Geacht e lezer ,

M E D E D E L I N G E N V A N

L I N I A A L

sept .BO - j g . IV nr . 1 redactie adre s : ---------Terbeken straat 10 9430 N ieuwerk erken bankr�ken in�n : 393--0660 302-15 293-0127990-05 l eden 150Pr steunende l eden min . 300FI'

� september 1980 ! E indel i j k zlJn we ertoe gekomen ons achter onze schri j fmachine te in stall eren , om te pogen

.nog v66r k e rmi s N ieuwerkerken (21 sept e mber ) dit e e r st e nummer van d e v ie rde j aar(';ang in uw bus t e kr i jgen. We st aan er z e lf ve rwonderd over hoe d i e zee van tij d die de maanden Jul i en augus t u s on s schenen te b ieden , me t bekwame spoed i s wegge ëbd , z onder dat er veel le tters voor Liniaal IV,l op p ap i er z i j n gekomen . We z it t e n du s weer in t i j dnood en h e t zal een hele k r achttoer worden om een volwaardig n ummer tijdig t e lat en "verschi j nen" , zoals men dat zo p l echt ig p l e evt t e noemen . We kunne n in deze moe i l i jk e momen t e n m i s schi e n Multatul i tot voor­beeld nemen , die in lutt e l e dagen t i j ds " Au pri nce Beige" t e Brussel zi j n Max Hav e l aar neerpp.nde . We zi ,jn , he laas, -of �eluk k ie;li j k?- MuHatuli niet , en Brussel l i(';t ( en­k e l e ) mi j l en ver van on s verw i j derd, zodat het u n iet hoeft te verwonderen , l ieve leze r (e s ) , indi e n u u i t e in­de l i j k toch maar een afge sJankt nummer van onze trime s­triële mede del ingen in de hand zoudt kr i j gen . Wc z i j n ervan overtu igd dat onze beperk ingen u genoee;zaam be­kend z i j n. Ke rmi s w e l en zie niet om!

n­l!

--------------------u - 2 -

HERNIEUWIN G LIDMAATSCHAP WERKJAAR 80-81

Op dit ogenblik , beg i n sep tember , hebben we reeds 80 leden voor he t komende werkj aar , van wie 11 van b uiten N ieuwer­kerken en 33 ( dus bijna de helft ! ) steunende leden .

Van de leden van vorig j aar hebben 27 hun lidmaat schap nog niet hernieuwd. Voor hen sluiten we nogmaal s een formulier in , wa armee ze alsnog hun b ij drage kunnen overschrij ven op onze bankrekening . Herinneren we er nog eens aan : - d uidelij k naam en adres op het overschrij vingsformulier ,

wat voor de goede werking van on s secretariaat onontbeer­lijk is;

- een gewoon lid be aal t 150Fr per werkj aar , steunende leden sc henken minimum )OOF\' .

Als l id van Liniaal ontvangt u vier nummers van onze mede­delingen per j aar. Sommige ac tiviteiten k an u gratis of te­gen gunsttarief bijwonen. Voor andere geniet u voorrang van deelname ( theaterbezoek , opera , reizen . . . )

Wij d anken van harte al wie ons met zij n bij drage in st aat s telt Liniaal in leven te houden. Onze vereniging wil het culturel e l even en de vriend schap te Nieuwerkerken bevorde­ren , zonder enige andere vereniging te beconcurreren .

Gelieve voor eventuele vergis singen Lv. m . l idmaat schap , adres of dergelij ke ons secretariaat te cont acteren .

Wij herhalen ten slo t e: wie zin heeft met ons samen of mee te werken is steeds welkom!

WAT VOORBIJ IS :

�iniaal op reis naar Parij s van vrij d ag 1 5 tot en met 17 aug . 80

Deelnemers : --------- Raphaël Buekens en echtgenote; Polydoor Daeleman , echtgenote en drie dochters; Fredy De Schryver en ec htgeno e; Jean-Pierre Del ville en echtgenote ; Robert De Smet; Jan Vooreman en dochter ; Georges Herteleer en ec htgenote; M arcel Huylebroeckj Renaat Leroy en echtgenote; Luc Robijnsj Hené Roel andt en echtgenote; Iris Roel s; U lric Van d . er Biest en echtgenote; Raphaël Van der Biest en echtgenote; Wil ly Van Impe en echtgenote; Martine Pl aton; Richard De Groot

Reisverslag door Wil ly Van Impe : DRIE DAGEN PARIJS ! ! ! ------------------ ----

L iniaal bezocht Parij s op 1 5 , 16 en 17 augustus . Het werd nie zomaar een alledaag se uit stap . . . Inderdaad , onder de

- 3 -

werkel i j k kundige leid ing van d e heer Ulrie Van der Biest , ontdekten wij Pari j s in d e ruim ste zin .

Het rei sprogramma door d e heer Van der Biest opgesteld was dermate evenwicht ig van inhoud , d at het in grote m ate b i j ­droeg tot het welslagen van deze leerrij ke explorat ietoch t doorheen het Par i j s van N apoleon . . . Pompidou . . . Ch irac . . . Dit hedendaag se Parij s , waar nog plaats i s voor het ultra­moderne tussen het sta t i sche sti j lvolle verleden . A l le d e e l­nemers waren onverdeeld opgetogen over di t programma , dat naar m i j n gevoelen het oude en het nieuwe Par i j s evenwich­t ig met elkaar confronteerde .

Wij werden werkel i j k verwend ! Het twee-sterren-hotel kon men bezwaar l i j k slecht noemen . Het rest auran t was voor de meesten bevredigend . . . Trouwens , wij waren toch niet naar Par i j s gekomen om te sl apen en te eten! ! !

Vanaf de eer ste kilometer s in de autocar, zat er ree d s een leute sfeer in de st i j l volle groep. Ik hoef hier niet aan toe te voegen wie voor deze leute zorgde . . . Wel wil ik er lang s deze weg om mi jn medereizigers op wij zen , dR t he t niet alt i j d gem akkelij k is om het moreel gedun::nde drie dagen hoog te houden en derhalve de zere voo�en in de ve�­geethoek te praten . . . Ik mag d an ook de heren De Groot , Robi jns en De Schryver e n b loemetje toewerpen (eventueel met de pot eraan ) , voor hun driedaag se inspanning i n dat verband .

Nooi t maakt e ik een rei s mee , die een zo aangenaam verloop kende . Onze g i d s was werkelijk sub l iem , wat betr .ft zij n deskund ige uit leg aangaande alles en nOl?; wat met betrekking tot gebouwen , straten , pleinen en "citéo" van Parijs. Heed s vanaf de eer ste d ag , tij d ens de grote rondrid doorbeen Parij s , voelden wij ons thuis in Jeze werel dst ad . Elke straat en/of poort werd ons d oor de heer Van der Biest op een correcte , duideli j ke manier vo rgesteld , iedere straat die wij aandeden kreeg een voor on s speciale beoor­deling, wij leerden ons werkelij k oriënteren in dat grote Parij s . Deze rondrit eindigde uiteinde l i jk in de bU\lrt van Montmartre , het hoog ste punt van Parij s met op de top de prach t ige monumentale Sacré Coeur. Hier voelde men dllide­l i j k de hart s l ag van Parijs als were ld s tad . Mensen van alle slag en p luimage wr iemelden hier dooreen. Op de Place du Tertre moest men z ich met de elleboe:en een vleg banen door­heen de drummend e menigte, die zo tu ssell en rondom de ge­renommeerde schilders en tekenaars in vol le akt ie , heen­draaiden . De bezoeken aan he t Louvre , Hotel des Invalides, de Notre Dame , Ile �aint Louis enz . . . werden voor een ieder van ons leer r i j ke topper s . De clochard s gln�ell wij dan ook bezoeken " sous les ponts d e Par i s " met de Bateaux-Mouches , anderha l f uur slecht s duurde deze boottocht op de prachtig verlichte Seine . Al de gebouwen en bezienswaardigheden kon­den w i j nu eens vanuit een andere hoek bekijken , het was de moeite waard . . .

Maar Pari j s is ook be ee sterend na zonsondergang . Enkelen, de moedigsten onder het gezelschap , deden er ondanks de zere

\.

_ LI _

voeten en de vermoeide benen nog een schepje bovenop. Ze gingen Parij s bezoeken b ij nacht , zo vanaf de Gare du Nord naar de Pl ace Pigalle , Montmartre en zelfs tot aan de we­reld beroemde , feeëriek , k leurrijk verlichte Moul in Rouge en dat al lemaal na middernacht onder de kundige leiding van

de bu sch auffeur. Zij ontdekten zowaar het andere Parijs , het frivole nachtelijke Parijs dat men kan vergelijken met een doorlopende kermis; m aar dan " kinderen niet toegelaten " . De �erste n achtelijke uitstap werd een meeval ler en daags nad len ( tweede en l aat ste nacht van ons verblijf in parij s ) werd door dezel fde dapperen besloten om �og m aar eens een nachtel ijke uit st ap te wagen . Ditmaal trokken wij naar de nachtelijke Charnp s-Ely sée s en daar konden wij ervaren dat het nacht leven tus sen Place Pigalle , Montmartre en de Charnps­Elysées verschilt zoal s de dag en de nacht .

En om onze laat ste dag Parijs af te sluiten werden wij alle­maa l , op één na , losgelaten op de Parijse vlooienmarkt , dit �ebeurde de zond agvoorm iddág rond 11 uur. En al lemaal z ijn wij behouden teruggekeerd , van geluk gesproken ! ! ! Deze druk­bezochte Marché aux Puces is al het ware de afbeelding van het Farijs van de Clochard s , de armoedzaaiers , de leegloper s , die om het even wat , gestolen en ander goed , aan om het even wie , t gen om het even welke prijs wil len verkopen . Er wordt hier dan ook heel ducht ig " gemarchandeerd " . . .

Na deze markt , en na ons g algemaal in het restaurant kon eenieder van ons even een "smile" kwijt aan de Mona Lisa in het Louvre . I n het Louvre dachten wij zel fs een fotograaf te herkennen uit onze groep , die voor een of ander sensatie­blad , al smaar met het flit sen van z ijn toestel in overtre­ding was . Wij hebben het hem niet kwalijk genomen , in de hoop dat wij ooit de resultaten van z ijn gekiek onder ogen kri,jgen . . .

Ev n nog waren wij toch ongerust , toen de " Voorlezer " ( voor­z itter ) van Liniaal de laat ste morgen nogal laat op het ap­pel verscheen. Het vermoeden , d at voornoemde Heer , in navol­ging van N apoleon , z ijn bed ook ter verzending naar de " Keyzerlyke Stede Ael st " h ad k l aargemaakt , werd ontzenuwd , toen wij ' s avond s na een voorspoedige terugrei s in Nieuwer­kerken op het Dorp bemerkten , dat er slechts 1 kleine zwarte reiskoffer a l s UFO werd achtergelaten , echt niet groot ge­noeg voor d a t bed . . . Ik hoop maar dat ook d it object reeds door zijn rechtmat i�e eigenaar werd ingevorderd !

bchrijver van dit epi stel , had na deze bewogen , algeheel ge­slaagde DRII� DAGEN PARIJS ruim 4 dagen nodig om z ich opnieuw aan te p assen aan het gewone serene leven van alled ag . Onder­tussen is dit reed s gebeurd , in zoverre , dat z ijn ins�hrijving voor toekomend jaar reed s klaar ligt . Met een prachtglds , zo­al s de heer Ulric Van der Biest er een i s , wil h ij opnieuw met Linj_aal , voor om he t even hoe lang , naar om het even waar . . . W.

W. V . I . I .

- :;:> -

O N S PRO G RAM M A

KERM I S N IEUWERKERlCEN 80 : TENTOONSTELLING SCHILDERWERKEN

Dit j aar i s ons l id Luc ien De Sutter aan de eer cm z ij n schilder i j en tentoon te stellen, en nog wel voor de eer­ste m aal ! Een prem ière d u s. De vooropening heeft p l a ats op vri j dag 19 september te 20 uur . Inleider is Fredy De Schryver.

Dit j aar wordt onze tentoonstel l ing georgani seerd i n de raadzaal van het oud-gemeentehu i s v an Nieuwerkerken . De tentoonstel l ing i s toegankeli jk op vrij dagavond ( open­ing ) , z aterdag 20 , zondag 21 en maandag 22 september tel kens van ll� tot 20 uur.

Lang s deze weg nod igen we al onz e leden van Jlarte ui t op de vooropening en de recep t ie.

TONEELAVOND : VRI J DAG 31 OKTOBER 1980

Een vloog over bet koekoelesnest (One flew over the Cuckoo's Ne st ) , van Dale Was serman naar de roman VHn Ken Kes.)' .

Opvoering in het Mechel s M iniatuur Te ater te 20u . J5

De bu s vertrekt op het dorsp lein te NieuwerIcerken om lRu/�5.

Pr ij s per persoon ( bu s + t oegang , allee inbegrepen ) : 300� Er z ijn 42 p l aat sen beschikbaar; leden Liniual hebben voor­rane;; re serveren zo snel mo�elij k bj,j Fre dy D e Scllryver , Terbekenstraat 10 ( 2 1 . 13 . 69 ) , zeker vó ór 1 5 oktober! Het stille wordt op de b u s ingeleid .

Opgelet! Uw inschr ijvi ng is pas definitief a l s u de d eelname­prij s heeft betaald .

OPERA : ZATERDAG 24 JANUARI 1981

Faus t van Charles Gounod in de Konink l i j ke Oper a �e GenL, om 1 9u . 30 .

We reserveerden voor u 42 parterre-plöat sen .

De elnameprijs 360� , busprljs , toegang , fool chauffeur inbe­e;repen.

Zo snel mogel ijk reserveren op helzelfde adres als hi erboven . Leden Liniaal hebben voorrang tot eind oktober; inschrj jven ten l aat ste 31 december 1980 .

Ook voor deze opera i s een inleidjn� or de bus voor z ien . In­schri j v i nGen z i jn pas geldip; na hetaU.ng dee1nill1eprijs .

VOORDRACHT: DON DER DAG 19 FEBRUARI lY81: de gouden eeuw van de polyfonie , door prof. Robijns en L.Vnn der

.�aa1

� .. 1 .. �", do"" I) a., !..-w J ..

- 6 -

DERDE WAN DELING DOORHEEN N IEUWERKERKEN : ZONDAG 10 MEI 1981

Voor de derde keer trekken we op verkenning doorheen Nieuwer­kerken . Wie weet wat ontdekken we nu ! Meer inlichtingen in het derde nummer van deze jaargang .

MET LINIAAL NAAR DUITSLAN D : ZWARTE WOUD - BODENSEE

De vorige reizen zijn z o goed meegevallen , dat we het er opnieuw m aar,op wagen . Ditmaal komt Dui t s land aan de beurt , een nat uurrels naar het Zwarte Woud en de Boden see . Gezien de afst and , wordt het een vijfdaag se uit stap . H ier volgt dan ons vo orlopig programma . -

z aterdag 18/7/81: Nieuwerkerken - Marche - Luxemb urg Frisange - Met z - N ancy ( bezoek ) -Zwarte Woud ( overnachting )

zondag 19/7/81: Biberach - Triberg ( bezoek watervallen) Fur twangen ( uurwerkmuseum ) - St ockach -Eiland Main au ( Bl oemeneiland , bezoek ) -Bregenz ( overnachting )

maandag 20/7/81: Bregenz ( bez oek aan de st ad , boo t t ocht op he t meer , kabel spoor)

din sdag 21/7/81: Bregenz - st . Gall - Schaffh au sen ( water­vallen van de Rijn) - Bonndorf - Titisee ( vakantieo ord ) - Freiburg ( bezoek aan de s tad ) - Biberach

woensdag 22/7/81: Biberach - Straat sburg - Straat sburg -Chateau Salins - Delme - Met z -Luxemburg ( bez oek stad ) - Bastenaken -Bru s sel - Nieuwerkerken

Deze reis wordt opnieuw gegid st door de heer U . Van der Biest . De prlJs zal i 7.000� bedragen . Er moeten ten minste 25 à 30 deelnemers zijn, anders k an de reis niet doorgaan . Wie meewil laat zich zo snel mogelijk inschrijven , zodat we on s tegen nieuwjaar een idee z ouden kunnen vormen van het aantal deelnemers . Beg in 1981 krijgt u meer gegevens over dez.e reis en zal een voorschot gevraagd worden aan de kandidaat-deelnemers .

U heeft vastgesteld dat ons t ijdschrift een ander uit zicht heeft aangenomen . We zijn daartoe ver­plicht geworden , omdat onze vorige drukkers niet meer bereid bleken ons die vriendendienst te be­wijzen, waardoor wij deze mededelingen tegen een voor ons betaalbaar t arief op din A4--formaat kon­den l aten ver schijnen . Wij hebben ons dus genood­z aak t gezien om iedere bladzijde tot de helft te laten verkleinen . Voor deze 16 verk leinde bladzij­den moeten wij t och no�eer uitgeven dan voor de vroegere 16 gro te! .w 1<.�

IJ

- 7 -

HET SNI JPAAR D : EEN LANDBOUWWERKTUIG UIT EEN NABIJ VERLEDEN

Op nevenstaande foto z i e t u de heer Lou i s Ringoot u i t de K l e i n­derbeekstraat m e t een t o e ste l aan het werk dat h i j z i j n "� paard " [$"-0.: ��jHfJ noemt . Waarvoor dien­de z o'n m ac h in e? Het was e e n werktuig om stro in korte stukken mee t e sn i j d e n , van­daar ook strosnij der [�t't�a sn.a.:'t.] genoemd .

Het vee werd e e rt i j d s m e e r m e t s t r o gevoerd dan dat than s het ge­val i s ; het groenvoe­der (rapen e n b i e t e n ) [��:I\.1J"uj�'tJ e n opge ­legd goed (pulp , gra s , k o l e n ) van t egenwoor­dig was vroeger op de boerderij n i e t i n vol­doende mate aanwe z ig , zodat men z i c h van an­der veevoeder voor de lange w interm aanden diende te voor z i en . In vrijwel iedere koe stal be vond z ich dan ook een brasbak, waar in de bra s van de "bee sten " werd klaargemaai Die bras be stond uit een menp;e llng van gehakt stro , lij zemee. en w ater; in de brasbak werd d at meng s e l "t e week ["'�j�kJgezet" tot het genoeg d oorweekt was om aan de dieren t e worden gege· ven .

Etymolog i sch bet ekent br a s e i genl i j k "meng sel" . H e t woord werd a fgel e i d van het Middelnede rl and se we rkwoord bra s sen , dat doore e nm engen , brouwen b e t ekende en dat ontleend was aan het Fran se brasser (=brouwen). " Brasser" kwam op zijn beurt van he t l"lidde l la t i j nse werkwoord braxare , een denominatief gevormd v an het z e l f stand i g n aamwo ord brac i um , dat "!Sraan om b i er van t e maken " betek ende .

