NGUYEN THI MAl HOA- DINH CHi SANG

MDT SO KIEN THlfC - Ki NANG •

VA BAI TAP NANG CAD •

NGUVAN6

(Ta iban Jan thu chin)

' ,.., ., , -· NHA XUAT BAN GIAO Dl)C VII~T NAM

    

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

Oic em than men !

. Len lap 6 Ia cac em da chuyen len b~c Trung h<,>c co sa, each h<,>c

se khac hon, chuang trl.nh cung d6i m6'i. Tir cho t~p d<,>c, cac em tien

len d<,>c - hieu van ban, li thuyet va thl!C hanh trong tieng Vi~t cung

nhu t~p lam van duqc sap xep trong h~ thong ch~t che, toan di~n gifra

bai h<,>c va bai t~p. Ca ba phan cimg n~m trong m¢t h~ thong tfch hqp

b6 trq cho nhau m¢t each chi;it che va thiet thuc theo phuong cham

"H<,>c di doi vm hanh".

Sach giao khoa N gil viin 6, t~p m¢t va t~p hai duqc bien SOztn theo

huang tfch hqp va tinh gian, vira nh~m m~:~c dfch giam tai lzti vira nham

m~:~c dich phat huy tfnh chu d¢ng - sang tzto cua h<,>c sinh trong h<,>c t~p.

nhat Ia cac tiet h<,>c tren lap du6'i Sl! huang dfu1 cua thay giao, co giao.

Cuon sach nay c6 ffil;IC dfch giup cac em h~ thong l::ti nhfrng kien thuc

can thiet, can dztt duqc trong qua trl.nh h<,>c t~p. Sach duqc mang ten :

Mtjt siJ kiln thuc, ki niing va bai t(ip nang cao Ngfl viin 6.

Cuon sach t~p trung vao hai phan Tieng Vi~t va T~p lam van. Coi

tr<;mg tfnh th\!C hanh, moi phan deu chu tr<,>ng vao cac bai t~p rna rqng

va nang cao If thu theo huang tfch hqp lam cho vi~c h<,>c t~p cua cac

em tra nen tl! nhien, thoai mai, thu v!. Phan If thuyet cua cuon sach Ia

nhfrng tri thUC CO" ban, thiet th\!C, theo sat nqi dung CUa Sach giao khoa

nham ho trq cho cac em trong khi h<,>c va lam bai t~p a nha.

Ngoai doi tuc;mg Ia cac em h<,>c sinh lap 6, cuon sach con Ia tai li~u

can thiet lam CO" sa cho cac b~c phl;l huynh trong khi theo doi va huang

dan con em m'inh tiep nh~n kien thuc mon Ngu van. Mong ning cuon

sach nay cung Ia m¢t tai li~u tham khao c6 fch cho cac thay giao, co

giao a Trung h<,>c co sa va tat ca cac bztn quan tam den mon Ngu van

trong nha tru<'mg.

3

4

Chung toi hi VQng rang nhiing kien thuc va nhiing bai t~p trong

cuon sach se Ia ngu<:ri b<,m du<mg thiet thl;J'C ciia cac em trong qua trlnh

h9c t~p . Cuon sach duqc hoan thanh s6m Ia m¢t co gang ciia chung toi

nhung chac chan con nhieu ch6 chua tr9n vyn. Rat mong duqc Sl! gop

y cua cac thay giao, CO giao, cac b~c phl;l huynh va cac em hQC sinh

trong khi sir dl;lng.

cAcTAc GIA

    

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

Philn mot

TlENG VIET

Chuong I

TUVI/NG

1. CAU TAO T(f

I - NQI DUNG KIEN THUC CAN NAM VONG

1. Tir va don v! cau tl;lO tir

a) Tuta gi?

Tit Ia don vj ngon ngil nho nhdt, c6 nghia ma df)c l(lp, dung dl d~t cdu.

Vi dl;l : Hay ld'y gc;Jo lam banh md ll tien vuong.

(Banh chung, hanh giay)

Cau nay do cac tir: hiiy, lay, g(JO, lam, banh, ma, ll, tien VUO'ng t(;\O nen.

Cac tir nay deu la dan vi ng6n ngii' nh6 nhat c6 nghia VI kh6ng phan chia duqc

nii'a va duqc dung d¢c l~p trong n6i va vie't. Chfulg hl;ln tien vuong Ia m()t tir v1 tien

va vuong kh6ng the dung dqc l~p.

b) Don vf cdu tt;zo tu

Xet ba tir sau day :

an, an a, an nan

Chung ta thay rfulg til an do m()t tieng t(;\0 thanh, tir an a do hai tieng an va a t<;tO thanh, tir an m'in do hai tieng an va nan t(;\0 thanh. Hfiu het cac tieng (J cac vf

dl;l tren ciing nhu trong tieng Vi¢t deu c6 nghia. 0 cac tru<mg hqp tren chi c6 nan

Ia kh6ng c6 nghia thl;lc. Tieng trong tieng Vi¢t con c6 d~c diem la hlnh thuc ngii'

am 6n d!nh (khi n6i thl phat am gi6ng nhau, khi viet thl each viet nhu nhau). Cac

tieng lu6n lu6n tach bl;lch nhau khi chung ta phat am ciing nhu khi viet.

5

Tu nhfrng d~c diem tren ve tieng, chung ta c6 the khang d~nh rang tieng Ia don

v~ t<;to nen tu tieng Vi~t. Day Ia d~c diem co ban nhat, quan tn;mg nhat trong cau t<;tO tu tieng Vi~t. Tu don v! tieng, nguai ta cau t<;tO nen tu don, tu phuc. Trong tu phuc J<;ti CO tlr ghep, tlr Jay va moi Jo<;ti i<;ti CO d~c diem cau t<;tO rieng CUa no.

