InleidingEen actueler onderwerp dan privacy kan je niet bedenken. In het nieuws kom je woorden als privacy, big data, datalekken en persoonsgegevens steeds vaker tegen. Door de voortschrijdende digitalisering heeft de wereld als het ware een revolutie ondergaan. Nieuwe technieken zorgen voor een gemakkelijkere uitwisseling van informatie en berichten. Papierwerk is overbodig en het opslaan van persoonsgegevens en andere zaken is efficiënter en overzichtelijker. Zo wordt het voor bedrijven én consumenten het leven een stukje makkelijker gemaakt. Toch?

De nieuwe technologie is voor degenen die ongerust zijn over hun privacy een doorn in het oog. Hoewel de digitalisering ons leven een stuk makkelijker heeft gemaakt, zit er ook een keerzijde aan. Stukje bij beetje bouwen derden uit ons internetgebruik een digitaal portfolio. Deze data worden voor persoonsgebonden advertenties en voor andere doeleinden gebruikt. Volgens de wet mag dit allemaal mits dit wordt vermeld in de cookie policy of privacy policy.

In de filosofie is privacy ook een onderwerp waar het debat nog niet uitgewoed is. Persoonlijk heb ik altijd interesse gehad in privacy en de discussie hierover. Wat is de grens qua verwerking van persoonsgegevens? Heeft privacy genoeg waarde? Maar ook diepere vragen, zoals “Wat is privacy?” staan anno 2019 nog steeds centraal in de wereld. Ook over begrippen als big data zijn filosofen nog niet uitgepraat.

Het onderwerp privacy voldeed perfect aan mijn eisen voor een goed onderwerp voor mijn profielwerkstuk. Privacy is actueel, filosofisch en daarnaast leuk omdat iedereen zelf in de praktijk te maken heeft met dit onderwerp. Noem iemand die nog nooit een cookiemuur is tegengekomen: juist, actueel is het absoluut. Interessant is dat de meningen erg uiteenlopen. De doorslag was dat er relatief weinig opiniestukken of onderzoeken zijn gedaan over dit onderwerp. Het leuke - althans, dat leek mij - aan een profielwerkstuk is dat je schrijft over een onderwerp dat je zelf en anderen interesseert. Over het onderwerp privacy is op allerlei vlakken veel te schrijven en ik verwachtte met behulp van bronnen, persoonlijke ervaringen, ervaringen van anderen en mijn eigen verstand wel even zoet te zijn om een fatsoenlijk werk neer te zetten.

De hoofdvraag beantwoord ik met de hulp van vijf vragen. De hoofdvraag luidt als volgt:

Hebben we nog wel privacy in de toekomst?

De vijf deelvragen, die helpen met het opbouwen van het uiteindelijke antwoord op de hoofdvraag, zijn:

Wat is privacy en big data?

Hoe was de privacy vroeger geregeld?

Waarom is juist in de 21e eeuw zoveel aandacht naar privacy ontstaan?

Is privacy belangrijk genoeg voor de mens?

Harari en dataïsme: wat zegt dit over ons toekomstperspectief?

Wellicht goed om te vermelden, is dat dit werkstuk is geschreven vanuit een objectief perspectief. Dit betekent dat mijn eigen mening in dit werkstuk niet is verwerkt, en dat er alleen wordt waargenomen. Ik beantwoord deze vragen op basis van feiten: ik geef juist u de taak om een oordeel te geven wat wel en niet kan. Verder behandel ik ook de mening van verschillende filosofen, elk met een andere kijk over dit onderwerp, om de lezer in kennis te laten nemen van de argumenten op vragen of privacy nog wel bestaat in onze wereld.

Het profielwerkstuk is naar mijn tevredenheid afgerond en ben blij met het resultaat. Op sommige vragen was het lastig om een goed antwoord te formuleren - soms was dit niet mogelijk - maar vaak ben ik er toch uiteindelijk uitgekomen. Een punt wat mij zorgen baarde was de objectiviteit van het werkstuk. Op dit vlak ben ik mijn inziens goed geslaagd.

Ik wens u veel plezier met het lezen van mijn profielwerkstuk. Hopelijk heeft u iets nieuws opgestoken en gaat u mogelijk meer letten op uw digitale privacy (of juist minder, dat kan ook!).

DeelvragenWat is privacy en big data?In een wereld met een steeds digitaliserender karakter, is privacy een algemeen begrip. Echter, het woord privacy op zichzelf is een vaag woord en verschilt per individu. Volgens de Van Dale[1.1] is de definitie van privacy: “de mogelijkheid om in eigen omgeving helemaal zichzelf te zijn”. Ook geeft Van Dale definitie aan “iemands privacy schenden”, namelijk: “zich ongevraagd met zijn privéleven bemoeien”.

Privacy is wellicht het meest lastige begrip in onze woordenschat om een heldere en onbetwistbare definitie aan te geven. Als je iemand vraagt wat privacy betekent, kunnen de antwoorden variëren van “ongestoord je leven leiden” tot “controle hebben over de toegang van anderen tot onze informatie”[1.2]. Een enkeling benadrukte dat dit ook betekent dat je de grip moet hebben over informatie die jijzelf “niet te verbergen hebt”.

Net zo’n vaag begrip is big data, grote hoeveelheid data als we dit letterlijk vertalen. Ook big data heeft geen vaste definitie, alleen een beschrijving van factoren die big data ook echt “big” data maken. Over het algemeen kun je zeggen dat big data een hele grote hoeveelheid data is; zo groot, dat het niet in 1 datasysteem opgeslagen kan worden. Volgens Gartner, een grote speler in de IT-wereld, kan je big data definiëren door drie factoren.[1.3] Als aan 2 van de 3 wordt voldaan, kan je spreken van big data. Ten eerste speelt de hoeveelheid data een rol. Big data onderscheidt zich juist door het feit dat reguliere data opgeslagen kunnen worden op één datasysteem. Kan dit niet, dan voldoet dit aan een van de factoren. Ten tweede is de snelheid ook van belang. Over de hele wereld worden data verzonden en op zo’n grote schaal dat dit lastig is om bij te houden. Ten slotte moet er ook diversiteit in de data zijn. Dit betekent dat er zo veel verschillende stukken data verzonden worden dat elk andere informatie bevat, waardoor dit onmogelijk in een reguliere database opgeslagen kan worden. Andere factoren zijn de kwaliteit, complexiteit en de variatie van de data.[1.4] Er is hierbij geen vastgestelde grens. De grens qua hoeveelheid, snelheid en diversiteit van de data is eigenlijk nattevingerwerk.

Om dit goed te begrijpen, geef ik je een voorbeeld. Denk aan een supermarkt, bijvoorbeeld Walmart, veruit de grootste supermarktketen in de Verenigde Staten. Volgens Walmart verwerkt de supermarkt meer dan een miljoen transacties per uur.[1.5] Deze gegevens worden niet in de digitale prullenbak gegooid, maar allemaal opgeslagen in databases. Dit wordt gedaan op een “slimme manier”, wat in deze context betekent dat de data zo min mogelijk ruimte (bytes) in beslag nemen maar dat de gegevens nog wel af te lezen zijn. Walmart gebruikt deze big data niet zonder reden. Met die grote informatiewolk is men in staat om een zo groot mogelijke winst te creëren. Als je vakkenvuller

bent, weet je dat er op bepaalde dagen meer personeel wordt ingepland dan andere dagen. Op sommige dagen is het drukker of is meer voorraad aanwezig: deze big data helpt de supermarkt hierbij om zo efficiënt mogelijk te werken. Je kan ook uitgebreid experimenteren, bijvoorbeeld een zelfbedieningskassa of een nieuwe indeling van de schappen. Met die big data kan je vaststellen of consumenten meer of minder geld uitgeven. Overigens is Walmart niet de enige supermarkt die dit doet: alle grote bedrijven gebruiken die big data om een businessmodel op te stellen.

