Grand Tour door Zwitserland

De mooiste bezienswaardigheden onderweg

Route 01_Van Bazel tot Neuchâtel 166 km (193 km)Het wilde Westen van ZwitserlandBazel is een stad vol verrassingen: trots verheven boven de Rijn, is het een eindeloze bron van fascinatie, met zijn beroemde musea, opmerkelijke architectuur, prachtige oude binnenstad en idyllische badplaatsen. Buiten de stadspoorten ligt de wilde uitgestrektheid van de Jura en de Franches-Montagnes. Open weiden en bossen en het mystieke Doubs Nature Park aan de Frans-Zwitserse grens vormen de hoogten tussen Saignelégier en La Chaux-de-Fonds. Freiberger paarden staan bekend om hun zachte, vrijheidslievende natuur en de mensen in deze hoek van het land hebben ook hun eigen unieke karakter.

Tête de MoineTête de Moine AOP fromage de Bellelay (Monnikshoofd) wordt niet in plakjes gesneden, maar met een schaaf, de girolle of de pirouette, worden er fijne rozetten van gedraaid.

(zie: 01_005_Saignelégier)

De culturele hoofdstad van Zwitserland01_001_BazelBazel is de oudste universiteitsstad van Zwitserland. Historische symbolen van de stad zijn het grote marktplein met het rijk versierde stadhuis van rode zandsteen en de laat-romaans-gotische Domkerk. Op een wandeling door de oude binnenstad, langs boetiekjes, antieke boekwinkels, maar ook winkels van moderne designers is het de moeite waard even naar het Läckerli Huus te gaan om de traditionele Basler honingkoek te proberen.

Bazel is traditioneel en tegelijkertijd eigentijds, wat blijkt uit de vele moderne bouwwerken van gerenommeerde internationale architecten als Herzog & de Meuron, Mario Botta, Diener & Diener en Richard Meyer.Met bijna veertig musea heeft de stad de hoogste museumdichtheid van het land. Het zijn internationaal bekende musea, zoals het Kunstmuseum Basel, het museum van de met ijzer werkende beeldhouwer Jean Tinguely, de Fondation Beyeler en het Museum der Kulturen. Daarnaast zijn er talrijke galerieën en kleine theaters.In Bazel zijn onder andere het Symfonieorkest en het Kamerorkest Basel en het Musical Theater met internationale producties gevestigd.Bazel is ook een groene stad. De Botanische Tuinen, talrijke parken en de oever van de Rijn zijn daar voorbeelden van. In de dierentuin biedt het Etoschahaus spectaculaire inkijkjes in de Namibische savanne.

Het belangrijkste volksfeest voor de inwoners van Bazel is de Fasnacht (Vastenavond). Op de maandag na Aswoensdag ontwaakt de stad met de Morgenstraich: precies om vier uur 's morgens gaan alle lampen in de stad uit en begint er een bonte en verlichte optocht door de straten.

Het beeldmerk van Bazel is de Rijn. Hier komen 's zomers alle facetten van het leven samen. Zonaanbidders, wandelaars, studenten en zakenlieden zijn evenredig present op de oever. De Rijn lokt met een verkoelende duik of een gezellige boottocht; ervaar een vleugje Middellandse Zee bij de Rijnbocht.

Bezienswaardigheden

Kunstmuseum BaselEén van de oudste openbare kunstverzamelingen met de grootste Holbein-collectie van de wereld.

Jean Tinguely MuseumDe glazen hal werd door de Tessiner architect Mario Botta ontworpen en herbergt de unieke metalen sculpturen van de kunstenaar.

Fondation BeyelerIn het door de Italiaanse architect Renzo Piano ontworpen, 127 meter lange moderne bouwwerk bevinden zich de meest uiteenlopende kunstverzamelingen en bijzondere tentoonstellingen.

Museum der KulturenEén van de grootste verzamelingen van Europa over het leven in Europese en buiten-Europese culturen.

DierentuinRond zeshonderd verschillende soorten dieren te midden van een elf hectare grote inrichting met exotische flora midden in de stad.

Scheepvaart op de RijnMet plezierboten kan de stad vanaf de Rijn bekeken worden; ze varen tot aan de grote goederenhavens van Bazel en naar Rheinfelden.

Musical Theater BaselTentoonstelling van kostbare ensceneringen van internationale musicals.

Afstand tot de route 27 km heen en terugTerug naar het oude Rome01_002_ Kaiseraugst, Augusta RauricaAugusta Raurica, nabij Augst/Kaiseraugst, is een tweeduizend jaar oude nederzetting aan de zuidoever van de Rijn. De nederzetting dankt zijn naam aan de Rauraken -een Keltisch volk- en aan de Romeinse keizer Augustus. In zijn gouden periode telde de stad maar liefst 20.000 inwoners. Ateliers, bedrijven, taveernes, tempels en openbare badplaatsen vormden een hecht geheel.In de streek werden tijdens de Middeleeuwen -noch erna- geen nieuwe steden opgericht, waardoor de bewaarcondities van Augusta Raurica uitzonderlijke goed gebleven zijn. Het museum bevat een ontelbare hoeveelheid vondsten en de belangrijkste zilverschat uit de late Oudheid. Verder geven ook de Romeinse dierentuin met oude dierensoorten en de archeologische opgravingen een kenschets van het leven ten tijde van Christus.

01_003_ DelémontDelémont (Duits: Delsberg), de belangrijkste plaats van het kanton Jura, ligt tussen de steden Bazel en Biel in het noordwesten van Zwitserland, dicht bij de grens met Frankrijk. Het historische stadje is ingebed in het dicht beboste heuvellandschap van de Jura. Middeleeuwse bouwwerken, fraaie huisgevels en attractieve musea bepalen het gezicht van de oude binnenstad.De twee stadtorens van de middeleeuwse oude binnenstad, de Porte au Loup en de Porte de Porrentruy, en delen van de voormalige stadsmuur zijn goed behouden gebleven. De pleinen van de oude stad worden opgeluisterd door vijf monumentale 16de-eeuwse beeldenfonteinen in renaissancestijl. In de oude binnenstad bevinden zich het Juramuseum voor geschiedenis en kunst, het parlementsgebouw van het kanton en het prins-bisschoppelijk paleis.

Het kanton Jurabogen -bolwerk van de precisiefabricatie- is niet alleen leverancier van horlogemeesterwerken. De in 1893 opgerichte messenfabriek Wenger in Delémont wordt getypeerd door zin voor innovatie, precisie en kwaliteit bij de fabricage van de echte Zwitserse zakmessen.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad

Fraaie huizen, sacrale gebouwen, het prins-bisschoppelijk paleis, stadtorens en talrijke bronnen. Ontving in 2006 de Wakkerprijs van de Zwitsers Heimatschutz (Cultuurbehoud).

Jura-museum voor Kunst en GeschiedenisDe geschiedenis van de Jura, vooral de culturele, maar ook sociale, politieke en economische aspecten ervan.

Sentier Auguste QuiquerezThemapad dat gewijd is aan de wetenschapper Quiquerez (1801–1882) (meer informatie bij Extra)

Chapelle Notre-Dame du VorbourgOudste Mariaheiligdom, ingewijd in 1049. Bedevaartkapel op de rotsen hoog boven de kloof met een mooi uitzicht op Delémont.

Kerkelijke glas-in-loodramenDe Jura heeft de hoogste dichtheid in Europa aan moderne glas-in-loodramen. Er is een decentraal museum voor glasschilderkunst (o.a. in de gereformeerde kerk van Delémont).

ExtraVan Delémont voert een 13 km lange rondweg Sentier Auguste Quiquerez naar Soyhières en weer terug naar Delémont. Op dertig informatieborden worden archeologie, flora en fauna, geologie evenals de ecologie van de omgeving gethematiseerd. Onderweg komt men verschillende historische bouwwerken tegen, zoals het slot Vorbourg.

In Bassecourt is het museum van de vliegtuigmodelbouw, met waarschijnlijk de wereldwijd grootste verzameling van vliegtuigmodellen.

De sculpturenweg Balade de Séprais, westelijk van Delémont, voert langs monumentale moderne sculpturen.Het stadje Moutier ligt 30 km zuidelijk van Delémont. Hier bevindt zich het Museé Jurassien des Beaux-Arts. De geïllustreerde bijbel van dit voormalige Benedictijnenklooster Moutier-Grandval is tegenwoordig in het bezit van het Britisch Museum in London.

Tot de natuurbezienswaardigheden in de nabije omgeving behoren ook de beide bergkloven Gorges de Moutie en Gorges de Court. In Crémines bij Moutier ligt de kleine particuliere dierentuin Siky Ranch met o.a. witte tijgers.

Het historische stadje Laufen heeft nauwe steegjes, goed bewaarde stadtorens en de Zeitturm met een groot cijferblad en astronomische klok.

Juweeltje langs de Doubs01_004_Saint-UrsanneVolgens de legende is de stichting van de kleine stad Saint-Ursanne te danken aan de Ierse monnik Ursicinus, die als kluizenaar op dit afgelegen stukje aarde leefde. De plaats heeft zijn aantrekkelijkheid nog altijd niet verloren.Tegenwoordig wonen hier weliswaar een paar honderd mensen, maar nog altijd is Saint-Ursanne aan de oever van de Doubs een oase van rust en ontspanning. Het schilderachtige stadje bestaat voornamelijk uit middeleeuwse gebouwen, huizen uit de veertiende tot de zestiende eeuw en een indrukwekkende kloosterkerk uit de twaalfde tot de veertiende eeuw.

Bezienswaardigheden Binnenstad en klooster

Nauwe steegjes, mooie gebouwen en bruggen en een imposante romaans-gotische kloosterkerk met kruisgang.

KluizenaarswoningVia een steile trap met 190 treden kan men de kluizenaarswoning van de heilige Ursicinus in een grot bereiken.

Natuurreservaat Clos du DoubsEen voor het merendeel beboste heuvelrug (917 m), omgeven door de rivierbocht van de Doubs met uitzicht op de Vogezen tot aan de Freiberge.

Oude molen van SoubeyDe laatste uit een hele reeks molens langs de Doubs. Deze gerestaureerde molen uit 1565, die tot 1968 het koren van de omliggende boerderijen nog maalde, dreef ook een zagerij aan en wekte stroom op.

Grottes de Réclère en Préhisto-ParcImposante druipsteengrot van Europese betekenis, 1,5 kilometer van het grottensysteem kan onder begeleiding worden bezichtigd. Het is tevens een dinosaurussenpark en toont de evolutie van de dierenwereld.

PorrentruyMiddeleeuws gevormd en door een imposant slot gedomineerd stadje in het puntje van de Jura rond Ajoie.

ExtraDe Doubs trekt veel vissers. Er wordt gezegd, dat de beste beekforellen in de Doubs zwemmen. Maar het groene rivierenlandschap is ook geliefd bij kano- en kajakvaarders.Een bijzondere belevenis is de haast 80 kilometer lange, vierdaagse wandeling van St-Ursanne langs de loop van de Doubs naar Les Brenets. Afzonderlijke dagtochten zijn mogelijk: aan het einde van iedere wandeletappe gaan postbussen uit het Doubsdal weer naar boven naar de Jura-vlakte.

In het noorden, iets buiten de stad, staat de ruïne van een burcht. De Doubsbrug met zijn vier bogen werd in 1728 gebouwd en biedt een goed uitzicht op de middeleeuwse stad en de omgeving met het natuurpark Doubs.

Mysterieuze moerassen01_005_SaignelégierDe tweehonderd vierkante kilometer grote en klimatologisch ruige Freibergen werden pas laat en aarzelend overwonnen. Om meer inwoners te lokken, gaf de toenmalige prins-bisschop in 1384 een vrijbrief uit, waardoor iedereen werd vrijgesteld van belasting en grondrente op de door hen ontgonnen grond. Vandaar ook de naam Freiberge.Ook al is er in 1792 een einde gekomen aan deze speciale rechten, toch vormen de Freiberge nog altijd de ideale bestemming voor mensen die op vrijheid gesteld zijn. Fietstochten, wandelingen, bustochten, sneeuwschoenwandelingen, langlauftochten of sleehondenritten; voor al deze activiteiten zijn de Freibergen perfect geschikt. Hoofdplaats van de Freibergen is Saignelégier, met vlakbij het bezienswaardige moerasmeer Étang de la Gruère.

Als land van herkomst van de Freiberger paarden is de Jura een echt ruitereldorado met meer dan tweehonderd kilometer gemarkeerde ruiterpaden en de mogelijkheid om tochten te maken met een huifkar, een rijtuig of paard en wagen. Een bezoekje waard is de Stichting voor het Paard in Le Roselet, een bejaardentehuis voor paarden, pony's en ezels. De ieder jaar plaatsvindende

paardenmarkt van Saignelegier is tegenwoordig het grootste paardenfeest van Zwitserland.

Bezienswaardigheden Landschap van de Franches Montagnes

Het schrale parklandschap met open weiden, groepjes bomen en sparrenbossen is de voornaamste bezienswaardigheid van de regio.

Etang de la GruèreDe oorsprong van de Etang de la Gruère dateert van ongeveer 12.000 jaar geleden en is nauw verbonden met de terugtrekking van een gletsjer en de ondergrondse afvoer van het smeltwater, dat nog steeds dezelfde loop heeft als in het verleden. Op die manier ontstond een sprookjesachtig Marslandschap. Langs de oevers van het meer is een thematisch parcours uitgezet met informatieborden.

Historische kaasboerderijenTête de moine in de gewelfzaal op de oude hoeve van Bellelay (alleen voor groepen). Andere kaasmakerijen in Saingnelégier en St-Imier.

Chemins de Fer du JuraDe rode treinen van de Jurassische Spoorwegen (CJ) rijden voornamelijk op de Franches Montagnes en zijn uitstekend geschikt voor uitstapjes in de regio.

Dit stadje tikt anders01_006_La Chaux-de-FondsLa Chaux-de-Fonds maakt deel uit van Watch Valley, de toeristische naam van het kanton Neuchâtel die verwijst naar de productie van klokken en horloges. Meer dan honderd jaar lang was hier het wereldwijde centrum van de uurwerkindustrie. La Chaux-de-Fonds is ook de geboortestad van Le Corbusier. Logisch, dat hier dan ook het eerste, door deze wereldberoemde architect gebouwde huis en het internationale uurwerkmuseum te vinden zijn.Het stadsbeeld van La Chaux-de-Fonds, dat in 2009 werd opgenomen in de Unesco werelderfgoedlijst, wordt bepaald door het, aan het begin van de negentiende eeuw, na een catastrofale brand, opnieuw aangelegde schaakbordpatroon.De bomen in de stad worden exact gesnoeid op 1000 m. boven de zeespiegel: La Chaux-de-Fonds is de hoogstgelegen stad van Europa.

Bezienswaardigheden Bois du Petit-Château

In deze openbare zoölogische tuin worden enkele overblijfselen bewaard in een geheel in Art-Nouveau stijl gehouden landschapsarchitectuur. Een groot deel van de dierlijke bewoners van dit park vormen een representatieve doorsnede van de regionale fauna van nu en het verleden. Daarnaast is er het Vivarium met ca. 250 reptielen, amfibieën en insecten uit de hele wereld.

Art NouveauDe Style Sapin of spar stijl van de Art Nouveau beweging ontstond in La Chaux-de-Fonds. De Art Nouveau Chaux-de-fonnier, beïnvloed door de aard van de Jura, wordt weerspiegeld in smeedwerk, glas in lood ramen en vooral trappenhuizen. Met behulp van de gratis brochure verkrijgbaar bij het VVV-kantoor, kunnen bezoekers de straten van de stad afstruinen op zoek naar zichtbaar of verborgen Art Nouveau schatten.

Maison BlancheHet Maison Blanche, dat Le Corbusier (eigenlijke naam: Charles Edouard Jeanneret-Gris) in 1912 voor zijn ouders bouwde, is het eerste bouwwerk

van deze architect. Mede door zijn breuk met de Art Nouveau-stijl realiseerde Le Corbusier voor het eerst een bouwwerk dat hij gebruikte als regelrechte proeftuin voor zijn architectonische concepten die hij tijdens zijn verschillende reizen had verzameld.Alle kamers, die in 2005 naar hun oorspronkelijke staat zijn gerestaureerd en ingericht, tonen vele anekdotes en verborgen verwijzingen naar de in 1887 in La Chaux-de-Fonds geboren architect.Het Maison Blanche, ook bekend onder de naam Villa Jeanneret-Perret, is elke vrijdag tot zondag van 10:00 tot 17:00 uur geopend.

KunstmuseumZwitserse en internationale kunst uit de 19e en 20e eeuw. De afwisseling van moderne en oudere zalen, maar ook de lichtinval geven deze locatie extra dimensie en diepte. Werken van Léopold Robert en Le Corbusier. Verzamelde werken van René en Madeleine Junod en werken van Van Gogh, Derain, Rouault, enz.

Musee International de l’HorlogerieHet internationale uurwerkenmuseum (MIH) is helemaal gewijd aan de geschiedenis van de tijdmeting. Het bevat meer dan 4500 uurwerken, waaronder 2700 horloges en 700 klokken. De technische, kunstzinnige, sociale en economische aspecten van de geschiedenis van de uurwerkindustrie worden hier levendig zichtbaar gemaakt. Zowel gebruiksuurwerken als waardevolle uurwerken hebben hier een plaats gekregen. Te bezichtigen zijn grote merken en luxueuze en prestigeobjecten. In het restauratiecentrum voor de antieke tijdmeters is te zien hoe de klokkenmakers werken. Een audiovisuele presentatie, een multimediashow en interactieve uurwerken vullen het bezoek aan het grootste uurwerkmuseum ter wereld aan.

ExtraHet klimaat in de Jura is ruw. Op de eenzame hoogtes van de Jura ten westen van Le Locle ligt het dorp La Brévine, dat geldt als het Siberië van Zwitserland en met -41,8° het kouderecord heeft gevestigd. De hoogvlakten van de Jura zijn in de zomer een geliefd wandel- en mountainbikegebied, in de winter domineert de langlaufsport.

Wandelaars en fietsers kunnen gebruikmaken van vele uitgezette excursies. Het gebied is heuvelachtig, maar in de vele omliggende dalen zijn ook tochten zonder veel hoogteverschillen mogelijk. De Franches-Montagnes staat bekend om zijn paarden en zijn dennenbomen.

De Tour Espacité is een toren, die op 65 meter hoogte een mooi uitzicht biedt. Daarnaast vindt men uitzichtpunten op de La Vue-des-Alpes, een pas op 1283m hoogte, en Tête-de-Ran met uitzicht op het Meer van Neuchâtel en de Alpen, les Roches-du-Moron en le Creux-du-Van.

De blauwe grens01_007_Saut du Doubs/Lac des BrenetsHet door vallend gesteente gestuwde water van de rivier de Doubs heeft het vier kilometer lange, maar slechts zo’n 200 meter brede en slingerende Lac des Brenets gevormd. Aan het einde van dit meer ligt de 27 meter hoge Doubs waterval.14.000 jaar geleden werd het kleine riviertje de Doubs door neergestorte rotsblokken gestuwd. Sindsdien heeft het water zich gedeeltelijk weer door het gesteente weten heen te vreten en transformeren de vlakke oevers van het Lac des Brenets langzaam in witte, tot 80 meter hoge kalkrotsen aan het einde van het meer. Het als een slang uitgerekte en slingerende meer is dankzij haar

natuurlijke schoonheid een geliefde bestemming, waar tijdens de zomermaanden druk gezwommen en gevaren wordt. Tussen het plaatsje Les Brenets en de waterval Saut du Doubs varen regelmatig lijnboten heen en weer. De 27 meter hoge waterval kan echter ook door middel van een wandeling van een uur vanuit Les Brenets bereikt worden.

01_008_Le LocleGehuisvest in een kasteel, gebouwd in 1790 in Lodewijk XVI-stijl, herbergt Le Locle Horloge Museum een van de mooiste horlogecollecties. Pendules, horloges en bewegende miniaturen vormen er een magische wereld, een samensmelting van techniek en kunst, van droom en mysterie, die verleden en toekomst met elkaar verbindt.

Zie ook: 01_006_La Chaux-de-Fonds

Mont Vully droomroute: van La Sauge naar Sugiez01_009_La SaugeDe rit van het Meer van Neuchâtel over de Mont Vully naar de Murtensee is een absoluut genot. De tocht begint bij het oversteken van het Canal de la Broye. Neem ruim de tijd voor deze route, die over de hoogtes van de Mont Vully voert, een prachtig uitzicht op het Drie-Merengebied biedt en echt romantisch wordt aan de andere kant: de zuidelijke hellingen van de Mont Vully betoveren met hun charmante wijndorpjes en uitnodigende kelders die open zijn voor bezoekers voor proeverijen.

Hoogtepunten van vermaak01_010_NeuchâtelDe universiteitsstad Neuchâtel (Duits Neuenburg), gelegen aan de noordoevers van het gelijknamige meer, heeft een rijke, culturele en architectonische geschiedenis. De van veraf zichtbare symbolen van de stad zijn het kasteel en de Kollegiatskerk, een gotische, hervormde kerk uit de Middeleeuwen.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad

Slot en stiftskerk uit de 12e eeuw, het Hôtel du Peyrou uit de 18e eeuw en het Place des Halles.

ChaumontDe 1100 m hoge berg met een prachtig panorama over de Berner Alpen, het Montblanc-massief en de drie Jurameren.

Palais des Beaux-ArtsHet museum voor Kunst en Geschiedenis heeft vier, per thema gerangschikte, verzamelingen: Beeldende kunsten, Toegepaste kunsten, Numismatiek en Geschiedenis. Men kan hier onder andere de automatenverzameling van Jacquet-Droz bekijken (uurwerk- en automatenfabricage uit de 18e eeuw).

Boottochten op het Meer van NeuchâtelHet grootste meer dat helemaal in Zwitserland ligt; drie-meren-rondvaart mogelijk.

ExtraHet Papilliorama-nocturama in Kerzers is een tropische avonturenwereld met exotische vlinders en veel 's nacht actieve dieren.

Route 02_Van Neuchâtel tot Bern 323 km (443 km)Perfect prentenboekZwitserland is tussen Neuchâtel en Bern is zo pittoresk, dat je zelfs met je ogen dicht schitterende foto's kunt nemen. De Grand Tour leidt van glinsterende blauwe meren tot aan klassieke pre-Alpine landschappen die -als in een sprookje- charmante tradities, culinaire specialiteiten en betoverende verrassingen bevatten. De legendarische badplaats Gstaad laat een stukje Alpine luxe zien, om daarna koers te zetten naar het wereldberoemde trio Eiger, Mönch en Jungfrau en de Zwitserse hoofdstad.

De meringueVederlicht en gemaakt van eiwit: de meringues zijn ontstaan rond 1600, waarschijnlijk in Meiringen. Ze zijn vooral heerlijk met slagroom.

11.674 treden's Werelds langste trap bevindt zich naast de twee kabelsporen van Mülenen naar de top van de berg Niesen (1643 m); het bereiken van die top is de uitdaging van de Niesen Treppenlauf race. Het record van deze jaarlijkse race over deze 3,4 kilometer lange trap staat op 1 uur en 2 minuten.

