Meerjarenvisie 2017-2020

1

INHOUD 1 INLEIDING 2 1. MISSIE EN ARTISTIEKE VISIE 3 2. POSITIONERING EN PROFILERING 5 3. PROGRAMMERING 2017-2020 7 3a. De Nacht van de Poëzie Nieuwe onderdelen: Kindernacht Educatietraject Poëzieprofessionals 3b. International Literature Festival Utrecht (ILFU) Artistieke kern: the Art of the novel Programmalijn Klassiekers Programmalijn De stad Boekpublicatie Awater Vertaald Nieuwe onderdelen: Young Professionals Festival voor Midden-Nederland ILFU Summerschool & Expats 3c. Literaire Meesters 3d. NK Poetry Slam Nieuw onderdeel: talentontwikkeling 3e. Overige publieksevenementen Literatuurhuis Filmtheater ILFU Late Night Samenwerkingen 4. CULTUUREDUCATIE EN TALENTONTWIKKELING 14 a. Workshops Poetry Slam voor deelnemers poetry slam b. Poëzie voor middelbare scholieren c. Talentontwikkeling literair vertalers d. Masterclasses proza/creative writing e. Netwerkmeetings jonge schrijvers / zelf publicerende auteurs f. Programma’s voor (Young) Professionals g. Leescursussen h. Schrijfcursussen 5. ONDERNEMERSCHAP 16 a. Organisatiestructuur b. Code Culturele Diversiteit c. Bedrijfsvoering d. Financiering en ondernemerschap 6. PUBLICITEIT EN MARKETING 18 a. Communicatie op maat b. Uitbreiden van de achterban c. Het online Literatuurhuis d. Verkoop buiten het kaartje om e. Publieksonderzoek

2

INLEIDING: Welkom in het Literatuurhuis Een grote balzaal voor de wereldberoemde auteurs die ons land bezoeken, een intieme huiskamer waar schrijvers hun lezers ontmoeten, een studiekamer voor verdieping en verstilling, een souterrain voor onze luidruchtigste dichters, diverse antichambres voor de eerste stappen in de wereld van de literatuur, een zolder voor de schatten uit het verleden, werkplekken waar nieuwe verhalen worden gemaakt en genoeg slaapkamers om een hele nieuwe generatie schrijvers te verwekken… Dat wilde het Literatuurhuis bij zijn start in 2013 zijn: een huis met vele kamers. Nu, anno 2016, staat dat huis er. De fusie tussen de verschillende rechtsvoorgangers die tussen 1980 en 2012 het fundament legden voor de activiteiten van het Literatuurhuis, is succesvol gerealiseerd. De Nacht van de Poëzie keerde na zeven diaspora-jaren terug in de vertrouwde grote zaal van het gloednieuwe TivoliVredenburg: de zaal was afgeladen met mensen die weer als vanouds acht uur lang naar dichters en muzikanten kwamen luisteren. Het internationale festival City2Cities haalde de afgelopen jaren grote namen als György Konrad, John Banville, Michel Houellebecq en Nick Cave naar Utrecht. Het Nederlands Kampioenschap Poetry Slam is sinds 2014 al in de voorverkoop uitverkocht. Het streven om met het Literatuurhuis zichtbaarder en toegankelijker te zijn dan de vier afzonderlijke rechtsvoorgangers, is geslaagd. “Fusie Literatuurhuis bewijst meerwaarde: Literaire leven in Utrecht floreert,” kopte het vaktijdschrift Boekblad boven een artikel over de eerste anderhalf jaar van ons bestaan. Het Literatuurhuis initieerde de afgelopen jaren ook samenwerkingen met partners: met Cultuurpromotie Utrecht kwam een culturele zondag tot stand die geheel was gewijd aan de letteren: Op bezoek bij het boek. In 2014 haalden we de nationale start van het nieuwe boekenjaar ‘Manuscripta’ naar Utrecht: 15.000 bezoekers kwamen op het evenement af. Met medewerking van het Utrechts Monumenten Fonds betrokken we in 2013 bovendien een pand aan de Oudegracht. Daar houden we niet alleen kantoor, maar is ook een presentatieruimte beschikbaar voor kleinschalige activiteiten zoals workshops, lezingen en boekpresentaties. Het gebruik van de eigen zaal verbreedt niet alleen ons activiteitenaanbod, de exploitatie draagt inmiddels ook substantieel bij aan ons ondernemerschap. Vele partijen in het boekenvak weten het Literatuurhuis inmiddels te vinden om van de ruimte gebruik te maken. Het geheim van het Literatuurhuis schuilt precies in het samengaan van de verschillende afzonderlijke festivals. Doordat de activiteiten elk hun eigen karakter hebben en daarmee hun eigen publiek bedienen, biedt het Literatuurhuis een jaarprogrammering voor een groot en divers publiek. Gemiddeld kwamen er in de periode 2013-2015 circa 13.500 bezoekers per jaar op de programma’s af, ruimschoots meer dan de 11.000 bezoekers die wij in de bijgestelde beleidsplannen over die jaren voorzagen. Het succes van de afgelopen jaren stimuleert ons ontzettend om grote ambities voor de komende jaren te formuleren. In deze meerjarenvisie leest u onze plannen om de festivals inhoudelijk te verdiepen en door nieuwe publieksgroepen ontdekt te laten worden. Daarnaast hebben we een nieuwe droom voor ogen: Utrecht te bekronen met de titel UNESCO City of Literature. Nadat we de eerste Nederlandse stad waren met een echt Literatuurhuis, moet het nu lukken om als eerste stad van ons land deze felbegeerde internationale titel te bemachtigen. Het bidbook waarmee we de Unescojury gaan overtuigen, heeft als titel ‘Utrecht: the city where you learn to read.’ Want daar zijn al onze activiteiten op gericht: het leren lezen en waarderen van literaire teksten. De bijzondere ervaring van het lezen verschaft je toegang tot een andere wereld, stimuleert je verbeeldingskracht, empathie en mensenkennis. Literatuur is de enige kunstvorm die je in staat stelt om in het hoofd van iemand anders te kruipen en de wereld eens door zijn of haar ogen te zien. Die kracht van literatuur willen we koesteren en zo mooi mogelijk live op onze podia tot uitdrukking laten komen.

3

1. MISSIE EN ARTISTIEKE VISIE De voorgeschiedenis van het Literatuurhuis - samenvoeging van SLAU, Poëziecircus, Nacht van de Poëzie en City2Cities- bepaalt voor een groot deel onze artistieke visie: elk van de spelers had immers zijn eigen missie en doelen, zijn eigen achterban en een eigen visie op hoe je literatuur aan een publiek presenteert. We hebben de achterliggende beleidsperiode met name aangegrepen om die succesvolle activiteiten in te bedden in de nieuwe organisatie en hun succes te consolideren en liefst te vergroten. Waar op het niveau van de back office en de publiciteit de meerwaarde van de fusie van meet af aan merkbaar was, richt de organisatie zich op dit moment – en blijft dat ook de komende jaren doen – op het aanscherpen van de artistieke samenhang tussen de evenementen. De afzonderlijke, uit de voorgeschiedenis voortgekomen festivals en evenementen staan inmiddels allemaal nog steeds of met herwonnen elan als een huis overeind; nu is het moment aangebroken om de meerwaarde te bepalen van het gemeenschappelijke dak waaronder zij worden georganiseerd. Het Literatuurhuis is meer dan de som der delen. Missie In de komende periode blijven de verschillende festivals de rode draad: het overdonderende succes van De Nacht van de Poëzie (circa tweeduizend bezoekers per editie in 2014 en 2015), de ontwikkeling die ons internationale festival City2Cities doormaakte (exclusieve internationale schrijvers en ruim 4.200 bezoekers in 2015), het feit dat het NK Poetry Slam weer een aantal geweldige nieuwe dichttalenten voor het voetlicht bracht en dat de meest recente editie van Literaire Meesters leidde tot een heruitgave van twee klassiekers van Hemingway, stimuleert ons zeer om die evenementen voort te zetten. Deze activiteiten worden georganiseerd vanuit onze missie, die luidt: “Het Literatuurhuis stelt zich ten doel de literaire cultuur in de meest brede zin van het woord een vitaal, zichtbaar en relevant onderdeel van de samenleving te laten zijn. De stichting tracht haar doel te bereiken door het organiseren van evenementen en festivals, het stimuleren van producties zoals (boek-)uitgaven, vertalingen, filmreportages, muzikale bewerkingen en het archiveren en ontsluiten van het relevante literaire erfgoed.” In de komende beleidsperiode blijven de bestaande activiteiten (zowel de vier festivals, als de tientallen kleinschaliger activiteiten) leidend om de missie uit te voeren, hoewel we ons beleid op een aantal punten aanscherpen. Het literaire boek Het Literatuurhuis gelooft dat er te midden van alle aandachttrekkerij in de on- en offline media behoefte is aan een plek waar ruimte is voor een gevarieerd kwaliteitsaanbod van evenementen gewijd aan proza en poëzie, ongeacht de commerciële status van de geprogrammeerde auteurs en hun boeken. Die plek wil het Literatuurhuis met zijn evenementen zijn. Het type boek waar het Literatuurhuis voor staat, ongeacht of het nu een roman, een non-fictiewerk of een dichtbundel betreft, noemen we het ‘literaire boek.’ We bestempelen twee evenementen als het fundament van het Literatuurhuis: ze zijn het meest effectief in het realiseren van de missie, ze genereren de meeste publieksinkomsten en ze zijn favoriet bij het publiek. Je kunt ze, kortom, niet uit de programmering weglaten zonder dat het Literatuurhuis schudt op zijn grondvesten. Die twee evenementen zijn De Nacht van de Poëzie en het internationale literatuurfestival City2Cities dat we vanaf 2016 zullen omdopen tot International Literature Festival Utrecht (vanaf nu: ‘ILFU’). Als we deze twee festivals reduceren tot hun kern, dan komen we tevens tot de kern van het Literatuurhuis: De Nacht van de Poëzie richt zich op de programmering van hedendaagse Nederlandstalige dichters en het ILFU op de programmering van Nederlandse en internationale prozaschrijvers. Proza en poëzie zijn de twee literaire genres waarop het Literatuurhuis zich toelegt; alle andere activiteiten borduren hierop voort. Het NK Poetry Slam richt zich op de stimulering van jonge dichters in de vorm van een hippe wedstrijd, het festival Literaire Meesters richt zich op het oeuvre van een klassieke prozaschrijver of dichter. De