Voor de gewone consument is het niet mogelijk om met deze gevoelige big data te spelen. Wel zijn onpersoonlijke data soms beschikbaar gemaakt, vaak door non-profit organisaties of de overheid. Op websites van het CBS en andere websites waarbij statistieken zijn in te zien kan iedereen losgaan. Vaak wordt er gebruik gemaakt van API’s: dat is een protocol waarop A informatie opvraagt aan B, waarna B, volledig automatisch, deze opgevraagde data stuurt aan A. Dit zijn allemaal onpersoonlijke en onschadelijke data voor educatieve doeleinden, en ook niet echt “big data”. Echter elk stuk data is uniek en kan persoonsgekoppeld worden.

Passionned, een bedrijf gespecialiseerd in het creëren van datagedreven bedrijven, schrijft dit over ethiek en big data:[1.6]

“Big Data is here to stay en zal zich alleen nog maar uitbreiden. We zullen moeten accepteren dat iedereen, of eigenlijk niemand in het bijzonder, informatie over ons kan krijgen. Mensen die wij niet kennen en aan wie we zelf waarschijnlijk niets over onszelf zouden vertellen, een niet-natuurlijk persoon, iedereen kan wroeten in ons privéleven. De discussie zou dan ook niet meer moeten gaan over de vraag óf we gebruik willen maken van Big Data.”

Waarom pak ik big data erbij? De verschillende toepassingen van big data die ik hierboven heb genoemd, zijn fantastisch voor bedrijven.Wat er achter de schermen gebeurt bij Walmart, lijkt onpersoonlijke informatie die niet aan jou gekoppeld kan worden. Toch is big data een wolf in schaapskleren. Er zijn namelijk bedrijven die deze data koppelen aan jou, als persoon. Onderscheid tussen persoonlijke en onpersoonlijke data is dus erg belangrijk om grenzen te stellen over in hoeverre deze data verzameld mag worden. Zoals blijkt uit de quote hierboven, zijn big data onvermijdelijk en zal zich in de loop van jaren uitbreiden. Big data zal volgens Passioned een steeds groter en belangrijker begrip worden.

Sociale media zijn in zekere zin afhankelijk van big data

Het verband tussen big data en privacy is dus erg duidelijk. De discussie over privacy, heeft veel te maken met de opkomst en groei van het big data-principe. In de filosofie is de discussie over wat privacy en big data is en het belang van deze begrippen nog altijd actueel.

Privacy is blijkbaar belangrijk genoeg om in de grondwet op te nemen. In Nederland is het recht op privacy in onze grondwet verankerd. Het wordt, net als de vrijheid van meningsuiting, gezien als een belangrijke vrijheid en grondrecht.

1. Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer.2. De wet stelt regels ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer in verband met het vastleggen en verstrekken van persoonsgegevens.3. De wet stelt regels inzake de aanspraken van personen op kennisneming van over hen vastgelegde gegevens en van het gebruik dat daarvan wordt gemaakt, alsmede op verbetering van zodanige gegevens.

De filosofen Samuel Warren en Louis Brandeis gaven aan het begrip privacy in de negentiende eeuw een betoog genaamd “The Right to Privacy”[1.7]. Zij stelden een definitie aan privacy, net anders verwoord en bedoeld als in het woordenboek staat. Privacy is het recht op controle over de mate waarin informatie, gedachten en gevoelens met anderen gedeeld worden, aldus Warren en Brandeis. Alleen met deze controle kan je je leven in alle rust leiden. In de volksmond wordt dat ook wel peace of mind genoemd.Dit is een mooi begrip, en stelt eigenlijk dat je zonder privacy geen rustig leven kan leiden in alle vrijheid.

Isaiah Berlin, een modernere filosoof uit de twintigste eeuw, verklaart dat privacy een soort negatieve vrijheid is.[1.8] Hij noemt privacy een negatieve vrijheid, omdat je in dit geval vrij bent van externe invloeden. Het individu heeft een bepaalde sfeer of omgeving, en anderen mogen je hierin niet ongewild storen. Doet iemand dat wel (b.v. de overheid), dan is er sprake van een mindere mate van negatieve vrijheid.

Een kritiekpunt, onder andere van filosofe D.C. Henriquez, is dat als je privacy ziet als een negatieve vrijheid er geen grens aan is verbonden. Stel dat de overheid inbreuk maakt op onze privacy, maar dit tegelijkertijd rechtvaardigt vanwege gezondheid en veiligheid. Lever je dan juist niet privacy in, en rechtvaardigen we dit pas achteraf? Henriquez ziet dit als een soort paradox: onze privacy neemt langzaam af, maar onze vrijheid niet.

Andere mensen zeggen juist dat de big data ons alleen maar helpt. Denk aan gepersonaliseerde advertenties: ze helpen je juist om alleen advertenties te krijgen die relevant zijn voor jou. Door die big data kunnen sneller Facebook-vrienden gevonden worden en bespaart dit jou tijd. Is dit niet juist een groot voordeel, en weegt dit niet op tegen de “gevaarlijke” kanten van big data?

Privacy wordt nu juist door velen gezien als een positieve vrijheid. Figuurlijk is een stukje privacy inleveren eigenlijk een stukje mens inleveren. Daarom vinden veel filosofen privacy een plicht van de overheid om te beschermen, omdat je zonder jezelf niet volledig zou kunnen ontplooien.

Nu de discussie over big data en privacy ondertussen wel op gang is gekomen, ga ik verder naar de historie van privacy. Hoe is privacy ontstaan, hoe was privacy vroeger geregeld in onze wet? Wat was de behoefte hieraan en hoe dachten filosofen hierover door de jaren heen?

Hoe was de privacy vroeger geregeld?Privacy kent een uitgebreide geschiedenis. Verbazingwekkend is dit niet.

Privacy is als begrip ontstaan door de Griekse filosoof Aristoteles[2.1] in 384-322 v.C. Hij was de eerste filosoof die schreef over het belang van onderscheid tussen publiek domein en privédomein. Publieke machthebbers mogen niet zomaar het privédomein betreden schrijft hij in zijn boek “Het Publieke domein & het Privédomein”. Aristoteles kan dus ook gezien worden als de stichter van privacy. Of zonder hem het begrip nooit bestaan had, is onderwerp van discussie.

De allereerste vorm van bescherming van privacy in de praktijk was ook in de tijd van de Grieken en Romeinen: het stemgeheim.[2.2] In de tijd van de Atheense democratie was stemmen een nieuw middel om indirect een generaal te kiezen. Dit deden de Grieken door middel van het ostracisme[2.3], ook wel het schervengericht[2.4] genoemd. Men schreef met een kraspen hun minst geliefde generaal op een stuk gebroken aardewerk. Daarna werd dit geteld, en zo ontstond er een democratisch verbannen generaal en werd er een nieuwe gekozen, mits er 6000 scherven waren. Met dit middel konden burgers met burgerrecht - niet volledig democratisch dus - hun mening uiten over het beleid. De scherven moesten wel ondertekend worden, maar bij de tellingen werd niet genoteerd welke persoon vond dat de generaal afgezet moest worden.

Het schervengericht

Daarnaast kwam ook de Griekse Filosoof Hippocrates met een privacy-bevorderende suggestie.[2.5] Naast dat Hippocrates filosoof was, werkte hij ook als arts en leidde ook verschillende personen op tot arts. Hippocrates’ manier van opleiden was in de Romeinse tijd opmerkelijk. De leer dat de stand van de zon invloed had op de gezondheid van een patiënt, naast andere redenen, trok hij in twijfel en keurde dit af. Daarom liet hij zijn leerlingen een eed[2.6] afleggen zodra zij zelfstandig arts werden. De componenten in zo’n eed hielden het volgende in: toewijding, gedrag ten opzichte van patiënten en ethische opvattingen van de medicus. En het allerbelangrijkste, in het bijzonder op het vlak van privacy: het

verbod op het uitwisselen van informatie van patiënten, dat vandaag de dag nog steeds van toepassing is, al is dit sinds 2003 wel een aangepaste versie.[2.7]

Deze component van de eed luidt als volgt:

“Ik zal, wat ik bij de uitoefening van mijn beroep ook zal horen of zien, of ook daarbuiten over het leven van mensen te weten kom aan dingen, die nooit bekend mogen worden, in stilzwijgen bewaren, en het beginsel hooghouden, dat dingen die mij zó bekend worden vallen onder de plicht van geheimhouding.Als ik deze eed trouw in acht neem en niet ontwijd, moge ik dan in mijn leven en in mijn kunst gezegend worden, en aanzien genieten bij alle mensen, te allen tijde, – maar als ik hem schend en meinedig word, dan wil ik het tegendeel ondergaan.” [2.6]

Privacy was dus voor het eerst écht in de praktijk van toepassing in de tijd van de Grieken en Romeinen. Het stemgeheim zorgde ervoor dat men hun stem uit kon brengen, zonder dat iemand wist wat hij stemde. Er kan dus niet beoordeeld worden waarom iemand wat heeft gestemd. Tuurlijk, men vertelt dit hoogstwaarschijnlijk in alle eerlijkheid tegen familie, vrienden of anderen in hun kenniskring, ondanks de geheimhouding. Echter dit is nooit met zekerheid te bewijzen. De stemmer heeft zelf de touwtjes in handen of hij zijn mogelijke controversiële stem uit wil brengen. Zo is ook de artseneed een voorbeeld dat privacy al voor Christus zijn wortels had. Er is geen twijfel over mogelijk dat toendertijd mensen wel degelijk waarde hechtten aan geheimhouding van in hun ogen kwetsbare informatie over henzelf.