2. Tu· don

Til do mf)t tielzg ttjo nb1 Ia til don

Vi d1;1 : anh, chi, 6ng, bd, ban, ghe: an, luit, n6i, c1t0i, di, d{tng, dfp, xiil-1, cao,

thd{J, meo, gel, cay, ngrtOi, ...

De lam r5 hon ve tu don, ta xet cac tu sau day :

con, chau, con chau, an, a, dna, hong, hong hao, hdi, hdi kha'u

Ta thay:

- Cac tu: con, ch(m, an, J, hong khi dU'ng m¢t mlnh deu Ia tu don. Vl chung

chi gom m¢t tieng c6 nghia va c6 kha nang duqc dung d¢c l~p.

- Cac tlr: COil chau, an it, hong htlo, luii khdu khong phai Ia tu don Vl chung

gom hai tieng ghep l<;ti ma thanh g9i Ia tu phuc.

- Trong cac tu phuc c6 nhfrng tu do cac tu don ghep l'.li nhu : con, chau, an, a.

- Nhfrng tieng khong c6 nghia nhu : hdo trong hong hdo phai ket hqp v6'i m¢t tieng CO nghia khac de t<;tO thanh tlr phtrc.

- C6 nhfrng tu gom hai tieng c6 nghia nhu : hJi kha'u nhung ca hai tieng deu

khong dung duqc d¢c l~p. V1 v~y hJi va kha'u khong phai Ia tu don.

Nhu v~y cau t<;tO cua tu don Ia m¢t tieng, c6 the dung d¢c l~p trong n6i va viet.

Ok tieng khong dung d¢c l~p deu khong phai Ia tu don.

Vf d1;1 : lung trong ltjnh l11ng, nlu"jn trong nhie'tt nhcjn, nha nhcJ,n, hiiu trong hiiu tlnh .

Cac tieng c6 nghia nhung khong dung d¢c l~p thuang Ia g6c Han va cling

khong phai Ia tu don.

Vi dy : hJi, quan trong hJi quan, nJ'u trong hJi nl'u , kha'u trong hdi khJ'u.

V1 the chung phai ghep v6'i m¢t tieng khac de thanh tu nhu hdi quan, hdi ca'u,

hdi cdng, hdi dang, hdi do, hdi kha'u, ...

Thdo Ia co nhung co dung d¢c l~p, con thdo khong dung d¢c l~p. V~y co Ia tU don, con thdo chi Ia tieng lam yeu t6 cau t<;tO tlr, v1 ta c6 the n6i thdo hr (leu co), thdo

nguyen (dong co), thu thdo (co thu) ma khong n6i duqc "cat thao ve cho trau an".

6

3. Tir phuc

a) The' nao Ia tit phuc ?

Tieng la CC1 sad~ t(;lO nen tlr dan . Tieng con la CC1 sa de t(;lO nen tlr phtl'c. Tu

phuc Ia tu duqc cau t(;lo bai hai ho~c nhi~u tieng. Philn lan tu phuc Ia tu duqc cau

t(;lo b6i hai tieng.

Vf dl,l : xe d<;~p, xe may, 6 t6, tau hod, an may, an nan, COil tru·ong, nha cu'u,

xe c¢, hoi h¢p, ·hong hao, hay gio, con trai, I<;~ thu:Cmg, kh6i ng6, khoe m<;~nh,

cho rnong, than thd, thi¢t thai.

MQt so tu phuc duqc cau t(;lO bai nhieu tieng.

Vf dl,l : hr;p tac xii, nang nghi¢p hoa, co khi hoa.

b) Phan lo~i tit phuc

Trong tu phuc, can cu vao quan h~ giua cac tieng, ngum ta chia tu phuc thanh

hai lo(;li chinh Ia tu ghep vatu lay.

- Ttr ghep

Tu ghep la tu phuc rna cac tie'ng c6 quan h¢ v6i nhau ve' nghla. ffinh thuc am

thanh cua tlr CO d!nh, do do phai phat am lien ffi(;lCh.

Vf dl,l : san bay, hoa hong, con tntdng, an d, chan nu6i, con trai, con gai ,

khof/ m<;~nh, cho mong, qua giang, xe lam, banh chung, banh gia'y, banh ft.

Can cu vao quan h~ giii'a cac tieng trong tu ghep, ngum ta l<;li chia thanh hai

lo(;li nho Ia tu ghep d~ng l~p vatu ghep chinh phl;J.

- Tulay

Tu lay la tu phuc c6 quan h¢ lay am giuu cac tie'ng.

Vi dl,l: hilp henh : phl;J am dau l~p.

lao xao : van va thanh l~p.

Tu lay cling duqc chia lam hai lo(;li : tu lay b¢ ph~n vatu lay toan b¢.

Tu lay b¢ ph~ Ia ki~u tlr lay rna chi c6 m¢t b¢ ph~n giii'a cac tieng duqc l~p l(;li.

Vi dl;l :lao xao, lac dac , loanh quanh , r¢t ro<;~t, tum tim.

Tu lay toan b¢ la ki~u tu lay rna cac tieng l~p l<;li hau nhu toan b¢.

Vf dl,l : chau chau, chuon chu6n, do do, roc roc, r¢t r¢t, rl rl.

