media.scholieren.net€¦ · Web viewJe noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met...

Kenmerkende aspecten Dossier havo 4

Inhoudsopgave

Voorblad - Pagina 1Inhoudsopgave & voorwoord -pagina 2Tijdvak 4 - pagina 3 t/m 11Tijdvak 5 - pagina 12 t/m 36 Tijdvak 6 - pagina 37 t/m 53Tijdvak 7 - pagina 54 t/m 73Tijdvak 8 - pagina 74 t/m 103

De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

10 relevante Begrippen:Tolvrijheid: daarbij hoefden de kooplieden geen belastingen (tol) meer te betalen als ze hun handelswaar door het gebied van de heer vervoerden. Dit heeft met het KA te maken omdat door de tolvrijheid er steeds makkelijker gehandeld kon worden waardoor de steden steeds groter werden en de leenheer steeds meer zelfstandigheid zou gaan geven aan de burgers.geldeconomie: Een economie waarin geld het voornaamste ruilmiddel is. Stadsrecht: als een stad meerdere rechten had ( bijvoorbeeld, tolvrijheid, het recht een verdedigingsmuur om hun nederzetting te leggen, het recht om een jaarmarkt te houden) spreek je van stadsrecht. Dit heeft met het KA te maken omdat, de leenheer de burgers steeds meer zelfstandigheid gaf. Gilden: In een stad heeft ieder ambacht zijn eigen gilde. Bakkers zijn lid van het bakkersgilde, smeden van het smidsgilde. Binnen het gilde worden de beroepsopleidingen geregeld, de kwaliteit van producten wordt gecontroleerd en het gilde stelt de prijzen vast. Leden die ziek, bejaard of invalide raken, worden door het gilde onder de hoede genomen en verzorgd. Dit heeft met het KA te maken omdat, Wie een jaar en een dag in een stad woont, kan het burgerrecht van de stad kopen. Hij wordt daarmee burger van de stad. Dat brengt bepaalde privileges met zich mee: burgers worden beschermd door het stadsrecht en mogen zich in geval van een aanklacht verdedigen voor de stedelijke rechtbank.feodaal stelsel: Een bestuuringssysteem waarbij een leenheer grond en rechten in ‘leen’ geeft aan een ondergeschikte leenman, in ruil voor trouwe dienst; ‘feodaliteit’ genoemd.Privileges: Een recht wat gegeven werd door de landsheer. Dit heeft met het KA te maken omdat, door de privileges de zelfstandigheid van de stedelingen steeds groter werd. Burgerij: Een groep mensen met burgerrecht. Dit heeft met het KA te maken omdat, het burgerrecht toevoegde aan de zelfstandigheid van steden.Patriciërs: Mensen die bij een Burgerij hoorden die de belangrijkste bestuurfuncties vervulden. Dit hoort bij het KA omdat, het toevoegde aan de zelfstandigheid van steden en ook aan de opkomst van de stedelijke burgerij.Handelsroute: een door handelaren gebruikte verbinding over land of water.Ambachtslieden: Een ambachtsman is iemand die met zijn handen werkt. Deze beroepen worden ook wel ambachten genoemd

politiek: feodaal stelsel, Stadsrecht, Privileges, Burgerij, Patriciërs

religieus:/

economisch: Tolvrijheid, Gilden, Handelsroute en geldeconomie

cultureel: Ambachtslieden

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:In de late middeleeuwen zien we steeds mer steden in Europa. Handelaren vormden namelijk handelsgemeenschappen. Dat deden ze op plaatsen waar relatief rijke afnemers zaten, zoals een adelijk hof, en militaire vesteging of een klooster. Ook verstigen ze zich op plaatsen die goed bereikbaar waren, bijvoorbeeld doordat ze op een kruispunt van handelsroutes of aan een waterweg lagen. Deze handelsgemeenschappen trkken vervolgens als snel ambachtslieden aan: die konden hier gemakkelijk aan grondstoffen komen voor hun werk. In het begin waren deze gemeenschappen eenvoudige neerzettingen met ndelaren en ambachtslieden. Maar dat veranderde toen bewoners begonnen te onderhandelen met de landsheer - de koning, graaf of bisscop in het gebied. Zij vroegen daarbij om speciale voorrechten of privileges, zoals het recht op een (jaar) markt te houden. Een ander privilege was tolvrijheid: daarbij hoefde kooplieden geen belasting meer te betalen als ze hun handelswaar door het gebied van de heer vervoerden. En tenslotte vroegen veel plaatsen om het recht en verdedigingsmuur om hun nederzetting te leggen. Als zij een aantal van dit soort rechten kregen, spreken we van stadsrecht. Veel landsheren waren geneigd stadsrecht te verlenen, omdat zij er iets voor terug gekregen: belasting en militaire steun.

De voornaamste inwoners van een stad waren de mensen met burgerrecht: als zij iets hadden misdaan, werden zij door hun stadsgenoten berecht; ook kwamen zij officieel in aanmerking voor bestuursambten. Mensen met burgerrecht vormen samen de burgerij. Binnen deze groep ontstond meestal een aantal rijken en machtigen families, die de belangrijkste bestuursfuncties vervulden. Zij werden de patriciërs genoemd. Eerst waren dat vooral kooplieden later drongen ook ambachtslieden tot deze groep door.

De komst van al deze nieuwe stedelingen leiden tot meer concurrentie. Om dat tegen te gaan stichten handelaren en later ook ambachtslieden speciale verenigingen om hun belangen te behartigen. De leden van zo'n Gilde hadden dus allemaal hetzelfde beroep.

Door de groeiende zelfstandigheid van de steden nam de macht van de Adel af en verzwakte het feodale stelsel. In de feodale verhouding draaide alles om trouw, gehoorzaamheid en afhankelijkheid. De geldeconomie veranderde dit voor goed. De burgers in de stad konden zichzelf beschermen en kochten vrijheid door belasting aan de landsheer te betalen.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect Een van de oorzaken is de opkomende steden die grote aantrekkingskracht uitoefenen op het platteland. Boeren verhuizen naar de stad om zo onvrijheid (horigheid) van het platteland te ontvluchten (‘stadslucht maakt vrij’). Landheren proberen dit te voorkomen door hun horigen meer vrijheden te geven.

Een andere oorzaak is de economische bloei van de steden is ook voordelig voor de vorst (belastingopbrengst). In ruil daarvoor ontvangen de steden privileges (stadsrechten) waardoor hun zelfstandigheid nog groter wordt. De invloed van de burgers (kooplieden, ambachtsgilden) wordt sterker en dat gaat een beetje ten koste van de invloed van de adel.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen die in verband staat met het kenmerkende aspect is, dat de macht van de steden toe neemt en dat er zelfs volledig onafhankelijke stadstaten. Een ander gevolg is dat de landheer wel wat terug wil voor de privileges die hij geeft: de stedelingen moeten hem financieel (via belastingen) en militair steunen.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:Een gebeurtenis die representatief is voor KA 14 is, door de opkomst van de steden kwamen er steeds meer mensen wonen waardoor er gemeenschappen ontstonden. In het begin waren deze gemeenschappen eenvoudige nederzettingen met handelaren en ambachtslieden. Maar dat veranderde toen de bewoners begonnen te onderhandelen met de landsheer - de koning, graaf of bisschop in het gebied. Zij vroegen daarbij om speciale voorrechten of privileges. Deze gebeurtenis is representatief voor het kenmerkend aspect omdat je dit als een grote oorzaak kan zien van de toenemende zelfstandigheid van steden. Brugge die verwierf in 1290 stadsrechten.

Een andere gebeurtenis die representatief is voor KA 14 is, dat er door de opkomst van steden een nieuwe sociale groep ontstond namelijk de stedelijke burgerij. De inwoners van de steden wilde hun zaken zelf regelen zonder veel bemoeienis van de landheer. Zo kregen veel steden het recht op een eigen bestuur en een eigen rechtspraak deze stadsrechten moesten worden gegeven door de landheer. De landheer wou daar natuurlijk wel wat tegenover hebben staan. In ruil voor belastingen en militaire steun kregen de steden stadsrechten van de landheer. Dit is representatief voor het KA omdat hier de stedelijke burgerij zich duidelijker laat zien en omdat de burgers meer zelfstandigheid kregen. Een voorbeeld van een stadsrect is het recht op ee jaarmarkt. De eerste internationale jaarmarkt in Brugge was rond 1200 gehouden.

Een andere gebeurtenis die representatief is voor KA 14 is, dat er veel rijke burgers in de steden lid zijn van de schutterij, een soort stadspolitie die zorgt voor veiligheid binnen de stadsmuren.Een soort stadspolitie die zorgt voor veiligheid binnen de stadsmuren. De steden hebben de heren niet meer nodig, ze besturen zelf en ze zorgen zelf voor de veiligheid van de stedelingen binnen de stadsmuren. De toenemende zelfstandigheid en groeiende macht van de steden is niet meer terug te draaien. Dit is representatief voor het KA omdat je de stedelijke burgerij op ziet komen en omdat dit een soort keerpunt was, eerst hadden de burgers de stadsheer echt nodig voor bijvoorbeeld veiligheid maar nu zorgde de burgers daar zelf voor. In 1229 gaf de hertog van Brabant toestemming om een stenen muur om de stad te bouwen in Maastricht.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a: 1. Thomas, graaf van Vlaanderen en Henegouwen, en zijn vrouw Johanna gravin van Vlaanderen en Henegouwen. Zij zijn representatief voor het KA omdat zij in 1242 Mude een vrije stad maakte. Dit was een relevante handeling voor deze tijd omdat zij met deze beslissing meedroegen aan de zelfstandigheid van de steden en de stedelijke burgerij.2. Diederik van de Elzas was graaf van Vlaanderen van 1128 tot aan zijn dood. Hij is relevant voor KA 14 omdat hij van Brugge een grote handelsstad had gemaakt. Deze handeling is relevant voor het KA omdat door die handel de stad een grotere aantrekkingskracht had waardoor de stad groeide er waren veel markten en dus veel handelaren. de graaf had dus door zijn handelingen de toen

opkomende geldeconomie gestimuleerd.3. graaf Egbert de eerste (graaf van stavoren) en keizer Hendrik V (Duitse koning). Zij zijn relevant voor KA 14 omdat graaf Egbert de eerste met toestemming van keizer Henderik V de eerst nederlandse stadsrechten verleenden. Stavoren was dus de eerste Nederlandse stad die stadsrechten kreeg, dat was in 1061. Dit was dus een relevante handeling voor het KA omdat dit het begin was van de zelfstandigheid van de steden in Nederland.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a. en de andere k.a. van het tijdvak;In KA 17 gaat het over het begin van staatsvorming en centralisatie, Dit was een bestuurlijke verandering. Ook het feodale stelsel was een bestuurlijke verandering. Het feodale stelsel heeft te maken met stadsrechten.Door de stadsrechten werden steeds meer steden zelfstandig en ontstond stedelijke burgerij, waar het in KA 14 over gaat.

Je zoekt bij ieder k.a. een representatieve beeldbron en legt uit met welk(e) begrip(pen) de bron te maken heeft:

Deze beeldbron heeft te maken met de volgende begrippen, Gilde en geldeconomie. Het heeft het meest met Gilde te maken omdat je op de bron een markt ziet waar vaklieden hun waren en diensten verkopen. Dit heeft alles met gilde te maken omdat door de opkomst van de steden meer concurrentie kwam en om dat tegen te gaan hadden handelaren en later ook ambachtslieden speciale verenigingen om hun belangen te behartigen gesticht. Dat waren gilden. De bron heeft ook met geldeconomie te maken omdat op de meeste markten werd betaald met muntstukken waardoor de geldeconomie weer op gang kwam en bleef.

Je zoekt bij ieder k.a een betrouwbare/ representatieve primaire tekstbron en legt uit met welk(e) begrip(pen) de bron te maken heeft:

Deze bron is representatief voor KA 14 omdat dit delen zij uit de stadsrecht oorkonde van Mude. Het heeft hier dus met stadsrechten te maken en stadsrechten horen bij het zelfstandiger worden van de steden dus bij KA 14.Begrippen die met de bron te maken hebben zijn: Stadsrechten, Tolheffing, Burgerij en Privileges. Stadsrechten, heeft te maken met deze bron omdat de stadsrechten van Muden worden aangekondigd in de bron.Tolheffing, heeft te maken met deze bron omdat er in de bron wordt gezegd ‘[we maken] alle bewoners van het rechtsgebied Mude en hun goederen helemaal vrij van elke tolheffing binnen hun eigen stad (namelijk Mude)’ dus tolheffing is een belangrijk deel van deze bron.

Burgerij, heeft te maken met deze bron omdat de stedelingen van Mude burgerrecht kregen en mensen met burgerrecht vormden samen de burgerij.

Privileges, heeft te maken met deze bron omdat de stedelingen van Mude Privileges kregen van de graaf.

Het begin van staatsvorming en centralisatie.

10 relevante Begrippen:Centralisatie: Koningen die hun macht verstevigen en regeren vanuit een plek. Dit hoort bij het KA omdat centralisatie is waar het KA onder andere over gaat. Centralisatie gebeurde in de tijd van dit

KA. In het KA wordt centralisatie genoemd.Staatsvorming: het proces waarbij vanuit een politiek centrum gezag wordt uitgeoefend over territoriale eenheden en de binnen deze territoria levende bevolkingen. Dit hoort bij het KA omdat staatsvorming een van de belangrijke dingen is die gebeurd in de tijd van dit KA. In het KA wordt staatsvorming genoemd.Honderdjarige oorlog: Een reeks oorlogen die plaatsvinden 1337 tot 1453. De strijd speelt zich af tussen twee vorstenhuizen die beiden aanspraak maken op de Franse troon.Dit hoort bij het KA omdat deze oorlog over staatsvorming ging.Parlementen: Een overlegorganen waarin de koning samen kwam met de vertegenwoordigers uit de drie standen. Dit hoort bij het KA omdat dit parlement te maken heeft met de centralisatie, de koningen konden ondanks de centralisatie niet alles helemaal zelf beslissen vooral als hij geld wilde.Staten-Generaal: In sommige landen werd de hoogste vergadering, met vertegenwoordigers van alle standen, aangeduid als Staten-Generaal. Dit hoort bij het KA omdat dit te maken heeft met parlementen en met de drie standen. De drie standen: Adel, Geestelijkheid en Burgers. Dit hoort bij het KA omdat de burgers in de tijd van dit KA meer te zeggen kregen dan eerst. Het heeft ook met dit KA te maken omdat het met het parlement te maken heeft.ambtenaren: Mensen die in dienst werden genomen en dan niet meer door een eed af te leggen maar door betaald te worden. Dit hoort bij het KA omdat koningen in die tijd ambtenaren in dienst namen om hun beleid en bestuur uit te voeren.Leenstelsel/feodalisme: een bestuursvorm waarbij de leenheer zich van de persoonlijke afhankelijkheid van zijn leenmannen verzekerde door het uitgeven van lenen. Dit hoort bij het KA omdat het leenstelsel/feodalisme verdwijnt met de komst van ambtenaren.Belastingen: Als de koning geld nodig had, vroeg hij een bedrag (een bede) aan de graven. De graven haalden dit bedrag binnen door belasting te heffen. Dit past bij het KA omdat belastingen er voor zorgde dat de inkomsten van de schatkist nu centraal binnen kwamen. Waardoor Koningen ambtenaren in dienst namen om hun beleid en bestuur uit te voeren. Er kwamen door het belastinggeld ook leenmannen en soldaten in dienst van de koning.Leenmannen: een manier van besturen. waarbij de koning het dagelijks bestuur van bepaalde gebieden overliet aan leenmannen. Dit past bij het KA omdat Leenmannen net zoals het leenstelsel/feodalisme langzaam verdwijnt met de komst van ambtenaren en dus ook centralisatie.

politiek: Centralisatie, Staatsvorming, Honderdjarige oorlog, Parlement, Staten-Generaal, De drie standen, Ambtenaren, Leenstelsel/feodalisme & Leenmannen

religieus: /economisch: Belastingen

cultureel: /

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:Veel landen slaagden erin om hun macht te verstevigen en te regeren vanuit één plaats. Dit noemen we centralisatie. Leenmannen kwamen hiertegen in verzet, omdat ze zoveel mogelijk zeggenschap wilde houden over een gebieden. Toen in de late middeleeuwen de handel opleefde en er weer geld in omloop kwam, kwamen de leenheren sterker te staan. Belangrijk was dat ze belastingen konden gaan heffen en dat ze met dat geld legers konden inhuren die op elk moment beschikbaar waren. Ook namen leenheren ambtenaren in dienst, die wel gegarandeerd trouw waren - zolang ze hun salaris kregen. Hiermee verdween het leenstelsel/feodalisme. Zo konden ze hun greep op hun

grondgebied verstevigen en een voorzichtig begin maken met het creëren van bestuurlijke eenheid in bepaalde gebieden. Deze ontwikkeling heet staatsvorming. Ondanks de nodige weerstand slaagde koningen in Frankrijk er wel in de macht te centraliseren. In de 10e eeuw regeerden de koningen in feite alleen over eigen domein: de streek rond Parijs. De leenmannen van de koning gedroegen zich in de overige gebieden als zelfstandige vorsten. maar geleidelijk slaagden opeenvolgende koningen erin leenmannen tot gehoorzaamheid te dwingen. Doorslaggevend voor de macht van de Franse Koning was de honderdjarige oorlog.

Ondanks de centralisatie bleef er dus wel grenzen bestaan aan de macht van koningen. Dat bleek vooral als de koningen geld nodig hadden, bijvoorbeeld om oorlog te voeren. Dan moest de koningen overleggen met parlementen, die in heel Europa ontstonden. Dat waren overlegorganen waarin de koning samen kwam met vertegenwoordigers uit de drie standen: adel, geestelijkheid en burgers. De koning deed beloftes inruilen voor geld en steun. In sommige landen werd de hoogste vergadering, met vertegenwoordigers van alle standen, aangeduid als Staten-Generaal.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect Een van de oorzaken was het leenstelsel, dit was een oorzaak omdat, in de late middeleeuwen de handel weer opleefde en er weer geld in omloop kwam waardoor de leenheren sterker kwamen te staan. Een andere oorzaak was het heffen van belasting in geld. Dit zorgde er voor dat leenheren met dat geld legers konden gaan inhuren die op elk moment beschikbaar waren. Ook namen leenheren ambtenaren in dienst, die wel gegarandeerd trouw waren - zolang ze hun salaris kregen. Zo konden ze hun greep op het grondgebied verstevigen en een voorzichtig begin maken met het creëren van bestuurlijke eenheid in bepaalde gebieden. Deze ontwikkeling heet staatsvorming.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen van het begin van staatsvorming en centralisatie is, dat het gebied van een koning vanuit een hoofdstad, meer centraal als een eenheid wordt bestuurd. Het wordt ook bestuurd door een overheid die zo veel mogelijk dezelfde regels en wetten toepast.Een ander gevolgs is dat door het begin van staatsvorming en centralisatie verdwijnt ook het leenstelsel op basis van trouw, deze maakt langzaam plaats voor dienstverbanden op basis van financiële beloning.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1. Honderd jarige oorlog - 1337 1453, Een reeks oorlogen die plaatsvinden 1337 tot 1453. De strijd speelt zich af tussen twee vorstenhuizen die beiden aanspraak maken op de Franse troon. Dit is representatief voor het KA omdat het bij deze oorlog gaat over staatsvorming.2. In Engeland moest in 1215 koning John ‘zonder land’ de Magna Carta tekenen, waarmee de macht van de koning werd ingeperkt: ze konden niet meer zomaar belastingen opleggen of rechten teniet doen zonder instemming van de standen. Dit is representatief voor het KA omdat het hier gaat over belastingen en dat is relevant bij dit KA.3. In 1363 wou Filips de Stoute een eigen staat stichten met de provincie Bourgondië. De Bourgondische hertog, Filips de Goede, stelde in 1464 een Staten-Generaal in: een vergadering van vertegenwoordigers van alle verschillende Bourgondische gewesten. De hertog wou een belasting op zout en een centrale organisatie van de rechtspraak. Veel Vlaamse steden kwamen in verzet tegen de belastingen en tegen de inbreuk op hun oude privileges (particularisme). Dit is representatief voor het KA omdat Filips de Stoute hier probeert te centraliseren en een poging doet aan staatsvorming.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a: 1. In 1363 wou Filips de Stoute een eigen staat stichten met de provincie Bourgondië. De Bourgondische hertog, Filips de Goede, stelde in 1464 een Staten-Generaal in: een vergadering van vertegenwoordigers van alle verschillende Bourgondische gewesten. De hertog wou een belasting op zout en een centrale organisatie van de rechtspraak. Veel Vlaamse steden kwamen in verzet tegen de belastingen en tegen de inbreuk op hun oude privileges (particularisme). Dit is representatief voor het KA omdat Filips de Stoute hier probeert te centraliseren en een poging doet aan staatsvorming.2. In Engeland moest in 1215 koning John ‘zonder land’ de Magna Carta tekenen, waarmee de macht van de koning werd ingeperkt: ze konden niet meer zomaar belastingen opleggen of rechten teniet doen zonder instemming van de standen. Dit is representatief voor het KA omdat koning John ‘zonder land’ belastingen probeert te blijven heffen. en belastingen zijn representatief voor dit KA.3.Jeanne d’Arc - (1412-1431) Tijdens de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk wordt Jeanne een nationale heldin voor de Fransen. Als meisje van 17 weet ze de Franse commandant Baudricourt ervan te overtuigen dat zij door god geroepen is om Orléans te bevrijden van de Engelsen. Na een uitvoerig onderzoek naar haar roeping en maagdelijkheid, krijgt ze een legermacht onder haar hoede om haar te helpen. De missie lukt, Orléans wordt bevrijd en er volgen onder aanvoering van jeanne nog meer overwinningen. Ze krijgt het zelfs voor elkaar dat de Franse kroonprins in Reims tot koning wordt gekroond in het gebied dat ook door de Engelsen wordt opgeëist. Het optreden van ‘de heks van Armagnac’ zaait grote paniek onder de Engelsen, vele soldaten deserteren. In mei 1430 wordt ze gevangen genomen en gevangen gezet in de Bourgondiërs, de bondgenoten van Engeland. Dit is representatief voor het KA omdat, het hier gaat over staatsvorming.

Je legt uit wat het verschil is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verschil tussen KA 17 en KA 14 is dat bij KA 14 het nog veel meer gaat over de handel en dat de burgers/stedelingen daar net privileges kregen. Bij KA 17 worden die privileges van sommige landheren afgepakt door de koning, de koning wil namelijk liever zelf regeren en alle touwtjes in handen hebben.


In deze beeldbron zie je koning Ferdinand II van Aragon (een koninkrijk in het huidige spanje) bereidde zijn macht binnen zijn koninkrijk sterk uit. Maar voor wetgeving moest hij in een parlement overleggen met geestelijkheid,adel en burgerij. De begrippen die hiermee te maken hebben zijn,

Parlement: Een overlegorganen waarin de koning samen kwam met de vertegenwoordigers uit de drie standen.de drie standen: Adel, Geestelijkheid en Burgerij

Deze beeldbron is representatief voor het KA omdat je in de beeldbron een duidelijk parlement ziet en dat de drie standen er zijn hoort ook bij het KA.


In deze bron lees je een fragment uit het Groot Privilge, een akte met een aantal gunsten die Maria van Bourgondië op 11 februari 1477 verleende aan de Staten-Generaal van de Nederlanden.

Het begin van de europese overzeese expansie.

10 relevante Begrippen:Pax mongolia: Het uitgestrekte mongoolse rijk zorgde voor rust en veiligheid, tussen Azië en Europa. Daarom noemen we het Pax mongolia, in navolging van de ‘Pax romana’. Dit hoort bij het KA omdat toen dit mongoolse rijk viel en dus ook de rust en veiligheid op de handelsroute dit een reden was om via zee te gaan handelen.Christendom: een (wereld) godsdienst die gegrondvest is op Jezus Christus. Dit hoort bij het KA omdat de ontdekkingsreizigers het christendom wilde verspreiden. overal waar ze kwamen probeerden ze volkeren tot het christendom te bekeren.Ontdekkingsreizen: reizen waarmee niet of weinig bekende gebieden verkend worden. Dit hoort bij het KA omdat de ontdekkingsreizen het begin was van de Europese overzeese expansie.Ontdekkingsreizigers:Een ontdekkingsreiziger is iemand die op ontdekkingsreis gaat, oftewel op zoek gaat naar gebieden of plaatsen die voor de cultuur waartoe hij behoort onbekend zijn. Dit hoort bij het KA omdat de ontdekkingsreizigers op ontdekkingsreizen gaan en die zijn het begin geweest van de europese overzeese expansie.Wereldbeeld: het algemene idee dat de mensen hebben over de wereld. Dit hoort bij het KA omdat het wereldbeeld voor de europese mensen door de europese overzeese expansie heel erg veranderde.Handelsposten: een post waar handel gedreven wordt. Dit hoort bij het KA omdat de handelsposten in eerste instantie een belangrijk doel waren met de overzeese europese expansie. Ze wilde nieuwe routes naar Azië vinden via zee en daar dan door middel van handelsposten. Ze verkende in Azië ook nauwelijks de binnenlanden.Nieuwe wereld: Het woord Mundus Novus werd door de ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci voor het eerst in brieven gebruikt om aan te duiden dat zijn voorganger Christoffel Columbus, in tegenstelling tot wat hij zelf dacht, niet Azië had bereikt via de westelijke route, maar een geheel nieuwe wereld. Dit hoort bij het KA omdat door de europese overzeese expansie deze ‘nieuwe wereld’ werd ontdekt. Wereldeconomie:het geheel van economische betrekkingen tussen de landen van de wereld. Dit hoort bij het KA omdat dit een gevolg was van de europese overzeese expansie. Handelsondernemingen: een land dat producten in- en verkoopt. De handel zelf verandert niets aan een product, maar verkoopt het door zoals het was. Dit past bij het KA omdat de handelsondernemingen een gevolg waren van de europese overzeese expansie. In bijvoorbeeld Amerika hebben de Europeanen succesvol een handelsonderneming op gezet waardoor veel europeanen kennis konden maken met nieuwe producten.Plantages: een stuk grond waarop op grote schaal gewassen in monocultuur verbouwd worden. Dit hoort bij het KA omdat dit een gevolg is van de europese overzeese expansie.

politiek: Pax mongolia

religieus: Christendomeconomisch: Ontdekkingsreizen, Ontdekkingsreizigers, Handelsposten, Wereldeconomie, Handelsondernemingen & Plantages

cultureel: Wereldbeeld & Nieuwe wereld

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijftPax mongoliawereldeconomie - toen pax mongolia viel moest er een andere manier gevonden worden om naar Azië te komen voor handel maar er werd toen veel meer ontdekt waardoor de wereldeconomie opstarten.ChristendomWereldbeeld - Toen de wereld werd ontdekt vonden de europeanen dat nieuwe ‘onbeschaafde’ volkeren christelijk moesten worden. ze wouden graag het Christendom verspreiden

ontdekkingsreizenontdekkingsreizigers - Deze gingen mee op ontdekkingsreizenwereldbeeld - Door de ontdekkingsreizen veranderde het wereldbeeld.Wereldeconomie - Door de ontdekkingsreizen begon de wereldeconomie op gang te komen.ontdekkingsreizigersontdekkingsreizen - Daar deden ontdekkingsreizigers aan mee.wereldeconomie - Door de ontdekkingsreizigers begon de wereldeconomie. wereldbeeld - Door de ontdekkingsreizigers veranderde het wereldbeeld.Wereldbeeldnieuwe wereld - door de nieuwe wereld het wereldbeeld veranderdeontdekkingsreizigers- Door de ontdekkingsreizigers veranderde het wereldbeeld.ontdekkingsreizen - Door de ontdekkingsreizen veranderde het wereldbeeld.Christendom - Door het christendom hadden westerse mensen een bepaald beeld bij hoe anderen zich zouden moeten gedragen en hoe anderen eruit zouden moeten zien. Als het wereldbeeld veranderde dus bijvoorbeeld toen de indianen werden ontdekt hadden de europese ontdekkingsreizigers de dwang om de indianen tot het christendom te bekeren en ze ‘beschaafd’ te maken.Wereldeconomiepax mongolia - toen pax mongolia viel moest er een andere manier gevonden worden om naar Azië te komen voor handel maar er werd toen veel meer ontdekt waardoor de wereldeconomie opstarten.ontdekkingsreizen - Door de ontdekkingsreizen begon de wereldeconomie op gang te komen.ontdekkingsreizigers - Door de ontdekkingsreizigers begon de wereldeconomie op gang te komen.Handelsposten - Door de handelsposten kon er gemakkelijk dicht bij de kust gehandeld worden, die handel maakte deel uit van de wereld economie.Handelsonderneming - Door de wereldeconomie ontstonden er handelsondernemingen. Door die handelsondernemingen werd de wereldeconomie weer gestimuleerd.Plantages - Door de plantages konden er veel producten worden gewonnen voor weinig geld waardoor er veel producten waren om mee te handelen en dus ook veel te verdienen was. Dit droeg bij aan de wereldeconomie.Nieuwe wereld - Door ontdekkingen zoals de nieuwe wereld waren er weer nieuwe producten om mee te handelen, dit droeg bij aan de wereld economie.Handelsondernemingen

handelsposten - bij handelsposten konden handelsondernemingen hun producten verkopen.Plantages - Hier kwamen veel producten vandaan die handelsondernemingen verkochten. Wereldeconomie - De handelsondernemingen drogen bij aan de wereldeconomie.Plantageshandelsondernemingen - Er kwamen veel producten van de plantages vandaan die handelsondernemingen verkochten. wereldeconomie - Door de plantages konden er veel producten worden gewonnen voor weinig geld waardoor er veel producten waren om mee te handelen en dus ook veel te verdienen was. Dit droeg bij aan de wereldeconomie.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect Een van de oorzaken was dat de handelsroute via het Aziatische vasteland minder toegankelijk werden. Belangrijk daarbij was de ineenstorting van het Mongoolse Rijk. Net als het Romeinse Rijk in de oudheid zorgde het uitgestrekte Mongoolse Rijk voor rust en veiligheid, nu tussen Azië en Europa. In de 13e eeuw beschermde het rijk een groot handelsnetwerk, dat Europa verbond met India en andere gebieden in Azië. Een tweede oorzaak was dat het technisch mogelijk werd om over zee verder te varen en veilig terug te keren. Zo werden de schepen sinds het einde van de middeleeuwen anders gebouwd, waardoor ze sneller, wendbaarder en zeewaardige werden. Daarnaast kwamen er, via de Arabische wereld, betere instrumenten ter beschikking om de positie op zee en de koers te bepalen. Voor dat laatste was het door de Chinezen uitgevonden kompas onmisbaar.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Ten eerste verspreidde het christendom zich over de hele wereld: het is daardoor nu een van de grotere religies van de wereld. Ten tweede ontstond een wereldeconomie, waarbij op grote schaal producten uit verschillende werelddelen werden uitgewisseld. Europeanen zetten succesvolle handelsondernemingen op in Amerika bovendien grote plantages, waardoor veel Europeanen konden kennismaken met nieuwe producten. Ook haalden Europeanen (vooral spanjaarden) veel goud en zilver naar Europa, dat ze van de indianen stalen of door indiaanse slaven uit de mijnen lieten halen. Een derde gevolg raakte vooral de indianen: in Amerika verdwenen hele koninkrijken, zoals die van de Azteken, binnen enkele decennia van de aardbodem. Dit kwam niet alleen door geweld en misbruik, maar ook doordat de indianen geen afweersysteem bleken te hebben tegen de ziekten die door de Europeanen werden overgebracht.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1492 - Columbus ontdekt het huidige Amerika. Dit is representatief voor het KA omdat door de europese overzeese expansie dit gebeurde. Het is typerend voor het KA omdat door de europese overzeese expansie er veel nieuwe dingen werden ontdekt zoals nieuwe landen, nieuwe culturen en nieuw voedsel. Columbus ontdekt dus een nieuw land wat dus representatief is voor het KA.1294 - Val van het Mongoolse Rijk. Dit is representatief voor het KA omdat de val van het Mongoolse Rijk als een soort start van de Europese overzeese expansie gezien kan worden. Doordat het rijk viel gingen de Europeanen andere wegen zoeken naar ‘Indië’. Ze zochten via zee snelle wegen naar Indië. Terwijl ze nieuwe wegen naar Indië probeerde te vinden vonden ze veel andere onbekende gebieden. Toen zijn de Europeanen gaan handelen in producten uit de ‘nieuwe wereld’. Zomer 1550 - keizer Karel V riep de belangrijkste theologen en juristen uit zijn rijk bij elkaar in

Valladolid om antwoord te geven op de vraag of hij oorlog mocht voeren tegen de indianen om hen, na hun nederlaag, het christelijke geloof te laten aannemen. Dit is representatief voor het KA omdat tijdens de Europese overzeese expansie veel ontdekkingsreizigers het christendom wilde verspreiden.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Columbus, ontdekker van Amerika. Dit persoon is kenmerkend voor dit kenmerkende aspect want door de ontdekking van Amerika kon de handel erg gaan groeien.