Een tijdsprong naar het jaar 1981. Voor het eerst stemt de Staten-Generaal op voorstel van de regering in met een wetsvoorstel over gegevensbescherming. Deze stemming zorgde voor de eerste keer in de geschiedenis dat er wetten op papier kwamen over hoe er omgegaan moet worden met persoonsgegevens.[2.2] Dat was belangrijk, omdat er juridisch gezien vanaf dat moment pas echt vervolgd kan worden voor strafbare feiten met betrekking tot persoonlijke gegevens. Echt concrete regels kwamen echter nog niet. Volgens het verdrag moeten persoonsgegevens legitiem blijven en op een eerlijke en rechtvaardige manier verwerkt worden. Wat de normen zijn voor deze regels, blijft dus vaag.

Naderhand kwam in 1989 een “upgrade”, waar het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer geformuleerd werd in de vorm van een klassieke grondwet. Ook is de hoeveelheid artikelen verdubbeld. Desondanks verandert er niet veel, maar er worden nu wel concrete regels opgesteld qua verwerking van persoonsgegevens. Verder is het nu verplicht je te melden bij de Registratiekamer (de tak van de overheid die persoonsregistraties vaststelt) als je als private organisatie[2.8], een organisatie met maatschappelijk belang dat geen onderdeel van de overheid is, op een bepaalde schaal persoonsgegevens opslaat en verwerkt. De Registratiekamer was ook de toezichthouder toendertijd.

Vervolgens ondertekenden in 2001 de voorzitters van het Europees parlement een nieuwe richtlijn voor heel Europa. Voor het eerst golden de richtlijnen voor

alle landen in de Europese Unie, om zo eerlijk en rechtvaardig mogelijk te zijn. Deze Wet bescherming persoonsgegevens (ook wel de Wpd genoemd) telde 83 artikelen. Veel begrippen die tegen de vage kant aan liepen, zijn scherper geformuleerd.De Registratiekamer wordt getransformeerd in het College bescherming persoonsgegevens en krijgt meer bevoegdheden. Zo kon de Registratiekamer geen sancties opleggen, zoals een bestuurlijke boete. Nu kan het college dat wel. Verder zijn de maximumboetes flink omhoog gegaan, tot ruim 800.000 euro. Echt iets nieuws is er niet bijgekomen. De enige twee punten die nieuw zijn, zijn dat datalekken nu verplicht gemeld moeten worden en dat men het recht heeft om bezwaar te maken tegen bepaalde sancties. In 2016 ondergaat de toezichthouder op het gebied van privacy opnieuw een naamswijziging, ditmaal naar de Autoriteit Persoonsgegevens, de AP. Deze organisatie kennen wij nog steeds als de toezichthouder op het gebied van privacy.

In het jaar 2016 komt reeds opnieuw een nieuwe wetgeving. De Algemene Vordering Persoonsgegevens is sinds mei 2018 van kracht en moet meer duidelijkheid geven over zaken rond de verwerking van persoonsgegevens. Er zijn nu eindelijk wel concrete richtlijnen. Volgens het AP[2.9] zorgt deze nieuwe wet voor:

● versterking en uitbreiding van privacyrechten;● meer verantwoordelijkheden voor organisaties;● dezelfde, stevige bevoegdheden voor alle Europese

privacytoezichthouders.

Een groot voordeel van deze wet is dat alle regels ingaan voor alle landen in de Europese Unie. Vroeger konden wetten af en toe met elkaar in conflict raken tussen landen binnen Europa, dit is nu niet meer mogelijk.

Met net geen honderd artikelen is de AVG uitgebreid met een verandering die veel impact heeft op de bedrijfsvoering. Aan de ene kant hoeft een bedrijf niet meer alle gegevensverwerkingen op te sturen aan de Registratiekamer (of de AP). Dit is fijn, omdat dit niet de hele tijd gecommuniceerd hoeft te worden. Aan de andere kant moeten zij wel kunnen laten zien dat zij aan de wet voldoen, als dit gevraagd wordt door de overheid. Hiervoor zijn registers (o.a. over datalekken) en een privacybeleid nodig. Dat privacybeleid houdt in dat alleen data verzameld mogen worden mits er toestemming is gegeven. Je hoeft dit niet steeds te communiceren, maar dit moet wel actief bijgehouden worden om een boete te voorkomen.

Er zijn dan wel nieuwe richtlijnen opgesteld, en dat is fijn voor de consument, maar het blijft een lastige opgave om volledig aan deze wet te voldoen. Vooral bij veel verenigingen is dit lastig. Voor hen is het volgens het NRC[2.10] te vaag en maakt de toezichthouder het niet makkelijker. Niet alleen verenigingen kampen hiermee.

In 2016 werd de wet en de inhoud hiervan bekend gemaakt. Dit betekent dat bedrijven ruim 2 jaar de tijd hebben gehad om aanpassingen door te voeren. Echter in mei 2018 werd bekend dat een stagnerend aantal bedrijven - ruim 90%[2.11] - nog niet gereed was om honderd procent compatibel te zijn met de AVG. Dit aantal is anno 2019 afgenomen, maar de voorspelling is dat dit nog steeds een hoog aantal is. Volgens het tv-programma Radar[2.12] komen nog altijd tienduizenden privacyklachten binnen bij de AP. De meeste klachten gaan over het recht op het bekijken van informatie en op het recht om informatie te verwijderen.Is de privacywet van nu, de Algemene Verordening Persoonsgegevens, helemaal perfect? Een wet is nooit perfect en er is nog altijd kritiek. Het blijft voor de gemiddelde inwoner van de Europese Unie onduidelijk wat hun recht is, wanneer er in hun optiek privacy wordt geschonden. De AP kan de grote hoeveelheid klachten moeilijk verwerken op een redelijke termijn. Er wordt volgens Radar gezegd dat de AP[2.13] flink aan het opschalen is om de tienduizenden onbeantwoorde klachten te kunnen beoordelen. Er worden nog altijd wetsaanpassingen voorgesteld voor de AVG, en blijft ook in de filosofie een actueel onderwerp.

Door de jaren heen hebben ook bekende filosofen zich uitgesproken over het begrip privacy en welke rechten de mens moet hebben op dit vlak. Aristoteles is misschien hiervan wel de schepper, maar de input die andere filosofen hebben gegeven is zeker noemenswaardig.

Thomas Hobbes schreef in 1651 zijn stuk Leviathan dat onderdanen (benaming voor burgers die de leider dienen te gehoorzamen) in een ideale staat juist privacy zouden moeten inleveren en er veiligheid voor terug zouden krijgen. Deze politieke filosofie was opvallend en betwistbaar en zette de overheid aan het denken. In de 21e eeuw is het verlengde van deze filosofie nog steeds van kracht. Aanhangers van Hobbes beweren dat op het internet er een trade-off is tussen internetveiligheid en internet-privacy.

