MEDEDEELINGENUITGEGEVEN DOOR DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

EERSTE JAARGANG 1925.

DE VLA. TOP. VEREENIGING TE LEUVEN

wenscht op het gebied der Vlaamsche plaatsnaamkunde de samen-

werking van alle belangstellenden te bevorderen. De Mededeelingen

verschijnen vier maal per jaar en worden aan de medewerkers

kosteloos toegestuurd. Niet-medewerkers betalen een jaarlijksche

bijdrage van min. 10 frs. Medewerkers en abonnenten genieten een

prijsvermindering van 4- 40 0/0 op de uitgaven van de V. T. V

INSTITUUT VOOR VLAAMSCHE TOPONYMIE

KRAEKENSTRAAT, 3" — LEUVEN

iNHOUDVAN DE EERSTE VIJF JAARGANGEN

(1925-1929):

A. CARNOY. De namen van de Vlaamsche streken 1927, 4

K. DE FLOU Over het ontstaan van het Woorden-

boek der Toponymie . . . . . . . 1929, 17.

K. DE FLOU COMITÉ. Huldebetoon K. de Flou . . 1928, 18

J. LINDEMANS. Hoe een toponymische monogra-

phie tot stand komt . . . . . . • • 1927, 5

J. MANSION. Over doel en methode van het topo-

nymisch onderzoek . . ., 2,

'EG. I. STRUBBE. Karel de Flou. Zijn leven en zijn

werk . . . . 1928, 10

ID. Een heuglijke dag . . „ 26

H. J. VAN DE WIJER. Wetenschappelijk onderzoek

der Vlaamsche plaatsnamen . . . 1925, 1

Ons toponymisch onderzoek : hoe zal men het

levend toponymisch materiaal inzame-

len ? Voornaamste moderne bronnen . „ 13

Verdere moderne bronnen . 1926, 1

De modellijst (de plaatsnamen van Kortenberg) . „ 4

De Vlaamsche toponymie op het philologencon-

gres te Gent . 15

Nog moderne bronnen (met bijlage) . „ 17

Het VIIIe philologencongres te Gent en de Vlaam-

sche toponymie . . . 1927, 1

Over de Vlaamsche Toponymische Vereeniging.

Doel en werking . . . 779

De tentoonstelling (op het Congres te Gent) „ 8

Oude atlassen, enz.. „ 9

- Iv -

Commissie voor Toponymie en Dialectologie . . ,, 13

Nomina Geographica Flandrica, uitgegeven doorde Vla. Top. Vereeniging te Leuven

/V 17Laatste moderne bronnen 21Het toponymisch jaar (1927) . 1928, 1

De uitspraak van onze gemeentenamen, enz. t, 7Karel de Flou, Dr. honoris causa (Leuven) .9, 9

Nomina Geographica Flandrica f l 25

Toponymische kaarten . „ 32

Toponymie en.... Radio . „ 36Moderne waternamen . 37

De spelling van de Vlaamsche gemeentenamen . 1929, 1

Toponymica : Bijdragen en Bouwstoffen, I . „ 15Voor onze toponymische bibliotheek .. 24, 38Twee jaar Vlaamsche toponymie (1928-1929) . „ 25Onze uitgaven . 37

111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111i1i111111111111111111111111111i111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

Vlaamsche Toponymische Vereeniging

te Leuven

de Spoelberch-Instituut, Kraekenstraat, 3. :-:

MEDEDEELINGEN.1925. 1.

Wetenschappelijk Onderzoek

der Vlaamsche plaatsnamen 0)

Veertig jaar geleden, op het Arch aeologisch Congres te

Antwerpen (1885), vestigde wijlen Prof. G. Kurth voor

het eerst de aandacht van de congresleden op het groote

belang van de studie der plaatsnamen, in hoofdzaak voor de

wetenschappelijke beoefening van de geschiedenis en de

oudheidkunde. Te gelijk richtte hij een dringenden oproep

tot de Archmologische Vereenigingen, opdat zij zich, elk in

haar sfeer, zouden inspannen voor het inzamelen van het

onafzienbaar toponymisch materiaal, van de honderdduizen-

den plaatsnamen, over heel het land verspreid (s).

Niets liet toen veronderstellen dat er op dit gebied, meer

misschien dan op eenig ander, zoo lang aan doovemans deur

zou geklopt worden; want geen moeite werd gespaard, geen

gelegenheid werd verwaarloosd om het groote publiek warm

te maken voor een onderzoek, dat nochtans, op het eerste

(1) Lezing gehouden op de Septembervergadering (1925) van de Zuid-nederlandsche Maatschappij van Taal- en Letterkunde en Geschiedenis.

(2) 0p dit congres werd het volgende besluit neergelegd :„ La quatrième section signale à l'attention des sociétés historiques,

l'importance de l'étude des noms de lieu et émet le vceu de les voirrecueillis d'une manière systématique et complète sous forme deglossaires raisonnés, "

zicht, heel wat menschen . scheen te moeten interesseeren.

G. Kurth zelf herhaalde zijn oproep op het eerstvolgend

Arch cologisch Congres te Namen (1886), verstrekte er

talrijke practische wenken voor het samenstellen van weten-

schappelijke toponymische glossaria en voegde de daad bij

het woord door het publiceeren van zijn Glossaire topony-mique de la commune de Saint Leger (Namur, 1887), bedoeld

als een model voor diegenen, die den aangewezen weg wil-

den bewandelen.

Een tiental jaren later verscheen van dezelfde bevoegde

hand La Frontière linguistique en Belgique et dans le Nordde la France (Brussel, 1895-1898, 2 dln), een boek van zeer

hooge waarde, dat, alhoewel geen handboek over plaatsnaam-

kunde, toch talrijke principieele vragen behandelt en, in de

meeste gevallen, den toponymist kon leiden en voorlichten.

