Nr.2 juli 2014

jaar- gangDelft

Integraal31

MeMbranenkoken met atomen

en moleculen

InterVIeW:Jan Van

kranenDonk‘Falen geeft

inzicht’

myanmarParadijs

voor ingenieurs

Plastic Zegen of zorg

tHema

2 NR2juli 2014

ColofonCoverfoto Sam rentmeester

Redactie frank nuijens (hoofdredacteur), Dorine van gorp, Katja Wijnands (eind-

redactie), Saskia Bonger, Tomas van Dijk, Sam rentmeester (beeldredacteur),

Connie van uffelen, jos WassinkTelefoon (015) 278 4848,

e-mail delftintegraal@tudelft.nlMedewerkers aan dit nummer auke Herrema,

Desiree Hoving, Stephan Timmers, robert Visscher, jordan Esser

Ontwerp jelle HoogendamVormgeving Saskia de Been

Druk Quantes grafimediaAbonnementsadministratie

delftintegraal@tudelft.nlAdvertentie H&j uitgevers, (010) 451 5510

Gewapend met een raapstok struint TU-docent Angeniet Kam

regelmatig de campus af (delta.tudelft.nl/28159). Op zoek naar

plastic afval. Een filmpje van creperende jonge albatrossen

met plastic dopjes in hun maag was haar motivatie. In wat wel ‘de eeuw van de plastics’ wordt

genoemd, kunnen we ons een leven zonder dit materiaal

niet meer voorstellen. De eerste mens die plastic fabri-

ceerde was de Britse negentiende eeuwse uitvinder Alexander Par-kes, en hij noemde het Parkesine.

Het plastic gebaseerd op nitrocel-lulose werd in 1862 gepresenteerd op de International Exhibition in Londen en won een prijs. Al sinds

de jaren dertig van de vorige eeuw houden Delftse ingenieurs zich bezig met de ontwikkeling van

plastics, blijkt uit de archieven van de TU Delft Library.

De explosie van het aantal toe-passingen zorgt niet alleen voor veel gemak, maar ook voor een groeiende hoeveelheid plastic afval op vuilstortplaatsen en in de oceaan. Recyclen is een vruchtbare strategie om die af-valberg te verkleinen. Nederland recyclet ruim vijftig procent van plastic verpakkingen en is daarmee koploper in Europa. Maar omdat de vraag naar plas-tics niet snel zal afnemen, loont het om ze slimmer te produceren (bijvoorbeeld door bacteriën uit afvalwater) en gebruiken (door plastics te integreren met elektronica). In dit nummer van Delft Integraal verkennen we de toekomst van dit slimme materiaal.

Frank Nuijens, hoofdredacteur

Plastic

REDACTIONEEL Coverfoto: Mandy Barker fotografeert al jaren plastic afval uit oceanen. In haar

serie ‘Soup’ combineert ze de troep die plastic veroorzaakt met

esthetische aantrekkingskracht. Zo vraagt ze aandacht voor de plasticsoep.

Barker won meerdere duurzaamheidsprijzen.

mandy-barker.com

Frank Nuijens

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

Kort Delfts04

De zaaKale 19

Het PatentStroomraam

28

Column remCo De boer

29

na Delftrichard Cobben, Fokker

27

KuDDegeDrag bij Crisis

30

PersoonlijK 32

Hora est 33

alumni nieuws 38

Krasse KnarrenGuus berkhout

39

pagina 07

Thema PLaSTIC

3

metal oxide frameworksnieuwe bouwdoos voor chemici

interviewjan van Kranendonk

‘Geen zombie start-up’

24

20

myanmarParadijs voor ingenieurs

34

20

2434

4 NR2juli 2014

Masterstudent Januardy Djong (TBM) heeft sa-

men met Dimas Priawan (Universiteit Twente) de

finale bereikt van de Shell Ideas360 competitie. Ze bedachten en ont-

wierpen de Unipump: een dubbele waterpomp die met een stel pedalen

en een tandwiel wordt aangedreven. Aan klein-schalige irrigatie bestaat

grote behoefte, weten de Indonesische studenten. Met hun ontwerp zou één persoon het water tot 14 meter omhoog kun-nen pompen terwijl een ander de plantjes water geeft. Ideas360 is een wereldwijde competitie voor originele ideeën op het gebied van energie, water en voedsel.delta.tudelft.nl/28205

fiETSPomP

record zonnecel

foTo

: janu

arDy

Djon

g

KorT DElfTS

Als ernstig ziek kind in het ziekenhuis liggen is al ingrij-pend, laat staan als je nood-gedwongen in quarantaine moet. IO’er Job Jansweijer ontwierp een spel waarmee deze kinderen toch met anderen kunnen spelen, de ‘KonneKt’. Het spel bestaat uit gekleurde plastic vormpjes die kinderen aan weerszijden van een ruit kunnen plakken. Hij won er een Design For Interaction-prijs mee.delta.tudelft.nl/27883

Kinder spel

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

5

Promovendus Andrea Ingenito heeft bij Dimes

alles uit de kast gehaald om met een dunne zonnecel

zoveel mogelijk energie uit licht te halen. Hij haalde

99 procent van de theore-tische limiet. De zonnecel

was met 20 micrometer ongeveer tien keer dunner

dan gebruikelijk. Om dan toch alle licht te vangen vergt bijzondere maat-

regelen. Zo is de voorzijde bedekt met scherpe punten die alle licht

invangen (‘black silicon’). De achterzijde is voorzien

van piramides met een reflecterende laag die voor-

komen dat licht ontsnapt. delta.tudelft.nl/27909

foTo

: Tom

aS Va

n DijK

STRESSDETECTORDr. Iulia Lefter (EWI) ontwikkelde een uitbreiding voor bewakingscamera’s die niet alleen agressie en ongewenst gedrag herkent, maar ook stress omdat daar vaak agressie uit volgt. “We hebben een tussenniveau van begrip bereikt tussen pure waarneming en gedragsherkenning in”, zegt Lefter. Het systeem kan beelden van bepaalde bewakings-camera’s voorrang geven omdat daar iets lijkt te (gaan) gebeuren.delta.tudelft.nl/27975

SNOTNEuSHoogleraar bioprocess engineering, prof.dr.ir. Luuk van der Wielen (TNW), wil met neuroloog Stuart Firestein van de Colombia University een kunstmatige neus maken om te onderzoeken hoe belangrijk neusslijm is voor onze reukzin. De TU’er, die zich normaal vooral richt op de farmaceutische- en petrochemische industrie, vindt het belangrijk om af en toe wat anders te doen. “Een tijd gele-den onderzochten we de viscositeit van winegum. Daar-door heb ik uiteindelijk begrepen hoe de korreltjes in een gaschromatograaf zich gedragen.”delta.tudelft.nl/28215

foTo

: THi

nKST

oCKSnelle fruitvlieg

fruitvliegen aangevallen worden, reageren ze als gevechtsvliegtuigen: ze

gooien hun lichaam in een snelle gekantelde bocht om de aanvaller te ontwijken. Dat blijkt uit onderzoek met hogesnelheidscamera’s van de University of Washington, dat onlangs in Sci-ence werd gepubliceerd en dat deels betaald werd door het Amerikaanse leger. Op de auteurslijst prijken twee Delftse namen: student Johan Melis en alumnus Florian Muijres. Fruitvliegen kunnen hun koers veranderen in minder dan een honderdste van een seconde. delta.tudelft.nl/28138

Kinder spel

6 NR2juli 2014

Tien L&R-studenten bedachten voor hun bachelor eindopdracht hoe je naar Mars kunt vliegen en terug. Met hun plan, dat voorziet in de lancering van twee draagraketten met modules (een met brandstof en een met bemanning), die ver-volgens buiten de dampring worden gekoppeld, doen ze mee aan de Inspiration

Mars Design Contest. Op 9 augustus presenteren ze hun idee in het Nasa Johnson Space Center in Texas.

delta.tudelft.nl/28144

SpAghETTIBRugBruggen bouwen van spaghetti is een serieuze zaak in Delft. De jaar-lijkse door studievereniging Prac-tische Studie (CiTG) georganiseer-de spaghettibrugbouwwedstrijd leverde een spannend spektakel op. Het winnende studententeam bouwde een brug die 25,1 kilo kon houden, dat is 25,22 keer zijn eigen gewicht. Het bedrijf LievenseCSO won de professionele wedstrijd met een brug die maar liefst 149,79 keer zijn eigen gewicht kan dragen.

WASSEN & CO2 Bij de stomerij worden kleren gewassen in het

chemische oplosmiddel PER (perchloro- ethyleen). Milieuvriendelijk alternatief is

vloeibaar CO2, maar door de hoge druk vereist dat zware machines. Daarnaast

neemt CO2 niet makkelijk vlekken weg, en laat het vaak elders vuil achter. Pro-movenda dr. Stevia Sutanto versterkte

de interactie van CO2 met het textiel en vergrootte daarmee de waskracht.

Ook berekende ze dat wassen met CO2 goedkoper uit kan komen dan chemische

reiniging met PER omdat er geen verwijde-ringkosten mee gemoeid zijn en er ook geen

stoom bij nodig is.delta.tudelft.nl/28142

RETOuRTjE MARSfo

To: jo

S WaS

SinK

info

graP

HiC:

TEam

aDrE

STia

TELEpORTATIEOnderzoekers van het lab van prof.dr.ir. Ronald Hanson (Kavli instituut voor nanoscience, TNW) hebben informatie geteleporteerd tussen twee verstrengelde quan-tumbits die drie meter van elkaar gescheiden waren. Verstrenge-ling is een vreemd fenomeen in de quantum mechanica. Als twee deeltjes verstrengeld zijn, smel-ten hun identiteiten samen. Wat gebeurt met één deeltje heeft onmiddellijk gevolgen voor het andere. Hanson legt het uit in een filmpje: fastfacts.nl/en/content/ronald-hanson-quantumtelepor-tation.delta.tudelft.nl/28316

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

7

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

7

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

gEBruiKEnEen nieuwe polymeer, alginaat genoemd, vormt een waterdichte coating om beton te versterken (pagina 8). ook de keiharde

helmen van Protension zijn een mooie ontwikkeling in plasticland (pagina 12). En plastic onderdeeltjes in 3D printen

scheelt een hoop tijd en geld bij het ontwikkelen van medische instrumenten,

legt Paul Breedveld uit (pagina 13).

maKEnKun je plastics maken uit andere

grondstoffen dan olie? ja, zegt iulian Dugulan, namelijk uit biogas, met

behulp van een old school chemische reactie (pagina 11). of uit chocoladere-

pen, weet jelmer Telmis (pagina 12).

oPruimEnPlastic is een plaag, vindt Boyan Slat die met drijvende schermen oceanen gaat verlossen van de

plastic soep (pagina 10). maar het is prima te recylcen, ontdekte

Peter rem die een magnetische scheider bedacht (pagina 14).

flux furniture, een bedrijf van twee io-alumni, maakt opvouwbaar meubilair van kunststof dat extreem dun op te vouwen is dankzij een aan de Tu ontwikkelde opvouwtechniek.

een polymeer bereid uit afvalwater verlengt de levensduur van beton. Ook lijkt het geschikt als beschermende coating voor offshore toepassingen.

Dit ‘alginaat’ kan heel groot worden, verwacht chemicus professor Stephen Picken.

Vernieuwing komt soms uit onverwachte hoek. “Het verhaal begon ongeveer een jaar geleden”, vertelt prof.dr. Stephen Picken (TNW). Een promovendus (Jure

Zlopasa, CiTG) was op zoek naar een waterdichte coating. En omdat Picken bekend staat als de polymeer- en coa-tingexpert op de TU, kwam Zlopasa bij hem terecht. De jonge Kroaat vertelt op het Microlab, waar fundamenteel onderzoek wordt gedaan naar verbe-tering van beton, waar hij naar zocht: een polymeer met kleiplaatjes. Die

ontstaan als je een stukje klei ultrasoon oplost in water. De kleiplaatjes zijn schijfjes van een nanometer dik met een diameter tussen 100 en 500 na-nometer. Bind die onzichtbaar kleine maar ondoordringbare schijfjes in een polymeer en je krijgt een nanocoating die goed van pas kan komen in de beton- industrie.Anders dan wel eens gedacht wordt, moet beton namelijk niet drogen, vooral niet eigenlijk, maar uitharden; een proces dat tot 28 dagen in beslag kan nemen. Voor dat uitharden is het van groot belang dat er voldoende wa-

ter in het betonmengsel (grind, zand, cement en water) aanwezig is. Naar-mate de buitenkant van het beton uit-droogt, vormen zich scheurtjes in het oppervlak. Daardoor kunnen water en zout straks sneller en dieper doordrin-gen tot de ijzeren wapening waarna de betonrot inzet.Op mooie zomerdagen zie je bij bouw-plaatsen mensen met een flinke tuin-slang vers gestort beton nat houden. Ook wordt er wel een waterafstotende laag op aangebracht, maar het resultaat is behalve milieuvervuilend vaak niet optimaal. Het is een van de vele kwes-

TeKST: JOS WaSSInK FOTO: SaM renTMeeSTer

Keiharde coating

8 nr2JuLI 2014

99

ties uit het STW betononderzoekspro-gramma Integral Solutions for Sustai-nable Construction (IS2C).Als antwoord op te snelle uitdroging be-dachten Zlopasa en zijn begeleider dr.ir. Eduard Koenders (CiTG) een polymeer met nanokleideeltjes. Waterdamp uit het beton zou zich dan met een lange omweg om die kleischijfjes heen een weg moeten banen. Eén vraag bleef nog open: welk polymeer is geschikt? Met die vraag klopte Zlopasa dus een jaar geleden bij Picken aan in het oude scheikundegebouw.