Hoe de paalwoningbewoners leefden02_001_LaténiumHet Laténium is het grootste archeologische museum van Zwitserland en laat meer dan 50.000 jaar regionale geschiedenis zien. Het belangrijkste onderdeel van dit archeologische park vormen vondsten uit het La-Tène-tijdperk.De laatste jaren zijn meer dan 100 archeologische vindplaatsen te voorschijn gebracht van onder de grond of van onder het wateroppervlak van het meer. De vondsten dateren van de tijd van de Neandertaler mens tot aan de Middeleeuwen.Het museum is Laténium genoemd ter nagedachtenis aan de La Tène-cultuur, de naar de archeologische Zwitserse vindplaats La Tène genoemde Keltische cultuur in de tweede ijzertijd, een periode waarin het Keltische rijk zich uitstrekte van Ierland tot Roemenië. De permanente expositie is een reis door de tijd en door de ruimte, die de bezoeker helpt bij het zoeken naar zijn wortels. De interactieve animatie, die de wetenschappelijke technieken die in de archeologie gebruikt worden op ludieke wijze benadert, is uniek in Zwitserland.Het Laténium kreeg een onderscheiding van de Raad van Europa voor zijn innovatieve aanpak voor de weergave van een van 's werelds rijkste en meest uitgebreide collecties uit de prehistorie-paalwoningperiode. De site maakt deel uit van het UNESCO Werelderfgoed.

02_002_SugiezZie: 01_009_La Sauge

Magische momenten02_003_MurtenHet kleine middeleeuwse Murten op de zuidoostelijke oever van het gelijknamige meer heeft z'n oorspronkelijke aanzicht met de schilderachtige straatjes van de

oude binnenstad en de gezellige arcades behouden. De stad op de Duits-Franse taalgrens heeft een mooie boulevard langs het meer met een groot watersportaanbod en heeft veel cultuur en mogelijkheden voor een uitstapje te bieden.Dankzij z'n mooie ligging op een kleine hoogte boven de Murtensee heeft dit 800 jaar oude Zähringerstadje zich tot een populaire bestemming voor een uitstapje ontwikkeld. 's Avonds moet men zich de zonsondergang met het prachtige uitzicht over de Murtensee richting Mont Vully en Jura niet laten ontgaan.Murten heeft veel mogelijkheden voor uitstapjes per boot, te voet of op de fiets. De boottocht van Murten naar de wijnstreek van de Vully duurt ongeveer een uur. De heuvelrug van de Mont Vully geeft een prachtig panorama op Jura en de Alpen. Op de hellingen van de Vully gedijen verfrissende witte wijnen, die zich uitstekend met de vis uit het meer laten combineren. In wijnkelders en wijnproeverijen kunnen de Vully-wijnen worden geproefd.

Bezienswaardigheden Middeleeuwse binnenstad

Met arcades en de enige intacte en begaanbare stadsmuur van Zwitserland.

ScheepvaartVeelzijdige mogelijkheden op de Murtensee en op het door middel van kanalen verbonden Meer van Neuchâtel en de Bielersee.

Museum MurtenEen rijke verzameling over 6000 jaar geschiedenis van stad en streek.

Gemüsegarten der SchweizIn de merendriehoek Murtensee, Meer van Neuchâtel en Bielersee groeien zestig soorten groentes, waarvan er veel op een gemarkeerde fietsroute ontdekt kunnen worden.

Wijnpad VullyTijdens een rond een uur durende wandeling leert men de aspecten van de wijnbouw op de heuvelrug van de Vully kennen, waarbij genoeg tijd over blijft om de wijn ook te proeven.

ExtraWie de vakantieregio op wielen of wieltjes verkent, komt beslist aan z'n trekken. 170 kilometer fietspaden en 90 kilometer pistes voor inlineskaters laten nauwelijks iets te wensen over. Vanaf het middeleeuwse Murten naar het 2000 jaar oude Avenches en weer terug loopt een bijzonder populaire en voor gezinnen geschikte fietsroute; een andere gaat in goed twee uur rond het meer of loopt ook nog over de Mont Vully.

Heil Caesar!02_004_AvenchesDe twee stadjes Avenches en Payerne liggen in de uitgestrektheid van de Broye-vlakte in het kanton Waadt, dicht bij de grens met Freiburg. Het zacht glooiende heuvellandschap tussen het Meer van Neuchâtel en de Murtensee, met wijngaarden en natuurreservaten nodigt uit tot wandel- en fietstochten.Deze stad straalt onmiskenbaar Frans-Zwitserse charme uit door het oude centrum met z'n arcades en talrijke opmerkelijke gevels in gotische en renaissancestijl.Avenches bewaart een uniek erfgoed uit de Romeinse tijd. Deze stad was namelijk 2000 jaar geleden de hoofdstad van het Romeinse Helvetië, gesticht door Keizer Augustus. In de 2e eeuw beleefde het met meer dan 20.000 inwoners zijn bloeiperiode. Een omgang loopt vanaf het amfitheater naar de belangrijkste Romeinse bezienswaardigheden en opgravingen.

In het amfitheater van Avenches vinden elk jaar een operafestival, een openlucht-rockfestival en de Taptoe van Avenches plaats, de enige militaire taptoe van West-Zwitserland. Vlakbij kan men het museum bezoeken in een van de mooiste renaissance-kastelen in het kanton Vaud, dat in de 13de eeuw door de bisschop van Lausanne werd gebouwd.

BezienswaardighedenAvenches

Romeins amfitheaterBest bewaard gebleven amfitheater van Zwitserland met een museum met een kostbare verzameling Gallo-Romeinse antiquiteiten, waaronder het beroemde gouden borstbeeld van keizer Marcus Aurelius.

Nationaal Paardeninstituut IENANationale stoeterij, nationaal en internationaal erkend competentiecentrum voor paardenfokkerij met veel evenementen rond het paard.

Payerne Abdijkerk

De indrukwekkende abdijkerk is het grootste romaanse bouwwerk van Zwitserland en geldt met de versierde kapitelen en primitieve fresco's als een van de mooiste voorbeelden van romaanse bouwkunst in Europa.

BenedictijnenkloosterHet centrum van het stadje Payerne wordt ingenomen door het in de 10e eeuw gestichte vroegere klooster.

PayernelandAmusementspark voor groot en klein met o.a. de grootste indoorkartingpiste van Europa, de grootste indoormidgetgolf van Zwitserland en veel attracties voor de kleinsten.

ExtraHoeve van GletterensHoeve op de voormalige plaats van een paalwoningendorp uit de tijd rond 3000 v.Chr. op de zuidelijke oever van het Meer van Neuchâtel.

Menhir in Essertes-Auboranges bij OronGrootste menhir uit de prehistorie in Zwitserland: 6,7 m hoog en 25 ton zwaar.Chemin des BlésLangs het graanpad, 80 kilometer gemarkeerde en becommentarieerde paden voor wandelaars en fietsers, ontdekt men de bekoring van de landelijke streek.

Tussen twee werelden02_005_FribourgGenieten van een kopje koffie in een middeleeuwse stad, de oude gevels en mooie fonteinen bewonderen, aandachtig luisteren naar de twee lokale talen en een blik werpen op het eindeloze uitzicht over het platteland vanaf de 74 meter hoge kathedraaltoren: dit alles is mogelijk in Fribourg, een stad die bruggen slaat tussen de Latijnse en Germaanse cultuur, maar ook tussen de Duitse en Franse taal. Bovendien worden de oevers van de Saane verbonden door vijftien echte bruggen.

Fribourg (Freiburg im Üechtland) is één van de grootste middeleeuwse steden, gelegen op een rotsige uitloper en aan drie kanten omgeven door de meanders van de Saane. Het oude gedeelte van de stad dankt zijn middeleeuwse charme aan de meer dan tweehonderd unieke gotische gevels uit de 15e eeuw.

Een stadsmuur van twee kilometer met talrijke torens en een groot bolwerk is bewaard gebleven en beschermde de stad ooit tegen ongenode gasten. Het meest spectaculaire bouwwerk en uitkijkpunt is de gotische St. Nicolas-kathedraal. Bij de Italiaans aandoende vroeg-barokke Loretokapel bevindt zich nog een uitzichtspunt.Vanuit de stadswijk Neuveville (benedenstad) loopt er een oude kabelspoorweg naar de flaneerzones van de bovenstad. De levendige universiteitsstad met z'n vele studenten uit de hele wereld is een kosmopolitische minimetropool met veel facetten. In de smalle straatjes rijgen zich boetiekjes, antiekzaken, studentencafés en restaurants met plaatselijke en buitenlandse producten aaneen.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad

Gotische gevels, mooie fonteinen en gezellige cafés en eetgelegenheden die de charme van voorbije tijden uitstralen.

Espace Jean Tinguely et Niki de Saint PhalleMuseum, gevestigd in een oude tramremise en gewijd aan de beeldhouwer Jean Tinguely en zijn vrouw, de kunstenares Niki de Saint Phalle. Andere werken van de twee kunstenaars ontdekt men op de sculpturenweg door het centrum.

St. Nicolas-kathedraalMet de bouw van de kathedraal werd in 1283 volgens Duitse bouwideeën begonnen en daarna in diverse fasen met Franse kenmerken afgemaakt. Beroemd zijn de prachtige glas-lood-ramen. Hij is gewijd aan St. Nicolas en heeft een 74 hoge toren met een adembenemend 360 graden panorama.

Kunsthalle Fri-ArtModerne kunst

Marionettenmuseum Natuurhistorisch Museum Funiculaire

De kabelspoorbaan werd in 1899 geopend en verbindt het stadcentrum met de benedenstad.

ExtraDe abdij van Hauterive, een in 1137 gesticht cisterciënzerklooster, ooit ook een etappeplaats op de pelgrimsweg naar Santiago de Compostela.

Poëzie in licht en glas02_006_RomontDeze middeleeuwse stad, gelegen op een ronde heuvel, is een centrum van kunst en historie met zijn kasteel, de gotische Domkerk, de torens en vestingmuren, winkelstraten, restaurants en gastvrije terrassen.

Brandschilderkunst is meer dan alleen glas-in-loodramen van kerken. Sinds de middeleeuwen hebben kunstenaars talrijke beelden in glas gebrand die het best uit de verf komen wanneer ze tegen het licht worden gehouden.Daarom worden veel glas-in-lood werken in het middeleeuwse kasteel van Romont in het halfduister en met verlichting vanaf de achterkant tentoongesteld. Om de magische sfeer te benadrukken heeft het Zwitserse glas-in-lood Museum besloten geen informatiebordjes bij de kunstwerken te plaatsen. Verder worden er in het museum regelmatig demonstraties en kennismakingsstages georganiseerd. Het kasteel van Romont herbergt ook een onderzoeks- en informatiecentrum met betrekking tot de brandschilderkunst.

Bezienswaardigheden Vitromusée Romont

Zwitsers Museum van glas-in-loodramen, gevestigd in het kasteel. Domkerk

Glas-in-loodramen uit de 15e tot de 20e eeuw, koorstoelen en beeldhouwwerken.

Abdij la Fille-DieuCisterciënser abdij, buiten de muren van de stad, met glas-in-loodramen van Brian Clarke.

Leven aan de top02_007_Moléson-VillageVoralpen. Tegen deze berg aan ligt het vakantiedorp Moléson-sur-Gruyères, uitgangspunt voor de klim naar de 2002 meter hoge top en poort naar het grootste skigebied van het Freiburgerland.De top is bereikbaar met een kabelspoortreintje vanuit het vakantiedorp Moléson-sur-Gruyères, dat naar Plan-Francey rijdt. Daarna gaat het met de kabelbaan over de rotsen verder. Overdag heeft men hier een prachtig vergezicht over het gebied rondom het Meer van Genève, het Greyerzerland en de Alpen,’s nachts biedt de berg adembenemend diepe inkijkjes in het weidse heelal. Op de top van de Moléson is beide mogelijk, dankzij het wereldwijd grootste vergrootglas en het observatorium met vier telescopen.

Afstand tot de route 96 km heen en terugPure luxe02_008_GstaadIndrukwekkende chalets, chique boetieks en down-to-earth charme maken het dorp Gstaad een van de meest populaire vakantieoorden in de Zwitserse Alpen. Veel beroemdheden hebben hier een woning, genietend van de totale privacy en ongerepte natuur.Lauenensee, subliem gelegen op de hoge venen, werd vereeuwigd in het nummer 'Louenesee' van de Berner band Span.De Arnensee heeft ook zijn eigen unieke charme, met een wilde, romantische sfeer die het de bijnaam 'Little Canada' heeft opgeleverd. Eenvoud en authenticiteit zijn de grootste luxe hier.

Filmschoonheid02_009_GruyèresEen middeleeuws prentenboekstadje op een kleine heuvel met een kasteel en drie extreem van elkaar verschillende musea: in Gruyères (Greyerz) komen 800 jaar regionale geschiedenis en cultuur samen met Oscar-bekroonde aliens en boeddhistische sculpturen.Het historische stadje heeft tot op de dag van vandaag zijn middeleeuwse stadsbeeld weten te bewaren. Het oude kasteel van de graven ligt op een heuvel boven de Saane. Het stamt uit de dertiende eeuw en is tegenwoordig een museum over de achthonderdjarige regionale architectuur, geschiedenis en cultuur.

In het nabij gelegen kasteeltje St. German bevindt zich het museum H.R. Giger, waarin de geweldige kunst van deze Oscarwinnaar en maker van aliens te zien is.

Middenin dit autovrije stadje ligt het in 2009 geopende Tibetmuseum met meer dan 300 boeddhistische sculpturen, schilderijen en rituele werken uit de verschillende Himalaya-regio’s.

De charme van het stadje komt ook tot uiting in de voortreffelijke gastronomie en de moderne Gruyère kaasboerderij.

Bitterzoete reis door de tijd02_010_BrocFantasie en feiten gaan hand in hand, waarbij de verschillende fases bij de fabricage van Caillerchocolade tijdens een interactieve, audiovisuele rondwandeling worden toegelicht. Via camera's kunnen de bezoekers de verwerking van de basis ingrediënten voor de chocolade in real time volgen.Het verleden herleeft aan de hand van een reeks foto's, die de geschiedenis van de oorspronkelijke fabriek (1898) tot de jaren 60 van de 20e eeuw tonen.Er is een winkel, waarin alle chocoladeproducten van Cailler of Switzerland te koop zijn.Voelen, weten, ontdekken, genieten en meebeleven, dat hoort allemaal bij de unieke ervaring tijdens een bezoek aan de chocoladefabriek in Broc.

Wonderbaarlijke grottenwereld02_012_SpiezDe Thunersee wordt vaak het 'Meer van Kastelen' genoemd, vanwege de vele historische gebouwen langs de oevers. Eén van de meest stijlvolle manieren om het meer te verkennen is aan boord van een historische raderstoomboot.De boot stopt bij de beroemde St Beatus grotten, waar ooit een gevreesde draak huisde voordat hij werd verslagen door de rondtrekkende Ierse monnik Beatus. De 1 kilometer lange verlichte druipsteengrotten met imposante zalen en watervallen zijn ook per auto, bus of lopend over de historische pelgrimsweg te bereiken.Spiez is een populaire uitvalsbasis voor het verkennen van de regio, op slechts korte afstand van de betoverende meren van Oeschinensee en Blausee in de Kander Valley.In Adelboden zijn de watervallen Choleren Gorge en Engstligen.

(zie ook: Interlaken)

Tussen twee meren02_014_InterlakenDe landschappen zijn als de hemel op aarde tussen de Brienzer- en de Thunersee. Op slechts een steenworp afstand van Interlaken zijn er meer dan 45 bergbanen, kabelbanen en stoeltjes- en skiliftenliften die toegang geven tot een 200 kilometer lang netwerk van prachtige wandelroutes: Schilthorn (James Bond's Piz Gloria), de legendarische 'Grote Drie' (Eiger, Mönch en Jungfrau) en de lokale piek, Harder Kulm.

Al aan het begin van de negentiende eeuw was Interlaken in het Berner Oberland beroemd vanwege zijn indrukwekkende berglandschap en werd de stad bezocht door bekende mensen uit die tijd, waaronder Johann Wolfgang von Goethe en Felix Mendelssohn Bartholdy.Het succes als toeristenplaats werd door de uitbreiding van de Berner Oberland Bahnen in 1890 en de Jungfraubahn in 1912 nog eens vergroot.

Vanaf het station Interlaken Ost vertrekken de treinen naar de Jungfrauregio richting Grindelwald en Lauterbrunnen met aansluiting op de treinen naar Mürren, verder de Schilthorn op en via Kleiner Scheidegg naar het Jungfraujoch.Interlaken ligt aan het 'Golden Pass’-panoramaspoortraject van Montreux aan het Meer van Genève langs het chique vakantieoord Gstaad naar Interlaken en verder over de Brünigpas naar Luzern.

Op de Thuner- en Brienzersee varen rondvaartboten, waaronder historische raderstoomboten.

Op slechts tien kilometer van Interlaken bevindt zich op een zonnige helling op het zuiden Beatenberg-Niederhorn, een eldorado voor hanggliders. Voor de wandelaar ligt er een uitgestrekt net wandelroutes. Op de Niederhorn op 1950 m zijn steenbokken, gemzen en marmotten te zien.Bezienswaardigheden

Schynige PlatteBij Wilderswil kan een nostalgische tandradbaantocht gemaakt worden voor een fascinerend uitzicht op de Eiger, Mönch en Jungfrau, een Alpentuin met zo'n 500 soorten planten en veel wandelmogelijkheden.

Jungfraujoch en SchilthornTandradbaan naar het hoogste station van Europa en de kabelbaan naar het draairestaurant Piz Gloria.

Harder KulmEen kabelbaan naar de top, met uitzicht op het kuuroord en de hele Jungfrauregio. Voor kinderen is het Alpenwildpark bij het dalstation een belevenis.

HeimwehfluhEen nostalgische kabelbaan brengt de bezoeker naar het uitzichtterras met restaurant, all-weather rodelbaan, modelspoorbaanshow en grote speelplaats.

Touristikmuseum JungfrauHet regionale Museum voor Toerisme in Unterseen toont 200 jaar toerisme in de Jungfrauregio.

JungfrauParkHet Jungfrau Park is dé vakantiebelevenis om op een levendige en multimediale manier antwoord te krijgen op de vragen rond de mysteries van deze wereld.

Ice Magic schaatsbelevenisHet centrum van Interlaken transformeert van medio december tot eind februari in een winterwonderland.

Afstand tot de route 24 km heen en terugDe vallei van de watervallen02_015_LauterbrunnenLauterbrunnen (796 m) met zijn herkenningsteken, de indrukwekkende Staubbachwaterval, is het levendige hoofddorp aan het begin van een van de spectaculairste dalen van Zwitserland. In totaal 72 watervallen bruisen van de loodrechte en deels honderden meters hoge rotswanden naar beneden, het Lauterbrunnendal in. Het gebied is op zijn mooist in het voorjaar als het smeltwater van de gletsjers over de kliffen stort.

In 1779 inspireerden de Staubbachwatervallen Wolfgang von Goethe tot het schrijven van het gedicht 'Lied van de geesten over de wateren'.

De stortvloed van de Trümmelbachwatervallen is ongelooflijk: met een oorverdovend gebrul stroomt er tot 20.000 liter water per seconde uit het hart van de berg over meer dan tien cascades naar het dal.

Met de trein naar het toppunt van EuropaJungfraujochVanuit Lauterbrunnen kun je per trein naar Kleine Scheidegg reizen. Dat is een mooie reis. Vanuit Kleine Scheidegg rijden er treinen naar de Jungfraujoch. Dit deel van de reis gaat grotendeels ondergronds (7 kilometer). Onderweg wordt wel gestopt op uitzichtpunten. Er zijn één tot twee verbindingen per uur naar de top. Dit deel van de reis is relatief het duurste.

De reis naar de Jungfraujoch is een hele belevenis en vooral een toeristische attractie. In de zomer nemen duizenden reizigers per dag de trein naar het hoogste treinstation van Europa. Het resultaat is prachtig, vooral in de zomer is de reis bijzonder. Immers, dan vertrek je vanuit het dal zonder sneeuw. Na een reis van ruim twee uur (gerekend vanaf Interlaken) bereik je het station Jungfraujoch, gelegen op een hoogte van3454 meter. Als je eenmaal het ondergrondse treinstation verlaat heb je een indrukwekkend uitzicht en sta je in de sneeuw. In de zomer is er ook een funpark geopend en kun je onder andere sleeën in de sneeuw.Twee haltes in de bergtunnels geven gelegenheid voor een spectaculair zicht op de Eigernoordwand en over de gletsjerwereld. Men kijkt uit over de Aletschgletsjer naar de Jungfrau en onderneemt wellicht zelfs een 45 minuten sneeuwwandeling in de ijle lucht naar de Mönchsjoch.Meer bezienswaardigheden zijn de ijssculpturen binnen in de gletsjer, het Sphinx-uitzichtterras, de rondtocht Alpine Sensation en het gletsjerrestaurant Top of Europe.

Als je het kaartje voor de Jungfraujoch te duur vindt, kan je ook beslissen om naar de Schilthorn (2970m) te gaan. Ook vanuit daar heb je een fantastisch uitzicht, alleen is er geen funpark.

Een romantisch tochtje over de Briensee02_019_BrienzBrienz ligt, omgeven door een aantrekkelijk berglandschap, aan het oostelijke einde van de turkooiskleurige Brienzersee. Het knusse dorp is vertrekpunt voor uitstapjes naar het Berner Oberland, het openluchtmuseum Ballenberg, maar ook naar Luzern of Interlaken.

Het meest romantische deel van Brienz is de tot over de landsgrenzen bekende Brunngasse, ook wel de 'mooiste steeg van Europa’ genoemd. De meeste huizen in de steeg stammen uit de 18e eeuw en zijn met houtsnijwerk versierd. Het als dorp van houtsnijders bekend staande Brienz heeft een lange traditie in de houtbewerking en een school voor vioolbouwers.

Bezienswaardigheden Openluchtmuseum Ballenberg

In het openluchtmuseum Ballenberg bewijst een blik in de keukens, de kleine en grote kamers en de werkplaatsen van de getrouw aan het origineel opgetrokken huizen en boerderijen van het landelijke Zwitserland uit de 16e tot de 19e eeuw, dat hier geen stoffige rariteitenverzameling wordt getoond, maar dat er echt iets te beleven valt: er zijn honderd

eeuwenoude gebouwen uit alle landstreken van Zwitserland, boerderijdieren, tuinen, demonstraties van handwerkslieden, gezellige pensionnetjes en restaurantjes.

Boottocht BrienzermeerBijvoorbeeld met de historische salonraderboot Lötschberg op het dichtst met de natuur verbonden meer van Zwitserland.

Zwitserse school voor houtsnijwerkStaaltjes van deze kunst vindt men in het hele dorp als figuren of als wegwijzer.