En toch raakte de wagen niet aan het rollen,vooral niet in

het Vlaamsche land, spijts de herhaalde en dringende aan-

sporingen van latere, geestdriftige toponymisten ().

Het moet ons dan ook niet verwonderen dat in de lezing

van Prof. I MANSION, op het Vla. Philologencongres te Me-

chelen (1921), over „ De(n) huidige(n) stand van het topony-misch onderzoek vooral in België, het oordeel over de in

Vlaanderen bereikte resultaten niet erg optimistisch klinkt (2),

in vergelijking vooral met wat er elders gebeurt.

In Frankrijk bestaan voor tientallen van departementen

topographische woordenboeken met oud en modern mate-

riaal; naast vele andere reeds voorhanden hulpmiddelen van

groote waarde, verschijnt er op dit oogenblik een nagelaten

werk van den grooten toponymist A. LONGNON [de uitgave

wordt bezorgd door P. MARICHAL en L. MIROT] : Les nomsde lieu de la France, leur origine, leurs significations, leurs

(1) Vgl. o. a. : C. HUYSMANS, Le Soir, 11-1-1904 en Encyclopedieillustrée du Soir, T. 5. pp. 38 vlg. ; E. ULRIX et J. PAQUAY, Gloss. top.

de la ville de Tongres (1907), pp. 285 vlg. ; J. LINDEMANS, Handelingen

2e Vla. Philologencongres te Gent (1913), pp. 198 vlg. : J. MANSION,

Versl. en Meded., K. Vla. Ac., 1920, pp. 271 vlg.(2) De lezing van Prof. MANSION verscheen in de Leuv. Bijdragen

XIV (1922) pp. 15-32. Met het oog op onze medewerkers, waren wijgenoodzaakt talrijke punten, die reeds in deze lezing voorkomen, hiernog even te herhalen.

— 3 —

transformations, 1. 2. 3. fase. (Paris. 1920-1923), dat wordenmoet het handboek voor Fransche toponymie ().

Duitschland boogt op zijn Altdeutsches Namenbuch 1.1Ortsnamen, door E. FORSTEMANN (3. uitgave door H. Jelling-haus Bonn, 1913-1918) dat, spijts zijn tekortkomingen in ver-schillende opzichten, nog steeds blijft „ het handboek bijuitnemendheid voor de Germaansche toponymie van hetvasteland ".

In Engeland mag men wijzen op een zeer lange lijst vandegelijke toponymische monographieën, gewijd aan deplaatsnamen van verschillende graafschappen en kwam eronlangs een English Place-name Society tot stand, die eengrootscheepsche onderneming op touw zet onder de leidingvan geleerden, wier namen borg staan voor de degelijkheidvan het werk (2).

In de Scandinavische landen wordt de toponymie metbuitengewonen ijver beoefend. In Zweden verschijnt eenspeciaal tijdschrift voor Toponymie : Naurn och Bygd ; teKopenhagen werkt een commissie voor plaatsnamen, diehaar historisch onderzoek uitstrekt tot alle plaatsen vanDenemarken (3).

Ook in Nederland werd veel gewerkt en is de wetenschapdoor de uitgave van de Nomina Geographica Neerlandica,uitgegeven door de zorgen van het Koninklijk NederlandschAardrijkskundig Genootschap, in de internationale topony-mische bedrijvigheid flink vertegenwoordigd.

In Wallonië, al beantwoorden de bereikte uitslagen mis-schien niet aan de gekoesterde verwachtingen, werd insgelijksheel wat werk geleverd.

Wij wijzen hier vooreerst op de onderzoekingen vanGRANDGAGNAGE (Mémoire sur les anciens noms de lieu dansla Belgique orientale, Brux., 1854 — Vocabulaire des anciensnoms de lieu de la Belgique orientale, Liége, 1859), op het

(1) Men sla hierover het artikel na van Prof. CARNOY, Plaatsnamenin Frankrijk en België, in de Bijdragen tot de Geschiedenis, XIV (1922),pp. 128-133.

(2)Vgl. Leuv. Bijdragen, XV (1923), Bijblad, pp. 110 . 111 ; en de notavan K. DE FLOU in Versl. en Meded., 1924, pp. 639-640.

(3) Vgl. MANSION, Leuv. Bijdr., XIV (1922), p. 25 (nota), en Dez,,Leuv. Bijdr., XV (1923) Bijblad, pp. 7.8.

_ 4 -

uitstekende werk van Kan. ROLAND (Toponymie namuroise,Brux., 1901), op talrijke publicaties van ArchmologischeVereenigingen, op vele interessante studiën van A. VINCENT,

J. FELLER en anderen, o. a. in de Revue beige de philologie etd'histoire, Leodium, Revue de l' Université de Bruxelles, enz.

Wat ons echter hier vooral van practisch belang schijnt,is de werking op toponymisch gebied ondernomen door deSociété liégeoise de Littérature wallonne.

Sedert het jaar 1902 worden toponymische studiën overWaalsche gemeenten als prijsvragen door haar uitgeschreven.