HydrofielVanwege de in water opgeloste nano-deeltjes moet het polymeer in elk geval op waterbasis (hydrofiel) zijn, wist Picken. “Ik herinnerde me vanuit het koken dat je natriumalginaat met cal-ciumchloride kon mengen tot een gel-laag”, vertelt hij. Alginaat is volgens Wikipedia een natuurlijk hydrofiel polymeer dat ge- wonnen wordt uit zeewier. Het hoofd-bestanddeel alginezuur is, net als

zetmeel, een polysaccharide. Snel har-dend, goedkoop en niet-toxisch wordt het in de voedingsindustrie gebruikt als verdikkingsmiddel, door de tand-arts om gebitsafdrukken te maken en op de eerste hulp als wondverband. Daar is nu dus een gebruik bijgeko-men: als waterafdichtende laag op uit-hardend beton waardoor dat, volgens schatting van Koenders, minimaal twintig jaar langer meegaat.Picken verklaart de polymeervorming met de aanwezigheid van calcium in het cement. Doordat calcium twee-waardig is, linkt het twee alginezuur-moleculen aan elkaar waardoor zich een gesloten netwerk vormt dat de kleiplaatjes samenbindt tot een water-dichte laag. En dat gaat reuze snel.“Zodra het alginaat het verse betonop-pervlak raakt, hardt het uit”, vertelt Zlopasa. Het waterdichte en onoplos-bare laagje is slechts een tiende mil-limeter dik. Het wordt een stug maar buigzaam folie met een vaalgele kleur. De transparantie hangt af van de hoe-veelheid kleideeltjes. “Het gehalte aan

kleideeltjes kan wel tachtig procent bedragen.”Zo’n hoog gehalte aan keurig gerang-schikte kleideeltjes leidt tot bijzondere eigenschappen. Kijk maar naar na-tuurlijk parelmoer: ondoordringbaar, sterk als beton en onbrandbaar.

Beschermende coatingPicken verwacht dat alginaat met nanoklei ook op (driewaardig) ijzer polymeriseert. Dat zou de basis kunnen zijn van een keiharde bescher-mende coating voor offshore construc-ties. Het valorisatiecentrum brengt verschillende toepassingen in kaart

en patenteert delen ervan. Daaronder vallen onder meer het gebruik van al-ginaat in de optica (om gegoten lenzen te maken) en de papierindustrie (aligi-naat uit eigen afval voor de behande-ling van papieroppervlakte).Prettig is dat alginaat een eindproduct is van de veelgeprezen Nereda afval-waterzuivering uit de koker van prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht en Royal-HaskoningDHV. Aan het eind van de zuivering bestaan de bacteriekorrels voor 15 tot 20 procent uit alginaat. Zlopasa geeft een plastic flesje met zwarte vloeistof aan: alginaat uit riool-afvalwater. De herkomst is nog enigs-zins te ruiken, maar voor non-food toepassingen zal dat geen bezwaar zijn. Het kleialginaat is een nieuw, volkomen natuurlijk product met verbazende eigenschappen en een groeiende lijst aan mogelijke toepas-singen. Hiermee kan letterlijk waarde uit afval gemaakt worden. “Als de TU het goed speelt, kan dit heel groot worden”, voorspelt Picken.

Het waterdichte en onoplos bare laagje is slechts een tiende millimeter dik

Wat is plastic‘Plastic’ is een soort generieke en licht geringschattende term voor kunststof. Een polyester jacht heet dan een plastic boot. Maar de term ‘plastic’ verwijst naar de term plastisch of vervorm-baar. Dat is een eigen-schap van wat chemici thermoplasten noe-men: kunststoffen of polymeren die zacht

worden door ver-warming doordat de lange moleculen niet of licht vertakt zijn. Een plastic voorwerp kan warm gespoten of in een mal gedrukt worden en behoudt de vorm bij afkoeling. Het is eenvoudig te recyclen door het te smelten. Andere polymeren (moleculen bestaand uit een opeenvolging van identieke of ge-lijksoortige delen) vormen onder toevoe-ging van een harder of onder invloed van

ultraviolette straling een intens vertakt netwerk en verharden daarmee permanent. Niet alle polymeren smelten dus, maar plastics doen dat wel. Composieten tot slot zijn samengestelde materialen die bestaan uit sterke vezels of me-taallaag ingebed in een polymeer. Een bekend voorbeeld daarvan is het vliegtuigmateriaal Glare dat is samen-gesteld uit een aantal zeer dunne laagjes alu-minium, glasfiber en epoxy.

10 nr2JunI 201410

Drijvende schermen van een meter diep en honderd kilo-meter lang moeten de oplossing zijn om drijvend plastic afval uit de oceanen te verwijderen. Oud TU-student Boyan Slat presenteerde op 3 juni New York zijn plannen hiervoor vanuit New. De installatie is verankerd aan de oceaan bodem en in een oceaanwervelstroom geplaatst waardoor het drijf-afval zich ophoopt tegen het scherm en zich in een knik halverwege eenvoudig laat ver-wijderen. Slat heeft een jaar besteed aan het testen van de haalbaarheid en het oordeel van deskundigen is positief. Hij wil over drie tot vier jaar een proto type installeren en zoekt daarvoor geld met behulp van crowdfunding.

theoceancleanup.com

arTiS

T imP

rESS

ion Va

n DE o

CEan

-ClE

anuP

grote schoonmaak

nr2JuLI 2014

11

olefinen zijn de bouwstoffen voor plastic. Traditioneel worden ze gemaakt door olie te kraken. Om het pro-ces te verduurzamen wordt al jaren geprobeerd om

biomassa als grondstof te gebruiken. Tot nu toe lukt dat maar matig: de reactie is inefficiënt en levert veel ongewenste bijproducten op. Dr. Iulian Dugulan, onderzoeker bij de afdeling fundamentele aspecten van materialen en energie van het reactorin-stituut (TNW), lukte het om een van de reactiestap-pen sterk te verbeteren. Hij bestudeert naar eigen zeggen het belangrijkste proces in het maken van ole-finen: de katalyse. Om precie-zer te zijn, bestudeert Dugulan het Fisher Tropsch proces. Dat is een bekende chemische reactie die al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw gebruikt wordt om koolstofmonixide en waterstof om te zetten in vloeibare brandstof. Of-wel: olefinen, een soort koolwater-stoffen. Daarbij wordt traditioneel een katalysator op basis van ijzer gebruikt. De Universiteit Utrecht ontwik-kelde een nieuwe katalysator, waar weliswaar nog steeds ijzer in zit,

maar waar ze nanodeeltjes van sodium en sulfur aan toevoegden om het proces stabieler en effici-enter te maken. Op die manier kan meer biogas omgezet worden

in olefinen. Bij het reactorinstituut bestudeert Dugulan de werking van deze nieuwe katalysator tijdens

de chemische reactie. Het is het enige laboratorium in de wereld waar dit kan. “Het is belangrijk dat we naar de actieve werking van een katalysator kijken, omdat deze zich in een dynamisch evenwicht bevindt. Hij verandert als zijn om-geving verandert.” Dugulan publiceerde zijn bevin-

dingen in 2012 met zijn Utrecht-se collega’s in Science. Daarin

meldden ze ook hun samen-werking met Shell, Dow Che-mical en Johnson Matthey. Volgens Dugulan hebben deze industriële partners al grote fabrieken voor het Fis-her Tropsch P roces. Of dit proces inderdaad de

perfecte oplossing is voor de productie van zowel energie

als plastics moet nog blijken. Hoewel Shell al koolwaterstoffen

en brandstoffen maakt zonder olie, is dit proces nog niet gekoppeld aan het maken van olefinen. “We zijn nog in de beginfase”, relativeert Du-gulan. ECN is al bezig om biomassa, afvalproducten uit de landbouw, te verbranden en er gas van te maken. Maar van dit synthetische gas kunnen we nog geen plastic maken. “Praktisch gezien is het nog een lange weg van biomassa naar bio- plastics.” Dh

Plasticuit biomassa

een oude chemische reactie – het Fisher Tropsch proces – moet het mogelijk maken in de toekomst plastic uit biomassa te produceren.

Maar er is nog een lange weg te gaan.

Het is het enige laboratorium in de

wereld waar dit kan

arTiS

T imP

rESS

ion Va

n DE o

CEan

-ClE

anuP

grote schoonmaak

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

Het crèmekleurige afvalwater van Marsen, Bounties en Twixen zit bomvol vetzuren en

suikers. Een klein deel daarvan dient als voe-ding voor plastic producerende bacteriën. Die maken daar lange polyesters (polyhydroxyal-kanoaten of PHA) van, wat voor de bacterie

een soort lichaamsvet is en voor de mens een bruikbaar biopolymeer. Promovendus

ir. Jelmer Tamis (biotechnologie, TNW) wist de hoeveelheid PHA uit afvalwater tot een

nieuw record op te stuwen: 1 gram plastic uit 3 gram afval. Dat verlaagt de prijs van het spul tot ongeveer 1 euro per kilogram, wat goedko-per is dan polyethyleen. Prijs is een belangrijke

factor voor het al dan niet gebruiken van het bioplastic door de industrie.

De mobiele proefopstelling is het resultaat van veertien jaar onderzoek door de vakgroep

milieubiotechnologie. Dit leidde eerder al tot de ontdekking van Plasticicumulans acidi-

vorans. Deze superbacteriën mogen zich vijf uur lang aan het snoepafvalwater tegoed doen tot ze bijna uit elkaar ploffen. Daarna worden

afgetapt en geoogst: ruim 70 procent van de ge-droogde massa bestaat dan uit PHA bioplastic.In Nederland wordt aanvullend onderzoek verricht naar materiaaleigenschappen en

toepassing van het bioplastic. Dat vindt in een STW programma plaats samen met de uni-versiteiten van Wageningen en Eindhoven.

In mei verhuisde de pilot plant naar een kartonfabriek in Groningen met veel

vetzuren in het afvalwater. jW

Een ronddraaiende mal, 32 thermoplaste vezelgarens en een slimme manier van wikkelen. Op deze wijze maken de machines van Protension iedere

tien minuten een helmschaal. De schaal is dan een paar centimeter dik, een pers brengt dat terug naar ongeveer zeven millime-ter. Ondertussen vloeit een thermo plaste hars tussen de vezels door. Met, na koeling, een compacte en keiharde helm van één kilo als resultaat.De Delftse alumnus Lucas van den Akker richtte Protension na zijn afstuderen in 2007 op als technisch consultancy bedrijf. In 2009 voegde Jack Wetzels zich bij hem. Hij deed afstudeeronderzoek naar het wikkelen van carbon fietsvel-gen. Dat mondde uit in een machinaal productieproces van superlichte velgen, ge-maakt uit continue koolstof-

vezels. Protension patenteer-de deze ringwikkelmethode. De wielerindustrie maakt er sindsdien gebruik van.Sinds twee jaar richt het bedrijf zich ook op de ontwik-keling van gewikkelde militai-re helmen. Het gebruikte ma-teriaal is een echte plastic, een thermoplast. “Het is feitelijk hetzelfde materiaal als dat van een boterhamzakje”, vertelt Wetzels. “Maar dan zover ver-sterkt dat het de sterkste vezel ter wereld is geworden, vijf-tien keer sterker dan staal op basis van gewicht.” Defensie heeft de afgelopen twee jaar tweehonderd-duizend euro geïnvesteerd in wat ‘de lichtste gevechtshelm ter wereld’ moet worden. “De helm moet perfect aansluiten bij de eisen van Defensie. Daarna hebben we het ont-werp, de productietechnolo-gie en de supply chain klaar en kunnen we gaan leveren. Eerst in Nederland, daarna interna-tionaal.” SB

Harde helmmilitairen beschermen hun hoofd met een helm tegen kogels en bomfrag-menten. Het bedrijf Protension van de Delftse alumni lucas van den akker

en jack Wetzels wil de militairen zoveel mogelijk gewicht van de schouders halen met een gewikkelde composieten helm. lichter én veiliger.

Snoep wordt

plastic

12 nr2JuLI 2014

foTo

: joS W

aSSin

K

foTo: Sam rEnTmEESTEr

Door onderdelen in plastic 3D te printen kunnen wetenschappers veel beter onder-zoek doen naar nieuwe medische instru-menten. Ze printen piepkleine, complexe onderdelen eenvoudig, snel en goedkoop.