Aan de andere kant staat de Engelsman John Locke. Zijn mening is in strijd met de opvatting van Hobbes: volgens Locke is het recht op privacy een fundamenteel recht van de mens. In zijn boek Two Treatises on Government (1689) uit hij dat het beschermen van privacy juist een taak is van de overheid en geen ruilmiddel, en al helemaal niet voor veiligheid. Locke oordeelt dat vrijheid alleen ingekort mag worden op voorwaarde dat de vrijheid van een ander niet in gevaar komt. Zijn optiek verschilt erg in vergelijking met Hobbes: Locke beweert dat privacy voorop staat en als grondrecht moet worden gezien, terwijl Hobbes juist vindt dat privacy ingeleverd moet worden om veiligheid te kunnen waarborgen.

Ten slotte heeft de moderne filosoof Michel Foucault (1926-1984) de hoop al opgegeven. Pessimistisch is hij zeker: volgens hem zijn de machthebbers ruimschoots het publieke domein binnengedrongen. Media, scholen en andere publieke domeinen zijn geïnfiltreerd door de opperbevelhebbers en de

denkwijzen van de mens worden gemanipuleerd. De mens heeft geen recht om hier iets tegen te doen en wat de mens denkt of vindt, is eigenlijk nutteloos. Privacy is volgens Foucault taboe en het is te laat om er iets tegen te doen.

Hoewel privacy al van voor Christus stamt en toen al een bekend principe was, is de discussie over dit onderwerp nooit voorbij geweest. Sterker nog, er lijkt in de 21e eeuw juist een opkomst te zijn van het debat over de waarde van privacy. Maar waarom?

Waarom is juist in de 21e eeuw meer aandacht naar privacy ontstaan?De geschiedenis van de privacy laat zien dat dit begrip niet “opeens is ontstaan”. Echter kan je wel observeren dat de aangescherpte regels geen nonsens zijn en een heldere reden hebben. Daarbij is één woord erg belangrijk als we hier naar kijken: digitalisering.

Digitalisering betekent volgens de nederlandse encyclopedie[3.1] de overgang van informatie en data naar een digitale vorm. Men verplaatste rond deze tijd de verzamelde informatie van een analoge naar een digitale gegevensdrager om zo tijd en ruimte te besparen. Nog nooit eerder kon men binnen één druk op de knop informatie van A naar B verplaatsen. Een logische ontwikkeling, want nadelen waren er eigenlijk niet. Tenminste, voor de bedrijven zelf. Zij werden gedreven om deze technologie verder te ontwikkelen vanwege de potentie die de digitale wereld had.

Elke medaille heeft zo zijn keerzijde, zo heeft digitalisering dat ook. Informatie is makkelijk verspreidbaar onder verschillende personen. Brieven en registraties uitwisselen hoeft niet meer. Maar wat hiervan het gevaar is, is dat deze informatie een stuk makkelijker te kraken is en bij ongeautoriseerde personen terecht komt. Honderd jaar geleden kon je alleen deze informatie stelen door met een breekijzer in te breken.[3.2] Nu hoeft dat niet meer en gaat het stelen via de digitale route een stuk makkelijker. Volgens het AD zelfs zo makkelijk, dat vele tienduizenden jongeren in staat zijn om een computer of mobiele telefoon te hacken.[3.3] Één foutje in de beveiliging of een verkeerde klik op de knop kan al resulteren in een hoop gedoe.

Fysieke beveiliging is minder vatbaar voor lekken

Een recent voorbeeld is het datalek bij het UWV. Ruim 117.000 cv's zijn onrechtmatig gedownload van het netwerk van het UWV. Dat gebeurde via een gehackt account van een werkgever, meldt het UWV op zijn website en de krant Trouw. Hoe dat kon gebeuren, ging als volgt:

Op de website van werk.nl, de website van het UWV, werd twee weken lang misbruik gemaakt van een account van een administratief medewerker.[3.4] Opvallend, want het UWV heeft twee weken helemaal niks in de gaten gehad van de praktijken van de hacker. Althans, dat zegt het UWV zelf.

Trouw interviewde, nadat dit nieuws een paar dagen bekend was, ICT-specialist René Veldwijk. Volgens hem is het eigenlijk helemaal geen lek, maar is er sprake van een loze digitale barrière.[3.5] Je kan de website van het UWV vergelijken met een datingsite. Het verschil is echter dat de profielen op Werk.nl ook e-mailadressen, personalia en adressen laten zien. En nog een obstakel om toegang te krijgen tot de gegevens op de datingsites is dat eerst toestemming gegeven moet worden. Als een gebruiker een business-account bezit, krijgt hij of zij toegang tot het cv van de persoon opgegeven op de zoekbalk van de website. Veldwijk licht toe dat hoogstwaarschijnlijk een business-account is gehackt, waar de hacker vervolgens met een computerprogramma twee weken lang automatisch die zoekfunctie heeft gebruikt om vervolgens alle cv’s te verzamelen. De buit: kwetsbare, persoonlijke gegevens van 117.000 individuen.

Dit roept vragen op vanuit de burgers. Als we zelfs de overheid niet meer kunnen vertrouwen, wie dan wel?

De (sociale) media genieten ook mee met de digitalisering. Nieuwsartikelen en informatie is steeds makkelijker beschikbaar en ook gratis. Twee functies van de massamedia zijn in het bijzonder versterkt door dit verschijnsel.[3.6]

Als eerste is de informerende functie sterk toegenomen. De informerende functie van de pers houdt in dat de pers informatie geeft aan de burger over allerlei onderwerpen. De pers heeft een groot bereik en probeert informatie te verkopen via hun eigen kanalen. De media kennen dus worden gezien als een informatievoorziening voor burgers. Een belangrijk onderdeel van die informerende functie is dat over gevoelige zaken, zoals misstanden bij de overheid of schendingen van mensenrechten, ook de burger wordt geïnformeerd en dus druk kan uitoefenen. Deze informatieve functie is sterk toegenomen door het digitaliseren van de nieuwswereld. Tegenwoordig kan een krant gezien worden als ouderwets en duur. Het papier is op dit vlak vervangen door een scherm. Informatie is nu ook vaak gratis en de bron van inkomsten is meer verplaatst naar advertenties. Iedereen op de wereld heeft toegang tot het laatste nieuws.

Een andere functie die is toegenomen is de controlerende functie, ook wel de waakhondfunctie genoemd.[3.7] De pers is als het ware de toezichthouder die misstanden en fouten van de overheid of bedrijven in beeld brengt en vervolgens hiermee via mediakanalen deze gevoelige informatie publiceert. Vooraf komt hier vaak pressie bij kijken om deze fouten te herstellen voor de openbaring hiervan. Bronnen die gebruikt worden zijn vaak eigen onderzoeken of

klokkenluiders. Zelf kunnen media ook druk zetten door openbaring van informatie op te eisen. De in omvang toegenomen controlerende functie zorgt ervoor dat de pers meer druk kan uitoefenen. Meer mensen komen te weten dat uit het UWV data zijn gelekt en dat dat de schuld is van de slechte beveiliging van de overheid. De imagoschade die een bedrijf kan oplopen door ernstige tekortkomingen is groter door de uitgestrektheid van de nieuwslezers.

Je kan de gevolgtrekking maken dat de autoriteit van de media in omvang sterk is gegroeid, en dat dit een reden is waarom het nieuws van het datalek überhaupt verspreid kon worden. Nieuws over privacy trekt steeds meer aandacht. De media controleert in het voorbeeld hierboven de overheid. Constateringen van slechte beveiliging en omgang met persoonlijke gegevens laat het volk schrikken en zorgt ervoor dat men beter op let op zijn of haar privacy.

Een lek zoals bij het UWV heeft gevolgen voor het imago van de overheid. Een lek bij een bekende, als betrouwbaar aangeschreven website schaadt het vertrouwen in die website. De consument kan door dit soort lekken, of het geven van persoonlijke gegevens in het algemeen, veel nadelen ondervinden. Dit is in de praktijk ook vaak gebleken.

