#120 November 2008 magma-online.nl

Magazin

e over Materiaalgebruik

10

11

6

19

20

27 20

23

15

NieuwVoor opdrachtgevers, ontwerpers en aannemers

lichtbeton

Keihard en doorzichtig

3#1 - 20 novem

ber 2008

Magazin

e over Materiaalgebruik

O nder druk wordt alles vloeibaar. Zo kunnen nieuwe ideeën onder tijdsdruk razendsnel vorm krijgen. Slechts enkele weken zaten er tussen het eerste idee voor een nieuw tijdschrift over materiaalgebruik in de bouw en het allereerste nummer van MagMa dat u nu in handen heeft.

Onder druk vloeien ook schijnbaar onmengbare componenten samen. MagMa mengt journalistieke expertise met bouwkundige kennis en de ervaring van verschillende vakbladredacties. MagMa is niet alleen voor architecten, projectontwikkelaars, aannemers of toeleveranciers, maar voor iedereen in de bouw die te maken heeft met de keuze en de toepassing van materialen.

MagMa brengt de kwaliteit van vakliteratuur maar dan in een eigentijdse, toegankelijke vorm. Op deze manier willen we iedereen op een snelle en plezierige manier op de hoogte brengen van de spannendste ontwikkelingen. Zo besteedt elk nummer aandacht aan nieuwe materialen. Met dit keer onder meer de spectaculaire lichtdoorlatende betonproducten van Luccon.

De introductie van nieuwe producten in de praktijk krijgt een vaste plek in de rubriek de Bouwdoop. Met deze keer een kogel-vormig led-lampje dat Alenco speciaal ontwikkelde voor het Luxor theater in Arnhem. Met de instelbare verlichting krijgt de bezoeker van het moderne poppodium het gevoel onder een sterrenhemel te staan.

MagMa informeert ook over nieuwe vindingen. Rogier Donkervoort van TNO bijt de spits af met zijn nieuwe vloer- en installatieconcept. Daarmee weet hij de bouwtijd voor woningen terug te dringen van 145 naar 60 dagen.

Bamboe is het Hot Material van deze eerste MagMa. Denk dan niet meteen aan ouderwetse rotanstoeltjes, maar aan mooie parketvloeren en zelfs badkuipen van bamboe. Pablo van der Lugt van de TU Delft legt uit waarom deze natuurlijke grondstof hét moderne en milieuvriendelijke alternatief is voor tropisch hardhout. Laat u verrassen.

Veel lees-, kijk- en bladerplezier in deze en de volgende MagMa's.

Irene de BelHoofdredacteur

P.S. Ik hoor graag wat u van de eerste MagMa vindt op magma@sdu.nl

MAgMA #1

20 november 2008

magma-online.nl

Tips en persberichten voor de

redactie kunt u mailen naar

magma@sdu.nl

UITgeVeR

Nina Nannini

HOOfDReDAcTeUR

Irene de Bel

MeDeweRkeRS

cecile elffers, frank de groot, Maartje Henket,

Armand Landman, Mensje Melchior (eindredactie),

Pieter de Mos, Rien van Overveld, Laurens Pels,

Tieneke wilms, Joop wilschut, Ivo van woerden

fOTOgRAfIe

christiaan de Bruijne, Jan Jong, Luuk kramer,

Joep kroes, wilma kuijvenhoven, Ben te Raa,

Sam Rentmeester

ONTweRP

Lava grafisch ontwerpers, Amsterdam (Jeroen Disch)

ABONNeMeNTeN

MagMa wordt gratis verspreid onder een selectie

van abonnees van toonaangevende Sdu bouwtitels,

waaronder cobouw, de Architect, NBD Magazine en

Vastgoedmarkt.

ADVeRTeNTIeS

Meer informatie over advertentiemogelijkheden

en tarieven vindt u op www.bereikdebouw.nl.

Ook kunt u contact opnemen met Jennefer keyzer:

tel 070 – 378 03 27, e-mail j.keyzer@sdu.nl

Oplage: 15.250

ISSN 1877-0711

Sdu Uitgevers

Postbus 20025

2500 eA Den Haag

©2008

In samenwerking met:

Energie besparen

Energie winnenwww.schueco.nlSCHUCOH0420_Banner_Magma_Novembe1 1 12-11-2008 10:05:44

(advertentie)

15

16

16

23

20

20

4

#1 - 20 november 2008

Chri

stia

an d

e Br

uijn

e

Het Kraanspoor van OTH Architecten viel afgelopen we-ken drie keer in de prijzen. Het Amsterdamse kantoorgebouw ontving de Glas Award 2008, de Nationale Staalprijs 2008 in de categorie utiliteitsbouw en een ULI Global Award for Excellence.

‘Het bijzondere concept, waarbij een oude betonnen kraanbaan een nieuw leven krijgt als fundament voor een eigentijds kantoor, is een inspi-rerend voorbeeld van respectvol hergebruik van industrieel erfgoed’, aldus de jury van de Staalprijs.

De jury van de Glas Award roemde de 300 meter lange dub-bele klimaatgevel uitgevoerd in glas door Brakel Atmos uit Uden. ‘De totale transparantie maakt het gebouw zowel overdag als ‘s avonds tot een icoon op de Noordelijke IJ-oever.’

5#1 - 20 novem

ber 2008

Icoon aan het IJ

D raaideurfabrikant Boon edam heeft een draaideur ontwikkeld die energie opwekt. Het eerste exemplaar staat in de oude stationsrestauratie van station Driebergen-Zeist. Dit res-taurant is op geheel ecologische wijze vernieuwd door architectenbureau RAU uit Amsterdam.

De draaideur, van het type Tour-niket, is uitgerust met een speciale generator. Die wordt aangedreven door de omwentelingen van de deur. Supercondensatoren slaan de energie op. De led-lampen in het plafond branden op de draaideurenergie.