GiessbachfälleDaverende watervallen in een boslandschap, mogelijkheid tot overnachting of koffie en gebak in het gerestaureerde Jugendstil-Grandhotel**** Giessbach.

Brienzer RothornEén van de slechts twee overgebleven tandradstoomtreinen in Zwitserland, sinds 1892 in ongeveer een uur omhoog stomend van Brienz naar de Brienzer Rothorn (2.350 m), met onderweg prachtige panorama’s.

Gewaardeerde koeDe goede eigenschappen van de klassieke zwart-wit Fribourg koe maken het dier tot het derde meest populaire runderras van Zwitserland. Aardig detail: de kleuren komen overeen met die in het wapen van het kanton. De koe is op haar mooist als zij, mooi versierd met bloemen, op de zomerweiden verblijft.

Thunsee droomroute: van Unterseen tot Oberhofen02_020_Thun

Onderweg naar ThunHet panorama van het Berner Oberland is indrukwekkend: vanaf Unterseen zijn er ononderbroken uitzichten op een rij van prachtige pieken die boven het glinsterende meer oprijzen. Het is de moeite waard de auto te parkeren en een wandeling te maken om echt te genieten van deze natuurlijke pracht.Na een ruig stuk op deze route komt men in Beatenbucht, vanwaar met een kabelbaan de Niederhorn bezocht kan worden, waar men een schitterend uitzicht heeft op de Thunersee.Verder op weg naar Thun passeert men kleine havens, zoals in Merligen en de stranden langs de Thunersee bij Oberhofen.

Daterend uit de 13e eeuw, is het Oberhofen Kasteel de thuisbasis van een museum en een van de meest indrukwekkende kasteelparken van het Alpengebied.

De stad ThunThun, aan het zuidelijke puntje van het Thunermeer, is de poort naar het Berner Oberland. De historische oude binnenstad, waarin het kasteel uit de twaalfde eeuw met het kasteelmuseum staat, ligt op ongeveer een kilometer van het meer, aan de Aare.Al in 2500 v.Chr. ontstond op deze plek de eerste nederzetting. Het enorme kasteel met zijn tussen 1180 en 1190 opgetrokken wachttoren werd gebouwd door de hertogen van Zähringen. Verdere bezienswaardigheden in de oude binnenstad zijn de stadskerk met toren uit de tijd rond 1330 en het stadhuis uit de zestiende eeuw. De stad staat bekend om zijn relaxte sfeer in de cafés en restaurants aan de oevers van de Aare en de winkels in de split-level Oberen Hauptgasse.

Bezienswaardigheden (zie ook: Interlaken) Oude binnenstad met kasteelmuseum

In de torenzalen van het kasteel huist een historisch museum, waar vondsten uit de oertijd en vroegste geschiedenis, middeleeuwse voorwerpen, wapens en uniformen uit de achttiende en negentiende eeuw, een keramiekverzameling en een speelgoedtentoonstelling te zien zijn. Het pronkstuk van dit kasteel is de gerestaureerde ridderzaal uit de twaalfde eeuw.

Wocher-panoramaHet 7,5 m hoge en 38 m lange 360°-schilderij in het Schadaupark toont de stad Thun rond 1810.

Thunersee boottochtenMotor- en stoomschepen varen regelmatig tot Interlaken ('s winters alleen motorschepen).

Thunersee watersportHet schone water van het meer nodigt uit tot zwemmen, zeilen, surfen en duiken.

Stockhorn, Niesen, NiederhornDoor bergbanen ontsloten bergen met uitzichten over de Thunersee en de Grote Drie: Eiger, Mönch en Jungfrau.

Terug naar de Middeleeuwen02_021_BernEr is nauwelijks een andere stad die haar historische trekken zo bewaard heeft als Bern, de hoofdstad van Zwitserland. De oude binnenstad staat op de lijst van de UNESCO-wereldcultuurgoederen en heeft met zes kilometer arcades, de zogenaamde gaanderijen, een van de langste tegen het weer beschermde winkelpromenades van Europa.De middeleeuwse sfeer van de stad is uniek te noemen met de talrijke bronnen, zandsteengevels en historische torens. Het mooiste uitzicht over de door de Aare omstroomde oude binnenstad biedt de verhoogde rozentuin boven de Bärengraben of het platform van de 101 meter hoge Münstertoren.De boetiekjes, bars en kleinkunstpodia van de oude binnenstad, gedeeltelijk in keldergewelven, en de kleine straatcafés trekken zowel inwoners alsook veel toeristen aan. Ondanks het goede openbare vervoer verkent men de oude binnenstad van Bern het best te voet.Het Historisches Museum, het Kunstmuseum, het Schweizerische Alpine Museum en het Museum für Kommunikation bieden veelsoortige tentoonstellingen.Aan de loop van de rivier de Aare liggen de botanische tuin, het dierenpark Dählhölzli en de oude stadswijk Matte.Op de pleinen van de oude binnenstad zijn kleurrijke weekmarkten. Bijzonder bezienswaardig is de Zibelemärit (uienmarkt), telkens op de vierde maandag in november: al in de vroege ochtenduren vult dit aan de ui gewijde, traditionele volksfeest de stad met bezoekers.

Bezienswaardigheden UNESCO-wereldcultuurgoederen

Zandsteenhuizen, steegjes, bronnen en de middeleeuwse sfeer maken deze oude binnenstad uniek.

GaanderijenDe door de hele stad lopende, zes kilometer lange arcades maken winkelen bij ieder weer mogelijk.

Zentrum Paul Klee's Werelds grootste collectie werken van Paul Klee, één van de meest invloedrijke kunstenaars van de 20e eeuw; het door de Italiaanse architect

Renzo Piano ontworpen culturele centrum bestaat uit drie gegolfde gebouwen.

Albert Einstein HausGetuigenis van het verblijf van de fysicus in Bern aan het begin van de 20e eeuw.

Franz Gertsch Museum Burgdorf (03_002)Twee heuvels rijzen hoog boven de oude stad uit: één met op de top een kasteel, op de andere een kerk. Tussen die twee is een kunstmuseum, gewijd aan de fotorealist Franz Gertsch, één van Zwitserlands belangrijkste hedendaagse kunstenaars. Ook is er werk van zijn tijdgenoten.

ZytgloggeKlokkentoren met versieringen van beerfiguren.

BärenParkBij het symbool van de stad laten de beren zich met wortelen voeren.

BundeshausBern is zetel van de regering van Zwitserland. Op slechts enkele passen van het centraal station verheft zich het nationaal parlementsgebouw (Bundeshaus) boven de stad. Meestal staan de deuren van het gebouw open voor bezoekers. Er is een weekmarkt met een politiek tintje op de Bundesplatz.

Route 03_Van Bern tot Luzern 188 km (338km)Magisch en mystiekHoog in de bergen…Dit deel van de route begint in de Zwitserse hoofdstad Bern en eindigt in Luzern, de meest bezochte toeristische stad van het land. De route zelf is magisch en mystiek: sagen en mythen lijken nergens anders zo goed te gedijen als in Emmental en Entlebuch. Heuvelachtige landschappen, afgelegen binnenplaatsen en nevel over de velden zorgen voor de juiste sfeer. Mystiek is te vinden in de barokke stad Solothurn en de waterburcht Hallwyl.

120 dagenDat is ongeveer de tijd dat de Emmentaler AOP is gerijpt in een kelder, meer dan de meeste andere kaassoorten. Het resultaat is de gatenkaas waar Zwitserland zo bekend om is.

Emmental droomroute: van Burgdorf naar Affoltern im EmmentalDe mooiste manier om het met mysteries omgeven Emmental te zien is op de landweggetjes die het landschap doorkruisen. Na het passeren van Hueb (03_001)en het oversteken van de rivier de Emme, leidt de weg door dichte bossen over de hoge vlaktes naar Burgdorf (03_002), langs grote boerderijen (daterend uit de 18e eeuw) met overhangende daken die bescherming bieden tegen slecht weer.Hoogtepunten in deze route zijn de Luegheuvel met uitzichtpunt, de schilderachtige gehuchten zoals Heiligen Land, de mooie tuinen en de uitgestrekte weilanden.

Barok als in de film03_003_SolothurnVan de 16e tot de 18e eeuw was het katholieke Solothurn de residentie van de gezanten van de Franse koning, de zogeheten 'ambassadeurs'.

Mooie barok- en renaissancegebouwen, zoals bijvoorbeeld het Palais Besenval en sacrale pronkstukken vergezellen de bezoekers overal waar ze gaan. De binnenstad telt elf kerken en kapellen en evenzovele bronnen en torens.Het absolute pronkstuk is de St.-Ursenkathedraal.De nog gedeeltelijk bewaard gebleven stadsmuur volgde de principes van de Franse vestingbouwmeester Vauban.Tussen de mooie historische gebouwen, patriciërshuizen en massieve verdedigingswerken kun je in de autovrije binnenstad met veel boetieks en kleine hotels gezellig flaneren. Op warme zomeravonden lokken de tuinrestaurants en bars aan de Aare.De stad heeft een cultureel aanbod van supraregionaal belang, waaronder de film- of literatuurdagen van Solothurn. De grote verscheidenheid aan musea reikt van het historische museum en het internationaal onderscheiden Naturmuseum, de Domschat, een steenmuseum, het pc-museum of het slot Waldegg tot aan het kabinet voor sentimentele lectuur. En dan is er nog het museum Altes Zeughaus, waar een van de grootste wapenverzamelingen van Europa bewonderd kan worden.Net buiten de stad ligt de wilde en romantische kloof van Verena met kapel en hermitage, een geliefd doel van veel wandelaars. Wandelaars en fietsers vinden in de omgeving en langs de Aare een uitgestrekt wandelwegennet en 600 kilometer fietspaden. Solothurn ligt aan twee nationale fietsroutes: de Mittelland-Route en de Aare-Route.

Bezienswaardigheden Binnenstad

Een van de mooiste en meest compacte binnensteden van Zwitserland met veel barok-hoogtepunten en Franse invloeden.

St.-UrsenkathedraalBelangrijkste gebouw van het vroege classicisme in Zwitserland met 11 altaren in licht Solothurner marmer, de door Lodewijk XIV geschonken façade en het Italiaans aandoende bordes. Het interieur heeft verfijnd barok stucwerk.

KunstmuseumBelangrijkste verzameling van Zwitserse kunst vanaf 1850, met werken van Cuno Amiet, Ferdinand Hodler, Bernhard Luginbühl, Meret Oppenheim en Jean Tinguely.

Boottocht op de AareNaar de ooievaarsstopplaats in Altreu en via Büren, waarvan de oude binnenstad een nationaal object inzake cultuurgoederen is, naar het tweetalige Biel.

WeissensteinDe lokale berg (1291 m) van Solothurn en hotel Kurhaus Weissenstein. Mooi uitzicht op het Zwitserse Middengebied en de Alpen. Wandel-, mountainbike-, langlauf- en rodelgebied.

Het getal 11In Solothurn zijn 11 fonteinen, 11 musea,11 kerken, een klok met een wijzerplaat met maar 11 uren en zelfs een Öufi-Bier (Elf Bier).

Het geheim van de gaten03_005_Affoltern in EmmentalIedereen kent de Emmentaler. Maar hoe wordt de kaas gemaakt? En hoe krijgt het zijn beroemde gaten? De Emmental Dairy Show in Affoltern onthult de

geheimen van de bereiding. Niet alleen kunnen bezoekers kijken naar de kaasmakers aan het werk, ze kunnen ook hun eigen Stöcklikäse maken. Voor een echte Emmentaler proeverij, gaat men naar het terras van het restaurant waar de kaasspecialiteiten worden geserveerd.

Na de kaas, is het tijd de streek verder te verkennen: bijvoorbeeld te voet op de prachtige Emmentaler Höhenweg of op de fiets op de Herzroute door het mythische heuvelland.

Afstand tot de route 150 km rondjeDe schatkamer van de natuur03_008_EntlebuchBijna geen andere regio in Zwitserland heeft zo veel natuurschatten als het Wilde Westen van Luzern. Hier bevinden zich de grootste en mooiste veenlandschappen van Zwitserland en een dieren- en plantenwereld van internationaal belang. Geen wonder dat Entlebuch door de UNESCO als eerste biosfeerreservaat van Zwitserland onderscheiden is. Op een oppervlak van 400 vierkante kilometer breidt zich een mystieke wereld uit, die rust, inspiratie en ontspanning belooft: ongerepte veenlandschappen, idyllische alpenweiden of de majesteitelijk ten hemel rijzende Schrattenfluh zorgen voor heel bijzondere ervaringen.

De biosfeer Entlebuch biedt niet alleen rust en ontspanning in een ongerepte natuur, maar ook een groot aantal gevarieerde recreatieactiviteiten. Of het nu gaat om een energie- of sprookjespad, een Kneipp wellness of een veenbad, satellietgestuurd wandelen of excursies onder begeleiding: de keuze is enorm.Ook in geschiedkundig en cultureel opzicht heeft de regio genoeg te bieden: het oude handwerk van houtskool maken in Romoos (03_007) of de bedevaartplaats Heiligkreuz zijn hoogtepunten van een bezoek aan het grootste sprookjesboek ter wereld.

Eenvoudigweg onweerstaanbaar03_010_BuchsHet traditionele chocolademerk Chocolat Frey werd in 1887 opgericht door de gebroeders Frey en werd al snel bekend om zijn kwaliteit. De twee wereldoorlogen dwongen het bedrijf te sluiten en in 1950 werd het overgenomen door Migros. Tegenwoordig is Chocolat Frey Zwitserlands nummer een chocolademerk, met een marktaandeel van 35%.Nauwgezet uitgelezen grondstoffen, onvermoeibare innovatiegeest en competente medewerkers vormen de basis voor een unieke premium chocolade die 100% Made in Switzerland is en vanuit Buchs de grens is over gegaan: al in meer dan zestig landen ter wereld en op alle vijf continenten verwennen chocoladegenieters zich met de zacht smeltende producten van de firma Frey.

Achthonderd jaar geschiedenis03_011_SeengenHet historische Wasserschloss Hallwyl ontstond in de elfde eeuw en is een van de belangrijkste waterburchten van Zwitserland. Het kasteel ligt aan het noordelijke einde van de Hallwilersee op twee eilandjes in de Aabach.Achthonderd jaar lang was deze burcht het familieverblijf van het kleine adellijke geslacht Hallwyl, waarvan de familieleden belangrijke posities innamen binnen de eedgenootschappen, aan de Europese hoven, in de wetenschap en politiek, in de handel en in de financiële wereld.

Van die meer dan vijfhonderd familieleden wordt in de tentoonstelling op Schloss Hallwyl in elf thema-afdelingen een vertegenwoordiger geportretteerd. Wilhelmina von Hallwyl (1844–1930) restaureerde het kasteel met alles er omheen en maakte het complex, dankzij een familiestichting, in 1925 voor het publiek toegankelijk. In 1994 werd het kasteel middels een schenking aan het kanton Aargau overgedragen.Nog verder terug in de tijd gaat de reconstructie van een paalwoning-boerderij langs de schitterende Seeuferweg.Langs de Hallwilersee liggen verscheidene badplaatsen die aangedaan kunnen worden tijdens een ongeveer 20 kilometer lange wandeling, eventueel in combinatie met een rondvaart.

Stad van de lichtjes03_012_LuzernVerscholen in een indrukwekkend bergpanorama ligt Luzern, toegangspoort tot Centraal Zwitserland, aan het Vierwoudstrekenmeer. De stad is dankzij haar bezienswaardigheden, haar souvenirwinkels en horlogewinkels, de attractieve ligging aan het meer en de nabijgelegen bergen voor een uitstapje de Rigi, de Pilatus of de Stanserhorn doel van veel reisgroepen en individuele gasten op hun reis dwars door Zwitserland.

Het stadsbeeld van Leuchtenstadt Luzern wordt gekenmerkt door de overdekte, middeleeuwse kapelbrug. Historische, met fresco’s versierde huizen omzomen in de autovrije oude binnenstad schilderachtige pleinen, zoals bijvoorbeeld de Weinmarkt.Luzern is een stad van pleinen en kerken. De jezuïetenkerk uit de 17e eeuw geldt als het eerste sacrale barokke bouwwerk van Zwitserland en de twee torens van de Hofkirche zijn niet uit het stadsbeeld weg te denken. De stervende leeuw, die als herinnering aan de heldendood van de in 1792 in de Tuilerieën gevallen Zwitsers in de rotsen werd gehouwen, is een van de bekendste gedenktekens van Zwitserland. En met het 112 meter lange Bourbaki-panorama bezit Luzern een van de weinig bewaard gebleven monumentale panorama's van de wereld.

Traditie en moderne tijd staan in Luzern dicht bij elkaar, want de stad heeft ook op het gebied van innovatief design naam gemaakt. Tot de architectonische hoogtepunten behoort het futuristische Kultur- und Kongresszentrum van de Franse sterarchitect Jean Nouvel. Het KKL is ook symbool van de Festivalstad Luzern met door het hele jaar heen de meest uiteenlopende culturele manifestaties.

Luzern is een ideaal uitgangspunt voor vele uitstapjes naar de hoogtepunten van Centraal Zwitserland. Een must is de tocht omhoog naar een van bergen: de Pilatus of de Rigi, de koningin van de bergen. Niet minder de moeite waard is een uitstapje de Stanserhorn of de Bürgenstock op (04_002), of een boottocht op het vertakte Vierwoudstrekenmeer. De Wilhelm-Tell-Express met vertrekpunt Luzern brengt reizigers over het Vierwoudstrekenmeer tot de voet van de Gotthardpas en verder per trein naar Ticino ten zuiden van de Alpen.

Bezienswaardigheden Kapellbrücke

Een van de oudste houten bruggen van Europa en symbool van Luzern. Na

een grote brand weer getrouw naar het origineel opgebouwd, inclusief de beschilderde panelen.

Kultur- und Kongresszentrum Luzern (KKL)Brengt onder het imposante dak een grote concertzaal, het congrescentrum en het Kunstmuseum samen.

MuseggmauerMiddeleeuwse stadsmuur, die op een toren na in z’n oorspronkelijke vorm bewaard is gebleven.

VerkehrshausEen van de meest veelzijdige musea voor verkeer en communicatie in Europa en het meest bezochte museum van Zwitserland. Heeft een IMAX-filmtheater.

VierwoudstrekenmeerOp de meest verschillende rondreizen met raderboten of motorschepen komt de landschappelijke schoonheid van het meer in beeld.

Pilatus, Rigi, StanserhornMet bergtreinen toegankelijke bergen voor een uitstapje met fantastische panorama's rondom Luzern.

KirschstrasseLoopt van Luzern door het landschap van de kersenbomen en de kirsch.

Route 04_Van Luzern tot Zürich 194 km (276km)Midden in het hartHier klopt het hart van Zwitserland sneller: tussen machtige bergen en betoverende meren ontstond de geschiedenis van het land, die tot op de dag van vandaag nog verteld wordt, met de nationale held Wilhelm Tell in de hoofdrol.De route begint in Luzern, a tale of two cities: middeleeuwse stad én opvallend moderne metropool.De omringende bergtoppen van de Pilatus, Rigi en Titlis vragen aandacht met hun verleidelijke uitzicht en een scala aan activiteiten.Zin in iets anders? Ga dan aan boord van een historische raderstoomboot op het Meer van Luzern, verwonder je in Einsiedeln Abbey of ervaar de romantiek van de betoverende rozentuinen in Rapperswil.

BirnweggenMaak een vulling van peer.Verdeel die over deeg.Rol het deeg op bak af.Birnweggen, een van de zoete specialiteiten van Luzern.

Mytische drakenberg04_001_Pilatus BahnDe meest imposante berg van Centraal-Zwitserland en 'huisberg' van de stad Luzern is de 2132 m hoge Pilatus. Ooit viel hier zogenaamd een drakenrots uit de hemel neer. Naar verluidt werd de Romeinse stadhouder Pontius Pilatus in het meer begraven en een versteende mannenfiguur houdt de wacht bij de ingang van een grot.Ooit een draken- en sagenberg, tegenwoordig is de Pilatus een populaire bestemming voor uitstapjes, uitzichtpunt en belevenisplaats voor de poorten van Luzern. De Goldene Rundfahrt per boot, het rode tandwielspoor en terug per kabelbaan geldt als een klassieke dagexcursie: per stoomschip van Luzern naar

Alpnachstad, met de steilste tandradbaan ter wereld (48%) langs bossen, weiden en rotswanden naar de top van de Pilatus. Kijken, verwonderen, genieten. Iets lekkers eten. En dan met de kabel- en panoramagondelbaan spectaculair omlaag naar Kriens/Luzern.

Afstand tot de route 37 km heen en terugHemels uitzicht04_004_EngelbergHet dorpsbeeld wordt bepaald door het indrukwekkende klooster en de stiftkerk. Ook tegenwoordig wonen en werken hier nog zo'n dertig monniken. De Berg der Engelen, zoals de stichters van het benedictijnenklooster de plaats in 1120 genoemd hebben, is een geliefde bestemming voor een uitstapje.De Titlis is de hoogst gelegen bestemming voor een excursie naar de gletsjer en het grootste ski- en snowboardparadijs van Centraal-Zwitserland. Titlis en zijn gletsjerpark kunnen met de draaiende Rotair-gondelbaan worden bereikt. Op 3020 meter hoogte openbaart zich een grandioos panorama op de Centrale Alpen. Het Titlis-gletsjerpark en de Ice Flyer-stoeltjeslift zijn een glijparadijs. Ook zijn er een gletsjergrot in eeuwig ijs, de hoogstgelegen hangbrug van Europa en diverse wandelmogelijkheden.

Bezienswaardigheden Klooster Engelberg

Het grootste kerkorgel van Zwitserland, de stiftbibliotheek en een kasboerderij zijn de belangrijkste bezienswaardigheden van het klooster.

ViermerenwandeltochtPrachtige tocht vanaf de spiegelgladde Trübsee naar de diepblauwe Engstlensee en verder naar de turquoisekleurige Tannensee tot aan de schilderachtige Melchsee.

Titlis en Rotair-baanHoogst gelegen bestemming voor een uitstapje naar de gletsjer en grootste ski- en snowboardparadijs van Centraal-Zwitserland, te bereiken met de ronddraaiende gondelbaan.

BrunnipadTwaalf informatieborden verklaren aanschouwelijk thema's over natuur en leven van mens en dier in het gebergte.

Luzernsee droomroute: van Beckenried (04_005) naar Greppen (04_008)De route langs het meer voert langs de voet van de steile berghellingen en door de twee vakantieoorden Weggis (04_007)en Vitznau. Beschut tegen de wind door de Rigi, heeft deze omgeving een exotische vegetatie.Op de andere oever stijgt de Hammetschwandlift, Europa's hoogste buitenlift, in minder dan een minuut naar Bürgenstock (04_002).De veerboot van het kanton Schwyz vaart in twintig minuten naar Nidwalden.