4

kleinschaligere activiteiten zoals het maandelijkse filmprogramma of de literaire Nachtclub bieden alternatieve manieren om proza en poëzie voor het voetlicht te brengen. De literaire tekst staat dus in al onze activiteiten centraal en die vaststelling stimuleert ons in het maken van duidelijke keuzes: thrillers, kookboeken, zelfhulpboeken en sportboeken (toch niet de minst verkopende genres op de boekenmarkt) hebben duidelijk niet onze eerste interesse. In de kern bestaat de programmering van het Literatuurhuis daarom uit auteurs van eigenzinnige en kwalitatieve dichtbundels, romans, korte verhalen en literaire non-fictie. Het gaat ons in de eerste plaats om het verhaal dat een schrijver te vertellen heeft. Daarbij spelen de verkoopcijfers van een boek evenmin als de academische ‘salonfähigkeit’ van een auteur een bepalende rol. We slaan met plezier bruggen tussen ‘high’ en ‘low’, tussen de wereld van de academische letterkunde en de bestseller top 60, tussen de auteurs van kleine experimentele novellen en de schrijvers van lijvige bildungsromans. Gidsfunctie Het literaire boek verkeert al een tijdje in zwaar weer, door de economische crisis en veranderingen in cultuurconsumptie. De omzet en afzet van algemene boeken is sinds 2009 met 25% gedaald en vele boekhandels verdwenen de laatste jaren uit het straatbeeld. Tegelijkertijd is de productie van boeken in ons land, ondanks die tegenwind, nog altijd enorm. In 2014 kwamen er ruim 60.000 nieuwe titels op de markt, een toename van 47% sinds 2009 (ca. 41.000 titels). Bij zo’n ruim aanbod is er behoefte aan een autoriteit die een selectie maakt om de argeloze lezer die wordt overdonderd door de hoeveel beschikbare boeken te wijzen op wat van waarde is. Het Literatuurhuis heeft in de afgelopen periode laten zien dat een groot en sterk betrokken publiek duiding en diepgang zoekt en onze festivals en evenementen gebruikt als gids. Bij De Nacht van de Poëzie presenteren we op voorspraak van een redactie bestaande uit auteurs en poëziekenners de twintig meest in het oog springende dichters van elk jaar. Bij het ILFU maken we een topselectie uit het aanbod van internationale prozaschrijvers. Het festival Literaire Meesters belicht steeds een andere klassieke schrijver uit het literaire erfgoed en verbindt deze schrijver met hedendaagse auteurs en de actualiteit in de wereld. Het Poetry Slam kampioenschap is een afvalrace waar de meest talentvolle dichters en voordragers uiteindelijk komen bovendrijven; alle winnaars van de afgelopen jaren vonden onderdak bij gerenommeerde uitgevers. Deze gidsfunctie wil het Literatuurhuis de komende jaren uitbouwen; onze evenementen willen een keurmerk zijn dat bezoekers aanzet tot het maken van avontuurlijke keuzes en het lezen van schrijvers die ze nog niet kenden. Context en duiding We leven in een tijd van globalisering en digitalisering. Over het gros van alle schrijvers, en zelfs ook over schrijvers die nog nooit een boek bij een uitgeverij hebben gepubliceerd, kun je op het internet alles vinden wat je zou willen weten. Het Literatuurhuis kan en moet zich dus afvragen wat zijn rol is in de wereld. De tijd dat het automatisch een bezienswaardigheid was als er een schrijver uit Zuid-Amerika of China op bezoek kwam, is voorbij. Evenementen en festivals zijn niet meer louter kanalen die een schrijver of uitgeverij kan gebruiken om een boek voor het voetlicht te brengen, ze dienen in toenemende mate een context en duiding te geven aan datgene wat een schrijver te vertellen heeft. Daarnaast blijft ook de traditionele functie van een festival van belang: mensen zoeken –zeker omdat je een boek doorgaans in je eentje leest– naar een beleving die ze kunnen delen met gelijkgestemden. Dat is wat het Literatuurhuis in de komende periode met zijn festivals wil bieden. In hoofdstuk 3 zetten we per festival uiteen hoe we die ambitie gaan waarmaken en welke keuzes we daarbij maken.

5

2. POSITIONERING EN PROFILERING Het Literatuurhuis heeft een unieke positie in Utrecht en Nederland: • We voorzien de stad Utrecht en de regio midden-Nederland van een rijk en kwalitatief aanbod aan literaire festivals en activiteiten. Het Literatuurhuis waarborgt daarmee de plek van de literatuur in het brede culturele aanbod in Utrecht. • We zijn met De Nacht van de Poëzie, het ILFU, Literaire Meesters en het NK Poetry Slam een aanvulling op het aanbod van literaire festivals in Nederland. Tevens zijn we de enige literaire instelling die vier elkaar aanvullende festivals met eigen inhoud en doelgroep aanbiedt. • Utrecht is de enige Nederlandse stad waar de grote literaire initiatieven vanuit één organisatie worden georganiseerd. Dat zorgt ervoor dat het Literatuurhuis voor collega’s in de Utrechtse culturele sector een duidelijk zichtbare en betrouwbare partner is voor samenwerkingen (zie de paragraaf ‘samenwerkingen’ op blz. 12) en landelijke initiatieven op professionele wijze in Utrecht kan organiseren. • Het Literatuurhuis is naast de organisator van podiumactiviteiten ook een expertisecentrum voor de letteren. Lezers en schrijvers weten ons te vinden voor advies en informatie, we initieerden een boekhandelsoverleg voor alle Utrechtse algemene boekhandels, faciliteren het Dichtersgilde, we coördineren en ondersteunen de organisatie van lokale poetry slams in heel Nederland en we geven

maandelijks een ‘literaire ladder’ uit met daarin alle activiteiten op het gebied van de letteren in de stad Utrecht.  De gidsfunctie die we hebben op het gebied van de programmering, hebben we ook voor de verschillende belanghebbenden in het boekenvak. • Het Literatuurhuis is gemodelleerd naar het Duitse model van Literaturhäuser en is daarmee uniek in Nederland. Naast de festivals in grote zalen hebben we ook een eigen pand waar we kleinschalige activiteiten kunnen organiseren, overleggen en netwerkbijeenkomsten kunnen initiëren en mensen kunnen ontvangen. We zijn daardoor een verbindende factor tussen lezers, schrijvers, boekhandelaren, organisatoren en uitgevers. Ambitie Het Literatuurhuis beoogt in de komende beleidsperiode de combinatie van festivalbureau en openbare functie voort te zetten en te verstevigen. Dat kan door ons huidige pand in toenemende mate toegankelijk te maken voor publiek (het is nu alleen geopend wanneer er activiteiten worden georganiseerd), dan wel door een samenwerking met de Bibliotheek Utrecht en de nieuwe hoofdvestiging op De Neude te starten (zie de paragraaf over dit onderwerp hieronder). Tevens formuleren we de ambitie om de rol van expertisecentrum en samenwerkingspartner uit te breiden naar internationaal niveau (zie de paragraaf ‘internationalisering’ hieronder). Literatuurhuis en Bibliotheek op de Neude Het Literatuurhuis heeft in de achterliggende periode regelmatig samengewerkt met de Bibliotheek Utrecht en zal dat ook in de komende periode blijven doen. Onze publieksgroepen komen voor een deel overeen, we delen de missie om literatuur toegankelijk te maken voor een breed publiek en vinden elkaar in het type activiteiten dat we organiseren om die missie te bereiken. In 2017 verhuist de Centrale Bibliotheek naar het voormalige Postkantoor aan de Neude, wat een toonaangevend paleis voor het boek zal worden. Met onder meer drie presentatieruimtes in het gebouw aan de Neude zullen de mogelijkheden voor literaire activiteiten sterk gaan toenemen. Literatuurhuis en Bibliotheek werken momenteel aan een plan om de nieuwe centrale Bibliotheek en de programmering van onze beide organisaties tot een krachtig geheel te smeden. Met zo’n intensieve samenwerking, waarvan de vorm op moment van dit schrijven nog niet vastligt, voorkomen we overlap in programmering en vullen we elkaar juist aan. Met die samenwerking kan een nieuwe slag gemaakt worden in de profilering van Utrecht als stad van de literatuur. Internationalisering: Unesco City of Literature Bij de eerste editie van ons internationale festival in 2011 formuleerden we de ambitie om Utrecht in aanmerking te laten komen voor de titel ‘Unesco City of Literature’. Unesco lanceerde in 2004 het ‘Creative Cities Network’, met als doel om de sociale, economische en culturele ontwikkeling van