Op tafel ligt een stuur-baar en flexibel me-disch instrument voor sleutelgat operaties, dat vanwege de greep

met twee grote ogen lijkt op een schaar. Aan het uiteinde zitten ech-ter geen scherpe snijvlakken maar een grijper, die in allerlei bochten te manoeuvreren is. De grijper is zo flexibel dankzij ingewikkelde vor-men. “Zoals tandwielen met flapjes en kanalen die krom lopen. Dat zijn complexe ruimtelijke vormen om te maken”, zegt hoogleraar bio- inspired technology Paul Breed-veld (3mE). Hij ontwikkelt het medische instrument samen met promovendus Filip

Jelinek. “Het kan wel gemaakt wor-den met een machine, maar dat is erg lastig en duur. Daarom kwamen we op het idee om onderdelen in plastic 3D te printen.”Het bleek een schot in de roos. Voor zo’n honderd euro werden de on-derdelen geprint. Een groot ver-schil met de duizenden euro’s die Breedveld kwijt was geweest als ze met een conventionele be-werkingsmachine waren gemaakt. “Wij bedenken ingewikkelde vormen en proberen ons voor te stel-len hoe het werkt. Nu kunnen we die vor-men goedkoop

printen om na te gaan of onze voor-stelling klopt.” Het verandert de manier waarop Breedveld en collega’s ontwerpen. Hij wijst op het bekje van het instru-ment. “Bij de vijfde poging stond alles goed en werkte het instrument. Wanneer we vroeger iets met een conventionele bewerkingsmachine maakten, begonnen we vaak groot en maakten het daarna steeds klei-ner. Bij 3D printen kunnen we alles meestal al direct vrij klein maken.”Om kleine prototypes te maken, werkt Breedveld samen met onder meer TNO. De instrumenten moe-ten ultradun zijn, wanneer ze door chirurgen worden gebruikt. TNO kan met hoogwaardig kunststof heel dun printen. “Helaas is het nog niet altijd helemaal robuust genoeg.” Hij laat een kleinere versie van het in-strument zien dat op een schaar lijkt. “Ik liet deze onlangs van een meter hoogte op de vloerbedekking vallen. Er sprongen stukjes af. Sommige flapjes zijn maar 0,3 millimeter dik. We kijken er nu naar hoe we het ro-buuster kunnen printen. Binnenkort gaan we ook werken met keramiek, omdat we denken dat het wat stevi-ger is dan kunststof.”Niet ieder onderdeel is geschikt om te printen, benadrukt Breedveld. De kabels en de kabelspanners zijn bij-voorbeeld van metaal. “Op die ma-nier combineren we het beste van beide werelden. Zo’n zeventig pro-cent printen we, de rest niet.” TvD

Plastic printen

‘nu kunnen we die vormen goedkoop uitprinten om

na te gaan of onze voorstelling klopt’

13

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

14 NR2juli 2014

In het Delftse recyclelab bij Civiele Tech-niek en Geowetenschappen praat men niet graag van plastic afval. Wanneer de recy-cle-experts stukjes versnipperd plastic door hun magnetische dichtheidscheider halen, houden ze namelijk mooie hoopjes plastics over die prima weer als grondstof kunnen dienen, elk keurig gescheiden op basis van dichtheid.Prof.dr. Peter Rem is de geestelijk vader van deze machine die werkt met een magneti-

sche vloeistof met ijzeroxyde. De dichtheid van deze vloeistof varieert door toedoen van een magneet van hoog naar laag. Door deze gradiënt gaan plastics op verschillende hoogtes zweven al naar gelang hun eigen dichtheid. En dat maakt ze makkelijk van elkaar te scheiden.“In 2007 kregen we een EU-subsidie om deze technologie te ontwikkelen”, vertelt Rems collega dr.ir. Maarten Bakker. “Een Delfts spin-off bedrijf probeert de technolo-gie sinds kort te vermarkten.” De onderzoekers willen nu akoestische sensoren ontwikkelen waarmee ze in de vloeistof kunnen kijken. “De vloeistofstro-men zijn vrij ingewikkeld. Je wilt niet dat er turbulentie ontstaat want dan vermengen de deeltjes weer. Met behulp van een akoes-tische sensor kunnen we de machine beter afstellen.” In de geneeskunde wordt al veel met akoes-tiek gewerkt om in lichamen te kijken. “Die technologie is voor ons echter niet bruik-baar”, zegt Bakker. “De beelden die ze gene-reren, vergen teveel interpretatie door men-sen. Als een dokter twijfelt over hetgeen hij ziet, dan stuurt hij de patiënt door naar de chirurg. Bij ons is er geen ruimte voor twij-fel. Het apparaat moet exact weten wat voor plastic hij ziet, want alles moet geautomati-seerd worden.” RV

delta.tudelft.nl/27286

Welke rol speelt de TU Delft in het ontstaan van plas-tics? Informatie-

specialist Jorden Esser zocht in de archieven van de TU Library. De moderne plastics-industrie begint met bakeliet, een uitvinding van de Belg Leo Baekeland. Hij de-poneerde zijn patent in 1907. Het oudste tijdschrift in de TU Library op het gebied van plastics is Kunststoffe, gestart in 1911. Jammer genoeg zijn daarin geen

echt historische Delftse bijdragen te ontdekken. Volgens de afdeling chemical engineering (TNW), zijn de jaren dertig het begin van de ‘plastic age’. De eerste Delftse publicatie (1933) in de catalogus van de TU Delft Library is ‘Fabrica-ge van bakeliet’ van A.R. Veldman. Deze onderzoeker schreef in 1937 de dissertatie ‘De constitutie en de fabricage der phenol-formalde-hyd-harsen’. In januari 1944 vond een symposium over kunststoffen plaats. Via Web of Science komt pas

in 1977 voor het eerst een artikel van de TU Delft boven drijven waarin de term plastics wordt genoemd: ‘Injection moulding of plastics: Some ideas about the relationship between mould filling and birefringence’ van H. Janeschitzkriegl. jE

Zie voor de genoemde publicaties delftintegraal.tudelft.nl

Het begin van de plastic rage

rivieren van

plastic

foTo

: Han

S STa

KElB

EEK

15

Op zijn bureau bij de sectie novel aerospace materials heeft Dingemans een stukje kool-stofcomposiet liggen. “Het is een heel mooi

materiaal”, zegt de hoogleraar. “Maar net als zoveel materialen uit de luchtvaart- en

ruimtevaartindustrie zit de dichtheid ervan ergens tussen de 1 en 1,5 gram.” De rek lijkt er een beetje uit, wil hij maar zeggen. “We pro-

beren nu de grenzen te verleggen door een extra functie in materialen in te bouwen.”

Als voorbeeld noemt Dingemans plastics die als zonnecellen coating tegelijk fungeren. De

bedoeling is om van deze plastics stickers te maken die je overal op kunt plakken.

Dr. Johan Bijleveld is een van de onderzoe-kers binnen zijn groep die daar aan werkt.

“Je moet een halfgeleidende polymeer heb-ben.” Op zijn laptop toont hier een grafische

weergave van, een polyazomethine. Het is een aaneenschakeling van benzeen- en

thiofeenringen. Een vreemde eend in de bijt is de X die her

en der zit ingebouwd. “X is een zijgroep die van alles kan zijn”, zegt Bijleveld. “Een stik-stofatoom bijvoorbeeld, of een hele nitro- of

methoxygroep. Sommige van die groepen trekken elektronen aan, andere stoten ze af. Door met X te spelen kun je de elektronen-dichtheid in de keten variëren, en daarmee

de efficiëntie waarmee het molecuul zonlicht omzet in elektriciteit. De silicium zonnepa-

nelen die mensen nu op hun dak hebben lig-gen, halen een efficiency van vijftien procent. Wij komen momenteel nog niet verder dan

twee procent. We moeten de efficiency dus nog verhogen.” Wereldwijd hebben veel groepen zich op deze technologie gestort. “Sommige onder-zoekers halen een rendement van meer dan tien procent”, zegt Bijleveld. “Maar hun po-lymeren zijn duur en heel moeilijk te maken. Ons polymeer, en dus onze zonnecel, kan bin-nen een week klaar zijn. Je hoeft er hooguit drie chemische stappen voor te doorlopen.”

Thermo-elektrische eigenschappenEen andere veelbelovend materiaal is de composiet van plastic en koolstof-nanobuisjes waar Bijlevelds collega, dr.ir. Maruti Hegde, aan werkt. Door toevoeging van koolstof nanobuisjes gaat de plastic zich semikristal-lijn gedragen. Dat maakt dat het materiaal ex-treem stijf is, goed tegen hoge temperaturen kan en heel interessante thermo-elektrische eigenschappen heeft. “Als je een uitlaatpijp met dit materiaal coat, dan kun het temperatuurverschil van een paar honderd graden Celsius tussen de ene kant van de uitlaatpijp en de andere gebrui-ken om elektriciteit op te wekken”, legt Hegde uit terwijl hij met een stukje flinter-dun zwart plastic folie wappert. “Wat het materieel ook interessant maakt”, vervolgt de onderzoeker, “is het feit dat je het kan gebruiken om gassen te scheiden. Je kunt er bijvoorbeeld koolstofdioxide mee uit aard-gas te filteren. Geloof me, van dit materiaal ga je nog veel horen.” jW

Multifunctionele materialenConstructies moeten alsmaar lichter en sterker. Dat kan volgens prof. Theo Dingemans (l&r) inmiddels

bijna alleen nog maar met multifunctionele materialen. met bijvoorbeeld plastics die als composiet en als zonnecel tegelijk fungeren.

foto: Sam rentmeester

16 NR2juli 2014

Studium generale besteedde een aantal jaren geleden aandacht aan plastics in zijn materialenreeks (een meer-jarige reeks die indertijd werd georganiseerd door program-

mamaker marion Vredeling). Hier kwamen diverse (histori-sche) aspecten van kunststof-materialen aan de orde en er werden innovaties behandeld die naar verwachting grote

invloed zouden krijgen op het dagelijks leven. Er waren lezin-gen, exposities, workshops en excursies. meer informatie op http://bit.ly/1poHiHh. in juli en augustus is in de hal

van Tu Delft library een film-stream te zien over plastics (samengesteld door m. den Breejen en m. Vredeling). meer informatie: marion Vre-deling, m.vredeling@tudelft.nl

youtube.com, new self-healing polyimide from NovAM

Studiumgenerale

Zelfherstellend plasticPolymeren die vanzelf weer herstellen nadat een scheurtje is ontstaan.

Daaraan werkt Sybrand van de Zwaag (l&r). met collega’s ontwikkelt hij self-healing plastic, dat bijvoorbeeld krassen in autolak moet kunnen herstellen.

Wie met een vinger door haargel gaat, ziet een opening ontstaan in de smurrie. Daarna wordt het weer een ge-heel. Op ongeveer dezelfde manier moeten zelfherstel-lende polymeren gaan werken.Onderzoekers in Delft ontwikkelen een methode om polymeren op moleculair niveau te beïnvloeden. “Stel dat een scheur ontstaat, dan gaat deze weer dicht door-dat beide helften samengaan na een klein beetje druk of een wat hogere temperatuur. Dit gebeurt dankzij re-versibele moleculaire bindingen. Als de bindingen weer gevormd zijn, heeft het materiaal weer dezelfde condi-ties als voorheen”, zegt Sybrand van der Zwaag, hoogleraar aan de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek, directeur van het Dutch Poly-mer Institute en het Delft Centre for Materials.Een mogelijke toepassing ligt in de auto-industrie. Bijvoorbeeld wanneer een coating van het zelfher-stellende materiaal op een wagen is aangebracht. Nadat kras- of scheurvorming optreedt, moet het tot vijftig of zestig graden worden verwarmd. Dat kan door een föhn te gebruiken of een klein, elektronisch verwarmingsmechanisme in te bouwen. “Maar auto-lak wordt bij blootstelling aan voldoende zonlicht van zichzelf ook al zo warm. De coating smelt niet, maar de scheur sluit zich wel.”

De onderzoekers werken er vooral aan om een materiaal te maken dat de juiste mechanische eigen-schappen heeft. “Het moet niet alleen herstellen en op dat moment gelachtig zijn. Want daar kun je in we-zen niet mee bouwen. Dus moet het tegelijkertijd ook stijf en stevig zijn.”Van der Zwaag laat een filmpje zien van een promo-

venda en een gescheurd stuk poly-meer. Ze drukt de twee helften sa-men en binnen een minuut wordt het weer een geheel. Daarna pro-beert ze het uit elkaar te trekken, maar dat lukt niet. Het is een mijl-paal in het onderzoek naar zelfher-

stellende polymeren. De methode kan een scheur meerdere keren herstellen op dezelfde plek. “Maar we zijn er nog niet. We maken nu zelfherstellende po-lymeren op kleine schaal. We willen ze ook op grotere schaal produceren en de stukken bovendien veel gro-ter maken.” Het Delftse onderzoek is onderdeel van een landelijk programma waarin ook gewerkt wordt aan self-healing beton, metalen en composieten. RV

‘Het polymeer moet niet alleen zelfherstellend zijn maar ook stijf en stevig’

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

17

“Polymeren mag je gerust plastic noemen, maar ik kijk liever naar materi-aalsystemen. Functionele polymeren zijn slimme materialen die in staat

zijn interacties met hun omgeving en met mensen aan te gaan. Er zijn drie types. Door de materiaalstructuur op atomaire schaal beïnvloeden, is het bijvoorbeeld bio-afbreekbaar te maken. Daar is tot nu toe veel aan ge-werkt door zetmeel in te bouwen, wat afbreekt onder invloed van vocht en warmte. Daarnaast kun je plastics op moleculaire schaal functioneel maken door bijvoorbeeld piëzokristallen toe te voegen, waardoor er een stroompje doorheen kan lopen. De derde mo-gelijkheid ten slotte is een materiaal op microschaal te ontwerpen door textuur op het oppervlak aan te bren-gen. Zo kun je met microhaartjes een product waterafstotend maken, het lo-tuseffect noemen we dat. Dit soort dingen is nu alleen nog maar mogelijk in het lab, maar ik denk dat het in de toekomst heel makkelijk zal worden om veel grotere oppervlak-tes te vervaardigen. Een andere veel-belovende productiemethode is 3D printen. Het voordeel daarvan is dat je meer controle hebt over het materiaal. Plastics zetten altijd veel meer uit dan metalen of keramiek. Met 3D printen kun je die uitzettingscoëfficiënt heel precies bepalen. Ook kun je hiermee materialen produceren waarin meer-

dere functionaliteiten geïntegreerd zijn. Zoals doorzichtig plastic met lichtbanen erin, waarvan de lichtin-tensiteit verandert als je het aanraakt. Ik denk dat die integratie van materi-alen met elektronica het belangrijkste onder-zoeksveld voor de toekomst wordt. Ik zie voor me dat er al-lerlei producten ko-men - op je lichaam, in kleding, in je auto of in je kamer - die voort-durend allerlei dingen meten en in contact met elkaar staan: het internet of things. Denk aan kleding die actief koelt in een war-me omgeving, gebouwen die met een slimme coating op de ramen selectief zonlicht kunnen toelaten en een afstandsbediening die van kleur verandert als hij opge-laden moet worden. Bij onze afdeling zijn we bezig om hier een toekomstvi-sie over te ontwikkelen. Een uitdaging daarbij is om het ener-gieprobleem van elektronica op te los-sen, want het is heel onhandig om steeds batterijen te moeten vervangen. Met energy harvesting kun je bijvoor-beeld de energie van elke stap die je zet in je schoenzool opslaan en daarmee een accu opladen. Daarnaast zal de elektronica zelf nog flexibeler moeten worden. Als je rekbare chipjes wil, die naast elkaar in een stuk rubber zitten,

dan moeten die elektrische verbindin-gen niet breken. Ik ben ervan over-tuigd dat ook daar slimme trucs voor komen.” Dh

over twintig jaar is functioneel polymer het slimste materiaal dat er bestaat, zegt dr. Kaspar janssen ( industrieel ontwerpen).