Vasco da Gama, leider van de eerste expeditie van Portugal naar Indië. Dit persoon is kenmerkend voor dit kenmerkende aspect want doordat er een goede boot route via Afrika was gevonden er makkelijk goederen heen een weer gehandeld kon worden.

Willem Barendsz, leider van de tochten via het noorden om een andere route te vinden naar Azië. Dit persoon is kenmerkend voor dit kenmerkende aspect want de Nederlanders wouden via de noordelijke route naar Azië de schepen van Spanje en Portugal vermeiden en kon de Economie van Nederland sterk groeien.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a. en de andere k.a. van het tijdvak;Door de Europese overzeese Expansie begon alles te bewegen. Mensen kregen een ander mensbeeld

door de ontdekkingsreizen en ontdekkingsreizigers. Ook begon de wetenschappelijke revolutie op

gang te komen omdat er meer informatie kwam en nieuwe kennis werd overgebracht van

werelddeel naar werelddeel, mensen konden nieuwe dingen gaan maken. Doordat het wereldbeeld

en mensbeeld opeens drastisch veranderde gingen mensen ook anders nadenken over het geloof.

Wat als gevolg de splitsing van de katholieke kerk als gevolg had.

Je zoekt bij ieder k.a. een representatieve beeldbron en legt uit met welk(e) begrip(pen) de bron te maken heeft:Deze beeldbron is representatief voor het KA omdat je hier de Europese ontdekkingsreizen ziet. De europese overzeese expansie is deels ontstaan door de ontdekkingsreizen. De begrippen die met deze bron te maken hebben zijn, ontdekkingsreizen, ontdekkingsreizigers, wereldbeeld & nieuwe wereld.ontdekkingsreizen: reizen waarmee niet of weinig bekende gebieden verkend worden. Dit past bij de beeldbron omdat je op de kaart de Europese ontdekkingsreizen ziet.

ontdekkingsreizigers: iemand die op ontdekkingsreis gaat, oftewel op zoek gaat naar gebieden of plaatsen die voor de cultuur waartoe hij behoort onbekend zijn. Dit past bij de beeldbron omdat ontdekkingsreizigers op ontdekkingsreizen gingen.wereldbeeld: het algemene idee dat de mensen hebben over de wereld. Dit past bij de beeldbron omdat het wereldbeeld van de Europeanen sterk veranderde door de ontdekkingsreizen.nieuwe wereld: het woord Mundus Novus werd door de ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci voor het eerst in brieven gebruikt om aan te duiden dat zijn voorganger Christoffel Columbus, in tegenstelling tot wat hij zelf dacht, niet Azië had bereikt via de westelijke route, maar een geheel

nieuwe wereld. Dit past bij de beeldbron omdat de ontdekkingsreizigers een ‘nieuwe wereld’ ontdekten.


dit is een citaat is uit het debat in de zomer van 1550. Het debat ging erover of Karel V oorlog mocht voeren met de indianen en als ze dan gewonnen hadden ze hun christelijk mochten maken. Hier praat Sepúlveda neerbuigend over de indianen, hij zegt in mijn ogen dat ze een minder volk zijn dan zij. Deze tekstbron is representatief voor het KA omdat ze aan het debatteren zijn over wat ze met de ‘nieuwe wereld’ moeten doen. Begrippen die hierbij horen zijn: ontdekkingsreizen, ontdekkingsreizigers, wereldbeeld & nieuwe wereld.ontdekkingsreizen: reizen waarmee niet of weinig bekende gebieden verkend worden. Dit past bij de bron omdat de ‘nieuwe wereld’ door ontdekkingsreizen is ontdekt..

ontdekkingsreizigers: iemand die op ontdekkingsreis gaat, oftewel op zoek gaat naar gebieden of plaatsen die voor de cultuur waartoe hij behoort onbekend zijn. Dit past bij de bron omdat de ‘nieuwe wereld’ door ontdekkingsreizigers is ontdekt en verkent.wereldbeeld: het algemene idee dat de mensen hebben over de wereld. Dit past bij de bron omdat het wereldbeeld van de Europeanen sterk veranderde door de ontdekking van dit soort volkeren.nieuwe wereld: het woord Mundus Novus werd door de ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci voor het eerst in brieven gebruikt om aan te duiden dat zijn voorganger Christoffel Columbus, in tegenstelling tot wat hij zelf dacht, niet Azië had bereikt via de westelijke route, maar een geheel nieuwe wereld. Dit past bij de indianen waar ze over aan het debatteren zijn in de ‘nieuwe wereld’ woonden.

Het veranderend mensen wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.

10 relevante Begrippen:Renaissance: "wedergeboorte", een nieuwe bloei van kunst en cultuur. (ongeveer 1300-1600) Dit past bij het KA omdat het KA deels over de renaissance gaatMensbeeld: een doordachte en samenhangende voorstelling van wat het betekent mens te zijn. Dit past bij het KA omdat tijdens de renaissance het mensbeeld heel erg veranderde.Wereldbeeld: het algemene idee dat de mensen hebben over de wereld. Dit past bij het KA omdat door de mentaliteitsverandering mensen anders naar de wereld gingen kijken. Het past ook bij het KA omdat mensen meer wetenschappelijke belangstelling kregen end at veranderd natuurlijk ook je wereldbeeld.uomo universale: iemand die zich volledig ontplooide. Dit past bij het KA omdat het ideaalbeeld van de mens zich naar dit ontwikkelde.humanisme: een levensbeschouwing die mensen voorop stelt en uitgaat van de waarde van mensen. Dit past bij het KA omdat deze levensbeschouwing kwam in de renaissance.Het nieuwe testament: een verzameling religieuze geschriften die behorend tot het christendom. Het vormt het tweede deel van het heilige boek van de christenen, de Bijbel. Dit past bij het KA omdat Het nieuwe testament werd vertaald in de tijd van het KABoekdrukkunst: een mechanisch proces om geschriften te vermenigvuldigen door middel van een drukpers. Dit past bij het KA omdat door de boekdrukkunst mensen nu niet meer volledig afhankelijk waren van de kerk voor geschriften of dergelijke. Nu konden mensen afhankelijk van de kerk met de boekdrukkunst bijvoorbeeld geschriften verspreiden.Mentaliteitsverandering: de manier waarop mensen dachten veranderde. Dit past bij het KA omdat

tijdens de renaissance er een mentaliteitsverandering plaatsvond die ook weer in verband staat met het begin van de wetenschappelijke belangstelling.momento mori: gedenk te sterven. Dit past bij het KA omdat deze lijfspreuk uit de middeleeuwen komt daar draaiden het nog heel erg om dat het leven slechts tijdelijk was dus dat je goed en vroom volgens de regels van de kerk leven. Capre Diem: pluk de dag Dit past bij het KA omdat dit de nieuwe lijfspreuk was tijdens de renaissance. Je moest iets maken van het leven, actief zijn en vertrouwen op je eigen verstand en kracht. Ondanks deze mentaliteitsverandering bleef men wel trouw aan de kerk.

politiek: boekdrukkunstreligieus: humanisme, het nieuwe testament, momento mori & capre diemeconomisch:

cultureel: renaissance, mensbeeld, wereldbeeld, uomo universale & mentaliteitsverandering

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijftRenaissanceHumanisme - door de denkwijze in de renaissance ontstond het humanismemensbeeld - door de renaissance veranderde het mensbeeld wereldbeeld - door de renaissance veranderde het wereldbeelduomo universale - door de renaissance werd uomo universale het ideale mensbeeldmentaliteitsverandering - tijdens de renaissance vond er een mentaliteitsverandering plaatsmomento mori - door de renaissance werd deze lijfspreuk vervangencapre diem - door de renaissance werd dit de nieuwe lijfspreukMensbeeldrenaissance - het mensbeeld veranderde sterk tijdens de renaissancecapre diem - door dat dit de nieuwe lijfspreuk werd gingen mensen anders naar zichzelf kijken, ze gingen anders leven. humanisme - door het humanisme gingen mensen anders naar zichzelf en anderen kijken.mentaliteitsverandering - doordat er een mentaliteitsverandering plaatsvond veranderde ook het mensbeelduomo universale - dit was nu het ideaalbeeld van de mens.Wereldbeeldrenaissance - door de renaissance veranderde het wereldbeeld

humanisme - door humanisme veranderde de manier waarop mensen naar de wereld keken. er was ook beginnende wetenschappelijke belangstelling dus mensen gingen bijvoorbeeld meer kijken naar hoe alles in elkaar zat, dat verandert ook het wereldbeeldboekdrukkunst - door de boekdrukkunst waren mensen niet meer afhankelijk van de kerk voor bijvoorbeeld geschriften nu konden mensen onafhankelijk van de kerk nieuws en andere dingen makkelijker verspreiden. dit verandert het wereldbeeld omdat mensen nu ook andere dingen zagen/ lazen dus niet alleen maar dingen vanuit de kerk. mentaliteitsverandering - door de mentaliteitsverandering die plaatsvond gingen mensen anders naar de wereld kijken, daardoor veranderde hun wereldbeeld.

uomo universalerenaissance - door de renaissance werd uomo universale het ideale mensbeeldmensbeeld - het mensbeeld veranderde en uomo universale is daar een gevolg van

humanisme - door het humanisme gingen mensen uomo universale als ideaal beeld zienmentaliteitsverandering - door de mentaliteitsverandering werd uomo universale het ideale mensbeeldhumanismerenaissance - door de denkwijze in de renaissance ontstond het humanismemensbeeld - door het humanisme gingen mensen anders naar zichzelf en anderen kijken waardoor het mensbeeld veranderdeuomo universale - door het humanisme gingen mensen uomo universale als ideaal beeld zienwereldbeeld - door humanisme veranderde de manier waarop mensen naar de wereld keken. er was ook beginnende wetenschappelijke belangstelling dus mensen gingen bijvoorbeeld meer kijken naar hoe alles in elkaar zat, dat verandert ook het wereldbeeld mentaliteitsverandering - het humanisme is ontstaan door een mentaliteitsverandering

Het nieuwe testamentboekdrukkunst - door de boekdrukkunst kon het nieuwe testament verspreid wordenBoekdrukkunsthet nieuwe testament - door de boekdrukkunst kon het nieuwe testament verspreid wordenwereldbeeld - door de boekdrukkunst waren mensen niet meer afhankelijk van de kerk voor bijvoorbeeld geschriften nu konden mensen onafhankelijk van de kerk nieuws en andere dingen makkelijker verspreiden. dit verandert het wereldbeeld omdat mensen nu ook andere dingen zagen/ lazen dus niet alleen maar dingen vanuit de kerk.

Mentaliteitsveranderinghumanisme - het humanisme is ontstaan door een mentaliteitsveranderingrenaissance - tijdens de renaissance vond er een mentaliteitsverandering plaatsmensbeeld - doordat er een mentaliteitsverandering plaatsvond veranderde ook het mensbeeldwereldbeeld - door de mentaliteitsverandering die plaatsvond gingen mensen anders naar de wereld kijken, daardoor veranderde hun wereldbeeld.uomo universale - door de mentaliteitsverandering werd uomo universale het ideale mensbeeldmomento morirenaissance - door de renaissance werd deze lijfspreuk vervangencapre diem - deze lijfspreuk kwam in de plaats van momento miroCapre Diemrenaissance - door de renaissance ontstond deze lijfspreukmomento mori - deze lijfspreuk werd vervangen door capre diem

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspectDe mentaliteitsverandering die plaatsvond in de renaissance. Mensen gingen anders tegen zichzelf en de wereld aankijken. Voor de middeleeuwer was de relatie met God het allerbelangrijkst. Tijdens de renaissance begon dat te veranderen. De mens begon meer op zichzelf te vertrouwen en zichzelf centraal te stellen. De mens had allerlei talenten, zo was de gedachte, die hij kon ontplooien en waarmee hij zichzelf kon verbeteren. Daarom raakten mensen ook steeds meer geïnteresseerd in het leven op aarde zelf en de precieze werking van natuur en samenleving. Dit was een oorzaak voor het begin van de nieuwe wetenschappelijke belangstelling.Een andere oorzaak is dat met de opkomst van rijke steden, handel en culturele uitwisseling, beginnend in Italië vanaf het midden van de veertiende eeuw, groeit bij de bestuurlijke en

economische elite van Europa het besef dat het individu een eigen rol kan spelen in de samenleving. Dit kan als een van de oorzaken worden gezien van de renaissance.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een gevolg van wat in verband staat met het KA is dat het karakter van de mens langzaam van volgzaam naar (onder)zoekend. Religie blijft een vooraanstaande rol spelen in het dagelijks leven maar de burgerlijke elite in de steden krijgt meer oog voor het aardse leven: Capre diem (pluk de dag) Een ander gevolg wat in verband staat met het KA is dat er een wedergeboorte (renaissance) plaatsvindt van Grieks-Romeinse filosofie, literatuur en kunst, waarbij het individu een vooraanstaande plaats mag innemen.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:Renaissance (1300 tot 1600) - dit is representatief voor het KA omdat tijdens de renaissance het mensen wereldbeeld veranderde. Mensen gingen anders tegen de wereld en zichzelf aankijken. De mens begon zichzelf meer centraal te stellen en te vertrouwen.Boekdrukkunst (rond 1450) - Is representatief voor het KA omdat de boekdrukkunst het mogelijk maakte dat humanistische ideeën, uitvindingen en wetenschappelijke ideeën snel hun weg konden vinden naar veel mensen. Dit heeft enorme invloed op de kracht van het veranderend mensen wereldbeeld bij de elite in de steden en aan de vorstenhoven.Het centrum van de kunst en wetenschap werd naar Noord-Europa verplaatst (vanaf de 16e eeuw) - Dit is representatief voor het KA omdat daardoor de kunstenaars en geleerden in Europa daardoor eenvoudig konden kennisnemen van de renaissance. In Noord-Europa hadden de ideeën uit het humanisme en de renaissance onder andere invloed op hoe men tegen de kerk aankeek.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:

Leonardo da Vinci (1452-1519) - Hij is representatief voor het KA omdat hij zich bezighield met de anatomie van het menselijk lichaam, aan natuur- en scheikunde deed, schetsen en schilderijen maakte, gebouwen en apparaten ontwierp en muziek schreef. Dit zijn allemaal dingen die te maken hebben met de diepe interesse in de mens en zijn wereld en daarom is hij representatief voor dit KA.Desiderius Erasmus (1469-1536) - Hij is representatief voor dit KA omdat hij een van de bekendste humanisten is en wordt beschouwd als de geleerdste humanist van zijn tijd. Het humanisme is een belangrijk begrip tijdens de renaissance.Giovanni Boccaccio (1313-1375) - Hij is representatief voor het KA omdat hij een voorloper was van de mentaliteitsverandering. Boccaccio’s mentaliteitsverandering werd overgenomen door andere schrijvers, schilders en geleerden.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a. en de andere k.a. van het tijdvak;Eigenlijk was het K.A. ‘het veranderende mensen wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling’ best wel midden in het tijdvak gelegen. Het gebeurd tijdens ‘de Europese overzeese expansie’ maar absoluut voor ‘de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid’ en ‘de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk

in West-Europa tot gevolg had.’ Het is dus eigenlijk een heel belangrijk deel uit de geschiedenis, want het is namelijk een oorzaak


Deze beeldbron is representatief voor het KA omdat dit een illustratie is van Leonardo da Vinci in een boek over wis- en meetkunde uit 1490 is. Dit laat dus duidelijk de diepe interesse in de mens zien.Bronnen die hierbij te maken hebben zijn: Mensbeeld en humanisme.Mensbeeld: Een doordachte en samenhangende voorstelling van wat het betekent mens te zijn. Dit past bij de beeldbron omdat het mensbeeld sterk veranderde ook door dit soort illustraties.Humanisme: Een levensbeschouwing die mensen voorop stelt en uitgaat van de waarde van mensen. Dit past bij de beeldbron omdat deze tekening als het symbool voor humanisme wordt gezien. deze tekening laat de interesse naar mens en de wereld om zich heen zien.


Deze tekstbron is representatief voor het KA omdat Mirandola hier in zijn rede over de menselijke waardigheid uit. Dat past bij het ka omdat de menselijke waarde pas sinds kort als iets belangrijks werd gezien.Begrippen die hierbij horen zijn: mensbeeld en mentaliteitsveranderingDit past bij de tekstbron omdat door de mentaliteits verandering die plaats vonden het mensbeeld sterk veranderden.20. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.

10 relevante Begrippen:Renaissance: "wedergeboorte", een nieuwe bloei van kunst en cultuur. (ongeveer 1300-1600)Mensbeeld: een doordachte en samenhangende voorstelling van wat het betekent mens te zijn.Wereldbeeld: het algemene idee dat de mensen hebben over de wereld.Uomo universale: iemand die zich volledig ontplooide. Humanisme: een levensbeschouwing die mensen voorop stelt en uitgaat van de waarde van mens.Mentaliteitsverandering: de manier waarop mensen dachten veranderde.Elite: een kleine groep in een maatschappij, met buitengewone kwalificaties of privileges, waardoor zij op een bepaald vlak de hoogste positie inneemt. Dit past bij het KA omdat door de elite de klassieke oudheid werd terug gebracht in de kunst en architectuur. Doordat de rijke elite opdrachten gaven aan kunstenaars om schilderijen en gebouwen te maken, tot nut van de hele stad. Zo groeide hier een klimaat van culturele bloei en vernieuwing.God: een hypothetisch bovennatuurlijke entiteit die door gelovigen als machtig, bovenmenselijk wezen wordt aanbeden en verantwoordelijk wordt geacht voor bepaalde aspecten van de werkelijkheid, dan wel voor de werkelijkheid als geheel. Dit past bij het KA omdat doordat de mens meer op zichzelf begon te vertrouwen en zichzelf meer centraal stelde zochten mensen naar een goede manier om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te verbinden.Klassieke oudheid: De tijd van de Griekse en Romeinse beschavingen. Wordt ook wel de periode van de periodisering van de Westerse geschiedenis genoemd.

Restanten: wat nog over is. Bij het KA gaat het dus over de restanten van de oude Romeinse cultuur tijdens de renaissance.

politiek:

religieus: Mensbeeld, Wereldbeeld, Godeconomisch:

cultureel: Renaissance, Mensbeeld, Wereldbeeld, uomo universale, humanisme, Elite, Mentaliteitsverandering, Klassieke oudheid & Restanten

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijftRenaissanceHumanisme - door de denkwijze in de renaissance ontstond het humanismemensbeeld - door de renaissance veranderde het mensbeeld wereldbeeld - Door de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid veranderde de manier waarop mensen naar de wereld keken. dit gebeurde in de renaissanceuomo universale - door de renaissance werd uomo universale het ideale mensbeeldmentaliteitsverandering - tijdens de renaissance vond er een mentaliteitsverandering plaatsGod - Door de renaissance gingen mensen meer op zichzelf vertrouwen en zichzelf meer centraal stellen. De mensen zochten naar manieren om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te verbinden.Mensbeeld:uomo universale - Dit was het nieuwe ideale mensbeeldRenaissance - door de renaissance veranderde het mensbeeldGod - Doordat mensen meer op zichzelf gingen vertrouwen en zichzelf meer centraal gingen stellen zochten ze naar een ander soort verbinding met god.Klassieke oudheid - door de hernieuwde oriëntatie kwam het mensbeeld van de klassieke oudheid weer terug.Wereldbeeld:Renaissance - Door de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid veranderde de manier waarop mensen naar de wereld kekenUomo universale:Mensbeeld - Dit was het nieuwe ideale mensbeeldGod - Doordat mensen meer op zichzelf gingen vertrouwen en zichzelf meer centraal gingen stellen veranderde de ideale mens in uomo universale.Humanisme:Renaissance - door de denkwijze in de renaissance ontstond het humanismeGod - (onder andere) Humanisten zochten naar een manier om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te verbinden.Mentaliteitsverandering - Door een mentaliteits verandering ontstond het humanisme.Mentaliteistverandeing:Renaissance - Tijdens de renaissance vond er een belangrijke mentaliteitsverandering plaatsGod - Door een mentaliteits verandering ging de mens steeds meer op zichzelf vertrouwen en zichzelf centraal stellen daardoor veranderde de relatie met god Humanisme - Door een mentaliteits verandering ontstond het humanisme.Elite:Restanten - Door de restanten die in bv. Italië nog stonden van de grieken en romeinen werden de mensen opnieuw geïnteresseerd in de klassieke oudheid.Klassieke oudheid - De elite werden opnieuw geïnteresseerd in de klassieke oudheid en lieten

schilderijen en gebouwen maken voor, tot nut van de hele stad, waardoor meerdere mensen de klassieke oudheid zagen en geïnteresseerd raakten.

God:Klassieke oudheid - In de klassieke oudheid hadden mensen een ander soort relatie met god dan voor de renaissance door de herontdekking van de klassieke oudheid werd er weer naar een ander soort verbinding met god gezocht.Humanisme - (onder anderen) Humanisten zochten naar een manier om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te verbinden.uomo universale - Doordat mensen meer op zichzelf gingen vertrouwen en zichzelf meer centraal gingen stellen veranderde de ideale mens in uomo universale.Mensbeeld - Doordat mensen meer op zichzelf gingen vertrouwen en zichzelf meer centraal gingen stellen zochten ze naar een ander soort verbinding met god.Renaissance - Door de renaissance gingen mensen meer op zichzelf vertrouwen en zichzelf meer centraal stellen. De mensen zochten naar manieren om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te verbinden.Klassieke oudheid:Elite - De elite werden opnieuw geïnteresseerd in de klassieke oudheid en lieten schilderijen en gebouwen maken voor, tot nut van de hele stad, waardoor meerdere mensen de klassieke oudheid zagen en geïnteresseerd raakten.Mensbeeld - De elite werden opnieuw geïnteresseerd in de klassieke oudheid en lieten schilderijen en gebouwen maken voor, tot nut van de hele stad, waardoor meerdere mensen de klassieke oudheid zagen en geïnteresseerd raakten.God - In de klassieke oudheid hadden mensen een ander soort relatie met god dan voor de renaissance door de herontdekking van de klassieke oudheid werd er weer naar een ander soort verbinding met god gezocht.Restanten:Elite - Door de restanten die in bv. Italië nog stonden van de grieken en romeinen werden de mensen opnieuw geïnteresseerd in de klassieke oudheid.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:

Een van de oorzaken van de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke oudheid is, dankzij de oplevende economie en handel ontstaan in Europa enkele verstedelijkte gebieden waar de burgerlijke cultuur een steeds grotere rol gaat spelen. Vooral in Noord-Italië brengt dit een hernieuwde belangstelling voor de culturele prestaties in de Klassieke oudheid met zich mee.

Een ander oorzaak is de mentaliteitsverandering die plaatsvond in de renaissance. Tijdens de renaissance zochten mensen nieuwe inspiratie in de cultuur van de Grieken en de Romeinen uit de oudheid. In de renaissance groeide de aandacht voor schrijvers die sinds de ondergang van het Romeinse Rijk in de vergetelheid waren geraakt. De boeken van de schrijvers zouden wijsheid en kennis bevatten waarmee het leven op aarde kon worden verbeterd. Mensen waren dus enorm geïnteresseerd in de klassieke oudheid. Veel mensen waren rijk geworden door nijverheid en handel, waardoor er burgerlijke elite konden ontstaan, daarbij bloeide de economie op. Zo was er genoeg ruimte voor vernieuwingen en veranderingen. Kunstenaars baseerden hun schilderijen expliciet op de antieke oudheid. Deze kunstwerken vielen erg in de smaak bij de rijke burgers. De elite associeerden zich met de oude Romeinse stadscultuur, waarvan de restanten nog zichtbaar waren. Zo konden zij hun rijkdom tonen. Door de kunstwerken en gebouwen die door de elite werden laten maken werden andere burgers

ook weer geïnteresseerd in de klassieke oudheid.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een gevolg die in verband staat met het KA is dat tijdens de renaissance mensen zochten nieuwe inspiratie in de cultuur van de Grieken en de Romeinen uit de oudheid. In de renaissance groeide de aandacht voor schrijvers die sinds de ondergang van het Romeinse Rijk in de vergetelheid waren geraakt. De boeken van de schrijvers zouden wijsheid en kennis bevatten waarmee het leven op aarde kon worden verbeterd. Mensen waren dus enorm geïnteresseerd in de klassieke oudheid. De belangstelling van geleerden voor de antieke literatuur, poëzie en geschiedenis noemen we humanisme. Door de nieuwe interesse in de klassieke oudheid ontstond het humanisme. Een ander gevolg dat in verband staat met het KA is dat in Noord-Europa De ideeën uit het humanisme en de renaissance onder andere invloed hadden op hoe men tegen de kerk aankeek. Sommige begonnen te sterven mogelijk was. Met de kennis van latijns en grieks keken de humanisten kritisch naar de latijnse bijbelvertaling. Erasmus (een van de belangrijkste humanisten) Vertaalde het Nieuwe Testament rechtstreeks vanuit het Grieks om te zien in hoeverre de geloofspraktijk afweek van de oorspronkelijke leer. Deze belangstelling hing nauw samen met zijn kritiek op het ongepaste gedrag van priesters en monniken. Die gedroegen zich volgens hen niet erg volgens Christus ‘idealen’. Erasmus wilde daar verandering in brengen, maar wilde absoluut niet dat de christelijke geloofsgemeenschap daardoor uiteen zou vallen. Doordat onder andere Erasmus de kerk vanuit binnenuit wilde hervormen leidde dat tot een splitsing binnen de k=christelijk kerk in West-Europa.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:Renaissance 1300-c. 1600 - Deze gebeurtenis is representatief voor het KA omdat de renaissance letterlijk wedergeboorte is. Met wedergeboorte bedoelen we de wedergeboorte van de klassieke cultuur. Het is dus representatief voor het KA omdat de renaissance de tijd aanduidt van de wedergeboorte van de klassieke cultuur.

1450: uitvinding van de boekdrukkunst - Deze gebeurtenis is representatief voor het KA omdat door de uitvinding van de boekdrukkunst de nieuwe vertaalde geschriften en een heleboel andere dingen sneller en onafhankelijk van de kerk onder de bevolking verspreid konden worden.

Rond 1500 het ontstaan van het humanisme - Deze gebeurtenis is representatief voor het KA omdat door het ontstaan van het humanisme er steeds meer belangstelling kwam voor de klassiek oudheid.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Desiderius Erasmus (1469-1536) - Hij is representatief voor dit KA omdat hij een van de bekendste humanisten is en wordt beschouwd als de geleerdste humanist van zijn tijd. Het humanisme is een belangrijk begrip tijdens de hernieuwde oriëntatie op het gebied van de klassieke oudheid.Giovanni Boccaccio (1313-1375) - Hij is representatief voor het KA omdat hij een voorloper was van de mentaliteitsverandering. Boccaccio’s mentaliteitsverandering werd overgenomen door andere schrijvers, schilders en geleerden.Rafael van Urbino of Raffaello Sanzio (1483-1536) - Hij is representatief voor het KA omdat hij een Italiaanse kunstenaar uit de hoogrenaissance was. Tijdens de renaissance kwamen de mens en het leven op aarde meer centraal te staan en wilde men waarheidsgetrouwer afbeelden.Schilders als Rafaël begonnen daarom driedimensionaal te schilderen en met meer oog voor gezichtsuitdrukkingen en emoties. Dit is iets wat ook in de klassieke oudheid gebeurde.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a. en de andere k.a. van het tijdvak; Er zijn verschillende verbanden die de kenmerkende aspecten hebben. Er zijn 2 kenmerkende aspecten die eerder zijn dan dit kenmerkend aspect: ‘het begin van de Europese Overzeese Expansie’ en ‘het veranderende mens en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling’. Dit zijn dus oorzaken. Er volgt 1 kenmerkend aspect na dit specifieke kenmerkende aspect: ‘de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. Dit kenmerkende aspect is dus een gevolg.


Deze beeldbron is representatief voor het KA omdat Tijdens de renaissance de mens en het leven op aarde meer centraal komen te staan en men wilde waarheidsgetrouwer afbeelden. Schilders als Rafaël begonnen daarom driedimensionaal te schilderen en met meer oog voor gezichtsuitdrukkingen en emoties. Dit is iets wat ook in de klassieke oudheid gebeurde.Deze beeldbron past dus bij het KA omdat het laat zien wat er mooi werd gevonden in de schilderkunst van toen.Bijpassende begrippen zijn: renaissance, Humanisme, mentaliteitsverandering & klassieke oudheid.renaissance: "wedergeboorte", een nieuwe bloei van kunst en cultuur. (ongeveer 1300-1600) - Dit past bij de beeldbron omdat dit schilderij tijdens de renaissance is gemaakt en omdat door de renaissance deze herontdekking van schilderen werden veroorzaakt.Humanisme: een levensbeschouwing die mensen voorop stelt en uitgaat van de waarde van mens. - dit past bij de beeldbron omdat door het humanisme de hernieuwde klassieke cultuur werd verspreid. En doordat veel kunstenaars nu in deze stijl gingen schilderen of bouwen.mentaliteitsverandering: de manier waarop mensen dachten veranderde. - Dit past bij de beeldbron omdat door de mentaliteitsverandering de klassieke oudheid weer werd herontdekt en met de klassieke oudheid kwam ook de schilderkunst mee die je hier ziet.klassieke oudheid: Door de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid kwam er een ander soort schilderkunst mee, voor de renaissance schilderde de kunstenaars vooral in een christelijk thema met duidelijk de ‘goede’ relatie met god te zien in de renaissance veranderde dat. Tijdens de renaissance ging de kunstenaar meer letten op de gezichtsuitdrukkingen en emoties van de mens.


Deze tekstbron is representatief voor het ka omdat door de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid er meer kritiek kwam op de kerk door bijvoorbeeld Erasmus en Luther, Dit zorgde later voor een splitsing van de Katholieke kerk. In de tekstbron die je hier ziet zie je een van de stellingen van Luther tegen de Christelijke kerk. Bijpassende begrippen: humanisme, mentaliteitsverandering en de klassieke oudheidhumanisme: een levensbeschouwing die mensen voorop stelt en uitgaat van de waarde van mens. - dit past bij de tekstbron omdat door het humanisme de hernieuwde klassieke cultuur werd verspreid. Als gevolg van de komst van de hernieuwde klassieke cultuur kregen mensen steeds meer kritiek op de kerk. mentaliteitsverandering: de manier waarop mensen dachten veranderde. - Dit past bij de tekstbron omdat door de mentaliteistverandering de klassiek cultuur weer werd herontdekt en daardoor

mensen anders naar de kerk gingen kijken, en sommigen kregen steeds meer kritiek op de kerk.klassieke oudheid: Door de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid kregen de mensen een andere blik op de kerk en god. God stond nu niet meer centraal maar de mens en de wereld om zich heen. Sommigen mensen kregen kritiek op de kerk daar was deze tekst bron een gevolg van.

