarheids-claim.

net als bij de oorlog in Ulster tussen katholieken en pro-testanten spelen steeds ook andere factoren mee, onder andere een ‘bevrijdingsstrijd’ zoals de arabische lente. Dat we als mensheid gingen spreken van ‘terrorisme’ of van de strijd daartegen, is iets van ruim honderd jaar terug.

Zo voeren we de Eerste Wereldoorlog terug op ‘terreur’, namelijk het doodschieten van een Oostenrijkse kroon-prins. maar het was juist de wraak op de ‘terrorist’ of zijn groep, die tot de grote oorlog leidde. We weten hoe dan ook nog steeds niet hoe te reageren op ‘terrorisme’. We voeden het vaak. net als de rote armee Fraktion of de Baader-meinhof-groep ooit deed, of wilde, schept IS chaos en angst bij ons. Ook wil IS liever dat we met grondtroepen hen komen bevechten. Dat zou hen energie geven, ja kracht en eenheid.

als we van hen af willen, lijkt effectief isoleren dan niet een betere strategie? Ook omdat fanatieke groepen, overgelaten aan zichzelf, uiteindelijk ten onder gaan aan onderling geweld. De geschiedenis laat zien dat een groep die niet veel aandacht krijgt, uiteindelijk inzakt. De wes-terse bommen, nu ook helaas van nederland, vertragen dat slechts.

Dr. Hans Feddema is religieus-antropoloog,polemoloog en publicist

Hans Feddema

{rECENSIEÏÏ {aGENDa

maart 2016- nr. 1

{ONDEr OGEN 23

terrorisme, vluchtelingen, de ruzie met rusland, de Griekse financiële crisis. Daarmee worden de grote lijnen van het nieuws vervat. Het zijn stuk voor stuk Europese onderwerpen. En ze vragen ook nog steeds om antwoor-den. Er is wel damage control gepleegd, maar hoe het structureel verder moet, dat is nog de vraag. De moeilijkheden van Europa bepalen ons bij onze waarden. Victor Hugo introduceerde ze in 1875, namelijk: vrijheid, waar eenieder recht op heeft; gelijkheid, wat feitelijk een gegeven is; en ‘broederschap, een plicht tot solidariteit, die als zij onvervuld blijft de vrijheid en gelijkheid tot een dode letter maakt.’Deze invulling aan de waarden van Hugo geeft Frans timmermans, die met deze uitspraak laat zien dat hij toch nog steeds een sociaaldemo-craat is, al zit hij nu al een poos op de tweede stoel van een nog steeds door met name liberale waarden gedreven Europese Commissie. Hij schreef het boekje ‘Broederschap. Pleidooi voor verbondenheid’ als leesvoer voor eenieder die met hem terug wil zien op wat gebeurd is, zich verantwoordelijk voelt voor zijn of haar eigen handelen daarbij en een toekomstperspectief te schetsen. met de opbrengst van het boekje wordt Vluchtelingenwerk gesteund dus alleen daarom al de moeite waard. timmermans wordt in nederland vaak gezien als een ijdele man, die zichzelf graag op de voorgrond ziet, parmantig zijn talen spreekt en met de winden van de publieke opinie meewaait. maar in dit boekje getuigt hij ervan dat hij dat zelf ook wel in de gaten heeft en dat er ook functionaliteit zit in het je spiegelen aan gewone medesup-porters van Kerkrade of mensen die angst hebben voor het vreemde. Hij loopt daar in ieder geval niet voor weg. Hij haalt zijn eigen kinderen aan als voorbeeld voor hoe het leven je soms tot standpunten brengt, die een ander maar moeilijk kan begrijpen. En eigenlijk beveelt hij ook aan om –

tImmErmaNS DUrFt IN SPIEGEL tE kIJkEN

Carin Hereijgers

hoe hoog je ook op een zetel geplaatst bent – altijd weer terug te koppelen naar de mensen om je heen, zoals de titel zegt, proberen verbondenheid te organiseren. Hij getuigt van de gebreken die de hui-dige Europese Unie heeft, maar pro-beert ook naar oplossingen te kijken en door ze te delen er ook draagvlak voor het organiseren. Een van de oplossingen haalt hij bij de schrijver en filosoof albert Camus: ‘Volgens hem is het enige dat de mens van dieren onderscheidt het vermogen om de wereld door de ogen van een ander mens te zien. Sterker nog, de mens wordt pas zichzelf als hij bereid is de wereld door de ogen van een ander te zien.‘ Dat probeert Frans tim-mermans hier te doen en het lijkt mij niet productief om dat alleen als ijdel-heid af te doen. Ik neem in ieder geval zelf zijn uitnodiging tot broeder- of in mijn geval zusterschap - van harte aan.