Als je door de deur loopt, geven ledlampjes aan hoeveel energie je op-wekt. Op een scherm in het gebouw is de totale hoevelheid opgewekte energie af te lezen. Met de draaideur bespaart Natuurcafé La Porte naar verwachting 4600 kwh per jaar ten opzichte van schuifdeuren.

boonedam.nl

V ebo heeft een extra lichte plafondplaat met metselwerk uit-straling ontwikkeld. De plaat bestaat uit een geprefabriceerd systeem van cementvezelplaat beplakt met steenstrips. De dikte van de ce-mentvezelplaat is 18 mm, de totale dikte van de plaat met steenstrips bedraagt zo'n 43 mm. Vebo kan de plaat leveren in afmetingen tot 2,50 x 1,22 m. De extra lichte plafondplaat is met 80 kg/m2 ruim

nieuws

duurzaam

lichtgewicht

drie keer zo licht als de standaard prefab betonplaat met steenstrips. De constructie waar het plafond-systeem aan komt te hangen kan daardoor lichter worden uitgevoerd. De baksteen-plafondplaat wordt blind verankerd aan de bovenlig-gende hoofdconstructie met een aluminium montagesysteem waar Vebo 10 garantie op geeft.

vebo.nl

de indicator geeft

aan hoeveel energie de

draaideur opwekt

7#1 - 20 novem

ber 2008

Meer productnieuws:

nbd-online.nl

luchtig

M et de nieuwe vouwramen van euro-deur is het mogelijk om grote delen van gevels te openen. De grote vouwramen laten in geslo-ten toestand veel daglicht binnen. en als ze open staan, lijkt het bijna alsof je buiten bent. De ruimte lijkt dan een soort overdekt terras. Dat gevoel wordt versterkt doordat de nieuwe vouwramen horizontaal openklappen. In geopende toestand vormen de ramen een soort glazen luifel. Voordeel is ook dat ze dan bin-nen geen ruimte in beslag nemen. Het opengooien van de gevel kan

D e nieuwe zonwering Log-gia van Renson bestaat uit alumi-nium lamellen in een raamwerk. Het gevelelement voor ramen en balkons regelt de inval van zonlicht en warmte. De Loggia is toepasbaar bij zowel nieuwbouw- als renovatie-projecten. Renson ontwikkelde ver-schillende raamwerken, afhankelijk van de gewenste afmetingen en de plaatselijke windkracht. De profielen in geëxtrudeerd aluminium kunnen geanodiseerd (20 micron) worden, of thermisch gelakt in alle RAL-tinten (60-70 micron).

renson.be

8

#1 - 20 november 2008

B endywood is massief hout, maar toch buigbaar. Droog en koud, zonder gebruik te maken van che-micaliën of andere toevoegingen, is het hout in allerlei vormen te buigen. Het maken van bijvoorbeeld een ge-draaide trapleuning is daardoor veel minder bewerkelijk en kostbaar.

De Italiaanse producent candidus Prugger company ontwikkelde een bewerkingsmethode om de celwan-den in het hout zacht te maken. 'Dat gebeurt met stoom terwijl we het hout in de lengte samenpersen', zegt Siria Rizzi van candidus Prug-ger. 'Deze thermisch-mechanische bewerking verandert de structuur van het houtcellen, waardoor het hout extreem soepel en buigbaar wordt. De celwanden veranderen tijdens de bewerking namelijk in een soort accordeon. Daardoor kunnen ze uitrekken als het hout gebogen wordt, zonder dat ze breken.'

zowel handmatig als elektrisch. In het Amsterdamse nieuw-

bouwcomplex Albatros zijn de vouwramen van euro-deur voor het eerst toegepast. Die ramen, van 2 bij 1,9 meter, klapen in twee delen omhoog. Het bovenste deel tuimelt en het onderste deel scharniert. In het Amsterdamse restaurant Open zit een model van de nieuwe vouw-ramen.

euro-deur.nl

Na dit proces is het hout normaal te bewerken. Het hout kan tot een radius van 10 keer zijn eigen dikte gebogen worden. Dunne elemen-ten zijn met de hand te buigen en dikkere elementen met de rolbuig-machine.

een nadeel is dat Bendywood niet waterbestendig is en dus niet buitenshuis te gebruiken is en droog opgeslagen moet worden. Ook het gebruik van lijmen en beitsen op waterbasis is af te raden.

Bendywood is verkrijgbaar in ahorn, essen, europees en Ameri-kaans eiken tot een lengte van 1,65 meter en in beuken tot een lengte van 2,2 meter. Met verbindingen zijn lengtes tot 6,6 meter mogelijk.

rijsoort.nl/bendywood

creatief

zonwering

D e schaapskooi in Almere viel als enige Nederlandse inzending in de prijzen op het world Archi-tecture festival in Barcelona, in de categorie Pleasure.

De jury van de wAf Awards, met daarin onder andere francine Houben, prees de balans tussen ar-chitectuur en natuur in het ontwerp van 70f architecture. ‘De architec-ten kregen de opdracht om in een park een bescheiden huisvesting te ontwerpen voor de gemeentescha-pen, met een bezoekerscentrum erin. Het resultaat is een kokervor-mig gebouw dat de architectuur met de natuur verbindt, zowel van binnen als van buiten’, aldus de jury.

De stal, die uitgevoerd is als pot-stal, heeft een homogene asymme-trische doorsnede. De constructie bestaat uit gebogen stalen spanten die zijn bekleed met western Red cedar. Met het materiaal wilden de ontwerpers de bijzondere koker-vorm benadrukken en het samen-spel met de omgeving versterken. Om de steriele vorm te breken, zijn houtdelen met drie verschillende breedtes willekeurig door elkaar gebruikt.

schaapskooi

9#1 - 20 novem

ber 2008

Almere heeft zo’n tachtig schapen die de Berenklauw rond het vroege Vogelbos en in het kromslootpark opeten en zo binnen de perken houden. De stal is zo ingericht dat burgers en schoolklas-sen een bezoekje kunnen brengen. Verder is er op de verdieping op de kop een verblijf voor de schaaps-herderin die tijdens het lammeren ook ‘s nachts aanwezig moet zijn en een kantoor voor de stichting landschapsbeheer.

kemphaan.nl

oM de steriele vorM te

breken, zijn houtdelen Met

drie verschillende breedtes

willekeurig door elkaar

gebruikt

Ben

te r

aa

Luuk

kra

mer

T respa International, fabrikant van architectonische plaatmateri-alen voor gevelbekleding, introdu-ceert een extra groot formaat Mete-on-gevelplaten. Het nieuwe formaat, aangeduid met Zf, is maximaal 4270 x 2130 mm. De nieuwe vormen omvatten onder andere vierkanten van 2 x 2 m of rechthoeken van 2 x 1 m. De grote afmetingen zou een besparing op zaagverliezen kunnen betekenen en meer ontwerpvrijheid geven aan architecten.