De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

10 relevante Begrippen:Aflaatbrief: Een papieren bewijs van een ‘aflaat’: de kwijtschelding van zonden omdat je bepaalde goede werken hebt verricht.Heiligenverering: en katholieke en orthodox-christelijke term voor de verering - niet te verwarren met aanbidding - van heiligen.Sacramenten: een gewijde handeling in het christendom waardoor God komt tot de mens. Er zijn 7 sacramenten: de doop, het vormsel, de eucharistie ofwel het avondmaal, de biecht, het huwelijk, het sacrament voor de zieken en de wijding tot priester.Kerkelijke hiërarchie: de rangorde in de kerk, van paus, bisschoppen en lagere priesters.Reformatie: met dit woord wat letterlijk ‘hervorming’ betekent, doelen we op de16e-eeuwse pogingen het christelijke geloof van alle misstanden te zuiveren.protestantisme: een van de 4 grote stromingen binnen het christendom.Contrareformatie: de hervormingsbeweging binnen de Katholieke Kerk die aanving tijdens de 16e eeuw. Dit was een reactie van de katholieke kerk op de reformatie.Lutheranisme: een stroming binnen het protestantse christendom. De bijbel is hier de basis van het geloof.calvinisme: een stroming binnen het protestantse christendom. De bijbel is hier de basis van het geloof.

wederdopers: een niet ontwikkelde stroming binnen het protestantisme.katholicisme: de grootste stroming binnen het christendom.

politiek:

religieus: aflaatbrief, heiligenverering, sacramenten, Kerkelijke hiërarchie, reformatie, protestantisme, contrareformatie, lutheranisme, calvinisme, katholicisme & wederdoperseconomisch:

cultureel:

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:

Aflaatbrief:katholicisme - Bij het katholicisme kon je met een aflaatbrief je zonden kwijtscheldingHeiligenverering: katholicisme - Bij het katholicisme worden de heiligen vereerd maar anderen bij de stromingen binnen het katholieke geloof is dat een stuk minderSacramenten:katholicisme - Bij het katholicisme zijn er 7 sacramentenlutheranisme - Bij het lutheranisme zijn er 3 sacramenten (doop, biecht en avondmaal)calvinisme - Bij het calvinisme zijn er 2 sacramenten (doop en avondmaal)Kerkelijke hiërarchie: katholicisme - Bij het katholicisme is kerkelijke hiërarchie erg belangrijk

heiligenverering - De kerkelijke hiërarchie geeft de rangorde aan wat bij heiligenverering belangrijk is om te weten wie boven wie staat dus wie als hoogst wordt gezienlutheranisme - Bij het lutheranisme is kerkelijke hiërarchie niet belangrijk, de vorst wordt als het hoofd van de kerk geziencalvinisme - Bij het calvinisme is kerkelijke hiërarchie niet belangrijk. Er is geen kerkhoofd: iedere gemeente bestuurt zichzelfReformatie:katholicisme - Tijdens de reformatie kwamen er stromingen uit het katholicisme tevoorschijncontrareformatie - De reactie van de katholieke kerk op de Reformatie noemen we contrareformatie protestantisme:lutheranisme - Dit is een ander stroming die uit het katholicisme is voortgekomencalvinisme - Dit is een ander stroming die uit het katholicisme is voortgekomenwederdopers - Een niet ontwikkelde stroming binnen het protestantisme.Contrareformatie:katholicisme - De hervorming binnen de katholieke kerk dus ook het katholicisme reformatie - De reactie van de katholieke kerk op de Reformatie noemen we contrareformatie Lutheranisme:sacramenten - Bij het lutheranisme zijn er 3 sacramenten (doop, biecht en avondmaal).Kerkelijke hiërarchie - Bij het lutheranisme is kerkelijke hiërarchie niet belangrijk, de vorst wordt als het hoofd van de kerk gezien.protestantisme - Dit is een ander stroming die uit het katholicisme is voortgekomencalvinisme - Dit is een ander stroming die uit het katholicisme is voortgekomen

calvinisme:sacramenten - Bij het calvinisme zijn er 2 sacramenten (doop en avondmaal).Kerkelijke hiërarchie - Bij het calvinisme is kerkelijke hiërarchie niet belangrijk. Er is geen kerkhoofd: iedere gemeente bestuurt zichzelf.protestantisme - Dit is een ander stroming die uit het katholicisme is voortgekomenlutheranisme - Dit is een ander stroming die uit het katholicisme is voortgekomen

wederdopers:protestantisme - Een niet ontwikkelde stroming binnen het protestantisme.katholicisme:

aflaatbrief - Bij het katholicisme kon je met een aflaatbrief je zonden kwijtschelding.heiligenverering - Bij het katholicisme worden de heiligen vereerd maar bij anderen de stromingen.binnen het katholieke geloof is dat een stuk minder.sacramenten - Bij het katholicisme zijn er 7 sacramenten.Kerkelijke hiërarchie - Bij het katholicisme is kerkelijke hiërarchie erg belangrijk.reformatie - Tijdens de reformatie kwamen er stromingen uit het katholicisme tevoorschijncontrareformatie - De hervorming binnen de katholieke kerk dus ook het katholicisme

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect :Een van de oorzaken die in verband staat met het KA is de kritiek op de kerk van bv Maarten Luther. Hij laat in het Duitse Wittenberg weten dat hij de machtsaanspraken en de zelfgemaakte wetten en regels van de kerk onjuist vindt. Alleen de Bijbel is volgens hem richtinggevend in het geloof. De godsdienst discussie leidt tot grote spanningen, strijd en een splitsing van de kerk in een rooms-katholieke en een protestantse richting.

Een andere oorzaak voor de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa is de uitvinding van de boekdrukkunst. Door de uitvinding van de boekdrukkunst konden ideeën makkelijker en sneller worden verspreid waardoor er een breder publiek kon worden bereikt. Doordat nieuwe informatie en meningen over de kerk konden worden verspreid kregen meer mensen kritiek op de kerk wat uiteindelijk de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen van de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa is het Concilie van Trente (1545 - 1563). Die werd georganiseerd omdat steeds meer mensen de kerk verlieten. Tijdens deze vergadering werd de verkoop van aflaatbrieven verboden. Ook werd nogmaals met nadruk gesteld dat heiligen wel mochten worden vereerd, maar niet als goden mochten worden aanbeden. Tegelijk werd besloten om ‘ketters’ harder aan te pakken. Daarvoor werden kerkelijke rechtbanken (de ‘inquisitie’) opgericht. Deze reactie van de katholieke kerk op de Reformatie noemen we de Contrareformatie.

Een ander gevolg van de splitsing is dat er vanaf 1520 grote oorlogen uitbraken in Europa, die tot in de 17e eeuw zouden voortduren. Deze oorlogen ontstonden doordat er ineens in veel landen niet meer één geloof was maar verschillende geloven, daardoor ontstonden conflicten met landen en volken onderling. Deze conflicten zouden uiteindelijk leidde tot deze grote oorlogen.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:Het Concilie van Trente (1545-1563) - (Een concilie is een vergadering van regionale christelijke leiders/ambtsdragers.) Het Concilie van Trente had tot doel de misstanden en misbruiken binnen de Katholieke Kerk aan te pakken. Ook moest duidelijkheid worden geschapen omtrent verschillende door de protestanten betwiste geloofspunten. Dit is representatief voor het KA omdat dit een reactie is van de katholieke kerk op de reformatie. De beeldenstorm (10-08-1566) - De Beeldenstorm was een vernieling op grote schaal van heiligenbeelden en andere objecten van katholieke religieuze plaatsen door protestanten in de Lage Landen, die plaatsvond tussen 10 augustus en oktober 1566. Dit is representatief voor het KA omdat de beeldenstorm een reactie van het volk was op de verschillende geloven. Volgens sommigen had de Beeldenstorm een religieuze oorzaak: in de 16e eeuw kwam het calvinisme op in de Nederlanden. De aanhangers van het calvinistisch protestantisme zouden erg tegen zijn het vereren van heiligen. Zij baseerden zich daarbij op de Bijbelse Tien geboden, waarin sprake is van het verbod om beelden te vereren. Ook zouden de beeldenstormers zich aan de uitbundige rijkdom ergeren binnen die (door hen aangevallen) kerkgebouwen. Maarten Luther maakt zijn 95 stellingen openbaar (1517) - Hiermee begon het conflict dat zou uitlopen op een scheuring in de christelijke kerk in het Westen. Dit is representatief voor het KA omdat de openbaarmaking als een soort startschot gezien kan worden van de enorme kritiek op de kerk die de scheuring van de christelijke kerk in het Westen als gevolg had.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Maarten Luther (1483 - 1546) - Was een belangrijke humanist die door het publiceren van zijn 95 stellingen de reformatie begon. Hij is representatief voor het ka omdat hij een van de voorlopers was met zijn humanistische ideeën en onderandere door het publiceren van zijn stellingen kreeg hij veel aajangers wat uiteindelijk de protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.Paus Paulus III (1468 - 1549) - Was de paus die de concile van Trente bijeen riep. Hij is representatief

voor het ka omdat hij door de concile van Trente te organiseren een belangrijke rol heeft gespeeld in een van de pogingen de reformatie tegen te gaan.Koning Henderik VIII (1509 - 1549) - Is een voorbeeld van een koning die een conflict kreeg met de paus. Henderik benoemde zichzelf tot hoofd van een Engelse ofwel Anglicaanse kerk. Hij is representatief voor het ka omdat hij een goed voorbeeld is van een koning die in conflict kwam met de paus en zichzelf meer macht begon te geven dan de kerk.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a. en de andere k.a. van het tijdvak;

Dit kenmerkende aspect komt als laatst als je de kenmerkende aspecten in een tijdbalk zou zetten. Het komt een stuk later dan de Europese overzeese expansie. Die overzeese expansie is wel een oorzaak: zonder de Europese overzeese expansie zouden mensen nooit een ander mens en wereldbeeld krijgen. Door de Europese overzeese expansie was het veranderde mensen wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschap ook op gang gekomen. Wat dus automatisch ook een oorzaak is voor de protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa als gevolg had. Dan is het veranderende mensen wereldbeeld ook een oorzaak van de protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa: door de heroriëntatie werden mensen meer alert over alles.

Je zoekt bij ieder k.a. een representatieve beeldbron en legt uit met welk(e) begrip(pen) de bron te maken heeft:Deze beeldbron is representatief voor het KA omdat je hier goed kan zien wat de splitsing van de katholieke kerk met het westen heeft gedaan. Je kan zien hoe de godsdiensten verdeeld waren per land.

De begrippen die bij deze bron horen zijn: Lutheranisme, calvinisme, protestantisme, katholicisme en reformatie.

Lutheranisme: een stroming binnen het protestantse christendom. De bijbel is hier de basis van het geloof.calvinisme: een stroming binnen het protestantse christendom. De bijbel is hier de basis van het geloof.protestantisme: Een van de 4 grote stromingen binnen het christendom.katholicisme: de grootste stroming binnen het christendom.Al de begrippen die hierboven zijn uitgelegd hebben te maken met de bron omdat dit allemaal stromingen zijn in het christendom, je ziet ook een aantal van deze geloven op de kaart.

reformatie: met dit woord wat letterlijk ‘hervorming’ betekent, doelen we op de16e-eeuwse pogingen het christelijke geloof van alle misstanden te zuiveren. Dit heeft te maken met de beeldbron omdat na de reformatie Europa er zo uitzag qua geloof.


Deze tekstbron is representatief voor het KA omdat dit een van de 95 stellingen van Luther is en met het publiceren van de stellingen begon de kritiek op de kerk steeds meer te worden wat uiteindelijk zal leidden tot de splitsing van de kerk.Begrippen die relevant zijn: reformatie en Lutheranismereformatie: met dit woord wat letterlijk ‘hervorming’ betekent, doelen we op de16e-eeuwse

pogingen het christelijke geloof van alle misstanden te zuiveren. Dit past bij het KA omdat door het publiceren van deze stellingen Luther ongewild de reformatie veroorzaakte. Lutheranisme: een stroming binnen het protestantse christendom. De bijbel is hier de basis van het geloof. Dit past bij de bron omdat de 95 stellingen waarvan je er een ziet in de bron door Maarten Luther geschreven zijn en het Lutheranisme is een geloof dat is voortgevloeid uit het werk en de leer van Maarten Luther.

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

10 relevante Begrippen:Lutheranisme: een stroming binnen het protestantse christendom. De bijbel is hier de basis van het geloof.calvinisme: een stroming binnen het protestantse christendom. De bijbel is hier de basis van het geloof.katholicisme: de grootste stroming binnen het christendom.godsdienstoorlogen: een aantal conflicten die in Europa plaatsvonden tussen katholieken en protestanten van 1522 tot 1648.Bloedplakkaten: Vervolgingen en veroordelingen van de steeds groter wordende protestantse groep. Ingevoerd in 1550 door Karel V. De naam zegt het al, de wetten en maatregelen zijn niet vriendelijk.Ketterij/ Majesteitsschennis: Een welbewuste en opzettelijke afwijking van wat in een bepaalde geloofsgemeenschap wordt beschouwd als behorend tot de basis geloofsleer.Centralisatiepolitiek: Het is een uitdrukking die gegeven wordt aan een politiek waarin getracht wordt de macht te centraliseren in één persoon of instelling. In de meeste gevallen gaat het over centraliseren van de macht in de Staat.Godsdienstvrijheid: is een van de klassieke grondrechten. Het houdt in dat men de vrijheid heeft zelf te kiezen om tot een godsdienst toe te treden en deze te belijden en beoefenen.Republiek: Een republiek is een staat waarvan het staatshoofd niet door erfopvolging wordt aangewezen, maar op een of andere manier wordt verkozen.Opstand: De Nederlandse Opstand of Opstand is de strijd van het opstandige deel van de Nederlandse gewesten tegen hun landsheer, de Spaans-Habsburgse Filips II. ... Op zijn vroegst markeert de Beeldenstorm (1566) het begin van de Opstand. Tegen de jaren 1580 was de Opstand meer geëvolueerd naar een geregelde oorlog.

politiek: godsdienstoorlogen, Bloedplakkaten, Centralisatiepolitiek, Godsdienstvrijheid, Republiek en Opstand

religieus: Lutheranisme, calvinisme, katholicisme, Ketterij/ Majesteitsschennis, Godsdienstvrijheideconomisch:

cultureel:

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:Vanaf het begin van de 16e eeuw verspreidde het protestantisme zich over Europa. Katholieke vorsten bestreden dat geloof en probeerden tegelijkertijd hun macht uit te breiden ten koste van de adel. die strijd leidde in verschillende landen to burgeroorlogen. Er was strijd over welke geloven werden toegestaan (bv. Lutheranisme, calvinisme of Katholicisme) en op welke manier, dus of je het geloof van je vorst moest aannemen of dat je het zelf mocht kiezen (godsdienstvrijheid). Er ontstonden Godsdienstoorlogen in bijvoorbeeld het Duitse Rijk. De kerk probeerde de protestantse beweging te stoppen door onder andere Ketterij hard aan te pakken door middel van bijvoorbeeld bloedplakkaten. Veel vorsten probeerde in deze tijd ook meer macht te krijgen door middel van centralisatiepolitiek. De onvrede over de toenemende centralisatie die ook in de Nederlanden aanwezig was was niet het enige probleem. Veel mensen waren ook verontwaardigd over de terdoodveroordeling van ketters: mensen die niemand kwaad deden en alleen afwijkende godsdienstige opvattingen hadden. Het toenemende verzet tegen zowel godsdienstvervolgingen als de centralisatie leidde tot een conflict dat wordt aangeduid als de Opstand. De Opstand zorgde er uiteindelijk voor dat de Nederlanden een staat zonder vorst zou worden, in geen enkel ander land leidde de strijd over godsdienst en bestuur tot een vorming van een staat zonder vorst. De Republiek zou ruim twee eeuwen blijven bestaan.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:

Een van de oorzaken van het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de nederlandse staat is de splitsing van de katholieke kerk. In de Nederlanden was er ook kritiek op de rooms-katholieke kerk. In de Nederlanden kreeg vooral het calvinisme aanhang. De Nederlanden behoorden tot het Spaanse Habsburgse Rijk en voor de overtuigd katholieke heersers, Karel V en Filips II, was deze ‘ketterse’ beweging absoluut onverteerbaar: een rijk kon in hun ogen maar één godsdienst hebben. Daardoor ontstond er conflict tussen Karel V, Filips II en De Nederlanden.Een ander oorzaak was het toenemende verzet tegen zowel godsdienstvervolgingen als de centralisatie. Dit leidde uiteindelijk tot een conflict die wordt aangeduid als de Opstand. Deze strijd over godsdienstvrijheid en bestuur zorgde er uiteindelijk voor de vorming van een staat zonder vorst.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:

Een van de gevolgen van het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de nederlandse staat is dat na enkele pogingen een andere vorst voor de Nederlanden te vinden, er werd besloten door de Staten-Generaal in 1588 dat het gebied ook zonder vorst bestuurd kan worden. De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wordt uitgeroepen. Een ander gevolg is dat door de stichting van de nederlandse staat er een uniek besturingsorgaan werd ingesteld: de gewestelijke staten. Dat waren de besturen van afzonderlijke gewesten. Elk gewest behield zijn eigen privileges en politieke bevoegdheden en handelde zijn eigen zaken af in de vergadering van de Gewestelijke Staten, de Statenvergadering.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:

1568 de opstandelingen in oorlog met de Spaanse vorst - De Opstand in de Nederlanden begon met de beeldenstorm in 1566 waarbij complete kerkinterieurs werden vernield. Filips II reageerde door troepen te sturen en vanaf 1568 waren de opstandelingen in oorlog met de Spaanse vorst, een conflict dat 80 jaar zou duren. Deze gebeurtenis is representatief voor het KA omdat door deze oorlog de Republiek gevormd kon worden en dus de stichting van de Nederlandse staat. 1581 Plakkaat van Verlatinghe - Met het opstellen van het Plakkaat van Verlatinghe verbraken de opstandelingen de banden met de spaanse vorst definitief. Toen er verschillende pogingen om een nieuwe vorst te vinden strandden, besloten de gewesten een zelfstandige republiek te vormen. Dit is representatief voor het KA omdat door het Plakkaat van Verlatinghe de Nederlanden een onafhankelijke staat was. 1588 De Republiek werd gevormd - na enkele pogingen een andere vorst voor de Nederlanden te vinden, werd er besloten door de Staten-Generaal in 1588 dat het gebied ook zonder vorst bestuurd kan worden. De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wordt uitgeroepen. Dit is representatief voor het KA omdat na de vorming van de Nederlandse staat er nu de Republiek werd gevormd.


Fillips II (1527-1598) - Filips II was heerser over Castilië en Aragón, Napels, Sicilië, de Spaanse Nederlanden en Portugal. Fillips II is representatief voor dit KA omdat hij de Spaanse vorst is waar de opstandelingen mee in oorlog kwamen. Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in de Opstand.Johan van oldenbarnevelt (1547-1619) - was raadpensionaris van de Staten van Holland tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hij werkte lange tijd samen met Maurits van Oranje. Johan van oldenbarnevelt is representatief voor het KA omdat hij samen met Maurits van Oranje heeft besloten om de Republiek zonder vorst te verder te laten gaan.

Robert Dudley (1533-1588) - 1e graaf van Leicester kwam als vertrouweling van Elizabeth I van Engeland de opstandelingen in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden als Engels landvoogd van 1585-1587 te hulp. Zijn interventie liep echter uit op een fiasco. Robert Dudley is representatief voor het KA omdat hij werd gevraagd om vorst te worden tijdens de hopeloze zoektocht naar een vorst. Helaas bleek hij een slecht veldheer en een te ambitieus machthebber.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a. en de andere k.a. van het tijdvak;.

Het verband tussen ka 18 en ka 22 is omdat het mensbeeld in ka 18 opeens drastisch veranderde gingen mensen ook anders nadenken over het geloof.

Wat als gevolg de splitsing van de katholieke kerk als gevolg had. Het verband tussen ka 19 en ka 22 is dat de conflict alleen maar kon ontstaan doordat mensen anders naar de wereld en elkaar gingen kijken. Ontevredenheid over kettervervolging (geloofsvrijheid) en over centralisatiepolitiek (afnemen van privileges ten gunste van een vorst) waren het gevolg van dat vrijere denken over de wereld. Dus zonder ka 19 had ka 22 niet kunnen ontstaan.


In deze bron zie je een voorbeeld van het resultaat van de beeldenstorm. Dit is representatief voor het KA omdat de beeldenstorm het begin van de opstand was en die opstand leidde uiteindelijk tot de Nederlandse staat.Begrippen die bij de bron horen: Opstand, Republiek en Centralisatie politiek.Deze begrippen horen bij de bron omdat de beeldenstorm het begin van de Opstand was en die opstand zou uiteindelijk leidden tot de vorming van de Republiek. De opstand begon omdat er veel onvrede was over de godsdienstvervolgingen en de centralisatie.


In deze bron zie je de beginwoorden van het Plakkaat van Verlatinghe (26 juli 1581).Deze tekstbron is representatief voor het KA omdat het Plakkaat van Verlatinghe een belangrijke rol speelt in de vorming van de Nederlandse staat. Met het Plakkaat van Verlatinghe verbraken namelijk de opstandelingen de banden met de Spaanse vorst definitief. Toen die banden verbroken waren moesten de Nederlanders op zoek naar een nieuwe vorst. Toen verschillende pogingen een nieuwe vorst te vinden waren mislukt besloten de gewesten een zelfstandige republiek te vormen.Begrippen die hierbij passen: Republiek en godsdienstvrijheid.Toen de Republiek was gevormd kwam er ook godsdienstvrijheid. Het calvinisme was de belangrijkste godsdienst, maar men tolereerde katholieke en andere erediensten.

De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

De zeven vereenigde gewesten: waren de zeven zogenoemde 'provinciën' of gewesten die zich bij de Unie van Utrecht (1579) samen met een aantal steden en Landschap Drenthe aaneengesloten als een informele confederatie in de opstand tegen Filips II van Spanje.Soevereiniteit: De hoogste staatsmacht.Statenvergadering: naam voor het bestuurslichaam, dat deel neemt aan het bewind over een gewest.De gewestelijke staten: vergadering van afgevaardigden van de standen (adel, soms ook geestelijkheid, steden, soms ook platteland) uit een gewest. Oorspronkelijk een college voor advies aan en overleg met de vorst.Staten-Generaal: was de regering van de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Staten-Generaal bestond uit afgevaardigden uit alle provincies en nam besluiten over zaken die de hele Republiek aangingen.Regenten: de stedelijke elite van kooplieden en handelaren.

Stadhouder: de titel van een van de belangrijkste functionarissen in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.Raadpensionaris: was de titel van de eerste ambtenaar en rechtskundig adviseur van de staten van zowel het gewest Holland als het gewest Zeeland.Generaliteitslanden: Gebieden die tijdens de oorlog op de Spanjaarden waren veroverd, maar die geen volwaardig lid mochten worden van de Republiek. Deze gebieden werden bestuurd door de

Raad van State.Fracties: Politieke netwerken. Door de manier waarop de Republiek was ingericht, was politiek bedrijven zeer ingewikkeld Op elk niveau waren politieke netwerken of ‘facties actief, georganiseerd via familieverbanden, om de macht in stand te houden.

politiek: De zeven vereenigde gewesten, Soevereiniteit, Statenvergadering, De gewestelijke staten, Staten-Generaal, Regenten, Stadhouder, Raadpensionaris, Generaliteitslanden, Facties

religieus:economisch:

cultureel:

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:

Toen de zeven vereenigde gewesten ontstonden kwam er een bijzonder bestuurssysteem met hen mee, De gewestelijke staten. De burgers wilde namelijk niet meer dat de soevereiniteit bij 1 persoon kwam te liggen. Elk gewest behield zijn eigen privileges en politieke bevoegdheden en handelde zijn eigen zaken af in de vergadering van de Gewestelijke Staten, de Statenvergadering. De Republiek was een samenwerkingsverband van deze zeven afzonderlijke gewesten. Hun vertegenwoordigers kwamen samen in een overkoepelend orgaan: de Staten-Generaal. De gewesten beslisten over enkele buitenlandse belangrijke zaken gezamenlijk: de buitenlandse politiek, de defensie,bepaalde belastingen en geschillen tussen de gewesten onderling. Bovendien bestuurde ze gezamenlijk de zogenaamde generaliteitslanden (Brabant, delen van het huidige Limburg en een deel van Vlaanderen). Alle gewesten waren in principe gelijk aan de ander, maar in praktijk had Holland de meeste invloed. In dit belangrijke gewest hadden steden de grootste invloed. De adel had officieel wel een bevoorrechte positie, maar in praktijk regeerde de stedelijke elite van kooplieden en handelaren, ofwel de regenten. Door de manier waarop de Republiek was ingericht, was politiek bedrijven zeer ingewikkeld Op elk niveau waren politieke netwerken of ‘facties’ actief, georganiseerd via familieverbanden, om de macht in stand te houden. om te kunnen regeren moesten bestuurders veel vrienden hebben en goede zakelijke relaties met vooraanstaande families. Binnen dit stelsel waren er twee centrale machtsfuncties: die van de stadhouder en de Hollandse raadpensionaris.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken die in verband staat met het ka is de Opstand. De Opstand in de Nederlanden begon met de beeldenstorm in 1566 waarbij complete kerkinterieurs werden vernield. Filips II reageerde door troepen te sturen en vanaf 1568 waren de opstandelingen in oorlog met de Spaanse vorst, een conflict dat 80 jaar zou duren. Nadat de opstandelingen door middel van het Plakkaat van Verlatinghe (1581) de banden met de Spaanse vorst definitief hadden verbroken waren de Nederlanders op zoek gegaan naar een nieuwe vorst. Dat lukte helaas niet en er werd besloten de gewesten een zelfstandige republiek te maken. Toen is er een bijzondere bestuursvorm ingediend die zorgde voor de bijzondere plaats in staatkundig opzicht.Een andere oorzaak is de Europese overzeese expansie die zorgde voor meer handel waardoor er een economische bloei kwam in de Nederlandse Republiek. Door de Economische bloei kwam de culturele bloei ook weer op gang, mensen hadden meer geld voor mooie dingen en lieten prachtige huizen bouwen en mooie portretten schilderen.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:

Een van de gevolgen van de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek is dat in de Nederlandse Republiek de burgerlijke cultuur opvallend aanwezig was. Er was immers weinig adel en als helemaal geen koning, terwijl er wel veel burgers in de steden woonden. Ook hadden steden veel te zeggen in het bestuur van de Republiek. Een ander gevolg van de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek is dat er veel migranten naar de Republiek kwamen. Dat de kunst en cultuur zo’n enorme impuls gekregen, had ook te maken met de vele migranten die kennis, arbeidskracht en geld meebrachten. De Republiek was niet alleen aantrekkelijk vanwege de grote welvaart en werkgelegenheid, maar ook omdat er tolerantie was.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:Gewesten in Nederland erkennen koning Filips II niet meer als hun heer (1581) - Doordat de Gewesten Filips II niet heer als hun heer zagen moesten ze op zoek naar een nieuwe vorst. Toen Verschillende pogingen om een nieuwe vorst te vinden waren gestrand besloten de gewesten een zelfstandige republiek te vormen. Dit is representatief voor het ka omdat door de vorming van de Republiek er een uitzonderlijk bestuursorgaan ontstond, die zorgde uiteindelijk weer voor de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht.Oprichting VOC (1602) - De oprichting van de VOC zorgde voor veel handel en dus ook een goede economie. De welvaart die de VOC toevoegde, was als het ware de kers op de slagroomtaart. Dit is representatief voor het ka omdat door de oprichting van de voc de economische bloei werd gestimuleerd.Nederlandse raadspensionaris Johan de Witt en zijn broer vermoord (1672) - In 1672 raakte de Republiek in oorlog met Frankrijk, Engeland en twee Duitse staten. Johan de Witt was in de ogen van steeds meer burgers en regenten verantwoordelijk voor de grote rampspoed die de Republiek trof. Samen met zijn broer werd gruwelijke wijze vermoord. Dit is representatief voor het ka omdat de raadpensionaris en de stadhouder het dichtstbij een rol van een centraal machtsfiguur kwamen. Dat kwam door het bestuursorgaan. Er ontstond in 1670 verdeeldheid waar men het maar niet over eens kon worden namelijk over wat de positie was van Willem II en over de versterking van de verdedigingswerken omdat er een oorlog met Frankrijk op de loer lag. In de jaren daarop verdiepten de tegenstellingen zich en riep het volk steeds luider dat Willem II stadhouder moest worden. Maar het was te laat in 1672 raakte de Republiek in oorlog met Frankrijk, Engeland en twee Duitse staten. Johan de Witt was in de ogen van steeds meer burgers en regenten verantwoordelijk voor de grote rampspoed die de Republiek trof. Hij en zijn broer werden vermoord. WIllem II was inmiddels al benoemd tot stadhouder. Onder zijn leiding hield de Republiek stand.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Willem III (1650-1702) - een soevereine prins van Oranje van het huis Oranje-Nassau sinds zijn geboorte. Vanaf 1672 bestuurde hij als stadhouder Willem III van Oranje Holland, Zeeland en Utrecht, sinds 1675 ook Gelre en Zutphen en Overijssel, en ten slotte sinds 1696 ook Drenthe, in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanaf 1689 regeerde hij als koning Willem III over Engeland en Ierland. Hij is representatief voor het ka omdat hij een stadhouder en later vorst was van de Republiek.

Johan de Witt (1625-1672) - was in de Gouden Eeuw tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk negentien jaar lang raadpensionaris van het gewest Holland en daarmee de belangrijkste politicus

van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hij is representatief voor het ka omdat hij een beroemde raadpensionaris is. Hij is op gruwelijke wijze vermoord omdat hij de schuld kreeg van een oorlogFilips II (1527-1598) - was heerser over Castilië en Aragón (deze landen vormden samen Spanje), Napels, Sicilië, de Spaanse Nederlanden en Portugal. Hij is representatief voor het ka omdat hij de voormalige vorst was van de Nederlanden maar na de Opstand waren de banden met hem en de Nederlanden definitief verbroken. Nadat hij weg was ontstond de Republiek.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a. en de andere k.a. van het tijdvak;het verband tussen ka 23 en ka 24 is dat juist het streven naar rust in de maatschappij in de republiek ertoe heeft geleid dat zij zich losmaakten van een vorst republiek verder gingen. In de republiek wat meer aandacht voor de belangen van de burgers en niet voor die van de vorst en daar deed de economie het goed op.

Het verband tussen ka 24 en ka 25 is dat door de aandacht voor de handelsbelangen van de burgers de economie groeit en dat gebeurt vooral met andere landen. Omdat er geen vorst is, maar burgers samen regeren, staan de belangen van de bedrijven en niet die van een vorst voorop. Ook andere landen landen gaan meer handelen met elkaar zodat een wereldeconomie ontstaat, waarbij de republiek een belangrijke rol speelt door haar ligging en havens.Het verband tussen ‘de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek’ en ‘de wetenschappelijke revolutie’ is dat in de republiek is dat er een burgerlijke cultuur ontstaat met veel aandacht voor onder andere wetenschap en daardoor kon de wetenschap zich heel goed ontwikkelen.


In deze beeldbron zie je het bestuur van de Republiek in schema. Deze beeldbron is representatief voor het ka omdat het besturingsorgaan een unieke was in die tijd. Het heeft dus te maken met de bijzondere plaats in staatkundig van de Nederlandse Republiek. Deze beeldbron laat zien hoe het bestuur van de Republiek in elkaar zat. In het schema zijn vooral de Statenvergaderingen te zien van de gewestelijke staten. Ook is duidelijk te zien dat de stadhouder, raadpensionaris en Staten-Generaal de meeste macht hadden in de Republiek,


In deze bron zie je de beginwoorden van het Plakkaat van Verlatinghe (26 juli 1581). Deze tekstbron is representatief voor het KA omdat het Plakkaat van Verlatinghe een belangrijke rol speelt in de vorming van de Nederlandse staat. Met het Plakkaat van Verlatinghe verbraken namelijk de opstandelingen de banden met de Spaanse vorst definitief. Toen die banden verbroken waren moesten de Nederlanders op zoek naar een nieuwe vorst. Toen verschillende pogingen een nieuwe vorst te vinden waren mislukt besloten de gewesten een zelfstandige republiek te vormen.Deze tekstbron zijn de beginwoorden van het Plakkaat van Verlatinghe. Door dit plakkaat verbraken de opstandelingen hun band met de Spaanse vorst definitief. Hierna werden verschillende pogingen gedaan om een nieuwe vorst te vinden, maar die mislukten. Hierna is besloten om van de gewesten een zelfstandig republiek te vormen. In de Republiek was niet een vorst aan de macht, maar de

Gewestelijke Staten. Zij bestuurden de afzonderlijke gewesten en zij overlegde met Statenvergaderingen.