Koningin der bergen04_006_VitznauDe twee tandwielbanen vanaf Vitznau (eerste tandwielbaan van Europa in 1871) en Goldau (04_009), maar ook de panoramische kabelbaan vanaf Weggis (04_007) maken op zich al de reis naar de berg Rigi tot een onvergetelijke belevenis.Een wandelpadennet van meer dan honderd kilometer strekt zich aan de hellingen van de berg uit. Bovendien staat de Rigi bekend om haar rijke alpine flora met zo'n 1000 soorten.

In Vitznau zijn twee kabelbanen. De een gaat naar Hinterbergen, waar gasten vanaf het zonneterras van het restaurant van het uitzicht kunnen genieten. De andere, kleinere, brengt bezoekers van Vitznau naar het bergrestaurant Wissifluh, vertrekpunt voor veel wandeltochten.

Afstand tot de route 22 km heen en terugIn de voetsporen van Wilhelm Tell04_011_SisikonOp deze plek aan de Unsersee zou Wilhelm Tell naar verluidt ontsnapt zijn door een reddende sprong uit de boot van landheer Gessler.In 1879/80 werd de huidige kapel gebouwd, die versierd is met vier prachtige fresco's van schilder Ernst Stückelberg uit Bazel, die de Rütli-eed, het Appelschot, de Tellsprong en Gesslers dood in de holle steeg verbeelden. Boven de Tellskapel bevindt zich sinds 2001 het grootste klokkenspel van Zwitserland, dat op het hele uur een van zijn vele melodieën laat horen.Sprookjeskoning Ludwig II von Bayern wilde hier een grote Tell in het water plaatsen die de Tellsprong zou symboliseren. Het beeld zou dermate groot moeten worden, dat zelfs grote stoomschepen tussen de voeten konden doorvaren (zoals bij de Kolossus van Rhodos).

Afstand tot de route 23 km heen en terugDiep in het Hölloch04_012_MuotatalZwitserland is op geen andere plek nauwelijks rijker aan contrasten dan in het Muotatal: ongerept, wild en vol one-of-a-kind ervaringen. Een lange, groene vallei gekroond door machtige bergtoppen, met als grootste attracties het Hölloch en het mystieke Bödmerenwald.Wie in het Hölloch zonder gids op stap gaat, raakt snel verdwaald. Met een lengte van 195 kilometer staat deze grot op de vierde plaats van de internationale grottenlijst. Bergboer Alois Ulrich vond in 1875 midden in het Muotataler karstlandschap de eerste ingang en begon in het binnenste van de berg rond te kijken. Tegenwoordig begeleiden professionele gidsen de bezoekers veilig vanaf het Hölloch-Zentrum bij Muotatal of Schwyz in de zes graden koude onderwereld met prachtige rotsformaties, versteningen en hallen.

Degenen die zich aansluiten bij een oerbos-excursie door het Bödmerenwald in het dieper gelegen deel van het karstgebied Silberen-Twärenen kunnen op meer zonneschijn rekenen. Net als de grot is ook dit bos een recordhouder: met 600 hectare is dit het grootste dennenbos van West-Europa.

Bij de bron van Zwitserland04_013_SchwyzAan het tussen het Vierwoudstrekenmeer en de kleine Lauerzersee gelegen stadje Schwyz heeft Zwitserland zijn naam en ook het wapen te danken. In 1291 sloten de stadjes Uri, Schwyz en Unterwalden een verbond en verdreven in 1315 met de overwinning in de slag bij Morgarten de Oostenrijkers. In het Bundesbriefmuseum worden de belangrijkste documenten van Oer-Zwitserland bewaard. En in het Forum der Schweizer Geschichte kan multimediaal worden beleefd hoe de oude eedgenoten tussen 1300 en 1600 hebben geleefd.

Het is de Schwyzers economisch niet altijd voor de wind gegaan. Vanaf de 16e eeuw moesten er velen in vreemde militaire dienst. Ze toonden zich dappere

krijgers, keerden dikwijls als welgestelde mannen terug naar huis en bouwden imposante huizen, waarvan het stadje tegenwoordig nog getuigt.

Schwyz is ook de geboorteplaats van het wereldberoemde Zwitserse zakmes: ruim 25.000 rode alleskunners verlaten hier in Swiss Knife Valley dagelijks de fabriek.Het indrukwekkende paar bergtoppen van de twee Mythen direct boven Schwyz, de langgerekte rug van de Rigi, de beroemde 'Koningin van de Bergen' of het nabijgelegen bergvakantiedorp Stoos met de Fronalpstock zijn slechts enkele mogelijkheden voor een bergavontuur in de omgeving. Schwyz ligt bovendien aan de ingang van het Muotatal, een ruig bergdal vol spleten, holen en grotten.Bezienswaardigheden

Dorpsbeeld SchwyzHet prachtige dorpsplein, dat omzoomd wordt door de dominerende parochiekerk, het stadhuis en de herenhuizen, geldt als een van de mooiste pleinen van Zwitserland.

BundesbriefmuseumDe oprichtingsakte van de drie eerste woudsteden en andere documenten worden hier tentoongesteld.

Forum für Schweizer GeschichteZwitsers nationaal museum met wisselende tentoonstellingen.

HerenhuizenKarakteristieke architectuur uit de 16de en 17de eeuw, met onder andere het Ital Reding Huis (tevens museum).

KirschstrasseLangs de kersenweg, die door het heuvelachtige, vooralpine merenlandschap met zijn kersenboomkwekerijen van Luzern via Zug en Schwyz tot aan Brunnen aan het Vierwoudstrekenmeer loopt, kunnen tal van branderijen worden bezocht.

Perfect gevormd04_014_MorgartenIn het gemeentegebied van Sattel, in het plaatsje Schornen bij Morgarten, werd op 15 november 1315 een slag geleverd tussen de Habsburgers en de Schwyzers met hun bondgenoten, die de geschiedenis in ging als 'eerste vrijheidsslag' van de eedgenoten. Het Habsburgse leger leed een verpletterende nederlaag. Tegenwoordig herinneren het Morgartenmonument bij de Aegerimsee en een kapel nog aan de Slag bij Morgarten.De Aegerimsee is tegenwoordig aanzienlijk vreedzamer. Dagjesmensen genieten van de rust van het meer en de eerste klas restaurants, waar de lokale vis, de Rötel wordt geserveerd.

Zwarte Madonna04_015_EinsiedelnImposant middelpunt van Einsiedeln en doel van ontelbare pelgrims zijn de barokke kloostergebouwen uit de 18e eeuw. Het benedictijnenklooster heeft een ruim duizend jaar oude geschiedenis. Sinds de middeleeuwen is deze stad een van de belangrijkste bedevaartsoorden van Europa. De Jacobsweg loopt ook door het gebied van Einsiedeln. De talrijke pelgrimsherbergen uit het verleden zijn tegenwoordig merendeels hotels geworden.

Het klooster Einsiedeln werd in de achttiende eeuw als barok gebouw met vele binnenplaatsen gebouwd. Voor die tijd bepaalden romaanse en gotische bouwwerken deze eenzame plek, die in 835 door de benedictijnse monnik

Meinrad gesticht was. In de kloosterkerk staat onder een frescogewelf de genadekapel van zwart marmer, waarin zich de beroemde Zwarte Madonna uit de vijftiende eeuw bevindt.De kloostergebouwen bestaan naast de woonruimte voor de monniken ook uit een klein seminarie, tien werkplaatsen, een wijnkelder voor de eigen kloosterwijn en stallen voor de paarden uit de eigen fokkerij. Met concerten, rondleidingen en openbare missen maken de benedictijnse monniken iedereen deelgenoot van hun leven en van het waarschijnlijk meest indrukwekkende klooster van Zwitserland.

Bezienswaardigheden Benedictijnenklooster

Belangrijkste Mariabedevaartsoord van Zwitserland met Zwarte Madonna. Diorama Bethlehem

Geldt met meer dan 450 met de hand gesneden figuren als grootste kribbe van de wereld.

Panorama kruisiging van ChristusHonderd meter lang reuzenpanorama uit de 19e eeuw.

Na Einsiedeln kan van de route afgeweken worden om naar Elm (06_000) te rijden voor een bezoek aan de Swiss Tectonic Arena Sardona (130 km v.v.). Meer informatie over de Swiss Tectonic Arena Sardona bij route 06.

Rozen, een kasteel en kinderknietjes04_016_Rapperswil-JonaRozen sieren het wapen van de stad Rapperswil-Jona, rozen groeien op openbare plaatsen, rozen in alle soorten en kleuren bloeien in de drie rozentuinen. Het kasteel troont boven de stad en het meer uit. En dan is er ook nog Knie's Kinderzoo en het Circus Museum.Rapperswil-Jona heeft talrijke kerken, kapellen en kloosters in de onder monumentenzorg vallende verkeersarme binnenstad.

Over het meer loopt niet alleen de dam voor wegverkeer en treinen, maar ook een voetgangersbrug, de langste houten brug van Zwitserland.Rapperswil is ook het vertrekpunt van de Zürichsee-lijnboten, met in hun vloot twee echte schepradstoomschepen.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad en rozentuinen

Dromerige steegjes en drukke pleinen; van juni tot oktober bloeien meer dan 15.000 rozenplanten in 600 soorten.

Slot en slotheuvelBoven het meer als symbool van Rapperswil troont het slot, met een panorama van de Säntis tot aan het Zürcher Oberland.

Knie’s KinderzooOntstaan uit het winterkwartier van het nationale circus Knie. In de kinderdierentuin laten de meer dan driehonderd dieren zich aaien en mag er op de olifanten worden gereden.

CircusmuseumKostbare kostuums, posters, rekwisieten, videofilms en uitleg over de geschiedenis van het circus.

AlpamareHet grootste overdekte waterpark van Europa met 1500 meter glijbanen in het naburige Pfäffikon aan het Meer van Zürich.

AtzmännignEen 700 meter lange zomerrodelbaan.

In het hart geraakt04_017_ZürichZurich ligt in het centrum van Europa en in het hart van Zwitserland aan de noordzijde van het Meer van Zurich. De multiculturele ambiance en het grote vrijetijdsaanbod lokken gasten uit de hele wereld naar deze regio van de korte wegen. Of het nu met de trein, het vliegtuig of met de auto is: Zurich is een Europees wegenknooppunt.

Er wonen meer dan 400.000 mensen in deze stad, de standplaats voor avontuur, wetenschap en economie. Dankzij een eersteklas infrastructuur in een natuurlijke omgeving wordt hier gestudeerd en onderzoek verricht. Bijvoorbeeld aan de universiteit van Zurich of aan de Eidgenössische Technische Hogeschool ETH Zürich, gebouwd tussen 1858 en 1864 door Gottfried Semper.

Uit de versterkingswerken van de stad ontstond ca. 150 jaar geleden de misschien wel beroemdste Stationsstraat ter wereld: Zurichs shoppingmijl. Maar dat is zeker niet het enige Zurich-stadslabel. Want of het nu in Zürich-West of in de wijk Aussersihl is: Zurich-labels vind je vaak, waar je ze helemaal niet verwacht. Ze veroveren de harten van trendbewuste mensen en zorgen internationaal voor furore, zoals bijvoorbeeld het cultlabel Freitag met zijn tassen en accessoires. Het stadsdeel Schipfe met zijn kostelijke handwerkateliers staat hiermee in contrast.

Zurich heeft de grootste 'clubdichtheid' van Zwitserland. Van de houseparty in het legendarische Kaufleuten, het beste uit de jaren 80 in Mascotte, de oudste club van de stad, tot en met de gayparty in de Labor-Bar: vanaf 23.00 uur starten de party's en ze duren tot in de vroege ochtenduurtjes. Sluitingstijd kennen ze hier niet. In de zomer speelt zich het nachtleven niet alleen in de clubs maar ook in de openlucht af. Waar overdag gezwommen en gerelaxt wordt, wordt 's nachts geflirt en gedanst.

Ook aan kunstliefhebbers heeft Zurich het een en ander te bieden. Alleen de stad zelf heeft al meer dan vijftig musea, waarvan er veertien aan de kunst gewijd zijn. Het Kunsthaus Zürich en het museum Rietberg zijn daar twee voorbeelden van. Maar kunst tref je in Zurich ook buiten de musea en galerieën aan. Zoals bijvoorbeeld de Giacomettihal in het hoofdbureau van de politie, de koorvensters van Marc Chagall in de Fraumünsterkerk of de Heureka van Jean Tinguely aan de Zürichsee.De traditie van gildes wordt in de stad aan de Limmat al sinds de middeleeuwen in ere gehouden. Dat is te zien aan de voorname gildehuizen, zoals het gildehuis De Waag, dat al vanaf 1303 in de annalen voorkomt. Deze behoren, net als de grote kloosterkerk, het Lindenhof of de beroemde Öpfelchammer in Niederdorf tot de beeldmerken van de stad.

In de Grossmünster (Grote Kerk) gaf de prediker Huldrych Zwingli het startsein voor de Reformatie in de 16e eeuw. De eigenzinnige dubbele torens, stijgen trots uit boven de wijk Niederdorf.Vanaf de zuidelijke toren, de Karlsturm, heeft men een schitterend uitzicht over de daken van de stad, de bruggen en pleinen en over de haven, met de Alpen in de verte. En naar de andere kant de trendy Zurich-West buurt.

Gebouwd rond 1100, is de romaanse kerk door de jaren heen vele malen verbouwd en gerenoveerd, wat onder andere geresulteerd heeft in de gebrandschilderde ramen van Sigmar Polke, de Romaanse crypte en de ramen in het koor van Augusto Giacometti.Bezienswaardigheden

KunsthausMuseum voor beeldende kunst met een belangrijke verzameling van alle belangrijke perioden van de Europese kunst, tentoongesteld met schilderijen, sculpturen, foto's en video's. Het Kunsthaus bezit een omvangrijke verzameling werken van Alberto Giacometti.

Zwitsers Nationale MuseumDe grootste culturele en historische collectie van het land, tot leven gebracht in een sprookjesachtig kasteel, van de Zwitserse prehistorie tot heden.

Museum RietbergDit internationaal toonaangevende museum herbergt buiten-Europese kunst, vooral uit India, China en Afrika.

Schweizerisches LandesmuseumEen meer dan 100 jaar oud slotachtig gebouw met de grootste cultuurhistorische verzameling van het land.

BahnhofstrasseDeze straat heeft aan de reputatie van Zurich als shopping-eldorado bijgedragen en is the place to be voor internationale modelabels, sieraden en uurwerken. Veel exclusieve modeboetieken, warenhuizen en straatcafés.

Zoo ZurichMet een 11.000 vierkante meter grote ecosysteemhal met enkele honderden dier- en plantensoorten uit het Madagaskische Masoala-regenwoud.

Oude binnenstadMet haar kunstgalerieën, antiekwinkels en boekhandels. 's Avonds verandert de oude binnenstad in een uitgaanscentrum voor een zeer gemêleerd publiek.

Route 05_Van Zürich naar Maienfeld 223 km (268 km)Het gebeurt allemaal in het oostenGenoeg te ontdekken.Ondanks lyrische landschappen, weelderige fruittuinen, pittoreske stadjes en verrassingen na iedere bocht, is de route van Zürich naar Maienfeld het traject van de miskende schatten. Dat is verrassend, gezien de vele hoogtepunten die in deze streek te vinden zijn: de grootste waterval van Europa, een bergtop met uitzicht op zes landen en een vorstendom op de Unesco Werelderfgoedlijst. En dan zijn er ook nog pareltjes in het landschap: de steden Weinland, Thurgau en Appenzell…

Vloeibaar gelukHet oostelijk deel van het kanton Thurgau wordt -vanwege de vele fruitbomen en contouren van India- niet voor niets MostIndien (Cider India) genoemd.'Ghürotne' (letterlijk: getrouwd) is een mix van zoete en zure appel- en perencider.

Fotografische Mekka05_001_WinterthurBewegend tussen kunst en de documentatie van het dagelijks leven, spreken de tentoonstellingen in het Museum van de Fotografie Winterthur iedereen aan, die ook maar de geringste interesse in fotografie heeft. Van mode tot architectuur, van industrie tot vrije tijd, het museum zoomt in op de wereld met zijn unieke perspectieven. Dankzij de medewerking van de Zwitserse Stichting voor Fotografie is dit museum met recht het Mekka van de fotografie en het enige museum van het Duitstalige deel van Zwitserland met meer dan 30.000 originele werken van wereldberoemde fotografen.

Het voetgangersgebied in de charmante oude binnenstad wordt gezien als het grootste in Zwitserland. Rondom het marktplein staan eerbiedwaardige herenhuizen, de stadskerk, de bron van het vissersmeisje en de beroemde raadhuispassage. Het Museum Oskar Reinhart toont meer dan vijfhonderd schilderijen van grotendeels Duitse, Zwitserse en Oostenrijkse kunstenaars uit de 18e tot de 20e eeuw. Andere bezienswaardigheden zijn de Villa Flora, waar een rijke verzameling moderne Franse schilderkunst is tentoongesteld en het Museum Briner und Kern met werk van hoofdzakelijk Hollandse meesters uit de 17e eeuw.Winterthur heeft zijn culturele rijkdom te danken aan welgestelde mecenassen uit de tijd dat de stad een belangrijke industrieplaats was: met de opkomende industrialisering in de 19e eeuw beleefde de stad dankzij motoren-, locomotief- en textielfabrieken een snelle opbloei tot belangrijk economisch centrum.De culturele stad bezit naast talrijke podia ook het grootste Gastspielhaus van Zwitserland.

Ondanks de traditie van industrie is Winterthur ook een 'tuinstad' met opvallend veel parken en tuinen. Aan de villa's en tuinen is een speciale rondleiding door de stad gewijd.

Bezienswaardigheden Swiss Science Center Technorama

Inleiding tot de ontwikkeling van wetenschap en techniek onder het motto 'de handen uit de mouwen a.u.b.'

Verzameling Oskar Reinhart 'Am Römerholz'De werken in Reinharts royale privévilla behoren tot de belangrijkste privéverzamelingen van de 20e eeuw en omvatten zo'n tweehonderd werken van Europese kunst uit de 14e tot de vroege 20e eeuw. Het zwaartepunt ligt bij de Franse schilderkunst van de 19e eeuw, vooral bij de stroming van de Franse impressionisten en hun voorlopers.

KunstmuseumTentoonstellingen over moderne kunst vanPicasso tot Klee.

CasinotheaterCentrum voor kleinkunst en comedy.

SulzerarealEuropa's grootste trendsporthal, ook de plaats voor grote evenementen zoals musicals enz.

Het water valt05_002_Neuhausen am RheinfallTijdens de IJstijd, meer dan 15.000 jaar geleden, werd de Rijn door tektonische krachten in een nieuwe bedding geleid. Zo ontstond een grandioos schouwspel waar het brokkelige gesteente plaats maakte voor een compacte kalkmassa: de

Rijnwaterval. Over een breedte van 150 m en een hoogte van 23 m storten bij een gemiddelde watertoevoer honderden liters water per seconde over de rotsen.In het midden staat een machtige rots die de waterkracht al eeuwen trotseert en die na een boottocht beklommen kan worden om het geweld van de watermassa's van heel dichtbij te ervaren. De rots kan ook via deels boven de Rijn gebouwde platforms worden benaderd.

De kastelen van Wörth en Laufen zijn per boot bereikbaar en de wildlife-liefhebbers kunnen kano's huren.Het complex van het slot Laufen is sinds maart 2010 gerenoveerd. Naast het nieuwe bezoekerscentrum werd een kinderspeelplaats en het Historama (interactieve tentoonstelling over de Rijnval) ingericht. Het nieuwe belevenispad met dubbele lift en de Belvedereweg maken een onbelemmerde toegang tot het natuurschouwspel 'De Rijnval' mogelijk.

Pareltje aan de Untersee05_003_Stein am RheinStein am Rhein ligt op de plaats waar de Rijn uit de Bodensee stroomt. Het stadje werd in 1972 vanwege zijn voorbeeldige renovatie met kostbaar beschilderde voorgevels en vakwerkhuizen bekroond met de eerste Wakker-prijs.Stein am Rhein is een vrolijk en charmant stadje. De bezienswaardigheden zijn de Abdij van St. George, één van de best bewaarde middeleeuwse benedictijner kloostercomplexen, het Lindwurm museum dat de burgerlijke woon- en landbouwcultuur uit de vorige eeuw(en) toont en het nabijgelegen recreatiepark met de eilandengroep Werd.Boven de stad troont het kasteel Hohenklingen uit 1225 dat de woelige geschiedenis van Stein am Rhein doet herleven. Hier staat ook de hooggotische St. Johannkerk, de oudste kerk van Schaffhausen, middenin de overblijfselen van de Romeinse vesting Tasgetium daterend uit de 3e eeuw.

Constancesee droomroute: van Eschenz (05_004) naar Tägerwilen (04_006)Deze route leidt stroomopwaarts naar een brede horizon. Na Stein am Rhein heet de rivier Untersee, de meest idyllische hoek van het Bodenmeer.Op de glooiende hellingen liggen wijngaarden en het meest zuidelijke puntje van Duitsland ligt aan de overkant.Steckborn maakt indruk met zijn goed bewaard gebleven oude stad, terwijl het serene dorpje Berlingen het mooiste uitzicht biedt over het meer, dat door de lokale bevolking de Swabische See wordt genoemd.In Mannenbach staat op een heuvel het mooiste kasteel aan het Bodenmeer: Arenenberg, ooit de residentie van keizer Napoleon III. Het kasteel en het park zijn te bezoeken.

Keizerlijke residentie05_005_ArenenbergSinds halverwege de 15e eeuw staat er een kasteel op de huidige Arenenberg. Arenenberg was ooit het bezit van een patriciërsfamilie alvorens verkocht te worden aan Hortense de Beauharnais, adoptiekind en nicht van Napoleon I. Hij liet het verbouwen in Empire stijl en vanaf 1817 leefde hij er met zijn zoon Lodewijk Napoleon, de latere Napoleon III, die naar verluidt naast het Frans ook het Thurgaus dialect sprak. Hortense richtte het interieur van het kasteel opnieuw in met behangpapier, meubels en schilderijen ter herinnering aan Napoleon I. Ook schakelde ze Franse tuinarchitecten in om een park aan te

leggen van 13 hectare. Het meubilair is grotendeels origineel gebleven en alle kamers van het kasteel kunnen vrij bezichtigd worden.

Apotheek voor de ziel05_007_Sankt GallenEen apotheek voor de ziel, zo zou de Stichtsbibliotheek van St.Gallen genoemd kunnen worden.’s Werelds oudste en mooiste bibliotheek bezit een onschatbare collectie van 170.000 ten dele met de hand geschreven en meer dan duizend jaar oude unieke handschriften, die regelmatig in tijdelijke tentoonstellingen aan het publiek getoond worden. In de bibliotheek bevindt zich de misschien wel mooiste rococozaal van Zwitserland.

Naam en ontstaansgeschiedenis van de stad gaan terug naar de stichting van een klooster door de Ierse rondtrekkende monnik Gallus rond het jaar 612. Al sinds 747 hanteerde het klooster St.Gallen de benedictijnenregel, die contemplatieve boekenstudie bepaalt en daarmee dus ook een bibliotheek als voorwaarde stelt. De stad ontwikkelde zich in de Middeleeuwen tot een van de belangrijkste centra van cultuur en vorming in Europa. Later kregen de borduursels uit St.Gallen internationaal aanzien en brachten de stad welvaart.