In ons N ieuwerkerk s d ial c t gebruiken wij nog het werkwoord brassen , i n de bet eken is van overv l o edig en gul z ig e t e n , zo- . al s bet vee doet . Een p e rsoon die schrokkerig i s noemt men dan ook w e l e e n s " nen bras " of " nen brasser " .

L i j zemee l i s een n e venvorm van l i j nmee l , dat afkom st ig i s van uitgeperst l ijnz aad . Het lijn zaad wordt verkregen van vlas . Van de l ijno l i e werd vroer-;er o ok voge l l i j m gebrand .

- 8 -

Het sLro da t met het sni j p aard werd versnede n , d iende niet enkel voor de bras van de dieren. V e l e m e n sen vulden met ge­sneden of gehakt stro hun " bedde zak " ( voorloper van de mo­derne matras ) , voornamel i j k dan met haveren [S:��tdJ stro , dat veel mal ser en

. z achter was dan het tarwe stro ['tae:'t.nash.�JJ.

Ook kaf werd ge brulkt om de bedde zak mee op te vullen' in dat geval werd hij kaf za� genoemd.

'

In ons dialec t komt de uitdrukking voor : i emand overkafzakken , hetgeen betekent: hem al s een kafzak, dus a l s een minderwaar­dig vo orwerp behande len , vooral in de z in van afsnauwen , bekni bbe l en . ( c f . erop slaan l i j k op een kafzak ! ) . H et weze te rloops op�emer k t dat de woorden kaffer en u itkafferen (= voor kaf fer uitsche lde n ) , met kaf n iets te maken hebben , e venm in als met de Afrikaanse volks stam. Het scheldwoord kaffer werd in de 18e e e uw overgenomen van het Joods-Bargoense "kapher" en het Ilebreeuwse " kafri" , wat platte lan dsbewoner, dor peli ng , boer bete kende.

Sommige me nsen , de knec hte n bij voorb e e ld , sl iepen ook op een po lenzak [�U��2��, een beddezak gevuld met houwen o f peulen van het sl oorzaad� H e t M idde lnederlands voor peul wa s pol e. Verwant ermee z i j n het werkwoord puilen ( uitpui­len) , he t naamwoord pe luw ( Eng. pil low ) en het Zuidneder­landse pal i e (=bolst e r , kaf; c f . Fr. pai l le ) .*[�eJa���JtJ

Het sl o orzaad , ber,er bek end als ko o l zaad , werd vanaf de 16e ee uvi bij ons veel vu l dig gete eld om er o l i e uit te slaan . De Den<.ler�ouw vo oral wa. bekend om zijn bloeiende sloorvelden en in h8ast ieder� v,emepnte van deze streek was een slagmo­len aanwez ig . Te Nieuwprkerk en was er een te Edixve lde : de sli j t erij [�e�·b�lQ.:J . 'ro t tijden s de laatste were ldoorlog ward het koolza�d nog bij ons verbouwd omdat he t als olie­produkt t oen veel geld o pbracht. " Het kool zaad werd met de s ikkel geooGst. Het dorsen ge schie dde op bet veld in volle zomer . Dit werk gaf flanle iding tot een halve kerm i s , want er was veel volk voor nodig om het v lug van de hand te la­ten gaan , en dorsers en "aandragers" wedi j verden om ter snelst . He t vat bier lag b i j het werk , en ' s m iddag s - dit r,ebeurde maar é�nmaal per j aar ! - werd het maal op het veld ve rorberd , om geen tijd te verl ie z en. En ' s avonds heradem­de de boe r , ge lukk ig , omdat z ijn rij k ste , doc h me e st w i s sel­v' llip:e vI'uc ht , waarmede h ij z ijn pacht zou betalen , in veil ip;e haven was. " ( Paul Lindemans , Geschieden i s van de land­bouw in België , tweede de e l , p. 274)

Het ko ol zaad we�d �edorGen op een groot dor skleed , da t tus­sen viar rechtopstaande gaffels werd opgehangen. Het werd v,edorsen meL een drie- of e en vierslag , d . w . z. dri e o� v�er �orcers s lop� c n e lk om beurt met de vlege l , wat een rltmlsch ge zang teweegbracht. He spreekt vanz e l f dat men z e er goe� m o e st kunnen dorsen om mee te doen in een drie- en z eker ln een vi ers la� .

N a dat de sloren v,edo r en waren blee � h�t zaadstro[�u t5l't.�J] over' dit waren dus de " ste kken" , dle ln de oven verbrana. werd�n om brood te bak ken . Zelfs de worte len werden uitge­s t oken e n werden tijden s de winter i n de stoof verbrand .

- ';J -

R i j k e mensen sliepen ni et op stro, kaf o f po l en, z i j vulden hun bedde zak m et w o l, o f b e ter nog, m et veren o f pluimen . "Eigenaardig i s we l d it : e n bedde ende hopelinck van levend pluymen. ( . . . ) Dat zoud e n dan echte p luimen van gevoge lte z i j n , tegenover kaf of stro, die ook wel eens " lange pluimen werden genoemd . " ( Dr . Jo z e f Weyns, Vo lk shuisraad in Vlaa ndcre 1974, p . 326. ) De hier verme lde " hope l inck" wordt b i j ons door oudere men sen ipe l ink �enoemd. De z e woorden zijn ing e ­korte vormen van hoofd- of oorpel uw.

Vo oraleer wij het over een ander toes�e l i . v . m . de vlasbe­werking zullen he bben, w i l l en w i j nog e ven p ogen het snij ­paard te be schri j ve n . Met de hulp van de hier afgedrukte foto ' s kan u z ich een �oed bee ld ervan vormen .

Bij Weyns, o . c . p. 325, le zen we: " !let stro werd in de schuu ge sneden in de sni j bak met de strozeis of met het hak se lma­s j i en. " In voetnoot , op p . 355 staat: " De snijual< i s een houtblok van een 3/4 m lang, op dr i e korte poten eIJ met twee sch1Jinopwaarts gez ette p l anken, waartus sen het stro met de knie wordt samenp;edrukt ijdens het snijden . " " De hakselmachine i s een smalle houten bak op hoge poten; de z e i s i s nu met &&n e i nde aan een hefboom vastgemaakt en kan dus met één hand worden bed iend . "

H e t exemplaar van de h e e r R ingoot �e l i j kt het best o� de hier be schreven hak selmachine . Het be s t a at uit een houten bak op drie poten, waarin het stro w�rd t ge l egd. Het wordt hier samengedrukt met e e n horizon tale p lank, die door een gleuf op en ne er kan bew egen . Dit plank j e word� aang e span­nen door een tOHW dat aan een lange, bl.ligzame s t ol� is vast­gebonden; met de linkervoet drukt men op een pedaal , die v ia e e n ketting en een soort haamsch i j n [)n.S}\'Ji'..n J Ctuig waar­mee paarden e en kar voor ttrekken ) llet planl�je naar beneden trekt, zodat het s tro k l em komt te zit t en . Me t de rec hter-

- 10 -

hand wordt met een z,e i s aI p i k , vastgemaakt aan een op- en neergaande plank, he t stro afgesneden . Met de l iilkerhand kan men het stro voortschuLren.

Dit sni j paard valt het best te vergel i j ken met een t ab ak sn i j ­machine , d i e weli swa ar kleiner van model i s. Van d i t toestel �open we in een latere afleveri ng van ons t ij d schr i ft een foto te hrenr;en.

Verlaten . we n� het sni j paard om nog een woord te zeggen over een mach1ne d1e knap of knapt and wordt genoemd . In L in i aal 11 , 3 p . 52 stond een fragment afgedrukt van het Memoriaal van Van La nduyt , waarin sprake was van de TIendermondse Ommegang van

.175�, waar o . a . een knap t and werd rondgedragen . De bete­keuls ervan was ons t oen onbekend , maar in het reeds gec i ­teerde werk van Ir . Paul Lindemans vonden wij een afbeelding van het t oestel , want dat i s het , terug . Wij nemen het h ier voor u o ve r.

"KlloV. GrovllI'e uit Essois de la Société de Dublin (1759).

De kllaptand heeft t e maken met de vl asteelt . Stonden de DenderstreeJc en West-Brabant aan de kop voor de teelt van slo en , dan b l onk het graafschap V laanderen uit met zijn vl3.steel t. Bij on s werd het vlas voornamelijk gekweekt voor z i j n vezel , om er garen van te maken. Ook te N ieuwerkerken werd vroe�er vlas gekweekt; oudere mensen weten ons nog aan te w ijzen waar z ich de vroegere � CLlj�t� ] , de roo tput ten bevonden . In deze putten werd het vla s geroot , d . w. z. het moest er gaar worden , z o/dat de vezel gemakkelij k van bet stro l oskwam. Nadat het uit de rootput werd gebaald , moest bet vlas worden gedroogd . Daarna werd bet gebroken . " In Brabant , ook in het Land van Dendermonde , gebruikte men de knap: een soort van houten mui l , tussen de kaken waarvan het vla s gebroken werd ( de "knapt anden" in de Dendermondse Omm8g8ng ! ) . " (Lindemans , p . 238) Na het breken van het vlas voLgden h t zwinp;elen en het hekelen , alle bewer�ingen ?m de vezel van de houterige stengel te scheiden. H1eraan 1S de u itdrukk in� ont leend: iemand of iet s over de hekel halen , d. i . sterk bekritiseren .

F . D. S.

..

- 11 -

Memorieboek van .Joanne s e n l".ranc i sc u s

van Landuyt

uit Nieuwerkerken van 175 1 tot 1808

Twaal fd8 a f l e ver ing

September 1 7 58

Den 1 4 deser hebhen de Keyse r sche gecommandeert door den graaf Daun , de pruy s se n �ec omm8ndeprt door hunnen Koninck in pe rsoon , ge sl aegen en ge­nome n , alle hunne tenten en bagag ie , 29 vaende l s , 13 standae rden , den princ e Jl'rançois van Bruynswijck}_ den gene rael Klautt, en den Jn3.réch al Ke itb .

Op 1 4 september 1 7 58 hebben de K e izerlijke troepen (Oos�e nrij' andermaal e e n overw inn ing behaald op Prui sen . De Oo stenrijker stonden onder l e iding van Braaf Daun (zi e boven ) , de Pruise n stonden onder het bevel v an de Koning z e l f . Al de tenten en het re i sgoed van de v ijand (Prui sen ) , evenals 29 vaanCle l s en 13 standaarden werden vero verd. Vermoedel ijk werden prins Franç o i s van Brunswyck , g e neraal Kl autt e n m aarschalk Ke ith ge vangen genomen. Wat met deze dri vooraan staande Prui sen juist gebeurde staat e venwel n i e t ver­meld in het memoriaa l .

Novemb e r

Den 9 de se r i s den keyzer scllcn oppe rgeneraal DauJl , voor Dre sden g e v a l l en , en ' t selve rneynen i n te sluyte nj waerop de inwoners d r voorsteden , uyt vre e se van hunne huy sen aen den gouverneur van Dre sden (met name Smeth e im ) �evracht hebben , oI sij iet te vre e sen hadden , den welken he eIt ge-se gd van neen , te meer dat sij souden gerust s l aepen , maer snachs ten 2 ure n , heef t hij Smethe im een b atai l l on so ldaten ge sonden , in de selve voor stede , met brandende facke ls , en hebben a l l e de huysen in brand ge stck'�n , en bo vend ien de huy sen toe gehouden , en a l l e d e menschen met hun meube len , tot assche verbrand , soo dat er niemand en konde ontvluchten , want de so ldaten met de bejonet op Iusiek vermo orde al dat sij vonden , soodat er ontrent 3000 men­schen in gebl e ven sijn , want in den gouden h e rt , alleen , s ijn e r 90 geb l e ven , e n m en segt van 566 huyssen en de schade on sc hatteJijk , want daer waeren veel cooplieden huysen , en de veel m agasi..jnen , van alle rhande c oopman s schappen , soo dat veel erger i s a l s Néro heeIt gedaen , in de plunde ring van Roomen , wan� hij het volk i n hun huysen niet en stopte , om te verbrRnden , waernaer den �enerael Daun met ' s Key sers leger i s vertrokken , en sonder de stad te belegeren , uyt vree se van de fam i lie van d en Konink van Po len , die in de sLad gevankel ijk bewaerd werd , niet te verp l etten , want den Konink van Prvy ssen heeft het paley s van de zelve familie doen met po eder opvullen en men daer soude insch iet en ,

- 12 -

en souden in de l ogt springe n . Op 9 november 1 758 is Daun, opperbevelhebber van de Oosten­r i j k se Keiz er , voor Dre sden aangekomen met de bedoeling de­ze stad t e om sinBelen . De inwoners van de voorsteden vre e s­den toen voor hun woningen en vroegen de Pruisische Gouver­neur val! Dre sden (Smethelm ) of zij iets te vre zen hadden . De gouverne ur stelde d e inwoners gerust en verzekerde dat zij gerust konden slapen . Doch om twee uur ' s nachts z ond Sm tlwim een babal j on soldaten naar de voor stad , Bewapend me t brandende fllicke l s . Zij sbaken alle huizen in brand en nadien hie lden zij de huizen ge sloten , zodat er niemand kon vluchten . Alle mensen ve rbrandden samen met hun goede ­ren tot as . De soldaten vermoordden al wie zij vonden , met de baj onet op het gewe er . Zo kwamen ongeveer 3 . 000 m e n sen om het l even; in de herberg of af spanning " den gouden hert" alleen al kwam 90 man om . Er wordt beweerd dat 566 huizen zoud en getroffen zij n en dat de schade e norm is , aange zien er in die voorstad vee l huizen van k o oplieden stonden , e ven­als alrljke magazijnen , gevuld met allerhande k oopwaar . De z� gcbeurte njs werd a l s v e e l erger aangez ien dan wat N ero ve('oorzallicte d.,or zij n lege ndarische waan zinnige brandstich­ting te Rome in 611: hij sl oot immers toch de huizen niet af meL de beJoelinr ook de inwoners te tre ffen . Na d eze vre"e lijke nach t is generaal Daun opni euw vertrokken meL hpt leger van de Keizer, en dit zonder de stad te be le­&e ren , uit vree s voor de familie van de Koning van Polen ( bond genoot van Oo stenri,jk ) , die in de stad gevangen werd gehouden . De Koning van Prui sen had het paleis van de k o ­njflkli.jke familie van Pruisen m e t poeder (busk ruit) doen vulle n , �odat er bij eventu e le b e schieting gevaar be stond voor reusachtiBe on t plo ffingen .

Decembe r 1 758

Den 3 de ser is d e n Cath o liek e n Konir� van Portu­gael sittende in sij n carro sse , ge schoten in sijne n arm , ve rraederlijk door het schieten van drij fu sieken , scheute n , van drij heeren Le pperde , sij n d e laet in den avond , de welke meynden d n Konink om hal s te brengen , om 8l soo sij tot de Kroon te geraeken , maer het verraed on dekt sijnde , sij n er veele gevangen , vlae r Vèln dp.tl hertog Van Avaro , en den marquis de Tavora , le vendig sij n gerabrakt , en de marquis de Tavora onthalst , en de nog v e l e gerabrakl" en de gebrand , en d e dan al le met de schavo t on tot asschen verbrand , en de selve asschen in de riviere de Tagie s ge­worpen.

Op 3 dec ember 1758 werd op de katholieke k oning van portu��1 (Jo zef I van 1750 toL 1777) een aan slag gepl eegd . Toen hlJ z ich '0 �vonds per koets verplaatste , werd hij g etro�fen in d e arm door een geweerschot afge vuurd door een groepJe van drie ruiters . Z ij me enden de k oning om te brengen , om zo zelf aan he t be\vind te komen . Toen het kompl ot ontdekt werd , werden voel verdachten g vangen genome n , onder meer de her­tog van Avaro (Navarra ) en de Markie s van Tavora . Eerstge-

...

- 1 3 -

noemde werd l e vend ig geradbraakt (in stukken getrokke n ) , de tweede werd ontho o fd en v e l e anderen werden geradbraakt en op de brandstape l g e z et . Ze werden allen m e t het schavot mee tot as verbrand en de as werd in de r ivier de Taag geworpen .

Januari 17 59

Den 5 de ser i s tot mechelen nentie den Aerd sbi sschop e n d'A l sace de Bos su d e Chimay j aren .

overl eden SlJ emi­de Cardinal Thomas oud omtren t de 80

Op 5 januari 1 7 59 overl e e d te Me che len Em inentie Aartsb i s­schop en Kardinaal Thoma s Ph ilippu s de Al satia et de Bous su de Chimay , op de l e e ft i j d van 80 jaar. Vooraleer te Meche len benoemd te z i j n, was bij door pau s Clemens XI i n 1 7 13 benoemd tot B i s schop van l eper , doch de ze benoeming werd aangevochten door Ke i z e r Kar e l VI , omdat het benoeming srecht aan laatstgenoemde toekwam . De Boussu werd dan benoemd te M e che len door de K e i z e r op 2 3 februari 1714 e n d o o r de paus o p 16 december 171 5 . Hij nam de zetel i n b e z it op 1 5 maart 17 16 . H i j werd gewi j d op 19 januari 17 16 en tot kardinaal benoemd op 29 novemher 1719 . H i j overleed op 5 januar i 17 59 .

1 '

H ierbij i s het merkwaardig te verme lden d a t Benedi ctus de Ruddere , d i e afkomstig wa s uit Aal st, vicar i s generaal was van de Bou s su en van 5 januari 17 59 tot 22 september d e functie vervulde van Aart sb isschop ( Sede s Vac an te ) . De Ruddere was een weldoener van de Sint-Martinuskark te Aalst. -De grafkapel van z i j n fam i l ie bevindt zich in de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën ( li nk s achteraan ) . De Boussu werd opgevolgd door Joanne s l1enricus de Franckenber de laatste aart sbi s schop van Meche len in het Anc ien-Regime .

Apri l

Den 1 deser i s begon st het algemeene jubil& voor 1 5 daegen, gedurende te weten van Passie- Zondag t ot den eersten Pae sda g, ge�even door s i j n e H eylighe id Clemens d e n XIII nieuwen Pau s van Roomen.

Op 1 april begon het algemeen j ubileum , dat 1 5 dage n duurde. De z e viering. l iep van Pas s i ezondag (=Palmzondag) tot de eer­ste Paasdag (waar sch i j n l i jk werd hier de zondag na Pa sen, Beloken Pasen, bedoeld ) . Dit jub i l eum werd inge ste l d door Paus C lemen s XIII , n ieuwe pau s van Rome. Paus Clemens XIII (Caro l u s Rezzonic o ) werd verkozen op 6 jul i 1758 en overleed op 2 februari 1 769 .

Apri l 1 7 59

In de maend van April slJ n de fondrune nten g e l egd van de n ieuwe hoogsael, in de St Maert e n s Kerk tot Ae l s t.