7

Tu ghep va ttr hiy se duqc hQC kl a chuong trlnh 16'p 7. Tuy nhien, a lap 6,

chung ta cling can nh~n di~n duqc tu I~y va ttr ghep trong van ban. Tu hiy Ia tu

phuc g6m hai tieng ho~c nhieu tieng hiy l<;1i . Oic tieng trong tu l<iy c6 sl;( hoa phoi

ngfr am v6'i nhau d6 Ia hi~n tuqng I~p ngfr am : l~p phy am dau ho~c I~p van ho~c

l~p tieng. Tu ghep Ia tu phuc g6m hai tieng ho~c nhieu tieng ghep l<;1i . Oic tieng

trong tu ghep c6 sl;( phoi hqp ngfr nghia.

Khi m¢t ttr phuc rna ta phan van gifra tu hiy va ttr ghep, ta phai xet xem cac

tieng trong tu d6 c6 nghla khong. Neu cac tieng deu c6 nghla thl d6 Ia tu ghep.

Neu tieng dll'ng sau khong c6 nghla rna I~p l<;1i ngfr am thl d6 Ia tu hiy .

Vf dy:

+ Tu ghep: tu6'ng ta, huo hr;c.

+ Tu l<iy: nho nhoi, nho nhdn , vuong vdn.

- Tit c6 cd'u lf:LO di;ic hi¢t

Ngoai tu don, tu ghep va ttr hiy, tieng Vi~t cua chung ta con m¢t so ttr khong

nam trong kieu cau t<;lO cua tlr ghep va tu hiy. Lo<;li nay cling bao g6m hai hay

nhieu tieng ghep l<;1i nhung doi vm ngum Vi~t cac tieng d6 l<;1i khong c6 nghla,

d6ng thai gifra cac tieng cling khong c6 quan h~ ngfr am v6'i nhau. Ta gQi lo<;1i nay

Ia nhfrng ttr c6 cau t<;10 d~c bi~t (con gQi Ia tir ngAu ket) . .

Vf dy : h6 nong, b6 hong, b6 him, b1J nhl'n, xi ddu , ca Ia thdu, phot pho, 6 xi, xa phong, ca phe, sen ddm .

Nhiing goc Vi~t lo<;1i nay rat ft, chu yeu Ia phien am cac ttr nu6'c ngoai.

II- BAI TAP

1. Cho do<;1n trich sau day : "Ta von noi r6ng a mien nu6'c thfun, nang Ia dong

tien a chon non cao. Ke a C<;ln, ngum a nu6'c, tinh tinh, t~p qwin khac nhau, kh6

rna an a cung nhau m¢t noi lau dai duqc. Nay ta dua nam muoi con xuong bi~n,

nang dua nam muoi con len nui, chia nhau cai quan cac phuong. Ke mien nui,

nguai mien bien, khi c6 vi~c gi thi giup dO' IAn nhau, dtrng quen Iai h~n. "

(Con R6nx chclu Tien)

a) Em hay tim cac ttr phuc c6 trong do';lll trich tren.

b) Cac tu phuc trong do<;1n trich tren c6 tir nao Ia tu lay khong? Vi sao?

8

c) Oic tir ghep trong do~n trich tren, tir nao c6 nghia khai quat, tir nao khong

c6 nghia khai quat ?

2. Trong cac tl.r ghep sau day, tir nao c6 nghia khai quat, tl.r nao c6 nghia

Cl;J the?

an choi, an b61, an khach, an kh6p, an mijc, an nhi)p, an theo, an xdi, an y, an n6i, an di¢n, an dong, an hr;c, an d, an may, an man, an suong, an ngr;n, an quyt,

an r(f, an theo.

3. Em hay nh~n xet ve van va cac phi;~ am dau trong cac tl.r lay sau day. Nghia

CUa chung bieu thj tr~ng thai nhU the nao cua SlJ V~t ?

thi)p tho, milp m6, th{/p thoang, Mp loang, bcjp b~, ti)p tl(, nhap nh6, ci)p ke',

map me, di)p ditn, nhdp nh6m, thap thorn, lap 16.

4. Trong doi:ill van sau day, tl.r nao Ia tir ghep, tir nao Ia tir lay ? Vi sao ?

"Ma Luang va nhu khong nghe thay, cu tiep tl;)c ve. Gi6 bao cang to, may den

keo mu m!t, trm t6i sam. S6ng 16n n6i len dii' dqi nhu nhii'ng trai nui d6 s~p xu6ng

thuyen. Chiec thuyen nga nghieng r6i b! chon viii trong nhii'ng 16'p song hung dii'".

(Cay hut thiln)

5. C6 b~n cho rang cac tir sau day Ia tl.r lay, theo em c6 dung khong?

non nLt_6'c, chie'u chu9ng, ru9ng rdy, cay co, vu6ng vein, bao br;c, ngay ng&n,

ntiYi cr;t, tu6'ng ta, 6m ap, liu lo, trong tr&ng, nhttc nh61, t9i !6i, don dr;'i, m6 md,

dd ddo, tLtoi tot, vung vdy, thom thdo.

6. Tim nhanh cac tlr lay rna giii'a cac tieng c6 the thay d6i duqc tr~t ttJ.

Vf dl;l : vo vd'n, thdn thil.

7. Em hay tim cac tir lay:

a) Tuqng hinh. Vf dl;l: ngo&n ngoeo, khap khinh, ...

b) Tuqng thanh. Vf di;~: lach each, r9t ro(jt, ...

c) Chi tam tri:illg. Vi dl;l : bang khuang, thdn tho, ...

8. Tim cac tir lay c6 van eo, van eu.

9. Ngoai cac tir dan, tir lay, tir ghep, dtJa vao nghia cua cac tieng, em hay tim mqt s6 tir c6 cau t~o d~c bi~t rna cac tieng deu khong c6 nghia, ciing khong c6

quan h~ ngii' am.