St.Gallen is universiteitsstad met de economische wetenschappen als belangrijkste richting. De geboortestad van het bekende theatergezelschap Mummenschanz heeft een veelzijdig cultureel aanbod met theater en musea. Bekend is ook het romantische Jugendstil-openluchtzwembad Dreilinden-Weiher.

De aantrekkelijke ligging in het vierlandenpunt Zwitserland, Duitsland, Oostenrijk en het Vorstendom Liechtenstein maakt St.Gallen tot een geschikt vertrekpunt voor uitstapjes naar het Appenzellerland met Säntis en Bodenmeer.

Bezienswaardigheden Bisschoppelijk gebied

Met kathedraal en stichtsbibliotheek, symbool van de stad. Oude binnenstad

Aantrekkelijke, verkeersvrije oude binnenstad om te shoppen en te flaneren. Typisch zijn de burgerwoningen met bont beschilderde erkers uit de 16e tot 18e eeuw; uitstekende gastronomie in op de eerste verdieping 'verborgen' restaurants, die lokaal bekend staan als Erststockbeizen.

Kunst Halle Sankt GallenNiet bedoeld als museum maar als experimenteerplaats voor hedendaagse kunst, internationale en regionale projecten.

SchoggilandChocoladefabriek van Maestrani in Flawil (de productie kan vanaf de bezoekersgalerij worden gevolgd).

Textielmuseum & -bibliotheekIn 1910 kwam wereldwijd de helft van het borduurwerk uit het oosten van Zwitserland. Het museum toont binnen- en buitenlands borduurwerk uit de 14e tot 20e eeuw.

Säntispark AbtwilAquapretpark

SäntisUitzichtpunt op 2502 m in het wandelparadijs Alpstein met uitzicht op de Alpenketen en naar zes landen (kabelbaan vanaf 05_009_Schwägalp).

Prentenboekromantiek05_008_Appenzell

Slenteren door de autovrije hoofdstraat van Appenzell, met zijn met fresco’s versierde gevelhuizen, is als bladeren in een prentenboek. De gevels zijn versierd met historische taferelen, wapenschilden en fantasierijke motieven.Appenzell is niet alleen bekend om zijn historische centrum, maar ook om het bier van Brauerei Locher, gebrouwen met het zuivere lokale bronwaterwater, de Alpenbitter kruidenlikeur en de traditionele ambachten, zoals riemen, versierd met koperen en nikkel-zilveren koeien en het traditionele muziekinstrument uit deze streek: de dulcimer.

De streek rondom Appenzell biedt landelijke tradities zoals de 'seizoenstrek': de terugkeer van de kudde uit de Alpenweiden, gepaard aan karakteristieke culturele evenementen zoals volksdans en –muziek.

Nergens anders in Zwitserland verloopt de overgang van het heuvellandschap van de Zwitserse Hoogvlakte naar de door rotsen gedomineerde Alpenwereld zo verrassend als in het Alpsteingebied. Als uit het niets rijzen geweldige, tot meer dan 2500 meter hoge, rotsformaties op.Per kabelbaan kan men vanaf Wasserauen de Ebenalp op (1644 m), toegangspoort tot het wandelgebied van de Alpstein. Een wandeling van een kwartiertje voert langs twee grotten naar het Wildkirchli en het eveneens tegen de rotsen gebouwde Gasthof Aescher, duizenden keren op ansichtkaarten afgebeeld.De Ebenalp is bovendien een paradijs voor hanggliders en vertrekpunt voor de wandeling naar de top van de Säntis. Minder inspannend is de tocht naar de Säntis met de kabelbaan vanaf 05_009_Schwägalp.Appenzell beschikt over een bijzonder dicht netwerk wandelpaden, waaronder ook avontuurlijke paden als de Barfussweg (het blotevoetenpad) bij Gonten, een natuurbelevenispad, of de kapellenrondwegen.

Bezienswaardigheden Säntis

Met 2502 m de hoogste top van het Alpsteinmassief met een prachtig panorama op zes landen.

Museum Liener en Kunsthalle ZiegelhütteHet in een modern gebouw van de Züricher architecten Gigon/Guyer ondergebrachte museum/kunsthal is gewijd aan de schilderijen van vader en zoon Liner en hedendaagse schilderkunst.

Hoher KastenUitzicht- en wandelberg (1795 m) met de kabelbaan vanaf Brülisau. Panorama op het Appenzellerland en tot in het Rijndal, alpentuin met 192 alpenplanten.

Afstand tot de route 45 km heen en terugToppunt van uitzicht05_009_SchwägalpDe meest tot de verbeelding sprekende piek van Oost-Zwitserland is de hoge en machtige Säntis (2502 m), een waar paradijs voor wandelaars, die verschillende landschappen ervaren en vergezichten, die vanaf één punt zicht geven op Duitsland, Oostenrijk, Liechtenstein, Frankrijk en Italië. De zonsondergangen zijn hier legendarisch.

Kleinste stadje van Europa05_010_Werdenberg

Ondanks slechts zeventig inwoners die wonen in vierendertig huizen, mag Werdenberg zich stad noemen omdat het al in 1289 marktrechten kreeg.Kasteel Werdenberg staat op een overhang boven het dorp en is alleen via een voetpad bereikbaar. Het laatmiddeleeuwse complex, de burcht, de klokkentoren, het paleis met bijgebouwen en de binnenplaats zijn in 1230 gebouwd door Graaf Rudolf I. von Montfort en staat sinds 1956 open voor het publiek. Het museum toont voornamelijk de privéwoning van de familie Hilty, zoals deze in 1956 aan het kanton St.Gallen werd overgedragen.

Zie voor een bezoek aan de Swiss Tectonic Arena Sardona: route 06.

In de voetsporen van Heidi05_011_MaienfeldNiet toevallig liet Johanna Spyri (1827-1901) zich inspireren door de Bünder Herrschaft en het stadje Maienfeld. De idylle die ze in haar verhalen over het vrolijke, natuurliefhebbende weeskindje Heidi heeft beschreven, is in het authentieke Heididorp permanent te voelen.Het Heidi-verhaal -vertaald in meer dan vijftig talen en met een wereldwijde oplage van miljoenen exemplaren- is inmiddels een klassieker in de kinderliteratuur, o.m. ook dankzij de talrijke films, televisieproducties en animatieseries die naar aanleiding van het originele verhaal zijn verschenen.In het Heididorp nabij Maienfeld kan de romantische Alpenwereld, waar Johanna Spyri haar verhalen situeerde, bij wijze van spreken live worden meegemaakt. Een uitstekend wandelwegennet voert langs alle belangrijke plaatsen van het Heidi-verhaal. En overal natuurlijk herinneringen aan de cultfiguur Heidi. Heidi-gebak, Heidi-café en Heidi-fontein…

Route 06_Van Maienfeld naar Bellinzona 736 km (865 km)Thuishaven van het Unesco WereldergoedVan de Zwitserse Tektonische Arena Sardona tot aan het Benedictijner klooster van St John in Müstair en de unieke Rhätische Bahn Albula-Bernina, voert dit gedeelte van de Grand Tour door Graubünden van het ene UNESCO Werelderfgoed naar het andere. Met onderweg onvergetelijke ontmoetingen: de nationale heldin Heidi in Maienfeld bijvoorbeeld, of die andere kinderboekenfavoriet Schellen Ursli in Guarda.De natuurlijke pracht van het Zwitserse Nationale Park, het prachtige uitzicht op Muottas Muragl en de betoverende Viamala zijn slechts topjes van de ijsberg.

Graubünder NußtorteDe beroemde Bündner notentaart komt niet eens uit deze streek, maar uit meer zuidelijker gebieden, waar de walnoot vandaan komt. Toch beweren talloze bakkers in het kanton Graubünden, dat zij de originele taart bakken. Er zijn veel verschillende recepten, maar iedere bakker beweert natuurlijk de allerbeste taart te maken…

Swiss Tectonic Arena SardonaDe Swiss Tectonic Arena Sardona is op route 06 vanuit diverse plaatsen te bereiken. Wil men dit geologische gebied vanuit Elm bezoeken, dan zijn er twee mogelijkheden:

- Bij route 04 na 04_015_Einsiedeln heen en terug naar 06_001_Elm (130 km)

- Bij route 05 vanaf 05_010_Werdenberg heen en terug naar 06_000_Elm (180 km)

Geologisch wereldwonder: Swiss Tectonic Arena Sardona06-000_ElmHet dorpje Elm bevindt zich op de top van het Sernftal van het Glarner hoofddal en wordt gescheiden van de Flims door de markante Tschingelhörner.Elm ligt in de Swiss Tectonic Arena Sardona, een gebied van 300 vierkante kilometer groot, dat door de Unesco op de Werelderfgoedlijst is geplaatst omdat hier het geologische verschijnsel van een verschuiving -het ontstaansproces van de bergen- goed te zien is. Oudere lagen gesteenten liggen op jongere.

In Elm is het tweemaal per jaar wachten op een lang verwachte zonsopgang. Of liever gezegd, het moment net voor zonsopgang. De zonnestralen schijnen dan bij mooi weer door een groot gat in de rots van de Tschingelhörner, precies op de kerktoren van Elm. Dit zogenaamde Martinsloch (volgens de legende ontstaan tijdens het gevecht tussen de held Martin en een slechte reus) meet 22 bij 19 meter en zorgt voor een fascinerend natuurschouwspel. Op 12 en 13 maart en op 30 september en 1 oktober verzamelen zich hier heel wat astronomen. Op sommige momenten kan zelfs de maan in het gat in de rotsen worden gezien.

De kleuren van Kirchner06_002_DavosHet in 1992 geopende de Kirchner Museum herbergt 's werelds grootste collectie werken van de invloedrijke Duitse expressionist Ernst Ludwig Kirchner, die leefde en werkte in Davos van 1918 tot zijn dood in 1938. De hoogste stad in de Alpen en de prachtige landschappen van Graubünden waren zijn favoriete onderwerpen.

Davos kan met superlatieven uitpakken: de vakantieplaats met internationale ambiance is de grootste bergvakantie-, sport- en congresplaats van de Alpen en met een hoogte van 1560 m de hoogste stad van de Alpen en een herstellingsoord met een lange traditie.De langgerekte stad in het Landwasserdal is vooral bekend als congresplaats en wintersportplaats met internationale ambiance en allerlei mogelijkheden. Het visitekaartje van Davos is het moderne congrescentrum, dat bijna gedurende het hele jaar de zetel van het economische forum voor de wereldeconomie (WEF) is. Bovendien is Davos de zetel van het gerenommeerde Zwitserse Instituut voor Sneeuw- en Lawineonderzoek Weissfluhjoch/Davos.In het centrum van Davos bevinden zich een groot aantal hotels en allerlei inkoopmogelijkheden met talloze boetieks, cafés en restaurants. En ook 's nachts zorgt deze plaats met bars, een casino en discotheken voor amusement.

Bezienswaardigheden Zügenkloof

Wilde en romantische kloof met een spoorwegtraject van de Rhätische Bahn (RhB) en een bergbouwmuseum in Schmelzboden op een hoogte van 1340 m, met een educatief gesteente pad tussen Davos-Monstein en Wiesen.

Schatzalp (1861 m)Inspireerde de Duitse schrijver Thomas Mann tot zijn in 1924 gepubliceerde roman 'Zauberberg' (De Toverberg),

Alpentuin Alpinum Schatzalpet ca. 800 verschillende plantensoorten uit de hele wereld. De grootste bloesempracht in juni en juli.

Zomerrodelbaan. Sertigdal

Uniek natuur- en berglandschap; tochten per open rijtuig of arrenslee. Madrisaland en Adventurepark Färich

Afstand tot de route 23 km heen en terugBier van het hoogste niveau06_003_MonsteinIn Monstein staat de hoogstgelegen brouwerij van Europa.Bier-abc, bezichtiging en proeverij.

Afstand tot de route 52 km heen en terugGeboorteplaats van Schellen Ursli06_004_GuardaHet sprookjesachtige dorp Schellenursli, ligt hoog boven de dalzool van de Unterengadin op een 1653 meter hoog zonneterras dat op het zuiden uitziet.Guarda staat bekend om zijn dorpsbeeld met prachtige, met graffito versierde Engadiner huizen uit de vroege 17e eeuw en dankt zijn naam aan de ligging: een uitkijkplaats met een prachtig uitzicht.Aan de Bündner boerenjongen uit het kinderboek Schellen Ursli van Alois Carigiet is de Schellenursliweg gewijd, een speciale wandelroute die bijzonder geschikt is voor het hele gezin, omdat de route is opgebouwd uit meerdere etappes die ook afzonderlijk kunnen worden bewandeld.

Guarda houdt ook de traditionele Chalandamarz in leven. Op 1 maart trekken de jongens met bellen om hun hals door het dorp en schudden er heftig mee om de winter te verdrijven.

Lichaam en ziel06_005_ScuolMet zijn Romeins-Ierse bad, twintig natuurlijke bronnen en imposante, graffito versierde Engadiner huizen, is dit vakantie- en spadorp een toevluchtsoord voor lichaam en ziel. De dorpsfontein spuit mineraal water, terwijl de ongerepte natuur rondom Scuol perfect is om te wandelen of fietsen.

Terug naar de natuur06_006_ZernezHet schilderachtige Engadiner dorp Zernez is de poort naar het Zwitsers Nationale Park, het grootste beschermde natuurgebied van Zwitserland. Zernez is echter ook een ideaal vertrekpunt om het Engadin en het drielandenpunt Zwitserland-Italië-Oostenrijk te verkennen.

'Allegra', met deze Romaanse begroeting wordt men als gast in Zernez (1474 m) verwelkomd. De treinverbinding met autoverlading door de Vereinatunnel (ook in de winter) heeft dit vakantieoord in het noordelijkste gedeelte van het Unterengadin en nabij de Alpenpassen Flüela en Ofen nog beter bereikbaar gemaakt.

Bezienswaardigheden

Zwitsers Nationale ParkGrootste beschermde natuurgebied van Zwitserland met een unieke rijkdom aan alpendieren en -planten in een ongerept berglandschap.

Nationalparkhaus ZernezInformatiecentrum met permanente tentoonstelling, begaanbaar marmottenbouwwerk, vivarium met adders, reliëf van het terrein met touchscreen en winkel met een rijk aanbod aan informatiemateriaal.

Begeleide dorpswandelingenIedere maandag in het hoogseizoen kan men in Zernez kennis maken met alle unieke bezienswaardigheden. Ervaren gidsen tonen de bekende en de meer verborgen highlights van het dorp.

Natuurleerpad in het OfenpasgebiedVeelzijdige informatie over de omringende natuur met informatieborden voor kinderen en volwassenen.

Energiecentrale Ova Spin (06_007)Rondleiding door de energiecentrale aan de rand van het Nationale Park.

Engadin droomroute: van Zernez naar Silvaplana (113 km)Engadin betekent tuin van de Inn. Deze 'tuin' kan in al zijn glorie worden ervaren op de route langs de rivier de Inn van Zernez naar Silvaplana. Tot een hoogte van 1700 meter is deze rit door de brede Alpine vallei een kleurrijk genot, langs de blauwe rivier, de groene bossen en felgekleurde dorpen zoals Zuoz, Madulain en Pontresina.Het is de moeite waard in Punt Muragl de kabelbaan naar Muottas Muragl te nemen of te wandelen rond het meer in Sankt Moritz (06_012). Zodra in de vroege namiddag de Malojawind waait, zweven kitesurfers over het Meer van Silvaplana (06_013).

Kunstschatten06_008_MüstairHet internationaal bekende klooster St. Johann in Müstair wordt tot de Unesco-wereldcultuurerfgoederen gerekend en heeft zijn bestaan in het bijzonder te danken aan Karel de Grote. Het is een van de zeldzame bouwkundige getuigen van de Karolingische tijd.De kloosterkerk uit het jaar 775 met de rond het jaar 800 ontstane, grootste frescoverzameling ter wereld uit de vroege middeleeuwen is een juweel van beeldende kunst uit de Karolingische tijd. Tot in elk hoekje was de kerk beschilderd; rond 1200 werden de apsiden overschilderd.

De nonnen staan het bezichtigen van de laat-middeleeuwse Plantaturm uit 960 toe. Het kloostermuseum toont kostbare getuigen van een voormalige culturele bloeitijd.Het gastenverblijf van het klooster telt 9 kamers voor individuele personen en echtparen. Aan het verblijf in het klooster moet zelf vorm worden gegeven. Deelname aan het kerkelijk gebed en de eucharistieviering is mogelijk. De maaltijden worden samen met de andere gasten van het klooster in de eetzaal gebruikt. De huiskapel is voor stilte en meditatie bedoeld, zielzorgende opvang is mogelijk.

Boven de gletsjers06_010_PontresinaPontresina ligt zonnig en tegen de wind beschermd aan de ingang van het Val Bernina (Berninadal) op een naar het zuidwesten gericht hangterras, slechts

zeven km van St. Moritz vandaan. De eerste hotels voor gasten ontstonden er al in de 19e eeuw. De bouwkundige mix van mooie oude Engadiner huizen met de typische graffito uit de 17e en 18e eeuw en de stijlvolle hotels uit de belle époque vormen de charme van deze middelgrote vakantieplaats. Het moderne congrescentrum rondt de infrastructuur van het dorp af.De weg over de pas en het Bernina-spoor gaan via de 2330 m hoge Berninapas richting Italië. De Bernina-Express rijdt langs de gigantische Morteratsch-gletsjer. Vanaf het station Ospizio Bernina is er een prachtig zicht op de bergmeren Lago Nero en Lago Bianco. Vanaf de halte Alp Grüm is het op het zuiden gelegen Bündner dal Puschlav te zien.

Hemel op aarde06_011_Muottas MuraglDe schilder Giovanni Segantini ontdekte met zijn geoefende oog voor fraaie landschappen en unieke lichtval dit stukje aarde. De zonsondergang is buitengewoon indrukwekkend.Het panorama reikt van het Bernina-massief via de Oberengadinermeren naar Sankt Moritz, op z'n mooist te zien vanaf het grote panoramische terras. Hier kan men letterlijk het panorama binnenwandelen: naar de Alp Languard (Pontresina) of omhoog naar de Segantinihut en de Schafberg, waar Segantini in eenzaamheid stierf.

SteenbokEr leven meer dan 16.000 steenbokken in de Alpen.Het wapen van Graubünden zal dus niet de enige plek zijn waar men deze dieren ziet.

Feestzaal van de Alpen06_012_Sankt MoritzOnder de talrijke vips is Koning Carl Gustav van Zweden maar één van de talrijke habitués in St. Moritz (1856 m). Navenant exclusief is ook het hotel-, shopping- en vrijetijdsaanbod in deze Oberengadiner topbestemming, prachtig ingesloten tussen meren en bergen.In St. Moritz schijnt meer dagen dan gemiddeld de zon: 322 dagen per jaar. In de geschiedenis speelde St. Moritz vaak een pioniersrol, zoals in de Kerst van 1878 toen er voor het eerst een elektrische gloeilamp werd ontstoken of in 1889 toen het eerste golftoernooi in de Alpen plaatsvond en ook in 1935 toen één van de eerste skiliften van Zwitserland werd geopend.

Bezienswaardigheden Corviglia

Op de 'huisberg' van St. Moritz met zijn hoogste punt, de Piz Nair (3057 m), ziet men de nieuwste trends, worden wereldbekerwedstrijden gehouden en komen fijnproeversdromen tot leven.

Segantini-MuseumGewijd aan de schilder Giovanni Segantini die de laatste vijf jaar van zijn leven in het Engadin doorbracht.

Taxirit door het ijskanaalBobsleerit over de enige bobsleebaan van natuurijs ter wereld.

Piz-NairDe starthelling van de afdaling voor heren (WK 2003) met een verval van 100% geeft in 7 seconden een acceleratie van 0 tot 130 km/h.

Trendspot van de Engadin06_013_SilvaplanaOmgeven door een ongerepte natuur en ingebed in het uitgestrekte Oberengadiner merenplateau heeft dit recreatieparadijs zich als een internationale trekpleister voor veeleisende sportfans ontwikkeld.Een indrukwekkend bergpanorama omringt het merenlandschap rondom de Corvatsch (3303 m), met het hoogstgelegen bergstation van de oostelijke Alpen.De drie buurtschappen Silvaplana, Champfèr en Surlej stralen een levendige charme uit en beschikken naast een veelzijdig vrijetijdsaanbod over een afwisselende hotel- en gastronomieaanbod.

Afstand tot de route 54 km heen en terugNatuurschat06_014_SurUitgestrekte venen en pijnboombossen kenmerken de sfeer op de alp Flix. Wandelaars houden van de charme van deze alp met zijn borrelende beekjes en de met bloemen bezaaide alpenweiden. De rondwandeling van Sur naar de idyllische veenmeren Lai Neir en Lai Blos toont de schoonheid van dit 'juweel van de natuur'.

Parc Ela548 vierkante kilometer natuurlijke fascinatie: een derde van Parc Ela is ongerept landschap. Daartoe behoren toppen als de Piz Lunghin, die zijn water naar drie wereldzeeën afvoert. Of de betoverende Alp Flix, met meer dan 2000 dier- en plantensoorten een waar schateiland als het over verscheidenheid aan soorten gaat.

Het cultuurlandschap wordt gekenmerkt door historische verkeerswegen, machtige burchten en 19 authentieke dorpen, die hun eigen charme hebben bewaard. Drie culturen en drie talen (Duits, Reto-Romaans en Italiaans) komen samen in een gebied, dat meer dan drie keer zo groot is als het Nationale Park.

Het traject van de Rhätische Bahn (die Kleine Rote) in Parc Ela hoort tot het Unesco-werelderfgoed.

06_016_FilmsToegang tot de Swiss Tectonic Arena Sardona (afstand van de route 13 km).

Toegangspoort06_015_ChurDe oudste stad van Zwitserland leeft niet alleen van zijn verleden. De hoofdstad van Graubünden bruist van leven en cultuur met zijn talrijke festivals, cafés, clubs, musea, grote warenhuizen en boetieks.Kelten, Romeinen, Ostrogoten, Franken: al deze volkeren heersten ooit over deze stad, de toegangspoort tot belangrijke handelsroutes en alpenpassen. Van de meer dan 5.000 jaar oude geschiedenis resteren de vondsten uit het neolithicum, de bronstijd en de oudheid, alsmede kostbare gebouwen uit recentere tijden, zoals de kathedraal van de 800 jaar oude bisschoppelijke zetel.Tot op heden is Chur het handelscentrum en de hoofdstad van een grote regio. Hiervan getuigt o.a. het postautostation, knooppunt en toegangspoort tot de bergachtige Graubünden.