D e nieuwe dakkapel van Havadi is snel en goedkoop toe te passen bij renovatie of nieuwbouw van woningen. De basis bestaat uit geëxpandeerd polystyreen (ePS) waardoor de dakkapel een hoge isolatiewaarde heeft. Het ePS wordt

D e mobiele scheidingswan-den en etalagepuien van kone Deur-systemen zijn speciaal ontwikkeld voor winkels of om instellingen te kunnen beschermen en af te schei-den. De scheidingswanden kunnen omhoog geschoven worden, in het plafond, waardoor de doorgang volledig vrij komt. Ze worden uit-

extra large

flexibel

betaalbaar

'Hiermee kunnen ze nieuwe vormen en combinaties creëren die, voorheen vanwege grootterestric-ties of omdat ze niet economisch waren, niet gerealiseerd konden worden', meldt Trespa. De Meteon-platen zijn gemaakt van harsen en houtvezels en leverbaar in verschil-lende kleuren, effecten en structu-ren.

trespa.nl

bekleed met een slijtvaste polyurea-laag om hem waterdicht en brand-werend te maken. Ten slotte krijgt de dakkapel een topcoating in een gewenste RAL-kleur. Havadi levert de lichtgewicht dakkapel in ver-schillende vormen en afmetingen:

gevoerd met horizontale aluminium-profielen of volledig in glas zonder tussenprofielen. De inbraakwerende variant heeft staalversterkte profie-len en automatische vergrendeling. Het glas wordt op maat gemaakt en kan worden uitgevoerd in veilig-heidsglas, slagvast polycarbonaat of gelaagd veiligheidsglas. Naar keuze is het glas geheel of gedeeltelijk transparant, gekleurd of voorzien van logo of andere informatie.

konedeursystemen.nl

met schuin, plat of spits dak en zelfs rond. De dakkapel is in enkele uren te monteren en onderhoudsarm.

havadi.nl

11#1 - 20 novem

ber 2008

aLdu

s Bo

uwin

nova

tie

lichtbeton

B eton, maar dan superdun en lichtdoorlatend. Verbazing alom toen een paar jaar geleden de eerste berichten en beelden van lichtdoorlatend beton, Litracon, naar buiten kwamen. Het product viel in de innovatieprijzen, maar toch bleef het daarna lang stil door juridische problemen met patentrechten. Toch ging het bedrijf Luccon in de luwte door met de ontwikkeling.

Nu toont Luccon de resulta-ten: lichtdoorlatende sandwich-elementen met thermische isolatie en superdun, buigbaar lichtdoorla-tend betonfineer. Door de verdere ontwikkeling is het patroon van de optische vezels veel boeiender en de maximale grootte van de elemen-ten is flink toegenomen.

De standaard, lichtbeton, heeft een plaatdikte van 2 cm en plaatgroottes tot maxi-maal 160 x 70 cm. De oppervlakken kunnen op verschillende manieren worden afgewerkt, bijvoorbeeld door slijpen, stralen en impregneren. Hoe dun het ook is, het materiaal blijft hoge-sterktebeton, met een maximale druksterkte van 90 N/mm2 en een buigtreks-terkte van minimaal 12 N/mm2.

LUccOtherm is een sandwiche-lement dat te gebruiken is voor alle gevelfuncties. Het is thermisch-isole-rend, lichtdoorlatend, brandwerend en vorstbestendig.

Het kan trouwens allemaal nog veel dunner. LUccO-fineer is 0,8 mm

13#1 - 20 novem

ber 2008

dik, buigbaar en dankzij de vezel-toepassing niet bijzonder breekbaar. Dit lichtdoorlatende betonfineer is te combineren met veel materia-len, waaronder glas. ´wie had dat gedacht; glas als dragend materiaal voor betonfineer’, meldt de fabrikant trots.

luccon.com

lichtbeton

Vorstbestendig, brandveilig, uv-bestendig. Maximale standaardgrootte: 160 x 70 x 2 cm. Bewerkingen: onder andere slijpen, boren, polijsten, frezen en zagen.

luccotherM

Geïntegreerd isolatiemateriaal, optische vezels, vorst- en uv-bestedig. Maximale standaardgrootte: 250 x 80 x 15 cm. Bewerkingen: o.a. slijpen, boren, polijsten en frezen.

lucco-fineer

Lichtdoorlatend betonfineer, driedimensionaal vorm te geven. Standaardgrootte: 100 x 50 cm. Dikte: 0,8 mm. Te combineren met glas.

luxorlive

Opdrachtgever Gemeente Arnhem LOcatie Willemsplein 10, Arnhem Functie Poppodium OOrsprOnKeLijK architect Willem Diehl, 1915 prOjectarchitect Architectenbureau Fritz, Bussum hOOFdaannemer Van Hoogevest Restauratie, Woerden BOuwFysisch adviseur DGMR, Arnhem start BOuw 2006 OpLevering maart 2008, opening september 2008 interieurBOuw Timmerfabriek Bos, Goudriaan KOstprijs 8 miljoen OppervLaKte 1665m2

instaLLateur Dekkers Koel-Combi www luxorlive.nl

ledlaMp g38

prOducent/OntwiKKeLaar Alenco BijzOnderheden kogelvorm, zuinigheid, licht gaat twee kanten op, zowel kleur als intensiteit programmeerbaar prijs 39 euro per lamp aFmetingen 78,3 mm hoog, diameter 38 mm gewicht 26 gram tOegepast in Plafond LuxorLive Arnhem, 400 lampen www alenco.nl