2030

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

Vice-voorzitter van het colle-ge van bestuur Anka Mulder opende het Alumni Event of-ficieel en sprak daarna over de vooraanstaande rol die de TU Delft heeft op het gebied van online education. De Ca-nadese mooc-expert George Siemens had het aansluitend over de toekomst van online onderwijs wereldwijd. Gast-heer Bas Haring werd geas-sisteerd door Robotje Nao, zij kondigden alle sprekers aan en stelden af en toe kriti-sche vragen. Dreamteam Prêt-à-loger toonde zijn concept ‘a house

with a skin’ - de inzending voor de Solar Decathlon - met een persoonlijk filmpje. Het ouderlijk huis van een van de groepsleden is de inspiratie voor hun renova-tieproject. Ze willen de oude sfeer behouden, maar tege-lijkertijd het leefklimaat in huis verbeteren. Betonprofessor Dick Hordijk liet zien dat beton misschien ‘no-tech’ lijkt, maar dat op dit vakgebied hoogwaardig technologische ontwikkelin-gen plaatsvinden. Ewoud de Kok sloot hierop aan met een enthousiast verhaal over zijn

(teams) start-up Feedback-Fruits, gevolgd door alum-nus Adrian van Hooydonk, senior vice president BMW group design.Van Hooydonk vertelde over zijn studie, tekenen als communicatiemiddel en de laatste BMW ontwerpen. Zijn nieuwste ontwerp – de BMW i8 waarmee hij op het event geruisloos aan kwam rijden – trok veel bekijks. Zijn komst bleek niet voor niets, want hij werd deze dag verkozen tot Alumnus van het Jaar 2014. Het Univer-siteitsfonds onthulde zijn

prijs: hij is de eerste alumnus met een plekje op de ’Alumni Walk of Fame’ in het Mekel-park.Collegevoorzitter Dirk Jan van den Berg sloot af met een presentatie over de stijgende lijn van de TU Delft in meer-dere opzichten: aantallen studenten, onderzoeksbud-getten en de campus. Aan-sluitend was er een borrel en diner, de DIG-it! Xperience en een campustour, met be-zoeken aan bijvoorbeeld de Library, de dode kamer, maar ook de stoelencollectie bij Bouwkunde.

Het alumni Event bracht op 6 juni zo’n 350 alumni naar de Tu Delft om bijgepraat te worden over de laatste ontwikkelingen en onderzoeken en om te netwerken met mede-alumni. Thema van de dag was ‘universiteit van de toekomst’.

adrian van Hooydonk. alumnus van het jaar.

george Siemens.

Dick Hordijk en Bas Haring.

Walk of fame.

Dig-it! Xperience.

Vraag Jan-Jaap Koppert te ver-tellen over de totstandkoming en ontwikkeling van zijn bedrijf Advanced Lightweight Engi-neering (ALE) en je kunt ach-

teroverleunen. Van de jaren op de materialenafdeling van de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek, zit hij zo op de slechte arbeidsmarkt waar hij als net-afgestudeerde op terecht kwam midden jaren negentig. Niet op zijn plaats bij een organisa-tieadviesbureau, vroeg hij zich af of hij dan toch zijn eigen bedrijf moest beginnen, in de composieten natuur-lijk. “Ik had geen hypotheek, geen kinderen. Ik dacht: wat is het ergste dat mij kan gebeuren? En dus deed ik het.”Koppert schreef een ‘bedrijfsplan-netje’ en ging op zoek naar geld. Bij banken kreeg hij nul op het rekest, maar hij kreeg veertigduizend euro los bij mensen die hem begrepen, onder-nemers. Deze zes mannen coachten hem en leenden hem hun netwerken. Koppert gaf zichzelf een jaar. “Daarna zou ik keihard de balans opmaken.”Koppert was net begonnen, toen hij werd gevraagd om naar een scheepswerf te komen. Daar was een luxueus jacht van vijftig meter lang in aanbouw. “De opdrachtgever wilde er negentig kilometer per uur mee kunnen varen, ongekend hard. De romp was al klaar, helemaal van staal. Het lagere gewicht, moest uit het inte-

rieur komen. We hebben composieten vloeren en wanden gemaakt. Daarmee kon het jacht de gewenste snelheid halen.”Een deel van ALE is een ingenieursbu-reau gespecialiseerd in composieten. Koppert en zijn twintig medewerkers werken bijvoorbeeld voor vliegtuig-

bouwer Airbus aan een manier om onzichtbare schade aan composieten rompen virtueel zichtbaar te maken. ALE maakte ook auto-onderdelen en een antenne voor op een satelliet. Met dat soort werk verdiende het bedrijf al vanaf het begin geld. Daarmee kan hij zijn passie financie-ren: het maken van composieten ge-wikkelde drukvaten. Die wegen veel minder dan stalen vaten, waardoor bijvoorbeeld auto’s op lpg minder

gewicht hoeven mee te slepen en dus zuiniger rijden. De grootste af-zetmarkt die Koppert nu voor ogen heeft, is echter die van de landen waar mensen koken op gas uit vaten. “Stalen vaten zijn zwaar, gaan roesten, vergen veel onderhoud en kunnen ontplof-fen. Wij halen tachtig procent van het gewicht eruit met onze veel veiligere flexibele vaten. Die wikkelen we in twee minuten met onze zelf-ontwik-kelde machines.”Maleisië is het eerste land waar ALE een licentie heeft verkocht. Het Delftse bedrijf vervoerde de wikkel-machines over zee naar Kuala Lumpur. Landen als Brazilië en Rusland moeten snel volgen, als het aan Koppert ligt.En dan is eindelijk het moment aange-broken waar hij bijna twintig jaar naartoe heeft gewerkt: “Ons ingeni-eursbureau is eigenlijk een gewone urenfabriek. We verdienen alleen als we werken. Nu gaan we ook geld ver-dienen als we slapen.” SB

19

jan-jaap Koppertluchtvaart- en ruimtevaarttechniekadvanced lightweight Engineering1996composieten drukvaten en kennis van materialendrukvaten veiliger en lichter makenzijn alE composieten drukvaten te koop in vele landen

naam:Studie:Bedrijf:

opgericht in:Verkoopt:

missie:

over vijf jaar:

Wat is het ergste dat mij kan gebeuren? met die gedachte in zijn achterhoofd trok jan-jaap Koppert in januari 1996 de stoute schoenen aan en begon zijn bedrijf advanced lightweight Engineering. achttien jaar later heeft zijn ‘tent’

een geschatte waarde van vijftig miljoen euro en zit Koppert vol verhalen en anekdotes.

DE ZaaK

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

20 nr.2JunI 2014

‘Onze start-up had nooit kunnen slagen’

2121

WAAROM WILDE jE Op FAILCON SpREkEN OVER jE EIgEN FALEN?“Failcon is best groot in Silicon Valley. Ze gaan daar bewuster om met wat voor bedrijf een start-up eigenlijk is. Zoals Jasper van Kuijk (universitair docent aan de TU en cabaretier, red.) eens zei: ‘innovatie is een modewoord voor iets dat vaak mislukt’. In Nederland zijn we ons nog niet voldoende bewust dat falen erbij hoort. Je wilt het natuurlijk liever niet, maar ik vind het een fijne notie dat er leven is na de dood. Ik heb nog nooit zoveel banen aangeboden gekregen als in de twee weken nadat we de stekker uit Sunuru hadden getrokken. Een eigen bedrijf staat goed op je cv. Bovendien heb ik door te falen heel veel inzicht gekregen in hoe een start-up werkt.”

WAT gINg ER MIS?“Wij hebben als echte ingenieurs – we zijn al-lebei werktuigbouwkundige – een product ontworpen met knetterveel innovatie erin. Dat hebben we in een half jaar tijd voor honderd-duizend euro ontwikkeld. Ons product zag er aansprekend uit, was raar innovatief. Doordat we weinig materiaal hadden gebruikt, zaten we laag in de kosten. Als engineer denk je: dit product is het helemaal, we gooien het op de markt en klaar. Subsidieverstrekkers en investeerders in Neder-

land waren enthousiast, wijzelf natuurlijk ook. We wilden een schaalbaar product, iets dat heel groot kon worden. Na dat half jaar gingen we dus naar Californië, één van de grootste mark-ten voor zonne-energie. Trots presenteerden we ons product aan potentiële klanten. Zij zeiden: ‘ja doei’. Pas toen beseften we dat klanten niet alleen naar kosten kijken, maar ook naar risico. En dat vonden ze te groot. Om het risico te ver-

lagen, hebben we allerlei innovaties uit ons pro-duct gesloopt. Maar daardoor gingen de kosten omhoog. En dat in een markt waarin zonnecellen snel in prijs daalden. We ontdekten dat we niet kostencompetitief konden zijn.”

DEED DAT gEEN pIjN?“Jazeker. Een andere spreker op Failcon zei: ‘falen is een gradueel traject waarin je langzaam beseft dat het een slecht idee is’. Wij hebben de

‘Zo veel mensen ploeteren te lang door. maar dat kost veel energie, emotie en overheidssubsidies’

Tu-alumnus Jan van Kranendonk en zijn zakenpartner Thomas de Leeuw stopten in 2013 met hun start-up Sunuru. De reden: klanten zaten niet te wachten op hun ingenieuze zonneproject. Tijdens het uit Silicon Valley overgewaaide evenement Failcon in amsterdam vertelde Van Kranendonk over zijn falen. “een eigen bedrijf staat goed op je cv.”tekSt SaSKia BongEr foto Sam rEnTmEESTEr

>>

22 NR2juli 2014

stekker eruit getrokken na anderhalf jaar hard werken en driehonderdduizend euro inves-teringen. Ik had het vooral zwaar in de twee maanden vóór die beslissing. Diep van binnen weet je dat het niet goed zit, maar uit angst ontken je het. Je wordt moe, chagrijnig, ziek. Toen zijn we bij elkaar gaan zitten en kwa-men we beiden tot dezelfde conclusie. Daarna werd het ineens haarscherp dat het nooit had kunnen slagen. Ik ben blij dat we daar vrij snel achter zijn gekomen. We wilden geen zombie-start-up worden. Zoveel mensen ploeteren te lang door. Maar dat kost veel energie, emotie en overheidssubsidies. Wij hadden nog jaren op subsidies voort gekund in een Nederlandse designniche, maar dat had niks met een schaal-baar product te maken. We hebben een faillis-sement en een burn-out kunnen voorkomen. If you fail, fail fast.”

WELkE TIpS hEB jE NOg MEER VOOR Tu-INgENIEuRS DIE WILLEN ONDERNEMEN?“Volg het launchlab van YesDelft. Daar hoor je alles over ondernemerschap. Je leert con-creet volgens welke methodes je moet wer-ken om succesvol te zijn. Wij zijn pas aan klantontwikkeling gaan doen, nadat we ons product klaar hadden. In de Verenigde Staten kwamen we erachter dat het voor de klant om heel andere dingen draaide als voor ons, dat zij risico’s moesten inschatten bijvoorbeeld. Je kunt wel heel hard een product ontwik-kelen, maar als dat het verkeerde product is, dan is het weggegooide energie. Het product ontwerpen is maar twintig procent van het werk dat je als ondernemer moet doen. Ik zie onder-nemen als wetenschap. Je hebt een hypothese. Is die negatief, dan benoem je dat: op dit pro-duct zit niemand te wachten. Veel studenten willen de zoveelste 3D-printer, drone of app bouwen en verkopen. Daarmee kun je meedoen aan het launchlab, maar zie die gadgets niet als je einddoel. Kijk wat er nodig is in de industrie en doe daar iets mee. Daar liggen pareltjes voor ondernemende ingenieurs.”

hOE VINDEN ZE DIE pARELTjES?“Samen met mijn partner ben ik bij bedrij-ven gaan kijken. Zoals bij Nova Terminals, het vroegere Argos. We zijn gaan rondlopen om te zien waar ze behoefte aan hebben. We zijn nu een product aan het ontwikkelen en een nieuw bedrijf, maar dat is nog onder de radar.”