Broederschap. Pleidooi voor verbondenheid.

Frans Timmermans. Uitgeverij Podium (2015),

192 pagina’s.

Hoop voor kerk in Syrië en IrakDe oorlog in Syrië en Irak is uitgelopen op een humanitaire ramp. miljoenen mensen zijn gevlucht. Christenen en andere minderheden worden in hun voortbestaan bedreigd.

Daarom organiseren kerken en chris-telijke organisaties van 1 februari tot 1 juni de campagne ‘Hoop voor kerk in Syrië en Irak’. nederlandse kerken en christelijke organisaties willen dat er hoop blijft voor de kerk in Syrië en Irak. Op zaterdag 28 mei is er een slotma-nifestatie.

Franciscus volgens Henk van OsVan 5 maart tot en met 5 juni 2016 pre-senteert museum Catharijneconvent in Utrecht een tentoonstelling over Franciscus van assisi. Wie was hij?

Wat waren zijn idealen en hoe gingen kunstenaars met Franciscus’ gedachte-goed om? De tentoonstelling geeft aan de hand van prachtige kunstwerken van beroemde kunstenaars antwoord op deze vragen. Kunsthistoricus prof. dr. Henk van Os is gastconservator. Op meeslepende wijze neemt hij de bezoeker mee door zijn afscheidsten-toonstelling als hoogleraar.

Wat is wijsheid?In Wat is wijsheid? Toekomst voor christelijke politiek beschrijft auteur

rob nijhoff de rol van christenen in de nederlandse politiek en samenleving. Hoe politici optreden, houdt verband met hun identiteit en levensovertui-ging. nijhoff laat zien hoe het evan-gelie Europa door de geschiedenis heen heeft verrijkt met een bron van politieke wijsheid. maar wat betekent dat voor de waarde van christelijke politiek vandaag? nijhoff schreef dit boek als senior onderzoeker van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie en pleitte onlangs in het Nederlands Dagblad voor meer samen-werking tussen politici van confes-sionele en niet-confessionele partijen. Zijn boek laat zich lezen als een pleidooi voor rechtspolitiek tegenover machtspolitiek.

Wereldraad van kerken in trondheimHet Centraal Comité van de Wereld-raad van Kerken komt bij elkaar van 22 tot 28 juni 2016 in het noorse trondheim. naast rapportages van secretaris-generaal Olav Fykse tveit staat de pelgrimage van gerechtigheid en vrede op de agenda. Het belang-rijke oecumenische bestuursorgaan geeft invulling aan de hoofdlijnen van het beleid, die door de assemblee eens per zeven jaar wordt aangereikt. Vanuit nederland hebben ds. Karin van den Broeke en mgr. Joris Vercammen zit-ting in het Centraal Comité.

als abonnee kunt u drie nummers van De Linker Wang cadeau geven aan iemand die u kent en waarvan u inschat dat hij of zij het magazine waardeert. U mag maximaal vijf personen gelukkig maken. Zie het bericht op pagina 2 of de brief die bij dit magazine is gevoegd.

GEEF 3 NUmmErS CaDEaU!

24 maart: Pax Europa

Voorstelling van De nieuw amsterdam. In een bloedstollende

talkshow komen diverse gasten samen die elkaar confronteren

met vragen over het Europa van toen, van nu, maar zeker ook dat

van morgen. nabeschouwing met GroenLinks-Europarlementariër

Judith Sargentini. aanvang: 21.00 uur. Locatie: Frascati 2, nes 63,

1012 KD amsterdam.

Zie: www.denieuwamsterdam.nl/voorstellingen/pax-europa

30 maart: De asielzoekmachine – de politiek

De asielzoekmachine is een crossmediaal project en onderzoekt

de mondiale vluchtelingencrisis en het nederlandse asielbeleid.

Op 30 maart staat de politiek centraal. Gast is onder meer Job Co-

hen die betrokken was bij de vormgeving van de huidige asielwet.