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

10 relevante Begrippen:Handelskapitalisme: een economisch systeem dat ontstond bij de opkomst van de rijke stedelijke gebieden in Noord-Italië en Vlaanderen in de hoge en late middeleeuwen.Voc: (afkorting van Verenigde Oost-Indische Compagnie) was een Nederlands bedrijf. De VOC was het enige Nederlandse bedrijf dat handel mocht voeren met Azië (Oost-Indië).Wic: De West-Indische Compagnie met als afkorting de WIC werd in 1621 opgericht. De WIC kreeg net als de VOC een handelsmonopolie op de kust van West-Afrika en Amerika.Handelsmonopolie: officieel recht om als enige te mogen handelen in een bepaald product of met een bepaald land of volk economieHandelseconomie: is het kopen en verkopen van goederen met het doel om winst te makenWereldhandel: de internationale handel is de handel tussen landen. Als een land producten verkoopt aan het buitenland dan is er sprake van export (uitvoer) door dit land. Als een land producten koopt van het buitenland is er sprake van invoer. De internationale handel vindt er was plaats op de wereldmarkt.Arbeidsproductiviteit: de hoeveelheid productie die per tijdseenheid wordt geproduceerd door één arbeider. Vaak wordt het ook gemeten door per arbeider de toegevoegde waarde te nemen.Houthandel: onderneming waar hout wordt verhandeld.Slavenhandel: het kopen en verkopen van mensen om door middel van de handel in deze slaven financieel voordeel te behalen.Kaapvaart: Kaapvaart was een vorm van piraterij in oorlogstijd. Een kaper-kapitein van een schip kreeg toestemming van een land om schepen van vijandige landen aan te vallen en hun lading in beslag te nemen. Deze toestemming heette een kaperbrief.

politiek: religieus:economisch: Handelskapitalisme, Voc, Wic, Handelsmonopolie, Handelseconomie, Wereldhandel, Arbeidsproductiviteit, Houthandel, Slavenhandel, Kaapvaartcultureel: Kaapvaart

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:Er was rond 1585 een stroom vluchtelingen die Antwerpen verliet. De Antwerpenaren brachten kennis, kapitaal en handelsnetwerken mee naar de Republiek en gaven zo een enorme impuls aan de handelseconomie die daar in opkomst was. Een oorzaak van de economische bloei in de Republiek is de houthandel maar ook de flinke toename van de arbeidsproductiviteit. De faam als economisch grootmacht dankt de Republiek echter niet zozeer aan de Europese handelsstromen, maar aan de activiteiten van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (Voc), opgericht in 1602. Dit was een bijzondere handelscompagnie. Zij had namelijk de handelsmonopolie op de handel met Azië. Bijzonder was ook dat de VOC werd gefinancierd met verhandelbare aandelen. Dat was in die tijd uitzonderlijk en toont hoeveel vertrouwen er was in de handelsonderneming. TOch droeg deze wereldhandel in beperkte mate bij aan de economische bloei dan de Europese handel. In 1621 richtten de Nederlanders de West-Indische Compagnie (WIC) op voor de handel op Afrika en Noord en Zuid-Amerika. De compagnie kreeg, net als de VOC, een handelsmonopolie, maar hield zich in eerste instantie vooral bezig met de kaapvaart. Later werd de slavenhandel een belangrijke activiteit

van de WIC. De Republiek was niet het enige land waar het handelskapitalisme tot ontwikkeling kwam. Ook in andere Europese landen investeren kooplieden kapitaal in te verhandelen goederen en in schepen om ze te veroveren. De aangekochte goederen werden opgeslagen in pakhuizen en moesten bij doorverkoop winst opleveren.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect :Een van de oorzaken van de wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie is de graan- en houthandel, ook gedurende de 17e en de 18e eeuw was dit de belangrijkste tak van de overzeese handel. Het geïmporteerde hout werd grotendeels gebruikt voor de bouw van de schepen, waarvan 50% bedoeld was voor export. Het derde basisproduct uit het noorden was zout. Ook dat werd deels gebruikt voor de productie van een belangrijk exportartikel: gezouten haring. 80% van die haring die Nederlandse vissers uit zee haalden, werd uitgevoerd. Een tweede belangrijke factor voor de wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie waren dire technische uitvindingen: het fluitschip (een type vrachtschip), de houtzaagmolen en de haringbuis (een type vissersboot). Alle drie zorgde zij voor een flinke toename van de arbeidsproductiviteit. Door dat de arbeidsproductiviteit flink toenam kon er meer worden geproduceerd met minder mensen nodig.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect: Een van de gevolgen die in verband staat met het kenmerkend aspect is dat als gevolg van de ontdekkingsreizen er een internationaal handelsnetwerk ontstaat. Met behulp van handelscompagnieën worden handelsposten en koloniën gesticht in de overzeese gebieden. Europese landen beconcurreren elkaar met het streven naar monopolieposities. Het benodigde kapitaal wordt verkregen door uitgifte van aandelen en winsten worden veelal geïnvesteerd in innovaties, nieuwe handelscontacten en nijverheid.Een ander gevolg van de wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie is dat er veel immigranten naar de Republiek kwamen. De Republiek was niet alleen aantrekkelijk vanwege de grote welvaart en werkgelegenheid, maar ook omdat er tolerantie was. Er was sprake van godsdienstvrijheid. Nog een gevolg is dat de wereldeconomie in de 17e eeuw van de grond komt en producten uit de hele wereld door handelaren uit alle werelddelen met elkaar worden uitgewisseld, met Europa als handelscentrum.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:VOC (1602) - (afkorting van Verenigde Oost-Indische Compagnie) was een Nederlands bedrijf. De VOC was het enige Nederlandse bedrijf dat handel mocht voeren met Azië (Oost-Indië). Dit is representatief voor het ka omdat de VOC een grote rol speelde in de wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van de wereldeconomie in de Republiek. Houtzaagmolen (1592) - In 1592 werd door Cornelis Corneliszoon van Uitgeest de krukas met de windmolen gecombineerd tot de eerste houtzaagmolen. Dit is representatief voor het ka omdat de houtzaagmolen een van de drie technische uitvindingen is die zorgde voor een flinke toename van de arbeidsproductiviteit. Door de flinke toename van de arbeidsproductiviteit kon er met minder man sneller en makkelijker verdiend worden en dat droeg weer bij aan de welvaart van de Republiek.East India Company (1600) - In 1600 richtte een groep ondernemende en invloedrijke kooplieden in Engeland de East India Company op. In strijd rond specerijeneilanden in Indië verloren zij de concurrentieslag met de VOC en daarom richtte zij zich op de kusten van india. Het was de basis van

een handelsrijk dat zich nadien over de hele wereld zou uitstrekken. Eind 17e eeuw overvleugelde de Engelse handel die van de Republiek. Dit is representatief voor het ka omdat door de wil van andere landen om ook veel te handelen met verre landen er een wereldeconomie begon.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a: Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) - was raadpensionaris van de Staten van Holland tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hij werkte lange tijd samen met Maurits van Oranje. Ook initieerde Van Oldenbarnevelt de oprichting van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) in 1602. Dit droeg bij aan de groei van de Republiek tot een wereldmacht. Hij is representatief voor het ka omdat hij de voc inwijde en de voc is heel belangrijk geweest voor de grote economische welvaart in de Republiek en uiteindelijk de wereldeconomie.

Jan Pieterszoon Coen (1587-1629) - was een Nederlands koopman, boekhouder-generaal (1613), directeur-generaal (1614) en vanaf 1617 de vierde gouverneur-generaal over alle bezittingen van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) buiten de Republiek derZeven Verenigde Nederlanden. Hij is representatief voor het ka omdat hij werd gezien als een van de belangrijkste bestuurders van de VOC.

Cornelis Corneliszoon (1550-1600) - was de uitvinder van de houtzaagmolen. Hij is representatief voor het ka omdat zijn uitvinding (de houtzaagmolen) een van de drie technische uitvindingen is die zorgde voor een flinke toename van de arbeidsproductiviteit. Door de flinke toename van de arbeidsproductiviteit kon er met minder man sneller en makkelijker verdiend worden en dat droeg weer bij aan de welvaart van de Republiek.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen ka 24 en ka 25 is dat door de aandacht voor de handelsbelangen van de burgers de economie groeit en dat gebeurt vooral met andere landen. Omdat er geen vorst is, maar burgers samen regeren, staan de belangen van de bedrijven en niet die van een vorst voorop. Ook andere landen landen gaan meer handelen met elkaar zodat een wereldeconomie ontstaat, waarbij de republiek een belangrijke rol speelt door haar ligging en havens.

‘Het streven van vorsten naar absolute macht’ houdt verband met de ‘wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie’ omdat door een stabiele staat meer ruimte is voor de economie en handel omdat er minder conflicten en oorlogen zijn die alleen maar geld kosten.Het verband tussen ‘wereldwijde handelscontacten handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie’ en ‘de wetenschappelijke revolutie’ is dat omdat steeds meer ontdekkingsreizigers overal kwamen veranderde het wereldbeeld en kregen ze interesse in de wereld om zich heen, waardoor de wetenschap zich ging ontwikkelen. Wetenschap hielp ook bij het groeien van de economie, door allerlei uitvindingen en nieuwe natuurkundige inzichten.

Je zoekt bij ieder k.a. een representatieve beeldbron en legt uit met welk(e) begrip(pen) de bron te maken heeft:In deze beeldbron zie je een prent die dateert uit de 18e eeuw die was bedoeld als een eerbetoon aan de uitvinder van de molen. Hij is representatief voor het ka omdat hij aangeeft dat men in die tijd

al besefte hoe belangrijk de uitvinding van de houtmolen was geweest voor de bloei van de Hollandse economie.Door (onder andere) de uitvinding van de houtzaagmolen was er een flinke toename in de arbeidsproductiviteit waardoor de handelseconomie ook efficiënter ging.


in deze bron zie je een stukje uit een brief die door Jan Pieterszoon Coen is geschreven waarin hij de leiding aan de VOC om steun vraagt bij de inname van de javaanse handelsstad Jayakarta. Deze bron is representatief voor het ka omdat hier goed te lezen is dat de VOC over ter wereld handel probeerde te drijven.De VOC Wilde de handelsmonopolie bij jayakarta. doordat de Voc op heel veel plekken in de wereld handel dreef en andere landen dat ook gingen doen ontstond er handelseconomie en wereldhandel.

Het streven van vorsten naar absolute macht.

10 relevante Begrippen:Absolutisme: een regeringsvorm waarbij de vorst over volledig regerende autoriteit beschikt; hij is niet door wetten gebonden, noch is hij verantwoording verschuldigd.Mercantilisme: een economische theorie uit de vroegmoderne tijd, die inhield dat de welvaart van een natie afhankelijk is van het aanbod van kapitaal in die natie, en dat het mondiale volume van de internationale handel "onveranderlijk" is, wat de ene partij wint, verliest de andere.Droit divin: het goddelijk recht waarmee absolute christelijke vorsten hun gezag legitimeerden. Zij stelden dat God hen had aangesteld om over hun onderdanen te regeren. Hierdoor waren ze van mening dat ze aan geen enkel ander mens verantwoording hoefden af te leggen.overlegorganen: Als de koning bijvoorbeeld belasting wilde heffen om oorlog te voeren, had hij toestemming nodig van het hoogste overlegorgaan, de Staten-Generaal. Hierin waren drie standen vertegenwoordigd: adel, geestelijkheid en stedelijke burgerij. Langs deze weg konden de dus invloed uitoefenen op het bestuur. Begin 17e eeuw kregen de Franse koningen genoeg van dat ze steeds moesten overleggen. Zij wilde de absolute macht.Centralisatie: het streven naar een organisatie of natie die zo veel mogelijk vanuit één centraal punt of zelfs door één centraal orgaan of persoon bestuurd wordt.Ambtenarenapparaat: korps van ambtenarenPolitiek: de wijze waarop in een samenleving de belangentegenstellingen van groepen en individuen tot hun recht komen - meestal op basis van onderhandelingen - op de verschillende bestuurlijke en maatschappelijke niveaus.Militair: een persoon die diensten verricht in dienst van een krijgsmacht van een erkende staat, meestal het vaderland.Economisch: een wetenschap die zich bezighoudt met de menselijke behoeftebevrediging. De economie bestudeert keuzes die mensen maken bij de productie, consumptie en distributie van schaarse goederen en diensten.Religieus: Een meestal al eeuwen lang bestaand stelsel van verhalen, rituelen en gedragsvoorschriften, gebaseerd op een geloof in een God, of Goden, en meestal ook in een bovenaards voortbestaan na de dood. De vier grote hedendaagse religies zijn Jodendom, Christendom, Islam en Hindoeïsme.

politiek: Absolutisme, Droit divin, overlegorganen, Centralisatie, Ambtenarenapparaat, Politiek, Militair

religieus: Droit divin, Religieuseconomisch: Mercantilisme, Economisch

cultureel: Militair

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:In de middeleeuwen waren er allerlei overlegorganen ontstaan die het beleid van de koning behoorlijk kunnen dwarsbomen.Als de koning bijvoorbeeld belating wilde heffen om oorlog te voeren, had hij toestemming nodig van het hoogste overlegorgaan, de Staten-Generaal. Hierin waren drie standen vertegenwoordigd: adel, geestelijkheid en stedelijke burgerij. Langs deze weg konden de dus invloed uitoefenen op het bestuur. Begin 17e eeuw kregen de Franse koningen genoeg van dat ze steeds moesten overleggen. Zij streefde naar uitbreiding van hun macht en versterking van het centraal gezag. Vanaf 1614 riepen zij geen vergaderingen van de Staten-Generaal meer bijeen, een politiek die zij volhielden tot 1789. De koninklijke adviseurs probeerde de macht van de adel nog op andere manieren te beperken. Dat deden ze bijvoorbeeld door het ambtenarenapparaat uit te breiden.

Toen lodewijk XIV in 1661 de touwtjes zelf helemaal in handen kreeg zette hij dit proces van centralisatie verder door. Zo legde hij de resterende overlegorganen, zoals het parlement van Parijs, steeds vaker zijn wil op. We noemen dit verschijnsel absolutisme. Bij het absolutisme zijn vier terreinen te onderscheiden: Politiek, militair, economisch en religieus. De economische kant van het absolutisme noemen we het mercantilisme. Dit moest zorgen voor voldoende reserves ter bekostiging van Lodewijks buitenlandse avonturen, van het leger en van alle pracht en praal waarmee Lodewijk zich omringde.Lodewijk rechtvaardigde zijn almacht met de gedachte dat koningen hun recht op aarde te regeren hadden gekregen van God. Volgens de leer van het droit divin (‘goddelijk recht’) was de koning de plaatsvervanger van God op aarde. Om die reden was de vorst aan niemand anders verantwoording schuldig dan aan God. Hij stond boven de wet en in die zin was zijn macht absoluut.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken van het streven van vorsten naar absolute macht is dat de koningen graag willen centraliseren om de samenleving veilig en ordelijk in te richten.

Een andere oorzaak is dat de strijd tussen katholiek en protestant zorgt voor veel chaos en geweld. Nieuwe politieke opvattingen stellen dat de soevereiniteit in een staat haar meest stevige vorm kan krijgen in handen van een absolute vorst die eenduidig de wetten voor het hele land kan maken.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:aspect:Een van de gevolgen die in verband staat met het ka is dat doordat Lodewijk XIV steeds meer macht begon te krijgen hij zelf beslissingen kon gaan maken. Hij besloot om het Edict van Nantes die een zekere mate van geloofsvrijheid gaf te herroepen (ongeldig te verklaren) en hij ging tot vervolgingen over. De protestanten moesten vluchten naar protestantse gebieden in Europa. Een ander gevolg van het streven van vorsten naar absolute monarchie is dat het bijvoorbeeld in

Rusland lukte om absolute monarchie te krijgen. Rusland ontwikkelde zich in de 17e eeuw tot een absolute monarchie. Van 1613 tot 1917 was de macht in handen van één familie, de Romanovs.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:Rusland ontwikkelde zich tot een absolute monarchie (1613-1917) - Van 1613 tot 1917 was de macht in handen van één familie, de Romanovs. In deze periode beperkten de tsaren de zeggenschap van de adel en geestelijkheid en schaften zij allerlei vormen van lokaal zelfbestuur af. Bovendien trokken zij alle militaire en administratieve zaken naar zich toe. Dit is representatief voor het ka omdat dit een voorbeeld is van een land waarbij het de vorst of in dit geval één familie is gelukt om de absolute macht te krijgen.burgeroorlog verenigd koninkrijk (1642-1649) - In Engeland wist het parlement zijn macht in de 17e eeuw uit te breiden. De meeste invloed hadden leden uit de burgerij en de lage adel. Deze groepen hielpen de economie vooruit, zodat de koning niet meer om hen heen kon. De hoge adel voelde zich bedreigt en steunde de koning, maar werd verslagen in een burgeroorlog 1642-1649. Die strijd eindigde in de onthoofding van koning Karel I. Dit is representatief voor het ka omdat dit een goed voorbeeld is van een land waarbij de poging van de koning om meer macht te krijgen mislukte, en hier zelfs fataal was voor de koning.

Edict van Nantes ongeldig verklaard (1685) - Lodewijk XIV besloot om het Edict van Nantes die een zekere mate van geloofsvrijheid gaf te herroepen (ongeldig te verklaren) (1685) en hij ging tot vervolgingen over. De protestanten moesten vluchten naar protestantse gebieden in Europa. Dit is representatief voor het ka omdat als gevolg van Lodewijk’s macht vergroting hij geen toestemming meer hoeft te vragen aan het overlegging orgaan maar gewoon mag doen wat hij zelf wilt en daardoor werd toen de zekere mate van geloofsvrijheid afgeschaft.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Peter de Grote (1672-1725): was van 1682 tot zijn dood in 1725 tsaar van Rusland. Peter was de eerste Russische tsaar die buiten de grenzen van zijn rijk reisde. Hij zorgde vervolgens voor de modernisering van het uitgestrekte rijk en bevorderde vooral de wetenschap. Hij is representatief voor dit ka omdat hij een absolute machthebber was die zijn land vooruit wilde helpen.Willem III (1650-1702): Vanaf 1672 bestuurde hij als stadhouder Willem III van Oranje Holland, Zeeland en Utrecht, sinds 1675 ook Gelre en Zutphen en Overijssel, en ten slotte sinds 1696 ook Drenthe, in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanaf 1689 regeerde hij als koning Willem III over Engeland, schotland en Ierland. Hij is representatief voor dit ka omdat hij de engelse hielp toen koning Jacobus II probeerde om Engeland, ierland en schotland katholiek te maken. Het parlement riep de hulp van Willem II. Hij verjoeg de koning met een groot leger en nam daarna zelf plaats op de troon. Willem III was toen niet alleen stadhouder in de Republiek maar ook koning van Engeland, ierland en schotland. Bij zijn aantreden had hij wel de rechten van het parlement erkend.Lodewijk XIV (1638-1715): Hij was van 1643 tot aan zijn dood koning van Frankrijk en Navarra.

Hij is representatief voor dit ka omdat hij het voor elkaar kreeg om absolute macht te krijgen in Frankrijk. Hij is een prachtig voorbeeld van een absolute machthebber.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:het verband tussen ka 23 en ka 24 is dat juist het streven naar rust in de maatschappij in de republiek ertoe heeft geleid dat zij zich losmaakten van een vorst republiek verder gingen. In de republiek wat meer aandacht voor de belangen van de burgers en niet voor die van de vorst en daar deed de economie het goed op.

‘Het streven van vorsten naar absolute macht’ houdt verband met de ‘wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie’ omdat door een stabiele staat meer ruimte is voor de economie en handel omdat er minder conflicten en oorlogen zijn die alleen maar geld kosten.

Het verband tussen KA 23 (het streven van vorsten naar absolute macht) en 26 (de wetenschappelijke revolutie) is dat absolute vorsten de wetenschap steunden omdat zij daarin geïnteresseerd waren. Dat was bijvoorbeeld zo omdat de wetenschap hen hielp bij het winnen van oorlogen en het behouden van hun macht (Zoals een boek over dat een vorst regeert op grond van een goddelijk recht, le droit divin)


In deze bron zie je Lodewijk XIV tijdens een bal aan zijn hof. Deze bron is representatief voor het ka omdat Lodewijk een Belangrijke rol speelt in dit ka en omdat hij verwacht van de edelen in zijn land dat ze langdurig in het paleis verbleven, zodat hij hen goed kon controlerenLodewijk zorgde door zijn macht te centraliseren voor absolutisme in zijn land.


in deze bron lees je het advies aan politici toegeschreven aan kardinaal Jules Mazarin(1602-1661) die na zijn dood is gepubliceerd in het Brevier (handboekje) voor politici uit 1684. Dit is representatief voor het ka omdat In deze tekstbron is te lezen dat het over de politieke vorm absolutisme en centralisatie gaat. Dat is te blijken uit de zin “Zodat niemand zich met uw beslissingen kan bemoeien”

De wetenschappelijke revolutie

10 relevante Begrippen:Rationalisme: De overtuigingen dat logisch en verstandelijk redeneren de zuiverste bron van kennis is.Wetenschappelijke revolutie: De ontwikkeling in de 16e- en 17e eeuwse wetenschap waarbij onderzoekers niet langer afgingen op wat de Bijbel, de kerk of auteurs in de klassieke oudheid vonden, maar zelfs tot een mening kwamen door middel van zelfstandig denken, observeren en redeneren.Mechanistische wereldbeeld: Een kijk op God en de wereld die ervan uitgaat dat de werkelijkheid is te vergelijken met een machine (mechaniek) die door God in werking is gezet en daarna zelfstandig functioneert volgens natuurwetten. Volgens deze visie speelt God geen rol meer in het verloop van de dagelijkse gebeurtenissen op aarde.Empirisme: De overtuigingen dat je de werkelijkheid het beste leert kennen door waarneming via de zintuigen en door experimenteren.de zintuigen: Een zintuig is een orgaan dat een mens of dier de mogelijkheid geeft een bepaald

gedeelte van de werkelijkheid waar te nemen. Eenvoudiger gezegd zijn zintuigen uitwendige organen waar je iets mee kunt doen. Ieder mens heeft 5 zintuigen waarmee hij zo goed mogelijk zijn omgeving een beeld geeft.Wereldbeeld: het algemene idee dat de mensen hebben over de wereld.Hemellichamen: Een hemellichaam is een natuurlijk object dat zich in het heelal bevindt en zichtbaar is aan de hemel. Een hemellichaam of hemelobject behoort dus niet tot de Aarde of de aardatmosfeer. voorwerp in de ruimte, zoals de aarde, de zon, de maan, een sterNatuurkundige: is de tak van wetenschap die algemene eigenschappen van materie en straling onderzoekt en beschrijft, zoals kracht, evenwicht en beweging, fasen en faseovergangen, straling, warmte, licht, geluid, magnetisme en elektriciteit, voor zover hierbij geen scheikundige veranderingen optreden.Sterrenkundige: een wetenschapper die de astronomie beoefent. In tegenstelling tot de meeste wetenschappers kunnen astronomen het object van hun onderzoek, de hemellichamen niet rechtstreeks onderzoeken, maar zijn zij aangewezen op nauwkeurige observatie als middel van onderzoek.Zwaartekracht: aantrekkingskracht die een voorwerp ondervindt naar de aarde.

religieus: Mechanistische wereldbeeld

cultureel: Wereldbeeld, Mechanistische wereldbeeld, Wetenschappelijke revolutieWetenschappelijk: Rationalisme, Empirisme, Wetenschappelijke revolutie, Hemellichamen, Natuurkundige, Sterrenkundige, Zwaartekracht, de zintuigen

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:In de 17e eeuw ontwikkelde de wetenschappelijke revolutie zich. Met de wetenschappelijke revolutie bedoelen we niet één speciale gebeurtenis of uitvinding, maar een fase in de geschiedenis waarin de houding van wetenschappers ingrijpend veranderde. Filosofen zochten een antwoord op de vraag wanneer we iets als waarheid kunnen beschouwen. Zij meenden dat de wereld niet kon worden verklaard door alleen een beroep te doen op het gezag van anderen. Daarvoor moest je logisch redeneren of systematisch observeren en experimenteren. De zintuigen leverde volgens Descartes geen betrouwbare kennis op. We duiden deze opvatting aan als het rationalisme. Daarin wordt het redeneren gebaseerd op wiskundige principes. Bacon daarentegen stelde juist dat waarneming door middel van de zintuigen het beginpunt van onze kennis is. De wetenschappelijke stroming die vanuit deze gedachte werkt, noemen we het empirisme. Van de nieuwe kijk op wetenschap zie je al in de 16e eeuw de eerste voorbeelden. Het gaat om mensen die ervan uit durfden te gaan dat de bestaande kennis wellicht niet klopte en die dat empirisch gingen onderzoeken, met belangrijke resultaten. Een goed voorbeeld is Nicolaus Copernicus (1473-1543). Hij observeerde de hemellichamen en kwam tot de conclusie dat de zon een centrale positie inneemt en dat andere planeten eromheen draaien. De voornaamste ontdekkingen in de 17e eeuw hadden betrekking op de sterrenkunde, wiskunde en natuurkunde. De italiaanse natuur- en sterrenkundige Galileo Galilei (1564-1642) was de eerste die met behulp van de pas ontdekte telescoop systematisch de hemellichamen bestudeerde. De natuurkundige Isaac Newton (1642-1727) gebruikte de nieuwe wiskunde (methoden om verschijnsel van versnelling en vertraging te kunnen berekenen) voor zijn onderzoek naar natuurkundige verschijnselen, zoals de zwaartekracht. René Descartes zag de wereld als een machine die ooit door God in beweging was gezet, maar die nu zelfstandig functioneerde volgens bepaalde natuurwetten. Dit mechanistische wereldbeeld ging lijnrecht tegen de kerkelijke aanname dat God direct ingreep in de wereld. En hoewel het gods- en wereldbeeld sterk veranderde, stapten wetenschappers niet van hun geloof

af. Ondanks deze grote en ingrijpende veranderingen was de wetenschappelijke revolutie een langzaam proces en vormde zij geen absolute breuk met het verleden.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken van de wetenschappelijke revolutie is dat vanaf het midden van de 17e eeuw het klimaat gunstiger werd voor de onderzoekers. Zij konden nu discussiëren in wetenschappelijke verenigingen zoals de Engelse Royal Society (1660). De wetenschap kreeg nu een belangrijke plaats in de Europese samenleving. Voordat dat gebeurde waren niet in alle landen de omstandigheden om waarheden ter discussie te stellen. In sommige landen kon de kerk de publicatie van wetenschappelijke resultaten zelfs verbieden. De Nederlandse Republiek was daarvan een uitzondering. Een andere oorzaak van de wetenschappelijke revolutie is dat de mens door de ontdekkingsreizen veel meer van de wereld zag. Er werden nieuwe werelddelen, met andere volken en kennis. Hoe de mens over de wereld dacht moest daardoor wel veranderen.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen van de wetenschappelijke revolutie is de verlichting. Door de vele wetenschappelijke ontdekkingen in de 17e eeuw groeide het vertrouwen in het menselijk verstand. Door niet zomaar alles te geloven, maar te onderzoeken en logisch te redeneren zouden mensen de wereld kunnen begrijpen en verbeteren.Een ander gevolg van de wetenschappelijke revolutie is dat wetenschappers de ene na de andere ontdekking doen: Galileo Galilei bewijst dankzij de telescoop dat de aarde echt om de zon draait, zoals Copernicus 60 jaar daarvoor al had beweerd. Galilei kan nu met wetenschappelijk bewijs komen. Het is nu ook zon dat in exacte wetenschappen theorieën en wetten voortaan tot stand komen op grond van redeneren en waarnemen in combinatie met experimenten.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1660 wetenschappelijke vereniging Royal Society opgericht - de twaalf oprichters, die wekelijks wensten samen te komen om experimenten uit te voeren en discussies te houden over de "nieuwe wetenschappen". Dit is representatief voor het ka omdat tijdens de wetenschappelijke revolutie niet overal de omstandigheden gunstig waren voor onderzoekers om de vertrouwden waarheden ter discussie te stellen. In sommige landen kon de kerk de publicatie van wetenschappelijke resultaten zelfs verbieden. Vanaf midden 17e eeuw werd het klimaat voor de onderzoekers gunstiger. Zij konden nu discussiëren in wetenschappelijke verenigingen zoals de Engelse Royal Society.1687 zwaartekracht - Isaac Newton legt op basis van wiskunde uit hoe de zwaartekracht werkt. Dit is representatief voor het ka omdat er tijdens de wetenschappelijke revolutie steeds nieuwe ontdekkingen werden gedaan en de zwaartekracht is een van die enorm belangrijke ontdekkingen. Doordat mensen wisten wat zwaartekracht was en door alle belangrijke ontdekkingen veranderde hun mensen wereldbeeld heel erg.1608 telescoop - Op 25 september 1608 toonde de Middelburgse brillenmaker Hans Lipperhey (+/-1570 – 1619) een 'seecker instrument omme verre te sien' aan Prins Maurits in Den Haag. Dit is representatief voor het ka omdat de telescoop een belangrijk onderdeel uitmaakt van de wetenschappelijke revolutie, er zijn heel veel belangrijke ontdekkingen mee gedaan/ bewezen.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend

aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Francis Bacon (1561-1626) - Bacon wordt de vader van het empirisme genoemd. Bacon heeft inductie gepresenteerd als methode voor wetenschappelijk onderzoek en de werking ervan in detail en met voorbeelden beschreven. Als pionier van het wetenschappelijk experiment en het opbouwen van kennis door empirisch onderzoek heeft hij een grote en blijvende invloed uitgeoefend. Hij is representatief voor dit ka omdat hij een een van de filosofen was die antwoord zochten op de vraag: wanneer we iets al waarheid beschouwen. Hij heeft belangrijk werk geleverd voor de wetenschappelijke revolutie.Isaac Newton (1642-1727) - Hij was een natuurkundige, filosoof, theoloog, wiskundige, sterrenkundige en alchemist. In zijn hoofdwerk Philosophiae Naturalis Principia Mathematica uit 1687 beschreef Newton onder andere de zwaartekracht en de drie wetten van Newton, waarmee hij de grondlegger van de klassieke mechanica werd. Hij is representatief voor het ka omdat hij belangrijke ontdekkingen heeft gedaan tijdens de wetenschappelijke revolutie en met sommige van die ontdekkingen de grondslag legde voor de moderne natuurkunde.René Descartes (1596-1650 ) - was een Frans filosoof en natuurwetenschapper uit de 17e eeuw. Hij was niet alleen de eerste moderne filosoof, maar ook een groot wiskundige. Hij had als eerst geformuleerd dat hij de wereld zag als een machine die ooit door God in beweging was gezet, maar die nu zelfstandig functioneerde volgens bepaalde natuurwetten. Hij is representatief voor het ka omdat hij als eerste deze belangrijke stelling openlijk geloofde. Hij veranderde met zijn wereld/mensbeeld ook dat van anderen.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen KA 23 (het streven van vorsten naar absolute macht) en 26 (de wetenschappelijke revolutie) is dat absolute vorsten de wetenschap steunden omdat zij daarin geïnteresseerd waren. Dat was bijvoorbeeld zo omdat de wetenschap hen hielp bij het winnen van oorlogen en het behouden van hun macht (Zoals een boek over dat een vorst regeert op grond van een goddelijk recht, le droit divin)

Het verband tussen ‘de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek’ en ‘de wetenschappelijke revolutie’ is dat in de republiek is dat er een burgerlijke cultuur ontstaat met veel aandacht voor onder andere wetenschap en daardoor kon de wetenschap zich heel goed ontwikkelen.

Het verband tussen ‘wereldwijde handelscontacten handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie’ en ‘de wetenschappelijke revolutie’ is dat omdat steeds meer ontdekkingsreizigers overal kwamen veranderde het wereldbeeld en kregen ze interesse in de wereld om zich heen, waardoor de wetenschap zich ging ontwikkelen. Wetenschap hielp ook bij het groeien van de economie, door allerlei uitvindingen en nieuwe natuurkundige inzichten.


Deze bron is geschilderd door rembrandt van rijn hij heet De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp (1632).Tijdens de jaarlijkse anatomische les Amsterdam konden bezoekers en artsen kennis opdoen van het menselijk lichaam. Het lijk was van een geëxecuteerde misdadiger.Tijdens de wetenschappelijke revolutie gingen onderzoekers veel meer experimenteren. Het empirisme is de stroming die daar bij hoort. Mensen zoals Andreas Vesalius gingen lichamen

onderzoeken om te kijken of het wel klopte wat de Grieks-Romeinse arts Galenus in de 2e eeuw n.C. over anatomie had geschreven.