In april 1759 werden de funderingen g e l egd voor een n iem" hoogzaal in de Sint-Martinuskerk te Aal st. De b oU\. van dit nog be staande hoogzaal , �e legen tegen de we stergevel van de

- 1L1

kerk en uitgevoerd n aar on twerp van Broeder Al ipius van Brllssel door schrijnwerker Jan-Baptist K ie cken s uit Aal st en beeldhouwer Martin Mattelet uit Namen , was er onrecht­streeks de oo rzaak Vcln dat het oude org e l van de Sint­Martinuskerk Dan Nieuwerkerken zou worden verkocht (zie veeder) .

Luc Robij n s

N I E U W E R K En K S N I E U W S

Van onze mertAwerker, de heer Char l e s De Saedeleer uit de Parest,raat, verscheen in de 62e j aargang , juni 1980, nr. 6 , van "Het ütrijdersblad " e e n gedicht dat we h i er voor onze lezers overnemen.

(�v ril'" q;:rat 1n!'1 Ilcllt("II stap t'J",1' (/"'11 �OUI J .111 d Y"]f, t../, ''''Ih/, l'Il'JI'!"U en \ ol grap ('I/(!", t staa' ('In t yler, nu"' IIW Jc1mmf'r (I,,. uw armoe In r,..,. vro:Vh II(J V"'SFtliJCfll. In w'lI {h}"" Hl at'tl If('/I, IJl (/I'n '-/1'''''1 \\ nlcrn,A.-/,t <\/1'( 1/\', lllrlkk'f:I t .. (rOUI verrl{'(llt til 1/\\ wonr,"fI t;éJfl If1I I hcell.

lunlll" W('f' norh kind/tt· , x x

Gy (/'I� � ... yJ,:1 r:r'''n on/den stap ".ln (/"" lJowd van cl Y ler, (l/J/(1I'fld J..'Ulpl'n<J 51"" en rap OIJdl" I S(a.'11 (In I ylcr, {,,,. IIW srIIlJl.'r/û.1(.ç (/d' uw stryrlpl,lats GrDa/( UI t hl)otfSlfj LJlplX/19 slyk, I10t.:; hnl fI"arrlfpn v.1fl den dood KnmI (]I.:kropcn naar dt.'n dyk. Irtlcr � '''9 (lf! I('dp, \HJnd \t\ ('(tr'fS.ddl Ofl slaanrJclI stond, GI ylL'end en vol wa'<c.

x x x G y dIe 11001( meer wpdcrkecrf V .. "' rit·n 1)00((1 van d Yzer, StVf\/cnd /lf.I(/(Jfsrort In d' eerd ()rH"·r ! SI,lrl/ ('n 't ylvr, ()", 11/'1 scllo"e WJrml' lovon Ol/L'rt �1:Jn 11"1 Va(/t'fhlJlS. l:n vo'" I IIoOg51O loon o,,'vangl

'T nNv/rig graf en '1 houloll kruis Met de' W(l'Jfc/o" 1n[},?bféJlJd .. Vlcf VOO I 't UI/gemoorde Lnnd .. " Op IIel velc! van [re ....

x x x Cy c!,r c!�11 11('f/faV(!n I,gl Atlfl tien hnc',c! van d' Yzer, d O!)I'" �'('(I(f:) nH,1r ons gericht Ond,.r 'I "'�rtl en 'I yier, Waarom sl",' ti 'I gral (/Icl d' ogen DIe ons vn1a"n lan!J� de baan? W,1."nm f7t,�t'ds uw If.1(Jt1 en lach Pranf7[flrf door ons IIcle gaJn ? Kwrlt U lar/lrllfH, kwelt U spyl Dat Cy mfllmcr .. daür .. 'n zyt E" uw !anc} U zo moef nJlS�t:n ? ..

x x x Slaap gcrusl. Gy marIciaar en held, Uw tnakkors staan 10 wykcn nlel In 'I Y ,er/a lid, uw Creveld Wa.,"" zo Inng Gy tieven 'tet Sla�/' gerusl uw slryd ,s R(!cl1l En 11C/I", IS uw o/loJrdood In m.utncr wordt HW naam gezet. Uil d llatl"n weil eC!n mellIV gebed Uw volk lal /Inmar U grdcllkcn En Cod, voor loon, m oeuwigherd

U VnEE ZIIL SCI/[NKEN. Y Ler 19/1. Charles De Sacdo/ccr

(N00l véln rin redélcllc -- V(ln mfl�kcr De SOl'1dclcur, vonr/ltlpr Vcln dl1 NSB ·;1ldf'llng NtCuwl',kcrkpn· 1\.,1o;( mil/cpn 1913 dl ... hPI In on rf!�t(' wrr('lrlootfo() tnt Otll(lf'r IJ',lcht, vcrsch(,f'n In 191,1·10 1r1 ,D::! Ll'qc,tJode .' V(�'sct'Plden • .! !Jf>dIChlp'l Aovell�tl,.lnu ql'dif;hl. q''';c!Hrvml ,J.1I1 't "0111 Hl 1�J17, IS cc..htN nooii v('I:;chrllen en WIJ uf'flkcn délt veel le2'u(s . .. -oord I ondcl anlp. 1914·10cr5. er veol gcnu<,gon lullen ,,:-ln bclcvl�n),

o Tijden s de vo orb ije m aanden werd e en dikke l a ag a s falt gegoten op de Kwalestraat , Dorp s straat, M o l e n straat ell Bremt straat ( van Sint-Job to t Ede ) . Zeer goed, ware het n i et dat de straatgo ot zo diep i s kome n te liggen . De randen van het asfalt werd e n loodrecht afge sn eden : op bepaalde plaatsen k ijken de f ietsers in een 7ij f-cm­diepe afgrond . Niet prettig a l s je daar met j e w i e l ingeraakt !

0 Tot onze sp ij t moeten w ij h e t nogmaal s herh a l en : d e Dri e s van Nieuwerkerken ( we ide + vijver , be lde stads­e igendom , m idden een beb ouwde kom) ligt er trle s t i� bij. Na de vroege voorjaar spoging om er iet s aan te doen, h e e ft men z ich daar n i et mper l a t en z i en . Het gras werd totnogtoe geen enkele keer �emaaid ; de vij ­ver werd n atuur l i j k n i e t proper Bem aakt . M i s sch ien kunnen we in e e n vo lgend n ummer goed nieuws me ldenl

0 De vrije openbare b ib l iothe ek Si n t - J o z c f doei. dapr er verder . Er z i j n mome nt e e l 4 . 240 boeken be schik baar . Het aantal uitlen ingen i s "bevredigend. Het paroch i aal centrum , waar de b ib l i o the e k gehu i svest i s , werd gron­dig aangepakt . A l l e s werd herschi lderd en bphangen . Van de b enede n verdieping werd één zaal gemaakt , z odat daar nu vo ldo ende pl aat s i s om te vergaderen , of om een of andere acti vite it te lat en p l aat sgrijpen .

o De m annenbond van Nieuwerkerken i s z,eer acti e f . Hij richt n iet enkel een k aartk am p i o e n schap i n , m aar ook een re i s naar l.Jonden o p 28 , 2 9 en 30 m e i 1981 . W i e ge ï nt ere s se cl'd is in de z e acti vite iten , wende z ic h tot on s m ede l id , voorzitter van de mann enbond , � e heer Wi lly Van Imp e .

o Op 11 juli 1980 overleed te Aalst me j u ffro l lw Ju] ia , Maria Van l.Janduyt . Zij was e;eboren te N ieuwerkerken op 3 dec ember 1899 en woonde in de Kwade ste enstraa t . Z ij was de l aat s t e af stamm e l ing van J o anne s e n l"ranc i scu s van Landuyt , 8u'l�eurs van het Memoriaal, het M mor ieboek , dat w i j in ons t ijd­schr i ft afdrukken en commentar iër en . Zeer b e l angr i j k: mejuffrouw Jul ia Van Landuyt wa s i n h e t b e z it van he l., memorieboek . We weten dus m e t e c n dat dit interes swl t e ge schri ft n iet verloren i s. I n e e n vol�ende aflever ing hopen we meer in formatie te k unnen geven over het hand­schri ft , want , z o a l s in de eer ste jaare;ane; meegede eld werd , wij werken aan de hand van e en gedactylografe erde copie gemaakt door w i j len onderp a st o o r De C orte .

o In dit naj aar wordt de vij fhon(l erdste verj aardag van de Sint-Mar t inuskerk van Aal st herdacht. Van de lland van O Il S be stuur sl id, Luc l{obijn s , zal e "['lang I; en e erste de p ] van de inventar i s v an deze kerk ve rschijnen . De gra t i s te ver­k r ijgen brochure " 500 jaar Sint-Mar tinusk erk Aalst " i s e­veneens van de hand vall Luc Hob i j n s in samenwerki n g mpt Karel Raert .

'1 1

- 16 -

K E R M I S

De kerm i ssen z i j n n iet m er als vroeger , hoort men steed s herhalen . En dan bedoe l t men , da t z e z o p l e zierig niet meer z i jn .

Inderdaad , e e n fee st was e e rtijd s een fee st en een kerm i s wa s e e n kerm i s , d . w . z . e e n g e l egenheid om h e t e entonige en harde l e ven van iedere dag e e n s te ve rgeten door duchtig te v i e en ! Thans i s er i edere dag ge legenheid tot f e e sten : het n i euws en h e t p l e z ie r zij n er daardoor mee stal " a f ".

Vroeger kwam ied e reen op maandagkermis (kerremismoî:}dag ) n aar de z i elm i s . Daarna werd tot t s avonds laàt gefe e st ; me t hele benden trok men van staminee tot stamine e (al­l een al op de p l e sj (dorp sp lein ) waren er in het begin van de ze e euw e e n vi j f tie ntal ! ) en het ge zang was niet van de lucht .

O . a . d it l i e d , dat we Vendot j e zal iger zo vaak hebben we­ten z in�en , kon men horen : het greiver slie d.

We zij nder van de greiver s niet , Die altijd zuchten en altij d k l ouge n , Zulke mannen en achten wij niet , Z ij en kunnen g e en p l e zier verdrougen .

God schep t en dag en wer gonder deer , Van t s morgens vroeg e s on s gezang , En amen due z e n e st ver l ang !

Kereme lek e s tro e lala , kerem e l ek e s troe lala , A sprak van e patieteren en , ik zaa va jaa .

Met onze exc u s e s voor d e z e ongekuiste versie , maar het waren vroeger nu eenmaal t t zwoeër maan n " !

O n s vo l gend nummer versc h i j nt met Kerstmis . Onze dank aan me j u ffrouw Mar ie-Loui se 1 1 iano voor het sc hri j ven van de adre ssen . Nieuwe rkerken , 16 september 1980

L i e f ste Peter,

M E D E D E L I N G E N V A N

L I N I A A L = = = = = = = = = = = = =

dec . 80 j g. I V nr . 2 re dactieadre s : ---------

Terbeke n straat 53 94 30 Nieuwerkerken bankrek e ninge n : 393-0660302-15 293-0127990-U5 leden 150fi' steunende led en min . 300fi'

H o e meer dagge me g e e ft H o e b eter ! G e e fde me te letter, I k gon ba de sjampe t t e r ; Ge e fde me te veel, Ge k r i jget va ze leiven n immer weer !

Het be stuur van L iN iAal w e n st z i j n 103 leden e e n

Z A L I G E N G E L U K K 1 G N I E U W J A A R ,

d e 64 gewone leden zowel als d e 39 steunende ,

de 17 van b uiten Nieuwerkerken zowel a l s de 86 die h i er wonen .

Wij hopen samen met u, geachte leden , i n de l oop van dit

nieuwe j aar, en geheel de tachtige r j aren do or, een

smaak- en zinvo l le c ulture l e werk ing te mogen real i seren .

Daartoe b l i j ven we reken en op uw voor on s onontb e e rl ijke

morele en f inanc iële steun .

n · 1 :

I -

- 1 8 -

O N S P R O G R A M M A

z at erdag 24 j anuari 1981 : opera " Faus t " van C . Gounod ( KOG ) We re serveerden 4 2 parterre p laat sen . Er z i j n nog 17 plaat­sen vri j . Wie meewil ge l ie ve dade l i j k t e t e l e foneren naar F . De Schryver ( 21 1 3 69 ) . Prij s : 360� . Vertrek om 1 8u. 30 s t ip t aan de kerk t e N ie uwer­kerken . De op era word t op d e bus inge l e·id .

donderda� 19 februari 198 1 t e 20 uur : De gouden e euw van de Nederlan se p olyfonie , d o or pro f . J . Rob i j n s van de Katho­l i eke U n i ve r si t e i t Leuven . Voordracht , geï l lustre e rd m e t di a ' s e n m u z iekfragmenten . Plaat s : Adm i n i strat i e ve Ze t e l van de Generale Bankmaat-

schapp i j , Kwale straat 94 te N ieuwerkerken . De z e ac t i vi t e i t wordt F,e organi se e rd m e t de medewerki ng v an het David sfond s , Aal s t . Toegan� grat i s . ' Er i s e e n ruime p ark ing .

donderdag 19 maart 1981 te 20 uur : De po ë t i sche wereld van M . Vasal i s , door Rud o l f Van de Perre . Rudo l f Van de Perre publ ice erde onlangs e en b iografie van deze N o ordn aderland se d ichtere s en werd daarvoor b ekroond met de Jori s Eeckhout-pri j's van de Konink l i j k e Ac ademi e voor Nederlandse Taal- en LAtt erkunde , periode 78- 79 · Rud o l f Van d e Perre sprak reeds voor onze vereniging over " De komst ván Joachim St i l l e r " e n " In het l and van de d ichter" . Ditmaal gaat he t o ver een m e rk waardig� dichtere s , p sychiater van beroep . Mi sschien herinnert u z i c h de aanhe f van haar b ekende ged icht " T j ,i d " :

Ik droomde , dat ik l angzaam l e e fde . . . langzamer dan de oud ste ste e n . H e t was verschrikl i j k : om m i j heen schoo t al l e s op , schokte of b e e fde , wat s t i l l ij k t .

De p o ë z i e l i e fhebbers allen n aar de raadzaal van het oud­gemeen t e hu i s om 20 uu.r !

z aterdag 18 jul i t o t en met woen sdag 22 jul i 1981 : met LiN iAal naar het Zwarte Woud - Boden see . Tot nog t o e hebben slechts enkele mensen hun b e l angstel­l ing voor deze reis laten b l i j ken . We her inneren eraan dat ze sl echt s kan doorgaan i ndien er een 25-tal deelne­mers z i ,i n . W i e meewil ge l i e ve y66r 20. ,januari een voor­schot van 1 . 000� te storten op é én van onze bankrekeningen . Ind ien er onvold oende kandidaten z i j n , gaat de r e i s n i e t d o o r e n schr i j ven w e de reed s ge ïnde voorschotten dade l i j k weer over o p u w reken ing , z odat u e ind j anuari reeds weet of u met Li ni aa l op re i s kan of n iet . Een m o o ie re i s , e rg aanbevolen en toch niet zo erg duur? :

- 1 9 _

lAFSCHEID VAN HONORE DESTAEBELE I Op vrij dag 28 november 1�80 heeft N ieuwerkerken afscheid genomen van apotheker Honoré ne staebe le . Der t ig j aar l ang hee ft h i j z i c h inge spannen om de N ieuwerkerkenaren d e ge­schikte m e d ic i jnen t e bere iden , steed s met humor a l s voor­naam ste b e standde e l .

I n " De Volkskring " b i j Kar e l De W int verzam e lden z i c h op de bewuste avond rond 20 uur , meer d an honderd dee lnemer s . Onder hen be vonden z ich schepen H o oghuys ( Geraard sb erge­naar zoal s Honoré ) , vri j w e l a l l e m e d i sche beroep s l u i van N ieuwerkerken , h e e l wat leden van d e vroegere N ieuwerkerk se studentenc l ub " De Tempe l ie r s " , die in de j aren ' 50 door H onoré zoniet in het leven werd geroepen dan toch stevig werd ge steund , drie muz ikanten onder w i e een d o e de l z akspe­l e r , het Chorum A l o stum Imperial e m e t drum s t e l ink lu i s , de Drakenieren ( Honoré i s n l . Opperd raak ! ) zonder schepen De B i s schop evenwe l , hun e n ig gewoon l id d i e niet in het be stuur mag omdat hij aan p o l it iek d o e t , apotheker V an d er Weeën van Denderl eeuw ( verd i ent e en ap arte verm e l d i ng ) , d e naast e f am i l i e l eden van Honoré e n n o g een groot aantal men­sen die hem in het hart d ragen . Verme lden we hier nog b i j , dat iedereen aan deze vier ing mocht d e e l nemen .

Karel De Wint had voor een pitt ige c oc t a i l gez orgd ( de voor­z icht igaards k onden fru i t s ap drinken ) , zodat de s t emm ing er al dade l i j k invoer . Toen a l d e oude vrienden h un e e r st e ont­roering van het we erzien had d en doorg e sp o e l d en n ad at ieder­een " ave " tot H i lda en Honoré had gezegd , \verd er gehouden een k l e in banke t en heeft Honoré z ic h aan de tafe l g e z e t . Vooraleer fe l le sche l l en kaa s met dikke brokken brood door­ge spo e l d werden met goeie g l azen w i jn , richt t e de heer H ugo Marc oen z ich namens de organi satoren in volgende bewoord in­gen to t de gevierde :

Goede vriend apotheker H onoré De staebe l e , l ieve H il da , e ega van voornoemde vriend ,

De goegeme ente N ieuwerkerken , en in het b i j zonder uw talr i j ­k e vrienden u i t en buiten d e z e vooraan st aande voorst ad , van oud sher wingewe st van Aal st , wil van avond m e t u v ieren . Op de v00ra i ond van uw vertrek alhier naar ru st iger , en naar wij hopen , maar wat wij st e rk betwi j fe len , betere oorden , z i jnde he t verre , en naar w i j vernam en boerse Baard egem , st e l len wij er pr i j s op samen met u de b l o eme t j e s nog eens buiten t e zet ten en duch t ig te begie t e n , vooraleer gij uw retraite zult aan vangen .

Ik weet we l goede vriend H onoré , dat g i j 8r ons t e n zeerste van verdenkt , dat w i j deze samenkom st niet geheel onbaat­zuch t ig hebben georgan i s e e rd , omdat g i j maar al te goed weet dat wij er ook "ge iren baa" z i jn , z o d at gij hier aan het spreekwoord hebt z it t en d , nken : " w ie een apo theker w i l vie­ren , vindt al l icht een rede n" .