6

steden te bevorderen. De steden in het netwerk promoten hun lokale creatieve sector en dragen de boodschap van Unesco uit om culturele diversiteit te waarborgen. De toekenning van de titel ‘City of Literature’ is voor eeuwig. Het dragen van de titel en de aansluiting bij het creative cities network is voor Utrecht en zijn letteren van onschatbare waarde. Aangezien ‘taal’ in onze discipline centraal staat, maakt de taalbarrière internationaal opereren een stuk moeilijker dan het geval is voor bijvoorbeeld muziek, dans of film. Participatie in het Unesconetwerk stimuleert internationale samenwerking, het delen van kennis, het gezamenlijk met andere Cities of literature uitnodigen van auteurs en het opzetten van Europese projecten. Het verwerven van de titel geeft een enorme boost aan de festivals en activiteiten van het Literatuurhuis en die van de stakeholders, zoals de Universiteit Utrecht, de Bibliotheek, het Centre for the Humanities, het Expertisecentrum Literair Vertalen, het Nijntje Museum, de Utrechtse uitgevers en boekhandels. Met de titel City of Literature op zak wil het Literatuurhuis haar functie van aanspreekpunt voor overheid, sponsors, subsidiegevers en partners uitbreiden en tevens naar een internationaal niveau tillen. Met Toerisme Utrecht en de afdeling stadspromotie van de gemeente wordt samengewerkt om Utrecht te profileren als internationale stad van de letteren.

7

3. PROGRAMMERING 2017-2020 Het Literatuurhuis markeert vier momenten in het jaar waarop de organisatie zich met grote publieksevenementen manifesteert. Dit zijn het NK Poetry Slam tijdens de Poëzieweek eind januari, het ILFU in april, De Nacht van de Poëzie in september en (in de even jaartallen) het festival Literaire Meesters in november. Door het jaar heen vinden maandelijkse activiteiten plaats die de missie ondersteunen en ook tussen de grote festivals door publiek aan onze organisatie binden. 3a. De Nacht van de Poëzie De Nacht van de poëzie - kortweg “De Nacht” - vindt al meer dan 30 jaar plaats in Utrecht en geldt al sinds haar oprichting als het best bezochte podiumevenement van de Nederlandse letteren. In de jaren 2008-2013 waarin Vredenburg werd verbouwd en samengevoegd met Tivoli veranderde de Nacht in een nomade. Het trouwe publiek moest zich in die jaren herhaaldelijk aan een andere theaterdeur melden. Sinds 2014 is De Nacht weer terug op de oude stek, de Grote Zaal in het voor het overige volledig verbouwde en uitgebreide TivoliVredenburg. Het was buitengewoon spannend of De Nacht na zeven jaar van omzwervingen door de stad nog altijd haar magische aantrekkingskracht zou bezitten om tweeduizend mensen te mobiliseren. Die aantrekkingskracht was er nog, en hoe. De Nacht trok in 2014 maar liefst 2.160 bezoekers, die luisterden naar een historisch optreden van Remco Campert, naar publiekslievelingen als Judith Herzberg en Bart Chabot en naar aanstormende talenten als Els Moors en Maarten van de Graaff. Als een van de vele muzikale entr’actes wist de organisatie de Canadese singer-songwriter Rufus Wainwright te strikken die een verbluffend mooi optreden gaf. Een ‘klein wonder’, noemde De Volkskrant deze editie van De Nacht, en de NRC gaf het evenement zelfs vijf sterren. Kortom, De Nacht was helemaal terug. Programmering In de nieuwe beleidsperiode zet de organisatie De Nacht voort zonder grote inhoudelijke ingrepen te verrichten. Een bevlogen en ter zaken kundige redactieraad bestaande uit dichters Ester Naomi Perquin, Ingmar Heytze en criticus Piet Piryns selecteert de circa twintig dichters die het affiche sieren; een programmering die leunt op kwaliteit, diversiteit en onderling evenwicht. Het gaat om zowel toegankelijke als minder toegankelijke dichters, gevestigde namen en aanstormend talent, Nederlanders en Vlamingen. Meer dan 600 dichters hebben inmiddels op de 33 edities van De Nacht opgetreden, onder wie: Lucebert, Cees Buddingh, Herman de Coninck, Annie M.G. Schmidt, Hugo Claus, K. Schippers, Anneke Brassinga, Remco Campert en Judith Herzberg. Festivaldirecteur Michaël Stoker bepaalt samen met TivoliVredenburg-programmeur Peter Tra de muzikale entr’actes. In deze sterke vorm bevestigt de Nacht haar status als a-merk onder de poëzie- en cultuurfestivals: divers, stabiel, gedurfd en drukbezocht. Het evenement begint om 20.00 uur en eindigt meestal tegen 4.00 uur in de ochtend. Het geheel vormt een afwisselende avond die elke dichter een fris opgeladen publiek voorschotelt, elke entr’acte een uitgelaten zaal. De bezoekers, die volgens goed ‘Nacht-gebruik’ niet weten hoe laat welke dichter geprogrammeerd staat, laten zich verrassen door elk optreden, en wandelen naar behoefte vrijelijk de zaal in en uit. Een reden om de zaal uit te lopen zou, behalve voor het aanschaffen van een hapje en een drankje, de boekenmarkt kunnen zijn die traditioneel in de rondgangen van de Grote Zaal plaatsvindt. Een levendige aaneenschakeling van marktkramen biedt plaats aan zo’n veertig boekhandelaren, uitgeverijen, en literaire organisaties in alle vormen en soorten. Korte op literatuur gerichte optredens kunnen je tijdens je wandeling door de rondgang verrassen, een foto-expositie toont de bezoeker hoogtepunten uit tientallen Nachten. Dankzij beeldschermen in de rondgang die een directe blik op het podium houden, ren je tijdig de zaal weer in als het gezicht van je favoriet in beeld verschijnt. Zo biedt de Nacht poëzie in een formule die staat als een huis en elk jaar tweeduizend liefhebbers verenigt. Nieuwe onderdelen: De organisatie is voornemens in de nieuwe beleidsperiode een aantal nieuwe activiteiten rond De Nacht te ontwikkelen:

8

KinderNacht De Nacht van de Poëzie gaat een festivalonderdeel voor kinderen starten. In het verleden is er al een aantal ‘kindernachten’ georganiseerd: op de middag voorafgaand aan de Nacht vindt een voorstelling plaats met jeugdgedichten voor kinderen in de lagere schoolleeftijd en hun ouders. Vanwege de populariteit die het kinderfestival genoot en de grote waarde om een jonge doelgroep met poëzie kennis te laten maken zal de Nacht dit festivalonderdeel nieuw leven inblazen. Er zijn veel dichters en schrijvers die ’s avonds op de Nacht achter het katheder plaatsnemen en ook gedichten voor kinderen hebben geschreven. Met deze auteurs en een speciaal op jeugdige kijkers afgestemde entr’acte wordt een programma ontwikkeld dat op een laagdrempelige manier kinderen (en hun ouders) op poëzie trakteert. Nu De Nacht weer stevig in haar vertrouwde onderkomen resideert is de tijd aangebroken ook de jongste poëzieliefhebbers weer te bedienen. Educatietraject Ook scholieren van het middelbaar onderwijs zullen we in de komende periode intensief bij De Nacht betrekken. Tijdens De Nacht in 2015 is er een succesvolle pilot opgezet waarbij scholieren voor 10 euro de Nacht van de Poëzie konden bezoeken. De respons hierop was enthousiast, met circa vijftig scholieren die onder leiding van hun docenten naar het evenement kwamen. In de komende jaren hopen we dit aantal tot minimaal 150 per editie te laten groeien. Op de website van De Nacht wordt een educatieve omgeving gecreëerd waar docenten voordrachten van het jaar ervoor en de bijbehorende gedichten kunnen vinden. Docenten kunnen deze fragmenten gebruiken in de les, Nacht-poëziebundels en -gadgets zoals ‘nacht van de poëzie’-snoepzakjes worden opgestuurd om de leerlingen warm te maken voor het evenement. Na hun (klassikale) bezoek aan De Nacht bespreken de docenten de ervaringen met hun studenten en zorgen voor terugkoppeling naar de organisatie. Soortgelijke acties zijn er ook met studentenverenigingen en opleidingen aan de universiteit en HKU. Scholieren en studenten vormen het publiek van de toekomst; zij hebben in de komende beleidsperiode onze volledige aandacht in de publiekswerving. Meeting voor poëzie-professionals Er zijn in Nederland enkele honderden mensen professioneel met poëzie bezig: de redacteuren van de poëziefondsen bij uitgeverijen, poëzierecensenten bij dagbladen en tijdschriften, redactieleden van literaire tijdschriften, organisatoren van poëzie-evenementen, juryleden van prijzen en uiteraard de dichters zelf. De Nacht vormt een van de weinige gelegenheden in het jaar waarin zij elkaar ontmoeten, over actuele gebeurtenissen kunnen spreken en nieuwe samenwerkingen kunnen initiëren. Tijdens het evenement zelf is daar door de vele bezoekers en het volle programma niet optimaal gelegenheid voor. We willen dit aspect van De Nacht in de komende periode daarom beter faciliteren door in de namiddag een ontvangst voor poëzieprofessionals te organiseren. In een aparte ruimte in TivoliVredenburg worden zij welkom geheten, wordt een plenair programma aangeboden over actuele ontwikkelingen in de poëzie, waarna zij elkaar informeel kunnen spreken. We grijpen de voorname status van De Nacht op die manier aan om een verbindende kracht te zijn in het circuit van professionals. 3b. International Literature Festival Utrecht (ILFU) ILFU wordt de nieuwe naam voor ons internationale festival. ILFU staat voor International Literature Festival Utrecht. Het is een jaarlijks terugkerend meerdaags evenement in april, waar internationale prozaschrijvers centraal staan. Het ILFU duurt zes dagen. Als centrale festivallocatie wordt de nieuwe Bibliotheek op de Neude betrokken, waar het festival in 2015 voor het eerst heeft plaatsgevonden. Aanvullend zetten we een festivaltent neer op de Neude, voor de deur van de Bibliotheek. Dit vergroot de zichtbaarheid van het festival in de stad. In de tent zal het ILFU een tijdelijke boekwinkel openen waar boeken van festivalauteurs en werken rond de festivalthema’s beschikbaar zijn. De festival bookstore is gedurende de festivalweek dagelijks geopend. Tijdens de eerste dagen van het festival vinden hier ook signeersessies, Q&A’s en de programma’s voor Young Professionals plaats. Op de laatste dagen van het festival vinden drie grote festivalavonden met simultaanoptredens van diverse auteurs plaats op het hoofdpodium van de bibliotheek. De kern van