STAAT EEN gEFAALD BEDRIjF gOED Op jE CV?“Het verbaasde me in eerste instantie een beet-je dat Nova Terminals het goed vond dat we kwamen en daar geld voor over had. Maar een

CVjan van Kranendonk

studeerde tussen 2002 en 2011 aan de Tu. Haalde hij eerst de propedeuse van

werktuigbouwkunde (3mE), daarna maakte hij een overstap naar

industrieel ontwerpen. Die bachelor rondde hij

niet af. Wel startte hij twee bedrijven. in 2007 keerde Van Kranendonk

terug naar 3mE, waar hij in december 2011 zijn

master werktuig-bouwkunde magna cum laude afsloot. in diezelfde maand

richtten hij en Thomas de leeuw hun bedrijf

Sunuru op. nu zoeken de twee onder de naam VKi BV binnen de industrie

naar mogelijkheden voor ondernemen. Zo

infiltreerden ze in oliebe-drijf argos, wat volgens Van Kranendonk al snel leidde tot een goed plan voor een nieuwe onder-neming. Wat dat is, wil

hij nog niet zeggen.

start-up staat goed op je cv. Het laat zien dat je ondernemend bent. Wij kunnen goed uitleggen waarom die van ons het niet heeft gered. Dat heeft tot een ande-re werkwijze geleid. Geen technology push, maar market pull. Dat eerste is een groot risico, hebben we met Sunuru gemerkt. Bij de tweede strategie kun je je innovatie snel valideren, bijna als we-tenschappelijk experiment. Bedrijven hebben daar geld voor over, want zelf hebben ze er de tijd of de frisse blik niet voor. ”

hEB jE NOOIT gEDAChT: Ik NEEM EEN VASTE BAAN?“Dat is niks voor mij, het ligt niet in mijn aard. Ik ben nieuwsgierig, eigenwijs en zit graag buiten mijn comfortzone. Ondernemen doe ik niet voor het geld. Ik denk dat dat voor de meeste onder-nemers geldt. Je wilt zoveel mogelijk impact hebben en dan kun je hard op je gezicht gaan. Dat is geen vrolijke boel, maar als je weet dat dat erbij hoort, dan durf je eerder te beslissen om de stek-ker eruit te trekken. Als we in Neder-land zo ver kunnen komen dat we falen accepteren, dan kunnen we veel harder innoveren. Een faillissement wordt in de VS gezien als succesfactor, ook door geldschieters. Mensen die al failliet zijn gegaan, lopen immers een veel kleine-

re kans om weer failliet te gaan. Toen we niet meer verder wilden met Sunuru, gingen we met een rood hoofd naar een belangrijke subsidiegever. Hij zei: ‘gefeliciteerd, nu zijn jullie ervaren.”delta.tudelft.nl/27930

Faillissementen YesDelftOnder begeleiding van YesDelft zijn de afgelopen

jaren 139 bedrijven opgericht. Daarvan zijn er volgens de cijfers van de Delftse broedplaats zelf vijf failliet

gegaan. Zeventien andere bedrijven hebben de stekker er eerder uitgetrokken. Daaronder ook Sunuru.

23

‘Techneut’In de tijd dat ik afstudeerde, in de zestiger jaren, stond

de ingenieur in hoog aanzien. Daarna is een tijd ge-komen waarin dat aanzien systematisch werd afge-broken. Juristen, economen, sociologen vonden dat die technici alsmaar dingetjes maakten, en dat daar

leiding nodig was, en dat zij dus moesten bepalen wat er door de ingenieurs gemaakt moest worden. Helaas waren en zijn maar weinig Tweede Kamerleden ook ingenieur. Met lede ogen zag ik aan hoe de techniek niet meer op haar waarde werd geschat, en om de

technici van hun aanzien te beroven werd de naam techneut bedacht. Het werd de tijd van de managers,

die niet op de hoogte hoefden te zijn van de tech-niek, maar er wel over beslisten. De gevolgen bleven

niet uit. Prachtige laboratoria werden opgeheven, de belangstelling voor de technische studie taande,

de innovatie leed schade. Toen uiteindelijk bleek dat innovatie een heel belangrijke pijler is van onze wel-vaart werden er staatscommissies benoemd om de

innovatie te bevorderen. Men begreep lange tijd niet dat innovatie juist is verbonden met een goede ingeni-eursopleiding, en voldoende ingenieurs, niet gestuurd door juristen, sociologen, economen enzovoorts. Het

lijkt erop dat er nu een kentering in de waardering van de techniek aankomt. De bijdrage van prof. Han Vrij-ling, in Delft Integraal 2013.3, laat evenwel zien dat nog steeds de deskundigheid van ingenieurs op hun eigen vakgebied niet wordt erkend en op waarde ge-

schat. Wanneer zal hier de wal het schip keren?In hetzelfde blad staat een artikel genaamd Muur-

vaste Protheses, van Saskia Bonger. Een mooi verhaal over innovatie, hier niet gestuurd door managers met een juridische of economische opleiding, ook

niet door sociologen. Maar wat mij erg tegenvalt en waar ik mij toch wel onprettig onder voel, is dat het artikel opent met “Delftse techneuten en Leidse art-

sen”. Waarom worden wij ingenieurs hier techneuten genoemd, ik stel geen enkele prijs op die titel, en stel voor dat, in ieder geval in het blad Delft Integraal, dat

woord uitgebannen wordt.

Dr. ir. C. Spaans

ingEZonDEn BriEf

24 NR2juli 2014

tekst joS WaSSinK foto’s Sam rEnTmEESTEr

De Tu leidt een europees onderzoeksprogramma van tien miljoen euro naar de afvang van CO2. Het zou de eerste grootschalige toepassing kunnen worden

van een nieuwe klasse poreuze materialen.

nieuwe bouwdoos voor chemici

25

>>

et prestigieuze onder-zoeksproject M4CO2 ging begin februari van start in het ChemE kata-lyselab van prof.dr. Freek Kapteijn en prof. dr. Jorge Gascon (Technische

Natuurwetenschappen). Er zijn zestien Europese partners bij betrokken en het project maakt deel uit van het Europese zevende-kader-programma. Over vier jaar moeten er membranen zijn ontwikkeld die selectief CO2 doorlaten. Daarmee moet het mogelijk zijn om CO2 uit rookgas-sen te verwijderen, zoals de Europese Unie (EU) graag wil.Dat zou namelijk een stuk goedkoper moeten uitpakken dan de huidige methode met vloeistoffen (amines) die bij lage temperatuur CO2 binden en die bij hoge temperatuur weer loslaten. Dat gejojo met temperatuur kost veel energie en dus geld. Volgens een recent rapport van het Massachu-setts Institute of Technology (MIT) kost CO2-afvang tussen de dertig en negentig euro per ton, afhankelijk van de soort centrale. De EU mikt op een continu proces met een streefprijs van vijftien euro per ton.De prijs van CO2-afvang bepaalt of de techniek gebruikt wordt of dat het broeikasgas in de atmosfeer geloosd wordt. Afvang en opslag van CO2 kost volgens recente schattingen minimaal 45 euro per ton. Emissierechten op de Europese emissiebeurs EEX staan op nog geen zes euro per ton CO2. Wat zou u doen?‘Vermindering van CO2-uitstoot van grote bronnen zoals kolencentrales en andere energie-intensieve industrie-en zou een bijdrage kunnen leveren aan het gevecht tegen klimaatver-andering’, stelt onderzoekspartner Dechema in een persbericht. Maar dan moet de afvang wel zo goedkoop zijn dat industrieën het zullen toepassen.

En dat is de gedachte achter het on-derzoeksprogramma M4CO2: mixed matrix membranes based on me-tal-organic frameworks (MOFs) and polymers for continuous CO2 separation. “Tot nu toe had men de hoop gevestigd op membranen van polymeer of zeolieten”, vertelt dr. Jorge Gascon, universitair hoofddocent bij de katalyse vakgroep van Kapteijn. Maar elk van die membranen had zijn te-kortkomingen. De membranen van polymeren waren niet doorlatend genoeg voor de grote hoeveelheid gas die er doorheen moest stromen.

En de zeolietmembranen waren te bros. “De nieuwe benadering gaat uit van een polymeer met ingebouwde CO2-filters”, aldus Gascon. “Daarmee combineer je de eenvoudige productie van een polymeer met de selectiviteit van poreus materiaal. MOFs zijn daar heel goed in.”

MECCANODOOSMOFs. Voluit heten ze ‘metal oxide frameworks’ en het is de nieuwe bouwdoos voor chemici. De meest in het oog springende eigenschap is dat ze enorm hol zijn. “Eén gram materiaal heeft een interne oppervlak-te van een voetbalveld”, zegt Gascon. Leken kunnen zich dat moeilijk voor-stellen, maar chemici raakten daar in de jaren negentig behoorlijk opgewon-den van. “Voor een chemicus betekent ruimte in een molecuul het zelfde als een groot huis voor een interieuront-

werper: tal van mogelijkheden.”Prof.dr. Freek Kaptein deelt dat en-thousiasme: “Je kunt MOFs als poortje gebruiken om specifieke moleculen door te laten of tegen te houden, als katalysator (die moleculen met elkaar laat reageren, red.) of voor opslag van bijvoorbeeld waterstof. Je kunt ze thermisch activeren, elektrisch of met licht. Het is echt een meccanodoos met legio mogelijkheden.”Wat alle tienduizenden MOFs ge-meenschappelijk hebben - want zoveel varianten zijn er inmiddels ontwikkeld – is de combinatie van een metaal-atoom met organische moleculen als vertakkingen. Of zoals Gascon zegt: “Je kunt elk metaal kiezen dat je wilt, en een willekeurige organische linker (vaak zijn dat organische zuren, red.) die je met elkaar combineert zoals je wilt. Het aantal mogelijkheden is praktisch oneindig.”

BEREIDINgDe bereiding heeft veel weg van koken in een snelkookpan, vertelt Gascon. Hij laat een stevige stalen cilinder zien die voor dat doel gebruikt wordt. Er gaat een mengsel in van een zout (voor de metalen kernen) en een meervou-dig carbonzuur opgelost in water of een organisch oplosmiddel. De juiste verhoudingen zijn bepalend voor het eindproduct, een laagje poeder met een witte, gele of lichtgroene kleur, af-hankelijk van het gebruikte metaal. Net als in de keuken, ligt de beheersing in de finesses. “Door de omstandighe-den te veranderen kun je het proces een bepaalde kant op sturen”, vertelt Gascon. De temperatuur, het gebruikte zout, het soort zuur dat je toevoegt, de mengverhoudingen en het al dan niet gebruiken van oplosmiddel heeft allemaal invloed op het eindresultaat.

TOEpASSINgENEen van de eerste toepassingen is die

‘Voor een chemicus betekent

ruimte in een molecuul het-

zelfde als een groot huis voor een

interieurontwerper’

H

26 nr2JuLI 2014

>>

als katalysator, dus om chemische processen beter te doen verlopen. Slim gedimensioneerde moleculen in de MOFs kunnen dienen als antennes voor zichtbaar licht. “Die antennes vangen de energie op van de fotonen en brengen de metaalkern op een hoger energieniveau waardoor die een chemische reactie in gang kan zetten”, aldus Kapteijn.Een toepassing die veel energie kan

besparen is de scheiding van etheen en ethaan. Die gasscheiding is van groot belang voor de chemische industrie die grote hoeveelheden energie investeert om het gasmengsel zover te koelen totdat een van de gassen condenseert. Een MOF die ethaan sterker bindt dan etheen zou uitkomst kunnen bieden. Ook zijn MOFs veelbelovend voor de opslag van waterstofgas. Een gasci-linder gevuld met MOFs kan volgens

Gascon vrijwel net zoveel waterstof-gas bevatten als een cilinder met

vloeibaar waterstof. Het verschil is dat de cilinder met MOFs niet

gekoeld hoeft te worden.Dankzij het Europese M4CO2

programma kan CO2-afvang nu de eerste grootschali-ge toepassing van MOFs worden. Of het selectief doorlaten van waterstof-

gas, want ook dat valt onder het project.

“De grootste

uitdaging is om membranen te maken waar enorme gasstromen doorheen kunnen”, zegt Gascon. “Dat betekent dat de weerstand zeer klein zal moeten zijn en dat we met ultradunne schei-dingslagen moeten werken. Dat vereist een uitstekende match tussen het polymeer (voor het membraan) en de MOFs (als poriën, red.). Daarom werken we aan de chemie van zowel MOF als polymeer.” Het filtermateriaal zal verwerkt worden tot lange holle rietjes die sa-mengepakt in een bundel de gasfilter vormen. Wanneer daar rookgas doorheen blaast mag alleen CO2 door het membraan dringen. Aan het eind van het project, over vier jaar, hoopt het consortium twee modules op te leveren. Eén voor CO2-afvang en één voor waterstof-scheiding. Die zullen dan minimaal twee maanden lang beproefd worden onder realistische omstandigheden bij een van de industriële partners.

waarom dit belangrijk isDe Co2-uitstoot neemt wereldwijd nog steeds toe. Het verwijderen van Co2 uit rook-gassen met behulp van membranen is goedkoper dan de huidige methode met vloeistoffen. Een belangrijk punt, want de prijs van Co2-afvang bepaalt of de techniek gebruikt wordt of dat het broeikasgas in de atmosfeer wordt geloosd.