Maarten fritz -

architect

alex harren -

ontwikkelaar

de bouwdoop 14

#1 - 20 november 2008

Het oude Luxor-tHeater iN arNHem is verbouwd eN HeropeNd aLs poppodium LuxorLive. de vierHoNderd Led-kogeLLampjes iN Het pLafoNd steLeN de sHow. ‘Het is eeN eN aL verwoNderiNg.’tekst: CeCiLe eLffers Beelden: wiLma kuijvenhoven / joep kroes / jan jong fotografie

verenigt. Hij kan een oneindig aantal kleuren aannemen en is afzonderlijk te programmeren. Uniek aan de lamp is het uiterlijk. Tot nu toe hadden alle ledlampen een platte buisvorm, maar de g38 is een klassiek kogellampje, dat als twee druppels water lijkt op de kooldraadlampjes die het Luxorplafond bij de opening in 1915 sierden. Maar de g38 is vele malen duurzamer. De lamp gaat vijf tot tien jaar mee, en hoewel de lampen in zogenaamde strings van 32 stuks opereren, heeft de uitval van één lamp geen consequenties voor de rest. Ook opmerkelijk aan deze ledlamp is dat hij het licht niet één maar twee kanten op stuurt, zodat hij ook de gipsen plafondcassette, waar hij in vast zit, weet aan te lichten.

Lichttechnici krijgen een stuk meer te doen wanneer ze plotseling lampen tot hun beschikking hebben, waar van alles mee kan. Harren: ‘Dat hoorde ik al van de jon-gens van de Passengers Terminal in Amsterdam, voor wie we ook aanstuurbaar ledlicht ontwikkelden. Hun klanten zeggen: o, kan dat allemaal? Doe maar! want ja, de mo-gelijkheden zijn eindeloos. Je kunt elke losse lamp weer anders programmeren.’

A rchitect Maarten fritz (55) heeft zich gespecialiseerd in restau-raties en verbouwingen. fritz streed in 2004 met vier ander andere archi-tectenbureaus om de verbouwing van het toen al jaren verwaarloosde Luxor-theater. Hij was verguld met het binnenslepen van de opdracht. ‘Ik kende het theater nog uit mijn diensttijd, toen ik gelegerd was in Schaarsbergen. een ruige tent was Luxor destijds.’

Dat was wel anders in 1915, toen het filmtheater met veel allure werd gerealiseerd door de bekende architect willem Diehl. fritz: ‘Het plafondgewelf in de grote zaal van Luxor bestond uit honderden gipscassettes met daarin kooldraad-lampen, die gedimd konden worden maar nooit helemaal uitgingen. Tijdens de vertoning van een film bleven ze zachtjes branden, als een sterrenhemel. Dat was toen echt een technisch hoogstandje.

Dat idee wilde fritz voor het nieuwe Luxor weer gebruiken, maar dan met de modernste technieken. De architect: ‘De nieuwe verlichting doet recht aan de geschiedenis van Luxor, maar ook aan de nieuwe functie van het gebouw als poppo-dium. Bij een popzaal blijft het licht meestal beperkt tot het podium. Maar door de reguleerbare lampen voelt het publiek in Luxor zich on-derdeel van het concert.’

fritz stond versteld van de onge-kende mogelijkheden die de nieuw ontwikkelde verlichting biedt. ‘De 400 lampen zijn een soort pixels. Ze zijn afzonderlijk aan te sturen, je kunt er mee projecteren en het licht moeiteloos laten interacteren met de muziek. Het effect is een en al verwondering. Je wordt er echt even stil van.’

Sinds de opening in september bezoekt fritz het nieuwe LuxorLive nog regelmatig. ‘Ik ben bijzonder trots op dit Rijksmonument. Mijn stille hoop is dat ik er ooit nog eens Bob Dylan mag zien optreden.’

de 400 led-laMpen in het

plafondgewelf zijn een

soort pixels. je kunt er Mee

projecteren en ze laten

interacteren Met de Muziek.

A lex Harren (39) is managing director van Alenco, het bedrijf dat in 2006 speciaal voor Luxor de led-kogellamp g38 ontwikkelde. ‘wij zijn altijd op zoek naar klanten voor wie we de nieuwe technieken die we al op de plank hebben liggen, verder kunnen ontwikkelen. Het spannende van het Luxor-project was dat ik lange tijd niet geloofd werd - dat we zo’n lamp als de g38 werkelijk konden ontwikkelden vond men onvoorstelbaar. Dus ik maar zeggen: ‘we kunnen het echt!’ en als je dan uiteindelijk die nieuwe Luxorzaal inloopt... Dat is kicken, dan word je helemaal warm. Betoverend aan deze plafondverlichting is dat hij overal om je heen is. Je kunt nooit alle lampjes tegelijk in actie zien.’

De g38 is een dimbare lamp die alle laatste ledtechnieken in zich

15#1 - 20 novem

ber 2008

1 hoe werkt ‘t? ‘Het BetonBallon-concept werkt met een ballon als bekisting’, zegt bedenker Rob van Hove. ‘Binnen het concept speel je eigenlijk met de trekbelastin-gen in een constructie, met de wetten van de zwaarte-kracht. Je creëert een con-structievorm, waarin de druk op natuurlijke wijze afvloeit naar de fundering van het gebouw. Dit maakt het moge-lijk betonconstructies zonder wapening toe te passen.’