9

2. TUMUQN

I - NQI DUNG KIEN THUC CAN NAM VONG

1. The nao Ia tir mUQ11 ?

Trong qua tr'inh giao hru van hoa, chfnh tr!, kinh te, slJ tiep xuc ngOn ngu giua

dan t¢c nay v6i dan t¢c khac la du<mg nhien. Trong qua trlnh d6, ngOn ngfr nay

vay muqn tu cua ngOn n.gu khac de lam giau cho tieng cua mlnh nham dien d(_lt

day du, chfnh xac suy nghi CUa con nguO'i. Qua trlnh vay muqn d6 xay ra lien tl;IC,

xuyen suot tu ngOn ngu nay sang ng6n ngu khac. Tuy nhien cac tu duqc vay muqn

c6 hi¢n tuqng "nh~p gia tuy tl;lc" nghia Ia c6 hlnh thuc am thanh cilng nhu ngu

phap phu hqp v6i h¢ thong ngOn ngfr cua mlnh.

Chinh SlJ vay muqn lau dm ma ngay nay chung ta kh6 biet tu nao la cua tieng

Vi¢t, tu nao la vay muqn. Th nao c6 hlnh thuc ngfr am va ngfr phap giong tieng

Vi¢t ta cho Ia tu thuan Vi¢t. Th nao c6 hlnh thuc ngfr am va ngu phap khOng giong

tieng Vi¢t Ia tu muqn.

Trong tieng Vi¢t ·cac tu m(>t tieng c6 nguon goc nu6c ngoai khi vao Vi¢t Nam

neu duqc Vi¢t hoa ho~m to~m do tu Vi¢t Nam khOng c6, ngum Vi¢t chung ta cho Ia

tu thuan Vi¢t.

Vf dl;l:- di¢n, sinh, tung, bach, tao, le, . .. la tu goc Han.

-sam, 16/J, x6, ... la tu goc Phap.

Tat cit cac tu tren day nguO'i Vi¢t Nam ta deu c6 cam giac Ia tl:r thu:ln Vi¢t. Chi

c6 tl.r hai tieng tn11en luc d6 ta m6i dn phan bi¢t tu thuan Vi¢t v6i tl.r vay muqn

bai vl cac tu nay khac v6i tu phuc thwin Vi¢t. Cac tu phuc vay muqn hau het deu

do cac tieng khOng d¢c l~p, tuc khOng ho1;tt d¢ng tl;l' do tC;lO thanh.

Vf dl;l : giang SO'n, qu&· gia, bdo qudn , hdi qudn, hdi cdng, hdi ca'u , hdi au,

luli sdn, cu plu!, xu pltong, s(J mi, ti vi, top ten.

2. Cac lo~i tir mUQll

a) Tir muqn tilng Hfm (tu Han Vi¢t)

Cac tl.r m¢t tieng trong tieng Vi¢t du Ia muqn tieng Han deu duqc coi Ia tu

thuan Vi¢t.

Vf d9: da'u, vua, chtla, tung, tnlc, eric, mai, ...

lO

Ttr muqn tieng Han chu yeu la nhiing tu phuc g6m hai tieng tra len ta mai can phan bi~t v6i tu thuan Vi~t.

Vf dy : giang son, hdi cdng, tlwm quan, qu&· gia, tru:img xu (xe dai), sieu tntirng (dai qua illUC blnh thUOng), SleU tn;mg (n~ng qua illUC), siht ('(J'U thu.

Tu Han Vi~t c6 nhiing d~c diem sau day :

+ Ttr Han Vi~t la m(>t ket hqp ch~t che gom hai tieng tra len, trong d6 moi tieng deu c6 nghia.

Vf dy: qu&· gia, qu&· re: quoc: ke: gia bdo, qu&· bdo.

+ Moi tieng trong ttr Han Vi~t deu c6 nghia tuang duang vai m(>t ttr dan thuan Vi~t.

Vf dy : giang son : giang I song; son lnui

hdi dang : hdi I biln ; dang I den

hdi d6 : hdi I bie'n ; d6 I bdn d6

Nguyen nhan la m6i tieng trong tu ghep Han Vi~t v6n la nhiing tu dan g6c Han, nhung khi du nh~p vao Vi~t Nam, do a Vi¢t Nam da c6 ttr d6ng nghia roi, nen n6 kh6ng the dung d(>c l~p duqc rna chi tra thanh yeu t6 cau t~o ttr rna th6i. Con nhiing ttr dan g6c Han rna tieng Vi~t kh6ng c6 nhu tung, true, cue, mai, ... thi n6 du nh~p vao tieng Vi~t de dang va duqc coila ttr thuan Vi~t vl tieng Vi~t kh6ng c6 tu tuang duang.

+ Trong ttr phuc Han Vi~t, m(>t tie~g g6c Han thuang ket hqp vai nhieu tieng

khac de t~o thanh m(>t tu khac.

Vf dy :- gia : khan gid, thfnh gid, d¢c gid, tac gid.

- gia: thi gia, triet gia, danh gia, pltu gia, ...

- thao :bach thdo, phrtong thdo (co tharn), thu thdo (co thu), thanh thdo (co xanh), thdo am (mieu bang co), thdo nguyen (d6ng co).

+ Tr~t tl,l' gifra cac tieng trong danh ttr Han Vi~t thuang la tr~t tl,l' ttr nguqc vai tieng Vi~t. 0 tieng Vi~t yeu t6 chfnh dt!ng truac c6 nghia khai quat, yeu t6 sau c6 nghia thu h~p.

Vf dy : banh chu'ng, banh ng9t, banh it, banh gidy.

6 tieng Han, yeu t6 chfnh thuang dUng sau.

Vf dy : thdo la co, thu la mr)a thu, thu thdo la co mua thu, thanh la xanh,

thanh thdo la co xanh, camla ng9t, cam thdo la co ng9t.