Consumenten kunnen volgens de consumentenbond[3.8] spam ondervinden na zo’n lek. Spam is een verzamelnaam voor ongewenste berichten die binnenkomen via verschillende netwerken. [3.9] De informatie in deze spam-mailtjes is vaak gebaseerd op persoonlijke informatie, zoals leeftijd en interesses. Als je volledige naam wordt gebruikt in zo’n malafide e-mail, is het lastig te onderscheiden van een echte e-mail. Dit is vervelend voor de consument en is men in enkele gevallen genoodzaakt om een extra e-mail adres aan te maken om hiervan af te komen. Lastigere gevallen van spam zijn neptelefoontjes. Het televisieprogramma over oplichting Opgelicht?![3.10] waarschuwt nog regelmatig voor telefoontjes zogenaamd van de belastingdienst of je bank. Je wordt geconfronteerd met persoonlijke informatie om vertrouwen te wekken dat het telefoontje van een betrouwbare instantie af komt. De financiële gevolgen zijn ontzettend groot als je in zo’n telefoontje tuint.

Op Facebook, Twitter, Instagram en alle andere bekende sociale media laat je een blijvend voetspoor achter. Dat ene fotootje op Facebook waar je je liefde van je leven kust, kan een afknapper zijn voor jouw toekomstige werkgever. Het artikel over werk.nl, de website van het UWV, bewijst dat personen met een bedrijfsaccount alles kunnen inzien. Tegenwoordig wordt steeds meer gekeken op het internet of de sollicitant of werknemer geen gekke dingen doet. Volgens BSA BV is er in een groeiende mate sprake van discriminatie.[3.11] Een bedrijf wierf onlangs een klantmedewerker. In de reden van afwijzing stond dat de voorkeur uitging naar een niet-roker. Als reden gaf het bedrijf aan dat het merendeel van de bevolking niet rookt, en dat daarom een niet-rokende klantmedewerker het beste zou passen omdat die in zijn werk veel naar buiten

treedt en contact heeft met mensen. Dit verhaal is geheel gebaseerd op één foto met sigaret op zijn Facebook-profiel.

Is dit verhaal niet te dramatisch? Gaan we er wel écht iets merken of last van krijgen? Sommigen denken nu al preventief, anderen wachten op het moment dat zoiets daadwerkelijk gebeurt. Dit scheelt per individu, maar het is de vraag of het wel slim is om een risico voor niks te nemen.

Het is maar de vraag of het tegenwoordig wel slim is om dit soort foto’s te plaatsen.

Het nemen van maatregelen om de privacy te beschermen zien velen als een must.[4.0] Niemand wil met ongewenst contact te maken krijgen en worden beoordeeld op hun social profile. Criminelen vinden in de nabije toekomst meer instrumenten om uit big data of data die jij zelf bewust hebt ingezonden gevoelige informatie uit te melken en te misbruiken. Het up-to-date blijven over dit onderwerp is handig om verdere escalatie te voorkomen. Dit is een gevolg van waarom in de 21e eeuw de aandacht naar privacy is ontstaan. Nadat men merkbare consequenties ging ondervinden door het niet-zorgzaam omgaan met persoonsgegevens, steeg het op de hoede zijn voor je privacy aanzienlijk. Dit komt terug in de enquête die ik heb gehouden die later in dit werkstuk naar voren komt.

Welbeschouwd is ons gevoel dat bedrijven geld verdienen aan onze persoonlijke gegevens een factor waarom mensen patronaat zijn voordat er met gegevens gestrooid gaat worden. Elk bezoek aan een website draagt een steentje bij tot het big data-register. Dat er geld wordt verdiend aan jouw persoonlijke gegevens kan sommige mensen dwars zitten. En dat, terwijl zij zelf er niks voor terug krijgen. Overschrijdt dit niet onze morele grenzen?

De dominantie van data verandert de wereld stukje bij beetje. Historicus Frank Mulder[3.12] beweert dat uitloggen uit de maatschappij van tegenwoordig een onmogelijke zaak is. In een maatschappij met informatie als drijfveer valt hieraan onmogelijk te ontkomen. Hoe meer je weet over de klant, hoe beter je ze kunt aanspreken om voor jouw product te kiezen. “Information is the new oil”, aldus dhr. Mulder. Wat kan de burger doen aan die big data? Helemaal niks. Zoals al

gezegd door de filosoof Isaiah Berlin, privacy is slechts een negatieve vrijheid dat afhankelijk is van overheidsingrijpen.

Is privacy wel belangrijk genoeg om hiervoor te blijven strijden in onze wereld? Om dit te kunnen onderzoeken, heb ik een enquête uitgezet. Is privacy belangrijk genoeg om nog steeds waarde hieraan te hechten?

Is privacy belangrijk genoeg voor de mens?Privacy is aangemerkt door de overheid als een recht van de mens.[4.1] De wet stelt regels ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer in verband met het vastleggen en verstrekken van persoonsgegevens. Eigenlijk geeft dit al aan dat de overheid privacy hoog op neemt.

Om het belang van privacy voor de Nederlandse bevolking in kaart te brengen, heb ik onderzoek gedaan naar het belang hiervan. Er zijn uiteraard al verschillende onderzoeken hiernaar gedaan, en dus is een simpele enquête met enkel de waarde van privacy niet voldoende om accurate resultaten te verkrijgen. Duizenden personen hebben meegewerkt aan deze onderzoeken. Omdat ik slechts een beperkte doelgroep kon bereiken via verschillende kanalen, moest ik de enquête onderscheiden van de al bestaande surveys.

Ik heb een enquête gehouden onder 58 personen. De animo voor deze enquête was hoger dan mijn verwachting van rond de 30 tot 40 personen. De deelnemers hiervan bestaan uit familie, vrienden en online-vrienden. Zelf game ik als hobby en heb intussen meerdere contacten uit de gamewereld. Binnen online kringen en familie- en vriendenkringen heb ik de enquête uitgezet.

Zoals ik al meldde moest ik mijn enquête onderscheiden van anderen om een ander beeld te krijgen van de waarde die mensen stellen aan privacy. Dit heb ik gedaan door de volgende vragen te stellen aan het publiek:

Vraag 1. Wat is uw leeftijd?Vanzelfsprekend is het handig om te weten in welke leeftijdscategorie de ondervraagde valt. Zo kan er gekeken worden of er een verband is tussen de leeftijd en de gegeven waarde.

Een verdeling zoals hierboven was het resultaat. Uiteraard is deze schaalverdeling ongeveer wat ik verwacht had.

Vraag 2: Hoe vaak gebruikt u op een gemiddelde dag een digitaal apparaat, zoals een computer of een smartphone?Deze vraag is gesteld om het verband te kunnen leggen of het (frequent) gebruik van een digitaal apparaat te maken had met de waarde die mensen opgaven.

Opvallend veel mensen gebruiken vaak een digitaal apparaat. Zelf heb ik hierbij bewust gekozen om geen uren per dag te specificeren. Ik heb mensen zelf laten inschatten of zij vinden dat zij volgens hen “vaak” digitale apparaten gebruiken. Ruim 90% vindt dat hij/zij dit vaak gebruikt. Dat is een stuk meer dan mijn schatting van 75%.

Vraag 3: Op een schaal van 1 tot 5, hoe druk maakt u zich over uw digitale privacy?

De belangrijkste vraag die gesteld is, is hoe erg mensen zich druk maken over hun privacy. Dit heb ik gedaan door hen een cijfer van 1 tot 5 te laten kiezen, waarbij het cijfer 1 betekent dat je je geen of zelden druk maakt om digitale privacy en 5 betekent dat je je erg veel druk/zorgen maakt over je digitale privacy.

De gemiddelde beoordeling die men heeft gegeven, was 3,07. Een heel gemiddeld aantal, waarbij opvallend veel mensen hebben gekozen voor de getallen 2 tot en met 4 en slechts een enkeling de waarde 1 heeft opgegeven.

Als we een grafiek maken van deze waarden, komen we uit richting een normaalverdeling. Een normaalverdeling is een verdelingsvorm waarbij in dit geval de piek staat voor het getal 3. De getallen 2 en 4 zijn minder gekozen, terwijl de getallen 1 en 5 zelden zijn gekozen. Zie onderstaand plaatje voor een visueel overzicht.

Het is interessant dat iets minder dan de helft heeft gekozen voor het cijfer 3. Dit kan je zien als een middenweg: je kan hieruit opmaken dat dit de mensen zijn die in zekere zin wel geven om hun digitale privacy, maar slechts beperkt actie ondernemen. Het blijft lastig om het belang van privacy voor mensen precies te definiëren.