" 1 :

r

-------------------------------� - 20 -

W i j gaan n i e t ont kenn en dat d e z e verd e nk ing redenen van be­staan zou hebben , maar , w i j haasten o n s om eraan toe te voe­gen dat ed e lmoed igere en minder z e l f zucht ige redenen de oor­z aak van ve l e en lange voorbere idende vergaderingen t o t d e z e fe e stél i j ke avond z i j n gewe e st . Ik w i l nu e e n ogen b l ik in ern st spreken vriend apo t heker ; i k we e t dat g i j al l e wierook schuwt , zowel h ie r a l s in d e kerk , en ik z al dan ook slecht s met enkele k l e ine bloeme t j e s gooie n : H on oré , in de dertig j aar d at g i j h ie r op N ieuwerkerken hebt vertoefd , hebt g i j u b i j ied ereen �e l i e fd �emaakt , omdat g i j u al s men s hebt ge toond en gedragen ; ik geloof dat N ieuwerkerken het enorm heeft geappre c i e ord dat e e n man met uw beroep z owe l de e e n­voud ige " we irkmensj " al s d e " interloctue e l " m e t d e z e l fd e har e l i j kheid hebt b ed iend en d e z e l fde moppen h e b t ver e ld . Uw vertrek u i t N ieuwerkerken i s voor ons het afsch e i d van een figuur , e e n g e l i e fd man . Ik zou nu nog een aan t a l m inu­ten kunnen no orgaan m e t de l o ftrompe t o ver u te steken , maar ik ga u dat n i e t aandoen , g i j z oudt gegeneerd kunnen worden en daarb i j , god '"p e t z i j n er hier al geen onder ons d ie d orst heginnen krijge n ! Geen woorden , m aar daden ! Daarom b e tuigen a.1 l e n hier aanwe z ig l i ever hun sympathie met d e z e attent ie .

( Hugo M arc oen overhand igde hier b l o emen aan H i lda e n Leen De Brouwer bood Hon oré een ge tekend portre t aan , van de hand van Dirk Verb e iren )

H i erop werd g e z on�e n :

Vier van Honoré , en h i j mag er we z e n , V i er van H onoré , en h i j m ag er z l J n ; Zonder H on oré kunnen wij n i e t l e ven , Zonder H onoré kunn en wij n i e t z i j n . H i p , hip , hip ! Hoera ! (3x )

M e t d e z e inle i dend e speech b egon h e t fee st �a s voorgoed . De � kaas-en-brood knabbel was n og n i e t ten e inde of d aar stonden twe e spreke r s t ev,e l i j k rech t : de heren P i e t Moree l s en Fran s Wauters . Moree l s , een puur natuurt al en t , l i e t een spranke­l ende waterval van ge ïmproviseerd e , k e urig Nederl and se woor­den over de aanwez igen neer ( chapeau ! ) en ve rk laarde op het e inne dat e r in normale om s t and igheden slecht s één spreker aan he t woord kom t , maar dat dat voor H on oré n i e t genoeg was , daarom du s twee redenaar s . In een onbe r i spe l i j k Aal s ters verk l aard e ons toen Fran s Waut ers wat er op de tekening die h i j had meegebrach , te z i e n was : H onoré De staebe l e , maar het ond e r s t e stuk was m i nd e r groot u itgeval len dan het b o­venste " omda t; da op onzen averd om n i e va zoeve i l b e l ang n ie m i j e r e s " .

N a al deze " bons mot s " z orgden onz e drie sympathieke gast­muzikanten voor een pret t ig interme z z o . De tafe l s we rden af­ge ruimd , he t bier begon te vloeien , de stemming s t eeg ten top . Zeker t oen achtereenvo lgen s Fran s Wauters en Dan iel JacobuG m e t het he le Chorum , enke l e van hun spirituee l st e l iederen t e n b e ste gaven : j' Karnaval in O l sj t " , door Fran s Waute rs , op de melodie van Bertold Bre cht s Dre igrosch�n ope r , " De verp leegs terkes in de k l iniek van Ol sj t " en het l led van ( Frie- Fraa ) - Frensken . De he le zaal schokte van ' t lachen ;

- 21 -

de show d i e h i e r door d e z e Aal sten aar s werd gebracht , h e t we z e gezegd , s t o n d op n i v e au en getuigde v a n hee l wat art i s­

· t i�k t a lent . Al s de avond z o goed slaagd e , dan i s dat gro­tende e l s a an hen t e d anken . De z e men sen verdienen een t e l e ­vi sieoptreden !

M aar er was o ok N ieuwerkerks talent aanwe z ig , e n w e l in d e persoon van G i lb ert Temmerman , d ie e e n Aal sters ( Machochel op de Grue t e , Mert ) en een N ieuwe rkerks lied ten gehore bracht . Laat stgenoemde l ied werd d o or G i l bert een z e stal j aar g e l eden ge schreven . We laten het hier int egraal volgen , met de opmer­k ing dat het ondertussen e igen l i j k al tot de ( N ie uwerkerk se ) folklore b eho ort : op! de Dri e s en ,m e t M an t j e s V i j ve r i s op d i e korte t i j d vrij veel veranderd !

MANTJES VIJVER ,

Zangwi,jz e : " ' t I s weer voorb i j d ie m o o i e zomer "

1 . As kindj emme n d ' r v i sk e s we e sten vangen ; wè �ten d ' r g e z o j e n en gebre j e n ; den h€ l ft van N i e veke irken b l e e f d ' r h angen , mor oek d e d i e van H o l j t ert en v an Tre j e n . H o e e s ' t gebeerd? Ken weet n i e hoe , mor na l e it j e n zo goed a s t o e ; de l e st e puit verstiktegen in z è guwer . �n zwemmen? Zedde gè n a zot? . . Da ' n k indj a l l ank n im ie j er , bogot ! Mor l e stert wa d a ' k ik d o r van de me irend huwer :

Re:tre in : Ter z it j wee r v i s op Mant j e s v i j ve r ; z emmen d ' r èm g i st ' renouvend opge z e t j . Mor ' n vangt e ir g i e j ene vi s op M an t j e s v i j ver , want , j a bogot , ge m o e t j ' r va k apot �s g ' r van e t j . . . ·

2 . Ik z aa as z e mè da kwoumen vert e l le n : " Awe l m i l j aar : d at e s na i s j goe ni e s ! " En zonder schoenen , kaassen of j arte l le n vloogek in i e j enen t r o k recht nor den Drie s . ' k Riep onderweg nor P i e j er en Pol : " Zeg : Mant j e s v i j ver z it j we er v o l mè k o le nbrander s , ruwebo ewereke s e n snoek ! " " Wacht , wèr go mee ! " riep al lemaan , wè kwoumen on Narek e s e n Kaffaan , en we l mèn woeërrè t - j a : wè z ougen ' t we ir d or o e k .

3 . Ge l uwe f mè zeg : da was d or toch ver skoe s j en ; de vij ver st ond nog a l t i j d dra-koewert druweg ! N e ve l o , ' n stoof en d ra-vier k in j e rkoe s j en Lougen in ' t woeëter n ie t , m o r in d e l uweg . . . N ' n ottob and , ' n aa matras , ne k aksto e l , ' n geloewe z ze kas en voesj van alle soort e n m ar s j and i e s : tomatten , p e i j eren e n p araa -zo rot as iet - en t ' r vroeg ' n vraa : " Wa p e i sde van ons v i sm i j neken hier op den Dri e s? . . "

- 2 2 -

4 . K ' n k o st d i e � e rotte stank nie l ank gerieken en ' k gink me rap ba Blander om ' n j at .

'

' k Gerok tegen on de k l ap mè Trienens Sieken , Die dor op e j j erre G i st te wachten z at . En Sieken e e mè g ' e k s p l i keerd I

wa ' da d ' r dor j i st was gebeerd -nie mè ne vi s , mor mè Kloe fm at i l l e e j j erren T i e r . . . ' n Di e j j e kwamp rond ' n e l leven van Bomong , a kreeg ambras m e zenne ged ong en vloog - vlak veer z è n deer , m i l j aar - over zè st ier .

Slo tre fre in : En azuwe kwarnp ' r ne v i s op Mant j e s v i j ve r ; z emrnen d ' r e m . . . ( En z ovoor t )

Apothe ker De staebele was z ic htbaar i n z l J n nop j e s . H i j sprak dan o ok z i j n dankbaarheid uit t egenover alle aanwe z igen en vert e lde hoe hij enke l e maanden geleden , l aat in de nacht , van een verg adering in Aal st t erugkwam . " Ik z ag nog l icht bij Omerken , want de m e n sen van de c ulture le verenig ing z a­ten daar ; en toen hebben z e m i-j d e z e viering aangekond igd . " H i e rna hie ven H onoré �n z i j n c o l lega V an der We eën het l ied van de Dom pers aan en demon s treerd en een mode l salarnander .

Wanneer en hoe d i t fe e st t e n e inde l iep , kan ik u he laa s , om d iverse redenen , niet ve r t e l len . I k meen m i j wel t e her­inneren dat somm igen z i c h voor het e erst sinds z e trouwden , e e n s hadden lo sge trokken . Er werd voorg e st e l d om iedere v i j f j aar zo ' n feest te organ i seren . ( Waay halen w e o m d e vij f j a ar een apotheker De staebe l e d i e afscheid neemt v an Nieuwer­kerken? )

Nog d i t : er was o ok een reoorter van e e n Aalsters weekblad t e r p l e kke , d i e heel wat fo t o ' s van het gebeuren n am . De m an had in de l o op van d e we e k a l een lul l ig int erview met Honoré l aten afdrukken . In de vo lgende e d i t i e van bedoeld weekblad tro ffen we . . . geen foto ' s aan , maar �e l een m i n i-min i-ver­slag van de vier ing , waarin st ond d at schepen Hooghuys twee t ekeninp;en aan Honoré had- overhand igd . Ook ondergete kende ve rslagge ver had een g l aas j e gedronken , maar d an t oc� z Qnd er al te nad e l ig e ffect op z i j n memorie !

F . D . S"

apothekel' : M i dd e ] nederland s ' apotecary s ' en ' ap t ëk e r ' . Bet ekende v an oud s ' apothek er , k ruidenier ' . Komt van het Oud fran s ' apotecaire , apotecarie ' , dat op z i j n beurt van het Lat i j n ' apothêc ar ius ' werd afge l e id . Voor ' apothe e k ' kende het M idde lnederlands ' apot i carî e ' ( in het M i dde l la t i j n ' apotheeari a ' ) ; h ie rvan komt het Vl aamse ' pottekarie ' wat bete­kent ' de hele rommel ' ; deze vorm be stond al in 1487 . ( In het N ie uwerkerk s than s nog ' pottekaree')

(Etym O l ogi SCh Woordenboek V ercoui l l i e )

- 23 -

fuERBERGEN IN DE DORPSKOM VAN N IEUWERKERKEN RON D 19001 Op de m idde l st e b l ad z i j d e n van d i t nummer vind t u e e n p l an van de dorp skom van N ie uwerkerken , z o a l s z e e r in de j aren 1900 , voor de eerste were ldoorlog , u i t z ag . In een straal van c irca 100 m e t e r b evonden z ich n i e t minder dan acht t ie n herb ergen , d i e d o o r de N i euwerkerkenaren a l s v o l g t werden aangeduid :

1 . I n den Trap o p - Wafe l k o t 2 . Ba Sank-Sonken s 3 . Ba Barree 4 . Ba de We e f 5 . Ba Perd o o i - n s 6 . B a de N i e Bo z inne 7 . In de Ce rke l 8 . In den Trapa f b i j H ortan s-Kan t i e n 9 . In de m e z i e k z aal van den Braar 10 . In ' t brouwe r shuis

1 1 . Ba mon-den-Bie-e-n aar 1 2 . Ba den bakker op de P l e sj 1 3 . Ba van Eindek e s 14 . B a Livve s 1 5 . Ba Vandenbroek on ' t geme entehu i s 16 . Ba Soet ink 17 . In ' t geme entehuis 18 . Ba Janens

I n onze volgende oplagen z u l l e n b i j z onderheden over e nke l e dezer herbergen verschi j n e n . Bewaar dus d i t nummer van Li­ni aal , want het· zal t e pas kom e n .

C�arl e s De Saed e l e er ----_ . . . . . .

r------..... SHAKESPEARES APOTHEKER

Ik merkte onlangs dat hier ergen s een apotheker woont , Have loos gekleed , m e t ove rwe ld igénde wenkbrauwen ; I n z i j n wink e l l ag een ruime keuze van art sen ij kruiden , H i j z ag er schraal uit : scherpe armoe had hem t o t het been

verslet e n ; In z i j n armoed ige offic ina h ing e en schi ldpad , Een opge z e t t e a l l igator en and ere huiden Van wanstalt ige vissen ; en op z i j n schappen l agen , Dunne t j e s uitgest ald , een arm z al ig aantal l e ge d o z e n , Groene aard en potten , b l az e n en schimm e l ige z ade n , Oversc hot t en van pakgaren e n rozebott e lkoek . Toen ik deze armoede merk t e , z e i ik t o t me ze l f , Indien iemand nu �if nod ig had , Wat tegenwoordig op straf van dood in Mantua wordt verkocht , Hier woont een gemene e l le nd e ling d i e het hem zou verkopen .

( Fr agment u i t " Rome o en J u l i a " , e igen vertal ing )

•

a R t M T _ ... --

- 14 -

f

, - - - �

. . . . . . . . . . . .

l< E IU(

. . . ..

. . K E R K " . . .

,---�r----' • � �=' =' =' ::::' -'

.

c ---,--�

• •

�

=_iE

· . . . ' . .

) , . .

· .

· .

\ 1

" ...... " J . .. q. ... . . ..

-

:b O I\ P P L. � A ·T S

iI � I s l ' l I � 1 8 1 "

------... K W" t. " I T"A 4 T

- 26 -

ISINT - MAARTEN TELT HEEL WAT VRIENDEN

A l s het waar i s dat een mens steeds l e e ft in verwacht ing van i et s , dan m ogen we we l zeggen d at d i t n i e t e nke l voor de volwassen me n s , maar evenzeer voor het k ind g e l dt . De a l l edaag she i d van het k inderbe staan wordt af en t o e onder­broken door d i e hoogdagen d i e het k ind eens spec i aal i n het midde lpunt van de b e l angst e l l ing h a l e n en waarop h e t wat e xtra ' s mag ontvange n o f iet s. word t toegest aan d at an­ders verboden i s .

Vooral h e t j aare inde i s voor h e t kind in dit opz icht een vreugdevo l l e t i j d , d i e - in h e t Aal sterse al than s- b eg int op 1 1 november met Sint-Maart en . Weken l ang l e e ft h e t j on­ge k ind naar deze fee stdag t o e : "Nog z ovee l keren slapen en dan komt Sint e-Maart e n ! " Ge rege ld wordt het er trouwens aan herinne rd dat he t braaf d ient t e z i j n , indien het van de Sint wat w i l kri jgen . Tegen stoute k inderen wordt we l eens gedre igd dat zwarte P i e t ze in z i j n z ak zal stoppen ! Sint M a arten hoor t en z i e t immers al wat de k inderen doen en zwarte P i et , z i j n knec ht , schri j ft a l l e s nauwkeurig in het gro t e b oe k . Op de vooravond van 11 november zetten de k inderen hun " k loet " ( k l omp ) of " te l j o or" ( bo rd ) met een raap , een worte l en k l ont j e s suiker erop . Daar wordt dan mee stal ook een bri e f j e b i j ge legd , waarop -na ve l e wij z igingen- de d e fini i e ve hart ewen s we rd g e formu l e erd . De k l e in sten , die nog in het wonder g e l oven , m o e ten vroeg naar bed , want zwar­te Piet houdt immers niet van late opb l i j ver s . ' s Anderen­daag s , meestal n a een nacht vo l dromen , zijn z e b i j z onder vroeg wru{ker , vo l n ieuwsg i er igheid en ongedu l d om hun ge­schenken in ont vangst te heme n . Tijdens de nacht is Sint­Maarten uit de heme l neergedaald ; samen met z i j n knecht en z i j n e z e l gaat hij van huis tot hui s ('e igenl i j k van d ak tot dak ! ) en via de schouw bez orgt zwart e Piet he t nodige en neemt in d ank de raap , de wortel en het su.iker mee voor de e z e l .

Wat kri�gt het k ind zoal van Sin t-Maarten? De ge schenken kunnen we in twee soorten ind e len : naast het speelgoed al­lerhande is er steevast snoepgoed b i j , in de vorm van Sinte­Maarten s , Zwarte Pieten en e ze l s , vervaardigd in alle moge­l i j ke soorten choco l ade , mar sep e in e n specul oos .

H e t i s duide l i j k dat in de streek vah Aalst Sint-Maart en de p l aats van Sint-N i c o l aa s als k indervr iend heeft ingenomen . Sind s wanne e r d i t pre c i e s i s gebeurd , kan ik n ie t met zeker­heid verte l len . Deken C . De Vos meent d at dit pas vanaf de 1ge eeuw zou z i j n gewe e st . ( l )

( 1 ) Een stud ie over het ontstaan van d i t gebru ik werd , voor zover we weten , nog niet ondernomen . C f . Henaat Van der Lind en , Ikonografie van Sint-N iklaas in Vlaanderen , 1972 . Zie O . B . he t voorwoord d oor K . C . Peeters C p . VII-X) , waar­in over de beteken i s en herkomst van het gebruik van St . ­N ik l aas a l s gever word t gehande ld ; z i e ook p . 377 e . v . , e venal s de tabel op p . 52 2 , waaruit b l i j kt dat ook voor

- 27 -

In e lk geval z l J n geen oude afbee ldingen be kend , waar allu­sie zou worden gemaakt op d i t gebruik . ( 1 ) De streek van Aal st b l i j k t bovendien niet d e e n ige p laat s in het l an d t e z i j n waar Sint-M aart en de h e i l i�e N i c o laas al s k inde rvr i end ver­vangt . Dat h i j m e t d ie t aak word t bedacht ; hoe ft o n s trou­wens n ie t t e verwonderen , a l s we m aar e ven aan d e verm aarde l i e fd adigheid van de he i l ige d enken , en zeker al s we weten dat van hem wordt vert e ld dat hij ooit i n st ond vo or d e gene­z ing e n z e l fs voor h e t opnieuw t o t l e ven wekken van een kind . De Sint-Mart inuskerk was t o t in de 1ge e euw de en ige Aalster­se p arochiekerk ; de h e i l ige Mart inus genoot e r e en gro t e ver­ering , wat o . a . b l i j kt uit de ikonografi sche schat van d e z e kerk .

Vroeger g ing de j eugd m e t S int-Maarten ook in onze streek 1 -op bedeltocht . Dat het bed e l z ingen op deze d ag nog niet over- L � al afge storven i s , b l i j kt uit een reportage in h e t TV-nieuws _

van 11 november 1980 , waar g e t o ond werd hoe k inderen t e Meche­len van deur t o t deur gingen en iets in hun t a s g e st o pt kregen In het l i ed j e dat ze zonf;en wa s sprake van " Sinte Merten op een kruk " . Op de tentoon s t e l l ing " 500 j aar Sint-Mart inuskerk Aal st" was e e n schilderij van Jan Verschueren t e z ien : " Sin t-. Maartensfe e st t e H ombeek " ( nr . 2 26 , Hombeek l igt b i j l"leche len ) " Vier k i nderen , getooid met kronen , dragen op een berrie een spe e lkameraad met m i j ter g e t o o id en een brood j e en p o l lepel in de handen . " ( C at al ogus , p . 1 39 ) I n een plaat s e l i ,4 ke krant verscheen c a . 1900 volgend l ied :

Vandaag i s ' t Sinte Merten

Vandaag i s ' t Sinte M e rt en , Morgen Sinte kruk We komen uit goeder h e rt e , Wij hadden z o geerne e en stuk . Een hout j e o f een t ur fke In Sinte Mertens- kurfke ; Wij zullen van hier n i e t gaan , Voor wij hebben wat opgedaan .