De plannen en de werkwijze der Vereeniging werdenbreedvoerig uiteengezet in twee artikels in 1907 verschenenin het Bulletin du Dictionnaire général de la Languewallonne : Pour 1a Toponymie wallonne : I Comment faut-ilfaire la toponymie d'une commune ? door J. FELLER ; II Unprojet de Glossaire général de la toponymie wallonne, doorJ. HAUST (Bull. II (1907) pp. 3-12 ; pp. 13-18). In beide artikelsworden zeer interessante gezichtspunten aangeraakt, velepractische wenken gegeven en stellig is het initiatief derVereeniging op haar programma te plaatsen én het inzame-len van het materiaal voor een Glossaire général de la Topo-nymie wallonne, én het vervaardigen van de Carte toponymi-

que de la Wallonie van aard onze bewondering af dwingen.Ook hier echter liep alles niet van een leien dakje.Hoe het ook zij, de grondslag van het Glossaire is

gelegd en in de lijsten der „ Communications revues ", die ge-regeld meegedeeld worden in het Bulletin du Dictionnairekomen heel wat „ Notes toponymiques " en „ Glossairestoponymiques „ voor.

In de „Publications de la Société" verschenen daarenboveneen heele reeks monographieën

E. JACQUEMOTTE et J. LEJEUNE, Gloss. toponymique dela commune de Jupille (1907).

A. COUNSON, Gloss. toponymique de Francorchamps (1906).E. DONY, Toponymie de Forges-lez-Chimay (1909).A. LURQUIN, Glossaire de Fosse-lez-Namur (1910).

J. LEJEUNE, E. JACQUEMOTTE, E. MONSEUR, Gloss. top. de

la commune de Beaufays (1910).J. LEJEUNE, Toponymie d'Ayeneux (1911).J. LEJEUNE, Toponymie de Magnée (1912).

— 5 ----

A. CARLIER et E. DONY, Toponymie de Monceau-sur-

Sambre (1913).E. DONY et A. BAYOT, Topon. de la ville de Chimay (1925).

J. RENARD, Toponymie de la commune de Wiers (1925).

L. FOULON et A. NOEL, Toponymie de Landelies (1925).Voorwaar, een prestatie die niet te onderschatten valt !

** *

Hoever staan we in Vlaanderen ?Ook wij bezitten enkele toponymische monographieën :VAN SPEYBROUCK. Glossaire toponymique de St. André-lez

Bruges (1888) (Aiinales de la Soc. d'Emulation de Bruges T. 28).

J. CUVELIER en C. HUYSMANS. Top. studie over de oude en

nieuwere plaatsnamen der gemeente Bilsen (1897) (Uitg.K. Vl. Academie).

E. ULRIX et J. PAQUAY. Glossaire toponymique de la villede Tongres et de sa franchise. Première Section : la Ville (1907)(Bulletin de la Soc. scientifique et littéraire du Limbourg T. 25).

E. MARTENS. Monographie de la paroisse de Kerkom enBrabant. Troisième partie : Toponymie de la Commune (1915)

(Hagelands Gedenkschriften, IX e jaar).Voorts verschenen in tijdschriften links en rechts talrijke

bijdragen over het onderwerp. Wij wijzen vooral op destudiën van E. H. DASSONVILLE in den Biekorf en in de

Philologische Bijdragen (bijblad van het Belfort),van H. POTT-

MEYER in de Bijdragen tot de geschiedenis van het aloude

hertogdom Brabant, van Dr J. LINDEMANS (1) in Eigen Schoon

en Leuvensche Bijdragen, van wijlen E. H. C. Buvi en van

E.H. DE RIDDER in Hagelands Gedenkschriften, van J. GESSLER

in de Limburgsche Bijdragen (2) van Prof. J. VERCOULLIE 0. a.

in het Bull. de l'Ac. Royale (3), van K. DE FLOU (4), Prof. MAN-

(1) Van de hand van Dr J. LINDEMANS verscheen in de Verhande-

lingen van de Alg. Kath. Vl. Hoogeschooluitbreiding (nr 222) : KleineLeidraad bij de studie der plaatsnamen (1924). De tweede uitgave :

Plaatsnamen, Een inleidende studie, is pas in den „ Standaard-Boek-

handel " verschenen.(2) Bibliographic der Algemeene en Limburgsche plaatsnaamkunde

Jg. 1909-10. pp. 13 vlg.(3) L'Orthographe en Toponymie (1923), pp. 166 vlg.

(4)Vooral : Over Bronnen voor Toponymie, Versl. en Meded. 1924,

pp. 619 vlg. — De migratie der plaatsnamen. Ibid. (1925), pp. 138 vlg.

SION (), en Prof. CARNOY ( 2) in de Verslagen en Mededeelingender Kon. Vl. Academie en de Leuvensche Bijdragen, enz.

Ook kunnen wij wijzen op talrijke andere werken van klei-

neren of grooteren omvang met zeer vele en kostbare

gegevens, vooral duizenden plaatsnamen in de reeks monogra-

phieën : Geschiedenis van de gemeenten van Oost- Vlaanderendoor DE POTTER en BROECKAERT; in de Géographie ei Histoiredes Communes belges door TARLIER en WAUTERS (later door

WAUTERS alleen); in de Histoire des environs de Bruxelles door

A. WAUTERS ; in talrijke andere historische monographieën

over gemeenten, heerdijen, kerken en abdijen ; in de monu-

mentale Table chronologique des cartes et diplómes impri-més concernart 1'histoire de Belgique (met registers) door

A. WAUTERS ; in de talrijke Cartularia, Leenboeken enz. uit-

gegeven vooral door de zorgen van de Commission Royaled'Histoire te Brussel; in het Algemeen Repertorium derHasseltsche ordonnantieboeken door GESSLER en VANDER-

STRAETEN.