Over het algemeen hechten 65-plussers meer aan hun digitale privacy dan jongeren: het gemiddelde was 3,5 onder de 65-plussers en 2,6 onder de jongeren. Betekent dit dat jongeren zich nog niet bewust zijn hiervan, of is dit doordat dat zij mogelijkerwijs denken dat geleuter om privacy slechts verkwistte tijd is?

Ik heb geen verband kunnen leggen tussen de het gebruiksniveau van digitale producten en de waarde van privacy. Doordat een zeer hoog aantal mensen de optie “veel” hebben gekozen, heb ik dit niet kunnen vergelijken.

Vraag 4: Welke van de onderstaande maatregelen heeft u genomen om uw privacy te beschermen?Dit keuzemenu bestond uit de volgende opties, op volgorde van boven naar beneden:

● Het gebruiken van een alternatieve zoekmachine (bijv. DuckDuckGo)● Het gebruiken van een pseudoniem (een nepnaam)● Het gebruiken van een extra e-mail adres● Het gebruiken van een VPN● Het afweren van bepaalde websites (bijv. Facebook/Google)● Het gebruiken van een cookie- en/of advertentiefilter● Het gebruiken van een alternatieve chat-applicatie (geen WhatsApp)

Al deze opties zijn gekozen door mijzelf met behulp en nacontrole van mijn buurman die werkzaam is in de ICT sector. De verdeling, gesorteerd van boven naar beneden zonder bewuste volgorde, is als volgt:

De minst gekozen optie was het gebruiken van een alternatieve zoekmachine. De meest voor de hand liggende reden hiervan is dat er beperkingen verbonden zijn. Men mist functionaliteit zonder Google of men is inmiddels al helemaal gewend aan de lay-out. Een ander argument zou kunnen zijn dat een zoekmachine geen data verzamelt die van belang zijn. Zij hebben geen bezwaar tegen het gebruik maken van personalisatie van zoekopdrachten, en vinden dit wellicht juist handig en tijdbesparend. Mijn verwachting was dat dit de minst gekozen optie zou zijn.

De meest gekozen optie was het gebruiken van een extra e-mail adres. Een extra e-mail adres is handig (in combinatie met een pseudoniem) om privé te scheiden van commercie. Zo voorkom je spam in je persoonlijke inbox en hoef je irritante reclamemails niet telkens te verwijderen. 30 personen delen deze mening dat dit handig kan zijn. Tegenstanders hiervan zagen het nut hiervan niet in en vinden het lastig om met meerdere e-mail adressen om te gaan.

Dat 11 respondenten hebben aangegeven een VPN te gebruiken, valt mij op. Steeds meer mensen maken gebruik van een VPN om hun anonimiteit te waarborgen.[4.2] Een VPN staat voor virtual private network en is een soort pijpleiding tussen jouw computer en het internet. Die pijpleiding werkt als een server die jouw opgegeven opdrachten verwerkt: zo komen er geen pottenkijkers bij kijken.

Een VPN-verbinding geschematiseerd

Respondenten die een 4 gaven als waarde hebben gemiddeld meer opties aangevinkt dan respondenten die een 2 als waarde opgaven. Je ziet hier terug dat hoe meer er waarde wordt gehecht aan privacy, hoe meer maatregelen er worden genomen om privacy en anonimiteit te waarborgen.

Andere opties die mensen opgaven waren beveiligingssoftware, een alternatieve browser zoals Mozilla Firefox en anti-tracker addons (een extensie voor uw browser). Vijf mensen gaven aan geen enkele maatregel genomen te hebben.

CasussenZoals ik had aangegeven moest de enquête ongelijksoortig zijn van al bestaande enquêtes. Dit heb ik gedaan door het gebruiken van casusvoorbeelden. Eigenlijk een soort quiz: je krijgt eerst een privacy-gerelateerde casus voorgeschoteld en het is aan de respondent om te kiezen welke handeling van toepassing is. Alle casussen zijn allemaal actueel in 2019.

Vraag 5+6Stel, u bent op zoek naar een nieuwsartikel over een grote brand in de buurt. Er zijn op meerdere websites hierover geschreven, dus klikt op het eerste beste resultaat in uw zoekmachine en komt uit op de website van Hart van Nederland (Talpa). Vervolgens verschijnt een "cookiewall" en u kunt niet verder totdat u de cookies accepteert. Wat doet u?

Cookies zijn geen vriendelijke snacks meer voor de gemiddelde internetgebruiker, maar angstaanjagende monsters. De zogeheten tracking cookies zijn een soort bestand dat wordt opgeslagen in je browser, waardoor de website je site-activiteiten volgt. In dit scenario gebeurt precies hetzelfde: schikken de cookies toch erg af of juist niet?

Het keuzemenu bestaat uit twee opties:● Klikken op “Akkoord en Doorgaan”● De website verlaten

De resultaten waren verdeeld. Op de volgende pagina staat het cirkeldiagram die de verdeling laat zien.

De optie “Klikken op “Akkoord en Doorgaan”” was de meest gekozen optie. Dit betekent dat de respondenten liever de tracking cookies accepteren om het nieuwsartikel te kunnen lezen. Een interessante verdeling, aangezien er in de casus is aangegeven dat meerdere websites hierover hebben geschreven.

Onder elke casusvraag staat een kader waarin je je keuze kan toelichten, dit werd echter niet verplicht door mij. Diegenen die hebben geklikt op de knop waren ook degenen die het minst gaven om hun privacy, met een gemiddelde beoordeling van 2,7. Zij gaven opnieuw aan zich niet zo druk te maken om cookies, of dat zij simpelweg lui zijn om een paar extra klikjes te doen. De websiteverlaters geven aan het belangrijk te vinden om cookies aan te kunnen passen. In dit voorbeeld was dat niet mogelijk. Als dit wel zo zou zijn, zouden sommige wel de website bezoeken. De doorslag gaf voor velen dat precies hetzelfde nieuws op andere websites - mogelijk zonder cookies - ook gewoon te vinden was.

Vraag 7+8Deze vraag gaat over Facebook, een sociaal medium met miljarden gebruikers. In 2018 kwam Facebook groot in het nieuws door het Cambridge Analytica-schandaal. Cambridge bleek gegevens van miljoenen gebruikers van Facebook in te zetten voor politieke doeleinden. Na dit nieuws hebben veel mensen aangegeven te stoppen met Facebook. Wat is uw reactie geweest op dit nieuws?

De actualiteit rondom Facebook is iedereen wel bekend. Het Cambridge Analytica-schandaal is bijna niemand ontgaan. In het nieuws kwam vaak naar voren dat “honderdduizenden mensen” zijn gestopt met Facebook vanwege de privacy-issues. Dat wordt dan wel gezegd, maar is dit wel zo in de realiteit?Het keuzemenu bestond uit drie opties:

● Ik ben doorgegaan met het gebruiken van Facebook● Ik ben gestopt met het gebruiken van Facebook● Ik gebruik geen Facebook

Een verdeling die overeenkomt met mijn verwachtingen. De verdeling bestaat uit de helft Facebook-gebruikers en de de helft niet-Facebook gebruikers. Slechts 3 personen zijn na dit schandaal gestopt met het gebruiken van Facebook. Zo’n afschrikkend effect blijkt dit dus niet te hebben. Deze drie personen zijn allen afkomstig van de leeftijdscategorie 18-30 jaar.

Vraag 9+10Deze vraag gaat over het smartphonebedrijf Huawei. De Chinese fabrikant zou spioneren namens thuisland China. Geruchten zijn dat China data verzamelt uit de smartphones voor de Chinese overheid, echter is dit nooit bewezen. Stel, u heeft de perfecte smartphone voor uzelf gevonden voor een goedkope prijs van het merk Huawei. Samsung heeft precies dezelfde soort smartphone (dezelfde specificaties) maar dan met een hogere prijs. Met het nieuws als meewegend factor, welke smartphone kiest u?

Er zijn geruchten en meerdere onderzoeken op dit moment aan de gang over het Chinese bedrijf Huawei, en de geruchten dat Chinezen voor de overheid zouden spioneren schrikken veel mensen af. Hoeveel precies, wilde ik graag onderzoeken. Hieronder het resultaat.