Ook spreekt Huub Oosterhuis. De nieuwe Liefde in amsterdam.

tijd: 20.00 uur. Kaarten € 0 (kaart noodzakelijk). Vervolg op 20

april en 18 mei. Zie: www.denieuweliefde.com

31 maart: Van God los

Lezing door socioloog Hans Boutellier. Hij zoekt al zijn hele leven

naar de fundering van moraal. In Het seculiere experiment richt hij

zijn focus op de kerk: wat zijn de vruchten van een halve eeuw

leven zonder God op het gebied van veiligheid, criminaliteit en

seksualiteit? tijd: 19.30 tot 21.00 uur. Collegezalencomplex rad-

boud Universiteit, mercatorpad 1, nijmegen. Deelname € 5,- .

Zie: http://www.ru.nl/radboudreflects/agenda.

31 maart: De rol van politiek en religie

Lezing georganiseerd door de VUvereniging.

Inleider: ruard Ganzevoort, hoogleraar praktische theologie Vrije

Universiteit, Eerste Kamerlid voor GroenLinks en voorzitter van

De Linker Wang. tijd: van 20:00-22:00 uur. Locatie: CCK2 (=Cul-

tureel Centrum Kerkstraat 2), Kerkstraat 2, 7671 HG Vriezenveen.

Kosten: € 4,- inclusief koffie/ thee. Zie: www.vuvereniging.nl

1 en 2 april: Seminar moedig leiderschap

Seminar over de mystiek en politiek van Dag Hammarskjöld

(1905-1961), voormalig secretaris-generaal van de Verenigde

naties. In 1961 kwam hij om het leven toen zijn vliegtuig werd

neergeschoten. Kort hierna werd zijn dagboek ‘merkstenen’ ge-

vonden dat getuigt van een universele mystiek. met lezingen van

voormalig aartsbisschop Hammar van Upsala, en gesprekskrin-

gen met Karin van den Broeke, Carola Schouten en Joris Vercam-

men. Locatie: Conferentieoord mennorode te Elspeet.

Kosten € 150,- incl.overnachting, ontbijt, lunch en diner. www.

paxvoorvrede.nl/actueel/agenda/seminar-moedig-leiderschap

23 april: Landelijke inspiratiedag Barneveld

De Landelijke Inspiratiedag wil mensen inspireren en uitdagen

om werk te maken van de ‘zorg voor ons gemeenschappelijk

huis’. Dit is gebaseerd op de encycliek die Paus Franciscus vorig

jaar uitbracht. Vertegenwoordigers van andere religies leveren een

bijdrage aan de dag. Er is een viering en er zijn diverse workshops.

Voor kinderen en jongeren is er een apart programma. € 10,-. Info:

www.kerkinactie.nl/agenda/landelijke-inspiratiedag

13 mei: Uitreiking ab Harrewijn Prijs

De uitreiking van de ab Harrewijn Prijs vindt zoals ieder jaar

plaats op 13 mei, de sterfdag van Harrewijn in 2002. De aanvangs-

tijd is 15.00 uur. De locatie is de Pauluskerk te rotterdam.

Zie www.abharrewijnprijs.nl.

Uw bijeenkomst in de agenda?

Mail naar: redactie@linkerwang.nl

24

maart 2016- nr. 1

24 {DE UItSmIJtEr

‘Waaruit kent gij uw ellende?’ Goed gereformeerde lezers zullen deze vraag direct herkennen. Ze komt uit de Heidelbergse Catechismus (1563) die gereformeerden vroeger uit het hoofd moesten leren. Het klassieke antwoord is: ‘Uit de wet Gods’ wat neerkomt op ‘uit uw dagelijks leven’. met een knipoog zeg ik nu als lichamelijk gehandicapte en chronisch zieke: ‘Uit de wet en regelgeving die door diverse kabinetten over u wordt uitgestort...’.Sinds mijn geboorte ben ik lichamelijk gehandicapt en chronisch ziek. En ik ben theoloog. Gereformeerd theoloog, wel te verstaan. Dat gereformeerde zit in je genen, denk ik wel eens. Ook nu ik meer dan dertig jaar onder de grote rivieren woon en kind aan huis ben in oecumenisch katholieke kringen… transgender ben ik ook. Ik ben gebo-