Wij bezitten van K. DE FLOU het Woordenboek der topo-nymie van Westelijk Vlaanderen (3) (Uitg. Vl. Academie),

(5e deel . op dit oogenblik ter perse) een reuzenwerk, waar-

in een onafzienbaar materiaal wordt verwerkt. Wij hebben

het standaardwerk van Prof. J . MANSION Oud-GentscheNaamkunde ('s Gravenhage M. Nijhoff 1924) : een model

van wetenschappelijken ernst, dat breede uitzichten opent,

de baan wijst in heel wat duistere vraagpunten en tevens het

bewijs levert van de zeer groote diensten, die de taalkunde

van de wetenschappelijke beoefening der Toponymie mag

verwachten. Van PROF. CARNOY zal binnen kort een uitge-

breid werk verschijnen over de plaatsnamen der omgeving

van Brussel (Dender-, Senne- en Dijlevallei) en wij weten

dat dezelfde geleerde op dit oogenblik het noodige materiaal

(1)Vgl. vooral de boven aangehaalde artikels en : Over Namenkunde,Versl. en Meded., 1919, pp. 118 en vlg.

(2) Vgl. o. a. De Germaansche oorsprong van de riviernamenmet-Apa. Leuv. Bijdr. XV. (1923) pp. 129 vlg. De plaatsnamen van deBrusselsche Omgeving. Versl. en Meded. 1925, pp. 364 vlg.

(3) Men leze hierover nog de tweede Memorie van toelichting doorden Schrijver in Versl. en Meded., 1921, pp. 221 en vlg.

verzamelt tot het schrijven van het volstrekt onmisbareHandboek der Belg. Toponymie, dat ongetwijfeld aan destoutste verwachtingen zal beantwoorden.

** *

Bij het eerste zicht lijkt dit alles zeer bemoedigend, en toch

is wat gedaan werd nog altijd een zeer klein onderdeel van

wat er nog te verrichten valt. Ik meen daarom niet te over-

drijven met te zeggen dat, eenerzijds wegens de onbetrouw-

baarheid van vele hulpmiddelen, die veelal opnieuw met de

oorspronkelijke teksten moeten vergeleken worden ; ander-

zijds, wegens het verspreid-liggen van het voorhanden mate-riaal, de Vlaamsche akker (met uitzondering van West-Vlaanderen) nog grootendeels braak ligt.

De duizenden en duizenden toponiemen, die overal voor

het grijpen liggen, de plaatsnamen in de ruimste beteekenis

van het woord : de namen, niet alleen van gemeenten en

wijken, maar van velden, bosschen, weiden, straten, wegen

enz., werden tot hiertoe (buiten West-Vlaanderen en enkele

kleine gebieden) niet ingezameld.Hier ligt dus de meest dringende taak : want vooraleer de

toponymie doelmatig kan gebruikt worden voor het oplossen

van velerhande taalkundige of geschiedkundige vraagstukken

moeten wij beschikken over materiaal, dat noch eenzijdignoch onvolledig is.

Dergelijke taak overtreft echter de krachten van één

mensch : er moest dus een kern gevormd worden van jonge,

overtuigde werkers, die eenzelfde plan zouden volgen en in

de toekomst ook andere minder geschoolde medewerkersrond zich zouden scharen.

Wij heb ben het willen beproeven.

Het lag voor de hand dat wij in de eerste plaats zouden

trachten bij onze jonge Germanisten liefde voor het onder-werp te wekken.

't Gebeurde korten tijd na het verschijnen van het boven

besproken artikel van Prof. MANSION in de Leuv. Bijdragenen na een bezoek bij den grijzen DE FLOU te Brugge.

En vreemd genoeg : het plan vond bijval en wekte geest-

drift zelfs bij studenten, die voor 't overige tamelijk wars

bleken van zuiver philologisch werk.

** *

Wat werd er tot hiertoe bereikt ?

Inzamelen van het materiaal.

Met het oog hierop onderscheidden wij een dubbel werk.

1. Historische toponymie. Aan historische toponymie doendie studenten en doet elk wetenschappelijk onderlegd mede-werker, die de studie der plaatsnamen van zijn gemeente,met benuttiging van alle bronnen, oude en nieuwe, wenscht

aan te vatten (1).Onze doctorandi in de Germanistiek gaven hier het goede

voorbeeld en hebben in een korte spanne tijds heel wat op

hun actief.Na twee jaar zijn drie toponymische monogi aphieën, nl.

Binkom, Lubbeek en St-Joris-Winge afgewerkt ; een vijftalandere komen klaar in den loop van dit jaar : Geel, Lier,

Temsche, Boom (en omgeving), Kampenhout (en omge-

ving) ; andere nog komen binnenkort aan de beurt : Diest,

St-Truiden, St-Niklaas, Hasselt, Aarschot, Halen, Korten-

berg, Zout-Leeuw.2. Actueele toponymie.Waar aanleg of tijd ontbrak om het terrein historisch in de

diepte te bewerken, verkregen wij ten minste in de meestegevallen hoogst nuttige medewerking op het gebied deractueele toponymie, d. i. het inzamelen van levend topony-

misch materiaal.Hier komen overigens in aanmerking, niet alleen onze

toponymisch-geschoolde studenten, die gewoonlijk hun heeleomgeving voor eigen rekening nemen ; maar elk student enelk Vlaamsch intellectueel, die zijn geboortedorp van watdichter bij wil bekijken en een paar vrije oogenblikken wilwijden aan het opzoeken en opteekenen van zekere gegevens,volgens het in een volgend artikel meegedeelde plan ('2).

Met het doel die verschillende medewerkers te groepeeren,

werd onze VI. Toponymische Vereeniging gesticht.In dit opzicht mocht ik heel wat belangstelling ondervin-

den, naar aanleiding van een artikel, dat ik onlangs over het

( 1) Wij verwijzen hier nogmaals naar het artikel van K. DE FLOU,

Over bronnen voor Toponymie, Versl. en Meded., 1924, pp. 619 vgl.