Sinte Merten i s oud Doet ons l ange l e ve n ; ' s Wint ers i s het koud , Soldaten st aan t e b e ve n . I s dat hier geen arm l e ven? Want h ierboven staat g e schreven . Hout , hout , turf e n hout ' s Winters i s het al t i jd koud . ( i bidem )

Zoal s uit dit lied b l i j kt , z am e lde d e j e ugd m e t Sint -Maarten hout en turf in . " De verzam e lde brand stof werd opge stap e ld en rond het vuur - d at men op de hoogten ont stak - d ansten de kinderen en sprongen door d e vlammen heen . " ( K . C . Peeters , Eigen aard , 197 5 , p . 272 ) Ind erdaad , naa st het Sint-Jan svuur en het Sint-Pietersvuur ( z ie Liniaal 111 , 4 ) , be stond er ook het Sint-Maart en svuur . " H e t Joel fee st , het fee st van de win-

( 1 )

Sint-N iklaas als gever de afb e e ldingen p as in de 20e eeuw voorgoed opduiken . De vroegste àfbeeldingen s t am-men uit de 16e e euw ( e en schilderij e n een borduurwe rk ) . Op de afbeelding nr . 206 , o p p . 116 van bovenvermelde c at alogu s l i j kt mij reed s een k inderfiguur voor t e komen , i . p . v . de trad i t i one le hedel aar met baard ( c f . nrs . 199-19c

- 28 -

terz onne wende , valt samen m e t onze kerstviering , al s m idde l­en hoogtepunten van de eerste cyc lu s , die inzet met Sint­M aarten en e ind igt met Dr iekoningen , waarbi j z ich de periode van de n awint er , de twe e d e cyc lu s , aan sluit l opend tot Lichtm i s . " ( o . c . p . 270 )

,

Verwi j st d e kruk naar de ( m e l aatse ) bedelaar met w i e Sint­Martinus z i j n mante l deelde o f is het synon iem van stok in het re e d s vroeger gec i t e erde l i ed ( z i e Liniaa l 1 1 1 , 4) dat ve l e men sen b i j ons n og kennen :

Sin t e Merten op ne stok , wilde n i e geven , wilde n i e geven , Sinte Herten op ne stok , wi lde n i e geven , hangdem op ! ( 1 )

De tekst van d i t l i e d wordt wonderwe l g e ï l l u streerd d o or een kl euren foto in " Fo l k l ore 1 1 " van Gate d O Or , nr . 216, die werd o vergenomen door Re naat Van d e r Linden in " De Glor i e van he t Brood " , T i e l t , Lannoo , 1980 , p . 103 . De kind eren g ingen dus b l i j kbaar z ingen met in de h and een stok , waarop e e n koek stak , die de vorm van een sint op e e n paard ( e z e l ? ) had .

Met Sint-Maart en begint d u s de wint ert i j d . Gewoon l i j k z i j n er nog enkele m o o i e d agen : d e Sint-Marten szome r . M aar toch , het word t t i j d om de b e e st e n op stal t e brengen , de b ieten z i j n geoog s t en het i s tevens slac ht t i j d : " Op Sint-Mart i j n s l acht d e arme z i j n zwi j n " .

In onze s treek wordt rond Sint-Maart en door de k inderen ook nog " l an teernkensdag " p;ehouden ( Kerksken ) : in een uitgeho lde bie werd een kaarske geplaatst . Soms p l aatste men dit l an­ta arn t j e in e en haaf , b i ,j avond , om voorb ij gangers b ang te make n . Dit kinderspel zou een uit l oper kunnen z i j n van de vrnefere , bovenverme lde Sint -Mart en svuren , d i e m i sschien oor spronke l i j k " o f fe rvuren " waren .

" Een spec iaal ge rec ht , d at vroeger op deze dag werd opgediend , wa s d e s in t-mart en sgan s d i e , omgeven met vee l l icht , uitbundig versi erd op t afe l werd ge bracht . De beent j e s van d e z e gans werd en b e schouwd als afwe erm iddel t egen ongelukken en a l s voorteken in de vo l k swee rkunde : waren de beenderen rood , dan mocht men z ich aan een strenge wint er verwachten . " ( Eigen aard , p . 274 ) In bepaal d e tex i e l fabrieken t e Aal st kri j gen d e ar­b p id e rs ter g e l egenheid van Sinte-Ursu la ( 21 okt ober ) hun " gan s" , e en ex tra prem ie d ie hun wordt geschonken . Sinte­Ursula i s imme rs de patron e s van de garentwijnders ; "garen­twij nderke sdag " is dan ook e en feestdag in Aalst ! ( c f . Sint­Elooi voor d e smeden , metaalarbe i d e r s ) N aar Aalst , evenals naar Liede kerke , ging men vroeger op bedevaart tegen het ove rvloedig schre ien van k ind eren . De ze heilige wordt -al s pa rone s van de sterve nd en- afgebe e ld met schre i ende ogen .

Tot slot nog e e n woord over de Sint -Marten swi jn . Vroeger

( 1 ) Var i an t e n z i j n : " h angda op ! " en " steket a op " .

- 29 -

werd' ook in onze streken w l J n verbouwd . " De w i j noogst bracht ve e l vo l k t e been en , i n d e w i j ndorp e n , wel l icht a l d e armen van de gemeente . Zij kre�en in d i e d a�en . krac h t ig voedse l , vlee s , v i s , wit en gewoon brood , en b i e r , z o a l s b l i j kt u i t oude reken ingen , en waaru i t w i j m o�en be sluiten d at de w i j n ­b ouw in d e l at e midd e l e euwen hier t e n l ande e e n renderend e z aak was . H e t grot e w i j n f e e s t had echter p laat s op St . ­M aart ensavond . " ( P . Lindeman s , Ge schiedenis van d e l andbouw in Be lg i ë , Twe ede d e e l , p . 1 3 1 ) "Martinus ' fe e st op 1 1 novem­ber werd van oudsher op ruime schaal �evierd . H e t groe id e u i t t o t een ware kerm i sd ag en g af aan l e id ing t o t al lerl e i gep logenheden . Die dag b e t e kende t e ve n s h e t begin van d e winter , waarb i j d e Sint-Mart inu svure n werd en o n t st oken . Teve n s werd d an het e ind e van de w i j noogst gevierd en in ve l e. landen , zoal s Frankr i j k , Duit s l and , . de N ederl anden en Skand inavië , werd de Sint-I'Jart inusw i j n gedronken : men proef­d e de n i e uwe wi j n . De he i l ige gold trouwe n s al s patroon van de w i j ngaardeniers en -verkopers d i e z i j n z egen afsmeekten i n de hoop op een goede f abricatie en bewar ing · van hun w i j n . H e t g i lde van de Antwerp se w i j ntave rn i er s , ook Sint -Mart i­nu sg i lde genoemd , vierJ..b . v . op 11 november fe e st . H e t hoeft n auwe l i j k s gezegd d at ook de drinkers M art inus al s p atroon­he i l ige ko z e n , o . m . omd at deze l aat st e , zoals e e rt i j d s in Cana was gebe urd , wat e r i n w i j n had ve randerd , en ook an-dere mirake l e n in verband met d e z e drank aan hem werden toe­ge schreven . H ierb i j aan s l u it e nd kan o verige n s m e ld i n g worden gemaakt van de Sint-Mart i n u sminn e , een d o enwi j z e waar b i j t a­felende g e z e l p c happen b i j h e t vull en d e r bekers t e r ere van genoemde he i l ige dronken , om op d i e wi j z e hun ond erl inge ve r- I bondenh e i d uit t e d rukken . " ( Catalogus " 500 j aar Sint-M art i- . nuskerk Aal st " , M . Smeye rs , De I c onografie van de H . Mart inus van Tour s , p . 23)

Als be sluit mogen we wel z eg�en dat de he i l ige Mart inus in de volksdevot ie steed s e e n b e l angr i j k e p laat s h e e ft ingeno ­m e n en dat met z i j n f e e s t d ag he e l w a t gebru i ken gepaard g ingeJ Daarvan is vri j wel e nke l het kinderfeest ove rgeb le ven .

F . D . S .

Werkten mee aan d i t nummer :

Char l e s De Saed e le e r , een v e n onze oudst e , maar ook akt i e fste paroch ianen ;

Luc Rob i j n s , be stuur s l i d . ( Zi j n b i j drage over het Memor iaal Van Landuyt kon wegen s � laat s­gebrek d itmaal n i e t worden opgenome n . )

Fredy De Schryver , uw dienaar en voorz it t e r ;

Mar i e -E l ise Breyn aert , t ekende voor j u l l i e h e t p l an van de dorp skom netj e s o ver ;

Marie-Loui s e I l iano typte de adre s sen.

Het volgend nummer verschi j n t met Pase n ; breng u w kop i j t i j d ig b innen .

- 30 -

(�EflDEN KING 500 JAAR SIN'l'-MARTIN USKERK AALST] Te A a l s t werd de 500e verj aardag herdacht van het begin van de bOl lW van de voorm a l ig c o l l egiale Si nt -Mart inuskerk .

De z e herdenking ging gepaard met een b e l angri j ke t e n toon-s p l] i ne; in h e t Stede l i j k M u seum " Oud H o sp i t aal " , die p l aa t s­h a d VRn 7 november tot 1 4 d e c ember . De tent oon stel l i nG l iep owl p r o e i èu11hel th ema : "o orl�erst h e t k e rkgebouw z e l f met e n �reep u j t d o bel angr i j k e kerkschat en vervo lgen s de i " c n o("ra f ie o f de manier van afbe e l de n van d e H e i l ige Mart i­I J lt ;- , p-, Iro on)' e i lip;e van d e kerk , de p arochie en de s tad . Er w � rd � pn m o o i e c a t a J o � u s ui tge�even , d i e nog t e verkr i j ­� e n i s t p g e n d e pri j s van 300� . De z e t e n t oo n st e l l ing kende c p n hevr 'ed igend suc c e s .

T�ven s e; a f het prov inc iebe s tuur van Oost-Vl aand eren e e n eer­s t " d \'> e l u i t van d e wet n sc happ e l i j ke' I n ventar i s v an he t gP lTiero e �:erkg obouw , opg e s t e l d door Luc Robij n s . Aan dit k l'kf:'er.ouvi z u l l.e n drj e banden worden gewi j d . D e e e r s t e band , d i e h e t l aH t s t z a] versc h i j nen , zal hand e l e n over de arch i­t pc t u ur en d e ge schieden i s van kerk en gemeen schap , e venal s over d e e volutie van het meubil air doorheen de t i j den . De t� eede band , d i e than s i s ve rschenen , bevat e e n e erste ge­u p e J t e van het meubi la i r , voornam e l i j k het monumen t a l e beeld­bouwwerk , de glasram en e n muurschilde ringen , de al t aren , het lo eub i l a ir , d e beelden en de sch i lder i j en . De derde band , die o ver enkele maanden zal verschi j n e n , behand e l t de cultusob­j ec te n , h e t t extiel en de funerea .

H e t reeds verschene n gedee l t e i s zeer fraai uitgegeven en werd v e r l ucht m e t e n aan t a l kl eurenafb e e l d in�en en t a l ­r i j ke wit-zwart foto ' s . He word t t e koop aangeboden tep;en d pr i j s van 600� . Loden van Lin iaal kun nen d i t werk be­s L e l l en via hun vere n igin� t egen de ge­reduceerde pri j s van � 50� .

Door de Aal sterse kun stenaar Marc De Bruyn werd een he rinneringsm daille ontworpen , d i e n og verkrij baar i s te­gen de pri j s van 7 50� . G e i n t ere sseer­den mogen ook via Lin i a al hun bestel­l i n g p l aat sen . Van har e aanbevolen !

Vermelden we ten slotte n og , dat u b� j het be stuur van Liniaal ook terecht kan voor de prach­t ��e k l euren fo l d er , d i e u ter ge legenhe id van deze viering grat is wordt aanF,ebod en .

'

I \ s ,

- 31 -

N 1 E U W E R K E R K S N 1 E .U W S

N ieuwerkerke n i s de laatste maanden i n het n ieuws gekomen , m i s schien we l in het were ldnieuws ! N ie t m inder d an twee we­reldrec ord s werden op onze b odem verpul verd . Vooreerst dat van b ierdri nk e n . Ter gel egenhe id van k e rm i s N ie uwerkerken werd door 9 ( ge l o o f ik t o c h ) m an een vat b ier l e eggedronken op ongeve er twintig minute n ! Dat sch i j nt h e e l vee l te z i j n , en sommigen ( de b e st e n ! ) d ronken meer d an 20 ( twint ig ! ) pint j e s leeg op die korte � i j d . Er waren deurwaarde r s om h e t record vast te st e l len . Ze l f h e b ik het gebeuren n i e t

. me egemaakt , m aar na afl o op heb i k we l e e n g e sprekj e gehad met enke le van de were ldkamp ioenen , d i e , g e t o o id m e t l i n t e n medai l l e , aan de t o og ru s t ig e en p in t j e stonden t e drin­ken om hun emot i e s door t e spoel en . Een t ij d j e l at e r werd het were ldrec ord tafe l voetbal in een aanpalende c af é vero­verd door een N ieuwerkerkenaar die n i e t tot de e quippe van het wer e l drec ord b ierdrinken behoorde . De prec i e z e presta­tie die hier werd g e leverd , heb ik evenm in genote erd ; z e is t rouwen s u i tgebreid gepub l ic e erd in d e d agb l aden .

Ons l id , tevens gemeenteraad s l id , de heer Fl ori s De Winter h e e ft op de gemeenteraad o n l ang s gelnterp e l l e erd o ver de gronden van de voormal ige b rouwer i j op de w i j k Laar . N a ar het schi j nt gaan z e er e e n p ark van maken ( volgens h e t kran­t enver s l ag ) . Waar sch i j n l i j k is het d aarom dat ze e er st de b om e n komen kappen z i j n . Dat word t d an h e t tweede p ark waar Aal st N ieuwerkerken w i l m e e verfraai en . Reeds ve e l vroeger verscheen in d e z e l fde krant e e n bericht d at schepen De Maght van Mant j e s V i j ver ook een p ark g ing m aken . Het schi j n t d a t de p l annen voor laatstgenoemd p ark k l aar z i j n . Men is d it j aar alvast b egonnen m e t h e t gras " romme ndom " é én keer af t e maaien . Ondertu ssen zwemmen d e musku srat t e n spe e l s en dart e l onges toord verder . Van d e b e l o o fde kam i o n s grond n og geen spoor .

I We l k amions grond op h e t voorm a l ige stort . M i s sc h i en om de t sluikstort ingen mee te bedekken? 1 Er werd e e n afd e l ing van d e muz i ek ak ademie op on z e gemeen t e opger icht . B e l angst e l lende n kunn en voortaan n o t e n l e ren i n de geme ent e school van Ed ixve lde . I n d i e n er vold oende k andi­dat en z i jn , zal men vo l�end j aar o ok in strumenten l e ren be­spe len . V an harte aanb e v o l e n !

Ter gel egenhe id van de t ie n j aarl i j k se t e l l ing van o n s volk werden de hui snummers aang epast . On z e redactie i s 4 -3 nummers opge schoven , van 10 naar 5 3 , van even n aar oneve n , o f van l inks naar recht s ( o f omge ke erd? ) . In e lk geval nog n ie t zo erg als voor meneer pastoor d i e van de Pastorie straat naar de N acht egaal straat verhui st en dat nadat hij j u i st 2 . 000 ( verouderde ) adre skaart j e s h ad l at e n drill�ken !

1 l

j .

--------------------------------------------.... � - 32 -

V a l a v 0 n d

I n de kru i n der hoge bomen

Al dA b l aren be ven .

Zware grmlwe luchten komen

Dre igend aangedreven .

Schuddend ruw de gri j z e z e i l en

Gind s in ' t gr i j st e donker

Doen z ' e en m o l e n drift ig i j l en

Koortsig l i j k e e n konker .

Met hun reuzenhanden van�en

Z i j de rook der schouwen .

Kortverokken bl i j ft h i j hang en

Boven de gebouwen .

Op de deurge slot en hui z en

Door d ie d ampen dr ingend ,

Over dak en goot en buizen

Z j ch e e n ui tweg wringend ,

I J l t en spat de wulpse regen Ongenadig ove r stenen

Lang s de l aa� �elegen wegen

N aar z i j n e inde henen .

' t Donkers t in de wolkenbergen

D ' avond zoek t z i j n le�er

Zal z ic h in d e bomen be r�en

Schud t de dropp e l s ned e r .

P 1 a s r e g e n

Charles De Saede l e er

M E D E D E L I N G E N

V A N

L I N I A A L

= = = = = = = = = = = = =

apr i l 81 - j g . I V nr . 3

redac t ie adre s :

Terbeke n straat 5 3 9430 N i e uwerkerk e n

bankrek e ninge n :

393-0660302- 1 5 293-0127990-05

leden 1 50� st eunende l eden m in . 300�

IZONDAG 10 MEI 198 1 : DERDE WANDELING DOOR NIEUWERKERKENI Wij vertrekk e n , zoal s gebruike l i j k , op h e t dorp aan de kerk , om 14 uur s t ip t , voor een fam i l iewande l i ng van on­geveer 7 k il om et er . Wij verkennen opn i e uw een verborgen hoe k j e N i e uwerkerken , verm i j den daarb i j zoveel moge l i j k d e drukke straten e n begeven ons , waar mogel i j k , o p rus­t ige p aden e n in groene ve lde n . W i j hopen dat de z on o ok d i t j aar van de part i j z a l z ij n . Ondan k s onze m i serab e l e financ i ë l e t o e st and voor z i e n wij , z o a l s de vorige kere n , een k l e ine verrassing ( indien we n i e t àl te talr i j k z i j n ! ) . Iedereen i s we lkom , o ok n i e t - leden . Er worden geen u i tno­d igingen meer verstuurd .

IWOENSDAG 1 3 MEI 198 1 TE 20 UUR OPEN ALGEMENE VERGADERINGI Op deze verg ade ring z l J n a l l e leden welkom . W i j evalueren het voorb i j e seizoen en be spreken het programma voor het volgende werk j aar , dat ons v i j fde z a l z ij n . Afgevaard ig­den van and ere verenig ingen mogen even e e n s _aanwe z ig z i j n ; wie weet kunnen we n i e t sam e nwe rken voor een of ander ! Plaat s : Sint-Jozefbibl io thee k , Dorp , N i euwerkerk e n . Dit bericht ge ldt al s uitnodiging .