9

de programmering wordt gevormd door ‘de selectie’: een uitgelezen keuze van 15 á 20 toonaangevende schrijvers uit het actuele aanbod van de internationale letteren: dit zijn de boeken die je dit jaar gelezen moet hebben. Artistieke kern: Art of the novel Ooit stond de literaire fictie in het hart van onze cultuur. ‘Niet meer,’ oordeelde schrijver Will Self vorig jaar in een artikel in The Guardian. Daarboven stond de kop: ‘De roman is dood (en deze keer echt).’ Volgens Self is het fysieke boek in ons digitale tijdperk ten dode opgeschreven, maar nog belangrijker: aan het nut van het lezen van lange en gecompliceerde teksten zoals romans wordt openlijk door steeds meer mensen getwijfeld. Het ILFU onderzoekt de komende jaren wat de plaats van de roman in de hedendaagse cultuur is. Want ondanks de negatieve geluiden voeren romans nog altijd de bestsellerlijsten aan en is er nog geen ander literair genre ontstaan dat de plek van de roman heeft ingenomen, moeten ook de sceptici als Self erkennen: ‘er heeft zich nog steeds geen vervanging aangediend voor de ervaring van close reading zoals we die kennen en waarderen – het vermogen om ons op basis van een paar regels tekst hele werelden te verbeelden; het vermogen om diepgaand en contemplatief binnen te dringen in andermans psyche.’ In de komende edities van het festival zullen we met ILFU de vinger aan de pols houden van de hedendaagse romankunst: hoe zit de hedendaagse roman in elkaar? Wat valt er aan het genre nog te vernieuwen? Wat is de waarde van de roman in deze tijd? De auteurs die binnen de festivalselectie worden geprogrammeerd kenmerken zich door een grote vaardigheid de lezer de wereld van hun roman binnen te trekken, de roman te gebruiken als commentaar op of supplement bij de hedendaagse wereld en/of het genre van de roman op een innovatieve manier te benaderen. Denk bijvoorbeeld aan de scherpe maatschappijkritiek in de romans van György Konrad en Michel Houellebecq, de vernuftige vermenging van genres in het werk van Michel Faber en Olga Tokarczuk en het psychologische realisme van Jens Christian Grøndahl en Anne Enright. Programmalijn: Klassiekers Het ILFU schenkt niet alleen aandacht aan een selectie van hedendaagse toonaangevende romans, maar ook aan het literaire erfgoed. Om te zien hoe de roman zich nu ontwikkelt, is het immers ook van belang om het verleden te kennen. Daarom vragen we aan de vijftien geselecteerde schrijvers van elk jaar om een klassieke roman aan te wijzen die voor hen bepalend is geweest. In de programma’s met de betreffende auteur tijdens het festival komt de klassieker naar keuze ter sprake en wordt hem/haar gevraagd om aan te duiden wat er zo bijzonder is aan dit boek in relatie tot zijn/haar eigen werk. Het publiek krijgt op deze manier ook vijftien leestips voor literaire klassiekers. Deze worden verkocht in de ILFU bookstore, rond de klassiekers worden leesclubs georganiseerd en van de aanprijzingen van onze festivalgasten worden korte filmclips gemaakt die na het festival online gaan om zo nog veel meer mensen aan te zetten tot het (her)ontdekken van deze klassiekers. Programmalijn: De stad Het thema ‘de stad’ speelt ook in het ILFU een belangrijke rol. Steden zijn immers de pleisterplaatsen waar verhalen samenkomen, waar de thermometer van de samenleving het scherpst is af te lezen. We geven jaarlijks één stad en het daar bijbehorende taalgebied extra aandacht. Programma’s rond die stad en het betreffende taalgebied vormen zo een thematische toevoeging op de kernprogrammering. Bij de keuze van de stad wordt meer dan in de eerdere jaren rekening gehouden met de actualiteit: naast de literair-historische waarde is van belang dat het verhaal van die stad aansluit bij de gebeurtenissen in onze hedendaagse wereld. Anders dan in de eerdere edities wordt de keuze evenmin beperkt tot Europese steden. Voor de komende periode is gekozen voor de volgende steden: 2017: Shanghai (China) 2018: Rio de Janeiro (Brazilië) 2019: Moskou (Rusland) 2020: Teheran (Iran)

10

Boekpublicatie Evenals bij de eerste edities van het festival zal bij elke editie van het ILFU een boekpublicatie verschijnen met nieuwe vertalingen van essays en verhalen van festivalauteurs. Awater Vertaald We zetten de traditie van het jaarlijks laten vertalen van het zeer met Utrecht verbonden klassieke gedicht Awater (1935) van Martinus Nijhoff voort in de taal van de themastad in het betreffende jaar. Er zijn inmiddels vertalingen in het Engels, Zweeds, Spaans, Catalaans, Tsjechisch, Portugees, Duits, Hongaars, Iers, Frans, Kroatisch en Pools. Daar voegen we de komende jaren vertalingen in het Arabisch, Russisch, Braziliaans-Portugees, Farsi en Standaardmandarijn aan toe. Nieuwe onderdelen Young Professionals Program Een nieuw onderdeel van het ILFU zijn de programma’s voor Young Professionals. In samenwerking met het Expertisecentrum Literair Vertalen wordt het programma voor jonge vertalers uitgebreid: er komen workshops en masterclasses op het gebied van literair vertalen, vertaalstudenten kunnen opdrachten verwerven om literaire teksten voor het festivalboek te vertalen en participeren in het professionals-onderdeel voor jonge critici. Het ILFU wil ook de professionele reflectie over literaire teksten bevorderen. Daartoe ontwikkelt het festival een programmalijn voor jonge literatuurcritici uit Nederland en het buitenland. Een aantal buitenlandse talentvolle critici, zowel werkzaam voor ‘reguliere’ media zoals kranten en tijdschriften als voor online media, worden voor het festival uitgenodigd. Ook voor hen worden workshops georganiseerd, een debat over de stand van de actuele literatuurkritiek en een netwerkmeeting met hun Nederlandse collega’s. Onderdeel van hun uitnodiging is dat ze verslag doen van de festivalonderdelen en interviews maken met festivalauteurs, waarvan zij er minimaal een publiceren in het medium waarvoor zij werkzaam zijn. Op die manier beoogt het festival uitdrukking te geven aan het belang van een serieuze literatuurkritiek en de aandacht voor het ILFU in internationale media te vergroten. Festival voor Midden-Nederland Het ILFU zal zich in de komende periode in toenemende mate richten op de provincie Utrecht. Het festival wil een literatuurfestival voor Midden-Nederland worden. Dat doen we niet alleen door de publiciteitscampagnes meer te richten op de provincie, maar door het ILFU ook naar de provinciesteden te brengen. Hiervoor wordt een netwerk gestart van literaire locaties in de provincie Utrecht, bestaande uit bibliotheekfilialen, boekhandels, theaters en culturele centra. Het gaat om locaties waar al geregeld programma’s met schrijvers worden georganiseerd. Tijdens het ILFU zullen diverse internationale schrijvers niet alleen optreden op de festivalavonden in Utrecht, maar ook een of meerdere optredens verzorgen in boekwinkels en theaters in de provincie. Op die manier wordt de overtocht van een auteur uit het buitenland optimaal benut en een zo groot mogelijk publiek bereikt. ILFU Summer School & expats Jaarlijks schrijven drieduizend studenten van over de hele wereld zich in bij de Summer School van de Universiteit Utrecht. Tijdens de zomermaanden juli en augustus verblijven zij een aantal weken in de stad om een van de tweehonderd collegereeksen te volgen. Het Literatuurhuis biedt vanaf 2017 internationale leesclubs aan voor deze internationale studenten. Ook voor expats, werknemers uit het buitenland die tijdelijk in Nederland verblijven zullen we in de komende beleidsperiode activiteiten ontwikkelen. In Utrecht verblijven gemiddeld ruim 5.000 expats. Veel van de ILFU-activiteiten zijn Engels- of anderstalig waardoor die ook voor deze doelgroep geschikt zijn. Op het Engelstalige deel van de Literatuurhuiswebsite zullen we een agenda opnemen met alle Engelstalige programmaonderdelen, zodat expats en anderstaligen in één oogopslag het aanbod kunnen raadplegen. Daarnaast is er ook onder expats behoefte aan sociale