( z) Vla. Top. Ver., Meded. 1925. 2,

onderwerp in een onzer Vlaamsche dagbladen liet ver-schijnen (1).

Overigens zal aan het ingezamelde materiaal ruimschootsworden geput voor het Zuidnederlandsch Dialectwoorden-boek en zullen daarom ook de correspondenten der Leuv.Dialectcentrale, bij de systematische inzameling van onzeplaatsnamen, hun zeer gewaardeerde medewerking verleenen.

3. Toponymische kaarten.Een toponymische kaart wordt natuurlijk gevoegd bij elke

historische studie : alle nog levende benamingen worden erop aangebracht, de verdwenen plaatsnamen worden doormiddel er van zooveel mogelijk geïdentificeerd.

Ook aan diegenen, die alleen levend toponymisch mate-riaal inzamelen, zal op tijd en stond gevraagd worden deverstrekte gegevens op de kaart te brengen.

Zoo komen wij op een gegeven oogenblik tot grooteretoponymische kaarten van een afgesloten geheel en dragenwij bij tot het opmaken van de Algemeene toponymischekaart van Vlaanderen.

Toponymische Bibliotheek en Laboratorium.

Dank zij de welwillendheid van de Academische overheidbeschikten wij na korten tijd over de noodige lokalen enmeubileering. Ook de Regeering en de Universitaire Stichtingschonken milde toelagen en zoo werd stilaan de inrichtingverbeterd. In ons laboratorium wordt thans door een be-voegde hand het noodige materiaal voorbereid voor de tebewerken toponymische kaarten.

Voor onze toponymische Bibliotheek mochten wij densteun genieten van talrijke bestuurlijke en geleerde lichamen,die ons welwillend hun uitgaven afstonden ; ook van deLeuvensche Univ. Bibliotheek, die ons vele dubbels toever-trouwde. In deze bibliotheek willen wij in de naaste toekomstalles bij mekaar brengen, wat voor het werk van onze topo-nymisten onontbeerlijk is.

Hier moeten wij echter rekenen op groote tegemoetkomingvan wege ons Vlaamsch intellectueel publiek.

Wat wij voor onze Bibliotheek in hoofdzaak wenschen

( 1) Voor onze Vlaamsche plaatsnamen, Standaard, 17 Aug. 1925,

- 10 -

(ook tegen betaling) zijn o. a. Archiefrepertoria, uitgegevenCartularia, historische monographieën van gemeenten, ab-dijen enz., toponymische glossaria (ook uit het buitenland),dialectwoordenboeken, tijdschriften over taal- en oudheid-kunde, enz. ; alles dingen, die vaak in den handel niet meerverkrijgbaar zijn en zoo dikwijls ongebruikt op de rekkender boekenkasten blijven staan.

Wijze van uitgave.

Met het oog op het publiceeren van het verzamelde mate-riaal, werd in de „ Leuvense Studieën en Tekstuitgaven "een toponymische reeks gesticht.

in deze reeks zullen verschijnen, aan den eenen kant his-torisch bewerkte toponymische monographiëen, aan denanderen kant glossaria van meer uitgebreide gebieden, be-rustend op actueel toponymisch materiaal. Tevens zal naarmiddelen worden uitgezien om ook voor de opgemaaktekaarten een doelmatige wijze van publicatie te vinden.

Zooals boven reeds gezegd werd, mochten wij ons tothiertoe verheugen in den steun van de Regeering en deUniversitaire Stichting : wij zijn overtuigd dat deze ons ookin de toekomst niet zal ontzegd worden (1).

Maar talrijke handen zijn noodig om het werk tot een goedeinde te helpen brengen : wij doen daarom een dringendenoproep tot onze lezers en tot het heele Vlaamsche intellec-tueele publiek en vragen ; Wie doet mee aan historischetoponymie ?

Wie helpt het levend toponymisch materiaal inzamelen ?Wie ondersteunt onze toponymische bibliotheek ?Op aanvraag worden verdere inlichtingen over de te vol-

gen werkwijze onmiddellijk verstrekt.

Prof. H. J. VAN DE WIJER,

Kortenberg (bij Leuven)

( 1) Op het Archaeologisch Congres, dit jaar te Brugge op 2 Aug. envolgende dagen gehouden, werden in dit opzicht door den hr. Cuvelier,algemeen Rijksarchivaris, in naam van den Minister van Kunsten enWetenschappen, zeer aanmoedigende verklaringen afgelegd.

Aan onze Medewerkers.

Dit eerste Nr der Mededeelingen van de Vla. Top. Ver.wordt toegezonden aan al degenen, die zich als medewerkershebben aangeboden, naar aanleiding vooral van ons Stan-daard-artikel van 17 Aug. 1.1. Ook aan alle correspondentenvan de Zuidnederlandsche Dialectcentrale, wier medewer-king wij ten zeerste op prijs stellen.

Het tweede Nr, dat nagenoeg persklaar is en bepaaldeaanduidingen bevat aangaande het inzamelen van het levendtoponymisch materiaal, zal nog in den loop van aanstaandeweek opgestuurd worden.

** *

Boekbezendingen worden liefst verwacht in het de Spoel-berch-Instituut (Vla. Top. Vereeniging) te Leuven.

Toponymisch materiaal en briefwisseling daarentegen aanhet adres van ondergeteekende te Kortenberg, bij Leuven.

Ook voor adressen van belangstellenden houden wij onszeer aanbevolen.

H. J. VAN DE WIJER.

VLA. TOP. VEREENIGINGLEUVEN

Bijlage bij N r 2 van de Mededeelingen

Het inzamelen van het levend toponymischmateriaal

PRACTISCHE WENKENDuidelijk schrijven !