I ' L :

r

- 34- -

V O O R B I J I S . . .

Evenmin a l s voor de t o n e e l avond op vr i j dag 31 oktober 1980 naar het Meche l se Miniatuurtheater voor "Een vloog over het koe koek sne s t " , werd de u i t s t ap naar de Gent se Opera voor de opvoering van " Fau s t " e e n succ e s , althan s n iet wat het aan­tal deelnem e r s betrof . Twe em aal b l e e f onze bus onvo l z e t , zo­dat we aan deze twee ac t i v i t e i ten s amen om e n b i j de 4- . 000 frank dienden toe te drag e n . Zowe l' het toneel stuk a l s de o­pera ware n nocht ans de m o e i t e waard , maar ons pub l i e k sch i j nt voor toneel en aanve rwante z aken n i e t erg warm t e lope n , iets wat we o ok reeds vroeger hebben kunnen vast ste llen , z odat het geen toeval k an heten dat d e ze punten op on s programma steeds min o f m e er fl oppen . We hebben een sterk vermo eden dat de pri j s d aar voor iets t u ssen z i t , z od at we m i s schien in het vervolg met e igen vervoer en in kle inere groep aan dit soort ac t iv i t e i t en zullen dee lnemen . Want een heus toneel- of ope­rabe zoek bl i j ft toch steeds een niet te vervangen c ulturele be l e ve n i s . Ge z e l l ig samen op een bus , waar je z e l f niet hoe ft te sturen , zonder p arkeerproblemen e n met een inle i ding op wat gaat k omen , l i jkt ons nochtan s een niet te versmaden on­derd e e l van zo ' n avond . . .

Op donderdag 19 februari 198 1 woonden e en 125 mense n de voor­dracht b i j van pro f e s sor J . Rob i j n s over " De gouden eeuw van de N ederlandse polyfonie " . De ze ac t ivite i t , die in het b i j ­z onder m o o i e e n ge schikte dec orum van de General e Bankmaat­schappi j in de Kwale straat te N ie uwerkerken p l aat s had , orga­n i se erden w i j in sam e nwerking met het Davidsfond s-Aal st . Het David sfonds z orgde voor he e l wat pub l iek , dat er voor de ze avond e igen l i j k toch hoorde te z i j n . Wij danken nogmaa l s de General e Bankmaat schappij e n het David sfonds voor hun sympa­thieke medewerking , in het b i j z onder hun vertegenwoordigers , de heren paul De Schryver e n Emi e l Van Schuylenberg , be iden woonachtig te N ieuwe rkerken en leden van Liniaal . De voor­dracht van profe ssor Rob i j n s , geïllust reerd met d ia ' s en mu­z iekfragmenten , was uiterst boeiend e n l eerri j k . Een aange­nam e , s t i j l v o l l e avond , voorwaar !

Op donde rdag 19 maart 198 1 sprak Rudol f Van de Perre o ver " De poë t i sche wereld van M . Vasal i s " in de raadz aal van on s voorm a l ige gemeen t ehui s voor 19 aanw e z igen . Voor d i t soort ac t ivite iten verwachten we n atuur l i j k geen massale toe l oop , maar het heeft o n s toch g e t roffen dat we ( haast ) niemand van onze studerenden hebben mogen begro eten op deze f i j n z innige en hoogstaande vo ordracht . W i j kunne n n i e t s meer doen dan aanbieden , wie belang s t e lt hoeft er slecht s op in te gaan : dat i s h e t hele opzet van onze verenig ing ! We wensen hier het stadsb e stuur te bedanken voor z ij n gewil l ige en st ipte med ewerki ng .

Dan was er nog de vo ordracht , nog niet aangekondigd in on s vorige nummer omwille van haar onz ekere karakter , door Tony Van den Bo sch , BRT-report er , over " Johannes-:-paul u s 1 1 : twee j aar pont ificaat " , op dinsd ag 7 apri l 198 1 l n d� z aal Volks­kring . Er waren 4-0 aanwe z igen voor deze e nth?� Slaste spreker e n geboren ve rte l le r . N a �en voordracht va� .

een uur en een kwart , volgde nog een film over het pausellJke be zoek aan

- 35 -

Polen e n b e antwoordde de spreker nog enkele vrag e n . H e t was al woen sdag 8 apr i l 1981 t o e n onze gast N i e uwerk erken ver­l i e t om z i c h op weg naar hui s te begeven . . . Een g e s l aagde avond . Onze harte l i jke dank ook aan Kare l De Wint voor z i j n sympathieke m edewerking .

Ten slotte wensen we n og mee te d e l e n dat de gep l ande re i s naar het Zwarte Woud wegen s gebrek aan b e l an g st e l l ing n i e t zal doorgaan . Ze kan dus al s voorb i j b e s chouwd worden e n hoort d u s wel dege l i j k in d e z e rubr ie k .

Donderdag 19 februari in d e General e :

stralende ge z ic h t e n e n m e t d e p in t in d e hand : L i n i aal-voorz i t t e r Fredy De Schryver , l eden Oscar De R i j c k , paul De Man n Paul Beire n s .

Profe ssor Robi j n s in gesprek met stad s se cre­t ar i s Chr i s W i l l e m H en pater M . Schurman s .

- 36 -

HERBERGEN IN DE DORPSKOM VAN NIEUWERKERKEN ROND 1900

e e r ste afl evering

Acht tien herberge n , rond de kerk , in e en straal van honderd m� �er , �a s d i t veel of was d i t n ormaal ? Dit i s d e vraag d ie g l J en lk on s st e l l e n . Een verge l i j ki ng m e t d e t o e s t an d in and ere geme e n ten van het Aal sterse is m o e i l i j k . Ik heb m i j n o o i t m e t dat prob l e em b e z ig gehouden en ben d u s n o o i t o p ver­kenn ing in d i e dorpen gewe e st om e en passe n d antwoord te kun­nen geven .

Toch sch i j nt het een groot getal t e z l J n , dat d o or geen ande­re geme ente overtroffen of . g eëvenaard werd . Ik steun mij op fac tore n , spe c i fiek N ieuwerkerk s e n ik zal trach t e n z e z o ge­trouw moge l i j k te b e hand e l e n in de volgende oplagen . Samenge­vat , en in grote l i j n e n , z i j n d i e fac toren , onderl ing in ver­b an d : brouwerij - brouwer - bier - p o l i t iek - dyna s t ie -maat schappe l i jke t o e st and i n de j aren rond 1 900 .

Vand aag begin i k m e t het e e r ste punt : de brouweri j . I n de vo­rige aflevering van L i n i aal , IV-2 , s t aat op de bladzij den 24-25 e e n p l an van onze d orp skom , dat geen k ad a st raal p l an uit d i e tijd i s , w e l een teken ing naar de richt l i j n en van m i j n geheugen . · H e t p l an werd d o o r mevrouw Marie-E l i se Breynaert met v e e l zorg o vergetekend en i k g e l o o f dat , wie het gebruikt z i j n weg n i e t zal verl i e z en . Op dat p l an staat Pape straat . H e t i s l ang s daar d at w i j o n s begeven om n aar d i e brouwe rij t e g aan , b e t er gezegd de p l aat s waar z e vroeger st ond .

Wij komen aan de sp oorweg Oo stende-Bru s s e l , d i e o n s dorp in twee stuk k e n heeft ge scheurd - om het f iguur l i j k te z eggen -en d i e d e brouwe r i j Bae t e n - want he t gaat h i er we l om de brouwerij Val ery Bae ten - van a l l e verkeer afzonderd e .

Toen was h i er e e n diepte - laag l iggende meer sen - e n het was nodig een v i j ftal m e t e r hoog grond aan te brengen om het rege lma t ig vlak van de spo orweg te behouden . Maar het was niet moge l i j k hier op deze p l aats e e n n orma l e brug t e bouwen en daarom heeft men een open ing van drie meter hoog aange­bracht , j u i st gepast , om de wagens met de b iertonnen der ge­knelde brouwe r i j door te late n . Van een ' brug ' kan men hier dus m o e i l i j k spreken , want al het groot verkeer i s hier on­moge l i j k omdat de door�ang amper drie meter hoog i s .

Eens dat brugsken voorb i j st aan w i j voor een b e e l d van ver­woest ing , dat men z e l d e n nog ergens te z ie n krij gt . Men kan het best ver�e l i jken met e e n bombardemen t of aardbeving waar­aan n og geen m e n senhanden opruiming swe rken hebben aangevangen .

H i e r stond een c ompl e x van gebouwen d i e van intense bedrij vig­heid en wel st and getuigd e n . Z ichtkaarten hiervan be staan er nog : men verkocht ze in de w i nk e l van het huis waar onze ge­meentedien sten onderge bracht waren - z ie nummer 17 op het p l a n - e n in d e winke l " De Kle ine Winst " , verder in de dorps­p l aat s . ( z ie Liniaal 1 1 1 , 2, p . 30 )

- 37 -

De m e n sen van onze gemeente van gevorderde l e e ft i j d , d i e hier voorb i j komen , kunnen hun ogen n i e t g e lo ven e n z eggen : "Hoe i s het God s moge l i j k d at zulke d ingen konden ge beuren ? " En geen wonder : dat was de plaat s waar i e dereen n aar opkeek , m e t acht i ng , m e t eerbied , m e t een gevoel z i c h k l e in t e we t e n .

En wie hier m o e st z i j n , had de t i j d , l an g s d e l ange " dree f " bezorgd n a t e denken " op we l ke man i e r h i j d aar z o u ontvangen worden " e n " we lk e woorden h i j zou gebruiken " om zich aan te me lden .

H e t domein b e stond u i t een grote vi erkan t e b l o k , waarvan drie z i jden met gebouwen en een open kant n aar de P ap e straat ge­r icht . Op de koer , vol bed r i j vigheid en materiaal , stond het woonhu i s m e t e e n verd iep ing van vi j f hoge ven sters , beneden e e n trapdeur e n vier vensters d e z e l fde al s b o ve n . De gevel was in witte o l i e verf ge sch i l derd . Een der bebouwde z i j kanten b e stond uit p aarde stal l e n , b ergp l aat sen voor r i j t u igen en b ierwagen s , m agaz i j n e n voor voeders , gran e n en stroo i , repa­rat iepl aat s voor t onnen e n onderhoudstukken der brouweri j . De andere z i j de , de b e l angr i j k st e , b e vatte de brouwer i j , mou­t e r i j , k e l d e r s en z o ld eringe n , en al l e afdel ingen vere i st om een b e l angr i j k b e dr i j f moge l i j k te m ak e n . Op d i e gebouwen , vooraan onder e e n l ange r i j vensters , in w i t t e l e t t e r s , e e n meter h o og , stond t e l e z e n , z ichtbaar v a n op e e n g r o t e af­stan d : "mouter i j , brouwerij h e t anker " en aan weerskanten van d i e massa rood geme t se lde muren stonden dichte bomen van e e n be schermend p ark . A l s apo t e o se verh i e f z ic h b o v e n d i t a l l e s e e n ronde schoor steenp i j p hoog in de lucht .

Nu i s dat a l lemaal verwoe s t i ng en puin . En dat al vele j aren !

Dat onze m e n sen a l l e r l e i veronde rste l l ingen , moge l i j kheden , meer fantasie en droombe e l d e n dan e chte , u it voe rbare p l annen rondstroo iden , is best te b egri j pe n .

Einde l i j k h e e ft men e e n be sluit genomen - "men " i s onze stad . Z i j i s eigenare s van d e z e c haos geword e n . Z i j he e ft de p l annen klaargemaakt en is m e t de u i t voering ervan begonn e n . In k orte woorden : die verwoe ste gronden z u l l e n in een " recreat iedom e in " omge zet word e n , dat drie d e l e n zal bevat t e n : p ark , spee l p l e in en vakan t i e oord voor k inderen .

Met de aanvoer van vui ln i s , slech-te e n rotte gronden , waarmede men nu een begin heeft gemaakt , z a l men d i e b e t onnen b l okken , verwrongen i j zeren st aven d i e op de k e lders l igge n , bedekken en nadien aanhogen met een vo ldoende l aag goede gron d . Men. zal op die w i j z e een k u nstmat ige h e uve l m aken , midden in b e t aan

1 -l :

t e leggen park , en d e v i j ver d i e n u m e t afval e n stenen ge­vuld i s , z al worden uitgediept en gere i nigd . De t o evoer van zuiver water wordt verzekerd door de b e e k d ie l angs het dome in l oopt . Die z e l fde beek , die kronk e lend en vol h inderpalen haar r weg naar de Dender zoeken m o e t en he e l het t erre i n onbruikbaar ­maakt . voor sport en spe l , z a l men wet e n om t e l e i de n .

Als al l e s ui tgewerkt wordt zoal s gep l an d , i s e r moge l i j kh e id on van die verwoe sting iet s t e maken dat n i e t a l l e e n n ut t ig en aangenaam voor onze bevo lk ing i s , maar dat ook een stuk na­tuurschoon zal z i j n da� wij in onze gemeente , door i j zerenweg en autoweg droevig ge schond e n , zo nodig hebben .

- 38 -

N IEU WERKERKSE SPROKKELS HET PAARD

Eind 1979 verscheen een eer ste aflevering van het " Woorden­boek van de Vl aam se d ialecten " , re sult aat van een i n i t iat i e f genomen d o o r pro fe s sor W . pée van de R i j k sun iver siteit te Gent , om e en z o volledig moge l i j k e inventar i s op t e m ak e n van d e woorden schat van a l l e Vl aamse ( i . e . van Oost - , We st­en Fran s-Vlaanderen) dialec t e n , i e t s wat voor de m e e ste an­dere d i al e c tgeb ieden reed s g ebeurd was . Over dit werk hoop i k later u itvoeriger te kunne n hande l e n , het voorafgaande verm e ld ik enkel al s aan l o o p b i j dit artike l t j e over een paar sprokke l s N ieuwerkerk s dialect opget ekend t i jden s het invullen van diale c t l i j sten 23 , 24 e n 27 ten behoeve van genoemd pro j e c t en hand e l e nd over het p aard .

De diernaam p aard wordt in o n s dial e c t ook al s sche ldwoord gebru ikt en wel in de �itdruk king [ <l.'2�; � ''ttJ�dJ ( z o ' n paard ) of [ l t � �I\. 'eX � py�'t�J ( ' t i s een echt paard ) , in de be­t ek e n i s van " hoe r " . N aast de overdrachte l i j ke betekeni s komt ook de vo l l edige verge l i j k ing ['� t� 411\. 'v:'t fëllt k o.:t�"p<.j�-tlJ. ' t i s e e n hoe � g e l i jk al s, e�n paard) vo or . Zo o ok de verg e l i j k ingen [Cl. kt '�l .K�h. p fc k o. � a ttJJ't� � : tIlJ h ij k an l i egen g e l i j k a l s een paard schi j ten ) en de meer p osi t i e ve [0. kt. -'t., .lC t.lwl. 'W'alf k a.ZJ/r�.) !tJ ( hi j kan werken ge l i j k al s e en p aard ) .

Het vrouwe l i j k e paard hee t i n o n s dialect [;)/1. �"[ 'l ;) ] ( ee n merrie ) en h e e ft een neutrale b e t ek e n i s . Daarnaast bestaat ook het wo ord " ro s " , dat in het algemeen Nederlan d s onz i jdig i s , het ro s , e n tot het p l e c ht ige t aalgebruik behoort . In het dialect is het echter vrouwe l i j k , [ a l\. 'l..cs J , e n wordt vaak voorafgegaan door de e pitheta " l e l i j k " of " sme�ig " . He t wordt u i t sluitend al s sche ldwo ord gebruikt , voor een " feeks " , een " h e l le veeg " , een wilde , onstuimige , onhande l­bare vrouw . Heel wat vrouwe l i jke diernamen z i jn er trouwens synoniem mee !

Een mann e l i j k paard i s een hengst , [" ;),, '3,1: J in het N ieuwer­ke rk s . Ook dit woord wordt wel e e n s al s sche ldwoord , in over­drachte l i jke z i n , gebruikt , e vene e n s met de epithe t a " le l i jk " , " smerig " en " wi l d " ge orneerd . Een ge sneden heng st i s een ruin , [ Ol.:) 't. u. . It.] • H e t woord " ruin " zou verwant z i j n met het Let t i sche " rûn î t " , wat c astreren b e tekent , en zou van de z e l fde stam kun­nen z ij n al s het werkwoord rooien in de betekenis van uitdoen , leegm aken ( een bos rooien , aardappelen rooien ) . Een imp otente hengst of een hengst d ie maar é én tee lbal heeft noemt men [ �a � , . t ] ( e en p i e t ) .

Het j ong van een p aard i s een [�.:. r".J ( veulen ) . V.ç..n een verwend veulen zegt men dat het C", e � I\.J J ( me n s ) i s of [ /) Hl l t.1. ) hJ ( bedor­ven ) . Ook de be nam ing [''-lk <l.( � � . ''' l;-,:,-);X e en achttienmaander ) moeten we hier ve rme lde n , wan t tegen een oudere mens die er nog heel kwiek u i t z i e t , zegt men bij ons wel e e n s :[t e s p,H ' : � 1\."'" ü Áh ".t.'� )j, ' t is prec i e s een acht t ienrnaander ! Een veulen dat er slecht u i t z ie t , omdat de moeder ge storven is of omdat z e geen z og heeft z odat het met koe ienmelk dient grootgebracht , noemt men [1l 1

' k , l , L t ,. J ( e en Chr i s tus ) , C) ·L .:. . t l1 ·z. t: ., tl J t ;, ( ,. )( een veulen zon­der mem of speen) , of nogL.tl:J � ) '1.,,)(. : 'I..) I. II �LI,I� een verarmoede ) .

- 39 -

Een tochtige merrie wordt [ f�3 � J X J ( p aardig ) genoemd . Ze m o e t dan naa:ç de hengstenboer( Lj , t :) ,\. t- ... 1. . 1 gebracht worden . D e dek­hengst [J." I<t .1 � tJ wordt erb i j gehaald om de merrie te [ '� .� . : V J " ] ( proeven ) , d . i . om t e z ie n of z e voldoende p aardig i s om ge­dekt te worde n . Tijdens het proe ven staat de merrie achter een " traval j e ll [ /; 'l,,')' '1 n � .> .J . Dit wo ord werd reeds in de m id ­de l e e uwen u i t het Fran s ont l e e nd , n l . u i t ' travail ' , w a t noodstal b e t ek ende . ( H e t Midde l l a t i j n k ende t r abacu l um , een verk l e inwoord van het Lat i j n se trab s , w at balk b e t ekent ) . De j ongste e tymo l og i sche verklar ingen z eggen dat t r aval j e eerder z o u afkom stig z i j n van h e t Lat i j n se tripal i s , " uit drie palen be st aande " . Het i s t e vens de n aam voor de p l aat s waar een p aard be slagen werd , hier dient h e t echter om te voorkomen dat de merrie de heng st z o u sl aan indien z e nog niet paardig genoeg zou z i j n . V o l l e d ighe idshalve w i l ik er o ok nog bij vert e l l e n dat met dit woord ook een foltert u ig 1 bedoeld werd . Voor het dekken van de merrie dient C UJ�t .) 8' � �� J L : ( hengsteg e l d ) t e worden b e t aalg . A l s d e merrie n i e t meer tocht ig wordt dan heeft ze [ o· n. ta.. ·t)� J( onthoude n ) , d . w . z . dat ze veulen draagt .