In deze bron zie je Galilei’s vierde getuigenverklaring (21 juni 1633). Hij moest zich in 1633 verdedigen voor een kerkelijke rechtbank in Rome. Hij had namelijk op 12 maart 1610 zijn visie in het boekje Boodschapper van de sterren. In 1632 verscheen zijn Dialoog over de twee wereldsystemen, een denkbeeldig gesprek waarin hij het Copernicaanse gedachtengoed verdedigde. Zijn boeken maakte hem beroemd in heel Europa, maar de katholieke kerk was woedend. In 1616 had Galilei al een vermaning gekregen, maar in 1633 moest hij naar de kerkelijke rechtbank. Tijdens de wetenschappelijke revolutie veranderde het Gods- en wereldbeeld heel erg maar mensen beleven alsnog trouw aan God en de kerk. In deze tekstbron is de natuur- en sterrenkundige Galilei’s vierde getuigenverklaring te lezen. Hij moest een getuigenverklaring maken, omdat hij met zijn waarnemingen, Copernicus’ stelling verdedigde. Deze stelling ging in tegen wat in de bijbel stond. Hierdoor zou zijn stelling invloed kunnen hebben op het wereldbeeld. Hij moest de “waarheid” vertellen, omdat hij anders gemarteld zou worden.

Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

10 relevante Begrippen:De Verlichting: Aanduiding van een periode waarin een kritische houding ontstond tegenover geloof en traditie en een groot vertrouwen in de mogelijkheid de wereld rationeel te doorgronden.Natuurlijke rechten: De rechten die ieder mens van nature heeft, zoals het recht op leven, bezit en vrijheid.Volkssoevereiniteit: Het idee dat de hoogste macht in de staat bij het volk ligt.Scheiding der machten: Het principe dat er in een staat drie verschillende machten zijn (de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht) en dat deze machten nooit in één persoon of instelling samen mogen komen. Doel is machtsmisbruik te voorkomen. Ook wel aangeduid als ‘trias politica’.Rationalisme: De overtuiging dat logisch en verstandelijk redeneren de zuiverste bron van kennis is.Empirisme: De overtuiging dat je de werkelijkheid het beste leert door waarneming via de zintuigen en door experimenten.Wetenschappelijke revolutie: De ontwikkeling in de 16e- en 17-eeuwse wetenschap waarbij onderzoekers niet langer afgingen op wat de Bijbel, de kerk of auteurs in de klassieke oudheid vonden, maar zelfs tot een mening kwamen door middel van zelfstandig denken, observeren en redeneren.Democratische revolutie: een revolutie in westerse landen die leidde tot discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschapRituelen: Een ritueel is een opeenvolging van handelingen in een bepaalde volgorde en op een welbepaalde plaats.Lijfstraffen: Een lijfstraf is een vorm van doelbewuste leed toediening waarbij een persoon, al dan niet in het openbaar, lichamelijk gepijnigd wordt, met het doel hem te bestraffen en/of zijn gedrag te veranderen. Dit is representatief voor het ka omdat er op de lijfstraffen tijdens de verlichting steeds meer kritiek kwam.Dogmatisch: Iets dat word aangenomen zonder enige bewijs voor waarheid en waar verder ook geen kritiek op gegeven mocht worden

Periode: De Verlichting, Wetenschappelijke revolutie en Democratische revolutie

politiek: Scheiding der machten, Volkssoevereiniteit, Natuurlijke rechten, Lijfstraffen en Dogmatisch

cultureel: De Verlichting, Rituelen, Lijfstraffen en DogmatischWetenschappelijk: Rationalisme, Empirisme en Wetenschappelijke revolutie

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:In tegenstelling tot de Voltaire geloofden de meeste mensen in de 18e eeuw wel dat kerkelijke rituelen effect hadden. De rituelen gaven mensen een gevoel van zekerheid. Voltaire vond dit gevoel misplaatst, want voor de werking van de rituelen was geen bewijs. Hij noemde het geloof dogmatisch. Voltaire was niet de enige kritische geest. Sinds de Wetenschappelijke revolutie was het vertrouwen in het eigen verstand enorm gegroeid. Geleerden begrepen de wereld immers steeds beter door logisch nadenken (rationalisme) en door onderzoek via waarneming (empirisme). Wetenschap werd zelfs een hobby van de adel en van velen uit de burgerij. We noemen dit maatschappelijke verschijnsel de verlichting. Naast het geloof schreven verlichte denkers ook veel over politiek en staat. Uiteindelijk ontstonden zo drie belangrijke nieuwe ideeën. Natuurlijke rechten, volkssoevereiniteit en scheiding der machten. De Engelsman John Locke vond dat alle mensen natuurlijke rechten moesten hebben, zoals het recht op leven, bezit en vrijheid. De Fransman Rousseau was radicaler. Hij ging ervan uit dat een regering niets anders is dan een uitvoerder van de gezamenlijke wil van alle burgers. De burgers kunnen hun macht altijd terugnemen. Dit heet volkssoevereiniteit. Alleen hierdoor zijn zij volgens Rousseau echt vrij.De Fransman Montesquieu schreef dat machtsmisbruik kan worden voorkomen door een scheiding der machten (trias politica). Op deze ideeën over gelijke rechten, volkssoevereiniteit en scheiding der machten zou tijdens de democratische revoluties aan het einde van de 18e eeuw veel worden teruggegrepen. Verlichte denkers pasten hun rationale manier van denken ook toe op het strafrecht. Zij vonden bijvoorbeeld dat bewijzen in de rechtspraak vaak onbetrouwbaar waren, zoals een bekentenis na marteling. Ook kwam er veel kritiek op de wreedheid van lijfstraffen. Zulke straffen vond men irrationeel, want welk doel dienden ze?

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:De renaissance is een van de oorzaken van het verlichte denken. Tijdens de renaissance kwam de mens meer centraal te staan. Het werd belangrijker te leven in het hier en nu en het stimuleerde het individualisme.Een andere oorzaak is de wetenschappelijke revolutie. In de 17e eeuw was er sprake van een wetenschappelijke revolutie. Door te observeren, expirimenteren en er over na te denken ontdekte men natuurwetten. Door de wetenschappelijke revolutie ondstond er een rationale manier van kijken naar de wereld. In vooral de 18e eeuw, de eeuw van de Verlichting, paste men deze wetenschappelijke denkwijze op allerlei tereinen toe.De reformatie is ook een belangrijke oorzaak van het verlichte denken. De reformatie zorde ervoor dat het individu belangrijker werd. Doordat het individu meer centraal kwam te staan in de loop van tijd gingen mensen meer op zichzelf vertrouwen en dat zorgde uiteindelijk voor de wetenschappelijke reovlutie. en de wetenschappelijke revolutie maakt ook weer belangrijk deel uit van de verlichting.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen van de verlichting is het onstaan van het verlicht absolutisme. In enkele landen ontsond door de verlichting een nieuwe politieke stroming: het verlicht absolutisme. Het verlicht absolutisme is absolutisme waarbij de vorst zich niet meer beriep op zijn goddelijk recht op de troon, maar op zijn nut voor zijn volk. De verlichte koning voerde hervormingen door in de geest van de Verlichting, maar daarbij was van volksinvloed geen sprake. Alles voor, maar niets door het volk.Een ander gevolg van de verlichting is het verzet tegen slavernij. De verlichte ideeën over gelijkheid en vrijheid zorden in de 18e eeuw voor verzet tegen slavernij. Het verzet tegen de slavernij zorgde uiteindelijk voor de afschaffing van de slavernij en de slaven handel in de meeste landen

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1751 In Frankrijk verschijnt het eerste deel van de Encyclopedie - Diderot en andere filosofen en wetenschappers beschreven onderwerpen die alfabetisch in de 17 delige Encyclopedie werden behandeld. Dit is representatief voor het ka omdat de Encyclopedie ervoor zorgde dat verlichte iedeeën nieuwe inzichten en kennis nu op één plek werden samen gebundel en iedereen kon dit nu lezen. De verlichte iedeeën werden steeds populairder en er werd over gediscuseerd in salons, koffiehuizen en via briefen en boeken door heel Europa waardoor deze ideeën werden verpreid.1789 De Verklaring - Franse revolutionairen publiceren de Verklaring van de rechten van de mens en de burger. Dit is representatief voor het ka omdat een van de dingen die mensen wilden in de verlichting waren natuurlijke rechten, en die kregen ze nu in Frankrijk.1848 Nederlandse machtenscheiding - Toen de Nederlandse politicus Johan Thorbecke in 1848 de nieuwe Nederlandse Grondwet schreef, liet hij zich leiden door dit principe. Hij nam de Trias Politica echter niet in zijn zuiverste vorm over. Dit is representatief voor het ka omdat een van de dingen die mensen wilde in tijdens de verlichting was scheiding der machten.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Voltaire (1694-1778) - was een Frans schrijver, essayist, filosoof en vrijdenker. Hij kan worden beschouwd als de prominente voortrekker van de Franse Verlichting. Voltaire had als schrijver grote invloed op het intellectuele leven van zijn tijd. Hij is representatief voor het ka omdat hij een voorloper was van de verlichting.

John Lock (1632-1704) - wordt gezien als een van de belangrijkste filosofen uit de Verlichting. Hij wordt tevens beschouwd als de grondlegger van het liberalisme. Hij zag de mens als een onbeschreven blad bij de geboorte, een 'tabula rasa'. Hij vond dat de mens vrij moest zijn, vooral als het ging om de keuze van zijn geloof. Hij vond ook dat als de koning niet goed was voor het volk, dat vertegenwoordigers van de volk het recht hadden om een nieuwe regering of koning te zoeken. Hij is representatief voor het ka omdat hij vond dat mensen natuurlijke rechten moesten hebben en dit was een van de drie belangrijke ideeën uit de verlichting.Rousseau (1712-1778) - was een Frans filosoof en schrijver uit de 18e eeuw (de 'pruikentijd'). In zijn filosofie stonden vrijheid en zelfbeschikking centraal. Hij vond dat de mensen zich niet hoefden te onderwerpen aan één persoon, die absolute macht had: de Franse koning in die periode. Beter was dat de mensen onderling afspraken maakten en een contract opstelden. Hij is representatief voor het ka omdat hij voor volkssoevereiniteit was en dat was een van de drie belangrijke ideeën uit de verlichting.Montesquieu (1689-1755) - was een Franse filosoof. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van de sociologie en als een van de belangrijkste filosofen van de Verlichting.

De huidige politieke inrichting van westerse democratieën is mede gebaseerd op ideeën van hem en John Locke. Belangrijk hierbij is zijn idee van de scheiding der machten. Dit kwam voort uit zijn kritiek op de Franse samenleving in die tijd en dan vooral op de excessen van het absolutisme, wat hij aanduidde als despotisme. Hij is representatief voor het ka omdat hij schreef dat machtmiscbruik kon worden voorkomen door een scheiding der machten. Dat was een van de drie belangrijke ideeën uit de verlichting.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen (KA 27) ‘rationeel optimisme en verlicht denken dat wordt toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen’ en KA 28 ‘voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)’ is dat het verlicht denken van KA 27 wordt toegepast op de politiek (door de vorst).

Het verband tussen 27 ‘rationeel optimisme en verlicht denken dat wordt toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen’ en KA 29 ‘uitbouw van de europese overheersing, met name in vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme’ is dat het verlichte denken wordt toegepast op de sociale verhoudingen (slavernij is niet ok).

Het verband tussen KA 27 en 30 ‘de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussie over grodnwette, grondrechten en staatsburgerschap’ is dat de verlichting ertoe leidt dat burgers meer invloed willen en geen belasting meer willen betalen voor oorlogen en kolonies die zich los proberen te maken.


In deze beeldbron zie je een nauwkeurige afbeelding over de productie van Zijde uit de Encyclopedie of beargumenteerd woordenboek van de wetenschappen, kunst en beroepen.

Tijdends de verlichting begonnen mensen een kritische houding te krijgen tegenover geloof en traditie en een groot vertrouwen in de mogelijkheid de wereld rationeel te doorgronden. kwam de Encyclopedie uit. De encyclopedie wordt beschouwd als het belangrijkste werk uit de tijd van de Franse Verlichting. Deze encyclopedie kon tot stand komen in de periode van de wetenschappelijke revolutie, omdat er in die periode veel nieuwe kennis werd opgedaan.

Je zoekt bij ieder k.a een betrouwbare/ representatieve primaire tekstbron en legt uit met welk(e) begrip(pen) de bron te maken heeft:In deze bron zie je de beantwoording van de Duitse filosoof Immanuel Kant op de vraag Wat is de Verlichting? uit 1784. het motto van de verlichting staat ook in de bron. Het gaat over het

vertrouwen in je eigen verstand. Deze gedachte ontstond in de renaissance en was ook belangrijk tijdens de wetenschappelijke revolutie.28. Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)

10 relevante Begrippen:Verlicht absolutisme: een regeringsvorm uit de tweede helft van de achttiende eeuw die gehanteerd werd door vorsten die tijdens de Verlichting bereid waren om een aantal ideeën van deze beweging uit te voeren. De vorsten hielden wel de macht in handen.Publieke opinie: een verzameling van meningen als gevolg van discussies onder de burgers.Ancien regime: (Frans voor oud stelsel of oud systeem) de periode waarin het Franse koninkrijk op absolutistische wijze werd geregeerd door het huis Bourbon, vóór de Franse Revolutie van 1789.Hervormingen: het veranderen of reorganiseren van bijvoorbeeld een bestuur, het onderwijs of een ministerie. In tegenstelling tot revolutie is hervormen - vaak - een geleidelijk proces.Lijfeigenschap: is de situatie dat iemands lichaam wordt beschouwd als het eigendom van de heer (landsheer, heerser) van een bepaald gebied.Lijfeigenen: de situatie dat iemands lichaam wordt beschouwd als het eigendom van de heer (landsheer, heerser) van een bepaald gebied. Het is een vorm van horigheid die de slavernijdicht benadert.Censuur: het gebruiken van de macht van de staat, een andere controlerende macht, een bepaalde groepering, of van bepaalde individuen, om informatie achter te houden of de expressie aan banden te leggen. De verwante term persbreidel geeft de maatregelen aan om de persvrijheid te beperken.Verlichting: Aanduiding van een periode waarin een kritische houding ontstond tegenover geloof en traditie en een groot vertrouwen in de mogelijkheid de wereld rationeel te doorgronden.Lijfstraffen: Een lijfstraf is een vorm van doelbewuste leed toediening waarbij een persoon, al dan niet in het openbaar, lichamelijk gepijnigd wordt, met het doel hem te bestraffen en/of zijn gedrag te veranderen. Dit is representatief voor het ka omdat in deze tijd lijfstraffen steeds meer werden bekritiseerd en het gebruik van lijfstraffen wordt ook beperkt. Drukpers: een drukpers was oorspronkelijk een handmatig werktuig dat gebruikt werd om teksten of afbeeldingen in oplage te vermenigvuldigen.Religie: Een meestal al eeuwen lang bestaand stelsel van verhalen, rituelen en gedragsvoorschriften, gebaseerd op een geloof in een God, of Goden, en meestal ook in een bovenaards voortbestaan na de dood. De vier grote hedendaagse religies zijn Jodendom, Christendom, Islam en Hindoeïsme.

politiek: Verlicht absolutisme, Ancien regime, Hervormingen, Lijfstraffen, Lijfeigenschap, Lijfeigenen en Censuur

religieus: Religieuitvinding: Drukpers

cultureel: Publieke opinie, Lijfeigenschap en Lijfeigenen,Periode: Censuur

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:Na de verlichting ontstond het verlicht absolutisme. Zo stelde Frederik koning van de Pruisen religieuze vrijheid in, Stimuleerde hij kunsten en wetenschappen, liet hij kanalen aanleggen, beperkte hij het gebruik van Lijfstraffen en streefde hij naar scholing van alle kinderen. Frederik maakte van Pruisen een moderne staat. Frederiks koningschap is om twee redenen een voorbeeld van het verlicht absolutisme. Ten eerste voerde hij zijn hervormingen door met de bedoeling de

samenlaving te verbeteren volgens de ideeën van verlichte denkers. Frederik had er geen moeite mee om oude gewoontes en privileges af te schaffen, als deze de vooruitgang in de weg zaten. Ten tweedebaseerde Frederik zijn macht niet op religie, maar op een rationele redenering. Frederik streefde dus naar een moderne, welvaarende en rechtvaardige samenlaving. Toch liet hij één geweldige misstand op het Pruisische plattenland bestaan: de lijfeigenschap. De sociale verhoudingen in Pruisen waren nog helemaal feodaal en bezat grote landgoederen. De adel genoot privileges en bezat grote landgoederen. Dit land werd bewerkt door lijfeigenen. De lijfeigene was niet vrij, werd uitgebuit, leefde in grote armoede en werd soms mishandeld. De verspreiding van de verlichte ideeën was onder ander mogelijk door de opkomst van tijdschriften. Deze brachten de laatste nieuwtjes over politiek en wetenschap. De burgers namen de nieuwe ideeën niet zomaar voor waar aan, maar vormden er zelf een oordeel over. In de 18e eeuw ontstond zo, los van het gezag van de de kerk en de staat, een publieke opinie: een verzameling van meningen als gevolg van discussies onder de burgers. De koningen in Frankrijk hadden geen enekele interesse inn de verlichte denkbeelden. Zij vonden het vanzelfsprekend dat hun macht absoluut was en werden daarin gesteund door de kerk en de adel. In ruil voor hun steun genoten adel en geestelijkheid allerlei privileges. Dit bestuuringsysteem werd in later tijd aangeduid als het ancien régime, het ‘oude bestuurssysteem’. Verlichte denkers hadden op dit systeem veel kritiek. De Franse koningen waren bang dat hun macht werd ondermijnd en verboden zulke kritiek. Zo mochten boeken alleen met toestemming van de koning worden gepubliceerd. Boeken waarin kritiek werd geuit op het bestuur, de koning of de Katholieke Kerk, werden verboden op het ontduiken van de censuur stonden hoge boetes, gevangenisstraf en verbanning. Toch kon Franse staat uiteindelijk weinig doen tegen de verspreiding van verlichte ideeën. Er was altijd wel iemand bereid om het risico te nemen in het geheim zelfs de meest radicale geschriften te drukken en te verspreiden. Ook Wissel de geleerde en geletterden in heel Europa nieuwe ideeën uit via brieven. Tenslotte werden boeken vaak in groot-brittannië en de Nederlandse Republiek gedrukt en vervolgens naar Frankrijk gesmokkeld. In die twee landen bestond namelijk een veel grotere vrijheid van drukpers.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken van het voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven is de verlichting. Door de verlichting gingen mensen ander nadenken en veel meer zichzelf centraal zetten. De kerk werd minder belangrijk terwijl het zelf nadenken en kennis opdoen steeds belangrijker werd. Doordat mensen allelerlei nieuwe ideeën hadden en nieuwe ontdekkingen deden wilde sommige vorsten wel toegeven aan de verlichting maar niet de macht uit handen geven. Toen ontstond het verlicht absolutisme, vorsten deden meer voor het volk maar hadden alsnog de volledige macht of probeerde die te krijgen. In frankrijk wer de bestuuringsvorm Ancien régieme genoemd. Een andere oorzaak van het voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven is dat verlichte denkers in het ancien régiem te veel machtsvertoon en machtsmisbruik zien wat ten koste gaat van een evenwichtige samenleving die zich als geheel verder kan ontwikkelen.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een gevolg van het voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven is dat sommige vorsten die zich verdiepen in de iedeeën van verlichte denkers zich de kritiek aantrekken. Zij gaan ‘modern’ regeren, dat wil zeggen meer in

dienst van de staat en volk. Bij hen zijn de onderdanen er niet meer alleen ter meedere eer en glorie van de vorst, maar is de vorst er ook voor het welzijn van de onderdanen.Een ander gevolg is dat door het voortbestaan van het ancien régime de Fransen uiteindelijk in opstand zouden komen. De Fransen kwamen in opstand omdat de sociale verhoudingen er erg ongelijk waren, de macht van de koning was groot. De eerst een tweede stand hadden voorechten, de rest van de burgers vond de voorrechten onrechtvaardig. Terwijl rijke burgers mee rpolitieke macht opeisten, wilde de arme burgers vooral een beter bestaan. In 1789, toen Frankrijk bijna failliet was, kreeg de derde stand in kans om hervormingen door te voeren. De Koning wilde de belastingen hervormen en had daarvoor de instemming nodig van de Staten-Generaal, waar wij dit 3-standen waren vertegenwoordigd. Aan een debat kwam de vergadering echter niet toe, omdat de standen ruzie kregen over de stemprocedure. Woedend richtte de derde stand zijn eigen vergadering op, de Nationale Vergadering. Gesteund door het Parijse volk bij deze vergadering het nieuwe bestuur van Frankrijk. Deze revolutie duurde tien jaar en eindigde toen Napoleon Bonaparte in 1799 een staatsgreep pleegde en alleenheerser werd.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1781 Vaderlandsch A-B boek verschijnt - Vaderlandsch A-B boek was in een eenvoudige taal geschreven. Bij elke letter van het alfabet werd iets belangrijks uitgelegd aan de kinderen in de Nederlandse Republiek. Steeds stond er een plaatje bijmet een klein versje. Dit is representatief voor het ka omdat het bij het verlicht absolutisme (en de verlichting) een van de standpunten was dat het belangrijk was om goed onderwijs aan kinderen te geven. Met dit soort boeken werd dat gedaan. 1784 Maatschappij tot Nut ‘t Algemeen - Maatschappij tot Nut ‘t Algemeen was een genootschap waarin wordt gediscusseërd over verschillendeonderwerpen en in dit genootschap dan over maatschappelijke problemen. Dit is representatief voor het ka omdat dit soort genootschappen steeds populairder werden. Bij deze genootschappen wordt er ook door samen te discusseren en te praten veel geleerd. in deze genootschappen werden vaak ook boeken en geschriften gelezen waardoor mensen nog meer kennis kregen en dat past helemaal bij de verlichting.1774 Elementarwerk komt uit - Elementarwerkis een onderwijsboek. De duitse onderwijshervormer Johan Basedow liet zich inspireren door opvoedingsideeën van Rousseau. Hij schreef nieuw onderwijsmateriaal voor kinderen, zoals dit boek met honderden illustraties. Dit is representatief voor het ka omdat het bij het verlicht absolutisme (en de verlichting) een van de standpunten was dat het belangrijk was om goed onderwijs aan kinderen te geven. Met dit soort boeken werd dat gedaan.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Voltaire (1694-1778) - was een Frans schrijver, essayist, filosoof en vrijdenker. Hij kan worden beschouwd als de prominente voortrekker van de Franse Verlichting. Voltaire had als schrijver grote invloed op het intellectuele leven van zijn tijd. Hij is representatief voor het ka omdat hij heel erg tegen het verlicht absolutisme. Zijn uitgangspunt is ‘alles voor het volk, niks door het volk’. Vooral de verlichte absolute vorsten voelen zich aangesproken door Voltaire. Er zijn veel briefwisselingen tussen Voltaire en de grote verlichte vorsten van zijn tijd, bij Koning Frederik de Grote van Pruisen is hij zelfs korte tijd een graag geziende gast.Frederik Koning van Pruisen (1712-1786) - was de beroemdste en meest omstreden telg uit het huis Hohenzollern. Hij was vanaf 1740 koning in Oost-Pruisen, keurvorst of markgraaf van Brandenburg en pas vanaf 1772 koning van geheel Pruisen. Hij is representatief voor dit ka omdat hij een goed voorbeeld is van een vorst die verlicht absolutistisch bestuurden.

Madame Geoffrin (1699-1777) - was een Franse salonhouder die wordt genoemd als een van de leidende vrouwelijke figuren in de Franse verlichting . Van 1750–1777 was Madame Geoffrin gastheer voor veel van de meest invloedrijke filosofen en encyclopedisten van haar tijd. Zij is representatief voor dit ka omdat zij een belangrijke rol speelde in het verwisselen van kennis. Tijdens de periode van het verlicht absolutisme werden koffiehuizen en anders soort samenkomsten heel populair, daar konden mensen dan met elkaar praten en discussiëren over van alles en nog wat.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen (KA 27) ‘rationeel optimisme en verlicht denken dat wordt toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen’ en KA 28 ‘voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)’ is dat het verlicht denken van KA 27 wordt toegepast op de politiek (door de vorst).Het verband tussen 28 ‘verlicht absolutisme’ en 29 ‘uitbouw van de europese overheersing etc’ is dat vorsten zich laten beïnvloeden door het verlichte denken en daarmee ook anders gaan kijken naar de sociale verhoudingen op de kolonies en met de slaven.

Het verband tussen 28 ‘verlicht absolutisme’ en 30 ‘de democratische revoluties’ is dat het volk meer inspraak wilde en dat de vorst dat niet toestond (wel alles voor het volk maar niet door het volk). Toen ontstonden revoluties.


in deze bron zie je een plaatje dat bij de letter H hoort uit J.H Swildens’ Vaderlandsch A-B boek voor de nederlandse jeugd. Dit is representatief voor het ka omdat het bij het verlicht absolutisme (en de verlichting) een van de standpunten was dat het belangrijk was om goed onderwijs aan kinderen te geven. Met dit soort boeken werd dat gedaan. Verlicht absolute vorsten probeerde met hervormingen het onderwijs beter te maken.


In deze tekstbron zie je een fragment uit de Kleine katechismus der natuur voor kinderen door J.F Martinet (1777-1779). Dit s representatief voor het ka omdat het bij het verlicht absolutisme (en de verlichting) een van de standpunten was dat het belangrijk was om goed onderwijs aan kinderen te geven. Met dit soort boeken werd dat gedaan. Verlicht absolute vorsten probeerde met hervormingen het onderwijs beter te maken.

uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.

10 relevante Begrippen:Plantagekoloniën: Een plantage is een stuk grond waarop op grote schaal gewassen in monocultuur verbouwd worden. Met slaven als werkkrachten – eerst Indianen, later Afrikanen – verbouwden de Europese eigenaars van de plantages in deze zogenaamde 'plantagekoloniën' tropische landbouwproducten voor de Europese markt.

Trans-Atlantische slavenhandel: was de handel in slaven uit Afrika naar Amerika, bedreven door Europeanen. Het was de middenpassage van de driehoekshandel en speelde zich af tussen 1525 en 1867

Driehoekshandel: De driehoekshandel of driehoeksvaart was de handel tussen Europa, Amerika en Afrika. Schepen vertrokken uit West-Europa met als handelswaar vooral vuurwapens, buskruit, ijzer en textiel.

Abolitionisme: is sinds 1787 de term voor het streven naar afschaffing van de slavernij.Slaverij: een vorm van onvrijwillige dienst waarin een persoon wordt behandeld als het eigendom van een ander persoon.

Koloniën: een gebied buiten het eigen land. Dat gebied is bedoeld om in cultuur te brengen of om winst mee te maken.

mensenrassen: de groepering van mensen in verschillende categorieën op basis van uiterlijke en genetische kenmerken.

verlichting: een aanduiding van een periode waarin een kritische houding ontstond tegenover geloof en traditie en een groot vertrouwen in de mogelijkheid de wereld rationeel te doorgronden.

autoriteiten: De overheid, of degene die de macht heeft.burgeroorlog: een oorlog waarbij de strijdende partijen deel uitmaken van hetzelfde land of rijk. Burgeroorlogen worden vaak uitgevochten om religieuze, etnische of politieke redenen, maar soms is het eenvoudigweg een strijd tussen twee rivaliserende groepen.Plantages: een stuk grond waarop op grote schaal gewassen in monocultuur verbouwd worden.

periode: verlichting

politiek: autoriteiten, burgeroorlogeconomisch: Plantagekoloniën, Trans-Atlantische slavenhandel, Driehoekshandel, Slaverij, Koloniën

cultureel: Abolitionisme, Slaverij, Koloniën, mensenrassen, burgeroorlog en verlichtingnatuur: Plantages

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:De belangrijkste reden voor de slavenhandel en de slavernij waren de enorme opbrngsten uit de slavenhandel en de plantagekoloniën. Na de ontdekking van Amerika bleken grote delen van het continent zeer geschickt voor het verbouwen van meerdere producten. Maar er was wel een gebrek aan arbeiders in de koloniën. De oorspronkelijke bewoners, de Indianen, bezweken onder het zware werk en de Europese ziekten. Afrikaanse slaven moesten daarom de benodigde arbeidskracht leveren. Tussen 1500 1800 verscheept de Europese slavenhandelaren tien tot elf miljoen mensen als slaaf uit Afrika naar Noord en Zuid-Amerika. Deze winstgevende handel heet de trans-Atlantische slavenhandel en was deel van de driehoekshandel tussen Europa, Afrika en Amerika. In de 18e eeuw nam de vraag naar slaven toe, doordat in Europa de vraag naar katoen, suiker, koffie en tabak steeg. Dat veroorzaakte een verdere uitbreiding van de Europese overheersing van West-Indië en de aanleg van nog meer plantages. In de 17e en 18e eeuw geloofde veel christenen dat de Afrikanen van Cham afstamden en daarom hun leven als knecht of slaaf moesten doorbrengen. Europeanen stonden slavenhandel en slavernij ook toe op grond van andere argumenten. Volken uit Afrika vond men vaak onbeschaafd. Afrikaanse slaven zouden dan ook beter af zijn met christelijke meesters. deze argumenten vinden wij nu racistisch, maar toen waren ze heel gewoon. Het debat over de oorsprong van de verschillen tussen mensenrassen was nog in volle gang. Een laatste argument was dat de

handel in slaven geen Europese uitvinding was. Deze was van alle tijden en kwam bijna overal ter wereld voor. In Afrika werd al eeuwenlang in slaven gehandeld. De grote vraag naar slaven leidde er echter wel toe dat de Afrikaanse volken onderling meer oorlog gingen voeren, zodat ze meer krijgsgevangenen als slaaf konden verkopen. De eerste critici van slavernij hadden zich nog op hun geloof gebaseerd. Slavenhandelaren en houders werd een gebrek aan christelijke naastenliefde verweten. Tijdens de Verlichting kwamen daar nieuwe argumenten bij. Sommigen vonden slavernij in strijd met de rechten die elk mens van nature bezat. Andere schreven dat slavernij verkeerd was, omdat de ongelijke verhouding tussen slaaf en Meester per definitie tot machtsmisbruik leidde. Ook werd beweert dat slavernij economisch niet noodzakelijk was. Vrije arbeiders zouden productiever zijn als slaven en daardoor uiteindelijk goedkoper. Eind 18e eeuw werd in Groot-Brittannië de eerste organisatie tegen slavernij opgericht. Het streven naar afschaffing van slavernij noemen we abolitionisme.Na 1820 liepen de spanningen tussen de Noordelijke en Zuidelijke Staten van Amerika snel op. een eerste reden hiervoor was de groeiende sympathie voor de abolitionisten in de Noordelijke staten. Een van de redenen voor de oplopende spanning was de onderdeel om weggelopen slaven over te leveren aan de autoriteiten dit leidde tot grote ergernis. Abolitionisten hielpen zelfs slaven met hun vlucht. In Amerika was het nu zo dat het zuiden vreesde dat de slavernij zou worden afgeschaft. Het Noorden was bang dat de goedkope slavenarbeid de vrije arbeid bedreigde en daarom de Noordelijke economie ondermijnde. Uiteindelijk zou de slavernij in de Verenigde Staten pas worden afgeschaft naar in bloederige burgeroorlog tussen Noord en Zuid (1861-1865).