11

+ Quan h~ giiia c:ic tieng trong ti:r ghep Han Vi~t rat ch~t che lam thanh m¢t

kh6i d<,>c len nghe rat trang tr<,>ng.Vi v~y, khi can khai quat trang tr<,>ng ta nen dung

ti:r Han Vi~t, con binh thuang ta nen dung ti:r thuan Vi~t.

So sanh : - Sdn sang, te' chinh, uy nghi

Bac dong chcjt dut tinh ki r91J si'm. } trang trqng

Se se num dut ben du&ng } blnh thuemg

Diw dau ngc;m co nita vang nita xanh.

(Nguyen Du)

- Thu tu6ng cung phu nhdn radon doan.} trang tr<,>ng

- Anh Hai cung V9' di ch9' mua d6 deJc. } blnh thuang

b) Tit mllf!n cac ngon ngft khac

Ngoai cac ti:r muqn tieng Han, tieng Vi~t con muqn nhieu tieng nuoc ngoai khac.

Vi dl;l : Muqn tieng Phap nhu : ca phe, ca cao, bit tet, xa phong, dang ten,

ki 16 gam, xiing timet, cao su, ...

Muqn tieng Anh : in-tO'-net, ti. vi, mit tinh, ...

Muqn tieng nucrc ngoai qua tieng Han : Phcjt, niet ban, Thich Ca, Di L(ic,

kinh te: chinh trf, Xo viet, ...

Cac ti:r muqn nay c6 cac d~c diem nhu sau :

+ Cac tieng trong ti:r muqn nhln chung nguOi Vi~t cho la khong c6 nghia.

Nghia cua ti:r la nghia cua ca kh6i.

+ Cac tieng trong ti:r phuc loe:ti nay ciing khong c6 quan h~ ngu run vm nhau,

hlnh thuc ngii' Am duqc dan tiet hoa hay rut g<,>n.

Vi dl;l: iing-vO'-Mp ~lop, Nich-xcm ~ Nich

c) Cach dung tit mltlfn

v ay muqn ti:r la m¢t hi~n tuqng tat yeu cua cac ngon ngii' tren the gim. Chfnh vi~c

vay muqn ti:r nucrc ngoai lam giau cho von ti:r tieng Vi~t. Chung ta khong nen ti:r ch6i

vi~c vay muqn ti:r cua nucrc khac vi n6 se lam ngheo nan va sai l~ch tieng Vi~t.

12

Vi dl;l : du Ia chcri, kich Ia danh, ta khong the n6i du kich la "danh chcri" duqc.

D¢c la m¢t, lc}p la dtlng, d¢c lcJp khong the n6i la "dtlng m¢t" duqc.

Khi dung ti:r vay muqn ta phai theo cac nguyen tac sau :

    

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

+ Khong duqc IC;tm dl;lng tir vay muqn.

Nhiing tir nao tieng ta c6 rna dung dung, dung chinh xac thl dung tir tieng ta, khong dung tir muqn.

Vi dl;l:- Phai n6i danh ddu khong nen n6i tet.

- Phai n6i xin chao khong nen n6i he lo.

- Khi binh thu<mg, nen n6i xem xet khong nen n6i quan sat.

- Nen dung m(Jt, phia thay cho phttong di¢n.

+ Dung tir thuan Vi¢t hay tir vay mugn phai dung dung luc, dung cho thl moi c6 gia tr! . Cha ong ta dung tir Han Vi¢t va tir thuan Vi¢t rat dung hie dung cho, vi v~y cit tir Han Vi¢t cling nhu tir thuan Vi¢t deu phat huy het tac dl;lng.

Vi dt.I : Khi d~t ten cho con phai Ia San, Thuy, Hung, Hoang, Thanh, Xuan, Thong, Hieu, Nghia, Le, Trf, Due, ... Vl d6 Ia nhfmg tu g6c Han mang mau sac

. trang trqng.

Khi d~t ten cho chq thi toan Ia tu thuan Vi¢t : Chq Cqi, Chq B¢ng, Chq Nuat, Chq Ma, Chq Hom, Chq Mai, Chq Qwin, Chq Cau, Chq RC;tp,. . . Vl ten chq thi khong can trang tr<.mg, d~t ten nhu v~y th~t Ia gan glii binh d1.

d) Cach gidi thich tit Han Vi¢t

Muon giai thfch duqc tlr Han Vi¢t ta tim nghia cua tUng tieng roi ghep chung IC;ti.

Vi dl;l : - hdi quan : hdi Ia bien, quan la quan d¢i, hdi quan Ia quan d¢i canh bien.

- hdi sdn : sdn I a san v~t , hdi sdn Ia san v~t lay tu bien.

Khi m¢t tir phuc Han Vi¢t c6 cac tieng Ia nhfmg tu dan tC;to thanh ta chi can dao nguqc tr~t tl;( Ia hieu nghia cua tu d6.

Vi dl;l: dan y Ia y dan, vo tuim.g la tuang v5, cao diem Ia diem cao.

II- BAI TAP

1. Trong cac tu sau day, tu nao Ia tu muqn ?

ddu, nilo, tuy, dan, ong, ba, co, c(iu, h6, bao, xli, dp, tlnh, huy¢n, pho', thimh, qudn, nhung, sach, tao, le, fling, bach, /e, nghla, due, tai, XO, lop, phanh, sut, gon, giang scm, T6 qu&:, khoi ngo, thuy cung, t(ip quan, cai qudn, ghi dong, pe dan, may 0'.