11

activiteiten. Leesclubs in het Engels of bij voldoende animo andere talen zullen daarom ook voor deze doelgroep worden aangeboden, wederom met vertaalde Nederlandse romans. 3c. Literaire Meesters Literaire Meesters is het erfgoed-festival van het Literatuurhuis: één grootmeester uit de wereldliteratuur staat enkele weken centraal in een reeks zeer uiteenlopende activiteiten voor een breed publiek. De festivals van voorgaande jaren trokken elk circa tweeduizend bezoekers die van heinde en verre (tot België en Duitsland aan toe) voor deze unieke gelegenheid naar Utrecht kwamen. Na edities over Pessoa, Lorca en Slauerhoff stond in 2014 de Amerikaanse auteur Ernest Hemingway centraal. In lezingen, voordrachten, documentaires, exposities en speelfilms werd de auteur geëerd en kritisch onder de loep genomen. Aangezien de eerste vier edities van het festival zonder uitzondering publiekssuccessen waren én dit festival het enige in Nederland is dat exclusief is gewijd aan literair erfgoed, blijft Literaire Meesters een onderdeel van de programmering. Programmering Juist de combinatie van lezingen, voordrachten, theater, muziek en film zorgt ervoor dat diverse publiekgroepen kennismaken met klassieke literatuur. Doordat we hedendaagse schrijvers, muzikanten en andere podiumkunstenaars die door deze literaire meesters zijn geïnspireerd vragen op te treden tijdens het festival, presenteren we literair erfgoed in een hedendaagse jas. Hemingways beroemde oorlogsromans A Farewell to arms en For whom the bell tolls (over resp. WO I en de Spaanse burgeroorlog) plaatsten we bijvoorbeeld in het licht van recentere oorlogen zoals de Balkanoorlog en de oorlog in Afghanistan. Daarnaast zoeken we altijd naar manieren om literair erfgoed ‘sexy’ te maken, zonder aan inhoudelijke kracht te verliezen. Voor het festival rond Hemingway vonden we ex-Monty Python Michael Palin - Hemingwayliefhebber én groot kenner van diens werk – bereid om de openingslezing te verzorgen. Palins wereldwijde naamsbekendheid én zijn reputatie als humorist vormen een contrast met het beeld dat veel mensen hebben bij een festival over een dode schrijver: zwaar, saai en ‘niet voor mij’. Mensen als Palin, Jan van Mersbergen, Connie Palmen en Lévi Weemoedt, die zich allemaal over Hemingway uitlieten, zijn belangrijk om een breed publiek te bereiken. Het festival duurt twee weken en vindt op verschillende locaties in Utrecht plaats. De keuzes voor de literaire meesters in 2016, 2018 en 2020 zijn ten tijde van het schrijven nog niet gemaakt. Op de shortlist staan: Roald Dahl (1916 – 1990), Luigi Pirandello (1867 – 1936), Franz Kafka (1883 – 1924), Virginia Woolf (1882 – 1941), Rainer Maria Rilke (1875 – 1926), Leo Tolstoj (1829-1910), Thomas Mann (1875-1955), Jean Paul Sartre (1905-1980) / Simone de Beauvoir (1908-1986), Joseph Roth (1894-1939), Giacomo Casanova (1725-1798). 3d. NK Poetry Slam Sinds 1998 vinden op steeds meer plekken in Nederland poetry slams plaats, waarbij beginnende dichters in wedstrijdvorm hun poëzie voordragen en door middel van hun voordracht en poëzie de gunsten van publiek en jury trachten te winnen. Deze regionale slams in heel Nederland hebben allemaal een regionale jaarfinale, en de winnaars daarvan worden afgevaardigd naar de landelijke finale, het NK Poetry Slam. De landsfinale vindt sinds 2006 in Utrecht plaats en in 2017 beogen we op feestelijke wijze de 15de editie van het NK Poetry Slam te vieren. Tijdens het NK Poetry Slam strijden de beste poetry slammers uit heel Nederland om de titel van ‘Slampion’, de naar Simon Vinkenoog vernoemde Gouden Vink-wisseltrofee en 1.000 euro prijzengeld. Met metaforen, beelden, taalspel en bovenal hun voordrachtskunsten proberen ze jury en publiek ervan te overtuigen dat ze de beste poëzieperformer van Nederland zijn. Voor beginnende dichters zijn poetry slams over in Nederland tegenwoordig een van de belangrijkste manieren om feedback te krijgen op hun werk van een vakjury en hun werk te laten horen aan een publiek. Voor het Literatuurhuis vormen de Utrechtse slamvoorrondes (de U-slam) en de landelijke finale belangrijke podia om nieuwe talenten op poëziegebied te ontdekken. Veel winnaars van het NK Poetry Slam, onder wie Ellen Deckwitz, Kira Wuck, Laura van der Haar en Daniël Vis kregen naar aanleiding van hun winst op het NK Poetry Slam de kans een debuutbundel uit te

12

geven. Er zijn momenteel poetry slams in o.a. Utrecht, Amsterdam, Leiden, Rotterdam, Boxtel, Leeuwarden, Groningen, Tilburg, Delft, Alkmaar, Almelo, Castricum en Maastricht. Sinds 2014 maakt het NK Poetry Slam onderdeel uit van de landelijke Poëzieweek die jaarlijks eind januari/ begin februari plaatsvindt en waar o.a. ook de VSB Poëzieprijs en de Turing Gedichtenwedstrijd onderdeel van uitmaken. Dit heeft het evenement veel extra publicitaire aandacht opgeleverd zowel in landelijke kranten als ook online en op de radio. Het NK Poetry Slam vindt plaats in de zaal Cloud Nine van het nieuwe TivoliVredenburg, een locatie die goed aansluit bij het overwegend jonge publiek. Dat bleek uit de eerste edities die daar plaatsvonden: de NK’s in 2015 en 2016 waren binnen een mum van tijd uitverkocht. Nieuw onderdeel: Talentontwikkeling In de periode 2017-2020 willen we graag sterker inzetten op talentontwikkeling in het voortraject van het NK Poetry Slam door middel van workshops, masterclasses en coaching. Deelnemers aan poetry slams worden individueel gecoacht en met workshops en masterclasses door oud-winnaars en experts uit de theater- en muziekwereld van nieuwe handvatten voorzien om hun teksten en voordrachten te verbeteren. Daarnaast willen we de banden met de spoken word scene aanhalen en nauwer met hen samenwerken om op die manier een bredere achterban te enthousiasmeren voor poëzie op een podium. Hiertoe zijn we in 2015 een samenwerking aangegaan met de Van Dale SPOKEN Awards, een soort equivalent van het NK Poetry Slam, maar dan op het gebied van ‘spoken word’. Spoken word is een populaire stroming binnen de hedendaagse urban culture rond het gesproken woord, waartoe naast poëzie ook genres als rap, gospel en comedy behoren. Door de diversiteit aan genres zijn ook het deelnemersveld en het publiek diverser dan die van de slamscene. 3e. Overige publieksevenementen Literatuurhuis Filmtheater Maandelijkse vertoningen in de eigen filmzaal van het Literatuurhuis van bijzondere boekverfilmingen en documentaires over auteurs. Die films zijn vaak nergens meer te krijgen; wij sporen ze op en vertonen ze eenmalig in Utrecht. Veel films voorzien we speciaal voor de vertoning van Nederlandse ondertitels waardoor ze toegankelijk worden voor een veel breder publiek. Er zijn inleidingen door kenners/vertalers/schrijvers of interviews met makers en auteurs. Incidenteel vinden films ook buiten het Literatuurhuis plaats; bijvoorbeeld in (samenwerking met) het Louis Hartlooper Complex, ’t Hoogt of op de festivallocaties van ILFU of de Nacht van de Poëzie. De filmvertoningen waren de afgelopen drie jaar zonder uitzondering uitverkocht. ILFU Late Night Zes keer per jaar vindt er buiten het festival ILFU op verschillende locaties, zoals theater Kikker, RASA of TivoliVredenburg, een programma plaats dat aandacht besteedt aan actuele literatuur. Soms is het een programma rond één Nederlandse of buitenlandse schrijver van wie recent een nieuw boek is geschreven, zoals we dat in het verleden organiseerden rond bijvoorbeeld Connie Palmen, J.M.G. Le Clézio, Breyten Breytenbach en Arthur Japin. Soms heeft het programma een gevarieerd karakter met diverse schrijvers die kort in gesprek gaan over hun werk, afgewisseld met muziek en andere ludieke elementen. Samenwerkingen Het Literatuurhuis werkt geregeld samen met andere organisaties of instellingen. Het totaal aan samenwerkingen is divers en wisselend. Indien het project past bij de doelstellingen van het Literatuurhuis en het ons inziens een belangrijke aanvulling is (vanwege het bereiken van een nieuwe groep lezers of vanwege het geloof in de andere organisatie en de wens die te helpen ontwikkelen) zullen we ons vervoegen met partners binnen en buiten Utrecht. Enkele structurele samenwerkingen volgen hieronder.