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een oorzaak voor de opkomst van het abolitionisme is de Verlichting. Door de Verlichting gingen mensen verlicht denken en kwamen er dus verlichte denkbeelden een voorbeeld van zo’n verlicht dnekbeel is dat iedereen vrij en gelijk was. Daar staat slavernij natuurlijk recht tegenover. Vee verlichte denkers waren het dus ook niet eens met de slavernij en streefden naar de afschaffing ervan. Het streven naar de afschaffing van de slavernij noemen we het abolitionisme.Een oorzaak voor de uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel is de ontdekking van Amerika. Het zuidelijke deel van Amerika en de Caraïben bleken door hun klimaat zeer geschickt voor landbouw van de luxe producten waar heel veel vraag naar kwam vanuit Europa. Amerika had het perfecte klimaat om bijvoorbeeld suiker, katoen, koffie, cacao en tabak in te verbouwen. Deze producten werden dan weer verkocht in Europa.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een gevolg van de uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel is dat er grote plantagekolonies, die luxeproducten voor de moederlanden produceren en het werk laten doen door Afrikaanse slaven. Een gevolg van het ontstaan van het abolitionisme is de bureroorlog in de Verenigde staten die de afschaffing van slavernij als gevolg had. Door het ontstaan van het abolitionisme kregen slaven veel meer andacht voor de gruwelijke situatie waar ze gedwongen in zaten. Doordat steeds meer mensen door kregen hoe erg het was werd slavernij in steeds meer landen afgeschaft maar Amerika was wat later dan de rest. De Verenigde Staten breidden zich steeds verder uit naar het westen. Elke nieuwe staat moest besluiten of hij slavernij zou toestaan. elke keer vrees de Noord en Zuid dat de andere partij machtiger zou worden in de Nationale regering en beide partijen meenden dat hun levenswijze

werd bedreigd. Het zuiden vrezen dat de slavernij zo worden afgeschaft. Het Noorden was bang dat de goedkope slavenarbeid de vrije arbeid bedreigde en daarmee de Noordelijke economie ondermijnde. Uiteindelijk zou de slavernij in de Verenigde Staten pas worden afgeschaft na een bloedige burgeroorlog tussen Noord en Zuid (1861-1865).

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:burgeroorlog tussen Noord en Zuid Amerika (1861-1865) - De Verenigde Staten breidden zich steeds verder uit naar het westen. Elke nieuwe staat moest besluiten of hij slavernij zou toestaan. elke keer vrees de Noord en Zuid dat de andere partij machtiger zou worden in de Nationale regering en beide partijen meenden dat hun levenswijze werd bedreigd. Het zuiden vrezen dat de slavernij zo worden afgeschaft. Het Noorden was bang dat de goedkope slavenarbeid de vrije arbeid bedreigde en daarmee de Noordelijke economie ondermijnde. Uiteindelijk zou de slavernij in de Verenigde Staten pas worden afgeschaft na een bloedige burgeroorlog tussen Noord en Zuid (1861-1865). Dit is representatief voor het ka omdat de afschaffing van slavernij bij het abolitionisme hoort en dat tijdens dit ka opkwam.Eerste organistatie tegen slavenhandel in Groot-Britannië (1783) - Eind 18e eeuw werd in Groot-Britannië de eerste organisatie tegen slavernij opgericht. Dit is representatief voor het ka omdat dit soort organisaties streven naar afschaffing van slavernij en dat is het abolitionisme.Engelse Koloniën in Amerika verklaren zich onafhankelijk (1776) - Engelse Koloniën in Amerika verklaren zich onafhankelijk. Dit is representatief voor het ka omdat dit een belangrijk deel uitmaakt van de uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, die werd nu namelijk minder omdat landen kolonies verloren.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a: John Kimber - was de kapitein van een Brits slavenschip dat in 1792 voor moord werd berecht, nadat de abolitionist William Wilberforce hem ervan beschuldigde een vrouwelijke slaaf te hebben vermoord omdat hij haar aan boord van zijn schip had mishandeld. Kimber werd vrijgesproken, maar de proef kreeg veel aandacht in de pers. De zaak stelde vast dat de bemanning van slavenschepen berecht kon worden voor de moord op slaven. Hij is representatief voor het ka omdat met de zaak tegen John Kimber omdat hij een slaaf vermoord zou hebben bleek dat de bemanning van slavenschepen berecht kon worden voor de moord op slaven, dit betekende dus niet meerd e de Europeanen alles konden doen met de slaven wat ze wilden zonder gevolgen.Abraham Lincon (1809-1865) - was de 16de president van de Verenigde Staten. Hij diende van 1861 tot aan zijn dood in 1865. Lincoln wordt beschouwd als een van de grootste Amerikaanse presidenten. Hij wordt geprezen om zijn leiderschap tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, de afschaffing van de slavernij, de versterking van de nationale overheid en de modernisering van de economie. Hij is representatief voor het ka omdat hij de Amerikaanse president was tijdens de burgeroorlog en hij uitgesproken tegen slavernij was.William Wilberforce (1759-1833) - een Britse politicus en een leider van de beweging om de slavenhandel af te schaffen. Hij is representatief voor het ka omdat hij de leider was van een beweging die streed voor het afschaffen van de slavenhandel. Dit soort bewegingen vielen onder het abolitionisme.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen 27 ‘rationeel optimisme en verlicht denken dat wordt toegepast op alle terreinen

van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen’ en KA 29 ‘uitbouw van de europese overheersing, met name in vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme’ is dat het verlichte denken wordt toegepast op de sociale verhoudingen (slavernij is niet ok).Het verband tussen 28 ‘verlicht absolutisme’ en 29 ‘uitbouw van de europese overheersing etc’ is dat vorsten zich laten beïnvloeden door het verlichte denken en daarmee ook anders gaan kijken naar de sociale verhoudingen op de kolonies en met de slaven.Het verband tussen 29 ‘uitbouw europese overheersing etc’ en 30 ‘democratische revoluties’ is dat door de economische bloei met name in Nederland burgers meer rechten en macht wilden en daardoor ontstonden revoluties.


De route van de trans-Atlantische slavenhandel als onderdeel van de driehoekshandel. Op deze route werden slaven naar koloniës gebracht om op bijvoorbeeld plantages te gaan werken.


In deze bron lees je de uitspraak van Abrahem Lincoln uit 1859 over voorstanders van de slavernij. Lincoln was president tijdens de Amerikaanse burgeroorlog.

De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatburgerschap

10 relevante Begrippen:Democratische revolutie: Een revolutie die gebaseerd is op het idee van volkssoevereiniteit en die als belangrijkste doel heeft alle of een deel van de burgers inspraak te geven in het bestuur en de grondrechten van burgers vast te leggen in een grondwet.Grondwet: De verzameling fundamentele wetten van een staat waarin de werking van het politieke systeem en de grondrechten en plichten van de burgers staan beschreven.Represenattieve democratie: Vorm van een bestuur waarbij alle of een groot deel van de burgers het recht hebben om vertegenwoordigers te kiezen die in een volksvergadering (mee)beslissen over het beleid.Staatsburgers: Volwaardig lidmaat van een staat, met alle rechten en verplichtingen van dien.Grondrechten: Fundamentele rechten van individuele burgers tegenover de staat, die worden vastgelegd in een grondwet.Patriotten: De patriotten waren burgers in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden die aan het einde van de 18e eeuw democratisering wilden stimuleren en aan het absolutisme, zoals zij dat zagen, van een falende stadhouder Willem V, prins van Oranje-Nassau, een halt wilden toeroepenStaatsgreep: is de illegale afzetting van een regering, meestal door een kleine groep van een instelling van de bestaande staat - gewoonlijk door het leger - om de afgezette regering te vervangen

door een andere instellingRevolutie: is een plotselinge opstand van het volk of verandering.Machtsovername: de macht krijgen of pakken van een andere partijVolksoevereiniteit: is het principe dat het volk het hoogste gezag van de staat vormt. De uitoefening van staatsmacht wordt bij dit principe gelegitimeerd doordat alle macht die regering, parlement en rechters hebben, geacht wordt vooraf te zijn toegekend door het volk.Radicalen: De radicalen vonden dat alle mensen die tegen de revolutie waren, de doodstraf moesten krijgen. Een van de eerste slachtoffers was Marie Antoinette (koningin van Frankrijk). Federatie: bond van samenwerkende staten of instituties die elk hun eigen zelfstandigheid houden.

politiek: Democratische revolutie, Grondwet, Represenattieve democratie, Staatsburgers, Grondrechten, Patriotten, Staatsgreep, Revolutie, Machtsovername, Volksoevereiniteit, Radicalen en Federatie

religieus:economisch:

cultureel: Staatsburgers, Grondrechten, Patriotten, Staatsgreep, Revolutie, Radicalen en Federatie

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:De Onafhankelijkheidsverklaring van Thomas Jefferson vormde het begin van de Amerikaanse revolutie, de eerste democratische revolutie. Nadat Groot-Brittannië de onafhankelijkheid had erkend, stelde elke Amerikaanse kolonie een eigen grondwet op. Naar moeizame onderhandelingen werd men het in 1787 eens over een federatie, de Verenigde staten, met een eigen grondwet. In die grondwet, die nog steeds bestaat, werd de inrichting van een representatieve democratie beschreven. Staatsburgers (in dit geval: witte mannen met bezit) kozen zelf hun volksvertegenwoordigers in het federale parlement en -voor het eerst- een president. Tussen deze twee machten ontsond een duidelijke balsns. Daarnaast was er een onafhankelijke rechterlijke macht. In 1791 werden in amendementen enkele grondrechten van staatsburgers beter vastgelegd. Het is opmerkelijk dat de revolutie als eerste navolging kreeg in de Republiek der zeven Verenigde Nederlanden. Daar waren immers al lange tijden burgers, de regenten, aan de macht. Maar volgens sommigen leek de Republiek steeds meer op een monarchie. Het stadhouderschap was erfelijk geworden. De regenten voormde steeds meer een gesloten groep en leken wel de nieuwe edele. Ze trouwden onderling en verdeelde bestuursambten onder elkaar. veel burgers zagen het corrupte bestuur als reden voor de slechte economische situatie in de Republiek. de stadhouder en de regenten zetten zich helemaal niet in voor het algemeen belang. De kritische burgers noemde zichzelf Patriotten: zij meende dat ze wel echt voor het Vaderland op kwamen. De Patriotten vonden dat meer burgers politieke mag moesten hebben pas dan zou het land weer een echte republiek zijn: en republiek waarin het volk soeverein was. Vanaf 1780 groeide de aanhang van de patriotten snel. De patriotten riepenburgers op zich te bewapenen. Alleen zo konden de burgers hun vrijheid en hun rechten beschermen tegen de militaire macht van de stadhouder. Met behulp van burgermilities kregen de patriotten controlle over verschillende steden. In 1789 namen ook in Frankrijk de burgers de macht over. Deze revolutie duurde tien jaar en eindigde toen Napoleon Bonaparte ain 1799 een staatsgreep pleegde en alleenheerser werd. Anders dan de Amerikaanse revolutie leidde de Franse niet tot een stabiel democratisch bestuur.Met deze machtsovername door de burgers begon de eerste fase van de revolutie. De nationale vergadering schafte privileges van de adel en de geestelijkheid af. Daarna nam zij de Verklaring van de rechten van de mens en de burger aan, waarin de grondrechten van alle burgers waren

vastgelegd, zoals volksoevereiniteit, gelijkheid en vrijheid van meningsuiting en religie. Vervolgens was wel de vraag hoe democratisch Frankrijk moest worden. De nieuwe leiders van Frankrijk probeerde door middel van leuzen, symbolen en feesten de eenheid van het Franse volk te benadrukken.Toch bleef Frankrijk onrustig. Sommigen vonden de revolutie niet ver genoeg gaan.Door het arme volk voor zich te winnen konden radicale revolutionairen in 1792 de macht grijpen. In 1794 kwamen de radicalen weer ten val en bellande de Franse revolutie in de laatste fase, De nieuwe grodwet legde de macht weer bij burgers.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een oorzaak voor de Amerikaanse revolutie was de koloniën.De koloniën waren al sinds hun stichting gewend aan enige mate van zelfbestuur en religieuse vrijheid. Die vrijheid kende echter grenzen: Groot-Brittanië wilde immers wel verdienen aan zijn koloniën en had daarom verschillende wetten ingevoerd die gunstiger waren voor het moederland dan voor Amerika. Ook wilde de Britse koning meer belanstingen heffen. Toen de koning maatregelen met geweld wilde invoeren, richtte de kolonisten burgermilities op om hun vrijheden te kunnen verdedigen. Ze bewees dat de democratische ideeën werkelijkheid konden worden. Door deze revolutie gingen er meer westerse landen volgen.Een andere oorzaak van de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatburgerschap is de Verlichting. De verlichting veroorzaakte grote veranderingen in het denken over sociale verhoudingen, politiek,economie en religie. Met die groter veranderingen wilde burgers meer gelijkheid en meer macht waardoor er revoluties ontstonden.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een gevolg van de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatburgerschap is dat rijke burgers meer invloed op het bestuur wilde en arme burgers een beter bestaan wilden.Een ander gevolg van de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatburgerschap is dat er een aantal democratische revoluties uitbraken waarin hervormingen worden geëist.1. De Verenigde Staten nemen het initiatief door zich los te maken van de Engelse monarchie.2. Het Franse volk volgt door in 1789 in opstand te komen tegen koning Lodewijk XVI.3. In Nederland maakt de Bataafse revolutie een einde aan de oligarchie van de regenten en de geld verspillende stadhouder Willem V.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1. 1776 Onafhankelijkheids verklaring van de Verenigde Staten - De Verenigde Staten nemen het initiatief door zich los te maken van de Engelse monarchie. Dit is representatief voor het ka omdat dit een van de belangrijkste revoluties was, na deze revolutie volgde er snel meer landen. En met deze revolutie werd bewezen dat de democratische ideeën werkelijkheid konden worden. Door deze revolutie gingen er meer westerse landen volgen. 2. Het Franse volk volgt door in 1789 in opstand te komen tegen koning Lodewijk XVI.Dit is representatief voor het ka omdat deze revolutie tot gevolg had dat er een nieuwe grondwet kwam die de macht weer bij rijke burgers legde. (In 1799 pleegde Napoleon Bonaparte een staatsgreep en werd hij alleenheerser. Dit is ook represenatief voor het ka omdat het in sommige

landen dus ook niet helemaal lukte.)3. 1786 Utrecht kreeg democratisch bestuur - In Nederland maakt de Bataafse revolutie een einde aan de oligarchie van de regenten en de geld verspillende stadhouder Willem V. Met behulp van burgermilities kregen de patriotten controle over verschillende steden. Zo kreeg de stad Utrecht in 1786 het eerste democratische bestuur in de Republiek. Dit is representatief voor het ka omdat dit een revolutie was die (voor even) was gelukt.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Thomas Jefferson (1743-1826) - was een Amerikaans staatsman, filosoof, architect, slavenhouder, kunstenaar en de derde president van de Verenigde Staten. Hij ontwierp de Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 (aangenomen op de 4e juli van dat jaar). Hij is representatief voor dit ka omdat hij de onafhankelijkheidsverklaring heeft gemaakt en dat was het begin van de Amerikaanse Revolutie, de eerste democratische revolutie.Napoleon Bonaparte (1769-1821) - was een Frans generaal en dictator tijdens de laatste regeringen van de Franse Revolutie. Zijn juridische hervorming, de Code Napoléon, had een grote en blijvende invloed op het recht in vele landen, onder andere in Nederland en België. Hij wordt eveneens herinnerd voor zijn rol in de door hem veroorzaakte napoleontische oorlogen en voor de titel van keizer die hij aannam. Het lukte hem tijdelijk een groot deel van Europa onder zijn gezag te brengen. Hij is representatief voor het ka omdat hij een revolutie van de fransen met als gevolg een nieuwe grondwet hard afstraffden. Hij nam met zijn staatsgreep alle macht, hij werd een alleenheerser en dat was juist wat de Franse revolutionisten niet meer wilden.Willem V (1748-1806) - was de laatste erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1751-1795). Hij is representatief voor het ka omdat hij een van de redenen is dat er een revolutie was in de Republiek de Zeven Verenigde Nederlanden, mensen vonden dat hij veel te veel geld uitgaf. En omdat hij de stadhouder was toen de revolutie was.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen KA 27 en 30 ‘de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussie over grodnwette, grondrechten en staatsburgerschap’ is dat de verlichting ertoe leidt dat burgers meer invloed willen en geen belasting meer willen betalen voor oorlogen en kolonies die zich los proberen te maken.Het verband tussen 28 ‘verlicht absolutisme’ en 30 ‘de democratische revoluties’ is dat het volk meer inspraak wilde en dat de vorst dat niet toestond (wel alles voor het volk maar niet door het volk). Toen ontstonden revoluties.

Het verband tussen 29 ‘uitbouw europese overheersing etc’ en 30 ‘democratische revoluties’ is dat door de economische bloei met name in Nederland burgers meer rechten en macht wilden en daardoor ontstonden revoluties..


In deze bron zie je een comissie biedt in 1776 aan de voorzitter van de vergadering van Amerikaanse staten het voorstel voor de onafhankelijkheidsverklaring aan. In het midden staat Thomas Jerfferson (met het rode vest). De schilder John Trumbull was zich erg goed bewust van het belang van dit werk voor het nageslacht. Zo liet hij vijf mannen het document aanbieden in plaats van Jefferson. Verder sprak hij met betrokken over de vraag of ook tegenstanders moesten worden afgelbeeld. Op advies van onder anderen Jefferson deed hij dat uiteindelijk wel. Trumbell werkte meer dan dertig jaar aan

dit schilderij, van 1786 tot 1820. De onafhankelijkheidsverklaring was de start van de Amerikaanse Revolutie, de eerste Democratische revolutie. Deze revolutie had als gevolg de e inrichting van een representatieve democratie. Staatsburgers (in dit geval: witte mannen met bezit) kozen zelf hun volksvertegenwoordigers in het federale parlement en -voor het eerst- een president. In 1791 werden in amendementen enkele grondrechten van staatsburgers beter vastgelegd.


In deze bron zie je het eerste artikel uit de Verklaring van de rechten van de burger (1789).deze bron heeft te maken met de begrippen machtsovername, revolutie, volksoevereiniteit, vrijheid en radicalen omdat deze begrippen allemaal bij de franse revolutie horen. De Verklaring van de rechten van de burger (1789) hoort ook bij de franse revolutie. Een begrip wat natuurlijk niet mag missen is staatsgreep want Napoleon zette een streep door de revolutie door een staatsgreep te plegen een zelf alle macht in handen te nemen.

De industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een inustriële samenleving.

10 relevante Begrippen:Industriële samenleving: samenleving waarin industrie het voornaamste bestaansmiddel is.Industrialisatie: mechanisering van de arbeid.Arbeidsklasse: de groep mensen die zelf geen productiemiddelen bezitten en alleen geld kunnen verdienen door hun arbeid te verkopen.Industriële revolutie: grote verandering in de samenleving waarbij industrie en verkeer steeds meer worden gemechaniseerd.Modern kapitalisme: economisch systeem waarin particuliere ondernemers met behulp van vrije arbeid goederen en diensten produceren met het doel zoveel mogelijk winst te maken door ze op de vrije markt te verkopen.Economisch liberalisme: het streven naar een economisch systeem waarbij de staat zich zo minmogelijk bemoeit met de economie en de ondernemer maximale vrijheid heeft.Mercantilisme: economische theorie uit de vroegmoderne tijd, die inhield dat de welvaart van een natie afhankelijk is van het aanbod van kapitaal in die natieHandelskapitalisme: en economisch systeem dat ontstond bij de opkomst van de rijke stedelijke gebieden in Noord-Italië en Vlaanderen in de hoge en late middeleeuwen.Massaproductie: de productie van grote hoeveelheden standaardproductenFabriekssteden: industriële nederzettingen waarin de werkgelegenheid hoofdzakelijk te vinden is in fabrieken ter vervaardiging van bijvoorbeeld, papier, staal of textiel categorie: Nederzettingen en landschappen.

periode: Industriële revolutie economisch: Industriële samenleving, Industrialisatie, Arbeidsklasse, Modern kapitalisme, Economisch liberalisme, Massaproductie, Mercantilisme, Handelskapitalisme en FabrieksstedenCultureel: Fabriekssteden

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:In de tweede helft van de 18e eeuw begon de Engelse economie vorsten groeien. Er waren wel vaker periode geweest van flinke groei, maar deze keer ging het om een verandering in de aard van de economie. De kleinschalige en handmatige productie, die kenmerkend is voor de agrarisch-urbane samenleving, veranderde in een gemechaniseerde massaproductie van de industriële samenleving. De ontwikkelingen in de textielindustrie hadden enorme gevolgen voor de rest van de economie. Andere bedrijfstakken gingen ook stoommachines gebruiken. Daardoor groeide ook de mijnbouw en ijzerindustrie uit tot belangrijke pijlers van de economie. Vooral in gebieden met steenkool en ijzererts ontwikkelde kleine dorpen en stadjes zich tot enorme fabriekssteden met honderdduizenden inwoners. Ook sociaal had de industrialisatie grote gevolgen. Die waren vooral zichtbaar in de nieuwe fabriekssteden, Waar na het wegvallen van de huisnijverheid veel plattelandsbewoners naartoe waren getrokken. Deze mensen vormden een nieuwe sociale groep, de arbeidsklasse.

De ontwikkelingen in de textielindustrie en al de gevolgen daarvan waren zo ingrijpend voor de Economie en samenleving, dat we spreken van een industriële revolutie. De periode van de industriële revolutie wordt gezien als de tijd waarin het modern kapitalisme en economisch liberalisme ontstonden. In een modern kapitalistisch systeem produceren particuliere ondernemers goederen en diensten met het doel zoveel mogelijk winst te maken door ze op de vrije markt te verkopen. Deze vorm van kapitalisme richt zich dus op de productie van goederen en diensten en onderscheidt zich van het oudere handelskapitalisme, waarin ondernemers winst proberen te maken door goederen te verhandelen. Belangrijk voor de ontwikkeling van het modern kapitalisme was ook dat mensen anders ging nadenken over de beste manier om een land welvarend te maken. Halverwege de 18e eeuw waren velen nog voorstander van een mercantilistische economische politiek.Deze had tot doel zoveel mogelijk te laten profiteren van de economie. De staat probeerde de economie met allerlei wetten te sturen en te beschermen tegen andere landen, bijvoorbeeld door belasting te heffen op de import van buitenlandse goederen. Op dit mercantilisme kwam in de 18e eeuw steeds meer kritiek.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:een van de oorzaken van de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een inustriële samenleving is de groei van de engelse economie. In de tweede helft van de 18 e eeuw begon de Engelse economie fors te groeien. Er waren wel vaker perioden geweest van flinke groei, maar deze keer ging het om een verandering in de aard van de economie. Het waterframe van Arkwright is daarvan een illustratie. Het werkte niet alleen sneller maar leidde ook tot een andere manier van produceren. En dat is dan gelijk een andere oorzaak van het ka, de kleinschalige en handmatige productie, die kenmerkend is voor de agrarisch-urbane samenleving, veranderde in de gemechaniseerde massaproductie van de industriële samenleving.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen van de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een inustriële samenleving is dat door de landbouw machines er een agrarische revoultie plaatsvind en nu trekken de overbodig geworden landbouwwerkers naar de stad gaan op zoek naar werk in de fabrieken. een ander gevolg van de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een inustriële samenleving is dat er behoefte van fabrikanten en handelaren aan snellere verbindingen zorgt met de komst van stoomschepen en stoomtreien voor een transportrevolutie. De aanleg van

vele kanalen en duizenden kilometers spoorbaan. Nog een gevolg is dat de behoeft aan grondstoffen (vooral kolen en ijzer) en afzetgebied sterk stijgt. Daardoor ontstaat het Moderne Imperialisme.Europese regeringen zetten de bevolking in hun koloniën onder druk om meer te produceren en meer grondstoffen te leveren voor de Europese industrieën.Een intensieve zoektocht naar nieuwe koloniale gebieden in Azië en Afrika o.a. om als afzetmarkt te kunnen gebruiken

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1776 Adam Smith pleit voor economische vrijheid - Adam Smith pleitte in zijn beroemde werk The Wealth of Nations uit 1776 voor een zo groot mogelijke economische vrijheid. De enige taak van de overheid was ervoor te zorgen dat de economie goed kon functioneren. De overheid moest zich dan ook niet bemoeien met de hoogte van de lonen en ook moest iedereen zelf kapitaal kunnen bezitten. Dit is representatief voor het ka omdat hij de gronlegger werd van het economisch liberalisme wat een belangrijk onderdeel uitmaakte van de industriële samenleving.1782 James Watt verbetert de stoommachine - Het principe van stoomkracht was al bekend bij de oude Grieken, maar pas in 1782 wist James Watt de stoommachine zodanig te verbeteren, dat zij op grote schaal kon worden ingezet in (texiel)fabrieken. Dit is representatief voor het ka omdat de stoom machiene een belangrijk deel uitmaaktte van de industriële revolutie en samenleving1835 Britse gilden werden afgeschaft - De ideeën van Smith waren een welkome steun voor handelaren en fabrieken. Zij vonden dat mercantilistische wetten hun activiteiten belemmerden en streefden in het Britse parlement naar afschaffing. Ook bestreden zij de macht van de ambachtsgilden die concurentie probeerde uit te bannen om eigen leden te beschermen. Uiteindelijk werden Britse gilden in 1835 afgeschaft. Zij hadden tegen die tijd nauwelijks meer invloed. Dit is representatief voor het ka omdat dit een goed voorbeeld is van gevolgen van de industriële revolutie en samenleving.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Adam Smith (1723-1790) - een Schotse moraalfilosoof en een pionier op het gebied van de politieke economie. The Wealth of Nations, wordt beschouwd als zijn magnum opus en het eerste moderne werk in de economie. Smith wordt alom genoemd als de vader van de moderne economie. Ook wordt hij beschouwd als een van de grondleggers van het klassieke liberalisme. Hij was van mening dat het nastreven van het eigen individuele belang ook in het grootste maatschappelijk belang zou resulteren. Hij is representatief voor het ka omdat hij de grondlegger is van het economisch liberalisme wat een belangrijke stroming is voor de industriële revolutie en samenleving.James Watt (1736-1819) - een Schotse ingenieur die wordt beschouwd als de uitvinder van de moderne stoommachine. Hij is representatief voor dit ka omdat hij belagrijke verbeteringen heeft gedaan aan de stoommachine. De stoommachine was een belangrijk onderdeel van de industriële revolutie en samenleving, omdat er door de stoom machiene veel efficenter vervoerd kon worden.Blanchard Jerrold (1826-1884) en Gustave Doré (1832-1883) - In 1872 publiceerde de Franse tekenaar Gustave Doré en de Britste journalist Blanchard Jerrold samen een boek over de armoede en ellende in Londen: Londen. Een pelgrimstocht. Daarvoor hadden ze, soms onder politiebegeleiding, gedurende vier jaar de Londense overbevolkte sloppenwijken bezocht. Zij zijn represenattief voor het ka omdat zij ook de slechte kan van het economisch liberalisme lieten zien.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen KA 31 ‘de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legt voor een industriële samenleving’ en 32 ‘discussies over de sociale kwesties’ is dat door de industriële revolutie werd het verschil tussen rijk en arm nog groter, waardoor de sociale kwesties ook groter werden. Daar ontstond discussie over.

Het verband tussen KA 31 ‘de industriële revolutie’ en 33 ‘de moderne vorm van imperialisme die verband houdt met de industrialisatie’ is dat de opbrengsten door het koloniale imperium verhoogd worden door de industriële revolutie, want ze haalden grondstoffen uit de kolonies.

Het verband tussen KA 31 ‘industriele revolutie’ en 34 ‘de opkomst van emancipatiebewegingen’ is dat door de industriële revolutie groepen zich meer achtergesteld voelen (arbeiders, vrouwen) en opkomen voor hun rechten. Daar is gehoor voor want ze zijn bang voor een volksopstand.

Het verband tussen KA 31 en 35 ‘Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces’ is dat door de basis die wordt gelegd door de industriële samenleving steeds meer mensen zich achtergesteld voelden en opkwamen voor invloed en KA 35 is het resultaat.

Het verband tussen KA 31 en 36 ‘de opkomst van politiek maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme’ is dat mensen in de industriële maatschappij zich achtergesteld voelden, opkwamen voor hun rechten, meer invloed kregen en opkwamen voor hun eigen groepen naar hun eigen ideeën.


Vrouwen en kinderen aan het werk in een Londense katoenfrabriek, vaak maar dan twaalf uur per dag. De man - mogelijk de eigenaar- geeft aanwijzingen. Rondom dit soort fabrieken waren meestal grote frabriekssteden. Dit soort fabrieken horen bij de Industrialisatie en bij de industriële samenleving en er onstond ook een arbeidsklasse.


Fredrich Engels, een Duitse ondernemer die in het Britse Manchester werkte, in zijn kritische boek De toestand van de arbeidende klasse in Engeland naar eigen aanschouwingen en authentieke bronnen uit 1845. Engels was de naaste vriend en medewerker van de grondlegger van communisme, Karl Marx. Tijdens de industriële revolutie werden arbeiders meestal slecht behandeld. Door het economisch Liberalisme werd de arbeidsklasse heel erg achter gesteld.

De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie

10 relevante Begrippen:Modern imperialisme: Het verschijnsel vanaf de 19e eeuw waarbij Europese landen streven naar een groot kononiaal rijk en de koloniën gebruiken als producenten van grondstoffen en als afzetgebied.Indirect bestuur: Manier van besturen van een kolonie waarbij het inheemse bestuur ondergeschikt

is aan het koloniale bestuur, maar wel blijft functioneren.Direct bestuur: Manier van besturen van een kolonie waarbij Europese ambtenaren de koloniale bevolking rechtstreeks besturern, zonder tussenkomst van een inheems bestuur Cultuurstelsel: Een economisch systeem voor de exploitatie van java; hierbij moest de bevolking een vijfde van haar grond bebouwen met landbouwgewassen voor de Europese markt in ruil voor plantloon.Kolonialisme: Een ideologie die gericht is op kolonisatie.Inheemse bevolking: de mensen die tot een land behoren door geboorte; de niet geïmmigreerde inwoners van een land.Nationalisme: een ideologie die het eigen land als uitgangspunt stelt. Daarbij wordt gestreefd naar een eigen land of juist meer invloed daarvan. Het nationalisme bevordert en benadrukt de eigenschappen van het eigen volk.Exploitatie: gebruikenWereldeconomie: het geheel van economische betrekkingen tussen de landen van de wereld. Het is niet alleen een optelling van alle nationale economieën, maar ook de onderlinge interactie.Moederland: een staat die een `ouderlijke` vorm van voogdij uitoefent over één of meer andere staten, die het heeft gesticht of onderworpen met een koloniaal statuut, vooral wanneer die geacht worden inferieur te zijn en dus `beschaafd` en-of tot her ware geloof bekeerd moeten worden.

politiek: Indirect bestuur, Direct bestuur en Moederland

religieus:economisch: Modern imperialisme, Cultuurstelsel, Kolonialisme, Exploitatie en Wereldeconomie

cultureel: Modern imperialisme en Inheemse bevolking

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:Dat de vorst van een kleine Europees land als België Zo'n enorm gebied in Afrika in bezit kon nemen, had alles te maken met het modern imperialisme van die tijd. Kolonialisme was al veel ouder, maar in de tweede helft van de 19e eeuw veranderde het van karakter. Europese landen waren niet langer tevreden met handelsposten of kleinere bezittingen van waaruit handel konden drijven. Vanaf 1870 begon er een soort race tussen West-Europese landen om zo snel mogelijk zelfs de meest ondoordringbare gebieden te bezetten. Ze wilden hun koloniën veel beter gaan beheersen en fors uitbreiden tot grote wereldrijken of ‘Imperia’.Dat Europese landen koloniën in Azië en Afrika wilde veroveren en daadwerkelijk wilde besturen, had er een aantal oorzaken. Één van die oorzaken is dat een groot overzeese rijk politiek en militair aanzien gaf. In die zin was er indirect verband tussen modern imperialisme en nationalisme en trots volk verdiende een groot koloniaal rijk. een andere oorzaak is dat ook oprechte bedoelingen in rol speelde, maar die kwamen vaak voort uit het gevoel van superioriteit ten opzichte van andere volken. Zo trokken missionarissen en predikaten de binnenlanden in om het christelijke geloof en de Europese beschaving te verspreiden,vanuit de overtuiging dat ze daarmee goeddeden. Gevolgen van het modern imperialisme waren er ook. Een eerste gevolg was dat de mensen in koloniën te maken kregen met de Europese politieke machthebbers. Hoe dat gebeurde, ging af van wie de kolonisator was. Groot-Brittannië werkte met een indirect bestuur of ‘indirect rule’. Inlandse voorste en bestuurders in India blijven daarbij op hun plaats, maar moesten wel de orders doorgeven die ze van Britse ambtenaren kregen. Deze manier van besturen was relatief goedkoop en werd daarom ook in Nederlands-Indië ingevoerd. Maar niet alle imperialistische mogendheden hadden deze werkwijze. De Franse kozen voor direct bestuur door Franse bestuurders. Dat was duurder en kwam de winstgevendheid van het gebied niet ten goede, maar gaf wel meer zekerheid.