Omwi l l e v an bepaalde e igensc happen dat het b e z i t k r i j gt een p aard som s b i j namen , die dan al s scheldn aam voor de mens ge­bruikt worden . Sommige p aarde n b i j ten m e t de voo r st e t anden gedurig op hun krib e n word e n daarom [ I< t. t l ,d " l:. . t n J ( kr ibbe b i j ­t e r ) genoemd . Al s men d a t v an een m e n s z egt , dan b e d o e l t men dat h i j een vre k o f een g i e r igaard i s . Een duiker [ ,�');,. -:.t� : k ) 'l l i s een p aard dat steed s de k o p n aar b e neden strek t , maar ook een h e ime l i jk m e n s ( een heimelijke duiker :[I\...H' '''X . 11\ J t u ) " � t cX . k .J't J ) . Een p aard dat n i e t ru stig kan b l i j ven staan e n van de ene - -

p o o t op de andere wipt , hee t ("�I\ / lP;) l 'j ) l. J ( een hupp elaar ) , z o ook een zenuwachtig men s . Een [ .... l JU t] i s het Fran se " un e mazette " , w a t k l e in , slecht p aard betekent en ove rdrachte l i j k iemand zonder e ig e n schappen . B i j o n s wordt h e t woord b l i j k ­baar i n t w e e betekeni s sen gebru ik t : mee stal al s sche ldwoord voor een dwaas p e rsoon en o o k , m aar in onbruik geraak t , al s benaming voor de z ak d i e men vroeger rond e e n paar d z i j n hal s h i ng o m e r z i j n haver u it t e e ten .

Het schel dwoord " kw i spe l " i s u wel l icht a l l emaal goed bekend . Het i s een beet j e synoniem van kwibus o f l o sbol en i s n i e t streng p e j orat i e f . Een paarde staart , w aar het been u i t ver­wijderd werd e n die gedroogd wa s , werd op een stok gebonden e n di ende om het p aard n a het rosk ammen mee af t e borste len . Een derge l i j ke kwast wordt ook kwi sp e l genoemd en dient om het n<J JU i t :>f .1 ( p aarde sto f ) mee t e verw i j deren .

Van een j ong b oerenpaard werd d e st aart tot een stomp j e ( e en kodde ) ingekort ; dat noemt men [ L l. , . ..t h l ( vl ie z en ) . De e e l t ige aangroeise l s aan de b innenkant van een p aardepoot t e r hoogte van de knie h e e t in het N ed e r l ands " zw i lwrat " . Zwil komt waarschi j n l i j k van zwel ( Middelnederlands " swe l " ) en be t ekent r e e l t . In on s d i al e c t i s daar geen benaming voor , menen we . Evenmin voor " ve t l ok " , m e t l ang haar begroe id u i t steeksel aan de ach t e r z i jde van het onderbeen b oven de hoe f . De e tymo­l ogie maakt direct duide l i j k waar over het gaat : vet = voet ( c f . Enge l s " fe e t " en Nederlands " ve te r " ) + 1 0 k = Dui t s "Loch " = Nederlands " hol " ) .

( woI'dt vervolgd )

- 4-0 -

D E Z A A I E R

Voor hem l igt ' t vers bep l oegde l and Met hier en daar wat afge v a l l e n b l are n , Die g e e l e n grauw , Al b o l lend op hun kant , Bij d ' e e r ste naj aarswind Lang s kluit e n voren varen . ' t I s ' t afscheid van het z omer- z ij n , ' t I s ' t l aat s t geru i s Der k aal worde nde bomen Di e l ang s de l andweg staan . Dat beeld i s hem zo e igen , Sind s j aren , onveraüd erd , En ' t wacht op hem .

Vol fierheid i s z i j n oog , Vol drome n ' t simpel hart , En l i j k de prie ster die naar ' t alt aar gaat , Me t eerbied en g e voel G o o i t h i j , voor h i j begint , Een kru i s van graan . Dan stapt h i j verde r voort , Tot g inder b i j de baan Waar hi j z i j n witte kleed we er vul t .

En uren l ang , in st i j ve maat H e e f t h i j z i jn l and betreen , Al zaa ie nd , immer zwaaiend m e t z l J n hand A l s o f h i j z e egnend door de velden g ing . Bewu stheid van z i j n t aak H e e ft diepe groeven in z i j n z i e l ontbl oot Waarin het zaad verborgen l igt Van vroeger wee . Z i j n moeder z ag h i j drage n , I n s t i l l e n s t oe t , Naar ' t kerkhof van z i j n dorp , Z i j n vader en z i j n vrienden , En al len l i j k z i j n graan hee ft men aan d ' aarde t o e vertro uwd . . •

I s dat he t e ind , I s dat het l aat ste van het leven , Kan dat voor eeuwig , eeuwig , Kan dat voor eeuwig ' t Laat ste z ij n ?

Z i j n hart staat s t i l b i j d ie gedacht e , H e t graan wee g t zwaar In z i j n gevulde z ak . . . Z i j n arm vertraagt , Gebroken i s z i j n stap En pe inzend b l i j ft hij s t aan .

Z i j n ogen p e i l en rond Op z i j n be zaaide veld En z ien , in ' t i j l , z i jn oog st ,

I tI-)

I n z omerg l o ed , Vol r i jkdom , I n de z omer r i jpen

- 4- 1 -

N ieuw l even , schoner l e ven , Vol vruch t baarhe i d en hoop Duwt p l o t s z i j n sterke kop

. Weer op . Weer gri j p t z i j n hand n aar ' t z aad , Weer zwaait z i j n arm Met forsen z w i er , Weer gaat z i j n stap , ge steund en vast Door ' t l an d Waar al s e e n open boek , Gods woord , b e l o ft e vo l en t rouw , ' t Mirak e l der verr i j z e n i s In klare t a a l en b e e l d Ge schreven l igt .

Charl e s De Sae d e l e e r

� : D i t g e d i c h t verschee n in z l J n o o r spronkel i j ke versie in een h o og st udentenblad te Gent , t oen Char l e s De Saede l e e r atheneum l e e r l ing wa s . Later herwerk t e h i j het gedicht . Opmerk e l i j k in d i t l ande l i j k gedicht z i j n zOlve l de re l igieus-metafy s i sc h e themat iek al s de vri j e vers­vorm e n strofenbouw , d ie het in de trad i t ie van het humani t a ir expre s s i o n i sme p l aat sen .

BELANGRIJKE MEDEDELING

Graag zouden we de omvang van onze t r ime striäl e m e de d e l in­gen uitbre iden . Daarvoor z ouden we natuur l i jk meer mede­werking moeten kri j gen . Er z ij n nog z o veel i ntere s sante onderwerpen in verb and m e t N ieuwerkerken om e e n art ike l t j e van e e n paar b l adz i jden aan te wi jden . Z i j n er o p onze ge­meente d an geen mensen die eens in hun pen kunnen k l immen en hun steent j e w i l len b i j dragen t o t de ge schiedschr i j ving van ons dorp ? W i j denken vooral aan onze studen t e n ; i n het kader van hun studie opdrac hten z ouden ze toch even goed e e n s een asp e c t van hun dorp onder de l oepe kunnen nemen ? Liniaal biedt h u n d e kan s hun werk t e pub l ic eren e n be­l ooft voor d e goede b i jdragen e e n aanm o e d ig ingsvergoeding ! Waarover k an u schr i j ven? In terview e e n oudere m e n s . Be­schr i j f e e n N ieuwe rkerks bedrij f . I e t s over de l andbouw . Oude verhal en . Beruchte f iguren . Oude spelen . Portre t van een vereniging e n z . enz . Er is genoeg stof om n og 1 . 000 nummers van L in iaal mee t e vu l len l Volgend nummer versc h i j n t e ind j un i . Kop i j dient binnen te z i j n voor e ind me i .

- 4-2 -

Memorieboek van J oann e s en Fran c i scus

van Landuyt

uit � i e uwerkerken van 1751 tot 1808

Dert iende aflevering

Apr i l 1 759

Op den 1 3 d e ser i s er in H annover een d orp genaemd Bergen , een bl oed ige ac t i voorgeval len , want de fran sche gec ommand eert door duc de Brogg l i e , b egoll sten t e versam e len , in hun l egerplaet s , ende d ' H ann oversche , gecommandeert door duc Bruynswij c k , ende den prince d ' Y senbourg , m e inde d e fran sche t e verrasten o f t e surprene eren , eer a l hun volk daer was , maer de Brogg l ie , h e e ft soo moedig gewe e st , dat h i j h e t veld heeft behouden , t o t groote vreugde van Duytschland , en Vrankr i j k , men segt dat er sam e n we l 1 2 . 000 m annen gebl even s ij n ; ook is er gevonden den prin c e d ' Ysenbourg , sonder hoofd , ende veele voorn aeme offic ieren van d ' H ann oversche .

Van Landuyt gaat nog steed s verder met z i j n rel aas over de o or l og van Pru i �en tegen Oostenri j k . Op 1 3 apri l 1 7 59 werd er een bloed ige strijd ge streden in het dorp Bergen , in de omgev ing van Hannover . De �Tan sen , d i e on­der het bevel stonden van Duc de Brogg l i e , waren b egonnen hun troepen S8Jnen t e brengen in hun legerp l aat s . De troepen van H annover , d i e onder het beve l stonden van Duc Bruynswij c k e n Prin s d ' Y se nbourg , wi lden de �ran sen verrasse n , vooraleer al hun troepen waren sam engetrokken . Doch de manschappen van de Brofg l i e waren zo moedig dat z e geen terre in hoefden pri j s t e geven , t o t �rot e vreugde van Dui t s l and e n Frankr i j k . Er wordt vert e l d , dat er we l 1 2 . 000 man sc happen zouden ge sneu­veld z i j n , onder wie de Pri n s d ' Ysenbourg , die onthoofd werd aangetro ffen en vele hoge offic i eren van de Hannoverse z i jde .

July 1759

Den 2 3 en 24- d e ser i s er e e n l eger van Pruys schen g e s l a egen , g e c ommandeert door den generae l Wede l , door het leger van de sharrinne , en al l e twee d i e d agen v e e l v o l k gebl even .

Op 2 3 en 24- j u l i 1759 I'/erd d o or het leger van de Tsarin een Pru i s s i sch leger verslagen , dat onder het beve l stond van generaal Wed e l . In beide veld slagen z i j n veel slachtoffers geval l e n .

Augu stus 1759

Den 1 d e ser s i j n de fran sehen gecommandeert door den maréchal de Coustade geslaegen b i j Munden , d oor d ' H annoversche , gecommandeert door den Her­tog van Bruynswij c k . Den 10 de ser is den Konink van Spagn iëen over­leden . Op den 1 2 de ser heeft den Konink van Pruy s sc hen selver in per soon , het leger van de sharrine

- 43 -

aangerand om wrake t e nemen over h e t verl i e s van 23° en 24 ° van de voorleden maend door s i j nen generael Wed e l verloren , maer d e n generael Laudon s i j nd e in t i j d s , m e t een d e e l van ' t Key z e r s l e g e r vereenigt m e t d at v a n de sharinne hebben hem soo wel onthae l t d at h i j , gevochten hebbende van 11 uren voornoen t o t . ' s avonds ten 7 ure n , i s m o e t en gaen vlucht e n m e t d e n n acht , van Frankfort op den Oder , n aar Custan , met achterlaet inge van 1 5 . 000 dooden , e n met d e ge que ste en de sert eurs wel tot 3 5 . 000 mannen , veel vaende l s , s t andaers , kanonnen e t c é t éra .

Op 1 augustus 1759 z i j n d e Fran sen , d i e onder h e t beve l van maarschalk de C ou st ade stonden , door de H annoversche troepen , d i e onder h e t bevel stonden van de hertog van Bruyn swij c k , 1 -b i j Munden verslagen . L E O p 10 augustus overleed d e k oning van Span j e , Ferd in and VI , d i e regeerde van 1746 t o t 1 7 59 . Op 1 2 augustus heeft d e k o n i ng van Pru i sen z e l f h e t leger van de t sarin aangeval len , om wraak te nemen voor het verl i e s van 2 3 en 24 j ul i , d o o r z i j n generaal W e d e l opge l open . Doch de generaal Laudon had t i j d ig een d e e l van het leger van de ke i zer veren.igd met het l eg e r van de t sarin , en d e z en konden dan ook z e er goed weerstand bieden . Er werd gevocht en van 11 uur in de voorm iddag t o t 7 uur ' s avon d s . De Prui sen z i jn op de vlucht g e s l age n , van Hrankfurt op d e Ode r naar Custan . Z i j l ie t en op h e t s l agve ld 1 5 . 000 doden ach t e r en verloren m e t inbegrip van de gekwet sten en d e d e s e r t eurs w e l 55 . 000 m an schapp e n , even a l s ve e l vaand e l s , s t andaarden , k anonnen , enz . l -

Augu stus 1759

Den 23 de ser , h e e ft men hier geheel ons l and , een aerdbevinge gehad ' s morgen s omtrent 5 uren , maer sonder schaed e , en de ge duurt den t i j d van een m i ­nuut , m e n schri j ft uit Luyk , dat d a e r e e n ige schaede soude s i j n , als ook tot Keul en .

Op 23 augu stus 1 7 59 i s er in geheel h e t l and e e n aardbeving waargenomen . De schokken werden ge voe ld ' s morgen s , om trent 5 uur , gedurende é é n m inuut . Er was geen schade . M e n schr i j ft ( in de d agbl aden ) dat e r in Lui k wat schade zou z ij n , even a l s in Keulen .

Sep t ember 1759

Den 21 ° i s ' t kleyn leger van Pruy ssen gec omman­deert door de gen erae l s Fui c k en Win sch ge sl aegen door het Keyserl i j k leger gecommandeert door den p r in c e van twee bruggen , en den generae l Adduck .

Op 21 september 1759 werd h e t k le in leger van Pru i sen , dat onder het bevel stond van d e generaal s Fuick en W i n sch , verslagen door het leger van de Oostenr i j kse ke i zer , dat onder le iding stond van de prins van Twe ebrug�en en generaal Adduck .

- 44 -

N o vember 1759

Den 1 2 , 1 3 en 14 d e ser heeft onsen n i e uwen Aerd­b i s schop tot Ae l s t gevormd en t o t N ieuwerkerken den 1 3 ° . Den 20° der sel ver m aend hebben d e Keyzersche , gec ommande ert , gec ommandeert door den generael Fuyck geheel omring e ld sterk wesende 20 . 000 man­ne n , waervan 4 à 5 . 000 syn d ood gebleven , en de r e s t e gevangen met 9 gen erae l s , waeronder enen overlooper , en a l l e de bag agie 3 p aer t imballen van ge s l agen silve r .

Op 1 2 , 1 3 e n 14 n ovember 1759 hee ft de n ieuwe aar t sb i sschop ( van Mecb e l e n ) het vorm sel t o eged iend te Aal st . Op 1 3 novem­ber vormde h i j te N i euwerkerken . Op 20 n o vember werden d e k e i z er l i j ke t roepen oms i ng e l d door de v i j an d , aangevoerd door generaal Fuyck . Van de 20 . 000 man sterke k e i z e rl i j ke t roepen werd e n er 4 à 5 . 000 gedood en de rest werd gevang en genomen , evenals 9 generaal s , onder wie een overloper . Eve n e e n s werden al le b agage en drie paar t imbal len van ge s l agen z i lver buitgemaakt . M e t " t imbal l e n " wordt h i er waar schij n l i j k pauken o f ketel­t rommen bed o e ld , " muz iekinstrument van hout of koper en som s van z i lve r , dat op e e n van onderen rond t o e l opende ke­tel g e l i j k t , m e t een kalfs- of e z e l svel be spannen is en paar sgewi j s met stokken , die van k l e ine b al l en voorzien z i j n , ge E l agen word t . " ( van Dal e ) I n h e t Fran s is h e t woord " t imbal e " bekend sind s het e inde van de 16e e e uw . Oorspron­k e l i j k werd het daar a l s 'muz ikale t e rm gebruikt , later , van­af de 18e eeuw , was het ook in versch i l l ende figuur l i j k e beteke n i ssen gangbaar . H e t wo ord i s een vervorm ing van " t amba l e " naar he t voorb e e l d van cymbal e ; " t ambale " i s op z i j n beurt een ve rvorm ing van het Spaan se " atabal " n aar het voorb e e l d van " t ambour " ( tromm e l ) . Het Spaan se woord , ten s l ot t e , i s afkom stig van he t Arab i sch-Pe r z i sche " at t abal " " at t abI " , wat in d ie t alen e veneen s t romm e l bet ekende .

Januari 1760

Op d e n 20 de ser hebben w i j ' s avonds ten t ien uur door gehee l on s land gehad eene groote aardbevin­ge , ge duurt omtrent een m inuut , voorgegaan door een gedruy s a l s ee nen donde r , en men segt dat er tot 3 mae l vuur in de l ogt ge sien i s .

Op 20 j anuari 1760 vond e r ' s avon d s rond 1 0 uur door heel het l an d een gro t e aardbeving p l aat s . De beving duurde on­geveer é én m inuut en werd voorafgegaan door een gedru i s a l s van een d onder . M e n zegt d a t er t o t driemaal toe vuur in de lucht werd gez ien .

Meert

Den winter heeft soo kout gewe e st , dat men uit vele p l aet sen schri j f t , dat de vorst felder is gewe e st a l s in het j aer 1'/09 o f in 1 7L�0 , want met st . Andrie sdag tot in de Meert en heeft het b i j n a n i e t op gehouden .

- 45 -

In de se l ve maend i s t o t Brus s e l e e n en heer opge­hangen , waer voren is geboden voor rem i s 180 . 000 gulden , s i jnde e enen Swi t ser , van geboort e , lu­ter iaan van geloove , en hier in h e t land regnee­rende , tot het verraeden van a l l e s wat het l and aeng ing , aen d ' Engel sche , voerende eene koet se m e t 4 peerd e n , m a e r is cort s voor s i j n d o od be­keert en gedoopt , d nor onsen Aerd sb i s schop , en z o o , c r i s t e l i j k g e storven .