Veel respondenten kiezen toch voor een veiligere smartphone. Minder dan 20% kiest alsnog voor de Huawei-telefoon, ondanks het feit dat deze telefoon goedkoper is. De geruchten blijken wel te werken en veel mensen zijn bereid om een hogere prijs voor een “veiligere telefoon te betalen.

Huawei-aanhangers geven aan alleen voor een alternatief te kiezen op Huawei mits is bewezen dat de geruchten waar zijn. “Ik vind het een fijn merk. Maar aangezien het nooit bewezen is, zou ik net zo goed Huawei kiezen. Ik reageer niet direct panisch.”, licht een respondent toe. Ook hebben sommigen aangegeven simpelweg geen geheimen te hebben voor de Chinese overheid. “Ze mogen alles van mij weten.”, zegt een respondent meesmuilend.

Personen die hebben gekozen in de Samsung telefoon zeggen liever geen risico te nemen en hun portemonnee wel uit willen trekken om te garanderen dat zij niet bespied worden. Een persoon licht toe: “Ik vind de onbewezen geruchten uit Amerikaanse koker toch wel om rekening mee te houden”.

Deze vraag had wel een punt ter verbetering. Er zijn namelijk merkwaardig veel mensen die aangeven de Samsung telefoon te kopen. In het toelichtingskader hebben respondenten gezegd “bekend te zijn met het merk Samsung”. Ondanks

aangegeven te hebben dat beide telefoons precies op elkaar lijken in dit voorbeeld, ziet het er naar uit dat velen toch voor de Samsung hebben gekozen omdat zij gewend zijn aan dit toestel. Hierdoor is er een vertekend beeld ontstaan van deze situatie. Wellicht zou het beeld minder krom zijn als ik had gekozen voor een fictief telefoonmerk.

Uit deze enquête blijkt dat mensen privacy zeker waarderen. De wijzigingen van de AVG zijn niet voor Piet Snot geweest. De reden waarom mensen juist in de 21e eeuw zich zorgen gingen maken om hun privacy komt luid en duidelijk terug in de antwoorden van de vragenlijst. Ondanks dat de enquête maar een beperkt aantal deelnemers had, is dit toch genoeg om een goed algemeen beeld te krijgen. Met een gemiddelde score van 3,07 op een schaal van 5 kan je in zekere zin concluderen dat privacy belangrijk genoeg is voor de mens. Meer dan helft heeft al maatregelen genomen om hun privacy te beschermen, en uit de casusvoorbeelden blijkt dat mensen toch preventief reageren op situaties. Verder valt te concluderen dat bij veel ondervraagden bij handelingen die op het internet worden gedaan wordt gedacht aan de privacy.

We kijken verder naar de filosoof Harari, een onmisbaar figuur als we praten over dit onderwerp. Wie was hij, wat hield zijn begrip dataïsme is en wat zegt dit over onze samenleving in de toekomst?

Harari en dataïsme: wat zegt dit over ons toekomstperspectief?Dit werkstuk kan niet ontbreken zonder de filosoof Yuval Noah Harari. Tot 2014 was hij een onbekend wetenschapper[5.1], totdat drie filosofische boeken uitkwamen die in de filosofische wereld een hit waren. Deze boeken bestonden uit Sapiens, Homo Deus en 21 lessen voor de 21e eeuw. Alle boeken gaven een moderne kijk op onze wereld in de 21e eeuw en de toekomst hiervan. In het bijzonder het boek Homo Deus, een boek dat de kijk geeft van de toekomst van big data en de mens.

Vandaag de dag leven we in een wereld waarin big data een onmisbaar onderdeel zijn. Denk aan het oplossen van maatschappelijke problemen, zoals criminaliteit en milieu. Daarnaast wordt door de big data ons werk makkelijker gemaakt. Een voorbeeld is een slimme speaker, die informatie zoals het weer of verkeer als jij naar je werk gaat precies kan voorspellen en vertellen. Één stemcommando is al genoeg.

Al deze automatische processen worden gevormd door algoritmes. De machine kan voorspellen en handelen aan de hand van de stromen ingezonden data. Op basis van situaties die gebeuren, leert de machine voorspellen wat de volgende keer gaat gebeuren. Dat gebeurt op zo’n gigantisch tempo dat de voorspellingen steeds accurater gaan worden[5.3]. Zo is robotjournalistiek een nieuw fenomeen en zal journalisten misschien overbodig maken.

Dataïsme is een begrip gesticht door Harari[5.2]. Volgens hem wordt onze samenleving gevormd door datastromen. Die datastromen, elk met andere waarden en vormen, draagt bij aan dataverwerking. Het wereldbeeld is veranderd naar een datacentristisch wereldbeeld. Harari verklaart dat in de toekomst algoritmes alles zullen beslissen in ons leven. Patronen en regelmatig voorkomende situaties zijn om te zetten in datastromen. Op een bepaald punt moet je algoritmes leren te vertrouwen, in plaats van jouw humane verstand.

Yuval Noah Harari

Harari verklaart het humanisme als een levensstijl waarin de mens zich moet vertrouwen over zijn/haar eigen ratio en intuïtie. Het verstand is dus de kern van het humanisme, maar Harari voorspelt dat dit gaat veranderen. We worden van algoritmes afhankelijk en moeten leren om hiermee om te gaan. Maatschappelijke problemen kunnen alleen nog worden opgelost als elke burger een wandelend datasysteem wordt. Alle bewegingen, van lopen door het park tot een ruzie met jouw buurman, wordt vastgelegd om een zogeheten smart society te kunnen realiseren.

Als deze voorspelling van Harari uitkomt, betekent dit eigenlijk dat het begrip privacy niet meer zal bestaan. Het moeten vertrouwen op algoritmes betekent eigenlijk dat we elk stukje privacy van ons leven moeten inleveren. We zijn dan geen organismen meer, maar wandelende datasets. Dit is ook de waarschuwing die Harari wil geven in Homo Deus. Alle beslissingen die worden gedaan, zijn op basis van big data die alle relevante informatie bevat. Voor de technofoob - iemand iemand die bang is voor de gevolgen van de technologische ontwikkelingen op de maatschappij - is dit een horrorbeeld. Vaarwel privacy.

Verstand is ook wat de uiteindelijke kern is van algoritmes. Zonder ons verstand was er nooit innovatie ontstaan op het gebied van technologie. Algoritmes zijn te veel afhankelijk van ons eigen verstand en de theorie dat algoritmes ons verstand over zullen nemen lijkt sterk. Nog een ander kritiekpunt op de theorie van Harari is de uitdaging om daadwerkelijk alle data te verzamelen. Laat de overheid dit wel toe? En hoe zal dit dataverzamelingsproces verlopen? De mogelijkheden lijken begrensd en het is nog maar de vraag of het volk het zal pikken dat zij hun hele leven worden geobserveerd.

In mijn ogen is Harari’s voorspelling bizar: het verstand van de mens lijkt een onvervangbaar iets. Intuïtie is mijn inziens niet om te bouwen in een wetenschappelijke dataverwerkingsmachine. Als wij zouden moeten vertrouwen op algoritmes, moeten die vanzelfsprekend perfect zijn om een smart society te creëren. Big data kan inderdaad helpen om snel en dynamisch aanpassingen door te voeren, maar om 100% te kunnen vertrouwen op algoritmes, is betwistbaar. Het verstand heeft antwoord op vragen dat big data en algoritmes niet hebben. Hoe is de angst voor terroristische aanslagen te verklaren door algoritmes? Ik verwacht dat het verstand nooit vervangen kan worden, en dat onze privacy nooit volledig zal verdwijnen.

HoofdvraagHebben we nog wel privacy in de toekomst?Een voorspelling of we nog wel privacy hebben of niet, is lastig te maken. Wat we wel kunnen is een oordeel formuleren op basis van de privacy van nu. Privacy kent een uitgebreide historie en is vanaf de twintigste eeuw langzamerhand verplaatst naar een digitaal platform. De gevaren die dit met zich meebrengen, kijkend naar de bescherming van persoonlijke informatie, zijn niet op één hand te tellen. Er wordt niet gestopt met innoveren en bedrijven zullen steeds nieuwe manieren vinden om data te verzamelen om in hun eigen bedrijfsinfrastructuur toe te passen. Recente ontwikkelingen liegen er niet om, en wellicht wordt informatie wel the new oil. Zonder overheidsingrijpen is die een epidemie die niet te stoppen is.