Met de berg Brambrüesch bezit de stad een eigen winter- en zomersportgebied. In de zomer kunnen vanuit Chur wandeltochten worden ondernomen en landgoederen met wijngaarden in de Bündner Herrschaft worden bezocht. Chur is toegangspoort tot de Bündner bergen: 26 vakantie- en kuuroorden zijn vanuit hier in minder dan een uur te bereiken.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad

Gotische oude binnenstad uit de 15e en 16e eeuw waar tot op de dag van vandaag de invloeden van de buurlanden en het vakmanschap van de Italiaanse bouwmeesters zichtbaar zijn.

Bündner KunstmuseumWerken van Angelika Kaufmann, Giovanni Segantini, Ferdinand Hodler, Giovanni, August en Alberto Giacometti evenals werk van Ernst Ludwig Kirchner.

Giger-barEen bar naar motieven van de surrealisten en alien-schepper H.R. Giger, die in Chur geboren is.

Rhätische BahnChur is het knooppunt van wereldberoemde spoorlijnen als de Bernina-Express van Chur via St. Moritz naar Tirano (Italië) of de Glacier-Express van Zermatt naar Chur, Davos en St. Moritz.

CulinairDe toegangspoort tot de vakantiehoek Graubünden heeft de grootste keuze aan Bündner specialiteiten en wijnen uit de Bündner Herrschaft.

Viamala droomroutevan Thusis naar Splügen

Wat een wilde wonderwereld!De Achter-Rijn heeft zich door de eeuwen heen diep ingesleten in het gesteente en een landschap gevormd met bizarre rotsformaties.

Via de kantonnale weg na Thusis komt men terecht in dit openluchtspektakel en kan men via een trap bij het nieuwe bezoekerscentrum afdalen in de kloof. De rit is echter zelf ook een evenement: deze voert over bruggen, langs galerijen en door tunnels en bij Zillis weer naar buiten onder de zon. Het karakteristieke Bündner dorp Andeer is ook de moeite waard om even halt te houden, voordat de Rofflaravijn weer mystiek wordt en het langs de Sufnersee richting het Walser dorp Splügen gaat.Dat spoort goed06_013_Bergün130 kilometer in een trein: het spoortraject Albula/Bernina vormt de kern van het Unesco-werelderfgoed en geldt als een van de spectaculairste routes ter wereld.De Rhätische Bahn tussen Thusis en Poschiavo is een spoortechnisch meesterwerk. Spoorwegfans zeggen dat het Albulatraject tussen Chur en St. Moritz het mooiste bergtraject ter wereld is en ze zijn enthousiast over het gewaagd gewelfde Landwasserviadukt.Maar dat is nog maar het begin: De Bernina Express sjokt daarna langs de gigantische Morteratsch-gletsjer, klimt zonder tandrad over de hoogste alpenpas van Europa, de 2253 meter hoge Bernina en slingert met vermetele bochten naar beneden naar Poschiavo. Wie doorreist naar Tirano, beleeft in Brusio een volgende exclusiviteit: een keertunnel in de openlucht. De 'kleine rode' vormt het hart van het UNESCO-werelderfgoed Albula/Bernina, waartoe ook het omliggende

cultuurlandschap met zijn fraaie dorpen, wilde en romantische landschappen en oorspronkelijke alpen behoort.

Bezienswaardigheden Dorpskern Bergün

Schilderachtige Engadiner huizen, waarvan vele met sgraffito (een kerftechniek) zijn versierd.

Spoorwegmuseum AlbulaDirect aan de Albulaspoorlijn van de Rhätische Bahn, een hoogtepunt voor alle treinliefhebbers.

Museum van BergünDe grote modelspoorbaan biedt een overzicht van het spectaculaire tracé van de Albula-spoorlijn van Preda naar Bergün.

Kesch-hut (2625 m)Meesterwerk van alpine architectuur en de meest ecologische hut van de SAC (Zwitserse Alpen Club), niet ver van Bergün.

LatschEen van de oorspronkelijkste bergdorpen van het Albuladal

Diepgaand06_018_Viamala SluchtOoit werd deze weg gehaat. De Via Mala (slechte, boze weg) is een geologisch en tevens historisch en legendarisch belangrijk stuk natuur, waaraan sinds eeuwen een weergaloze mythe kleeft. De weg is immers prachtig, maar al even woest en dreigend. Eeuwenlang schrokken reizigers ervoor terug door deze nauwe kloof te trekken. En terecht, want voortdurend wordt de passage door water en steenslag bedreigd. Al sinds de tijd van Christus fungeerde deze kloof als de beste toegang tot de Splügenpas en de San Bernardinopas.Tegenwoordig is de Via Mala een aantrekkelijk ecomuseum, een museum met muren van gesteente en de hemel als dak en goed te bewandelen. Bij de Viamala-belevenis horen naast de Säumerroute (oude handelsroute) met een nieuwe hangbrug ook een veilige afdaling over 321 traptreden, langs de kolkgaten en de oude brug uit 1739.

Bij hoog en laag06_019_SplügenSplügen werd bekroond met de Zwitserse Heritage Society's Wakker Prize voor het behoud van het oorspronkelijke karakter van het dorp, met zijn vierkante, palazzi en Walser huizen. Het is de toegangspoort tot meer dan 100 km aan wandelpaden, waaronder de lange afstand wandeling Via Spluga, evenals paden die leiden door Beverin Nature Park en naar de waterval in de Rofflakloof, bereikbaar via een smal voetpad.

Terug naar de Middeleeuwen06_020_BellinzonaBellinzona is misschien wel de meest Italiaanse stad van Zwitserland. De skyline van de Tessiner hoofdstad wordt gevormd door de machtige vestingwerken van drie van de best bewaard gebleven middeleeuwse burchten van Zwitserland, een door de UNESCO erkend cultureel werelderfgoed.

Bellinzona (Duits Bellenz) ligt bij een strategische dalengte aan de doorgang naar de Alpenpassen Gotthard, San Bernardino en Lukmanier. De stad is voor het noorden de poort naar Italië en voor het zuiden de sleutel tot de Alpen.

De hoekjes en pleinen, de binnenplaatsen, de gerestaureerde oude huizen en de neoklassieke schouwburg met loges tonen de geschiedenis van een Lombardische cultuurstad. In de straatjes bevinden zich rijk versierde patriciërshuizen en mooie kerken. Maar achter de charme van de middeleeuwse stad verbergt zich het pulserende leven van een modern ontmoetingscentrum. Tal van boetiekjes, speciaalzaken met culinaire specialiteiten en cafés nodigen tot winkelen en verpozen uit. Iedere zaterdag vindt er op de Piazza Nosetto een grote weekmarkt plaats.

De verdedigingswerken van Bellinzona behoren tot de belangrijkste getuigen van de middeleeuwse fortificatiekunst in het Alpengebied. De Romeinen waren al doordrongen van de belangrijke strategische betekenis van de stad. Ze bouwden hier in de 1e eeuw voor het eerst een kasteel. In de Middeleeuwen werd dat tot een lange onneembare vesting uitgebouwd. Op grond van de ligging was Bellinzona steeds weer twistappel tussen de Milanese hertogen en de eedgenoten. Pas in 1516 kon het eedgenootschap de stad inlijven.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad

In de omgeving van Piazza Nosetto, Via del Teatro en Piazza del Governo is de oude binnenstad rijk aan mooie herenhuizen, stenen poorten, balkons met smeedijzeren balustrades en uithangborden boven cafés uit vervlogen tijden.

Drie burchtenMiddeleeuwse verdedigingswerken met de burchten Castelgrande, Castello di Montebello en Castello di Sasso Corbaro, cultureel werelderfgoed van de UNESCO. In de drie burchten zijn musea gevestigd.

Villa dei CedriStedelijke kunstgalerie met Zwitserse en Italiaanse schilderijen uit de tijd van de overgang van de 19e naar de 20e eeuw alsook van de hedendaagse kunst. Bijzondere aandacht voor de kunstenaars uit de streek.

Teatro SocialeDoor de Scala van Milaan geïnspireerd bouwwerk, dat overeen met de klassieke typologie van een theater in Italiaanse stijl; staat bekend als enig bewaard gebleven uit de 19e eeuw in Zwitserland.

Moderne architectuurIn het Castelgrande heeft architect Aurelio Galfetti op harmonieuze wijze een gewaagd restaurant geïntegreerd; het Convento delle Agostiniane op de Monte Carasso werd door architect Luigi Snozzi tot een modern schoolcentrum omgetoverd.

Route 07_Van Bellinzona naar Zermatt 233 km (561 km)Valley deep, mountain highVanuit de mediterrane sfeer van Ticino over meer dan zeven bergen naar de voet van de Matterhorn: de Grand Tour tussen Chiasso en Zermatt biedt Italiaanse flair, middeleeuwse cultuur, historische wegen over passen, ongerepte landschappen, rijke natuur en geweldige uitzichten op de Alpen. Ook biedt dit gedeelte van de route een adembenemende reeks van activiteiten, vaak waar je ze het minst zou verwachten. Spannende avonturen dus en verrassende ontdekkingen in overvloed op dit gedeelte van de Grand Tour van Zwitserland.

GazzosaDe bruisende, verfrissende limonade in de retro fles werd al jaren geserveerd in de tavernes van Ticino en is tegenwoordig in het hele land hét drankje in trendy bars.

Afstand tot de route 166 km heen en terugEen en al actie07_001_Monte TamaroDeze markante 1962 m hoge berg ligt precies tussen Locarno en Lugano . Beroemd door de kerk Santa Maria degli Angeli van Mario Botta en de bergkamwandeling naar de Monte Lema.Vanuit Rivera gaat de kabelbaan omhoog naar Alpe Foppa op 1530 m. De Telecom-antenne staat ruim 300 m hoger, de eigenlijke top van de Tamaro ligt 432 m hoger. Bij goed zicht ziet men vanaf de top en tijdens de Lema wandeling het Mona Rosa massief liggen. Wandelroutes lopen in alle richtingen, ook naar Indemini. Mountainbikers waarderen de downhill trajecten en het bike-park.Het bergrestaurant, de zomerrodelbaan, de tyrolienne, de grote kinderspeeltuin bij het bergstation en het adventure-kabelpark bij het middenstation, maken van de Monte Tamaro een belevenisberg.Bereikbaarheid: trein vanuit Lugano of Bellinzona naar Rivera-Bironico, 15 minuten te voet naar het dalstation, gondelbaan in 2 etappes naar Alpe Foppa (1530 m).

Indrukwekkend uitzicht07_002_LuganoLugano -de grootste stad in de vakantieregio Ticino- is niet alleen de op twee na belangrijkste financiële stad van Zwitserland, congres-, bank- en businesscentrum, maar ook de stad van de parken en bloemen, van villa's en sacrale bouwwerken. Met mediterrane flair biedt Lugano alle voordelen van een wereldstad en tegelijkertijd het cachet van een kleine stad.De verkeersvrije historische stadskern, de talrijke bouwwerken in Lombardische stijl, de exclusieve musea, de bergen, het meer en een volle evenementenkalender nodigen uit tot bezichtigingen, beleven en tot dolce far niente. Dankzij het milde klimaat is Lugano door de cameliabloesems al in het voorjaar een geliefd reisdoel, bijvoorbeeld het Parco Civico of de belvédèretuin. Naast camelia's en magnolia's versieren tal van subtropische gewassen en moderne kunstwerken het aanzicht van het park.Het hoge niveau van de verschillende tentoonstellingen lokt geïnteresseerden naar de kunst- en architectuurstad. In het Museo Cantonale d'Arte zijn schilderijen van o.a. Klee, Jawlensky, Renoir en Degas tentoongesteld.Ticino en vooral Lugano hebben zich de laatste vijftig jaar tot een belangrijke regio met belangwekkende architectuur ontwikkeld. De bekendste vertegenwoordigers van de Tessiner school zijn Luigi Snozzi en Mario Botta. Botta's Banca BSI (Viale Franscini), het Palazzo Ransila (Via Pretorio) of het eigen atelier aan de Via Ciani zijn daar voorbeelden van.

Bezienswaardigheden Monte Brè (925 m)

Sinds 1912 rijden kabelspoortreinen van Cassarate naar de uitzichtberg boven het meer van Lugano. Dit uitstapje is alleen al de moeite waard vanwege het uitzicht over de stad en het meer. Op de top kan men rustig wat tijd doorbrengen, twee restaurants met zonneterras nodigen daartoe uit. De afdaling naar het meer of naar Lugano, altijd via het dorpje Brè, is

deels behoorlijk steil, evenals het educatieve pad 'Natuur en archeologie' naar Gandria.Het romantische dorpje Brè met zijn grotti heeft het karakter behouden van een landelijke nederzetting en is verrijkt met talloze kunstwerken.Bereikbaarheid: vanaf station Lugano stadsbus naar Cassarate, kabelspoortrein in twee etappes naar de Monte Brè.

Monte San Salvatore (912 m)Vanaf de top van de 'Suikerhoed' bij Lugano-Paradiso (kabelspoorweg) kan men langs de panoramaweg tot aan Carona afdalen en verder naar Morcote.

San Lorenzo kathedraalOpmerkelijk gebouw boven de oude binnenstad met een gevel in Lombardische renaissancestijl; in het interieur tal van fresco's en een waardevolle barokke inrichting.

Santa Maria degli AngioliIn deze rond 1500 gebouwde vroegere kloosterkerk vindt men de mooiste fresco's van de meesters van de Renaissance.

Hesse-museum in MontagnolaKlein, persoonlijk museum voor de schrijver Hermann Hesse (07_003), die zich in Ticino vestigde en ruim een halve eeuw in Zuid-Zwitserland schreef en woonde.

San SalvatoreWandeltocht door het prachtig gelegen Carona naar het Meer van Lugano bij Morcote. De terugtocht per boot naar Lugano vormt een waardige afsluiting.

GandriaVissersdorp.

Monte GenerosoMiniatuurwereld van Swissminiatur bij Melide.

Morcote droomroute: van Montagnola (07_003) tot Melide (07_006)Het is de moeite waard om zo vaak mogelijk te stoppen en recht te doen aan het vijfsterrenmenu van deze route. Een waardig begin van de menukaart is bijvoorbeeld vlak voor Montagnola, waar de romantische kerk van Sant’Abbondio voor een vleugje Toscane zorgt.

Bij Cadepiano gaat de weg omhoog naar Agra, naar een fraai kerkje met wijngaarden. Het uitzicht is fenomenaal.Neem de tijd om vlak voor Morcote (07_005) het schitterende Parco Scherrer te bezoeken en eindig in het vroegere vissersdorpje Morcote zelf met zijn sfeervolle galerijen en de cafés lang het meer.

Herman Hesse07_003_MontagnolaHet kleine Herman Hesse Museum herbergt de kostbare bewijsstukken van Hermann Hesse's laatste 43 jaar in Montagnola tot aan zijn dood. Het is gevestigd in de Camuzzi Toren. In 1919, toen Hesse tweeënveertig was, huurde hij hier een bescheiden appartement. Veel belangrijke mensen (onder wie Theodor Heuss, Thomas Mann en Bertolt Brecht) kwamen de schrijver bezoeken in Montagnola. Herman Hesse kreeg de Zwitserse nationaliteit in 1924.Het Herman Hesse Museum, het eerste in zijn soort en het enige in Zwitserland, werd ingehuldigd op 2 juli 1997 ter gelegenheid van de 120e geboortedag van de schrijver en is ontmoetingsplaats voor bezoekers uit de hele wereld. In de videokamer wordt een documentaire vertoond en er zijn boeken in verschillende

talen tentoongesteld. Langs de route 'In de voetsporen van Herman Hesse' kan men het unieke landschap rondom Montagnola bewonderen.

Bruidsklokken in Sant' AbbondioDe kerk vlakbij Montagnola, waar Herman Hesse zijn laatste rustplaats vond, is tegenwoordig de plek waar veel geliefden elkaar het ja-woord geven en zich hier een beetje in Toscane wanen.

Vondsten uit het dinosauriër tijdperk07_007_MerideVan de Monte San Giorgio (1097m), die op de lijst van het UNESCO-wereldnatuurerfgoed staat, heeft men een vrij uitzicht op het Meer van Lugano en de Alpen. Op het educatieve natuurpad worden de geologische en paleontologische bijzonderheden (ver terug in de geschiedenis van de aarde lag hier een subtropische zee met een rijke fauna) en de dieren- en plantenwereld van de berg beschreven.In Meride staat het Fossielenmuseum.

De paden op07_008_MendrisioMendrisio is de hoofdstad van het district Mendrisiotto en wordt niet voor niets 'Il Magnifico Borgo' (de magnifieke plaats) genoemd. Een spannend themapad met negen haltes belicht de culturele hoogtepunten van het stadje.

Tussen de Monte Generose en de Monte San Giorgio (Unesco wereldnatuurerfgoed) bevinden zich afwisselende wandeltochten, die door de zonovergoten wijngaarden voeren. De schilderachtige stadswijken ademen de charme van de Italiaanse leefstijl. Ook een bezoekje aan de archeologische opgravingen van Tremona-Castello en de marmergroeve bij Arzo zijn verplichte kost.

Bezienswaardigheden Monte Generoso (1704m)

De top biedt een van de mooiste 3600-panorama’s van Tessin. De blik reikt van de Alpen tot de meren van Tessin en Lombardije via de Povlakte tot aan de Apennijnen.

Monte San Giorgio (1097m)Het Unesco-werelderfgoed is bekend vanwege zijn fossielvondsten, die wereldwijd uniek zijn. Een geologisch pad wijst op het belang van deze ontdekkingen.

KunstmuseumDe opmerkelijke collectie omvat meer dan 400 kunstwerken, waaronder verschillende schilderijen en sculpturen. Geregeld worden er tentoonstellingen georganiseerd van hedendaagse en klassieke kunstenaars.

Galleria BaumgartnerPermanente tentoonstelling van miniatuurtreintjes en modelspoorwegen in alle spoorbreedtes, aangedreven door zonne-energie en oude blikken speelgoedtreintjes.

Pinakotheek ZüstHet museum omvat kunstwerken van de 17e tot de 20e eeuw van 14 verschillende schilders. De kunstenaars stammen uit gebieden die in 1803

tot het kanton Tessin verenigd werden of uit gebieden die nauw met deze regio in verbinding staan.

Hoog en laagMet zijn 193 m boven de zeespiegel is het Lago Maggiore het laagste punt in de Grand Tour van Zwitserland, tegenover het hoogste punt: de Furkapas op een hoogte van 2436 m.

Afstand tot de route 90 km heen en terugPerfecte ansichtkaart07_010_AsconaAscona is de laagst gelegen plaats van Zwitserland. Het stadje ligt op 196 meter boven zeeniveau aan de noordelijke oever van een inham van het Lago Maggiore. Het is beroemd vanwege haar oude binnenstad, de Zuid-Europese promenade langs het meer met de vele terrassen en het milde klimaat.

In het oude stadscentrum van Ascona, Borgo, ligt de bezienswaardige kerk San Pietro e Paolo, een zuilenbasiliek uit de zestiende eeuw, wiens hoge klokkentoren het symbool van dit vakantieoord is. De vele steegjes in de oude binnenstad leiden allemaal naar de autovrije wandelpromenade met zijn gezellige terrasjes.Ten noorden van Ascona ligt de Monte Verità, de Berg van de Waarheid. Hier stichtten andersdenkenden aan het begin van de twintigste eeuw een kolonie, die beroemdheden van over de hele wereld aantrok. Tegenwoordig worden op de berg colleges gegeven door de universiteiten van Luzern en Zürich en toont een museum de geschiedenis van de alternatieve kolonie en zijn grondleggers.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad Borgo

Mooie oude binnenstad rond de San Pietro e Paolo-kerk, kunstmuseum met schilderijen van kunstenaars die hier tijdelijk hebben gewoond (Jawlensky, Werefkin, Klee).

MaggiatalRivierenlandschap met uitgestrekte wandelpaden in het oorspronkelijke Tessiner zijdal met bijna 40 bergmeren en een rijke flora en fauna.

Brissago-eilandenBezienswaardige bestemming voor een uitstapje met een boottochtje; 1500 plantensoorten gedijen hier dankzij het zuidelijke klimaat.

CentovalliTussen Domodossola en Locarno ligt het betoverende 'dal van de 100 dalen' met diepe ravijnen, watervallen, kastanjebossen en schilderachtige dorpjes, toegankelijk met een smalspoor. Treinverbinding met overstappen naar Brig in het Wallis.

Ronco sopra AsconaEen van de gewildste plekken boven het Lago Maggiore met betoverend panorama op het meer en de bergen; een schilderachtig pad met meer dan 800 treden loopt naar de oever van het meer.

Van de Verzascadam naar BrioneKristalhelder water in de Verzasca ValleiAls vloeibare jade zoekt het water zijn weg door het rotslandschap. In Lavertezzo (07_013) stroomt de Verzasca onder de schilderachtige dubbele brug Ponte dei Salti door. Wie hier langs de rivier wandelt, vindt ligbedden van steen, natuurlijke whirlpools en op de Sentierone naar Brione (07_014) zeventien kunstwerken.

Wie liever een goede adrenalinestoot heeft, gaat naar het Lago di Vororno: bij de Verzasca-stuwdam (07_11) liet James Bond zich in de film Golden Eye aan een rubberen touw 220 meter zakken. De '007-bungee-jump' duurt exact 7,5 seconden. Reserveren voor deze sprong is absoluut noodzakelijk.

Over en van de brug07_013_LavertezzoHet meest in het oog springend in Lavertezzo is de brug Ponte dei Salti, die dateert uit de 17e eeuw. Deze stenen brug gaat met twee wijde bogen over de rivier, de pijler in het midden rust op een enorm, in het water gelegen rotsblok. De Verzasca heeft hier de rotsen in de bedding op een bijzonder fraaie manier uitgesleten. 's Zomers wordt er van de brug gedoken.

In het kristalheldere water weerspiegelt de 15de-eeuwse kerk van Lavertezzo, de Santa Maria degli Angeli. Deze werd in de 19de eeuw herbouwd en is sindsdien de enige barokkerk in de vallei.

Een wandelromance07_015_Alp Piora en het RitommeerEen hele reeks betoverend mooie bergmeertjes -overblijfselen van de vorige ijstijd- liggen verspreid over de Pioravlakte hoog boven de Leventina. De grootste is het blauwgroen glinsterende Ritommeer. Het ligt op een afstand van bijna een half uur lopen vanaf de ongelofelijk steile kabelspoortrein. Een grindpad loopt eerst naar het westelijke einde van het meer en daarna langs de noordelijke oever richting Cadagno di Fuori.Men bereikt de Alpe di Piora ofwel rechtstreeks of via een aantrekkelijke omweg die door het moeraslandschap leidt om het Lago Cadagno. Op de Alp wordt de verfijnde Piorakaas gemaakt, een van de meest gewilde Alpenkaasspecialiteiten van Zwitserland. Vanuit Capanna Cadagno leidt de weg met een kleine boog naar de overkant van het dal en vandaar met een lichte klim over de Fontanella naar het hoogste punt in de tocht nabij de Forcapas. Met een fraai uitzicht op het Ritommeer en de bovenste Leventina gaat het dan terug naar het bergstation Piora.

De Alpenpassen: een keuzeBij Airolo (07_16) kan gekozen worden tussen twee routes over de beroemde Alpenpassen. Beide routes komen uit in Gletsch (07_024).