2. Em hay tim cac tu Han Vi¢t trong truy¢n Con R6ng chau Tien. Giai nghia cac tu Han Vi¢t rna em tim duqc.?

13

3. Tim cac tir Han Vi~t trong truy~n Banh chu:ng, banh giay . GiiH nghia cac tlr d6 .

4. Hay giai nghia cac 'tir sau :

sri' gid, hr;c gid, khan gid, thinh gid, d¢c gid, ditn gid, tac gid, tac gia, nong gia, van gia, thi gia, dfch gia, triet gia.

5. T~i sao kh6ng c6 cac tir: khan gia, thfnh gia, d¢c gia ? .

6. Tir tieng rhu trong thu thdo, hay tim nhfmg tir Han Vi~t c6 tieng thu.

7. Cho hai bai tha sau day :

THUDIEU

Ao thu h,mh leo nu:<Yc trong veo

M¢t chie'c thuyen cau he teo teo

Song bie'c theo lim hoi gr;n ti

La w1ng tru:<Yc gio khe du:a veo

Tang may lo li/ng trOi xanh ngdt

N go tn1c quanh co khach vdng teo

Tlfa go/, om can !au chling dU:(!C Ca dau d<Yp d¢ng du:<Yi chan beo.

CHIEU HOM NHO NHA

Chieu trOi hdng ldng bong hoang hon

Tie'ng &· xa du:a vling trong don

Gac mai ngu: ong ve' vitn pho'

Go sung, mifC til h;i co thon

N gan mai gio cuon chim bay moi

Di}m lieu su:ong sa khach btt<Yc don

Ke chon Chu:ong Dai, ng11oi Iii thu Lily ai rna k£1' n6i han on .

(Nguyen Khuyen)

(Ba Huy¢n Thanh Quan)

a) Hai bai tha c6 g'i khac nhau v~ each dung tir? b) D9c hai bai tha, em c6 cam nh~m gl ? 8. Cho cac tir sau : cha mf!, phlf huynh, thu thdo, li hu:ong, xa que, son, nui,

thi nhJn, thi gia, phu nhan, ba xa. Hay di~n cac tir thich hqp vao cho trong trong cac cau sau:

- Kfnh gtri ...................... em - Co ay c6 ten IL ............. . - ................. Ia ten b~ ay

- Anh mOi ..................... sang day uong nuoc.

14

9. Tim nhiing tu ghep thuan Vi¢t tuong t'mg v6i cac tu Han Vi¢t sau day :

tftien dfa, giang S(fn , huynh d¢ , n/u)-t d<l, phf! tif, phong van, quO(.· gia, tie'n h~u,

rielz thoui, ('{((ing nhuc;c, sinh tU:, t6n vong, m/1¢, sinh nlu)-t, ca sf, hdi quan, phf! huynh.

3. NGHiA CUA TU

I - N(H DUNG KIEN THuc CAN NAM vONo

1. The nao Ia ngh'ia cua tit ?

D~ hlnh dung ra nghia cua trr, chung ta hay bih dau bang cac vi d~1 sau day :

-Con l~ti ch6 bim ldy ghip bo' cai bat r6i vclo an CO'm.

Em be se l<;ti ngay b~m chu khong di cho khac va lay cai bat chu khong lay v~t

khac. Nhu v~y em be da hitSu duqc nghia cua tu, vl nhiing do v~t ay la do tu ban,

tu belt bi~u th~. D6 chfnh la nghia cua tu.

Tat ca m<,>i cai bcln deu c6 d~c di~m chung la do dung lam bang go, c6 m~t

phlmg, c6 chan, dung de bay do d<;tc, thuc an, dtS lam vi¢c.

But c6 d~c diem : do btmg su, s~mh ho~c kim lo<;ti, mi¢ng tron, dung dtS d~g

thuc an thuc uong. Day cung chfnh la nghia cua tu.

Tu an la tu chi ho<;tt d(>ng dua th~c ph~m vao d<;t day. Tu cht;Jy chi ho<;tt d¢ng

dai cho bang chan v6'i toe d¢ cao. Tu ph6ng ngoai nghia la ch<;ty ra con c6 m¢t net

nghia b6 sung la theo m¢t huang nhat d!nh. Nhu v~y. khi m¢t tu· xu at hi¢n ta wa

hlnh dung ra s~ v~t, hi¢n tuqng, tfnh chat rna tlr bitSu th~ l<;ti vtra hlnh dung ra cac

dac diem, sac thai cua s~ v~t, hi¢n tuqng d6. Chfnh nhiing s~ lien h¢i ve cac net

nghia d6 la nghia cua tlr.

V tjy, ngh/a CLf(J til fcl nf)i dung ma tif bilfu th{.

2. Cach giai thich ngh'ia cua tit

Nguai ta c6 th~ gi<H thfch nghia cua tu bang cac each sau day :

+ Trlnh bay khai ni¢m rna tir bieu thi

Vi dy : - Danh h'r lclnhilng tU' chf ngu&i, chf Jodi vtjt, cay col, d6 wjt, ...

- D¢ng tU' Ia nhilng tU' chi ho~t dt)ng, tr~ng thai CU(J nguOi, cua Slf v(it.

- Tfnh tJ.( Ia nhilng til chi tinh chat nhu mau sdc, kich thu6'c, hlnh the: phd'm chat, ...

15

- Quun lieu Ia nhii'ng ngu:m can hf) phlf trach nhttng xa rm thf!c re: xa rm

qua'n chung.

- Chr;y La hor;t df)ng dm ch6 bdng chan viti t&· df) cao.

+ Dung ttr dong nghia hoi;lc tnii nghia v6i ttr rna mJ.nh giai thich.

Vf d1;1 :- T6 qu6L· Ia ddt ntt6'c mlnh.