Met een stabiele overheid, die luistert naar zijn bevolking, zal privacy blijven bestaan. Dit is hoogstwaarschijnlijk wel in mindere mate door de voortschrijdende digitalisering van onze samenleving. Gemiddeld uiten filosofen zich negatief op de ontwikkeling van privacy, en er is angst dat een peace of mind op een bepaald punt niet meer kan voortvloeien.

Wat we wel weten, is dat privacy voor mensen geen taboe is. Verschillende privacy-gerelateerde ongevallen, zoals het genoemde lek bij het UWV, bewijzen dat privacy een zaak is die niet genegeerd kan worden door de overheid. Niemand zit te wachten op een oordeel over hem of haar door het achterlaten van een digitaal voetspoor. De cijfers liegen niet in de enquête die ik heb gehouden. Voor de rest blijft het bij kijken en waarnemen of informatie daadwerkelijk ons nieuwe geld- of ruilmiddel wordt.

Al met al verwacht ik dat privacy blijft bestaan en dat we dit in de toekomst nog wel hebben. Weliswaar in mindere mate in de digitale wereld, maar het begrip privacy zal altijd een waarde hebben voor mensen. Zoals Harari betoogde in zijn boek Homo Deus zal deze big data de nieuwe aardolie zijn in de zin van dat de bezitters ervan machtigste bedrijven op aarde zullen worden. Met een stabiele overheid, zoals we in Nederland hebben, lijkt het mij sterk dat dit daadwerkelijk gaat gebeuren. Bedrijven zullen blijven infiltreren in ons dagelijks leven, immers is winst hun enige drijfveer en is dit hét middel in de 21e eeuw om dit te bereiken. Misschien overdrijft Harari, misschien ook niet, maar ik verwacht dat de mens blijvend grip zal hebben over de wereld. Een overname van robots in de 21e eeuw lijkt wat mij betreft een beetje ver gezocht.

NawoordPrivacy en filosofie is een best gekke combinatie, maar tegelijkertijd ook weer niet. Aan de ene kant is weinig Nederlandstalige literatuur uitgebracht over dit onderwerp. Vrij logisch, want digitale privacy is een actueel en recent onderwerp. Tijdens het profielwerkstuk heb ik mijn uiterste best gedaan om betrouwbare bronnen te zoeken, maar dit was een lastige opgave. Ik had slechts een aantal betrouwbare bronnen tot mijn beschikking en de meesten behandelden alleen het begrip privacy op zichzelf. Mijn doel om mensen aan het denken te zetten over hun privacy is mijn inziens toch goed gelukt.

Ik heb met plezier gewerkt aan dit profielwerkstuk. Ik heb geen spijt gehad van de keuze om privacy te kiezen als mijn onderwerp, want het onderwerp bleef me interesseren, ook na het dieper ingaan op de stof. Hopelijk komt dit ook naar voren na het lezen. Bedankt voor het lezen en hopelijk heeft u toch iets op kunnen steken!

Bronnenlijst[1.1] Van Dale woordenboek, trefwoord “privacy”[1.2] Interview met 4 kennissen over de definitie van privacy[1.3] IT woordenboek Gartner, trefwoord “big data”. (https://www.gartner.com/it-glossary/big-data/)[1.4] Radius, de 7 V’s van big data (https://www.impactradius.com/blog/7-vs-big-data/)[1.5] Walmart Blog, gebruik van big data (https://blog.walmart.com/innovation/20170807/5-ways-walmart-uses-big-data-to-help-customers)[1.6] Passioned, big data ethiek (https://www.passionned.nl/ethiek-big-data/)[1.7] The Right to Privacy, Samuel Warren en Louis Brandeis (https://www.cs.cornell.edu/~shmat/courses/cs5436/warren-brandeis.pdf)[1.8] Van Mierlo Stichting, Isaiah Berlin, negatieve en positieve vrijheid (https://vanmierlostichting.d66.nl/isaiah-berlin-1909-1997/)

[2.1] Filosofie.nl, Aristoteles (https://www.filosofie.nl/aristoteles/index.html)[2.2] De Clerq, advocatenbureau in Leiden en Den Haag, geschiedenis van privacywetgeving (https://www.declercq.com/kennisblog/een-kleine-geschiedenis-van-de-privacywetgeving/)[2.3] Wikipedia, Ostracisme (https://nl.wikipedia.org/wiki/Ostracisme)[2.4] Historiek, geschiedenis van het schervengericht (https://historiek.net/ostracisme-betekenis-schervengericht/81906/)[2.5] Historiek, Hippocrates (https://historiek.net/hippocrates-ca-460-377-v-chr/5779)[2.6] Eed van Hippocrates, ca. 460-377 v. Chr.[2.7] LUMC, De Nederlandse artseneed (https://www.lumc.nl/sub/1060/att/907300228522341.pdf)[2.8] Wikipedia, niet-gouvernementele organisatie (https://nl.wikipedia.org/wiki/Niet-gouvernementele_organisatie)[2.9] Autoriteit Persoonsgegevens, toelichting AVG (https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/algemene-informatie-avg/algemene-informatie-avg)[2.10] NRC, Clubs worstelen nog steeds met nieuwe privacywet (https://www.nrc.nl/nieuws/2018/10/26/clubs-worstelen-nog-met-nieuwe-privacywet-a2752840)[2.11] Security Vandaag, klaar voor de AVG? (https://www.securityvandaag.nl/article/item/90-procent-bedrijven-niet-klaar-voor-de-avg)[2.12] Privacyzeker, wordt de AVG wel goed toegepast? (https://privacyzeker.nl/2019/01/15/wordt-de-avg-wel-goed-toegepast/)[2.13] Radar, klachten AP (https://radar.avrotros.nl/nieuws/item/10000-privacyklachten-ingediend-bij-autoriteit-persoonsgegevens/)[3.1] Encyclo, digitalisering

[3.2] Andere Tijden, geschiedenis van de computer (https://anderetijden.nl/aflevering/508/De-PC-revolutie)[3.3] AD, jongeren in staat om te hacken (https://www.ad.nl/binnenland/vele-tienduizenden-jongeren-kunnen-telefoon-of-computer-hacken~a1bfa064/)[3.4] Tweakers, datalek UWV (gebaseerd op website UWV) (https://tweakers.net/nieuws/152404/criminelen-downloaden-117000-cvs-van-uwv-via-werkgeversaccount.html)[3.5] Trouw, datalek UWV (gebaseerd op interview ICT-specialist) (https://www.trouw.nl/home/ict-expert-bij-het-uwv-wordt-permanent-data-gelekt~a7dcde4a/)[3.6] Wikipedia, functies van de pers (https://nl.wikipedia.org/wiki/Pers_(media))[3.7] Dilemma, maatschappijleer massamedia, bladzijde 35[3.8] Consumentenbond, spamgids (https://www.consumentenbond.nl/veilig-internetten/spam-blokkeren-en-voorkomen)[3.9] Wikipedia, Spam (post) (https://nl.wikipedia.org/wiki/Spam_(post))[3.10] Opgelicht?!, alerts (https://opgelicht.avrotros.nl/alerts/)[3.11] BSA BV, discriminatie op de werkvloer (https://www.bsabv.nl/roken-dan-geen-baan/)[3.12] Frank Mulder, Uitloggen kan niet: Leven in de digitale maatschappij (https://www.filosofie.nl/nl/artikel/32928/uitloggen-kan-niet-leven-in-de-digitale-maatschappij.html)

[4.0] Conclusies getrokken van de enquête, blz. 7[4.1] De Nederlandse Grondwet (https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vi7pkisz9gzs/artikel_10_privacy)[4.2] ComputerTotaal!, wat is een VPN (https://computertotaal.nl/artikelen/internet-thuis/wat-is-vpn-67587/)

[5.1] Wikipedia, Harari (https://nl.wikipedia.org/wiki/Yuval_Noah_Harari)[5.2] Homo Deus, Harari[5.3] Universiteit Utrecht, robotjournalistiek (https://www.sg.uu.nl/artikelen/2017/08/met-dit-algoritme-schrijf-je-een-bestseller)