1. Gotthardpas - Furkapas (58 km)2. Gotthardpas - Andermatt - Sustenpas - Innertkirchen (122 km)

Gotthard-Furka droomroutevan Airolo naar GletschDe koninginnenrit van de Alpen: de Tremola.Vanuit Airolo (07_016) slingert de historische pasovergang zich over een lengte van 13 km via 39 nauwe haarspeldbochten 900 m omhoog naar de Gotthard (07_17).De kinderkopjes van het wegdek zorgen voor een reisbeleving als uit vervlogen tijden, toen hier nog postkoetsen reden. Na de Tweede Wereldoorlog werd de Tremola tussen 1967 en 1977 verbreed en aangepast met 13 bruggen, tunnels

en lange overkappingen. Ondanks die verbeteringen blijft de Tremola 'king of the road for slow touring'.Vanaf de schrale Gotthard gaat het omlaag door het sappig groene Ursental naar Realp, waar de volgende haarspeldbochten de bestuurder uitdagen. De route naar de Furka is letterlijk een filmscript: in 'Goldfinger' scheurde James Bond hier door de bochten, onder een kogelregen van een rivale. Op de Furkapas bereikt de Grand Tour zijn hoogste punt op 2436 meter hoogte.

Gotthard-Susten droomroutevan Airolo naar GletschEen van de meest populaire auto/busreizen in het land: de passenroute over de Gotthard en de Furka voert naar het hart van Centraal-Zwitserland en door prachtige bergen, diepe dalen, authentieke dorpen, adembenemende uitzichten en de stad Andermatt. Hoogtepunten onderweg zijn de Rhône gletsjer, de beroemde Grimsel stuwmeren en de adembenemende Sustenweg, gebouwd in 1946 als de eerste pasweg van Zwitserland specifiek voor auto's, nu een van de meest populaire panoramische wegen van het land.

De poort naar het zuiden07_016_AiroloDe in 1882 geopende spoortunnel en de autotunnel uit 1980 in de Leventina (Valle Leventina), richting Bisaca beginnen hier.Airolo, gelegen aan de zuidelijke voet van de Gotthardpas op 1141 m hoogte, is de toegang tot het Bedrettodal, vanwaar men via de Nufenenpas het aangrenzende Kanton Wallis bereikt of via de San Giacomopas (alleen voetpad) naar het Italiaanse Val Formazza wandelt.

Gotthard-Susten droomroute

Als Goethe het zegt…07_019_Andermatt'Mij is het van alle streken die ik ken de mooiste en interessantste', zei Johann Wolfgang von Goethe ooit, toen hij in 1779 driemaal door het Urserndal trok. Dit dal, aan de voet van de Gotthardpas, wordt tot de imposantste hooggelegen dalen van Zwitserland gerekend.Andermatt (1440 m), het grootste van de drie dorpen in het dal, ligt aan de kruising van de pasroutes van noord naar zuid en van west naar oost.Het Gotthardgebied is de waterburcht van Europa. Meer dan 40 kleinere en grotere bergmeren schitteren als parels rond het Urserndal. Op de Gotthard ontspringen de grote rivieren de Rijn, Rhône, Reuss en de Ticino (naar de Po).

Bezienswaardigheden Gemsstock

Bijzonder mooi uitzicht vanaf de top over het hart van Zwitserland en over ca. 600 bergtoppen in de Alpen.

Vormings- en belevenispad WasserweltenEen 60 km lang belevenispad in het Göscheneralpdal met 90 stations over het element water.

SchöllenenkloofKloof waarover -volgens de legende- alleen met behulp van de duivel een brug gebouwd kon worden. Tegenwoordig biedt een klimpad extra perspectieven.

Suworow-monumentReusachtig stenen kruis dat in de rotswand is gemetseld, ter herinnering aan de in 1799 gevallen Russische soldaten.

Talmuseum UrsernGehuisvest in een mooi woongebouw in Andermatt.

GotthardmuseumVertelt de geschiedenis van de Gotthardpas.

Furka-stoomtreinNostalgische tandrad-stoomtrein (uitsluitend 's zomers) tussen Realp, Furka en Gletsch (Wallis).

Alleen voor toeristen07_020_SustenpasDe bouwtechnisch spectaculaire Sustenweg dient hoofdzakelijk het toerisme en de sneeuw wordt daarom pas laat geruimd. De wintersluiting duurt vaak van begin november tot juni. De route begint in Wassen aan de Gotthard-As, waar de gespleten kloof van de Meienreussmonding met enkele tunnels wordt overbrugd. Aan het begin kan men de gedurfde aanleg van de Gotthardspoorlijn van de SBB zien, die hier om de sterke stijging te overwinnen door een aantal lusvormige tunnels loopt.Boven de helling mondt de Sustenweg in het Meiendal, van waaruit men steeds de karakteristieke Fünffingerstock voor zich ziet. Bijna helemaal achterin het dal klimt de weg in enkele nauwe bochten nog eens steil omhoog tot aan het hoogste punt van de pasweg, dat met een korte tunnel wordt bereikt. Even voor die tunnel is er een uitzicht op de wijde dalketel van het Meiendal en in de richting van de Sustenhorn.Aan de Berner kant van de tunnel bieden een grote parkeerplaats en het Susten Hospiz, dat enkele meters boven de pasweg staat, gelegenheid om te rusten. De rit naar beneden geeft telkens weer een overweldigend uitzicht op het Gadmendal en de Steinengletsjer. Daar staan langs een gletsjerpad (wandeling van twee uur) thematische infoborden met wetenswaardigheden over de gletsjer. Vertrekpunt is het hotel Steingletscher aan de pasweg.In deels nauwe bochten daalt de weg verder af naar het dorp Gadmen met zijn mooie oude huizen. Na het plaatsje Nessental loopt een weggetje rechts omhoog naar de Engstlenalp en het gelijknamige bergmeer. Dit is het vertrekpunt voor de populaire wandeling (deels met een stoeltjeslift) door een paradijselijk landschap over de Jochpas naar het Trübmeer en verder in de richting van het Centraal-Zwitserse vakantieplaatsje Engelberg.Bij Innertkirchen (07_021) komen de Sustenpasweg en de Grimselpasweg bij elkaar. Het is de moeite waard om van hier uit een excursie naar de Aarekloof te maken, die door een machtige rotswal -een overblijfsel uit de ijstijd- heen breekt. Duizenden jaren lang perste het water van de bovenloop van de Aare zich steeds dieper door de rots tot de spectaculaire kloof was ontstaan.

De kracht van het water: Grimselwelt07_021_InnertkirchenDe ondergrondse Innertkirchen I Waterkrachtcentrale is weliswaar de laagste in het land wat betreft hoogteligging, maar de hoogste als het gaat om opbrengst. Al het water uit het Grimsel toevoergebied stroomt door deze centrale en wordt omgezet in elektriciteit. Deze energiecentrale, met zijn state-of-the-art besturingssysteem, regelt betrouwbaar het Zwitserse elektriciteitsnet. Een rondleiding door deze centrale is een opwindende ervaring, al was het alleen maar vanwege de adembenemende steile Gelmer kabelbaan en de 170 meter lange Trift hangende brug

Innertkirchen is het vertrek/eindpunt van de indrukwekkende Sustenpasweg. Waterkrachtcentrales, hoogspanningsleidingen en hoge stuwdammen zijn kenmerkend voor het landschapsbeeld.Steile rotsen en tunnels leiden naar de stuwdam van het Grimselmeer en iets verderop die van het Räterichbodenmeer. Op een rots bij de stuwdam van het Grimselmeer, de Nollen (1980m), ligt het Grimsel Hospiz, tegenwoordig een hotel met een mooi uitzicht op de Lauteraarhorn en het meer. Een belevenisweg leidt van het Grimsel Hospiz terug naar Handeck door een van de rijkste mineralengebieden in de Alpen.Eens vervoerden mannen en muilezels op duizelingwekkende paden Zwitserse kazen naar Piemont. De Piemontezen brachten in ruil daarvoor wijn, rijst, maïs en leer. Overhandiging van deze goederen vond dikwijls plaats in het oude gasthuis dat nu onder het water van het stuwmeer ligt.In het Grimsel Hospiz is een tentoonstelling die informeert over het gebruik van waterkracht voor stroomopwekking. De mogelijkheid bestaat een enkele uren durende rondleiding door de installatie te volgen die in Innertkirchen vertrekt.

Boven op de Grimsel Passhöhe (07_022) ligt de Totensee, waarvan de naam uit de tijd van de Napoleontische oorlogen stamt. Aan de Walliser kant gaat het op een goed aangelegde weg, maar in vele lange lussen naar beneden naar Gletsch (07_024) in Obergoms (1759 m). Hier heeft men een goed zicht op de Rhônegletsjer en de Furkapasweg.

Gotthard-Furka droomroute

IJskoud onder de gletsjer07_023_Belvédère (Furka)Komend van de Furkapas komt men langs de Rhône gletsjer. Vanaf een groot parkeerterrein aan de voet van Hotel Belvédère kan een bezoek aan de ijsgrot worden gemaakt.Wat maakt de Rhônegletsjer zo spannend als geen ander? Hij ligt op een hoogte van 2272 m. Links en rechts zijn de bergen Furkahorn (3169 m) en Gerstenhorn (3189 m). Daartussen komt de gletsjer naar beneden, acht kilometer lang. Honderd meter daarvan is met een gangenstelsel te bewonderen.

Gletschpraat07_024_GletschGletsch, de naam zegt het eigenlijk al. Een plaats die zo heet, moet wel vlakbij een gletsjer liggen.En ooit was dat ook zo. Maar dat was in de tijd dat de Rhônegletsjer zijn ijzige tong tot op de dalbodem uitstrekte en de gasten van Hotel Glacier du Rhône dineerden met uitzicht op de ijsmassa.Tegenwoordig toont de educatieve natuurroute Gletch de ooit massieve aanwezigheid van de Rhônegletsjer. De circa 30 minuten durende wandeling toont op vijf informatiepunten de wetenswaardigheden over morenewallen uit verschillende perioden, pionierplanten, de dynamiek van een gletsjerrivier, dieren in en rond de beek, vochtzones en laagveen.

Witte reusUNESCO World Heritage Swiss Alps JungfraujochZie: 02_015_Lauterbrunnen

Muzikaal bergdorpje07_025_ErnenDit muziekdorp is met de klavier- en barokmuziekweek tot ver over de landsgrens bekend.De kerk straalt wit en ver het Rhônedal in en prachtige houten huizen omzomen het dorpsplein, getuigen van vergane grootsheid van de hoofdplaats van het arrondissement Goms. Op het Tellenhaus prijken de oudste fresco's over de legende van de Zwitserse nationale held. In 1979 werd de Henri-Louis-Wakker-prijs toegekend voor het best bewaarde dorpsbeeld.

Monumentaal kasteel07_026_BrigEen mooie oude binnenstad met patriciërshuizen, gezellige cafés en hotels. Winkelen in de levendige Bahnhofstrasse. En met het Stockalperpalast herbergt Brig een van de belangrijkste barokke paleisbouwwerken van Zwitserland.De geschiedenis van Brig is nauw verbonden met de Simplonpas, een van de mooiste Alpenpassen, die vlak voor de poorten van de stad begint. In de 19e eeuw liet Napoleon voor militaire doeleinden een rijweg over de Simplon aanleggen, de eerste kunstweg in de Alpen.

Bezienswaardigheden Stockalperslot

Barok paleis, gebouwd door handelsmagnaat Kaspar Jodok von Stockalper, bijgenaamd de 'koning van de Simplon', die in de 17e eeuw met zout-, zijde- en andere warenhandel via het door hem verbrede muilezelpad over de Simplonpas een vermogen verdiende.

Oude binnenstad van BrigBezienswaardige oude binnenstad met patriciërshuizen, bedevaarts- en bestuurskerk en Sebastianskapel.

BrigerbadEen van de grootste openlucht warmwaterbaden van Zwitserland, 6 km van Brig met warmwatergrottenzwembad, waterglijbaan (182 m), aan de rivier gelegen zwembad en Olympiabad.

SimplonpasDe 35 kilometer lange Stockalperweg van Brig naar Gondo is de ruggengraat van het 'Ecomuseum Simplon', dat over de geschiedenis van de pas van Stockalper tot Napoleon gaat.

AletschgletsjerDe langste gletsjer van Europa en onderdeel van het UNESCO-wereldnatuurerfgoed Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn.

Lötschberg-SüdrampeBergwandeling langs de steppeachtige droge en hete zuidelijke hellingbaan van de Lötschbergspoorlijn, een bekende panoramawandeling.

BoerenmarktIedere zaterdagochtend wordt er in de schilderachtige ambiance van het centrum een markt gehouden, waar de boeren uit de regio hun producten verkopen.

07_027_ZermattDe ligging van Zermatt aan de voet van de Matterhorn en middenin een reusachtig wandel- en skigebied maakt dit tot een van de meest aantrekkelijke vakantiebestemmingen. Het skigebied omvat 54 kabelbanen en liften en 360 kilometer pistes.

Het gebied 'Matterhorn glacier paradise' is het grootste en hoogst gelegen zomerskigebied van Europa. Hier wordt ’s zomers door heel wat nationale skiteams getraind.De regio is legendarisch voor bergbeklimmers: in Zermatt eindigt de Haute Route, een internationale, meerdaagse en uitdagende route vanaf de Mont Blanc naar hier. Meer dan 400 kilometer aan wandelpaden leiden door het Mattertal, zoals de uit de dertiende eeuw stammende en deels verharde lastdierpaden.

Bezienswaardigheden Gornergrat

Een tandradbaan slingert de berg op naar 3089 m en een prachtig panorama.

Matterhorn MuseumHerbergt de uitrustingsstukken van de eerste beklimming van de Matterhorn in 1865, die tragisch eindigde.

GornerkloofEen voetpad over smalle bruggetjes en trappen en een klimparcours lopen door het diep uitgesneden ravijn.

FindelnEen oorspronkelijk Walser-nederzetting met een kapelletje; hier bevinden zich op een hoogte van 2100 m de hoogst gelegen akkers met rogge van Zwitserland.

Route 08_Van Zermatt naar Genève 256 km (422 km)Wonderschone waterenDit gedeelte van de Grand Tour is fascinerend door de wondere waterwereld waar de route door voert.Na het verlaten van de wilde Matter Vallei, met de machtige Matterhorn als hoogtepunt, volgt de route de loop van de Rhône naar het Meer van Genève.Onderweg zijn er tal van attracties die met het water te maken hebben: van ondergrondse meren tot geneeskrachtige bronnen en een gigantisch stuwmeer. De regio staat ook bekend om zijn wijn (de wijngaarden van Lavaux staan vermeld op de UNESCO-lijst) en historische hoogtepunten, zoals de 1500 jaar oude abdij Saint-Maurice en het Chillon kasteel.

Zwitsers icoon08_001_MatterhornDe Matterhorn en Zwitserland zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Deze piramidevormige bergreus, die heel moeilijk te beklimmen is, is een van de meest gefotografeerde bergen ter wereld. Er tegenover ligt de -via een kabelbaan toegankelijke- Klein-Matterhorn.In 1865 zorgde de eerste beklimming van de Matterhorn, die vier van zeven alpinisten het leven kostte, voor enorme veranderingen in de tot dan toe zeer afgezonderde regio. De Matterhorn werd wereldberoemd en daarmee doel van menig ambitieuze bergbeklimmer.Nog altijd is een beklimming van de Matterhorn behoorlijk veeleisend en alleen te doen voor geoefende bergbeklimmers met een goede uitrusting en competente gidsen. Vanaf Klein-Matterhorn (Matterhorn Paradise) heeft men een fantastisch uitzicht op de berg. Klein Matterhorn is slechts door de Theodulpas en -gletsjer van de Matterhorn gescheiden. De berg is vanaf Zermatt te bereiken met een kabelbaan: het bergstation op 3829 meter boven zeeniveau is het hoogste kabelbaanstation van de Alpen.

Afstand tot de route 19 km heen en terugBron van gezondheid08_003_LeukerbadDe Romeinen waren al bekend met de helende werking van de bronnen van Leukerbad. Het thermenoord ligt goed beschut in een Walliser zijdal en is tegenwoordig reisdoel voor zowel wellness-vrienden als voor sportenthousiastelingen.In Leukerbad borrelt dagelijks 3,9 miljoen liter water met een temperatuur van 51° C uit 65 warmwaterbronnen op. Deze warmwaterbronnen versnelden de toeristische ontwikkeling van Leukerbad tot het grootste oord met thermen en wellness-voorzieningen van Zwitserland. Tegenwoordig horen naast een medisch revalidatiecentrum tal van openbare thermen tot het aanbod van het vakantieoord. Skiërs in de winter of wandelaars in de zomer, er zijn nauwelijks mensen die de gelegenheid voorbij laten gaan om na sportieve activiteiten bij te komen in het water. Leukerbad heeft een autovrije dorpskern en biedt met de talrijke overdekte voorzieningen van de Sportarena Leukerbad in ieder jaargetijde weersbestendige indoorsportmogelijkheden.

Valais' roggebroodVroeger brood voor de armen, tegenwoordig een geliefde specialiteit: het ronde, grove zuurdesembrood met een dikke bodem uit de Valais.

Afstand tot de route 55 km rondjePrentenboekplaatjes08_005_GrimentzHet dorp Grimentz zou zo uit een prentenboek afkomstig kunnen zijn, vanwege de door de zon bijna zwart geblakerde graanschuren en de ontelbare, vuurrode geraniums voor de ramen. Een wandeling door het dorp laat goed de charme van dit plaatsje zien, waarvan het centrum gevormd wordt door het gemeentehuis uit de zestiende eeuw. In oude, eiken vaten in de kelder rijpt de lokale specialiteit: een witte gletsjerwijn.

In de Val d’Anniviers nodigen 100 kilometer aan wandel- en fietspaden uit om de natuur in te gaan. Bij de uitlopers van de Moirygletsjer zijn uiteenlopende geomorfologische vormen te zien en ook de door veel morenenpuin bedekte ijsvlaktes en blokgletsjers. In de winter loopt het skigebied tot op 3000 meter hoogte. Een funpark, mogelijkheden om tochten te maken, langlaufen, een rodelbaan en winterwandelpaden completeren het aanbod.

Bezienswaardigheden Geraniumpad

Met onderweg meer dan 30 geurende geraniumsoorten. Barrage de Moiry

148 meter hoge stuwdam uit 1958, met mogelijkheid tot bungeejumpen. Moiry-Gletscher

Vanuit de Cabane de Moiry, een hut van de Zwitserse Alpenclub, een prachtig uitzicht op de spectaculaire gletsjertong.

CulinairEdelweiss-brandewijn, gletsjerwijn en Valais roggebrood uit de oude dorpsbakkerij.

Onderaardse idylle08_006_Lac SouterainTussen Sion en Sierre ligt het grootste, bevaarbare, ondergrondse meer van Europa. Deze watergrot is goed toegankelijk en kan door middel van een boottocht bezichtigd worden. De bootgidsen verstrekken informatie over de geschiedenis en de geologie van de grot.Op tien meter hoogte glanzen de verschillende steensoorten, waarvan de vormen weerspiegeld worden in het 6000 vierkante meter oppervlaktewater van het meer. In dit heldere water zwemmen forellen, terwijl de enige echt inheemse inwoner van deze onderaardse wereld, de larven van de paddestoelmug aan de rotswanden hangen.

Het ondergrondse meer van St. Léonard is een belevenis op zich. Het 300 meter lange en bijna 20 meter brede onderaardse water staat bekend als 'Ort der Kraft' en is sinds 1949 een toeristische trekpleister. Elk jaar worden zo’n 80.000 bezoekers in grote boten over het meer geleid. De eerste die deze grot onderzocht zou hebben, was de beroemde grotonderzoeker Jean-Jacques Pittard.

Afstand tot de route 47 km heen en weerIndrukwekkende dam08_008_Barrage de la Grande DixenceHet smeltwater van 35 Walliser gletsjers komt samen bij de hoogste stuwdam ter wereld: de Grande Dixence. Deze dam kan worden bezichtigd en is tevens uitgangspunt voor verschillende wandelingen.Al in 1934 werd in het Val des Dix de eerste stuwdam gebouwd. De Grande Dixence, gebouwd tussen 1951 en 1965, is een bouwwerk van ongelooflijke afmetingen: aan de basis 200 meter dik, 695 meter lang en 285 meter hoog. Voor de bouw was zes miljoen kubieke meter beton nodig. Het grote stuwmeer bevat 400 miljoen kubieke meter water, dat door tunnels met een totale lengte van 100 kilometer wordt aangevoerd.

Binnenin de stuwdam worden rondleidingen met dia- en geluidsvoorstellingen gegeven. Een kabelbaan brengt bezoekers bovenop de dam, vanwaar men rondom een prachtig uitzicht heeft op de Walliser bergen. Hier starten verschillende bergwandelingen, zoals de Steinbockhöhenweg, die door de Grande Dixence S.A. in samenwerking met Pro Natura Wallis uitgezet werd.

Stad van twee kastelen08_009_SionSion (Duits Sitten), de hoofdstad van het kanton Wallis, staat bekend als de door de zon meest verwende stad van Zwitserland. Dankzij de centrale ligging is dit stadje met veel cultuur ook geschikt als uitgangspunt om de zomer- en wintervakantieoorden in de dichtbij gelegen zijdalen van het Wallis te ontdekken.Sion herkent men al van verre aan de oprijzende torens van slot Tourbillon en de burchtruïne Valeria. De karakteristieke torens waken over de stad met zijn 30 duizend inwoners. Verleden en toekomst gaan in een van de oudste steden van Zwitserland, met een 7000 jaar oude historie, naadloos in elkaar over. Sion is vandaag de dag het economische centrum van Wallis en een belangrijk verkeersknooppunt met een eigen, klein vliegveld. In de basiliek Valeria staat een van de oudste nog bespeelbare orgels ter wereld uit het late begin van de 15de eeuw.

Sion ligt midden in een van de belangrijkste wijnstreken van Zwitserland. Vooral de witte wijn uit de regio, de Fendant, is bekend. Voor de irrigatie van

wijnstokken en velden in het zonnige, droge dal moesten er kanalen in de berghellingen worden gehouwen, de zogenaamde bisses (Duits Suonen). Langs deze irrigatiekanalen lopen Suonenpaden zonder grote daling of stijging, met een totale lengte van 98 kilometer.

Gezinsparadijs08_10_NendazHet terras van Nendaz, op een hoogte van 1300 m tot 1400 m, geeft een fantastisch uitzicht op de Berner, Walliser en Waadtländer Alpen. Rond de kleine dorpskern van het oude Walliser dorp met de traditionele woonhuizen, schuren en opslagplaatsen is een modern vakantieoord ontstaan. Tot het gebied van de gemeente hoort ook Siviez, acht kilometer zuidelijker, in het dal van Nendaz, dat ook wel Super-Nendaz heet en vanwaar kabelbanen naar de hoogste top van het skigebied Les 4 Vallées lopen, naar de Mont Fort op 3330 m.