- Cuo Ia so' do chie'u thdng dr:tng, doll{tp v6i thdp.

- Dai Ia so' do chie'u ndm ngang, doll{tp v6i ngdn.

- Bap henh La khong viing chdc.

3. Dung tir dung nghia

Muon dung ttr clung nghia tnrac het ta phai nam vfing ctuqc nghia cua ttr.

Thong thubng m¢t tlr c6 rat nhi~u nghia.

V f d1;1 : Tu an c6 13 nghia, tu cht;~y c6 12 nghia, tu danh c6 27 nghia.

VI the muon hieu clung nghia cua tlr ta phai cli;tt tlr trong cau Cl;l tM. Do Sl! ket

hqp gifta cac tu trong cau rna nghia Cl;J the cua tlr ctuqc b¢c 1¢. Ta ciing c6 the tra tlr

ctien cte nam ctuqc nghia cua tlr. Cach tot nhat Ia cli;tt tlr trong cau Cl;J thl

Vf d1;1 : Trong cac cau :

- T oi an com.

Ttr an c6 nghia Ia ho<;tt c1¢ng ctua thl;!c ph fun vao d<;t day.

- T oi dian ctt6i.

Ttr an c6 nghia Ia an uong n6i chung, nhan d!p h~ thanh hon.

- H 9 an hou ho'ng.

Tu an c6 nghia Ia nh~n lay cte hu&ng.

Chung ta phai luon luon h<;>c hoi, tJ.m toi cte hieu clung nghia cua ttr, t~p n6i,

t~p viet thubng xuyen. Khi n6i, khi viet phai ll!a ch<;m va phai ket hqp m¢t each

thfmh th<;to cac tu, nhat Ht khi gi;tp m¢t tu c6 nhieu tu dong nghia thJ. phai can nhac

rn¢t each dn th~n.

Vf d1;1 : chet, mat, toi, qua dm, tit tra'n , hi sinh.

Muon hieu clung nghia cua tlr ta phai lien h¢i ctuqc quan h¢ gifra tlr v6i Sl! v~t.

ho<;tt d¢ng, tr<;tng thai, tfnh chat rna tu bieu th!. Tu d6 chi ra nhfrng di;tc diem, nhfrng

thu<)c tfnh cua Sl;l' V~t, ho<;tt cl<)ng, tr<;tng thai, tfnh chat, .. . rna tlr bieu th!.

16

II- BAI TAP

1. Dien cac tir thfch hqp vao cho trong trong cac truang hqp dum day ·:

. . .. .. .. . .. .. phuang ti~n di l<;ti ho~c v~n tai tren b(> c6 banh liin.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 xe nguOi di, c6 hai banh, tay lai noi vm banh tru6'c, dung sue nguai d<;tp cho quay b~nh sau .

. . . . . . . . . . . . tir dung cho nguai nho tuck t1:f xung m(>t each than m~t v6'i thay co ho~c anh ch~ .

. . . . . . . . . . . . cOng trlnh xay d1:fng c6 mai, c6 tuang vach de (J hay de dung vao m(>t vi~c nao d6 .

. . . . . . . . . . . dan v~ ngOn ngti nho nhat, c6 nghia hoan chinh, cau t<;to 6n d~nh dung de d~t cau .

. . . . . . . . . . . nguai dan Ong lam nghe d<;ty hQC.

2. a) Giai· thfch cac tir sau day theo each da biet :

gie'ng, ao, ddm, dila, thla, cho, bieu, t<Jng, khuc khuyu, to, 16n.

b) D~t ba cau vm cac tir: cho, bie'u, t<Jng.

3. Dien vao cho trong cac tieng thfch hqp trong cac trUang hqp dum day. Biet rang :

+ Tieng dau cua tir Ia hdi .

........... .. ...... : chim Ian canh dai va hyp, mo qu~p, song b bien khai.

0 • •••• 00 000000000 0 0 : cira bien dung lam nai ra vao cua m(>t nu6'c .

. . . . . . . . . . . .. . . . . .. . : thu c6 chan bien thanh bai cheo, rang nanh dai, song a Bac C1:fc va Nam C1:fc .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : khoang dat nho len ngoai m~t bien ho~c d<;ti duang.

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 0 0 : vi~c kiem soat va danh thue doi v6'i hang hoa nh~p tir nu6'c nay sang nu6'c khac .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : slm ph~m d(>ng v~t , th1:fc v~t khai thac b bien.

+ Tieng dau cua tir Ia giao : .......... ......... : ngum d~y hQc a bi;ic ph6 thOng .

.. ..... .. .. .. ....... : hQc sinh truang su ph~m .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : bai SO<;tn cua giao vi en de len lap giang. .

..... ... ....... ... .. : do dung d<;ty hQC de lam cho hQC sinh thay m(>t each Cl;l the .

..... ... ... ..... .... : vi en chuc nganh giao dl;lc.

2.MSKTNV6·A 17

4. TC! NHIEU NGHiA VA HI~N TUQNG CHuvfu NGHIA CUA TC1

r - N(H DUNG KIEN THUC CAN NAM vONG

1. Tir nhieu nghia

Trong tieng Vi~t cac tu sau day Ht tu m¢t nghia: h9c sinh, rau muong, rau

cdi , nhanh nh((n, linh ho(Jt, ca ro, nam gi6i, khoai lang, dita, may dnh, giai cap,

ton giao, PhcJt hf?C, oxi , axit, b6 him, b6 hong, ...

Ngoai cac tu m¢t nghia, trong tieng Vi~t con c6 hi~n tuqng m¢t tu nhung

c6 nhieu nghia kh<:ic nhau.

18

Tu xudn c6 cac nghia khac nhau trong cac truang hqp sau day :

- Mua chuy~n tiep-tu dong sang hl;l.