Een tweede gevolg voor de inheemse bevolking van de koloniën was dat zij werd gedwongen bij te dragen aan economische activiteiten van het moederland. Dit was in langdurig proces, dat in Azië al vroeg in de 19e eeuw begon. Een voorbeeld daarvan is de invoering van het cultuurstelsel in Nederlands-Indië in 1830. Volgens dit stelsel moest de bevolking van nederlands-indië voortaan koffie, thee, suiker en Indigo voor de wereldmarkt produceren dit stelsel ging ten koste van de verbouw van rijst, omdat de boeren voortaan 20% van de grond moest gebruiken voor de verbouwing van deze producten. Het cultuurstelsel werd rond 1870 vervangen door een andere vorm van exploitatie, die de bevolking wel enige verlichting bracht. Maar de Europese vraag naar koloniale producten bleef steigen, onder invloed van de industrialisatie. Daardoor ging een steeds groter deel van inheemse bevolking van Europese koloniën in Azie en Afrika deel uitmaken van de door Europeanen beheerste wereldeconomie.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken voor de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie is dat voor landen met een opkomende industrie veroveringen belangrijk waren om zich op een goedkope manier te verzekeren van belangrijke grondstoffen als olie, nieuwe afzetmarkten voor hun producten.Een andere oorzaak is dat er ook oprechte bedoelingen een rol speelde, maar die kwamen vaak voort uit het gevoel van superioriteit ten opzichte van andere volken. Zo trokken missionarissen en predikaten de binnenlanden in om het christelijke geloof en de Europese beschaving te verspreiden, vanuit de overtuiging dat ze daarmee goeddeden. Om dezelfde reden waren veel liberale denkers voor verspreiden van beschaving en kapitalisme. In een beroemd gedicht uit 1899 werd het verschijnsel verwoord als de’White Man's burden’, de verplichting die het witte erop Europa voelde om ‘minder ontwikkelde’ volken te leren lezen, schrijven, werken en geloven zoals dat in de koloniseren de landen gebeurde. De veroveringen werden vergemakkelijkt door nieuwe technologische en wetenschappelijke uitvindingen. De komst van de Telegraaf bijvoorbeeld zorgde ervoor dat de verbindingen tussen moederland en kolonie veel gemakkelijker en sneller werden. Dankzij deze technische voorsprong waren Europeanen ook veel beter bewapend.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen van het ka is dat eind 19e en begin 20e eeuw de industrialisatie in de westerse wereld in een stroom versnellig komt. Gevolgen daarvan zijn dan weer: - Toenemde productie en later massaproductie.- Dalende prijzen- Toenemende consumptie en later massaconsumptie;- toenemende behoefte aan grondstoffen en afzetgebieden.Er waren ook gevolgen bij de moderne vorm van imperialisme: Europese regeringen proberen- De opbrengsten uit bestaande koloniën te verhogen;- zo snel mogelijk een koloniale imperium uit te breiden;- als nieuwkomers, bijvoorbeeld Duitsland ook koloniën te veroveren;Politieke spanningen en soms koloniale oorlogen tussen de westerse landen.Ook voor de inheemse bevolkingen had de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie gevolgen.mensen in kolonien kregen te maken met Europese politieke machthebbers.Een tweede gevolg voor de inheemse bevolking van de koloniën was dat zij werd gedwongen bij te dragen aan economische activiteiten van het moederland. Dit was in langdurig proces, dat in Azië al

vroeg in de 19e eeuw begon. Een voorbeeld daarvan is de invoering van het cultuurstelsel in Nederlands-Indië in 1830. Volgens dit stelsel moest de bevolking van nederlands-indië voortaan koffie, thee, suiker en Indigo voor de wereldmarkt produceren dit stelsel ging ten koste van de verbouw van rijst, omdat de boeren voortaan 20% van de grond moest gebruiken voor de verbouwing van deze producten.Een derde gevolg was dat een deel van de inheemse bevolking werd ingeschakeld bij het bestuur en in het leger. vaak koos het westere bestuur daarbij voor heel specifieke bevolkingsgroepen zoals etnische of religieuze minderheden.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1830 - Nederlands-indië stelt het cultuurstelsel in. Volgens dit stelsel moest de bevolking van nederlands-indië voortaan koffie, thee, suiker en Indigo voor de wereldmarkt produceren dit stelsel ging ten koste van de verbouw van rijst, omdat de boeren voortaan 20% van de grond moest gebruiken voor de verbouwing van deze producten. Hiermee schakelt Nederland Nederlands-Indië intensieve in voor de eigen economie. Dit is representatief voor het ka omdat met het instellen van het cultuurstelsel hiermee Nederland ook bij droeg aan het modern imperialisme.1870 - Vanaf 1870 begon er een soort race tussen West-Europese landen om zo snel mogelijk zelfs de meest ondoordringbare gebieden te bezetten. Ze wilden hun koloniën veel beter gaan beheersen en fors uitbreiden tot grote wereldrijken of ‘Imperia’. In enkele tientallen jaren veroverden zijn grote gebieden, vaak met veel geweld. Zo voelde Nederland een lange koloniale oorlog om Atjeh onder controle te krijgen. Dit is representatief voor het ka omdat door deze strijd er heel veel kolonies ontstonden. Deze kolonies hadden allemaal tot doel om winst te maken en veel producten naar het moederland te vervoeren om de groeiende industrialisatie bij te blijven. Dit droeg dus bij aan het Modern imperialisme.1884-1885 - De belangrijkste Europese landen kwamen in Berlijn samen om regels op te stellen over hoe ze Afrika onderling zouden verdelen. Dit is representatief voor het ka omdat deze verdeling van Afrika voor veel nieuwe kolonies zorgde die hopelijk weer voor veel nieuwe grondstoffen zouden zorgen. Deze kolonies hadden allemaal tot doel om winst te maken en veel producten naar het moederland te vervoeren. Dit droeg dus bij aan het Modern imperialisme.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a: Koning Leopold II (1835-1909) - Koning van België. Leopold was de oprichter en enige eigenaar van Congo-Vrijstaat, ook wel Onafhankelijke Congostaat genoemd, en al zijn mensen, een particulier project dat namens hem werd ondernomen. Hij gebruikte ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley om hem te helpen aanspraak maken op Congo, een gebied dat nu bekend staat als de Democratische Republiek Congo. Tijdens de Conferentie van Berlijn van 1884–1885 hebben de koloniale naties van Europa zijn claim op het gebied goedgekeurd onder de voorwaarde dat de levens van de inheemse bewoners in Congo-Vrijstaat moesten verbeterd worden. Hij is representatief voor het ka omdat hij de mensen in zijn kolonie kongo vreselijk behandelde en heeft uitgebuit. Hij is een goed voorbeeld van een leider die niet goed op lange termijn met zijn kolonies kon omgaan. Henry Morton Stanley (1841-1904) - was een Welsh-Amerikaans-Brits journalist en ontdekkingsreiziger. In 1879-80 voer Stanley opnieuw op de Congo. Dit keer was hij in dienst van het "Studiecomité voor Opper Congo" koning Leopold II van België, voor wie hij het gebied aan de zuidelijke oever in bezit nam, daarmee de grondslag leggend voor de Onafhankelijke Congostaat. In 1881 stichtte Stanley de handelspost Leopoldstad, het latere Kinshasa. Hij is representatief voor het ka omdat hij in dienst was voor Koning Leopold II van België en hij met de verovering van het gebied

aan de zuidelijke over de doorslag gaf voor de latere stichting van de Onafhankelijke Congostaat en die droeg bij aan het Modern imperialisme.Mark Twain (1835-1910) - was een Amerikaanse schrijver en humorist. Hij screef een pamflet in 1905, King Leopold’s Soliloquy. Dat was een Felle en ironische aanklacht tegen Leopolds onmenselijke regime in Congovrijstaat. Hij is representatief voor het ka omdat hij met dit pamflet een belangrijke rol speelde bij het ontstaan van internationaal protest tegen de toestand in Kongo.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen KA 31 ‘de industriële revolutie’ en 33 ‘de moderne vorm van imperialisme die verband houdt met de industrialisatie’ is dat de opbrengsten door het koloniale imperium verhoogd worden door de industriële revolutie, want ze haalden grondstoffen uit de kolonies. Het verband tussen KA 32 ‘sociale kwesties’ en KA 33 ‘modern imperialisme’ is dat de sociale kwestie werd gestimuleerd door het modern imperialisme.Het verband tussen 33 en 34 is dat door het modern imperialisme werd de politieke ongelijkheid steeds groter, ook voor de kolonies, en daar ontstonden ook emancipatiebewegingen uit.

het verband tussen 33 en 35 is dat door voortschrijdende democratisering ook meer ruimte ontstond voor de gedachte dat het niet goed was kolonies te hebben of slaven.

het verband tussen 33 en 36 is dat door het doel van wetenschappelijk socialisme (gelijkheid voor iedereen op aarde) wat opkwam in ka 36 heeft invloed ka 33, hoe je naar kolonies kijkt.


In deze beeldbron zie je een spotprent uit het Duitse satirische weekblad simplicissimus. Deze spotprent gaat over de manier waarop Europeese landen met hun koloniën in Afrika omgingen. afgebeeld zijn de Duitse aanpak, de Engelse, de Franse en de Belgische. Kolonialisme zorgde voor veel kolonies. Die koloniën kregen te maken Met Europese politieke machthebbers. Hoe De kolonisator bestuur de verschillende tussen indirecte of directe bestuur.


In deze bron lees je een stukje tekst van een aanvoeder van de Mau Mau, een volk in Kenia, aan het einde van de 19e eeuw. Door het Kolonialisme werd onderanderen Kenia een kolonie. Meestal werden kolonies gebruikt voor grondstoffen die dan naar het moederland werden vervoerd. Dit hoorde bij het modernd imperialisme.

De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

10 relevante Begrippen:Nationalisme: Sterke voorliefde voor de cultuur van het volk waartoe men zich rekent en het streven naar de eenheid van dat volk binnen een nationale staat.

Economisch liberalisme: Het streven naar een economisch systeem waarbij de staat zich zo min mogelijk bemoeit met de economie en de ondernemer maximale vrijheid heeft.Politiek liberalisme: Politieke stroming die het opneemt voor de vrijheid van het individu tegenover de macht van de staat.Kiesrecht: Het recht om deel te nemen aan verkiezingen voor bestuurlijke functies.Feminisme: Politieke beweging die zich ten doel stelt de achtergestelde positie van vrouwen te verbeteren, in de eerste plaats via hervormingen van het kiesrecht.Democratisering: de uitbreiding van het kiesrecht over een steeds grotere groep burgers.Socialisme: politieke stroming die opkomt voor de arbeidersklasse, hetzij door een revolutie, hetzij door te streven naar kiesrechtuitbreiding en hervormingen langs parlementaire weg.Sociaaldemocratie: de stroming binnen het socialisme die langs parlementaire weg opkomt voor de arbeidsklasse.communisme: stroming binnen het socialisme die het lot van de arbeidersklasse wil verbeteren door middel van een revolutie, die moet leiden tot een klasseloze samenleving en gemeenschap bezit van de productiemiddelen.

Confessionalisme: politieke stroming, waarbij het geloof (rooms katholiek of protestants) uitgangspunt is voor het politieke handelen.

politiek: Nationalisme, Economisch liberalisme, Politiek liberalisme, Kiesrecht, Feminisme, Democratisering, Socialisme, Sociaaldemocratie, communisme en Confessionalisme

religieus:economisch: Economisch liberalisme

cultureel: NationalismePolitiek-maatschappelijke stroming: Nationalisme, Economisch liberalisme, Politiek liberalisme, Feminisme, Socialisme en Confessionalism

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:Als we de betekenis van de Democratische revoluties (o.a. Franse Revolutie) voor de eenvoud van het verhaal samenvatten in de bekende leus “vrijheid gelijkheid en broederschap”, dan kunnen we de belangrijkste politiek-maatschappelijke stromingen zien als erfgenamen van deze revoluties. Het liberalisme richt zich vooral op het vrijheidsideaal: vrijheid voor het individu, vrijheid in het economisch verkeer. In de meer democratische landen groeit het liberalisme uit tot de machtigste stroming van de 19e eeuw. Het nationalisme begint als een romantische beweging die het eenheidsgevoel van het volk wil versterken met vooral nadruk op culturele kenmerken. Na verloop van tijd wordt het nationalisme vooral in middel van machthebbers om de band tussen staat en onderdanen te verstevigen, waardoor mensen zich niet alleen meer voor verbonden voelt met de eigen natie, maar ook andere landen gaan gaat zien als concurrent en tegenspeler.Het socialisme ontfermt zich over het ideaal van “gelijkheid en broederschap”. Deze stroming komt op voor de achtergestelde arbeidersklasse. Binnen het socialisme bestaan grote meningsverschillen over de manier waarop. Wordt het een revolutie waarbij de arbeiders de macht overnemen (marxisme) of komen veranderingen tot stand langs democratische weg via het parlement (sociaal-democratie)? Als gevolg van de Verlichting en de scheiding van de kerk en staat hebben de kerken invloed moeten inleveren. Om het verloren terrein terug te winnen en de gelovigen binnen boord te houden gaan ook confessionele over tot vorming van katholiek of protestants een politieke partijen en versterking

van confessionele maatschappelijke organisaties. dit streven verleid tegen het einde van de 19e eeuw tot de zogenaamde eerste feministische golf . Er waren dus veel maatschappelijk-politieke stromingen ontstaan zoals: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme. (zie begrippen voor meer uitleg)Het liberalisme had eerst economisch liberalisme en daarna pas politiek liberalisme. De beweging die zich inzetten voor een meer structurele verbetering van het lot van de arbeiders, noemen we het socialisme.nu de binnen het socialisme verschillende richtingen af. Sommige (tegenwoordig aangeduid als aanhangers van de sociaaldemocratie) stelde hun hoop op het parlement en streeft het daarom naar kiesrecht voor iedereen. Immers: als ook arbeiders vertegenwoordigers in het parlement konden kiezen, konden die de wetgeving veranderen, de Lange werktijden verkorten en de lonen verhogen het parlement Wees het idee af en het zou nog meer dan 75 jaar duren voordat alle Britse mannen naar de stembus mochten.ontgoocheld door deze en andere ervaringen concludeerde een andere groep socialisten dat een vreedzame oplossing niet mogelijk was. Van hen was de Duitse denker Karl Marx verruit de belangrijkste. volgens hem werden de rijken steeds rijker en de armen steeds armer. Dat zou onvermijdelijk leiden tot massale ‘klassenstrijd’ en uiteindelijk tot de omverwerping van het kapitalisme.Daarna zou een gelukkige tijd aanbreken, en klasseloze samenleving, waren alle productiemiddelen gemeenschappelijk bezit zouden zijn en niemand meer gebrek zou rijden. Marx noemde zijn Leer het communisme. In 1848 publiceerde hij in zijn vriend Frederich Engels het communistische manifest. Daarin deden zij een oproep aan alle arbeiders, waar ook ter wereld, om zich te verdedigen en op gewelddadige wijze de maatschappelijke orde omver te werpen. Vanaf het einde van de 19e eeuw slaagde zij erin wetten door te voeren die kinderarbeid verboden, die onderwijs, Volksgezondheid en volkshuisvesting verbeterde en die ervoor zorgde dat steeds meer mensen kiesrecht kregen. Deze uitbreiding van het kiesrecht wordt aangeduid met het begrip democratisering.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken voor de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme is de Verlichting. De verlichting is een belangrijke oorzaak voor de opkomst van al deze politiek-maatschappelijke stromigen omdat de verlicht nieuwe iedeeën met zich mee bracht en mensen nu bijvoorbeeld grondrechten erg belangrijk werden. Mensen gingen ook zichzelf (de mens) steeds meer centraal stellen, er kwam onvrede over de macht die sommige vorsten hadden en mensen wilde verandering zien. Mensen kwamen met ideeën en zo ontstonden bijvoorbeeld dit soort politiek-maatschappelijke stromigen.Een ander oorzaak voor de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme waren de Revoluties. Als we de betekenis van de democratische revoluties (o.a. Franse Revolutie) samenvatten in de bekende leus “vrijheid, gelijkheid en broederschap”, dan kunnen we de belangrijkste politieke stromingen zien als erfgenamen van deze revoluties.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een gevolg van de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme is de opkomst van nieuwe politiek-maatschappelijke stromingen is door de opkomst van deze politiek-maatschappelijke stromingen dat de socialisten en het confessionalisme eigen verenigingen en organisaties opricht zoals politieke partijen, vakbonde, scholen, werkgeversorganisaties, sprotverenigingen en kranten. Nu werden de overgebleven liberalen worden min of meer gedwongen dit ook te doen.Een ander gevolg is dat de Nederlandse samenleving een verzuilde samenleving werd. Dat houdt in

dat er niet meer een geloof was waar iedereen bij (wilde) hoorde(n) maar dat er veel verschillende groepen waren, nu konden mensen zelf kiezen waar zij bij wilde horen.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1833 - Het Britse parlement maakte een einde aan de slavernij in de koloniën. Tegen de meest schrijnende vorm van ongelijkheid, die tussen een vrije burger en een slaaf, was al in de 18e eeuw protest aangetekend, met met woorden, maar ook door acties en opstanden van slaven. En met succes: kort na 1800 schaften alle Europese landen de slavenhandel af, Groot-Brittannië als eerste. Nadat deze klap was toegediend, concentreerden de abolitionisme zich op de strijd tegen de slavernij zelf. In 1833 maakte het Britse parlement een eind aan de slavernij in de koloniën. Dit is representatief voor het ka omdat veel opkomende politiek-maatschappelijke stromingen tegen ongelijkheid waren.1917 - In Nederland kregen mannen kiesrecht. In 1848 publiceerde hij in zijn vriend Frederich Engels het communistische manifest. Daarin deden zij een oproep aan alle arbeiders, waar ook ter wereld, om zich te verdedigen en op gewelddadige wijze de maatschappelijke orde omver te werpen. Vanaf het einde van de 19e eeuw slaagde zij erin wetten door te voeren die kinderarbeid verboden, die onderwijs, Volksgezondheid en volkshuisvesting verbeterde en die ervoor zorgde dat steeds meer mensen kiesrecht kregen. Deze uitbreiding van het kiesrecht wordt aangeduid met het begrip democratisering. Dit is representatief voor het ka omdat de socialistishe beweging (een van de opkomende politiek-maatschappelijk stromingen) streed voor kiesrecht en die strijd uiteindelijk won. In 1919 kregen ook vrouwen in Nederland kiesrecht hiermee was een een andere opkomende politiek-maatschappelijk stroming die (een deel van) haar wil had gekregen namelijk Feminisme.1870 - Vanaf 1870 begonnen ook West-Europese vrouwen voor hun rechten te strijden. In deze eerste feministische golf legden ook de Europese vrouwen, die meestal afkomstig waren uit hogere middenklasse, het accent op verwezenlijking van het algemeen kiesrecht voor vrouwen. Dit is representatief omdat een van de opkomende politieke stromingen steeds groter werd namelijk het femisnisme.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Karl marx (1818-1883) - een Duits denker die de (politieke) filosofie, de economie, de sociologie en de historiografie sterk heeft beïnvloed. Hij was een grondlegger van de arbeidersbeweging en een centraal figuur in de geschiedenis van het socialisme en het communisme. Hij is representatief voor dit ka omdat hij een belangrijke rol heeft gespeeld in het socialisme en het communisme. Hij heeft ook met zijn oproep naar arbeiders om zich te verenigen en op geweldadige wijze de maatschappelijke orde omver te werpen er uiteindelijk voor gezorgd dat er in de meeste Europeese landen kiesrecht kwam (o.a. in Nederland)Elizabeth Cady Stanton ( 1815-1902) - was een Amerikaanse suffragette en burgerrechtenactiviste. Ze was een voorvechtster in de strijd voor het vrouwenkiesrecht in de Verenigde Staten. Zij is representatief voor het ka omdat ze een belangrijke rol heeft gespeeld in het feminisme. Ze organiseerde in 1848 de eerste discussiebijeenkomst over vrouwenrechten, in Senceca. Zij ontwikkelde zich tot een belangrijk abolotionistee voorvechter van vrouwenkiesrecht. Willem II (1792-1849) - was van 7 oktober 1840 tot aan zijn dood in 1849 koning der Nederlanden, groothertog van Luxemburg en hertog van Limburg. Hij is representatief voor het ka omdat hij uit angst om afgezet te worden instemde met een liberale grondwet. Doordat hij instemde kwam er ministeriële verantwoordelijkheid, Vrijheid van onderwijs en vrijheid van vereniging en vergadering.

Dit maakt een belangrijk deel uit van latere toepassingen zoals het kiesrecht.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen KA 31 en 36 ‘de opkomst van politiek maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme’ is dat mensen in de industriële maatschappij zich achtergesteld voelden, opkwamen voor hun rechten, meer invloed kregen en opkwamen voor hun eigen groepen naar hun eigen ideeën.Het verband tussen 32 en 36 is dat door de sociale kwesties allerlei groepen eigen ideeën hadden en daar ontstonden dan politieke partijen uit.het verband tussen 33 en 36 is dat door het doel van wetenschappelijk socialisme (gelijkheid voor iedereen op aarde) wat opkwam in ka 36 heeft invloed ka 33, hoe je naar kolonies kijkthet verband tussen 34 en 36 is dat door de emancipatiebewegingen ontstonden er steeds grotere groepen met dezelfde ideeën die voor zichzelf opkwamen en die vormden zich soms tot politiek maatschappelijke stromingen.

het verband tussen 35 en 36 is dat door de deelname van steeds meer mannen en vrouwen in het politieke proces er steeds meer politieke partijen werden opgericht.


in deze bron zie je de Amerikaanse Elizabeth Cady Stanton organiseerde in 1848 die de eerste discussiebijeenkomt over vrouwenrechten, in Senceca. Zij ontwikkelde zich tot een belangrijk abolotionistee voorvechter van vrouwenkiesrecht. Elizabeth Cady Stanton was een belangrijke feminist.


In deze bron zie je de onderwijswetten van 1857, 1878 en 1889 en de ‘grondwet van 1917’ over onderwijs.Door de opkomst van politiek maatschappelijke stromingen zoals: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme konden onderanderen deze wetten ontstaan. Door dat dit soort stromingen streden voor bepaalde dingen zoals onderwijs werd dat steeds beter en kwamen er steeds nieuwe wetten.

Discussies over de ‘sociale kwesties’

10 relevante Begrippen:Empancipatie beweging: Beweging die streeft naar de juristische en sociale gelijk berechting van achtergestelde groepen zoals slaven, vrouwen, arbeiders en religieuze minderheden.Feminisme: Politieke beweging die zich ten doel stelt de achtergestelde positie van vrouwen te verbeteren, in de eerste plaats via hervormingen van het kiesrecht.Eerste feministische golf: De feministische beweging in de periode 1840-1920, waarbij feministen

streden voor kiesrecht voor vrouwen.Socaile kwesties: Het vraagstuk van de slechte werk en leefomstandigheden van arbeiders.Vakbonden: organisatie van arbeiders die samen strijden voor betere arbeiders omstandigheden en meer loon.Socialisme: politieke stroming die opkomt voor de arbeidersklasse, hetzij door een revolutie, hetzij door te streven naar kiesrechtuitbreiding en hervormingen langs parlementaire weg.Socialedemocratie: de stroming binnen het socialisme die langs parlementaire weg opkomt voor de arbeidsklasse.Communisme: stroming binnen het socialisme die het lot van de arbeidersklasse wil verbeteren door middel van een revolutie, die moet leiden tot een klasseloze samenleving en gemeenschap bezit van de productiemiddelen.Democratisering: de uitbreiding van het kiesrecht over een steeds grotere groep burgers.Arbeidersklasse: de klasse van mensen die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van de eigen arbeid die verhandeld wordt op de arbeidsmarkt. Het ontstaan van deze klasse in moderne samenlevingen hangt samen met de opkomst van kapitalisme en vooral de industriële revolutie.

stroming: Socialisme, Socialedemocratie, Communisme, Feminisme

politiek: Democratiseringbeweging: Empancipatie beweging, Eerste feministische golf en Vakbonden

cultureel: Arbeidersklasse en Socaile kwesties

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:De meeste mensen hadden geen invloed op het bestuur en ook op economisch en sociaal vlak bij de zijn achtergesteld. Maatschappelijke ongelijkheid had altijd al bestaan, maar ze is Democratische revoluties werd die steeds meer ervaren als onrecht in de 19e eeuw ontstond zodoende structureel verzet tegen allerlei vormen van ongelijkheid tussen mensen. Emancipatiebewegingen van slaven, vrouwen, arbeiders en religieuze minderheden streefden alle naar gelijkberechtiging. Tegen de meest schrijnende vorm van ongelijkheid, die tussen een vrije burger en een slaaf, was al in de 18e eeuw protest aangetekend, met woorden, maar ook door acties en opstandig van slaven. En met succes kort na 1800 schaften alle Europese landen de slavenhandel af. Een tweede vorm van menselijke ongelijkheid die in de 19e eeuw in die schijnwerpers kwam te staan, was die tussen mannen en vrouwen. In de Amerikaanse strijd voor afschaffing van de slavernij waren veel vrouwen actief geweest. Het is geen toeval dat zij ook actief waren in de strijd voor vrouwenrechten, het feminisme. Naar Amerikaans voorbeeld begonnen vanaf 1870 ook West-Europese vrouwen voor een recht te strijden in deze eerste feministische golf legden ook de Europese vrouwen, die meestal afkomstig waren uit hogere middenklasse, het accent op de verwezenlijking van het algemeen kiesrecht voor vrouwen. In de 19e eeuw waren er ook verschillen tussen arm en rijk. Dankzij het kapitalisme en het economisch liberalisme waren sommige fabrieksdirecteur bijzonder rijk geworden. Daartegenover stonden grote groepen fabrieksarbeiders, die heel weinig verdiende en bij ziekte zelfs helemaal geen inkomen hadden. Desondanks trokken veel mensen naar de fabriek steden, waar omvangrijke sloppenwijken ontstonden. Dit maakte de arbeidersklasse en hun armoede heel zichtbaar. Het probleem van structurele armoede en slechte leefomstandigheden werd al snel aangedraaid als de sociale kwestie. Het leiden tot heel verschillende reacties. Sommige Burgers, vooral welgestelde vrouwen, probeerde de meest schrijnende gevallen te verlichten door liefdadigheid: zij zamelden de geld in voor werklozen en verleende steun aan ziekten. Maar dat veranderde de situatie van de

arbeiders niet echt. Het domweg kapot slaan van machines, zoals sommige arbeiders wel eens deden, leverde evenmin veel op. Een andere reactie was dat arbeiders zich begonnen te organiseren in vakbonden. Aanvankelijk delen arbeiders dat om elkaar te verzekeren van fatsoenlijke begrafenis en uitkering bij ziekte en werkloosheid. Maar al snel groeide vakbonden uit dat organisaties die naam is de arbeiders onderhandelde en over arbeidsvoorwaarden. Hun eisen zitten zij kracht bij met werk stakingen. Dat hielp Wel enigszins, maar was volgens sommigen nog niet voldoende. Alleen door de hele samenleving te veranderen kom en de situatie van de arbeiders structureel verbeteren.De beweging die zich inzetten voor een meer structurele verbetering van het lot van de arbeiders, noemen we het socialisme. Al vroeg tekenden zich binnen het socialisme verschillende richtingen af. Sommigen (tegenwoordig aangeduid als aanhangers van de sociaaldemocratie) stelde hun hoop op het parlement en streefden daarom naar kiesrecht voor iedereen. Een andere groep socialisten concludeerde dat een vreedzame oplossing niet mogelijk was. Een van hen was de Duitse denker Karl Marx. Volgens hem worden de rijken steeds rijker en de armen steeds armer. Dat zou onvermijdelijk leiden tot massale ‘klassenstrijd’ en uiteindelijk tot de omverwerping van het kapitalisme. Daarna zou je gelukkige tijd aanbreken, en klasseloze samenleving, waarin alle productiemiddelen gemeenschappelijk bezit zouden zijn en niemand meer gebruikt zou rijden. Marx noemde zijn Leer het communisme. Hoewel bijna heel Europa in 1848 te kampen had met opstandige burgers, kwam de door Marx voorspelde revolutie niet van de grond. Wel drong bij sommige liberale politici het besef door dat de scheve welvaart en machtsverdeling op den duur onhoudbaar zou zijn. Vanaf het einde van de 19e eeuw slaagde zij erin wetten door te voeren die kinderarbeid verboden, die onderwijs, Volksgezondheid en volkshuisvesting verbeterde en die ervoor zorgde dat steeds meer mensen mochten kiezen. Deze uitbreiding van het kiesrecht wordt aangeduid met het begrip democratisering. Rond 1920 hadden de meeste Europese landen het algemeen kiesrecht voor mannen ingevoerd

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:De verlichting is een belangrijke oorzaak voor de discussies over de ‘sociale kwestie’ omdat de verlicht nieuwe iedeeën met zich mee bracht en mensen nu bijvoorbeeld grondrechten erg belangrijk werden. Mensen gingen ook zichzelf (de mens) steeds meer centraal stellen, er kwam onvrede over het grote verschil tussen arm en rijk. De rijke en de fabrieksbazen vonden deze manier goed en wilde niet veranderen maar arme mensen en vaak de middelklaase vond het oneerlijk en onmenselijk, hierdoor ontstonden de discussies over de ‘sociale kwestie’.Een andere oorzaak is de industrialisatie. Door de industialisatie kwamen er veel fabriken en doordat er minder werk op het land te doen was trokken veel boeren families naar de stad om te gaan werken in een fabriek. Rondom de fabrieken ontstonden fabriekssteden. de leef- en werk omstandigheden waren erg slecht voor de arbeiders, ze kregen weinig betaald en de huizen waar ze in woonden waren vaak vies en klein. De armoede en de slechte leefomstandigheden van de arbeiders leidden tot felle discussies en meningsverschillen. Zo ontstond de sociale kwestie.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een gevolg van de discussies over de ‘sociale kwestie’ is dat er veel nieuwe wetten werden ingevoerd die het leven van (o.a.) arbeiders zou moeten verbeteren. Er werd bijvoorbeeld het keisrecht ingesteld en het onderwijs, volksgezondehied en volkshuisvesteging werden verbeterd. In 1874 werd het kinderwetje van Van Houten als eerste sociale wet in Nederland ingevoerd. Kinderen onder de 12 jaar mochten nu niet meer in fabrieken werken, wel op de boederij en of in huishouding.Een ander gevolg van de discussies is dat er vakbonden ontstonden. Vakbonden zijn organisaties van arbeiders die samen strijden voor betere arbeidsomstandigheden en hoger loon. de vakbonden

groeiden en ze organiseerden stakingen. deze vakbonden hebben een belangrijke rol gespeeld in het krijgen van al deze wetten. Deze vakbonden hielpen enigzins, maar was volgens sommigen nog niet voldoende. Alleen door de hele samenleving te veranderen kom en de situatie van de arbeiders structureel verbeteren.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1870 - Vanaf 1870 begonnen ook West-Europese vrouwen voor hun rechten te strijden. In deze eerste feministische golf legden ook de Europese vrouwen, die meestal afkomstig waren uit hogere middenklasse, het accent op verwezenlijking van het algemeen kiesrecht voor vrouwen. Dit is representatief omdat de sociale kwestie ook ging over de ongelijkheid van mannen en vrouwen, de discussie ging dus ook over de gelijke rechten van mannen en vrouwen.1874 - werd het kinderwetje van Van Houten als eerste sociale wet in Nederland ingevoerd. Kinderen onder de 12 jaar mochten nu niet meer in fabrieken werken, wel op de boederij en of in huishouding. Dit is representatief voor het ka omdat dit de eerste sociale wet in Nederland was en omdat de sociale kwestie ging over het probleem van stucturele armoede en slechte leefomstandigheden, kinderen die moesten werken in fabrieken hadden het over het algeem niet goed. 1848 - Pubiceerde Karl Marx en zijn vriend Fredrich Engels Het communistisch manifest. Daarin deden zij een oproep aan alle arbeiders, waar ook ter wereld, omzich te verenigen en op geweldadige wijze de maatschappelijke orde omver te werpen. Dit is representatief voor het ka omdat hij met zijn oproep naar arbeiders om zich te verenigen en op geweldadige wijze de maatschappelijke orde omver te werpen er uiteindelijk voor gezorgd dat er in de meeste Europeese landen kiesrecht kwam (o.a. in Nederland). Hij heeft ook in Nederland ervoor gezorgd dat het onderwijs, de volksgezondheid en de volkshuisvesteging verbeterde. Hij verbeterde hiermee de leefomstandigheden van de arbeiders.