Nendaz heeft een zeer gevarieerd kinderprogramma en is onderscheiden met het kwaliteitskenmerk 'Gezinnen welkom'. Kleuteropvang, verhuur van speelgoed, knutselprogramma's, wandelingen met kinderwagens, speelplaatsen, alles is ingericht op de kleinste gasten.

Droomroute wijndorpjes: van Ardon tot SaillonVanaf Ardon komt men in een wijnwereld terecht.Zelfs op de rotsen lijken de ranken nog te gedijen. Wie de wijn proeft in de kelders, op boerderijen of in de ongekunstelde kroegjes zal niet teleurgesteld worden: alle wijn van Walliser herkomst heeft klasse.

Hoogtepunt van dit traject is Saillon: in 2013 onderscheiden als mooiste dorp van Romandië. Vanaf de historische Bayarttoren heeft men een verbluffend uitzicht over de 'rankenzee', het Rhônedal en de statige Walliser Alpen. Die Bayarttoren staat op de Colline Ardente, de kleinste officiële wijnhelling van Zwitserland. Deze wijnhelling is eigendom van de Dalai Lama.

Levensreddende viervoeters08_013_MartignyEen bijzonder symbool van Zwitserland is de Sint Bernardshond. Iedereen kent de grote en goeiige Barry, die het leven van verdwaalde bergwandelaars redde. Deze vierpotige held wordt al sinds jaar en dag gefokt aan de Grote St. Bernhard Alpenpas.De St. Bernardshond leeft bij het hospitium op de Grote St. Bernhard, een in de Middeleeuwen gesticht beschermhuis van de Augustijner kanunniken, wiens gastvrijheid legendarisch is. Op deze Alpenpas werden de St. Bernardshonden gefokt door de monniken, eerst als lastdier, later ook als reddingshond bij een lawine. De bekendste en meest legendarische van hen, Barry, zou meer dan 40 mensen het leven gered hebben.Het is mogelijk vanuit het hospitium een wandeling onder begeleiding van een St. Bernhardhond te maken. De belangrijkste fokkerij van St. Bernardshonden bevindt zich niet meer in het hospitium. Maar tijdens de zomermaanden kunnen op de Grote St. Bernhard wel gefokte dieren bewonderd worden. Het hondenmuseum in Martigny, de Fondation Barry, vertelt de geschiedenis van de St. Bernardshonden.

Gouden schatten in de abdij08_014_Saint-MauriceGeloof was hun ondergang. Het Romeinse Thebaanse Legioen, onder het bevel van Mauritius (Saint Maurice), werd in de 3e eeuw volledig vernietigd vanwege hun christelijke geloof. Sigismund, Koning van Bourgondië, heeft in 515 boven hun graven een abdij laten bouwen, die tegenwoordig één van de rijkste kerkschatten in Europa herbergt. Tijdens een rondleiding zijn door goudsmeden vervaardigde meesterwerken van sacrale kunstwerken te bewonderen.Ter nagedachtenis aan de martelaar Saint Maurice is er een klein museum opgericht: 'L'espace St. Maurice', waar men zijn grote invloed op internationaal gebied kan volgen.Saint. Maurice is zonder twijfel de bakermat van het toerisme in de Chablais. Al in de 3e en 4e eeuw maakten de bedevaartgangers hier een stop ter onderbreking van hun lange tocht van Canterbury naar Rome, de 'Via Francigena'.

Bezienswaardigheden Notre-Dame du Scex

Kapel 'hangend' aan de rotswand met een fantastisch uitzicht over de Rhônevlakte.

Le Musée d'Histoire MilitaireMuseum over militaire geschiedenis.

La grotte aux FéesDe feeëngrot, een natuurlijke bezienswaardigheid.

Fort de CindeyMilitair fort van nationaal belang, helemaal in de bergen gebouwd.

Tussen de druiventrossen08_-15_AigleIn het Château d'Aigle hebben het Musée de la Vigne et het Musée de l'Etiquette de perfecte plaats gevonden om het erfgoed van 2000 jaar geschiedenis te bewaren voor het nageslacht.Het Musée de la Vigne et du Vin illustreert in de 17 zalen het culturele belang van de wijnbouw en de wijn in het kanton Wallis, in Zwitserland en in de omringende landen. Werktuigen, persen, houten vaten, distilleerkolven, channes (wijnkaraffen), wijnvaten, maatbekers, flessen, kurken, kurketrekkers, wijnproeversschaaltjes, glazen en karaffen: de bezoeker wordt meegetroond langs het hele gamma, van de wijnstok tot aan de tafel.

Het ware sprookje08_016_ChillonAl heel lang geleden werd dit rotseiland tussen het Meer van Genève en de steil oprijzende bergen bewoond. Hier vandaan werd eeuwenlang het scheepvaartverkeer op het Meer van Genève en de belangrijke weg over land naar de St. Bernhardpas geregeld. Van de twaalfde tot de zestiende eeuw was Chillon residentie en winstgevend tolstation van de graven van Savoye, daarna veroverden achtereenvolgens de Berners en de Waadtlanders deze waterburcht.

Op een rots aan de oever van het Meer van Genève ligt het Kasteel Chillon. Deze waterburcht is het meest bezochte, historische gebouw van Zwitserland. Meer dan 300.000 bezoekers per jaar bezichtigen dit kasteel met zijn wandschilderingen uit de veertiende eeuw, de ondergrondse gewelven, de paradezalen en de in originele staat bewaard gebleven slaapkamer uit de tijd van de Berner heerschappij. Het hele complex bestaat uit 25 gebouwen en drie binnenplaatsen, omringd door twee ringmuren.

Het Meer van GenèveHet Zwitsers alternatief voor de zee: het Meer van Genève is 580 km2 groot, waarvan 60% binnen de grenzen van Zwitserland ligt. De Grand Tour voert 70 kilometer langs het meer.

Museum in beweging08_017_MontreuxIn een beschutte baai van het Meer van Genève, ingesloten door wijnbergen, met op de achtergrond het adembenemende decor van de met sneeuw bedekte Alpen ligt de stad Montreux. Vanwege het buitengewoon milde klimaat wordt Montreux de Hoofdstad van de Waadtländer Rivièra genoemd. Hier gedijt een vegetatie, met pijnbomen, cipressen en palmbomen, die normaal gesproken eerder rond de Middellandse Zee te vinden is. Charlie Chaplin, Freddie Mercury en talrijke andere persoonlijkheden van wereldfaam woonden en wonen aan de Waadtländer Rivièra.

De lange, door bloemen omzoomde wandelweg langs het meer van Vevey via Montreux tot aan Slot Chillon nodigt tot flaneren uit. Culturele manifestaties zoals het Montreux Jazz Festival en ontelbare uitgaansmogelijkheden naar het bergachtige achterland of op het meer maken Montreux tot geliefde bestemming voor uitstapjes en vakantie. Uit de bloeitijd van de belle époque stammen veel van de huizen langs de oever, waaronder het prachtige Fairmont Le Montreux Palace. De stad beschikt met het Montreux Music and Convention Centre (2M2C) over een modern congres- en tentoonstellingscentrum.

Bezienswaardigheden Rochers-de-Naye

De tandradbaan van de Rochers-de-Naye bereikt na 1600 meter hoogteverschil een van de mooiste bergen met uitzichten van West-Zwitserland.

Golden Pass LineDe panoramatrein rijdt van Montreux via Gstaad naar het Berner Oberland met aansluiting op Luzern.

Boottocht Meer van GenèveDe gedeeltelijk nog met schepraderen aangedreven schepen brengen bezoekers naar de schilderachtige plaatsen langs de oevers.

Lavaux droomroute: van Corseaux tot Lutny08_018_CorseauxHet is een sprookje, dit Lavaux, bijna te mooi om waar te zijn.Klimmend en dalend langs de wijngaarden van Saint Saphorin (08_019) naar Lutry (08_24), is de Route de la Corniche een heerlijke tocht. Verspreid over 800 hectares, zijn de wijngaardterrassen op de steile hellingen boven het Meer van Genève het grootste aaneengesloten wijnbouwgebied van Zwitserland. Achthonderd jaar geleden aangelegd door Cisterciënzer monniken, zijn ze sinds 2007 beschermd door de UNESCO. Er zijn vele mooie wandelpaden o.a. naar Saint Saphorin, een stadje dat betovert met zijn smalle steegjes en charmante boerenhuizen. De kerktoren van Saint Saphorin siert menig wijnetiket.

Na de klim naar Chexbres (08_020) gaat de Route de la Corniche dwars over de wijnterrassen. De weggetjes zijn weliswaar smal, maar bieden altijd wel

gelegenheid om te stoppen en uit te stappen. Dat is maar goed ook, want men kan niet genoeg krijgen van de wijnhellingen, de stenen muurtjes, de wijnmakersdorpjes of het spiegelende Meer van Genève tegen een achtergrond van Alpentoppen.Na Epesses (08_021), het juweeltje dat op menig wijnetiket prijkt, gaat het via Riex (08_022) en Grandvaux (08_023) omlaag naar Lutry.

Olympisch goud08_025_LausanneDe ligging van Lausanne is zeer schilderachtig: geen wonder dat het Internationale Olympische Comité hier sinds 1914 is gevestigd. De stad is op drie heuvels gebouwd, wordt omgeven door wijnbergen en heeft het Meer van Genève aan de voeten. Aan de overkant rijzen de indrukwekkende Savooise Alpen op. De bezienswaardige oude binnenstad is grotendeels autovrij. Steegjes met cafés en boetiekjes kenmerken het straatbeeld in de middeleeuwse stadskern.

De oude binnenstad wordt gedomineerd door de kathedraal die als indrukwekkendste, vroeg-gotische bouwwerk van Zwitserland te boek staat. Lausanne was meer dan een millennium bisschopszetel. Rondom de kathedraal zijn winkelstraten, net als in het mooie havenkwartier Ouchy. De enige 'metro' van Zwitserland verbindt de verschillende stadswijken.

Bezienswaardig zijn de een zuidelijke sfeer ademende parken en prachtige, paleisachtige hotels zoals het Beau-Rivage Palace in Ouchy of het Hotel de l'Angleterre, waar ooit Lord Byron zijn intrek nam. Men kan hier genieten van de vele regionale specialiteiten, zoals bijvoorbeeld Kohlwurst mit Lauchgratin (gekookte worst met gegratineerde prei). Maar de door zijn collega's tot 'Cuisinier du siècle' (kok van de eeuw) gekroonde chef-kok Fredy Girardet is intussen gepensioneerd en heeft de scepter in het Hôtel de Ville aan zijn chef-kok Philippe Rochat overgedragen.

Ook cultuurliefhebbers komen in Lausanne helemaal aan hun trekken: de Collection de l'Art Brut in het slot Beaulieu, de Fondation de l'Hermitage, het fotomuseum Musée de l'Elysée, het pijpenmuseum en nog vele andere zijn een bezoekje waard. Ook het theater- en muziekaanbod is bovengemiddeld. Het wereldberoemde Béjart Ballet is gevestigd in Lausanne.

Lausanne is de zetel van het Olympische Comité. Ook het Olympische Museum is hier gevestigd. Sport staat sowieso hoog aangeschreven in deze 'Olympische hoofdstad' met de internationale atletiekmeeting Athletissima en de Lausanne Marathon.

Bezienswaardigheden Oude binnenstad

Mooie autovrije straten rondom de indrukwekkende kathedraal. Sinds 1405 en ook nu nog roept de nachtwacht vanaf de klokkentoren de uren af tussen 22:00 en 02:00 uur.

Olympisch MuseumHet concept om een museum aan de Olympische Spelen te wijden gaat terug naar Pierre de Coubertin, die in 1896 de spelen nieuw leven heeft ingeblazen en de stichting van het International Olympisch Comité (IOC). Geopend in 1993, weerspiegelt het Olympisch Museum de geest van de sport die landen samen brengt. 's Werelds grootste informatiecentrum over de Olympische spelen is gevestigd in een opvallend, modern gebouw.

Een interactieve tentoonstelling geeft een overzicht van de geschiedenis van de Spelen van 1896 in Athene tot heden aan de hand van documenten, films en een verzameling waardevolle voorwerpen die dateren van het oude Griekenland tot heden.

Boottochten op het Meer van Genève Musee de l’Art brut

Wereldwijd unieke verzameling kunstwerken die door 'niet-kunstenaars' in psychiatrische klinieken en gevangenissen werden geschapen.

Fondation de l'HermitageIn een prachtig buitenverblijf uit de 19e eeuw toont deze stichting wisselende kunsttentoonstellingen van zeer hoog niveau.

Train des VignesRustig treinreisje in de 'Zug der Reben' (de wijntrein) van Vevey naar Chexbres door de wijnbouwstreek van het Lavaux hoog boven het Meer van Genève.

Kuifje in de stad08_026_NyonHet fraaie stadje Nyon ligt aan het Meer van Genève, halverwege Genève en Lausanne te midden van de wijngaarden van La Côte. Veel opgravingen en bezienswaardigheden uit de tijd van de Helvetiërs, de Romeinen en uit de Middeleeuwen getuigen van een bewogen geschiedenis. In de zomer is de plaats een paradijs voor watersport- en natuurvrienden.Op een kleine heuvel in de plantsoenen aan het meer herinneren drie Corinthische zuilen aan het Romeinse tijdperk. Nadat Julius Caesar Gallië had veroverd besloot hij op het grondgebied van de huidige stad Nyon de kolonie Iulia Equestris met het centrum Noviodunum te stichten, waarvan de opgravingen in het Romeinse museum getuige zijn.

De graven van Savoye bouwden in de 13e eeuw op Romeinse ruïnes een machtig slot, dat door vijf torens wordt gedomineerd. Tegenwoordig bevindt zich in dit slot boven de oude binnenstad het Musée Historique et des Porcelaines met waardevolle stukken uit de vroegere porseleinmanufactuur van Nyon. Vanaf de 16e eeuw kwam de stad onder de heerschappij van Bern, waaraan de huizen met een galerij (arcades) op het marktplein nog herinneren.

Boven het oeverkwartier kan men op een wandelpad genieten van het mooie uitzicht op het meer, de 'huisberg' van Genève de Mont Salève en de Mont Blanc.

Nyon wordt omgeven door wijnbergen. De Route du Vignoble de la Côte van Versoix bij Genève via Nyon naar Morges is gewijd aan de wijnen van La Côte en andere regionale specialiteiten. Uit het meer komt, passend bij de wijn, de lokale vis op tafel.Een lokaal spoortje geeft toegang tot het achterland van de streek tot aan het vakantieoord in de Jura Saint-Cergue en tot de Franse grens in La Cure.Heel bijzonder is de Tobleroneweg (wandelpad langs de Toblerone-linie), die geenszins gewijd is aan de beroemde driehoekige chocola, maar de erop lijkende tankversperringen van de zogenoemde 'Promenthouse-Linie', die zich van de voet van de Jura naar het Meer van Genève uitstrekt. Een gemarkeerd pad geeft een indruk van het verdedigingswerk uit de Tweede Wereldoorlog.

Bezienswaardigheden

Oude binnenstadArcades naar Berns voorbeeld en een gedeeltelijk uit de 13e eeuw stammend kasteel met vijf ronde torens.

Musée du LémanInformatie over het ontstaan van het Meer van Genève: flora, fauna en de geschiedenis van scheepvaart en visserij. Met kinderatelier.

Slot PranginsEnkele kilometers buiten Nyon is een afdeling van het Schweizerisches Landesmuseum (Zwitserse Streekmuseum) ondergebracht. In een aantrekkelijke omlijsting wordt onder de naam 'De weg naar het heden' de geschiedenis van Zwitserland in de 18e en de 19e eeuw toegankelijk gemaakt.

Arboretum in AubonneIn het dal van de Aubonne legde het kanton Waadt in 1963 de eerste bomentuin van Zwitserland aan, die 3000 inheemse en ingevoerde boomsoorten toont.

Dierentuin La Garenne in Le VaudEen kijkje in de Europese dierenwereld met wolven, lynxen, vossen, reptielen en een groot aantal Europese roofvogels in een mooi complex.

La Dôle (1677 m)Machtige rotskoepel boven de stad met bijna alpine vegetatie en panorama op het Meer van Genève, de stad Genève en de Walliser Alpen tot aan de Mont Blanc.

Parc Jurassien Vaudois75 km2 bos- en weidelandschap van nationaal belang, met mooie uitzichtpunten. Infocentrum in St-George.

Kuifje in NyonOntdek in een minigids de avontuurlijke reis, die Kuifje en kapitein Haddock door Nyon hebben gemaakt op zoek naar professor Zonnebloem.

Na Nyon is Genève (23 km) de laatste stad van dit gedeelte van de route.Gaat men niet naar Genève, dan kan in Nyon 'overgestapt' worden naar09_001-Vich, het begin van route 09_van Genève naar Neuchâtel.

Afstand tot de route 45 km heen en terug

Vredige waterstraal08_027_GenèveVerscholen tussen de nabijgelegen Alpentoppen en de heuvelrug van de Jura ligt de Franstalige stad Genève in de bocht waar de Rhône het Meer van Genève verlaat. Met zijn humanitaire traditie en grootsteedse flair wordt de Europese zetel van de VN en hoofdzetel van het Rode Kruis 'Hoofdstad van de Vrede' genoemd.

Het symbool van de 'kleinste metropool ter wereld' is de Jet d’Eau, een fontein aan de rand van het Meer van Genève. Op de rechteroever van het meer bevinden zich de meeste grote hotels en veel restaurants. Boven de linkeroever troont de oude binnenstad, met het winkelcentrum, gedomineerd door de kathedraal St-Pierre. Maar het eigenlijke centrum van de oude binnenstad is de Place du Bourg-de-Four, dat wordt beschouwd als oudste plein van de stad. Kades, wandelpaden langs het meer, ontelbare parken, drukke steegjes in de oude binnenstad en elegante winkels nodigen tot flaneren uit. Een van de best bewaard gebleven oude straten is de Grand-Rue, waar Jean-Jacques Rousseau werd geboren. De 'mouettes', een soort watertaxi, maken de overtocht van de

ene naar de andere oever mogelijk en grotere schepen nodigen tot een boottocht op het Meer van Genève uit.

Genève is de meest internationale stad van Zwitserland, want hier bevindt zich de Europese zetel van de VN. Ook het Internationale Rode Kruis regelt van hier zijn humanitaire acties. Genève is naast congresoord ook centrum van cultuur en geschiedenis en van beurzen en tentoonstellingen. Het Horloge Fleurie in de Engelse Tuin is een wereldberoemd symbool van de Geneefse horloge industrie.

Cultureel heeft de stad veel te bieden. In het Grand Théâtre, de opera van Genève, treden internationaal bekende kunstenaars op. Het Musée international de l'horlogerie is een uurwerkmuseum met een collectie sier- en speeluurwerken. Het Internationale Museum van het Rode Kruis en de Rode Halve Maan geeft inzicht in het werk van de humanitaire organisatie.

Bezienswaardigheden Jet d’Eau

De fontein spuit met een snelheid van 200 km/u het water 140 m hoog. Kathedraal Saint-Pierre

Vanaf de noordtoren van de basiliek met zijn drie schepen in de oude binnenstad heeft men een uniek uitzicht op de stad en het meer.

Paleis der Verenigde Naties Internationaal Museum van het Rode Kruis

De geboorteplaats van het Internationale Rode Kruis herbergt het enige museum, gewijd aan de geschiedenis en het werk van deze organisatie.

Berg Salève (Frankrijk)Kabelbaan naar 1100 m met een uniek uitzicht op de stad Genève, het Meer van Genève, de Alpenketen, de Jura en de Mont Blanc.

Route 09_Van Genève naar Neuchâtel 135 km (157 km)Betoverende ontdekkingenVinger aan de polsWat een ongelooflijk contrast: aan de ene kant Genève met haar multiculturele flair en bijna mediterrane sfeer, aan de andere kant de Vallée de Joux met zijn wild-romantische landschappen en historische dorpjes tussen de Jura bergketens. De overeenkomst tussen die twee contrasten is hun kosmopolitische houding: terwijl de wereldpolitiek de vinger aan de pols houdt in Genève, tikt de tijd gewoon door in het achterland, het centrum van de Zwitserse horloge industrie, normgevend over de hele wereld. De Grand Tour is hier een reis door de tijd.

Marmite de l'EscaladeAls je in de winkels in Genève chocoladepotjes ziet, kan het L'Escalade-festival niet ver weg zijn. Het wordt gevierd in de nacht van 11 op 12 december ter herinnering aan de avond in 1602, toen de troepen van de hertog van Savoye een poging deden de stad te bestormen.Dat mislukte, o.a. door de 'heldendaad' van Mère Royaume, die op de muur klom en de inhoud van haar soeppan over het hoofd van een soldaat goot. Om dit te herdenken, eet men potjes (marmites) van chocolade, gevuld met marsepein groenten.

Col du Marchairuz droomroute: van Vich naar Le Brassus

In afzondering en stilte de verlaten wegen volgen en ondergedompeld worden in de mysteries van de Jura: dat is mogelijk op het traject tussen het Meer van Genève en het Lac de Joux. De klim bij Vich (09_001) gaat door het romantische wijndorp Begnins (09_002) en naar St. George (09_003). Op de Col du Marchairuz is er het schitterende uitzicht over het Waadtland, het Meer van Genève en de Alpen tot aan de indrukwekkende Mont Blanc. De glooiende afdaling door lichte bossen en over groene weiden is een weldaad voor de zintuigen. In het oerdal Vallée de Joux rijdt men, o.a. in Le Brassus (09_004), door de sporen van de tijd in de richting van het Lac du Joux.

Via Le Sentier (09_005) met zijn horlogemuseum, Fleurier (09_006), Noiraigue (09_007) en Rochefort (09_008) bereikt men uiteindelijk Neuchâtel (09_009), het eindpunt van dit traject van de Grand Tour.

09_005_Le SentierEen eigen wereld in een harde, ongerepte natuur: dat is het tussen twee Juraketens ingeklemde Vallée de Joux met het gelijknamige meer en z'n lange traditie van de horlogemakerskunst. Langs het Lac de Joux, door sparrenbossen en Jurassische veenlandschappen, loopt een regionale spoorlijn van Vallorbe tot aan Le Sentier en Le Brassus.

Het dorp Le Sentier is de bakermat van de Zwitserse horloge-industrie. Het museum Espace Horloger geeft de bezoekers inzicht in de boeiende geschiedenis van de tijdmeting en het ingenieuze beroep van horlogemaker. Bezoekers kunnen een kijkje nemen op de verschillende afdelingen, waaronder de reconstructie van een oude horlogewerkplaats en zelfs hun eigen horloge in elkaar zetten (vooraf reserveren noodzakelijk).

09_008_RochefortNa Rochefort is Neuchâtel (10 km) de laatste stad van dit gedeelte van de route.Heeft men de Grand Tour gevolgd vanaf route_01_Van Bazel naar Neuchâtel, dan is Neuchâtel al bezocht en eindigt de Grand Tour hier (en kan men vanafRochefort huiswaarts).

09_009_NeuchâtelZie 01_010