27

na Delft

Vliegtuigbouw of werktuigbouw? Richard Cobben (50) twijfelde ruim dertig jaar geleden. Na de open dagen van de TU koos hij voor werktuigbouw. “Vliegtuigbouw leek me zo complex”, zegt hij. Inmiddels geeft hij leiding aan driehonderd man bij Fokker Aerostructures.

niet dat hij het vooraf zo had gepland, want hij begon juist met pure werktuigbouw: sterk-teberekeningen aan treinstellen bij Stork Alpha Engineering.

Totdat fabrieksbouw binnen Stork hem meer trok. “Een procesontwerp, een gebouw, disciplines bij elkaar brengen: dat heeft me altijd gedreven.” En dus werd Cobben project engineer. Eerst in Nederland, later in Thailand, waar hij een farmaceutische fabriek ontwierp en projectmanager werd. Een mooie mix van procesindustrie en verpakkingslijnen onder één dak, vindt hij. Daarmee begon het voor hem pas echt interessant te worden, zeker na zijn tweede master: logistiek en infor-matica bij Montfort University.Een volgend Storkstation was de petrochemische industrie in Kuala Lumpur. “Chemische fabrieken bouwen in the middle of nowhere. Je komt met je koffer aan en begint met niks. Heel gaaf. Je belandt in een moslimcultuur en krijgt in één keer een heel andere dynamiek tussen Chinezen, moslims en Indiërs. Heel multicultureel.”Cobben moest zich daarvoor verdiepen in de cultuur. “Thailand is boeddhis-tisch met een wat timide cultuur, de moslimcultuur is meer macho. Daar moet je zorgvuldig mee omgaan, maar als je basishouding ‘respect’ is, kom je een heel eind. Luisteren is een goede vaardigheid. Ik ben wat meer analy-tisch: eerst luisteren dan spreken. Dat is hierbij een voordeel.”

In 2001 kwam uiteindelijk toch de vliegtuigbouw weer in beeld: Stork kocht de inboedel van het in 1996 failliet gegane Fokker en zocht programma managers. Cobben ging een jaar aan de slag met de bewegende delen van een Airbus 300-vleugel, om het vliegtuigmétier te leren kennen. “Vliegtuigbouw en werktuigbouw liggen relatief dicht bij elkaar, je volgde veel vakken samen”, zegt hij. Voor de werkmaatschappij Fokker Aerostructures zette hij een groot nieuw programma op: de F-35 (Joint Strike Fighter). De focus lag vooral op stuurvlakken aan de vleugel en op deuren die snel open moeten gaan

zonder dat radars het zien. Nu is Cobben verantwoordelijk voor research and development bij Fokker Aerostructures. Bekend is het met de TU ontwikkelde vliegtuigmateriaal Glare. Inmiddels is de werkmaat-schappij marktleider in thermoplas-ten, die materiaalvermoeiing moeten tegengaan. Fokker probeert het materiaal nu in grotere vliegtuigen toe te passen. Het was wellicht makkelij-ker geweest als hij destijds voor vlieg-tuigbouw had gekozen, zegt hij. “Maar ik heb nu wel de breedte en de connec-ties tussen industrieën. Juist dat vind ik charmant.” Cvu

Richard CobbenCompiègne/Naarden (‘Ik ga elk weekend op vakantie’)getrouwd, drie kinderenwerktuigbouwkundegeen lid, regelmatig Virgiel

Naam:Woonplaats:

Burgerlijke Staat: Studie:

Vereniging:

foTo

: Sam

rEnT

mEES

TEr

28 NR2juli 201428

PaTEnT

oCT-13-022: Tm2+ luminescente materialen voor zonnestraling conversie apparaten

uitvinder: Dr. Erik van der Kolk

nr2JuLI 2014

29Column

Undercover nimby

Zelden werd het syndroom zo dui delijk geschetst als onlangs bij EenVandaag op Radio 1. Ik ging daar in debat over de stelling ‘De burger wordt buitenspel gezet bij grote windmolenprojecten’. Als aftrap werd een enquête gepresenteerd: 73 procent van de bijna 20 duizend respondenten bleek vóór windener-gie, 17 procent was tegen, de rest had geen mening. Voor het daadwerke-lijk neerzetten van windmolens was overigens maar zeventig procent. Blijkbaar zijn er dus mensen die wel van lekker eten houden, maar tegen koken zijn.Verder vond 71 procent het prima als de turbines in hun provincie ko-men. Binnen de eigen gemeente vond zestig procent dit nog oké. Maar in of om de eigen wijk – u weet wel, die heilige backyard – was een héél an-der verhaal. Slechts 35 procent kreeg daarvan een warm gevoel. 55 Procent riep heel hard njet. Oftewel: ‘top, die molens, maar niet in mijn tuin’.Maar goed, de vraag was of burgers bij dit soort projecten buitenspel staan. Ja, vindt de directeur van de Nederlandse Vereniging Omwonen-den Windturbines (NLVOW), met wie ik in debat ging. Nee, vind ik. Ie-dere vier jaar kiezen we in volle vrij-heid onze volksvertegenwoordigers, er zijn tal van inspraakprocedures en iedere burger die toch ontevre-den is, is vrij om bij de rech-ter alsnog z’n gelijk te ha-len – wat inmiddels dan ook net zo gewoon én populair is als een za-terdagmiddagje Ikea. Bovendien is de NL-VOW kind aan huis

bij Tweede Kamerleden én heeft de PvdA onlangs zelfs aan minister Kamp van Economische Zaken voor-gesteld dat er bij plannen voor wind-molens altijd éérst met de vereniging overlegd moet worden. Hoezo ‘bui-tenspel’? Politici luisteren wel degelijk. Die zijn namelijk als de dood dat ze de indruk wekken ‘de burger’ niet se-rieus te nemen. Alleen luisteren ze vaak vooral naar de militante, media-bespelende undercover nimby’s die menig debat domineren. Net zoals de Socialistische Partij, die een paar jaar geleden de negatieve slogan ‘Zeg nee, stem SP’ overboord kieperde, weten die undercovers dat botweg nee-zeggen niet meer werkt. ‘We zijn niet tegen, maar …’, is hun motto. Zo is er een verzetsgroep bij mij in de buurt die niet tegen een nieuwe supermarkt is, maar wel tegen het laden en lossen. Ook de NLVOW is niet tegen windenergie, maar … ‘Wind’ is overigens niet uniek: dezelfde patronen zie je bij vrijwel alle ingenieurswerken voor collectief gebruik.Politici steken nu veel tijd en energie in ‘de dialoog’ met neo-nimby’s, ter-wijl die daar helemaal geen behoefte aan hebben omdat ze gewoon mor-dicus tegen zijn. Oprecht betrokken burgers die er niet met gestrekt been

in gaan, trekken daardoor nu vaak aan het kortste eind.

Hoog tijd dus om het kaf van het koren te schei-den.

INde jaren zeventig werkten onderzoekers aan een raam dat licht kon absorberen en omzetten in stroom. Het stukje knalrode plastic dat bij dr. Erik van der Kolk op de ka-mer in het Reactor Instituut Delft ligt, getuigt nog van die tijd. Een raam met zo’n coa-ting absorbeert wel licht, maar niemand wil rode ramen. En dus zat het stroomraam lange tijd op een dood spoor. Tot Van der Kolk twee jaar geleden sa-men met een afstudeerder op zoek ging naar een andere coa-ting. Een luminescerend mate-riaal met een minder storende kleur dat meer licht omzet in stroom. De onderzoekers von-den dat materiaal in thulium- halides. Het ligt nu als een zwart poeder in Van der Kolks lab. Hoe dikker het poeder op glas wordt aangebracht, hoe meer hoe meer stroom de zon-necellen aan de randen van het raam genereren. Deze tech-niek levert niet het rendement van doorsnee zonnepanelen, maar kan wel als raam ge-bruikt worden. Volgens Van der Kolk heeft Europa alleen al vijfduizend vierkante kilome-ter raam. “Als we een klein deel daarvan vervangen door stroomramen, kunnen we veel impact hebben.” Potentiële klanten reageren enthousiast, vertelt de onderzoeker. Het vergt alleen nog een paar jaar onderzoek voordat hij kan aantonen hoe thulium-halide als coating op ramen is aan te brengen zonder dat binnenko-mend licht wordt verstrooid. Met een prototype denkt hij tegen die tijd een commerciële partij te vinden die het product kan maken en verkopen. SB

Ir. Remco de Boer is communicatiespecialist techniek & wetenschap

30 NR2juli 2014

De dag begint mooi in de virtuele wereld waarmee wetenschappers van de afdeling transport en planning (CitG) menselijke gedragingen in kaart brengen om hun verkeersmodellen te verbeteren.“Jullie gaan een concert bezoeken op een eiland”, ver-telt promovenda ir. Mignon van den Berg aan de tien-tallen proefkonijnen die ze deels met krantenadver-tenties heeft geworven. We zitten allemaal achter een computer. “Daar gaan jullie met een helikopter naar toe. Eenmaal aangekomen nemen jullie ieder een auto om naar het concert te rijden. Met deze pijltjes kun je voor- en achteruit en links en rechts”, wijst ze op het toetsenbord.Het is een bont gezelschap dat zich heeft verzameld, jong en oud, uit alle gelederen van de samenleving. Een tiener met een petje op en een blikje cola in de hand, snapt wel hoe je moet navigeren in een spel-omgeving. Een oudere vrouw leest aandachtig de aangeleverde instructies.

ZENuWENDe situatie waarin de deelnemers in terechtkomen, mag dan nep zijn, toch werken de geluiden, de rennen-de avatars en de klok die aftikt mensen op de zenuwen. “Dat blijkt ook uit de antwoorden op het vragenfor-mulier dat we de deelnemers na afloop laten invullen”, zegt Van den Berg. “Mensen geven achteraf aan dat ze een verhoogde mate van stress hebben ervaren.”De promovenda maakt deel uit van het onderzoeks-team van prof.dr.ir. Serge Hoogendoorn. Deze hoog-leraar transport kreeg in 2009 een Vici-subsidie van NWO om onder meer uit te zoeken hoe verkeersmo-dellen beter bruikbaar gemaakt kunnen worden voor evacuaties.Modellen gaan ervan uit dat reizigers ongeveer weten wat ze kunnen verwachten op de weg, dat ze een dui-delijke reisbestemming voor ogen hebben en dat ze afgewogen keuzes maken over de route en vertrektijd. Maar bij een dijkdoorbraak of tsunami gaat dit verhaal natuurlijk niet op.

“De meeste mensen gedragen zich in zulke situaties als kuddedieren”, aldus Hoogendoorn. “Ze doen wat ze gewend zijn. Bounded rationality heet die geestelij-ke toestand. Pas als mensen echt inzien dat ze niet slim bezig zijn, passen ze hun gedrag aan.” Is zulk reizigersgedrag tijdens crisissituaties goed te bestuderen met virtuele werelden? Volgens de Delfte-naren is daar nog weinig over bekend. Van den Berg: “Ik wil daarom kijken of we met deze techniek volg- gedrag tijdens evacuaties kwantitatief kunnen aanto-nen. Dat was tot nu toe onmogelijk.”

pROEFpERSONENDe afgelopen maanden heeft Van den Berg een tien-tal experimenten gedaan met telkens ongeveer dertig man. Nu brengt ze de gedragingen van deze proefper-sonen in kaart. Wie vertrok welke kant op en wanneer? En hoe beïnvloeden mensen elkaar?Vooral die laatste vraag is erg interessant. “Het lijkt erop dat mensen zich ook in deze virtuele wereld als kuddedieren gedragen. Dit is een eerste indicatie dat het programma bruikbaar kan zijn om evacuatiemo-dellen te verbeteren.”

Hoogendoorn heeft hoge verwachtingen. “In onze huidige modellen, bijvoorbeeld om te voorspellen hoe snel een gebied geëvacueerd kan worden bij een overstroming, houden we rekening met het feit dat we niet goed weten hoe mensen reageren. Dat levert on-zekerheidsmarges op. Dankzij dit soort onderzoek met avatars kunnen we die marges hopelijk verkleinen.”De onderzoekers kunnen de situatie ook manipuleren. In het geniep doen ook enkele collega’s van Van den Berg mee als avatars. “Deze ‘mollen’ hebben de op-

tekst TomaS Van DijK foto THinKSToCK

aardbevingen, tsunami’s, rennende meutes; bij de afdeling transport en planning storten proefpersonen zich in het ‘onheil’, om zo uiteindelijk verkeersmodellen beter

bruikbaar te maken voor evacuaties.

Volg de massa

De situatie mag dan nep zijn, toch werken geluiden, rennende

avatars en de klok die aftikt mensen op de zenuwen

31

dracht om op bepaalde momenten weg te rennen van het concert”, zegt de promovenda. Als de mollen al wegrennen zodra de aarde beeft en dus niet wachten op het nieuwsbulletin, dan blijken veel deelnemers de ramp te overleven. Maar dan moeten ze wel de goede kant op rennen. “Het programma is behoorlijk geavanceerd”, vindt Hoogendoorn. “Van de avatars kunnen we achteraf precies nagaan hoe ze reageren nadat ze bepaalde in-formatie krijgen. Vluchten ze al wanneer ze de aarde voelen trillen, vertrekken ze pas als ze het nieuws-bulletin gehoord hebben of volgen ze de rest van de groep? Normaal ben je voor de analyse achteraf aange-wezen op enquêtes.”De opzet van het experiment is voornamelijk Van den Bergs verdienste. Maar de onderliggende programme-ring komt van het National Institute of Informatics in Tokyo. Hoogendoorn en zijn collega prof.dr.ir. Hans van Lint, onlangs benoemd tot Antoni van Leeuwen-hoekhoogleraar, waren daar enkele jaren geleden te gast om lezingen te geven. Het plan om het computer-programma in Delft te gebruiken werd na afloop ge-smeed in een Belgische kroeg in de Japanse hoofdstad.