ren in een mannelijk lichaam maar voel mezelf vrouw. Dat weet ik sinds mijn 25e en een paar jaar geleden kwam ik uit de kast. Dat was een bevrijding. Dus als u dacht ‘Wat doet die vrouwennaam bij die foto?’, dan kan dat kloppen. Het is ook ingewik-keld, zowel voor mijzelf in dit tran-sitieproces als voor de mensen om mij heen. De troost is dat ik nu blijer, gelukkiger en meer ontspannen ben. En wat een ironie: vroeger had ik nooit gedacht dat ik ooit bestuurslid van COC nijmegen zou worden. toch is het geschied... Kai Egeneto!Ik leef vanuit diverse ervaringen: als lichamelijk gehandicapte en chronisch zieke, als actieve kerkganger, theoloog en gelovige, en als transgender. Een wat ongebruikelijke combinatie. Het geeft mij een uniek perspectief op het leven. En dat ervaar ik als zeer waardevol.Er zijn twee grote drijfveren in mijn leven: geloof en politiek. Ik word gedreven door het visioen van het con-ciliair proces vanuit De Wereldraad van Kerken in de jaren tachtig: vrede, ge-rechtigheid en heelheid van de schep-ping. Voor mij wordt dat concreet door

bijvoorbeeld mijn vrijwilligerswerk bij COC nijmegen en mijn betrokkenheid bij een lokaal repaircafé. En er is meer. ’s Zondags word ik gevoed door mijn reguliere bezoek aan de Studentenkerk in nijmegen en ik neem elke woens-dagmiddag deel aan een taizégebed. Zoals Frère roger van taizé ooit zei: ‘Lutte et Contemplation’: strijd en aanbidding. Boven dit artikel had ook kunnen staan: ‘Het persoonlijke is politiek’. Want als gehandicapte en chronisch zieke word mijn leven sterk bepaald door de wet en regelgeving die ‘over je maar zonder je’ wordt gemaakt. Het begon in 1994 met de invoering van de Wet Voorzieningen Gehandi-capten: een grote bak ellende. allerlei voorzieningen en tegemoetkomingen zijn sindsdien willens en wetens door

politici van VVD , Pvda en CDa wegbe-zuinigd, met volledige minachting en onverschilligheid wat dat voor de indi-viduele oudere, zieke of gehandicapte betekent. Ja, dan ben ik het volledig eens met de Heidelbergse Catechis-mus, die stelt dat de mens geneigd is tot alle kwaad. En dan hebben we het niet zoals vroeger over dansen of ijsjes eten op zondag. nee, het gaat om de zondige en onderdrukkende structuren die door de politiek aan de mensen zonder macht worden opgelegd.Geloof is ook persoonlijk. niet alleen vanwege het tijdsgewricht waarin religie en spiritualiteit verengd worden tot een privé-opvatting die liefst niet verder komt dan iemands voordeur. Geloof is persoonlijk omdat altijd jijzelf gelooft en niemand anders dat voor je kan doen. misschien is het maatschappelijk ongemak met de Islam juist daarom zo groot, omdat de meeste mensen niet meer gelovig zijn en zich daarom weinig of niets kunnen voorstellen van wat het betekent om gelovig te zijn met de vele nuances die er in iemands leven aanwezig kunnen zijn. Is misschien hierdoor de Islam voor velen een onbegrijpelijke en mas-

sieve grootheid geworden? Ook wat deze kwestie betreft ligt er voor kerken en gelovigen een taak...Ook transgender zijn is een persoon-lijke zaak. En de wetgeving eromheen grijpt diep op je in. De laatste decen-nia zijn dingen makkelijker geworden. Bijvoorbeeld het kunnen veranderen van de vermelding van je geslacht in je paspoort of identiteitsbewijs. Ik ben blij dat dit nu makkelijker gaat. En cultureel is de sfeer opener dan 27 jaar geleden, toen ik ontdekte hoe het bij mezelf zat. maar nog steeds mag je als transgen-der eigenlijk niet bestaan in de rooms-Katholieke Kerk en in strenge protes-tantse kerken. Binnen de Protestantse Kerk is het ongemak vaak nog wel aanwezig, hoewel je gelukkig niet meer (al dan niet expliciet) gediscrimineerd wordt. Op het grensvlak van geloof, politiek en dagelijks leven valt ook hier nog veel te verbeteren.Geloof ik in christelijke politiek? mijn gereformeerde grootouders die hun hele leven arP stemden, zouden zich misschien omdraaien in hun graf. maar nee, ik geloof niet in christelijke politiek. Geloof kan de inspiratiebron zijn van politiek handelen, bijvoor-beeld als het gaat om de inzet voor ge-rechtigheid, vrede en heelheid van de schepping. Door GroenLinks worden deze thema’s echt serieus genomen, vind ik.

Een waardevol perspectief

Petra Ybeles Smit

nam onlangs afscheid

als bestuurslid van

De Linker Wang.

‘Ik word gedreven door het visioen van vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping’

Petra Ybeles Smit