Vi dl;l: Mua xudn Ia tet tr6ng cay

(H6 Chf Minh)

- Tuai d~p.

Vi du: Lam cho ddt mt6"c cimg ngay cang xudn.

(H6 Chf Minh)

- Tu6i cua m¢t nguOi.

Vi du: Ong dy nlim nay hon sau muoi xudn.

- Tre, thu¢c ve tu6i tre.

Vi dy: Tu6i xudn cluing tie'c sa chi bt;~c da'u.

(T6 HiiU)

Tu milt c6 cac nghia khac nhau trong cac truang hqp sau day :

- Ca quan de nhin cua nguOi hay v~t.

Vi du: Thuong ai con milt Ia ram

Long may Ia lieu thuong nam nh6" mum

(Ca dao)

- Cho loi lorn, giong hlnh con mat, mang ch6i a than· cay.

Vi dl;l : Cay nay nhie'u milt qua.

2.MSKTNV6-B

- B¢ ph~n giong hinh nhfrng con mM a ngoai YO m¢t so qua.

Vf du: Melt na he md nhin trOi trong veo.

(Tran Dang Khoa)

- L6 ha deu di:ffi a cac 16 dan.

Vf d1;1 : Melt ht6i nay to qua .

V~y: Tu c6 the c6 m¢t nghia hay nhieu nghia.

2. Hi~n tUQ'Ilg chuy~n nghia cua tir

Chuyen nghia la hi¢n tuqng thay d6i nghia cua tu lam cho tu c6 nhieu ngh'ia.

Sb dl CO hi¢n tUqng chuyen ngh}a CUa t\r la VI trong qua trinh phat trien Ctla Xli

h¢i, nhieu SIJ V~t hi¢n tuqng m6i ra dai, ngon ngfr cling phai phat trien theo de dap

tffig nhu cau cua cu¢c song. Trong qua trinh phat tri~n cua ngon ngu c6 hi¢n tuqng

t(;\O them ngh'ia m6i cho tlr da c6 san de chi Sl;l' v~t, hi¢n tuqng m6i. Hi¢n tuqng nay

gQi la Sl;l' chuyen ngh'ia t(;\0 nen cac tu nhieu ngh'ia. Hi¢n tuqng chuyen ngh'ia cua tu

the hi¢n quy lu~t tiet ki¢m trong ngon ngu.

Trong qua trinh chuyen bien ve ngh'ia cua tu, nghia ban dau lam co sa de hlnh

thanh cac nghia khac gQi la nghia go(:. Cac ngh'ia duqc nay sinh tu ngh'ia goc va c6

quan h¢ v6i ngh'ia goc la nghia chuye'n.

3. Phim bi~t tir nhieu nghia v6i tir dong am Tu dong am la nhfrng tu c6 vo ngu am giong nhau ngau nhien. Giua cac tu

dong am khong c6 moi lien h¢ nao ve nghia.

Trong tu nhieu nghia, cac tu ft nhieu c6 lien h¢ v6i nghia g6c. Cy the la giua

ngh'ia goc va cac ngh'ia chuyen deu c6 ft nhat m¢t net nghia chung trimg v6i m¢t

net ngh'ia cua ngh'ia goc.

Vf du 1 :

-Con chao b9 mf! .

Truang hqp nay b9 la cha, bo.

- Giet b9 cho ch6.

Truang hqp nay b9 la con bQ chet.

0 vf dl;l nay' b9 la hi¢n tuqng dong am.

19

Vi dl;l2:

- Ddu toi to va n6i tirng tdng, rat huang.

(T6 Hoai)

Truang hqp nay da'u co nghia Ia b¢ ph~n chu ch6t, a tren het ho~c truac het, co

chua b¢ oc cua ngubi hay v~t. Day Ia nghia g6c tir do miy sinh ra cac nghia kh::ic.

Cac nghia cua ddu a trong : ddu bdi , ddu de', di ddu, hang ddu, cU'ng ddu, m~

da'u, .. . deu co lien h~ vm nghia g6c. Day Ia tu nhieu nghia.

4. Nghia trong cau cua tir

Nghia cua tlr chi duqc b¢c 1¢ Cl;l the khi quan h~ y(ri cac tu trong cau.

Vi dl;l:- Trong cau:

Doi mat em nhin hay ch6p Ilia dem dong?

(T6 HiiU)

tir mat co nghia Ia : co quan de nhln cua ngubi hay d¢ng v~t. Day Ia nghia g6c.

- Trong cau:

Cay mia nay milt thua film.

tu mat co nghia Ia: ch6 loi lorn, gi6ng hlnh con mAt, mang choi a than cay.

- Trong cau:

Milt na he md nhln trili trong veo.

(Tran Dang Khoa)

tl.r milt co nghia la : b¢ ph~ gi6ng hlnh con mAt a ngoai vo m¢t s6 qui

Ro rang muon hieu duqc nghia Cl;l the cua tlr trong cau ta phai lien h~ vm cac tlr

khac trong cau va y chung cua cau.

Trong tac phfun van h<;>c, m¢t tl.r nhieu khi duqc hi~u theo d nghia g6c ian nghia

chuyen, t<;to ra nhfrng kham pha, nhfrng nh~n thuc bat nga, thu v1 cho ngubi d<;>c.

20

Do<;tn tho sau day trong truang ca Nuifc non ngan dc;im cua T6 Hfru Ia m¢t vi dl;l :

Con thuyen r&i ben sang Hien

Xuoi dong song Cai, ngu<;Jc trien song Bung

Ch(lp chung thac Ltta, thac Chong

Thac Dai, thac Kh6, thac Ong, thac Ba