2 hoe kan de ballon al dat beton dragen? ‘Voor de schalen werken we meestal met een betonkwaliteit tussen B45 en B60. Om te voorkomen dat de ballon inzakt onder het gewicht van het beton, spuiten we er eerst een dunne laag op. Die zet de ballon vast. Daarna wordt de schil laagsgewijs en schijfsgewijs opgebouwd. De dikte van de schil is afhan-kelijk van de berekeningen. Door de bank genomen is die in de top slechts 6 cm en aan de voet ongeveer 20. Door te werken met hoogwaardig beton met versnellers, plas-tificeerders en fijne toeslag-stoffen voorkom je dat het beton wegloopt of wegglijdt en is de constructie binnen een paar dagen uitgehard. Ontkisten doe je door de ventilator uit te zetten, zodat de ballon leegloopt.’

3 voor welke situaties is de BetonBallon ge-schikt? ‘Met de techniek is elke vorm in ton- en kruisgewelven te realiseren voor kantoren, woningen, bedrijfsgebouwen of indus-triehallen. Overspanningen tot 300 meter zijn mogelijk. Nu ligt de grens nog bij 30 tot 35 meter.

Vloeren en wanden zijn aan de betonschil te kop-pelen en hebben daarop een versterkende en stabilise-rende werking. Sparingen zijn in de constructie op te nemen, mits niet te groot. De plaats en de vorm van de sparingen zijn bepalend voor de constructie.

Ook loopt er een onder-zoek naar toepassing van waterbestendig leem in plaats van beton. Dat zou mogelijk oplossingen kunnen bieden voor (semi) perma-nente huisvesting in nood- en rampgebieden.’

4wat zijn de voordelen? ‘Met de BetonBallon bespaar je gemiddeld 50 % op beton en 80 % op staal. Alleen bij de verbindingen van wanden en vloeren aan de schaal is nog wapeningsstaal nodig. en mocht er constructief om wat voor reden dan ook als-nog wapening nodig zijn dan kan dat met vezelwapening. De besparingen op materiaal en de snellere doorlooptijd, dus minder arbeidskosten, kunnen al snel leiden tot een kostenbesparing van 20% en 70% minder cO2-uitstoot.’

5 vragen over...

Het betoNbaLLoN-coNcept is eeN Nieuwe metHode om betoNNeN geweLfcoNstructies iN situ te fabricereN. vijf vrageN aaN rob vaN Hove, die Het coNcept bedacHt dat Nu de markt opgaat. tekst: joop wiLsChut Beeld: BB-Con

BetonBallon

gaudí van beton

Het BetonBallon-concept is een nieuwe methode om betonnen gewelfconstructies in situ te fabriceren. Geïn-spireerd door het Pantheon en de gebouwen van Gaudí, bedacht Rob van Hove, bouwproductontwikkelaar van BB-Con B.V. uit Vught de BetonBallon voor betaalbare gewelfconstructies.

BB-cOn.nL

5wie kan het BB-concept gebruiken? ‘In principe ontwerpt BB-con de gebouwen, maar ook andere architectenbureaus kunnen gebruik maken van het con-cept. ABT uit Velp voert de constructieve berekeningen uit. Je hebt wel een speciale aannemer nodig. De ontwik-keling en uitvoering van alle BetonBallon-projecten ligt in handen van Tien Projekten, onderdeel van BB-con. we verzorgen niet alleen de gewelfconstructies, maar realiseren het complete gebouw.

Het Brabantse Schijn-del krijgt waarschijnlijk de primeur: een kantoorgebouw van 14 meter hoog voor Mettler Autodemontage. In 2009 gaat dat project van start, maar de precieze data zijn nog niet bekend. Op de campus van de TU eindho-ven staat wel een prototype van 12 bij 12 meter en een hoogte van 7 meter.’

rob van hove

17#1 - 20 novem

ber 2008

duurzaaM

De laatste vier jaar heeft het Nederlandse bedrijf Moso een flinke groei doorgemaakt. ‘We zijn van acht naar zeventien me-dewerkers gegaan’, zegt woord-voerder Arnold Ruijg. ‘We hebben echt mee kunnen liften op het besef dat duurzaam verbouwen belangrijk is.’ Door de jaren heen heeft Moso een steeds breder assortiment gecreëerd. Ruijg: ‘Eerst kon je onze producten vooral vinden in een speciaal-zaak voor parket. Maar met de introductie van bamboematten, -tegels en -vloerbedekking heb-ben we een nieuwe doelgroep gevonden: bedrijven die zich richten op de bredere woning-inrichting.’

mOsO-BamBOe.nL

hot material

Bamboehet nieuwe hardhout

badkuipeN, parketvLoereN of LampeNkappeN; met bamboe kaN steeds meer. pabLo vaN der

Lugt promoveerde op de toepassiNgeN eN de miLieu-impact vaN de sNeL groeieNde grassoort.

‘Het is zo Hard aLs eikeN.’tekst: ivo van woerden Beelden: fasting fotografie / arjan van der vegte / moso

baMboestengels bestaan uit dichte vezelbundels

die in het Midden hol zijn. ze kunnen van zeer

klein tot 30 Meter hoog worden. baMboe groeit

ook goed op brakke grond en op steile hellingen.

al jaren woedt de discussie of baMboe een onkruid

is of niet.

18

#1 - 20 november 2008

eigentijdse baMboe

Van der Lugt initieerde het project ‘Dutch Design meets Bamboo’. Twintig Nederlandse ontwerpbureaus werden daarbij uitgedaagd een eigentijds pro-duct van bamboe te ontwikkelen. Opvallend; elke ontwerper koos een ander bamboemateriaal. De bouwkundige: ‘Van in hars gegoten ovaaltjes van bamboe tot fineer dat erg doorschijnend is en in de bekleding van lampen kan worden gebruikt.’

zOOprOducties.nL.

Z eg ‘bamboe’ en beelden van een luie reuzenpanda die onver-stoord op een tak zit te kauwen dringen zich op. Of, vooruit, mis-schien van een koloniaal interieur met ergens in een serre de ver-maarde rotanstoel. Maar bamboe is ondertussen veel meer dan die cliché’s. Het zit in het golvende dak van Terminal T4 van het Barajas vliegveld bij Madrid. er worden bad-kuipen, kuipstoelen, kamerscher-men, hoogwaardige parketvloeren en zelfs doodskisten van gemaakt.