13

Het Literatuurhuis ontwikkelt enkele malen per jaar een programma voor de Culturele Zondagen. Jaarlijks worden er bijvoorbeeld minicolleges over literaire klassiekers georganiseerd tijdens de Nieuwjaarsduik en een middagvullende literaire show op het Uitfeest. Een hoogtepunt vond plaats in 2013 toen er één culturele zondag helemaal in het teken van het boek stond, en alle culturele instellingen in de stad zich bij dat thema aansloten. Met Studium Generale worden er avonden gecreëerd waarin tijd en ruimte is om dieper op literaire onderwerpen in te gaan. Bijzondere gebeurtenissen kunnen in samenwerking worden aangegrepen om het Literatuurhuis zal ook de komende beleidsperiode de reeds jaren geleden gestarte samenwerking met Studium Generale Utrecht voortzetten. Voorbeelden waren series over literaire non-fictie, de biografie en programma’s op het snijvlak van literatuur en filosofie. Met Het Letterenfonds sloeg het Literatuurhuis de handen ineen om samen te werken aan het ‘Schwobfest’, een programma waarin in 2016 negen herontdekte literaire klassiekers in een reeks leesclubs met afsluitend feest aan het publiek werden voorgesteld. Ook werken we met het fonds geregeld samen aan de promotie van de ontvangers van de debutantenbeurzen. Het Literatuurhuis neemt deel aan De Poëzieweek; een initiatief van Stichting CPNB, Poetry International en het VSB Fonds dat jaarlijks plaatsvindt in de laatste week van januari. We participeren in het organiserend comité (‘De Poëzietafel’), programmeren ons evenement het NK Poetry Slam in de Poëzieweek, we organiseren een avond met genomineerde dichters voor de in de Poëzieweek uitgereikte VSB Poëzieprijs en dragen bij aan activiteiten van de Dichter des Vaderlands Anne Vegter, die publiek door heel Nederland handvatten biedt om poëzie te lezen. Sinds 2007 doet het Literatuurhuis het popfestival Lowlands aan. Elk jaar bedenken we weer een ander ludiek concept waarmee we de festivalgangers verleiden om de popsterren en wereldbands even een uurtje te verruilen voor schrijvers en dichters. De programma’s op Lowlands bereiken jaarlijks enkele duizenden bezoekers en laten het festivalpubliek kennis maken met het Literatuurhuis. Lezingen in Museum Catharijneconvent. Sinds 2012 organiseert het Literatuurhuis jaarlijks een serie lezingen van schrijvers en dichters rond een expositie in het museum: in het verleden verzorgden Susan Smith en Manon Uphoff een lezing bij de expositie ‘De heksen van Bruegel’, Oek de Jong en Jaap Goedegebuure spraken bij de expositie ‘Thuis in de Bijbel’ en Hans Dorrestijn en Vincent Bijlo gaven hun visie op de hel tijdens de Museumnacht in het Catharijneconvent. Met het Utrechts Monumentenfonds organiseren we jaarlijks een activiteit rond het thema van de Open Monumentendag in ons pand aan de Oudegracht om de Utrechtse monumenten te koppelen aan de literatuur. Jaarlijks draagt het Literatuurhuis met een literair programma bij aan het Belgisch Filmfestival dat wordt georganiseerd door de bioscoop het Louis Hartloopercomplex. We programmeren Vlaamse auteurs wier boek is verfilmd en schrijvers die spreken over hun favoriete Belgische film. Incidentele samenwerkingen zullen er ook in de nieuwe beleidsperiode veelvuldig zijn. Denk aan de evenementen waarbij we in het verleden aansloten, zoals de Tour de France waarbij we een serie literaire wielerprogramma’s organiseerden, het Utrechtse klokkenluidersgilde met wie we de 500ste sterfdag van Suster Bertken herdachten, het Instituto Cervantes met wie we samenwerken als de Spaanse letteren daar aanleiding toe geven, het festival Utrecht over Utrecht waar we jaarlijks de jurering van de literaire deelnemers voor onze rekening nemen, de Bibliotheek in Den Bosch waar we ons literaire waarzeggersprogramma in reprise namen, het Kantorfestival in Amsterdam waar we een poetry slam organiseerden, het Harry Mulisch Festival in Amsterdam die onze literaire tattooshop programmeerde en het studentenfestival Stukafest waar we de literaire programmering verzorgden.

14

4. Cultuureducatie en talentontwikkeling Het Literatuurhuis vindt het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen uit alle segmenten van de samenleving met literatuur in aanraking komen en tevens dat amateurs binnen de literaire kunst de handvatten krijgen om hun kunnen te verbeteren. In onze jaarprogrammering bieden we daarom onder de titel ‘Literatuurhuis Academie’ veel ruimte voor educatie en talentontwikkeling. Het Literatuurhuis is geen educatieve instelling of organisatie voor amateurkunst, maar we vinden het wel onze verantwoordelijkheid om aan onze festivals en activiteiten waar mogelijk educatieve en talentontwikkelingstrajecten te koppelen. Enerzijds richten we ons in de nieuwe beleidsperiode op kinderen (zowel lagere als middelbare schoolleerlingen), met name gekoppeld aan De Nacht van de Poëzie, anderzijds op talentontwikkeling van (jonge én oudere) amateurs, gekoppeld aan het NK Poetry Slam en het ILFU. Met deze programmalijnen bereiken we een publiek van de toekomst en stimuleren we de beoefening van de literaire kunst door inwoners van onze stad en daarbuiten. In 2017-2020 voert het Literatuurhuis de volgende projecten op het gebied van cultuureducatie en talentontwikkeling uit (daar waar onderdelen al eerder in dit plan ter sprake zijn gekomen, volstaan we op deze plek met een korte verwijzing): 4a. Workshops Poetry Slam voor deelnemers poetry slam Gekoppeld aan het NK Poetry Slam Bij Poetry Slam is de tekst van een gedicht even belangrijk als de voordracht. Maar hoe draag je een gedicht op de meest overtuigende manier voor? En hoe win je het publiek voor je? In deze workshop oefenen deelnemers hun performance, waarbij onze workshopdocenten tips geven op het gebied van timing, intonatie, houding en mimiek, maar ook uitleggen uit hoe je je zenuwen de baas blijft en hoe je een optreden het best kunt voorbereiden. 4b. Poëzie voor middelbare scholieren Gekoppeld aan De Nacht van de Poëzie Als onderdeel van de campagne voor middelbare scholen om met schoolklassen De Nacht van de Poëzie te bezoeken (zie aldaar), wordt een lespakket ontwikkeld dat docenten in de weken voorafgaande aan De Nacht kunnen gebruiken in hun lessen Nederlands. Het lespakket bevat gedichtanalyses en filmclips van enkele van de optredende dichters van dat jaar. Het lespakket spitst zich toe op deze jonge doelgroep: waarom zou je gedichten schrijven of lezen en hoe doe je dat? Doelgroep: vanaf 2 klas middelbaar onderwijs (VMBO/Mavo/Havo/VWO) 4c. Talentontwikkeling literair vertalers Gekoppeld aan het ILFU In de aanloop naar het ILFU wordt samen met het Expertisecentrum Literair Vertalen en de Master Literair Vertalen aan de Universiteit Utrecht en de Universiteit Leuven een coachingstraject gestart waarbij studenten literair vertalen in de gelegenheid worden gesteld om nog niet vertaald werk van de voor het ILFU geselecteerde schrijvers te vertalen. Zo krijgen ze de kans om hun vaardigheden, onder professionele begeleiding, bij internationale schrijvers van naam en faam in de praktijk te brengen. De resultaten worden verzameld in een festivalboek, dat tijdens het ILFU wordt gepresenteerd. 4d. Masterclasses proza/creative writing Gekoppeld aan het ILFU Tijdens het ILFU verblijven er tientallen auteurs van wereldklasse in Utrecht. Aan een aantal van hen wordt gevraagd om naast hun optreden op het festival ook een masterclass te geven aan bezoekers van het ILFU die hun eigen schrijven willen verbeteren. In veel buitenlanden is het volgen van creative writing-courses veel meer gemeengoed dan in Nederland, waar bijvoorbeeld een academische opleiding in het creatief schrijven helemaal niet bestaat. De buitenlandse schrijvers die veel ervaring hebben met het lesgeven bij creative writing-opleidingen, delen hun inzichten met Nederlandse (en buitenlandse) amateurschrijvers.