1. Het werken met fiches op de gewoonlijk reeds overladen tafel van

het Gemeentesecretariaat zal misschien niet altijd gemakkelijk vlotten.

Men neme daarom liefst dubbele fardebladen, die men in vieren

vouwt zonder te scheuren. Bij het openplooien van een blad bekomt men

dan acht afzonderlijke vakjes, b. v. voor de plaatsnamen, beginnende

met de letter A.In elk van die vakjes worden dan de verschillende lezingen van één

plaatsnaam geschreven. Vgl. model op de keerzijde.Hetzelfde wordt gedaan voor de overige letters van het alphabet :

volstaat één fardeblad per letter niet, dan worden er andere ingeschoven.

Op de achterzijde wordt natuurlijk niet geschreven !Als het werk klaar is, kunnen de fiches afgescheurd en streng

alphabétisch gerangschikt worden : men schrijve daarom niet te dicht

bij den rand.Een schikking van denzelfden aard kan getroffen worden met een

gewoon schrijfboek, ofschoon het dan niet altijd gemakkelijk zal vallen

de vereischte plaats juist te berekenen.

2. Bij het vaststellen der alphabetische volgorde, wordt het lidwoord

natuurlijk weggelaten : b. v. Warande (de) bij W.

3. Verschil in schrijfwijze, alleen bestaande in het al of niet gebrui-

ken van hoofdletters of in het al of niet aaneenschrijven, kan verwaar-

loosd worden.

4. Evenzoo verkorte vormen als varianten in de kiezerslijsten.

5. In twijfelachtige gevallen, wat betreft ligging van de plaats, onklare

schrijfwijze, enz., geve men de bron duidelijker op : b. v. K (Atlas) ;

K (Legger, Art. 225).

6. Het kan soms van belang zijn te vermelden, dat een verkeerd

gespelde plaatsnaam veel voorkomt. Men kan dit aanduiden door Pass.

(passim = vaak voorkomend).

7. Een lidkaart van de Vla. Top. Vereeniging zal desgevraagd aan

onze medewerkers bezorgd worden, als introductie bij de Gemeente-

ambtenaren en den Onderzoeker van het Kadaster.

Voetstappen worden op dit oogenblik gedaan om elke administra-

tieve moeielijkheid uit den weg te ruimen.mom

MODELNaam der Gemeente

Cortenberg (offic. spelling)

Cortenbergh B. W. K. Cortenberg B. K. L. Cortemberg K.

(Keer om, a. u. b.)

B = Atlas Buurtwegen W = Atlas WaterloopenK = Kadaster L = Kiezerslijsten

[Vroegere Abdij/ [Woning en land]

L'Abbaye B. 4. 15 K.

De Abdij K.

*Aboy K.

Achter den Bosch B. 1. 61.

[Straat]

Abdijstraat K. L.

[Wijk]

Achter den Berg B. 1.52 K.

Agter den Berg B. K.

Achten den Berg B. K.

Achter Berg B. K. L.

Aghterdenberg K.

Agten den berg K.

Achtenberg L.

Acterberg L.

*Agter den grond (= berg)

[Weide, vroeger bosch]

Agter pon'ck B. 1. 110 K

*Aytendonck K.

[Beek]

Aderbeek W.

[Straat] , [Bosch : gemeente Everberg]

Agter den Bergstraet B. 10. Armendael B. 1. 19.

Achterbergstraat K. L.

N. B. -- Men hoede op het oog, dat er soms in de Lijst der eigenaars vanden Atlas der Buurtes egen perceelen vermeld worden, die niet tot de gemeentebehooren. De verschillende perceelen moeten daarom telkens op de detail-plans opgezocht en gevallen als hierboven A rmendael speciaal vermeld worden.

IllilliillllllllllllllllillllllllllllllllillllllllllllllllllliNllllllillllllllliilllllillllllllllilllllllllllllllllllilllllllll IIIIiIIIIiiIIIIIIIIII11111111iU

Vlaamsche Toponymische Vereeniging

te Leuven

:-: de Spoelbereh-Instituut, Kraekenstraat, 3. :-:

MEDEDEELINGEN.1925. 2.

Ons Toponymisch Onderzoek

Hoe zal men het levend toponymisch

materiaal inzamelen ?

In ons vorig artikel (1) hadden wij gelegenheid te wijzen opde toponymische bedrijvigheid bij ons en in het buiteniaud,en moesten wij vaststellen dat, tot nog toe, in onze Vlaamschegewesten (behalve West-Vlaanderen) het toponymisch mate-riaal niet systematisch werd ingezameld. Tevens waren wijzoo vrij onze toekomstplannen uiteen te zetten en mede tedeelen wat in de laatste twee jaren, vooral door onze studen-ten, werd verwezenlijkt. Onze medewerkers, die zich vrijtalrijk hebben aangeboden, mogen hier thans de noodigeaanwijzingen vinden om hun den aanvang van het werk tevergemakkelijken.

1. Voornaamste moderne bronnen.

Het zal er in de eerste plaats op aankomen -- ook voordiegenen die het onderwerp tevens historisch willen behan-delen -- die moderne bronnen te onderzoeken en te excer-

( 1) Vla. Top. Ver., Meded. 1925. 1.

7 -IUpeeren, die we kunnen beschouwen als de voornaamste en

die te gelijk het gemakkelijkst te bereiken zijn (1).