Pablo van der Lugt (32) promo-veerde in oktober aan de TU Delft op de toepassingen van industrieel verwerkt bamboe. Uit zijn onderzoek blijkt dat het aandeel van bamboe op de west-europese markt 0,7 tot 0,8% is. ‘Ik schat het inmiddels op 1%’, zegt Van der Lugt. en hoewel dat nog vrij klein is, voorspelt hij een enorme groei. ‘er worden steeds meer toepassingen gevonden. Het Nederlandse bedrijf Moso - de grootste importeur van industriële bamboematerialen in west-europa - heeft bijvoorbeeld vloerbedek-king van bamboe ontwikkeld. Dat is gewoon op de rol verkrijgbaar en bestaat uit bamboestrips verlijmd met vilt. Heel makkelijk en handig en een prima alternatief voor laminaat vloeren.’

Vooral reuzenbamboe is zeer geschikt voor industrieel gebruik, simpelweg omdat van de kleinere bamboeplanten moeilijker latjes te snijden zijn. Van der Lugt: ‘Reu-zenbamboe heeft de kwaliteiten van hardhout zoals eiken en groeit sneller dan zacht hout. Het wordt duurzaam gewonnen, vooral in china. Door de snelle groei staat de plantage zo weer vol. De effecten op het milieu zijn aanzienlijk minder dan bij bijvoorbeeld de kap van

tropisch hardhout. Alleen het transport van de tropische en subtropische gebieden naar de importerende landen is niet goed voor het milieu, maar daar is dan ook wel alles mee gezegd.’

Hoe kan het dan toch dat we industrieel verwerkt bamboe nog niet eerder hebben ontdekt? ‘Het is in de ja-ren ’90 in china ontwikkeld. er gaat eerst een heel proces van bewustwording aan vooraf voordat iets een geaccep-teerd product is. Producenten, ontwerpers en architecten moeten allemaal bekend raken met de eigenschappen van het product en er iets in zien voor het de uiteinde-lijke consument bereikt.’

waar de consument misschien nog een beetje aan moet wennen, is dat bamboe bekend staat als ‘onkruid’. Van der Lugt: ‘Onkruid is een woord dat mensen geven aan een plant die snel en agres-sief groeit. Maar dat zijn juist de voordelen van bamboe; in een handomdraai heb je een enorme hoeveelheid hoogwaardig materiaal.’

Het proefschrift Design Interventions for Stimulating Bamboo commercialization’ van Pablo van der Lugt (ISBN 978-90-5155-047-4) is te bestellen op vssd.nl/hlf/m015.htm

‘reuzenbamboe heeft de

kwaliteiten van hardhout zoals eiken

en groeit sneller dan zacht hout.’

het plafond van de internationale

luchthaven barajas in Madrid is

van baMboe

stoel van baMboe

plaatMateriaal van Moso,

ontworpen door tejo

reMy en rené veenhuizen

baMboe badkuip van

Moso, naar ontwerp van

tischlerei nieuwendick

19#1 - 20 novem

ber 2008

pablo van de lugt

het strippen van

de baMboestaM

Waaraan moet een kruipruimte voldoen?

oMschrijving

eengezinswoning (nieuwbouw) met kruipruimte. De kruipruimte is bereikbaar via een luik.

antwoord

krachtens Bouwbesluit 2003 gelden alleen voorschriften voor een kruipruimte bij:• een houten vloer boven de kruip-

ruimte; en• aanwezigheid van een gasleiding

in de kruipruimte.

houten vloer boven de kruipruiMte

In dat geval is de mate van voch-tigheid van de kruipruimte mede van belang voor het bepalen van de uiterste grenstoestand van de hout-constructie. De rekenwaarde voor de sterkte voor hout is afhankelijk van de belastingsduurklasse en de klimaatklasse. De klimaatklasse is afhankelijk van het vochtgehalte in de kruipruimte. Dit heeft tot gevolg dat de rekenwaarde voor de sterkte in een vochtige kruipruimte (waarin bijvoorbeeld water blijft staan) lager is dan in een minder vochtige kruipruimte.

bouwbesluit

juridiscH adviseur dr. ir. rieN vaN overveLd geeft aNtwoord op aL uw bouwbesLuitvrageN. tekst, beeld: rien van overveLd, van overveLd BouwBesLuit advies

Ook een vraag over Bouwbesluit 2003? kijk op bouwregelsindepraktijk.nl

gasleiding in kruipruiMteIn NeN 1078 is het volgende bepaald: ‘Een voorziening

moet zo worden ontworpen en aangelegd dat deze op gasdichtheid kan worden beproefd.’ Op grond hiervan moet een gasleiding in een kruipruimte daarvoor geschikt en voldoende bereikbaar zijn. Uitgaande van NPR 3378 is dit het geval als de kruipruimte voldoet aan:a. blijvend droog zijn door de aanwezigheid van een water-

dichte bodemafsluiting; deze bestaat uit een waterdicht gewapende betonnen vloer met aansluitend waterdich-te opgaande wanden;

b. blijvend toegankelijk zijn voor inspectie, onderhoud en vervanging door middel van een kruipluik met afmetin-gen van ten minste 0,8 m x 0,5 m;

c. een vrije hoogte hebben van ten minste 0,7 m en niet zijn voorzien van obstakels die een vrije doorgang be-lemmeren;

d. geventileerd zijn met behulp van ventilatieopeningen, aangebracht in tegenover elkaar liggende buitenmuren.