15

4e. Netwerkmeetings jonge schrijvers / zelf publicerende auteurs Eens per kwartaal organiseert het Literatuurhuis netwerkmeetings voor jonge schrijvers. We hebben gemerkt dat er onder aspirant schrijvers veel vragen leven over hoe het proces van schrijven, publiceren, debuteren en promotie precies werkt. Per kwartaal is er een gastspreker die aspecten van het boekenvak belicht. Denk aan redacteuren van uitgeverijen, literaire agenten, promotiemedewerkers, eigen beheer uitgevers en reeds gedebuteerde schrijvers. Aansluitend is er een borrel om elkaars werk, dromen en wapenfeiten beter te leren kennen. 4f. Programma’s voor (Young) Professionals Zowel bij het ILFU als bij De Nacht van de Poëzie worden er programmaonderdelen voor professionals toegevoegd. Bij De Nacht is dat een bijeenkomst voor iedereen in Nederland die zich professioneel met poëzie bezighoudt (zie de paragraaf over dit onderwerp bij Nacht van de Poëzie op blz. 8). Bij het ILFU besteden we naast het programma voor young professionals op het vakgebied van literair vertalen (zie punt vier van deze paragraaf), ook jaarlijks aandacht aan de literaire kritiek: jonge literatuurcritici uit Nederland, Vlaanderen en het buitenland die elkaar ontmoeten (zie de paragraaf over dit onderdeel bij het ILFU, op blz. 10) 4g. Leescursussen Sinds 2013 organiseert het Literatuurhuis cursusreeksen in het eigen pand aan de Oudegracht waar deelnemers onder leiding van een inspirerende docent literair leren lezen en/of schrijven. De leescursussen stellen één klassiek literair werk dan wel oeuvre van één schrijver centraal, hetgeen de deelnemers in vijf tot acht cursusavonden integraal doornemen. De docent biedt ingangen in sleutelwerken uit de literatuurgeschiedenis, opdat de deelnemers een groter begrip krijgen van de waarde van het werk en diens plek in de literatuurgeschiedenis. Er zijn reeds cursussen georganiseerd over Pessoa’s Boek der Rusteloosheid, Ulysses van James Joyce, sleutelwerken uit de Braziliaanse literatuur en de oeuvres van T.S Eliot en António Lobo Antunes. 4h. Schrijfcursussen Soortgelijke cursussen vinden er ook plaats rond het leren schrijven van proza en poëzie. Onder leiding van de bekroonde romanschrijver Robert Welagen leren deelnemers in acht weken een publicabel kort verhaal te schrijven. De cursus die dichter Ingmar Heytze bij het Literatuurhuis verzorgt, draait om alle aspecten van het dichterschap: het lezen van inspirerende dichters, het vinden van ideeën voor gedichten en het effectief leren gebruiken van de gereedschapskist van literaire stijlmiddelen. In de nieuwe beleidsperiode zullen we nieuwe proza- en poëziecursussen aanbieden, met wisselende docenten.

16

5. Ondernemerschap 5a. Organisatiestructuur Het Literatuurhuis onderschrijft de Code Cultural Governance. Er is gekozen voor het bestuur+directie model waarbij de CCG de leidraad vormt bij het bestuurlijke functioneren, inclusief de bestuurlijke evaluatiemomenten. We beogen in 2017 te beschikken over een personeelsbestand van 5,6 fte, verdeeld over de functies van directeur (1,0), productiemedewerkers (2,2), publiciteitsmedewerkers (1,6) en een marketing/sales-medewerker (0,8). Jaarlijks worden er op projectbasis enkele freelance medewerkers betrokken voor programmering en productie-assistentie. De medewerkers hebben tijdelijke contracten met een looptijd van 1 of 2 jaar, die kunnen worden omgezet in vast dienstverband. Op de arbeidsovereenkomsten met medewerkers zijn de in 2013 door het Literatuurhuis geformuleerde arbeidsvoorwaarden van toepassing. De medewerkers rapporteren aan de directeur, de directeur rapporteert aan het bestuur. De staf heeft een wekelijks overleg waarin de voortgang van de werkzaamheden wordt besproken en tweemaal per jaar voert de directeur met elk van de medewerkers persoonlijk een voortgangs- en beoordelingsgesprek. Twee bestuursleden voeren eenmaal per jaar een beoordelingsgesprek met de directeur. Het bestuur voert eenmaal per jaar een zelfevaluatie uit, legt afspraken en besluiten vast in notulen en beschikt over de in de CCG aanbevolen profielen en reglementen. 5b. Code Culturele Diversiteit De afgelopen jaren na de fusie is de stichting zeer intensief bezig geweest organisatorische vernieuwingen door te voeren op het gebied van personeelsbeleid, professionalisering van de administratie, verslaglegging en evaluatie. Inmiddels is dit traject afgerond en is de organisatie in staat de bedrijfsvoering op een professionele en verantwoorde manier uit te voeren. In die jaren is er nog geen gelegenheid geweest de Code Culturele Diversiteit te implementeren. Ondanks dat gegeven onderschrijft de organisatie de algemene intentie van de CCD. Op het gebied van de programmering hebben we reeds de eerste stappen gezet om de aanbevelingen van de CCD op te volgen. Een voorbeeld daarvan is onze keuze om vanaf 2016 bij het ILFU niet meer te kiezen voor Europese steden als themasteden, maar ons breder te oriënteren en ook niet-Westerse steden tot aandachtsgebied te benoemen. Zonder onze missie uit het oog te verliezen, geeft de keuze voor juist deze steden ons de kans een gevarieerder publiek te bereiken. Ook de samenwerking met ‘Spoken Word’-initiatieven, die vaak voortkomen uit en een publiek bereiken van groepen met een cultureel diverse achtergrond, ondernemen we vanuit het streven de verscheidenheid in ons publiek te bevorderen. Deze initiatieven zullen de komende jaren jaarlijks door directie, staf en bestuur worden geëvalueerd. Op basis van deze evaluaties kunnen we een visie ontwikkelen op de vraag wat diversiteit precies voor onze organisatie betekent en op welke wijze we de CCD verregaand kunnen toepassen op de programmering en tevens op de organisatiestructuur. 5c. Bedrijfsvoering De directeur voert de dagelijkse leiding over de administratie. Hij monitort inkomsten en uitgaven en zorgt voor kwartaalrapportages aan het bestuur. Een freelance administratiekracht voert de uitvoerende en controlerende werkzaamheden rond de administratie uit en bereidt de jaarverslaglegging voor ten behoeve van de accountantscontrole. 5d. Financiering en ondernemerschap Het Literatuurhuis ziet groot belang in het verwerven van eigen inkomsten, en zo - in combinatie met het zorgvuldig inzetten van subsidies - een gezond financieel klimaat voor de organisatie te scheppen. Behalve het financiële aspect heeft ondernemerschap ook een andere functie: het houdt de geest scherp, dwingt tot kijken in richtingen waar zich kansen voordoen. Het op de voet volgen van ontwikkelingen en het inspringen op trends en nieuwe behoeften maakt van het Literatuurhuis een eigentijdse en actieve speler in het literaire veld. In de begroting van de nieuwe beleidsperiode groeit het percentage eigen inkomsten van het Literatuurhuis naar 60%. Er worden structurele bijdragen gevraagd aan de Gemeente Utrecht, de Provincie Utrecht en het Nederlands Letterenfonds om daarmee de financiering van de structurele activiteiten te garanderen. Omdat de