De komende jaren willen Hoogendoorn en Van Lint meer experimenten uitvoeren met virtuele werelden. “We denken aan een voetbalstation waar de bezoekers massaal uit moeten evacueren”, zegt Hoogendoorn. Dergelijk onderzoek zal plaatsvinden in het Dittlab, het Delft integral traffic & transport laboratory, een nieuw laboratorium dat Van Lint gaat opstarten. Het blijft een opmerkelijk gegeven dat mensen, veilig zittend achter hun pc, gestrest raken van een gesimu-leerde aardbeving en tsunami. Van den Bergs collega, psycholoog drs. Erica Kinkel (transport en planning), kijkt er helemaal niet van op. “Er is met opzet een situatie gecreëerd waarin mensen zoveel mogelijk in de virtuele wereld worden opgeno-men. De geluiden, die de deelnemers via hun koptele-foon horen, hielpen daar bij. Iedereen moest zijn best doen om binnen een bepaalde tijd bij de helikopter te komen voor de evacuatie. Ook al is de situatie niet echt levensbedreigend, mensen ervaren stress door tijds-druk.” Of gecreëerde crisissituaties vergelijkbaar zijn met echte rampen blijft een lastige kwestie, geeft de psycholoog toe. “Maar ook in het echte leven geldt dat geen aardbeving of tsunami hetzelfde is.” >>

ooK in DE VirTuElE WErElD gEDragEn mEnSEn ZiCH alS KuDDEDiErEn.

32 NR2juli 2014

PErSoonlijK

Prof.dr. Wubbo ockelsEmEriTuS HooglEraarBij zijn overlijden op 18 mei liet oud-astronaut en bekendste hoogleraar van de TU Wubbo Ockels een brief achter voor de mensheid, zijn laatste boodschap voor een duurzame wereld. Met projecten als Nuna, de Superbus, de zonneboot en de laddermolen inspi-reerde hij veel mensen. Collega’s en studenten noemen hem in Delta creatief, dynamisch, opti-mistisch, controversieel, een pionier en een man met een missie. delta.tudelft.nl/28268

Prof.dr. nynke DekkerBionanoSCiEnCEZe doet baanbrekend on-derzoek naar de krachten in DNA-moleculen en is een rolmodel voor jonge vrouwen. De European Physical Society lau-werde Dekker daarom met de Emmy Noether Distinction for Women in Physics, een prijs die bedoeld is om aandacht te genereren voor jonge talentvolle vrouwelij-ke wetenschappers. De prijs is vernoemd naar de Duitse wiskundige Amalie Emmy Noether (1882-1935), die een grote bijdrage heeft geleverd aan de abstracte algebra en de theoretische na-tuurkunde.

Prof.dr.ir. mark van loosdrechtHooglEraar miliEu- BioTECHnologiEDit jaar ontvangen vier hoogleraren jaar de pres-tigieuze Spinozapremie van onderzoeksfinan-cier NWO, waaronder Mark van Loosdrecht. Ze ontvangen elk 2,5 miljoen euro om aan hun onderzoek te besteden. Van Loosdrecht bestu-deert de eigenschappen van micro-organismen in technische systemen. Zijn onderzoek naar bac-teriën zorgt voor nieuwe manieren om water te zuiveren of waardevolle stoffen te maken uit af-valmateriaal. De Spino-zapremie is de hoogste onderscheiding in de Ne-derlandse wetenschap.

Prof.dr. frances BrazierSySTEEmKunDE TBmHet project Adrem is gehonoreerd voor het internationale smart grids-programma van NWO. Brazier werkt samen met professor Sri Niwas Singh van het Indian Institute of Technology aan ict die consumenten en produ-centen van energie elkaar automatisch laat vinden. De afhankelijkheid van het landelijke netwerk en grote energieprodu-centen verdwijnt als een overschot aan lokaal op-gewekte energie geauto-matiseerd is te verkopen binnen je eigen wijk. Het landelijke netwerk kan zo beter omgaan met on-voorspelbare pieken en dalen.

De Chinese studente sustainable energy technology en chemical engineering Yingying Luo heeft de Echo Award voor de catego-rie Bèta Techniek gewonnen.

De andere genomineerde, de Turkse studente Emel Çankaya, studeert ook aan de TU (aerospace engineering). De Echo Award is een ‘prijs voor talent-volle niet-westerse allochtone studen-

ten die tot de eersten uit hun omgeving behoren die studeren’. Çankaya zei bij haar nominatie te willen winnen om ‘meer allochtone en autochtone stu-denten - voornamelijk dames - te moti-veren om in zichzelf te geloven en hun droom achterna te gaan’. Luo wilde winnen ‘omdat ik een goed voorbeeld kan zijn voor veel allochtone studen-ten. Ik heb immers hard gewerkt om

me de Nederlandse taal eigen te ma-ken, een positieve bijdrage te leveren aan de maatschappij en om mijn eigen ambities waar te maken’. Luo won een volledig verzorgde summercourse aan de University of California in Los Angeles. De Echo Awards worden betaald door ING, Shell, KPMG, Rand-stad Nederland en de Nederlandse Spoorwegen.

Echo award

3333

“Ik ben opgegroeid met wetenschap. Als kind was ik onder de indruk van alle dikke boeken die mijn vader in de kast had staan over theoretische

natuurkunde; boeken uit de jaren vijftig en zestig, vol met ideeën en theorieën. Zoveel lectuur, dat

zou ik in mijn leven onmogelijk allemaal kunnen lezen. Helaas leest bijna niemand nog oude boeken.

Mensen nemen alleen de laatste wetenschappelijke artikelen door en proberen daar op voort te borduren met nieuwe theorieën. De oude boeken zien ze over het hoofd. En dit terwijl hun ‘nieuwe’ ideeën daar misschien wel al lang in beschreven staan. Weten-schappers zouden meer de tijd moeten nemen om gedegen literatuuronderzoek te doen.”

hORA EST

Zolang de productie, levering en het bezit

van drugs worden verboden door de overheid, zal het aantal onnodige

sterfgevallen stijgen

Ivan garcia Triana, wiskundig ingenieur

Dikke boeken zijn de begraafplaatsen van ideeën

uit het verledenDr. alimzhan Zhubayev, geofysicus

Een voordeel van leven in Nederland is dat bijna iedereen Engels

spreekt; een nadeel van leven in Nederland is dat

bijna iedereen Engels spreekt.

Sara Salvador Cob, chemisch ingenieur

Europa zal geen verenigde en

onafhankelijke politie-ke macht zijn totdat de

nationale legermachten vervangen worden door

een federale militaire macht

gabriele Bulgarini, natuurkundig ingenieur

Tijd is discreet

in plaats van continu

Yunhe Zhang, materiaalkundig ingenieur

Om de ware grenzen van het

menselijk lichaam te ontdekken, zou

doping gelegaliseerd moeten worden in de

professionele sport

gianni Campoli, materiaalkundig

ingenieur

Het meten van de kwaliteit van onder-

zoekers aan de hand van aantallen publicaties

maakt dat wetenschap bestaande studies

herhaalt in plaats van vernieuwingen aan te

moedigen.

Marja-llona koski

34 NR2juli 2014

35

Paradijs voor ingenieurs

Myanmar opent zich voor de buitenwereld. Delftse ingenieurs zien volop kansen om er onderzoek te doen en les te geven. ‘Het is een droomland voor ingenieurs.’

iedereen had het altijd over Ayeyarwady, maar niemand had deze grote rivier ooit gezien. Hij doet nauwelijks onder voor de Mekong. En toch slingert hij vrijelijk door het land, niet gehinderd door dammen en kades. Al meanderend slokt hij oude pagodes op.’Het reisverslag van Alwin

Commandeur (24) leest als het dagboek van een negentiende- eeuwse avonturier. Begin dit jaar voer de student waterbouwkunde met een rivierbootje over de grootste rivier van Myanmar. Tijdens zijn duizend kilo-meter lange tocht kwam hij op plekken waar decennia geen westerse ingenieur was geweest. “Mijn tocht was een soort recon-naissance studie”, legt Commandeur uit. “Ik onderzocht de bevaarbaarheid van de rivier door om de paar honderd meter de diepte te meten met een echo sounder. Daarnaast legde ik op foto’s vast waar infrastructuur stond en wat de staat ervan was. Het gebied is ge-

weldig; een enorme wildernis.”Behalve Commandeur zochten nog enkele Delftse studenten het avontuur op in Myanmar, een land waar tot voor kort een militair regime heerste.

kApERS Op DE kuSTDe studenten waren op pad in opdracht van Nederlandse ingenieurs-bureaus waaronder Royal HaskoningDHV, Arcadis, Grontmij en onderzoeksinstituut Deltares. Deze groep wil volgend jaar een rapport over integraal waterbeheer aan de Myanmarese overheid overhandigen. Daarin komt onder meer raad over de bestuurlijke kant van watermanage-ment en advies over de winning van energie uit waterkracht (dat gebeurt nu nog maar mondjesmaat) en effici-entere irrigatie zonder dat hierdoor de drinkwatervoorziening en de bevaar-baarheid van de rivieren in het geding komen. De groep wordt ondersteund door het ministerie van Infrastructuur en Milieu, dat een samenwerkings-overeenkomst heeft getekend met

Myanmar en dat ook geld investeert. Het ministerie betaalde onder meer de studies van de Delftse studenten en die van enkele ingenieurs van Deltares.De bedrijven hopen opdrachten binnen te slepen. Maar ze zijn niet de enige kapers op de kust. Myanmar is rijk aan zowat alles wat je maar kunt bedenken – olie, hout, mineralen. En het ontsluit zich in rap tempo voor de buitenwereld. In 2015 zijn er verkie-zingen, de Wereldbank staat klaar met een lening en internationale bedrijven en non-gouvernementele organisaties (NGO’s) verdringen zich om zaken te kunnen doen in het land.

BEhOEFTE AAN SChOLINgVolgens Tjitte Nauta, die zich bij Deltares bezighoudt met waterprojec-ten in Zuidoost-Azië, heeft Nederland op watergebied een streepje voor op de concurrenten. “Daar waar anderen kijken naar een bepaald aspect van wa-termanagement, bijvoorbeeld alleen de stuwmeren of irrigatiekanalen, richten wij ons op integraal water-

tekSt TomaS Van DijK foto’S alWin CommanDEur/rEnS HaSman

>>

36 NR2juli 2014

beheer. Met integraal waterbeheer kunnen we een prachtig nieuw ver-dienmodel ontwikkelen.”Dat laatste is hard nodig. Nauta: “De Nederlandse watersector is te duur geworden en lijdt onder concurrentie vanuit Japan, Zuid-Korea en China. In Myanmar kunnen we ons opnieuw uitvinden.”Ambitieuze plannen dus, waar niet alleen Delftse studenten aan meewer-ken. Prof.dr.ir. Nick van de Giesen (af-deling watermanagement), prof.dr.ir. Marcel Stive (afdeling waterbouw-kunde) en emeritus hoogleraar water- bouwkunde prof.dr.ir. Han Vrijling zitten samen met onder meer oud- landbouwminister Cees Veerman in een commissie die op zijn beurt weer het consortium van ingenieursbureaus adviseert. Van de Giesen is de afgelopen twee jaar regelmatig naar Myanmar afge-reisd om contacten te leggen, samen met Marjan Kreijns van het valo-risatiecentrum van de TU, een van de initiatiefnemers van het project in Myanmar. Waar het land volgens Van de Giesen de meeste behoefte aan heeft, is scholing. “Je hebt daar een laag van zestigplussers met veel kennis. Veel van hen zijn in Delft op-geleid. (Zie kader ‘Delft connection’). Maar de junta was erg tegen intellec-tuelen. Het kennisniveau op de uni-versiteiten daalde drastisch. Er is nu een lichting mensen die versneld moet

worden opgeleid. Dat is ons speerpunt. We hebben daarom ook ons eigen project gericht op capacity building. Dat loopt parallel aan het waterplan-project met de bedrijven.”

gEEN INTERNET“Haal je 1988 voor de geest, het jaar dat het land zich afsloot”, vervolgt Van de Giesen. “Je had toen nog geen internet of mobiele telefonie. Het is daar nu ongeveer nog zo. Je hebt geen bereik, bijna geen internet. Je kunt niet naar het buitenland bellen. En met land- observatie (remote sensing) met satel-lieten hebben ze nauwelijks gewerkt.”Van de Giesens promovenda ir. Martine Rutten weet er alles van. Afgelopen najaar gaf ze samen met enkele collega’s van CiTG cursussen in Myanmar over het gebruik van remote sensing en over het modelleren van waterstromen. Die cursussen gaven ze aan ingenieurs van de ministeries van landbouw & irrigatie en van transport, en aan studenten van de Myanmar Maritime University.“Het land heeft zich van de buiten-

wereld afgesloten net toen modelle-ren met computers in zwang raakte”, vertelt Rutten. “Als ik de studenten en ingenieurs simpele berekeningen op de computer laat doen, dan zie je ze opveren. Ze komen dan op de zelfde uitkomst als buitenlandse con-sultants. Ze beseffen dan dat er geen rocket science achter schuil gaat, geen magie.”Deze maand vertrekt Rutten naar een andere universiteit, de ooit zeer gere-nommeerde Yangon Technical Uni-versity. Sinds afgelopen najaar heeft de TU een samenwerkingsverband met deze universiteit. Ze gaat daar drie maanden lesgeven. “Tot vorige zomer mochten buitenlanders daar het terrein niet op”, vertelt Rutten. “Volgens het regime zouden universi-teiten namelijk bronnen zijn van revo-lutionaire ideeën.”Volgens Rutten is het belangrijk dat de mensen die zij gaan opleiden, zich met die kennis kunnen wapenen tegen alle buitenlandse bedrijven die op hen af komen.