In NPR 3378 is te lezen dat als de ruimte niet voldoet aan a. tot en met d., het in de kruipruimte gelegen deel van de gasinstallatie:• gezien moet worden als ‘weggewerkt, onbereikbaar’; en• zijn voorzien van een mantelbuis.

kruipruiMte

vOOrschriFt(en) artikelen 2.7 en 2.71 Bouwbesluit 2003 uiterste grenstOestand artikel 2.7, lid 1, onder 6 Bouwbesluit 2003 + NEN 6760 reKenwaarde vOOr de sterKte onderdeel 9.1.1.2 NEN 6720 KLimaatKLasse onderdeel 9.3.7 NEN 6720 nen 1078 onderdeel 5.2.1 Positie leiding. Verwijzingspad: artikel 2.71. lid 2 Bouwbesluit 2003 + artikel 1.6, lid 2 Regeling Bouwbesluit 2003 npr 3378 deel 6 Bovengrondse leidingen, onderdeel 2.3 manteLBuis in onderdeel 2.4 van NPR 3378 is aangegeven waaraan een mantelbuis moet voldoen als een gasleiding in een kruipruimte moet zijn voorzien van een mantelbuis

vraag

20

#1 - 20 november 2008

‘we kunnen de bouwtijd van een woning nu halveren’

‘H et concept is niet eens zo hightech. Hoewel er wel een hoop nieuwe technieken bij komen kijken, is het innoverende vooral dat het de kennis van een hele bouwkolom combineert.

Het resultaat is een prefab vloer met vlakke bovenkant waarin drie installatietechnieken zijn verwerkt: elektrotechniek, sanitair en klimaat. Hierdoor hoeven er geen buizen meer in de vloer te worden gestort. De vloer wordt op maat gemaakt en de installatie vindt in de laatste we-ken van de afbouwfase plaats. een installateur die normaal gesproken

acht tot twaalf keer moet terugko-men, hoeft dat nu nog maar twee keer. De bouwwereld slaat daarmee een enorme efficiëntieslag en het leidt tot een flinke bouwtijdverkor-ting.

De reductie van arbeid is ook meteen het grootste voordeel. een aannemer kan door de halvering van de bouwtijd met hetzelfde aantal mensen twee keer zoveel woningen neerzetten. De vele manuren die normaal gesproken aan de bouw van de woning worden besteed, komen nu voor een aanzienlijk deel te vervallen. De manuren verschui-

de vinding van...

ir. rogier doNkervoort werkt voor tNo aLs projectLeider aaN Het iNNovatieproject ‘Nieuwe vLoer- eN iNstaLLatiecoNcepteN’. bij de reaLisatie vaN twee demoNstratiewoNiNgeN vaN bouwbedrijf muLder obdam Lukte Het om de bouwtijd fLiNk terug te breNgeN; vaN 145 Naar 60 dageN. de Nieuwe vLoer betekeNt eeN eNorme efficiëNtiesLag.tekst: Laurens peLs Beeld: sam rentmeester

rogier donkervoort

ven ook doordat de fabriek de vloer al kant-en-klaar maakt.

Ook voor de consument betekent de prefab vloer een groot voordeel. De vloer wordt namelijk pas in de af-rondingsfase van de bouw geïnstal-leerd. Voorheen moest een koper bij wijze van spreken wanneer de eerste heipalen de grond ingingen, al beslissen waar hij zijn tv, badka-mer en computer wilde hebben. Doordat het systeem gebruik maakt van verdeelunits per verdieping kan de koper tot een aantal weken voor de oplevering beslissen waar hij de stopcontacten wil hebben. Op elke verdieping wordt de elektriciteit en data-installatie via die verdeelunit geregeld. De verdeelunit heeft een blijvend bereikbare en uitbreidbare verbinding met de meterkast.

Als projectleider zorg ik voor de integrale aanpak van het project. Het project loopt al sinds 2003 en we werken samen met Bouwend Nederland, Uneto-VNI, ABB, Hager Tehalit en vloerfabrikanten Dycore en echostreek. er zijn dus veel men-sen bij betrokken, die allemaal weer heel veel ideeën hebben ingebracht. Het moeilijkste - en tegelijkertijd het mooiste - is om het speelveld van de betrokken bedrijven open te breken en zo nieuwe innovatieruimte te creëren.

we willen nu nog een keer demonstratiehuizen bouwen, om de resultaten verder te valideren en fabrikanten de tijd te geven een fabricagelijn voor de vloer op te zetten. we willen alles nog goed be-geleiden voordat de markt er verder mee gaat.’

21#1 - 20 novem

ber 2008

Ook een vraag over Bouwbesluit 2003? kijk op bouwregelsindepraktijk.nl

Groene daken zijn geen hype

markttrends

arcHitecteN zijN bijzoNder eNtHousiast over groeNe dakeN.tekst: mensje meLChior beeld: jorgen kooLwijk

architecten

aannemers B&u

daKBedeKKers

instaLLateurs

architecten

aannemers B&u

daKBedeKKers

instaLLateurs

architecten

aannemers B&u

daKBedeKKers

instaLLateurs

geluidsoverlast wateroverlast luchtvervuiling Minder energieverbuik

koeling gebouw

groene daken in de Muntstraat

in haarleM

wat is uw houding ten aanzien van

groene daken?

groene daken zijn een hype die over

5 jaar weer voorbij is

groene daken zijn oplossing voor…

pOsitieF

mee eens

ja

neutraaL

neutraaL

nee

negatieF

mee Oneens

geen mening

geen meningV ooral architecten zien groene daken zitten, voor energiebesparing en de koeling van gebouwen. Dat blijkt uit eigen onderzoek van USP Marketing consul-tancy onder 281 architecten, aannemers, dakdekkers en installateurs. groene daken zijn bedekt met mos, gras, planten of bomen en kun-nen de oplossing zijn voor veel milieuproblemen in de steden, zoals wateroverlast en luchtvervuiling.

De architecten zijn het meest bekend met het concept van de groene daken; maar liefst 85% kent het begrip. en bekend maakt bemind. De architecten zijn de grootste fan van de natuurlijke dakbedekking; maar liefst 70% is positief

over groene daken. Van de installateurs, die vooral van-wege het energieverbruik en de koeling te maken hebben met groene daken, heeft 35% een positieve houding.