Voorloopig nemen wij er vier ( 2) :

A. De Atlassen der Buurtwegen van België, uitgegeven

1841-1848 ;

B. De Atlassen der onbevaarbare en onbevlotbare water-

loopen ;

C. De Kadasterplans met de daarbij behoorende kadas-

trale leggers van elke gemeente ;

D. De Kiezerslijsten.

Een paar woorden van toelichting over elk der vermelde

bronnen kunnen hierbij volstaan.

A. De Atlas der Buurtwegen.

Een exemplaar er van — een groot en dikwijls zeer lijvig

register — berust op het Gemeentehuis, twee andere ex. be-

vinden zich resp. in het Prov. Bestuur en op het Min.

v. Landbouw. Deze Atlas, in het Fransch „ Atlas descommunications vicinales de la Commune de ..., " bevat :

l e een Algemeen Plan der Gemeente (Plan général) op

een schaal van 1 (3), waarop over 't algemeen weinig10.000

plaatsnamen voorkomen, maar wel alle wegen en paden, elk

met zijn volgnummer.2e verschillende uitgebreide plans (Plans de detail), ge-

woonlijk op een schaal van 1 ,met dezelfde aanduidingen2.500

en tevens de aanpalende perceelen land, alle genummerd.

Van het grootste belang zijn de tafels, welke in den Atlas

voorkomen, nl. :

(1) Men leze hierover het interessante artikel van K. DE FLOU,

Over Bronnen voor Toponymie, - I. De moderne bronnen. K. Vla. Ac.,Versl. en Meded. 1924, pp. 619 vlg.

(2) Verdere inlichtingen zullen later aan onze medewerkers gegevenworden.

(3) Ook onze Toponymische kaarten zullen op de schaal van1

gemaakt worden.10.000

l e de tafel der verkeerswegen (Tableau des communica-tions vicinales), die al de benamingen opgeeft der wegen envoetpaden, met de plaats waar deze beginnen en eindigen.Elke weg draagt ook hier een volgnummer, dat beantwoordtaan het nr op hel Algemeene plan en op de detailplans.

2e de tafels der eigenaars der perceelen land, welke aande verschillende verkeerswegen palen ( Tableau indiquanttour chaque feuille du plan de détail, les noms des proprié-taires des parcelles attenantes etc.).

Hier vinden we dus zooveel tafels als er detailplans zijnen, in deze tafels, een volledige lijst van de plaatsnamen(lieux-dits) der gemeente.

Voor elk perceel wordt de naam van den eigenaar ver-meld en tevens vooraan, het nummer van het perceel op hetdetailplan.

Naast deze hoofdtafels komen er in den Atlas nog eenpaar aanwijzende staten voor, met o. a. de wijzigingen dielater aan de buurtwegen aangebracht werden.

Het belang van den Atlas der Buurtwegen en vooral derbijgevoegde Tafels kan niet overschat worden. Het is, zondereenigen twijfel, de voornaamste en ook de gemakkelijkst teverwerkén moderne bron. Voor een buitengemeente vangemiddelde grootte vindt men er licht een paar honderd-tallen toponiemen.

Ook de namen der eigenaars wijzen soms op interessanteplaatsnamen en verdienen, in vele gevallen, opgeteekend teworden.

B. De Atlassen der Waterloopen.

(Atlas des cours d'eau de la Commune de ...). Zij berusteninsgelijks op het Gemeentehuis en bevatten naast eenAlgemeen Plan (Plan général) en verschillende detailplanseen Aanwijzenden Staat (État indicatif) en een Beschrij-vende Tafel (Tableau descriptif), die mede moeten onder-zocht worden.

C. Het Kadaster.

Voor elke gemeente bestaat er een Kadastrale Kaart eneen Kadastrale Legger (Matrice cadastrale).

De Kadastrale Kaart werd op twee verschillende schalen

-,i-16geteekend : _de Verzamelkaart (Carte d'assemblage) op een

schaal van 1 , de kaarten der verschillende kad. secties10.000

op een schaal van 1 2.500.

De Kadastrale Legger zijn de verschillende registers metde lijst van de eigenaars en de hun toebehoorende eigen-dommen in de gemeente.

Tot voor enkelen tijd berustten én Kadastrale Kaarten énKadastrale Legger nog op het Gemeentehuis.

Als gevolg van zekere bestuurlijke instructies, is ditop dit oogenblik over 't algemeen niet meer het geval:gewoonlijk vindt men ze bij den onderzoeker van hetKadaster (Verificateur), die dan ergens in de onmiddellijkenabijheid woont. Soms vindt men op het Gemeentehuis welde Verzamelkaart, soms ook wel den Kadastralen Legger.

In elk geval mogen Kaarten en Legger altijd geraadpleegdworden bij den Bestuurder van het Kadaster, in de hoofd-plaats van elke Provincie (o. a. te Brussel : Stapelhuis, Picard-straat 1 en 3).

D. De Kiezerslijsten.

Op elk Gemeentehuis kan ook de Kiezerslijst ter inzagegevraagd worden. Men neme natuurlijk liefst de laatste, dievoor 1926-1927. Hier vindt men alle gewe.nschte aandui-dingen over nieuwe wijken, gewijzigde benamingen, (vooralsedert den oorlog !) enz.

2. Wat moet opgeteekend worden ?

l e Alle toponiemen, dus alle benamingen gegeven aanplaatsen of geographische begrippen van den meest uiteen-loopenden aard :

Namen der gemeenten, van wijken,gehuchten — pleinen, la-nen, straten, wegen, voetpaden — bergen, heuvels, stroomen,rivieren, beken, waterloopen _ weiden, bosschen, landen —moerassen, polders, vijvers, poelen -- dammen, duikers,bruggen — kerken, kapellen, kasteelen, hoeven, huizen, her-bergen (uithangborden), historische boomen, enz. enz. Ook

de Fransche vertalingen er van en de familienamen, dieeventueel een plaatsnaam bevatten.