‘Nederlandse bedrijven hebben de studenten die wij daar lesgeven en aan

ons binden straks nodig om zaken te kunnen doen’

“Gouden jaren waren het”, zegt aye Myint (65). Hij doelt op de tijd dat er kennisuitwisseling was met het buitenland. Zelf studeerde hij in 1982 een jaar hydrologie aan het unesco-IHe Institute for Water education in Delft. Hij is een van de vele alumni van dit onderzoeksin-stituut en de Tu Delft. Tot aan 1988 waren er sterke banden tussen deze instellingen en universiteiten in Myanmar. Op een alumnibijeen-

komst in Myanmar in 2012 kwamen bijna honderd alumni af.“Ongeveer twintig jaar zijn on-derzoekers in dit land afgesloten geweest voor de buitenwereld door het militaire regime. We missen nu een generatie profes-sionele ingenieurs in mijn land. De hernieuwde samenwerking met Delft juich ik ontzettend toe.”Myint werkt voor het Myanma-rese ingenieursbureau national

engineering & Planning Services. Hij heeft de Delftse studenten en Martine rutten het afgelopen jaar geholpen met verzamelen van data en door voor hen de huidige waterproblematiek in Myanmar te schetsen. “een groot deel van zijn oudere collega’s heeft ook in ne-derland gestudeerd”, zegt rutten. “We hebben leuke enerverende discussies met deze mannen gevoerd die echt hart hebben voor

het waterbeheer in hun land.”een van die oudere collega’s van Myint is Tin Maung (73). Hij stu-deerde in 1969 en 1970 hydrologie in Delft. “Dankzij die studie heb ik een respectabele positie als ingenieur in mijn land verkregen”, vertelt hij. “Ik droom ervan om eens terug te keren en mijn Delftse collega’s te vertellen over mijn ervaringen na Delft.”

De Delft connection

37

gEEN FILANTROpIE Maar de samenwerking is zeker niet alleen filantropisch, zegt professor Stive. “Ik geloof er heilig in dat Neder-landse bedrijven de studenten die wij daar lesgeven en aan ons binden straks nodig hebben om zaken te kunnen doen. Sinds 2001 doen we ook al aan capacity building in Vietnam. Er zijn ontzettend veel studenten en promo-vendi uit Vietnam naar Delft gekomen. Nu zijn Nederlandse ingenieursbu-reaus succesvol in dat land. We gaan kopiëren wat we in Vietnam hebben gedaan.” “En ook voor onze eigen studenten is het belangrijk dat we aan dit soort projecten meedoen”, vervolgt Stive.

“Wil ik mijn eigen studenten goed kunnen blijven opleiden, dan moet ik Myanmar leren kennen. Alleen daarom al.”Stive geeft desgevraagd een beschrij-ving van het land. “Van noord naar

zuid loopt een vallei tussen bergrug-gen waar de Ayeyarwady en diens zij-takken door stromen. Die rivier heeft

een afvoer van 40 duizend kubieke meter per seconde. Dat is net zoveel als de Mekong. De Mekong stroomt door vijf landen (China, Laos, Thai-land, Cambodja en Vietnam); de Ayeyarwady stroomt alleen maar door Myanmar. Ze gebruiken nog maar tien procent van het potentieel aan waterkracht. Het deltagebied is heel vruchtbaar, maar wel kwetsbaar voor overstromingen. Er valt veel regen, maar die is wat onevenredig verdeeld. En zoals zo vaak in deltagebieden zit er ook olie. Het is een droomland voor ingenieurs.” >>

‘In Myanmar vind je zestigplussers

met veel kennis die vaak in Delft zijn opgeleid’

Duizend kilometer voer Commandeur over de slin-gerende rivier, langs kleine dorpjes en veel wildernis.

Het bootje Dolphin waarmee alwin Commandeur over de ayeyarwady voer.

Delftse ingenieurs op excursie in het Deltagebied.

Promovenda Martine rutten gaf diverse cursussen aan ingenieurs in en rond Yangon en bago.

een vissersdorpje in het zuiden van Myanmar. een gebied dat kwetsbaar is voor overstromingen.

Student rens Hasman haalde uit oude stoffige boeken zoveel mogelijk data voor zijn waterbe-heermodel.

(ILLu

STra

TIe: a

LWIn

COMM

anDe

ur)

38 NR2juli 2014

jong talent Jaarlijks reikt het Univer-siteitsfonds diverse prijzen uit aan studenten, om hun harde werk en studie-prestaties te belonen. Het afgelopen voorjaar zijn onder andere de UfD-Da-men Bachelor Awards en de UfD-IHC Merwede Teamworkprijs uitgereikt.

ConTaCTHebt uw tips, ideeën,

vragen of opmerkingen voor het alumnibureau?

Stuur een e-mail naar: alumnibureau@tudelft.nl of

bel met 015-2789111

alumniPorTalWilt u uw (alumni)

gegevens, communicatie- voorkeuren wijzigen of

aanmelden voor alumni evenementen?

Dat kan via de alumniportal www.alumniportal.tudelft.nl

linKEDin Wilt u contact leggen met mede-alumni? Sluit u aan bij de ‘Delft university of Technology – alumni linkedin’ groep

ufD VriEnDEnfonDSWord ‘Vriend van de Tu Delft’ en steun Talent, Techniek en de Tu Delft met uw bijdrage. iBan rekening nummer nl19fVlB0226850471, stichting ufD, inzake ‘vrienden’.universiteitsfonds.tudelft.nl

Reach out to the brilliant minds of Delft University of Technology and improve your business and yourself! Stay on the cutting-edge of inno-vation, get mind-blowing insights and build a culture of continuous innovation for your organization. Join DIG-it! and learn about over 80 innovations in just a short space of time. Save the date of 11 November2014.tudelft.nl/dig-it

alumni ChaptersAfgelopen periode zijn er weer een aantal bijeen-komsten van alumni wereldwijd geweest. In Athene is een TU Delft alumni chapter gestart. In Jakarta organiseerde een groep zeer actieve alumni een congres over ‘Flood safety for Jakarta: from threat to opportunity’.Op een aantal locaties (San Diego, Boston en Aruba) is een start ge-maakt om alumni met elkaar te verbinden door een gezamenlijke borrel of diner.Linkedin speelt een steeds belang-rijkere rol om alumni wereldwijd met elkaar te verbinden. Naast onze Delft University of Technology - alumni groep ontstaan aparte Linkedin groepen voor actieve alumni op specifieke locaties. Zo zijn er al groepen voor alumni in België, Londen, Jakarta, Singapore (3TU) en Mexico. Wij nodigen u van harte uit lid te worden als u in één van deze plaatsen woont.

ufD-Damen Bachelor awardsOp 31 maart 2014 vond de uitrei-king van de UfD-Damen Bachelor Awards plaats. Alle winnaars van de UfD-Damen Bachelor Awards 2014 blinken met hun bachelor eindwerk uit in durf, een multidis-ciplinaire aanpak, maatschappelij-ke betrokkenheid, praktische toe-pasbaarheid en een vernieuwende blik op technische vraagstukken. Onder de vijf winnende projecten was een onderzoek van een groep studenten luchtvaart- en ruimte-vaarttechniek, die zich bezighiel-den met de ontwikkeling van een autonoom onbemand vliegtuig om water mee op te sporen in gebie-den die te maken hebben met grote droogte, en een civiel technisch onderzoek naar de toepassing van zelfhelend beton. Elk inspi-rerend project is beloond met een Bachelor Award ter waarde van 2.500 euro.

ufD-iHC merwede TeamworkprijsDe UfD-IHC Merwede Team-workprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan drie teams bestaande uit stu-denten en promovendi van de TU Delft. De hoofdprijs van 7.500 euro ging dit keer naar het Nuon Solar Team, dat met de Nuna 7 liet zien wat er mogelijk is op het gebied van high-end technologie en duur-zame energie. Projectteam Jamaica Bay deed onderzoek naar over-stromingsrisico beperking in New York City. Team Rosen onderzocht duurzame energie-opslag in sili-conen. Deze twee teams ontvingen 2.500 euro. Wilt u samen met het Universi-teitsfonds Delft talent, techniek en TU Delft ondersteunen? Wordt dan ‘Vriend van de TU Delft’ op universiteitsfonds.tudelft.nl.

39

ele vloerbe-dekking en een schilderij aan de muur. Twee le-ren fauteuils en een schaakspel. De inrichting van Berkhouts kamer

is niet TU-standaard, en de bewoner ook niet. Straks vertrekt Berkhout naar Den Haag voor een bespreking op het Europese hoofdkantoor van Saudi Aramco, een van ’s werelds grootste olieleveran-ciers, en klant van Berkhouts Delphi Consortium. Later op de dag gaat hij door naar het Bel Air Hotel. Dat is de plek waar hij graag met project-directeuren en promovendi afspreekt. Het Delphi Consortium levert sinds 1982 nieuwe geo-imaging oplossingen aan ruim dertig aangesloten be-drijven. “Wij zijn de nieuwe ogen van de geo-industrie”, zegt Berkhout. Door te kie-zen voor een consortium aan internationale ondernemin-gen blijft hij met zijn twintig medewerkers uit de fuik van specifieke problemen van be-drijven, maar kan hij naar ei-gen zeggen ‘strategisch fun-damenteel bezig blijven en werken aan de technologie van morgen’.Als belangrijkste verschil met zijn werk voor zijn pen-sionering in 2005 noemt

Berkhout het wegvallen van het ‘financiële gedoe’ en de vergaderingen. “We hebben zoveel bureaucratie inge-voerd op de universiteit dat mensen teveel bezig zijn met

protocollen en te weinig tijd overhouden rustig na te den-ken over wat ze aan het doen zijn.” Het aantal dagen is niet veranderd (“zeven!”) en zijn huidige contract bij de facul-teit CiTG loopt tot 2015.Berkhout werkt aan drie grote projecten. Naast het Delphi Consortium zijn dat: een sociaal-economisch

ontwikkelingsmodel én een voorstel voor een nieuwe de-mocratie. Het ontwikkelingsmodel is een soort natuurwet in de sociaaleconomische ontwik-

keling. “Het is geniaal omdat het in één oogopslag laat zien wat er in de wereld gebeurt.” De emeritus toont een grafiek met op de y-as het armoede-percentage in een land en langs de x-as het nationale in-komen gedeeld door het aan-tal inwoners. Alle nationale economieën staan als stip in de grafiek en wat blijkt? Alle

economieën liggen op dezelf-de hyperbool: linksboven de armste landen en rechtson-der de rijkste. Naarmate een economie zich ontwikkelt beweegt de economie zich kennelijk langs de kromme van links naar rechts (meer inkomen per inwoner) en van boven naar beneden (ar-moedepercentage daalt). “Als we succesvol zijn in het ver-minderen van de armoede, krijgen we een enorm tekort aan energie, voedsel en wa-ter.”Voor Berkhout maakt dat in-zicht veel duidelijk over de oriëntatie op de toekomst. De TU bijvoorbeeld zou zich veel duidelijker moeten pro-fileren op water en energie vanwege de enorme vraag die daarnaar zal ontstaan. “Zonder sterk profiel blijven we in de middenmoot han-gen.”Ook zijn toekomstvisie voor politiek vloeit hier uit voort. Hij pleit voor een door de be-volking opgesteld regeerpro-gramma dat door kundige vakministers ter hand wordt genomen en waar burgers aan deelnemen als co-crea-tor. Als motto mailt hij nader-hand: “Zorg er altijd voor dat je een motiverend doel hebt in je leven.” jW

gHoogleraren gaan net als alle andere medewerkers op hun 65ste met pensioen.

maar er zijn uitzonderingen. Zoals geofysicus en innovatieconsultant prof.dr.ir. guus Berkhout (73).

Krasse knarren

guus Berkhoutfo

To’S:

Sam

rEnT

mEES

TEr

40 NR2juli 2014

‘als we succesvol zijn in het verminderen van de armoede, krijgen we een enorm

tekort aan energie, voedsel en water’

Na een studie elektro-techniek aan de TU Delft (1963) promo-veerde Guus Berkhout cum laude (1970) in de natuurkunde. Vanaf 1964 werkte hij bij Shell en in 1976 keerde hij terug aan de TU als hoogleraar geofysica en seismische beeld-vorming. Tussen 1998 en 2001 was hij lid van het college van be-stuur van de TU. Vanaf 2001 vervulde hij bij TBM de leerstoel innovatiemanagement. Vanaf 2008 werkt hij bij CiTG. Berkhout is lid van de KNAW en de AcTI (Nederlandse academie voor techno-logie en innovatie).

VErVolg P.39