Karl marx (1818-1883) - een Duits denker die de (politieke) filosofie, de economie, de sociologie en de historiografie sterk heeft beïnvloed. Hij was een grondlegger van de arbeidersbeweging en een centraal figuur in de geschiedenis van het socialisme en het communisme. Hij is representatief voor dit ka omdat hij een belangrijke rol heeft gespeeld in het socialisme en het communisme. Hij heeft in de discussie over de sociale kwesties .Hij heeft ook met zijn oproep naar arbeiders om zich te verenigen en op geweldadige wijze de maatschappelijke orde omver te werpen er uiteindelijk voor gezorgd dat er in de meeste Europeese landen kiesrecht kwam (o.a. in Nederland)Samuel van Houten (1837-1930) - een doopsgezinde houthandelaar en liberaal lid van de Groningse gemeenteraad en provinciale staten. Hij werd vooral bekend door zijn Kinderwetje uit 1874 waarin bepaalde vormen van kinderarbeid werden verboden. Hij is representatief omdat hij de sociale kwestie probeerde te verbeteren, bijvoorbeeld door het kinderwetje. Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) - Hij is bekend geworden als de socialistische leider die in november 1918, in navolging van de omwenteling in Duitsland, in Nederland de socialistische revolutie wilde uitroepen. Hij was de voorman van de in 1894 opgerichte Sociaaldemocratische Arbijderspartij (SDAP). Hij is representatief omdat hij voor de arbeiders was en hun slechte leef en werk omstandigheden wilde verbeteren. Hij sprak bijvoorbeeld tijdens een demonstratie voor algemeen kiesrecht.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:

Het verband tussen KA 31 ‘de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legt voor een industriële samenleving’ en 32 ‘discussies over de sociale kwesties’ is dat door de industriële revolutie werd het verschil tussen rijk en arm nog groter, waardoor de sociale kwesties ook groter werden. Daar ontstond discussie over.Het verband tussen KA 32 ‘sociale kwesties’ en KA 33 ‘modern imperialisme’ is dat de sociale kwestie werd gestimuleerd door het modern imperialisme.

Het verband tussen 32 en 34 ‘emancipatiebewegingen’ is dat door de sociale kwestie emancipatie bewegingen ontstonden om tegen de sociale ongelijkheid actie te voeren.

het verband tussen 32 en 35 ’’voortschrijdende democratisering’ is dat door discussie over de sociale kwestie burger meer inspraak wilden op de politiek en dat in KA 35 kregen.

Het verband tussen 32 en 36 is dat door de sociale kwesties allerlei groepen eigen ideeën hadden en daar ontstonden dan politieke partijen uit.


In deze bron zie je Pieter Jelles Troelstra, de voorman van de in 1894 opgerichte Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP), spreekt een massa toe tijdens een demonstratie voor algemeen kiesrecht in Den Haag op 17 september 1912. Er waren door de sociale kwesties veel vakbonden ontstaan die dan samen gingen staken tegen de slechte leef en werk omstandigheden van de mensen die in de arbeidersklasse leefde.


In deze bron zie je de Nederlandse vertaling van De Internationale door Henriette Roland Holst (vóór eind 1900). In 1892 riep de internationale arbeidersbeweging het L’internationale uit tot het officiële lied van de beweging (vakbond). De arbeidersklasse had het zwaar in (o.a.) Nederland de leef en werk omstandigheden waren slecht en als ze ziek werden kregen ze geen geld meer uitbetaald.

De opkomst van emancipatiebewegingen.

10 relevante Begrippen:Emancipatiebewegingen: Beweging die streeft naar de juristische en sociale gelijk berechting van achtergestelde groepen zoals slaven, vrouwen, arbeiders en religieuze minderheden.Feminisme:Politieke beweging die zich ten doel stelt de achtergestelde positie van vrouwen te verbeteren, in de eerste plaats via hervormingen van het kiesrecht.

Socialisme: politieke stroming die opkomt voor de arbeidersklasse, hetzij door een revolutie, hetzij door te streven naar kiesrechtuitbreiding en hervormingen langs parlementaire weg.Sociale kwestie: Het vraagstuk van de slechte werk en leefomstandigheden van arbeiders.Sociaaldemocratie: de stroming binnen het socialisme die langs parlementaire weg opkomt voor de arbeidsklasse.Communisme: stroming binnen het socialisme die het lot van de arbeidersklasse wil verbeteren door middel van een revolutie, die moet leiden tot een klasseloze samenleving en gemeenschap bezit van de productiemiddelen.De eerste feministische golf: De feministische beweging in de periode 1840-1920, waarbij feministen streden voor kiesrecht voor vrouwen.Democratisering: de uitbreiding van het kiesrecht over een steeds grotere groep burgers.Schoolsrtijd: strijd voor de vrijheid om bijzondere scholen te mogen oprichten en later om het bijzonder onderwijs financieel gelijk te stellen aan het openbaar onderwijs.Vrijheid van onderwijs: het recht van burgers om scholen op te richten.Vrijheid van vernigingen en vergaderingen: het recht van burgers om zich te organiseren.

politiek: Sociale kwestie en Democratisering

stroming: De eerste feministische golf, Feminisme, Socialisme, Communisme en Sociaaldemocratiebeweging/stroming: Emancipatiebewegingen

cultureel: Schoolsrtijd, Vrijheid van onderwijs, Vrijheid van vernigingen en vergaderingen, Sociale kwestieJe maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:In 1848 brak in Nederland geen revolutie uit, maar de toenmalige Koning, Willem II, was daar wel bang voor. De liberalen in Nederland, onder leiding van Johan Rudolf Thorbecke, hadden al vaker aangedrongen op de invoering van een liberale grondwet. Uit angst om afgezet te worden stemde Willem II daar nu van de een op de andere dag mee in. De koning maakte vanaf nu nog wel deel uit van de regering, maar alleen de ministers waren verantwoordelijk voor het regeringsbeleid. Voortaan bepaalde niet de koning of een minister moest worden ontslagen, maar de tweede kamer. De Grondwet was zeer modern voor zijn tijd. Hij bevatten ook vrijheid van Onderwijs en vrijheid van vereniging en vergadering. Maar er was nog steeds veel ongelijkhied in (o.a) Nederland. De meeste mensen hadden geen invloed op het bestuur en ook op economisch en sociaal vlak bij de zijn achtergesteld. Maatschappelijke ongelijkheid had altijd al bestaan, maar ze is Democratische revoluties werd die steeds meer ervaren als onrecht in de 19e eeuw ontstond zodoende structureel verzet tegen allerlei vormen van ongelijkheid tussen mensen. Emancipatiebewegingen van slaven, vrouwen, arbeiders en religieuze minderheden streefden alle naar gelijkberechtiging. Tegen de meest schrijnende vorm van ongelijkheid, die tussen een vrije burger en een slaaf, was al in de 18e eeuw protest aangetekend, met woorden, maar ook door acties en opstandig van slaven. En met succes kort na 1800 schaften alle Europese landen de slavenhandel af. Een tweede vorm van menselijke ongelijkheid die in de 19e eeuw in die schijnwerpers kwam te staan, was die tussen mannen en vrouwen. In de Amerikaanse strijd voor afschaffing van de slavernij waren veel vrouwen actief geweest. Het is geen toeval dat zij ook actief waren in de strijd voor vrouwenrechten, het feminisme. Naar Amerikaans voorbeeld begonnen vanaf 1870 ook West-Europese vrouwen voor een recht te strijden in deze eerste feministische golf legden ook de Europese vrouwen, die meestal afkomstig waren uit hogere middenklasse, het accent op de verwezenlijking van het algemeen kiesrecht voor vrouwen. In de 19e eeuw waren er ook verschillen tussen arm en rijk. Dankzij het kapitalisme en het economisch liberalisme waren sommige fabrieksdirecteur bijzonder rijk geworden. Daartegenover

stonden grote groepen fabrieksarbeiders, die heel weinig verdiende en bij ziekte zelfs helemaal geen inkomen hadden. Desondanks trokken veel mensen naar de fabriek steden, waar omvangrijke sloppenwijken ontstonden. Dit maakte de arbeidersklasse en hun armoede heel zichtbaar. Het probleem van structurele armoede en slechte leefomstandigheden werd al snel aangedraaid als de sociale kwestie. Het leiden tot heel verschillende reacties. Sommige Burgers, vooral welgestelde vrouwen, probeerde de meest schrijnende gevallen te verlichten door liefdadigheid: zij zamelden de geld in voor werklozen en verleende steun aan ziekten. Een andere reactie was dat arbeiders zich begonnen te organiseren in vakbonden. Hun eisen zitten zij kracht bij met werk stakingen. Dat hielp wel enigszins, maar was volgens sommigen nog niet voldoende. Alleen door de hele samenleving te veranderen kom en de situatie van de arbeiders structureel verbeteren.De beweging die zich inzetten voor een meer structurele verbetering van het lot van de arbeiders, noemen we het socialisme. Al vroeg tekenden zich binnen het socialisme verschillende richtingen af. Sommigen (tegenwoordig aangeduid als aanhangers van de sociaaldemocratie) stelde hun hoop op het parlement en streefden daarom naar kiesrecht voor iedereen. Een andere groep socialisten concludeerde dat een vreedzame oplossing niet mogelijk was. Een van hen was de Duitse denker Karl Marx. Volgens hem worden de rijken steeds rijker en de armen steeds armer. Dat zou onvermijdelijk leiden tot massale ‘klassenstrijd’ en uiteindelijk tot de omverwerping van het kapitalisme. Daarna zou je gelukkige tijd aanbreken, en klasseloze samenleving, waarin alle productiemiddelen gemeenschappelijk bezit zouden zijn en niemand meer gebruikt zou rijden. Marx noemde zijn Leer het communisme. Hoewel bijna heel Europa in 1848 te kampen had met opstandige burgers, kwam de door Marx voorspelde revolutie niet van de grond. Wel drong bij sommige liberale politici het besef door dat de scheve welvaart en machtsverdeling op den duur onhoudbaar zou zijn. Vanaf het einde van de 19e eeuw slaagde zij erin wetten door te voeren die kinderarbeid verboden, die onderwijs, Volksgezondheid en volkshuisvesting verbeterde en die ervoor zorgde dat steeds meer mensen mochten kiezen. Deze uitbreiding van het kiesrecht wordt aangeduid met het begrip democratisering. Rond 1920 hadden de meeste Europese landen het algemeen kiesrecht voor mannen ingevoerdDoor de verzuiling die in Nederland plaatsvond waren er ineens veel nieuwe discussies bijvoorbeeld de schoolstrijd. Schoolstrijd is de strijd voor de vrijheid om bijzondere scholen te mogen oprichten en later om het bijzonder onderwijs financieel gelijk te stellen aan het openbaar onderwijs.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken is de industrialisatie. De industrialisatie zorgt voor een dynamische, snel veranderende samenleving en dat betekent dat ook verhoudingen tussen groepen onder druk komen te staan. Om dat mensen die verschillen wilde tegen gaan ontstonden er emancipatiebewegingen.Een ander oorzaak waren de democratische revoluties. Maatschappelijke ongelijkheid had altijd al bestaan, maar sinds de democratische revoluties werd die steeds meer ervaren als onrecht. Doordoor ontstonden er in de 19e eeuw een zogenoemd structureel verzet tegen allerlei vorman van ongelijkheid tussen mensen. Emancipatiebewegingen van slaven, vrouwen, arbieders en religieuze minderheden streefden alle naar gelijkberechteging.Ook een van de oorzaken is de verlichting. De verlichting zorgde ervoor dat mensen anders naar zichzelf en naar de wereld om zich heen ging kijken. Doordie nieuwe blik op de wereld kregen mensen nieuwe ideeën over (o.a) hoe de samenleving eruit zou moeten zien. Meer gelijkheid is daar een goed voorbeeld van en om dat te bereiken ontstonden er bv. Emancipatiebewegingen.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen is dat de grondwet werd gewijzigd in 1848.

- De macht van de koning wordt beperkt: het begin van de parlemtaire democratie.- Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en vrijheid van vereniging en vergadering.- De grondwet van 1848 maakte een eind aan de overheersende invloed van de protestantse Nederlandse Hervormde Kerk (calvisten). Een ander gevolg van de Emancipatie beweging is de verzuiling die in Nederland plaatsvond. Door de emancipatie bewegingen gingen sloten steeds meer mensen zich aan bij bepaalde partijen die paste bij wat zij belangrijk vonden. Daardoor ontstonden er steeds meer partijen en kwamen er steeds meer groepen. Door als die verschillende standpunten en geloven verzuilde nederland. Er kwamen nieuwe politieke stromingen. Groepen gingen discusseren over bijvoorbeeld het onderwijs (de schoolstrijd).

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1848- De grondwet werd gewijzigd in 1848. Dit is representatief voor het ka omdat deze grondwet wijziging had veel gevolgen die positief waren voor de burgers. De macht van de koning wordt beperkt: het begin van de parlemtaire democratie. Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en vrijheid van vereniging en vergadering. De grondwet van 1848 maakte een eind aan de overheersende invloed van de protestantse Nederlandse Hervormde Kerk (calvisten).1848 - Vrouwen in de staat New York houden de eerste discussiebijeenkomst over vrouwen rechten. Dit is representatief voor het ka omdat het feminisme ook een emancipatiebeweging is. Deze emancipatie beweging heeft onderanderen voor het vrouwen kiesrecht in Nederland gezorgd. 17 september 1912 - Demonstratie voor algemeen kiesrecht in Den Haag. Dit is representatief voor het ka omdat de arbeidsklasse zich verzamelden in vakboden door middel van o.a. protesten gaven ze hun eisen kracht. Door dit soort demonstraties werd er aandacht gevraagd en het hielp want de partij en de mensen daarom heen die zich inzette voor structurele verbetering van het lot van arbeiders heeft er uiteindelijk voor gezorg dat er kiesrecht kwam. Dit soort vakbonden waren ook een emancipatiebeweging.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a:Elizabeth Cady Stanton ( 1815-1902) - was een Amerikaanse suffragette en burgerrechtenactiviste. Ze was een voorvechtster in de strijd voor het vrouwenkiesrecht in de Verenigde Staten. Zij is representatief voor het ka omdat ze een belangrijke rol heeft gespeeld in het feminisme. Ze organiseerde in 1848 de eerste discussiebijeenkomst over vrouwenrechten, in Senceca. Zij ontwikkelde zich tot een belangrijk abolotionistee voorvechter van vrouwenkiesrecht. Feminisme is ook een emancipatiebeweging.Isabelle Baumfree (1797-1883) - een Amerikaanse burgerrechtenactiviste. Zij werd als slavin geboren en werd na haar vrijlating bekend door haar strijd voor de rechten van de vrouw en voor afschaffing van slavernij. Zij is representatief voor het ka omdat zij streed tegen alle vormen van onderdrukking en ze was sterk feministisch wat een emancipatiebeweging. Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) - Hij is bekend geworden als de socialistische leider die in november 1918, in navolging van de omwenteling in Duitsland, in Nederland de socialistische revolutie wilde uitroepen. Hij was de voorman van de in 1894 opgerichte Sociaaldemocratische Arbijderspartij (SDAP). Hij is representatief omdat hij voor de arbeiders was en hun slechte leef en werk omstandigheden wilde verbeteren. Hij sprak bijvoorbeeld tijdens een demonstratie voor algemeen kiesrecht. Hij en zijn partij kunnen gezien worden als een empatischebeweging omdat ze opkomen voor de rechten en meer gelijkheid van arbeiders.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:Het verband tussen 33 en 34 is dat door het modern imperialisme werd de politieke ongelijkheid steeds groter, ook voor de kolonies, en daar ontstonden ook emancipatiebewegingen uit.

het verband tussen 34 en 35 is dat door de opkomst van emancipatiebewegingen er een voortschrijdende democratisering kwam met deelname van steeds meer groepen.

het verband tussen 34 en 36 is dat door de emancipatiebewegingen ontstonden er steeds grotere groepen met dezelfde ideeën die voor zichzelf opkwamen en die vormden zich soms tot politiek maatschappelijke stromingen.Het verband tussen 32 en 34 ‘emancipatiebewegingen’ is dat door de sociale kwestie emancipatie bewegingen ontstonden om tegen de sociale ongelijkheid actie te voeren.


In deze bron zie je prent van de Britse Nationale Bond tegen het vrouwenkiesrecht uit het begin van de 20e eeuw met de tekst: ‘Het huis van een suffragette. Thuis na een dag van hard werken!’ De teksten op het briefjes aan de muur luiden: ‘Kiesrecht voor vrouwen’ en ‘Terug in een uur of zo.’ Feminisme is een emancipatiebeweging veel mannen waren niet perse blij met deze beweging. Maar de eerste femisnistische golf kwam toch naar West-Europa. De feministen hadden succes ze kregen in 1919 kiesrecht.


In deze bron lees je de openingszin van het boek The History of woman suffrage uit 1881 van o.a Elizabeth Cady Stanton. Dit boek was een femisnischtisch boek wat een emancipatiebeweging is.

Voortschijnende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces.

10 relevante Begrippen:Feminisme: Politieke beweging die zich ten doel stelt de achtergestelde positie van vrouwen te verbeteren, in de eerste plaats via hervormingen van het kiesrecht.Eerste feministische golf: De feministische beweging in de periode 1840-1920, waarbij feministen streden voor kiesrecht voor vrouwen.Socialisme: politieke stroming die opkomt voor de arbeidersklasse, hetzij door een revolutie, hetzij door te streven naar kiesrechtuitbreiding en hervormingen langs parlementaire weg.Restauratie: herstel van de maatschappelijke en politieke verhoudingen van voor de Franse Revolutie.Conservatisme: behoudend politieke stroming die zich keerde tegen de maatschappelijke vernieuwingen van de Franse Revolutie, het liberalisme en het socialisme.Politiek liberalisme: Politieke stroming die het opneemt voor de vrijheid van het individu tegenover de macht van de staat.Democratisering: de uitbreiding van het kiesrecht over een steeds grotere groep burgers.

Emancipatiebewegingen: Beweging die streeft naar de juristische en sociale gelijk berechting van achtergestelde groepen zoals slaven, vrouwen, arbeiders en religieuze minderheden.Democratische revoluties: een verzamelnaam voor omwentelingen in het bestuur van een land waarbij het volk meer macht krijgt ten koste van de vorst. Aan het einde van de 18e eeuw vonden de eerste twee democratische revoluties

Kiesrecht: Het recht om deel te nemen aan verkiezingen voor bestuurlijke functies.

politiek: Restauratie, Democratisering, Democratische revoluties en Kiesrecht

politieke stroming: Feminisme, Socialisme, Conservatisme en Politiek liberalismeeconomisch:

cultureel: Democratische revolutiesbeweging: Feminisme, Eerste feministische golf en Emancipatiebewegingen

Je maakt een begrippennetwerk, waarin je onderlinge relaties tussen de begrippen beschrijft:De opstelling van het Congres van Verona is kenmerkend voor de periode die we aanduiden als de Restauratie. Deze periode tussen 1814 en 1830 was een logische reactie op de democratische revoluties van de 18e eeuw en de Napoleontische tijd. Aanvankelijk had de restauratie succes tijdens het congres van Wenen werden Europese landen het erover eens dat voorste die door Napoleon waren verdreven, in een oude rechten moesten worden hersteld. Bovendien moest er machtsevenwicht tussen de grote staatten komen. Enerzijds waren waren er mensen die uit het verloop van de revolutie de conclusie trekken dat het volk zichzelf niet kon reageren. Zijn menen Daarom dat traditioneel bestuur door een keizer of koning en mensen van adel de beste garantie was voor stabiliteit en veiligheid. De aanhangers van dit conservatisme waren uiteraard blij met de Restauratie. Anderzijds waren er mensen die bleven geloven in een aantal idealen van de Franse Revolutie. zij weigerde te accepteren dat sommige op grond van hun geboorte wel macht gekregen en andere niet. Daarom vonden ze dat de burgers bij het bestuur moesten worden betrokken. Ook hechtten zij groot belang aan enkele fundamentele rechten, zoals vrijheid van meningsuiting, drukpers en vergadering. Zij wilden dat deze rechten in de grondwet werden gegarandeerd. Vanwege deze nadruk op vrijheden noemen we deze stroming politiek liberalisme. Er brak 1848 in Nederland geen revolutie uit, maar de toenmalige Koning, Willem II, was daar wel bang voor. De liberalen in Nederland, onder leiding van Johan Rudolf Thorbecke, hadden al vaker aangedrongen op de invoering van een liberale grondwet. Uit angst om afgezet te worden stemde Willem II daar nu van de een op de andere dag mee in. De koning maakte vanaf nu nog wel deel uit van de regering, maar alleen de ministers waren verantwoordelijk voor het regeringsbeleid. Voortaan bepaalde niet de koning of een minister moest worden ontslagen, maar de tweede kamer. De grondwet was erg modern voor zijn tijd maar het kiesrecht bleef nog wel beperkt. Maatschappelijke ongelijkheid had altijd al bestaan, maar ze is Democratische revoluties werd die steeds meer ervaren als onrecht in de 19e eeuw ontstond zodoende structureel verzet tegen allerlei vormen van ongelijkheid tussen mensen. Emancipatiebewegingen van slaven, vrouwen, arbeiders en religieuze minderheden streefden alle naar gelijkberechtiging. Tegen de meest schrijnende vorm van ongelijkheid, die tussen een vrije burger en een slaaf, was al in de 18e eeuw protest aangetekend, met woorden, maar ook door acties en opstandig van slaven. En met succes kort na 1800 schaften alle Europese landen de slavenhandel af. Een tweede vorm van menselijke ongelijkheid die in de 19e eeuw in die schijnwerpers kwam te staan, was die tussen mannen en vrouwen. In de Amerikaanse strijd voor afschaffing van de slavernij waren veel vrouwen actief geweest. Het is geen toeval dat zij ook actief waren in de strijd voor vrouwenrechten, het feminisme. Naar Amerikaans voorbeeld begonnen vanaf 1870 ook West-Europese vrouwen voor een recht te strijden in deze eerste

feministische golf legden ook de Europese vrouwen, die meestal afkomstig waren uit hogere middenklasse, het accent op de verwezenlijking van het algemeen kiesrecht voor vrouwen. De beweging die zich inzetten voor een meer structurele verbetering van het lot van de arbeiders, noemen we het socialisme. Al vroeg tekenden zich binnen het socialisme verschillende richtingen af. Sommigen (tegenwoordig aangeduid als aanhangers van de sociaaldemocratie) stelde hun hoop op het parlement en streefden daarom naar kiesrecht voor iedereen. Een andere groep socialisten concludeerde dat een vreedzame oplossing niet mogelijk was. Een van hen was de Duitse denker Karl Marx. Volgens hem worden de rijken steeds rijker en de armen steeds armer. Dat zou onvermijdelijk leiden tot massale ‘klassenstrijd’ en uiteindelijk tot de omverwerping van het kapitalisme. Daarna zou je gelukkige tijd aanbreken, en klasseloze samenleving, waarin alle productiemiddelen gemeenschappelijk bezit zouden zijn en niemand meer gebruikt zou rijden. Marx noemde zijn Leer het communisme. Hoewel bijna heel Europa in 1848 te kampen had met opstandige burgers, kwam de door Marx voorspelde revolutie niet van de grond. Wel drong bij sommige liberale politici het besef door dat de scheve welvaart en machtsverdeling op den duur onhoudbaar zou zijn. Vanaf het einde van de 19e eeuw slaagde zij erin wetten door te voeren die kinderarbeid verboden, die onderwijs, Volksgezondheid en volkshuisvesting verbeterde en die ervoor zorgde dat steeds meer mensen mochten kiezen. Deze uitbreiding van het kiesrecht wordt aangeduid met het begrip democratisering.

Je noemt ten minste twee verschillende oorzaken die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de oorzaken van de voortschijnende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces zijn de Restauratie. De restauratie had succes tijdens het congres in Wenen werden Europese landen het erover eens dat voorste die door Napoleon waren verdreven, in een oude rechten moesten worden hersteld. Bovendien moest er machtsevenwicht tussen de grote staatten komen. Frankrijk was verdeelder waren veel mensen die weer gewoon een traditioneel bestuur wilde maar maar er waren ook mensen die wilden dat burgers meer te zeggen kregen en dat er een betere grondwet kwam. Het succes van de Restauratie duurde niet lang. Overal in Europa gisste het verlangen van liberale Burgers naar meer inspraak en Vrijheid. Die ideeën die de restauratie met zich meebracht zorgde dus uiteindelijk voor (in meerdere landen) revoluties van burgers. Deze revoluties zorgde dan weer voor betere wetten voor burgers en mannen en vrouwen kregen een betere kans op deelname aan het politieke proces.Een ander oorzaak is de geleidelijke uitbreiding van het kiesrecht. Door de geleidelijke uitbreiding van het kiesrecht kregen burgers steeds meer deelname aan het politieke proces.

Je noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met het kenmerkende aspect:Een van de gevolgen is dat door de liberale grondwetten die werden ingesteld er meer vrijhied kwam en ze maakten een einde aan de standen samenleving.Een ander gevolg is dat de politieke invloed van burgers langzaam groter wordt door verruiming van het kiesrecht. Er werden ook steeds meer politieke partijen opgericht.

drie gebeurtenissen met jaartallen die representatief zijn voor het kenmerkende aspect en beargumenteert per gebeurtenis waarom deze representatief is voor het k.a:1922 - Uitbreiding van het kiesrecht in Nederland, alle mannen en vrouwen vanaf 25 jaar mogen kiezen dat was 56% van de bevolking. Dit is representatief voor het ka omdat er in Nederland Is lange tijd sprake van een zogeheten censuskiesrecht. Dit houdt in dat men, afhankelijk van de hoeveelheid belasting die men betaalt, wel of geen kiesrecht heeft. De kieswet van 1896 bepaalt dat er vijf

soorten kiezers komen, zoals spaarbankkiezers, belastingkiezers en loonkiezers. In 1917 komt het algemeen mannenkiesrecht tot stand, twee jaar later volgt het algemeen vrouwenkiesrecht. Mannen en vrouwen kregen dus steeds meer politieke deelname.1879 - Eerste politieke partij in Nederland wordt opgericht. In 1879 wordt door Abraham Kuyper de Anti-Revolutionare Parij (ARP) opgericht. De APR Is een protestants christelijke partij die zich keer tegen de Franse Revolutie. Abraham Kuyper is de belangrijkste leider van de orthodoxe protestants-christelijken aan het einde van de 19e eeuw. Hij staat aan de basis van de ARP, de vrije universiteit in Amsterdam en de Gereformeerde Kerk. Abraham Kuyper heeft door het oprichten van hechte protestantse organisaties bijgedragen aan de totstandkoming van de verzuiling in Nederland. Dit is representatief voor het ka omdat door de oprichting van meerdere partijen de mensen die ook steeds meer kiesrecht kregen nu meer mogelijkheden hadden om op een partij te stemmen waar ze achter stonden.1848 - In 1848 rollen een tweede golf van het liberale revoluties door Europa opnieuw was Frankrijk het begin van de onrust, opnieuw moest daar de koning aftreden en opnieuw kregen de burgers meer rechten. Als een van de eerste landen in Europa kreeg Frankrijk algemeen kiesrecht voor mannen. Ook een Midden-Europa moesten staatshoofden concessies doen aan de Liberale, al gingen die lang zover niet als in Frankrijk. Stukje bij beetje moest de Vorst en adel hun macht afstaan aan de gegoede Burgerij. Dit is representatief voor het ka omdat de door de 2e golf van revoluties er in Frankrijk kiesrecht kwam wat er voor zorgde dat burgers daar steeds meer politieke macht kregen. In de rest van Europa moesten veel vorsten en adels een beetje van hun macht inleveren. Uiteindelijk zal in de rest van Europa ook meer politieke deelname komen voor burgers.

Je noemt drie personen en relevante handelingen die representatief zijn voor het kenmerkend aspect en beargumenteert per persoon waarom hij/zij representatief is voor het k.a: Napoleon Bonaparte (1769-1821) - was een Frans generaal en dictator tijdens de laatste regeringen van de Franse Revolutie. Zijn juridische hervorming, de Code Napoléon, had een grote en blijvende invloed op het recht in vele landen, onder andere in Nederland en België. Hij wordt eveneens herinnerd voor zijn rol in de door hem veroorzaakte napoleontische oorlogen en voor de titel van keizer die hij aannam. Het lukte hem tijdelijk een groot deel van Europa onder zijn gezag te brengen. Hij is representatief voor het ka omdat Napoleon Bonaparte de Restauratie veroorzaakte. De Restauratie staat in verband met het kiesrecht in Frankrijk en later ook in de rest van Europa. Met (o.a) het kiesrecht kregen burgers steeds meer politieke deelname.Willem II (1792-1849) - was van 7 oktober 1840 tot aan zijn dood in 1849 koning der Nederlanden, groothertog van Luxemburg en hertog van Limburg. Hij is representatief voor het ka omdat hij uit angst om afgezet te worden instemde met een liberale grondwet. Doordat hij instemde kwam er ministeriële verantwoordelijkheid, Vrijheid van onderwijs en vrijheid van vereniging en vergadering. Dit maakt een belangrijk deel uit van latere toepassingen zoals het kiesrecht. Hij heeft dus met zijn instemming er uiteindelijk voor gezorgd dat het kiesrecht kwam en dat mannen en vrouwen steeds meer konden deelnemen in de politiek.Abraham Kuyper (1837-1920) - Kuyper was oprichter van de eerste politieke partij in Nederland, de ARP en de stichter van de Vrije Universiteit; hij droeg bij aan de vorming van de Gereformeerde Kerken in Nederland, aan de vernieuwing van het calvinisme, en was van 1901 tot 1905 minister-president. Hij is representatief voor het ka omdat Abraham Kuyper heeft door het oprichten van hechte protestantse organisaties bijgedragen aan de totstandkoming van de verzuiling in Nederland. Door de oprichting van meerdere partijen de konden mensen die ook steeds meer kiesrecht kregen nu meer mogelijkheden hadden om op een partij te stemmen waar ze achter stonden.

Je legt uit wat het verband is tussen het k.a en de andere k.a van het tijdvak:

Het verband tussen KA 31 en 35 ‘Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces’ is dat door de basis die wordt gelegd door de industriële samenleving steeds meer mensen zich achtergesteld voelden en opkwamen voor invloed en KA 35 is het resultaat.

het verband tussen 32 en 35 ’’voortschrijdende democratisering’ is dat door discussie over de sociale kwestie burger meer inspraak wilden op de politiek en dat in KA 35 kregen.

het verband tussen 33 en 35 is dat door voortschrijdende democratisering ook meer ruimte ontstond voor de gedachte dat het niet goed was kolonies te hebben of slaven.

het verband tussen 34 en 35 is dat door de opkomst van emancipatiebewegingen er een voortschrijdende democratisering kwam met deelname van steeds meer groepen.

het verband tussen 35 en 36 is dat door de deelname van steeds meer mannen en vrouwen in het politieke proces er steeds meer politieke partijen werden opgericht.


In deze bron zie je Europa na het Congres van Wenen in 1815. Frankrijk is omringd door grotere staten, waaronder het samengevoegde Koningkrijk de Nederlanden. Wat je hier in de kaart ziet is het resultaat van de Restauratie. Een ander gevolg van de Restauratie is het kiesrecht in Frankrijk.


In deze bron zie je de uitbreiding van het kiesrecht in Nederland. Deze uitbreiding wordt aangeduid met het begrip democratisering.democratisering is ontstaan door kritiek op ongelijkheid waarbij de stromingen socialisme en politiek liberalisme een grote rol in speelde.

media.scholieren.net€¦ · Web viewJe noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met...

Documents

Transcript of media.scholieren.net€¦ · Web viewJe noemt ten minste twee gevolgen die in verband staan met...