2e Ook de verschillende schrijfvormen, al zij het eeneenvoudig onderscheid in de spelling en al zij de vergissingnog zoo klaarblijkend en onzinnig.

Het lijkt in den beginne wel wat gek ook de verschillendeschrijfwijzen en fouten te noteeren, maar ook hier is het bestniets te verwaarloozen. En na een tijdje zal het belang-stelling wekken, als men merkt hoe dwaas de vroegere— gewoonlijk Vlaamschonkundige — landmeters van hetkadaster met onze Vlaamsche plaatsnamen hebben omge-sprongen.

3. Algemeen werkplan.

l e Best begint men met den Atlas en de Tafels der Buurt-wegen. De verschillende benamingen, voorkomende op hetalgemeen plan, de detailplans en de tafels worden systema-tisch en zonder de minste wijziging, ook in de verschillendeschrijfwijzen en zelfs met de in het oog springende fouten,op fiches geschreven.

Op elke fiche de varianten van één plaatsnaam, tevens metde vermelding B (= Buurtwegen). Elke verschillende lezing opeen afzonderlijken regel. Voor het localiseeren der plaatsna-men en het later teekenen van de toponymische kaart, voegtmen bij elke straat, weg of voetpad ook het volgnummer vande tafel der verkeerswegen. (b. v. Caviettestraat B. 10).

Bij de benamingen der velden, weiden enz., die voorkomenin de tafel der eigenaars, teekent men het n r van het detail-plan op en het nummer van het perceel. (b. v. GuldendelleB. 3. 32). Dit gebeurt natuurlijk maar eens voor eiken plaats-naam, niet voor elke variante.

2e Men onderzoekt nu op dezelfde wijze den Atlas (en

de Staten) der NWaterloopen.

Komt een benaming reeds op de fiche voor in denzelfdenvorm, dan wordt er alleen W. (= Atlas der Waterioopen)bijgevoegd : (b. v. Haerebeek B. W.).

Een nieuwe variante wordt eenvoudig bijgeschreven (b. v.Aderbeek W.) ; gansch nieuwe benamingen komen op eennieuwe fiche.

3e Daarna wordt zorgvuldig de Kiezerslijst onderzocht :de bron wordt hier aangeduid door L. (= Kiezerslijst) en menvolgt dezelfde werkwijze als boven. (b.v. CaviettestraatB. 10L. Karterstraat L.).

4e Ten slotte komt, zoo mogelijk, het Kadaster aan debeurt. De onderzoeker zal er wel in toestemmen dat menenkele uren op zijn kantoor komt werken : in dit geval wor-den kad. kaarten en legger op dezelfde wijze geexcerpeerden alle plaatsnamen opgeteekend met de vermeldingK (= Kadaster).

Blijkt K. onbereikbaar, dan volstaat ook het onderzoekvan 1, 2 en 3.

5e Op elke fiche vermeldt men bovenaan den aard derbesproken plaats (wijk, beek, weide, veld, weg, enz.). Tevensook voor den naam der gemeente en, in alle interessantegevallen, de phonetische uitspraak.

6e Aanduidingen of beschouwingen over den oorsprongvan zekere plaatsnamen worden liefst op een afzonderlijkblad samengebracht, niet op de fiches geschreven.

7 e De volgens den inzender correcte, moderne schrijfwijzewordt onderlijnd ; vormen, die foutief zijn, krijgen eensterretje (b. v. Negenhoek, * Negen hock).

8e De eerst gebruikte fiches (b. v. in vieren gescheurdefardebladen) blijven in het bezit van den correspondent, methet oog op latere aanvulling en het vervaardigen der topony-mische kaart.

Het noodige aantal definitieve fiches (formaat 12 1 X 7 12 2

zal, na het excerpeeren der aangeduide bronnen, op aan-vraag, onmiddellijk aan de bewerkers opgestuurd worden.Het overschrijven gebeure natuurlijk met heel veel zorg !Intusschen verstrekken wij graag alle gewenschte inlichtingen.

Prof. H. J. VAN DE WIJER

Kortenberg bij Leuven.

I%9

** *

P. S. -- Wie tijd noch lust heeft om het werk systematisch

door te drijven, kan nochtans, uit de boven aangeduide bron-

nen, een volledige alphabetische lijst opmaken der plaatsna-

men van zijn gemeente, zonder varianten en in gewone

spelling.

B. v. in onderstaande volgorde

Naam der gemeente.

Wijken en gehuchten.

Pleinen, straten, wegen enz.

Beken, waterloopen.

Velden, weiden, bosschen enz.

Met phonetische uitspraak voor den naam der gemeente enr

in van den gewonen regel afwijkende gevallen.

V. d. W.

Aan onze Medewerkers.

Het derde Nr der Mededeelingen van de Vla. Top. Ver.zal een modellijst bevatten van de plaatsnamen der gemeenteKortenberg, bewerkt naar de bronnen en de methode, doorons in Nr 2 aangeduid.

** *

Boekbezendingen worden liefst verwacht in het de Spoel-berch-Instituut (Vla. Top. Vereeniging) te Leuven.

Toponymisch materiaal en briefwisseling daarentegen aan

het adres van ondergeteekende te Kortenberg, bij Leuven.Ook voor adressen van belangstellenden houden wij ons

zeer aanbevolen.

H. J. VAN DE WIJER.

- 20 -

INHOUD :

Ons toponymisch onderzoek. Hoe zal men hetlevend toponymisch materiaal inzamelen : voornaam-ste moderne bronnen . 13