Maar zijn de groene daken ook echt de oplossing voor milieuproblemen? Opval-lend is dat alle marktpartijen vooral de voordelen voor het gebouw zelf zien en niet zozeer de oplossing die groene daken kunnen zijn voor geluidsoverlast of lucht-vervuiling. Alle marktpartijen vinden dat groene daken goed zijn voor het koelen van gebouwen en het terugdrin-gen van het energieverbruik. De natuurlijke daken worden veel minder gezien als oplos-sing voor milieuproblemen.

23#1 - 20 novem

ber 2008

bouwfouten

bouwmateriaLeN HebbeN Niet Het eeuwige LeveN, vooraL Niet aLs ze Niet goed zijN aaNgebracHt. Hier wat voorbeeLdeN vaN situaties waar Het misgiNg. Beeld: Bureau voor BouwpathoLogie, BouwpathoLogie.nL

bij dit flauw hellende dak is het lood van de dakraMen onvoldoende

waterafvoerend aangebracht. ter plaatse van de dakvensters dringt regenwater

daardoor eenvoudig naar binnen.

door een lekkage in de dakbedekking ontstaat schiMMelvorMing

scheuren in de gevel door wegzakken van de fundering

het hout is aangetast door insecten

geveldelen weggewaaid door gebrekkige Montage

24

#1 - 20 november 2008

Zelf ook voorbeelden van bouwfouten? Mail ze naar magma@sdu.nl

jongeren bouwen het zelf

Studio NL-D heeft de prijsvraag gewonnen voor het 'Haus der Projekte' in Hamburg. Het aan de oever van een zijarm van de elbe gelegen ‘Haus der Projekte’ wordt een opleidings- en ontmoe-tingsplek voor jongeren uit de probleemwijk Ved-del. Zij krijgen in het pro-jecthuis een tweede kans op onderwijs. Studio NL-D bedacht dat de jongeren het casco na oplevering door de hallenbouwer, zelf gaan afbouwen, als eerste opleidingsproject.

corporatie zoekt consortiuM voor dbM-contract

woningcorporatie De Woonplaats besteedt een nieuwbouw- en renovatieproject in winterswijk aan volgens een design, build and maintenance-contract. Belangstellende con-sortia kunnen zich tot 1 januari 2009 inschrijven. De woonplaats wil bij beide projecten een energieneutraal gebouw realiseren volgens het cradle-to-cradle principe. De woningcorporatie verlangt wel dat min-stens driekwart van de consortiumleden uit de Achterhoek komt.

luchtige trap van het jaar

De centrale wentel-trap van het Graphic Design Museum in Breda is uitgeroepen tot Trap van het Jaar. Deze titel wordt ieder jaar door eeStairs toegekend aan de meest bijzondere trap die door dit bedrijf is ver-vaardigd. Architect Hans van Heeswijk krijgt de prijs voor zijn meer dan 360 graden draaiende wenteltrap omdat het door de lichte constructie en de glazen treden ‘één groot, licht en luchtig interieurelement’ is.

digitale aanneMer van het jaar

wie wordt de Digi-tale Aannemer van het jaar? Tot 10 januari kunnen aannemers zich aanmelden. De prijs voor de aannemer die ict op een innovatieve manier integreert in zijn bedrijfsvoering wordt 11 februari uitgereikt door Bouwend Nederland op de vakbeurs Bouw & IcT.

nederland krijgt bronzen architec-tuurMedaille

Het Britse tijdschrift The Times geeft Nederland een bronzen medaille op het gebied van architectuur. Ons land schopt het wereld-wijd bewonderenswaar-dig ver, ondanks het lage aantal architecten van 56 per 100.000 inwoners. Japan loopt volgens The Times voorop en krijgt de gouden medaille. Japan telt het grootste aantal architecten ter wereld: 307.558 volgens The Atlas of 21st Century World Architecture. Dat komt overeen met 240 architecten op elke 100.000 inwoners. Zwitserland staat tweede, voornamelijk vanwege Le corbusier, Herzog & De Meuron en Peter Zumthor.

erick van egeraat bouwt stadhuis boedapest

Erick van Egeraat mag het stadhuis in de Hongaarse hoofdstad Boedapest bouwen. een internationale jury koos zijn ontwerp uit 18 inzendingen. Van egeraat wil het 18de-eeuwse barokke pand renoveren en uitbreiden met futu-ristische vleugels die een modern plein omsluiten.

flexibel luchtdorp in kopenhagen

MVRDV ontwerpt een 116 meter hoog ‘luchtdorp’ in kopenha-gen. De verticale buurt ‘Sky Village’ bestaat uit gestapelde vierkante ‘pixels’ (eenheden van 60m2) die stuk voor stuk kunnen doorgaan als appartement, hotelkamer of kantoor. Verandert de vraag, dan ook de inhoud. In het midden van de toren kragen woonpixels uit en fungeren daken als terrassen en tuinen. Sky Village krijgt een grijswatercircuit, een gevel die energie opwekt en een fundering die voor 40% uit gerecycled beton bestaat. MVRDV ontwierp het gebouw samen met ABT en het lokale archi-tectenbureau Adept.

aMsterdaM university college kiest Mecanoo

Mecanoo architecten is als winnaar aangewe-zen van de architecten-selectie voor de huisves-ting van het Amsterdam University college (AUc). De Universiteit van Amsterdam is bouw-heer van het onderwijs-gebouw van het AUc, dat een grootte heeft van 6.000 m2. Het nieuwe onderwijsgebouw moet in 2012 in gebruik wor-den genomen. Mecanoo architecten, geleid door Francine Houben, ontwierp al meer onder-wijsgebouwen, zoals het Isala college in Silvolde, de faculteit voor econo-mie en Management in Utrecht en de Bibliotheek van de TU Delft.

nieuwbouwprijs aMsterdaM voor schutterstoren

De Schutterstoren in Amsterdam Osdorp is door het publiek van stadsomroep AT5 verko-zen tot winnaar van de Amsterdamse Nieuw-bouwprijs. De door DKV architecten ontworpen ronde toren is 40 meter hoog en heeft een glan-zende gevel van glas en aluminium.

prijzenfestival 25#1 - 20 novem

ber 2008

psne

ekes