17

kernprogrammering met de structurele bijdragen is gegarandeerd, kan er bij tegenvallende inkomsten of fondsenwerving worden bezuinigd op de randprogrammering van festivals of de kleinschalige programmering door het jaar heen, zonder dat de doelstellingen van het Literatuurhuis daarmee in het gedrang komen. De directe opbrengsten van het Literatuurhuis bestaan uit de volgende onderdelen: Recette Het Literatuurhuis vindt dat bezoekers van zijn activiteiten in principe ook zelf een bijdrage aan de evenementen moeten leveren. De subsidie houdt de entreeprijzen betaalbaar, maar bij alle activiteiten wordt een scherp prijsbeleid gehanteerd. In 2014 en 2015 bedroeg de gemiddelde jaaromzet uit kaartverkoop circa 80.000 euro, een opbrengst die ruim boven het begrote bedrag voor die periode lag. Uitkoop Voor verschillende festivals, partners en derden organiseert Het Literatuurhuis activiteiten in opdracht. Zo kunnen we concepten die we eenmalig bij een van onze activiteiten hebben uitgevoerd nog vaker benutten en tevens te gelde maken. In 2015 leverde dit ruim 8.000 euro op. Exploitatie zaalruimte Sinds 2014 exploiteert Het Literatuurhuis ook haar ruimte aan de Oudegracht. Partijen uit het boekenvak (schrijfopleidingen, uitgeverijen, schrijvers, literaire organisaties) kunnen ons inspirerende pand aan de gracht huren voor eigen activiteiten op het gebied van lezen en schrijven. De exploitatie leverde in 2015 circa 9.000 euro op. Huisvrienden Vrienden van het Literatuurhuis kunnen hun betrokkenheid bij de organisatie omzetten in een donatie. De particuliere donateurs worden geworven op onze festivals, via onze nieuwsbrief en website. Sinds de oprichting van de “huisvrienden van het Literatuurhuis” in 2013 hebben zich 210 vrienden aangemeld. Vrienden zijn voor het Literatuurhuis heel belangrijk en mogen van enkele voordelen gebruik maken: ze kunnen kosteloos naar een aantal voorstellingen naar keuze en krijgen diverse privileges bij voorstellingen en uitgaven. Huisvriend worden kost 35 euro per jaar, een duo-lidmaatschap kost 65 euro. Uitgeverij en boekverkoop De verkoop van de eigen uitgaven van het Literatuurhuis zorgt voor inkomsten zowel tijdens onze festivals waar we ze verkopen bij de boekenstand als na het festival via de website en de verkoop door het Centraal Boekhuis. In 2015 bedroeg de opbrengst van boekverkoop ruim 6.000 euro. Businessclub In de komende periode zal het Literatuurhuis zich toeleggen op een nieuwe geldstroom: de bijdragen van sponsors uit het bedrijfsleven. Deelname aan de Literatuurhuis Businessclub stelt ondernemers in staat de activiteiten van de stichting te steunen en daar tegenprestaties voor terug te krijgen, analoog aan het huisvrienden-programma voor particulieren. Businessclubleden participeren met bedragen variërend tussen 250 en 5.000 euro. De Businessclub wordt gekoppeld aan de City of Literature-ambitie die het voor bedrijven extra interessant maakt zich te committeren aan het Literatuurhuis. Het City of Literature-comité onder leiding van Paul Schnabel is daarom leidend in de oprichting van de Businessclub die medio 2016 reeds zijn beslag moet krijgen.

18

6. Publiciteit en marketing De glorieuze terugkeer van de Nacht van de Poëzie naar TivoliVredenburg in 2014 en de uiterst succesvolle lustrumeditie van City2Cities in mei 2015 maakten eens te meer de groei zichtbaar die het bereik van Het Literatuurhuis sinds de start in 2013 heeft doorgemaakt. Het aantal bezoekers, nieuwsbrief-abonnees, ‘huisvrienden’, de social media respons, recette-inkomsten groeiden stuk voor stuk exponentieel. Daarmee is het fundament gelegd voor een duurzaam marketingbeleid dat de komende jaren zal worden verfijnd en uitgebouwd. De volgende punten zijn daarbij leidend: 6a. Communicatie op maat De komende jaren worden de klantgegevens verrijkt door een CRM-systeem te ontwikkelen waarin kaartkoopinformatie, enquête-uitslagen en gegevens over de nieuwsbriefabonnees worden samengebracht. Maximaal drie keer per jaar worden bezoekers benaderd met een korte enquête en enkele tips voor een volgend bezoek. Eenmalige bezoekers worden zo gestimuleerd tot herhaalbezoek en regelmatig terugkerende bezoekers nodigen we uit onze ‘huisvriend’ te worden. 6b. Uitbreiden van de achterban Naast de persoonlijke benadering van de bestaande achterban blijven we vertrouwen op zo zichtbaar mogelijke campagnes om ook de rest van de potentiële bezoekers te bereiken. In de beleidsperiode 2017-2020 richten we ons specifiek op scholieren en studenten, de provincie Utrecht en de internationale bewoners van Utrecht e.o. De nieuwe generatie lezers Kinderen, scholieren en studenten staan hoog op de Literatuurhuis-agenda de komende jaren. Enkele nieuwe programma’s rond jeugdliteratuur worden aan het programma-aanbod toegevoegd. Om de nieuwe generatie lezers meer te betrekken bij de bestaande evenementen van Het Literatuurhuis worden in samenwerking met docenten uit het middelbaar en hoger/universitair onderwijs lespakketten en arrangementen samengesteld. Zie ook de paragrafen ‘Kinder-Nacht’ en ‘Educatie’ onder de Nacht van de Poëzie. Provincie Utrecht Publieksonderzoek laat zien dat in 2015 het aandeel van bezoekers uit de provincie Utrecht 13% was tegenover 54% uit de gemeente Utrecht en 33% uit de rest van Nederland. Om het publiek in de provincie beter te bereiken, worden o.a. samenwerkingen opgezet met provinciale partners als bibliotheken en boekhandels. Daarnaast onderzoeken we de mogelijkheid om de Literaire Ladder uit te breiden tot een provinciale literaire agenda. Zie ook de paragraaf ‘Festival voor Midden-Nederland’ onder ILFU Internationals Het groeiende aantal expats en de duizenden buitenlandse studenten die zich jaarlijks inschrijven aan de UU maken Utrecht steeds internationaler. Partijen zoals het nieuwe Expat Centre geven aan dat er onder deze ‘internationals’ veel behoefte is aan cultuurbezoek. Alle reden om deze nieuwe doelgroep direct te benaderen dus. Een logische stap hierin is het tweetalig aanbieden van de programma-informatie op de nieuwe website en in specifiek voor de doelgroep interessante middelen, zoals de programmabrochure van het ILFU. Daarnaast worden communicatiesamenwerkingen opgezet met o.a. het Expat Centre en de Utrecht Summer School. Naast de expats en internationale studenten die tijdelijk in onze stad wonen, beogen we in samenwerking met diverse partners ook groepen mensen met een niet-Nederlandse achtergrond te bereiken. Dat doen we bijvoorbeeld naar aanleiding van de themastad bij het ILFU en de samenwerking rond het NK Poetry Slam met Spoken Word-initiatieven zoals Spoken.FM en Vers Spoken in Kanaleneiland. 6c. Het online Literatuurhuis De site www.hetliteratuurhuis.nl vormt het communicatieve hart van de organisatie. De afgelopen jaren groeide het online bereik gestaag. Maar hier valt nog veel terrein te winnen. De websites van

19

de festivals en Het Literatuurhuis zijn nog van elkaar gescheiden, maar op moment van schrijven is het traject om hier één online platform van te maken in volle gang. Vanaf eind 2016 wordt de nieuwe website in fases opgeleverd en staat alle informatie overzichtelijk en in dezelfde stijl vormgegeven bij elkaar. Kruisbestuiving tussen de verschillende programma’s kan zo optimaal plaatsvinden. Vanaf 2017 wordt de site uitgebreid met een video-archief. Ook het platform voor Literair Utrecht met onder andere de online Literaire Ladder wordt onder handen genomen. 6d. Verkoop buiten het kaartje om Een bezoek aan een Literatuurhuisprogramma is meer dan wat er op het podium gebeurt. Net als een bioscoop- of theaterbezoek is het een middag/avond uit en soms zelfs een weekend weg. Hier leggen we de komende vier jaar nog meer de nadruk op door hotel- en dinerarrangementen aan te bieden en tijdens de voorstellingen horeca en boekverkoop steeds meer in eigen hand te houden. Ook de boekuitgaves krijgen meer prioriteit. Verkoop tijdens de festivals en achteraf in de online webshop wordt aangevuld met actieve verkoop vooraf in de vorm van tickets die een toegangsbewijs en festivalbundel combineren. Daarnaast worden boekhandels en museumwinkels actief benaderd met de informatie over nieuwe uitgaves en de backlist met titels van voorgaande jaren. 6d. publieksonderzoek De afgelopen beleidsperiode is met behulp van de kaartkoopgegevens de herkomst van bezoekers bepaald, zie hieronder. Middels enquêtes tijdens de grote festivals (in 2015 waren dat City2Cities en de Nacht van de Poëzie) is onder andere gevraagd naar de leeftijd en de waardering die de bezoekers aan het programma gaven (7,9/10 voor C2C en 8,1/10 voor de Nacht) . In 2017-2020 wordt het enquête-onderzoek uitgebreid naar de totale jaarprogrammering om de achterban nog beter in kaart te kunnen brengen. LEEFTIJD PUBLIEK 2015 2020 Tot 18

Nvt* 3%

18-25

11% 15% 25-35

14% 14%

35-45

18% 14% 45-55

20% 16%

55-65

27% 28% >65

10% 10%

HERKOMST PUBLIEK 2015 2020 Gemeente Utrecht

51% 40%

Provincie Utrecht

13% 21% Rest van Nederland

35% 35%

Internationals

nvt 4% COMMUNICATIEBEREIK 2015 2020 Website page views

331.672 400.000

Website bezoeken

158.653 250.000 Website unieke bezoekers 126.292 200.000 Abonnees e-mailnieuwsbrief 4.183 7.500 Facebook

6.601 10.000

Twitter

3.062 5.000 Mediawaarde Free publicity

€970.735 €1.325.000

(* In de onderzoeken van 2015 is geen onderscheid gemaakt tussen de leeftijdscategorieën jonger dan 18 en tussen de 18 en 25 jaar. 11% was jonger dan 25 jaar).