De z e winter was h e t b i j z onder koud . Van Sint-Andri e sdag ( 30 november ) t o t in m aart he e f t h e t b i j na n i e t opgehouden t e vriezen . U i t v e l e p l aa t se n wordt geme l d , d a t de vor st fe l l er was dan in 1709 o f in 1 740 . In maart werd t e Bru s s e l e e n heer opg e kn oopt , voor wie al s l o sgeld 180 . 000 gulden werd geboden . H e t was een Zwit ser van geboort e , die het l u t h e raan se g e l o o f aank l e e fd e . H i j agee rde hier t e l ande en verried a l l e l andsb e langen aan d e Enge l sen . H i j voerde e e n k o e t s m e t vier p aarden . Kort voor z i j n terecht ste l l ing werd h i j beke erd en gedoop t door de aar t sb i sschop , z odat h i j c h r i st e l i j k i s � e st orve n .

Juni 1760

Op d e n 23 d e ser h ebben de Keysersche gecomman­deert door den tweeden generael te weten Laud on , ontrent Land sch i e t in 0i l e s i ë n , een legerken van �ruy s schen omtrent 20 . 000 mannen sterk , ge­c ommandeert d o or den generae l Fouket g e s l aegen , begon st hebbende van ' s morge n s om trent 3 uren tot 10 uren op we lken t i j d ve e l volk i s dood geble ven , en de reste de waepen s n e e rgelegt en al gevangen genomen m e t 3 generae l s e n e enen dood , en al de b a gagie met de k r l j g sk a s , be­staende in 400 . 000 d u c at on s , wand de d uy t sche v i e le n hun van 3 kanten op ' t l i j f , waerover h e e l het Key z erreyk door den t e lJe um is t;e son­gen en geviert den ge segden oppergenerael Fouket i s corts daer naer van sijne que t s ueren over­l eden , en hebben verovert 71 stukken kanon , 34 vaende l s , 3 stand aerden , en een p aer s i l veren t imbal en .

Op 2 3 j un i 1760 hebben d e k e izerl i j k e troepen , d ie onder het bevel stonden van de tweede generaal Laudon , in de omgev ing van Landschiet in 0i l e sië , e e n l egert j e Pru i sen van ongeveer 20 . 000 man st erk en bevolen door gen eraal Fouket , verslagen . De s t r i j d begon ' s morgens om streeks drie uur en duurde t o t 10 �ur . O p d e z e t i j d spanne z ijn er vee l man schappen ge sneu­ve ld en de overlevenden h e bben de wap A n s ne erge l egd . Ze wer­den gevangen genomen samen met drie generaal s . Een vierd� generaal is ook ge sneuve l d . Al he t re i sgoed , evenal s de kr i j g skas , b e s t aande uit 400 . 000 dukaten , werd buitgemaakt . De Duit sers vielen aan drie z i j den aan . I n h e t gehele Ke i­zerr i j k werd h e t Te Deum g e z ongen en werd er gevierd . Ge­noemdr oppergeneraal Fouk e t is kort nadien overleden aan z i j n verwondingen . Er werden 71 kan o n s veroverd , 34 vaande l s , 3 standaarden en e e n paar z i l veren t imbale n .

Luc Rob i j n s

r

- 46 -

N I E U W E R K E R K S N I E U W S

I n j anuari l aa t s t l eden deed z ich op de w i j k Re stert , Morte l ­ve ld , een gasontplo ffing voor , waarbi j een hui s v o l l e d ig werd vern i e l d . Ook de aanpal ende woning , de vroegere her­berg " H e t Klaverken " , werd zwaar be schad igd . Ge l uk k ig was het j onge ge z in Groebens , dat de woni ng we l dra zou be trek­ken , n i e t aanwe z ig toen de e xpl o si e gebeurde . Er was dan ook " enke l " mat e r i ë l e schad e . De heer Fran s Van der Poort e n , d i e i n de buurt woon t , verte lde ons d a t het l awaai van de ontp l o ffing erger was dan toen in 43 de bommen e e n t iental meter verder vie l e n . De ontp l o ffing werd gehoord tot Lede en Den derleeuw . Er was van z e l f sprekend ook schade aan de andere omg evende woningen . Een pog ing tot so l idarit e i t s ­actie werd ondernomen ; ze l iep evenwe l m e t e e n s i s ser af , wat ons n i e t hoeft t e ve rwonderen in een fusiegemeente d ie s t i l aan haar z ie l aan het v e r l i e z e n i s .

l5 Op 1 2 februar i 1 98 1 ove r l eem in het O . L . Vrouw- z iekenhu i s te Aal st eerwaarde heer W i l l y Van Dae l e , op de l e e f t i j d van 57 j aar . Hij I-Ja S pastoor van N i e uwerkerken van a f 6 j ul i 1 97 4 tot 21 n ovember 1976 , maar re side erde t e Okegem , waar h i j tege l i j kert i j d h e t pastoorschap waarn am .

{:Y Van vri j dag 6 t o t z o nd ag 1 5 februari s t e l de ons medel id , de heer Raf Bueken s , archi t e k t , wonende Kwal enhoek straat te Edixve l de , tentoon in d e b e l fortkelder t e Aal st . H i j werd inge l e id door schepen Edgar Hooghuy s en voorz i t t er van Li­ni aal Fredy De Schryver . � N i euwerk erken werd vo orz ien van nieuwe straatnaamb o rd j e s : zwarte l e t t e r s op witte ach t e rgrond , m e t stadsschild en op schr ift N ieuwerkerken-Aal st .

Onze roo fvoge l s z i j n ving van de kerk was aan het " b idden " .

� opnieuw gerege l d te z ien ! I n de omge­o . a . op 11 en 22 februari een sperwer

q " fd Kathy Loy uit de Molen straat behaalde een eervo l l e V1J e p l aat s in het wel spreke ndhe i d st oernoo i , ingericht door de J onge Econom i sche Kamer van Aal st .

() I n de Kraa iwinkel st raat heeft z ich een vere n iging voor hon­d endre ssuur gevestigd . Indien moge l i j k b e zorgen we u meer in formatie h ieromtrent in e�lgend n um��r .

. Jawe l , er i s i e t s verand erd aan Mant J e s V1Jver ! Een t lental wagens aar e en afval werd in de v i j ver ge s t ?rt e� ?p de

aanpal ende we ide . Dit b l i j k t ( he laas? ) een ult nodlglng te

- 47 -

z l J n voor sommigen om van he inde en ver a l l e moge l i j ke afval in en rond de h i stori sche Dri e s t e komen storten . Wij h open dat de verfraai ing van d e Dri e s geen ond erneming van l ange duur wordt ; w i j bevinden on s immers midden in e e n b e b ouwde kom . De heer W i l fried Van B e l lenghen van de gro e n d i e n st der stad Aal st was z o vri e nd e l i j k o n s volgende gegeven s over de u i t t e voeren werken mee t e de len .

Inrichting omge ving Mant j e s vij ver :

De omgeving Mant j e s v i j ver wordt inge r i c ht al s ru stig ont­spann ingsgeb i e d voor j ong e n oud van de wijk " De n Dri e s " . B i j de p l an n i ng wordt z o v e e l moge l i j k reken ing gehouden m e t de be st aande vi j ver . De b e s taande v i j ver wordt vergroo t e n afgep aald . V a n h e t hoogt everschil t u s s e n de v i j ver - moeras­s ige we i de en de oml iggende straten zal dankbaar gebruik ge­m aakt worden om het p ark j e een aange n amer k arak t er t e geven . De ruimten b innen het park j e zul len z odan ig z i j n , dat z ove e l moge l ij k wen sen van de bewoners van Den Dri e s e r kunn en i n­gebouwd worde n .

P l an ning van de werken :

-Aanvoer van opvulgrond om h e t hoogteve r sch i l te overbruggen en de te creëren ruimt e n g e st a l t e te geven .

-Vergrot e n en afpal en van d e v i j ver . -Aanl eg van wegen . -Aanvoer van t e e l aarde en i n z aaien . -A anpl anten van bomen e n s�k en .

Op 24 , 25 e n 26 apri l e . k��ert de c hiro " Ti j l e n N e l e " van N ieuwerkerken z i j n e e r ste l u strum , m e t e e n toe spraak , d ia­voorste l l ing , p oppe n sp e l , tentoon s t e l l ing , bodega e n re st au­ran t , en lustrumb a l . {j Naar w i j vernam e n worden e e r l ang twee vol leybalt oernoo i e n georgani seerd te N ieuwerkerken , waarvan é én d o o r d e turnc lub . Meer gegevens ontbreken VO�ig .

Wie intere s se mocht hebben voor de ( interes sante ) u i tgaven van het David sfonds , k an op het dorp t e recht b i j de heer Em i e l Van Schuylenbe rgh , Kwalenhoek straat 43 . Er b e staat geen N ieuwerkerk se afd e l ing van het Davidsfon d s ( me e r ) , maar de secre t ari s van de afd e l ing Aal st woont i n onze ge-meente .

Eèrlang wordt de re staurat ie van h e t hi stori sche N i euwer-

l ' l :

j '

kerk se org e l voltooid . Een n i e uwe situat ie , n i e t i n he t ' I m1nst voor onze ko ster , die na zoveel j aren opnieuw z l J n taak t e'n vo l l e z a l kunnen u i t o e fenen e n m e t d e n o dige k l ank z i j n stem luister z a l kunnen b i j z e t ten .

- 48 -

IONZE PRIJSKAMP 1 Ook i n N ieuwerk erken tre ffen we nog hier en daar een k ap e l leke in een h u i sgevel aan .

A l s prij svra ag voor d i t j aar fot ografeerden we er twe e : h e t e e r st e be­vindt z ich in e e n ori­ginele geve lbe z e t t ing en bevat nog een Mar i a­beeld acht er t ral ie s . H e t twe e de st aat i n e e n vern ieuwde g � ve l , maar het b e e l d is b l i j kbaar ( l ang ) verdwenen .

W i j vragen u : gee f de straatname n " en de huis­nummer s van de p laat sen waar deze kape l l e t j e s z ich bevinden .

V e e l zoekgen o t !

Voor d e z e p r i j skamp g e l ­d e n volgepde rege l s :

1 . Om t e kunnen deelne­men moet u l id van Liniaal z i j n .

2 . Dee l n am e i s grat i s . 3 . Per l idkaart m ag

slechts é én antwo ord worden inge stuurd .

4 . De antwoord e n dienen ons secretariaat t e bereiken v ó ó r 31 m e i 1 981 .

5 . Er z i j n " drie waarde­volle pri j z e n voor­z i e n .

6 . In geval van meer dan drie j u iste antwoorden , zullen de pri j zen door l o t trekking worden t oe - --__ � gekend .

Alvast bedankt voor uw sympathieke d e e l n ame . Verken N ieuwerkerken een s en l o s meteen de vragen op . We wachten m e t span­n ing af om te z ien of er dit j aar meer dan drie op­l o ssingen b innenkomen !

,

M E D E D E L I N G E N V A N

L I N I A A L = = = = = = = = = = = = =

juni 8 1 - j g . I V nr . 4

redac t ie a dre s :

Terbekenstraat 53 9430 N ie uwerkerken

bankrek�Q.inge n :

393-0660302- 1 5 293-0127990-05

leden l 50Pr s t e unende l eden m in . 300�

Voor h e t VIJ FDE werk j aar van Lini a al ( 8 1 -8 2 )

b e t aal N U u w b i j drage ,

v66r u met vak ant i e vertrek t ,

zo verm i j d t u h e t r i s i c o n ie t l anger l i d t e z i j n

van e e n c u lture le verenie; ing d ie n a am waurdig

( al z eggen wij het z e l f ) .

Laat uw l inkeroog n iet z ien

wat uw rRcb t erband o verschr i j ft op onze reken ing

en sl aap met gerust gemoed op uw beide oren ,

wetende dat uw g e l d rRde l i j k we l be steed i s .

W i j danken u van h arte op voortl and .

Mogen w i j u vragen , gemakke l i j kh e id sh al ve ,

het inge sloten ove r schrij v ingsformul ier te

gebruiken en DUI DELIJK uw VOLLEDrG adre s

op de strook te ve rme lden .

1 l

i -

- 4 9 -

R E D A C T I O N E E L

Wij z � J n a a n he t e i nd v a n o n s v i e rd e w e r k j a a r g e k o m e n e n , l a t e n w i j h e t e e r l i j k b e k e n n e n , w e z i j n b l i j o p n i e u w e e n b e ro ep t e k u n n e n d o e n o p u w l i dmaa t s c hap s b i j d r a g e , wan t we z i t t e n i n de rode c i j fe r s ! Da t is v o o rn a m e l i j k h e t g e v o l g v a n a a n z i e n l i j k e v e r l i e z e n g e l ed e n t ij de n s b e pa a l d e a c t i ­v i t e i t e n ( z i e v o r i g n u mm e r p . 3 4 ) , d r u k ko s t e n d i e o v e r e n ­k e l e b o e k j a r e n d i e n e n t e w o r d e n g e s p r e i d , m a a r d i e n u moe s ­t e n b e t a a l d worde n , s t ij g i ng v a n d e p o s t t a r i e v e n e n h o g e r e dru k k o s t e n v o o r o n z e p e r i odi e k .

T i j d e n s h e t v o o r b i j e w e r k j a a r h adde n we 2 8 . 1 0 5 fra n k i n k o m ­s t e n . D a a r v a n s p e nde e rde n we e n k e l v o o r h e t d r u k k e n v a n de v i e r n u mm e r s v a n ons t ij d s c h r i f t r e ed s 1 3 . 1 04 fra n k . Een n umme r tj e van L i n i a a l k o s t ons m e e r dan 25 fra n k ; u k a n du s z e l f b e r e k e n e n wa t e r v a n u w b i jd r a g e o v e r b l i j f t v o o r h e t o r ga n i s e re n v a n a c t i v i t e i t e n .

He t i s v o o rname l ij k da n k z i j d e v e l e s t e u n a b o n n em e n t e n da t o n z e v e r e n i g i n g e r h e t v o o r b i j e j a a r i n g e s l a a gd i s h a a r l e d e n e e n r i j k g e v u l d e n g e v a r i e e rd programma t e k u n n e n aa n ­b i ede n . Vo o r he t v o l g e n d j a a r b e s t a a t r e e d s o n t w e rp v a n p r o ­gramm a ; we h o p e n u i n h e t k o m e n de n ummer m e e r defi n i t i e fs t e k u n n e n m e e de l e n , a l s w e m e r k e n da t h e t da n k z i j u w b ij d r a g e n fi na n c i e e l u i t voe r b a a r i s . Toc h z u l l e n w i j e r i n o n s e e r s t e l u s t ru m j a a r n a a r s t r e v e n z u i n i g t e z ij n e n . . . u i t d e s c h u l ­d e n t e g e r a k e n !

WAT VOOR B I J I S . . .

Zondag 1 0 me i 8 1 : d e r d e wande l i ng door' N i e uwe r k e r k e n . Er w a r e n 30 wand e l a a r s e n t r ad i t i e g e t rouw w a s de zon van d e pa r t i j . Voo r h e t m e r e nd e e l d e r d e e l neme r s w a s h e t parkoe r s e e n t o t a a l onbe k e nd s t uk j e N i e u we r k e rk e n . ( Wi e n i e t d e e l n a m , z a l h e t n i e t g e l oven , m a a r ' t i s t o c h waar : v r a a g h e t maar aan Frans Van d e n B roeck ! ) I n een oppe r be s te s temm i ng , mede gedee l te l i j k veroo r z a a k t door een ve r f r i s sende h a l te , bere i k ­t e n w e n a twee u u r wand e l en o n s ve r t re k pu n t e n n amen a f sc h e i d n a t e hebben a fg e s proken o m v o l gend j a a r " a re i t " v a n ' t z e l f ­d e t e doen . A l s ' t God be l i e f t !

Woe n sdag 1 3 me i 8 1 : ope n a lgemene ve rgade r i ng . E r waren 9 aanwe z i ge n : Leen De B rouwe r , Ch r i s Lauwer e ys , W i l l y De Loo s e , M a r c e l Redan t , Pau l De S c h ryve r , O s c a r De R i j ck , Fredy De Sch ryve r , K a r e l De Saed e l e e r , C . B l ancguae r t . Z e l u i s t e r d e n n a a r e e n bond i g f i nanc i e e l ve r s l a g van h e t voor­b i j e werk j a a r . Een en ander i . v . m . we r k i ng en " pub l i c re l a t ion s " van o n z e ve r e n i g i n g werd verduide l i j k t e n , l a s t bu t not l e a s t , e e n voo r l o p i g progr amma voo r h e t k omende werk j a a r werd opg e s t e l d .

LEDENBESTAND 1 9 8 0- 1 9 8 1 S te unende leden : N i euwe r k e r k e n 3 8 Gewone l ed e n 6 4 Tot a a l 1 0 2

- b u i t e n N i euwe rk e rken 6 " 1 4

+ 2Ü=m

- 50 -

LEDENLI J ST WERKJAAR 1980 - 1981

LEDEN loJONENDE BU ITEN N IEUWERKERKEN

STEUNEN DE LEDEN

A . De Troyer , Korte Zoutstraat 1 3 , � 300 AAI,S�' Honor& Dest llebe le , EUI'opastraat 1 1 , 9391 BAARDEGEM Norbert Matth i j s , Opwi j k se Ste e nweg 16 , 9390 MOORSEL Z . E . H . G . Verke st , Abd i j strRat 6 , ] 790 HE lCELGEM Victor V i j verman , Borre kont 1 29 , 9480 DEN DERHOU'IEM Chr i st i aan Wil l e m s , Rege l shrllP:ge straé..L 90 , 9 300 AAU:;T

LE DEN

Cyr i e l C a l l ebaut , P rin s Kare 1 1 aan 63 , 8 320 BRUGGE Chr i st ine De Loose , St . -Job straat 290 , 9 300 AALST Lutgarde De Ridder , E s p lanade 9/B23 , 9 300 AALST Helène en Christine De öme t , He s . Terbeken , � sp l anade 9 ,

. 9 300 AALST Mar c e l De Swae f , Hyac lnten straat 57 , 9 300 AALS� Al bert D ' H oker , K l e in e öt een straat 9 , 9420 MERE Leo Fo sse l le-Van Den Bo sc h , Parkl aan 18 , 9300 AALST Frederik Me ire son , Biekorf straat 80 , Y 300 AALST Nic Mert e n s- �ogae rt , Loke renve ld straa t 23 , y440 EREMBO DEG Kam i e l Minood t , 1'0pu l i e ren straat 1 1 , Y310 LEDE

-

Jo z e f Redan t - Die ric kx , t-ierenthou t 21 , 9/+50 HAAL'rEH'r I r i s Roe l s , N i euwb e e k st raat 79 , 9300 AALST S . M . I . , Esplanade S , 9 300 AALST Stede l ij k e Openbare Bih . , Katte straat 1 6 , 9300 AALST

N IEUWERKERKSE LEDEN

STEUNEN DE LEDEN

Fran s Annaert , Kwal e s traat 6 Raphaë l Beuken s , Kwa l e nho e k s t raat 1 3 Z . E . H . C . Blancquaert , Dorp sp l e i n 1 8 Herman Boeyken s , M o l e n straat 10 Dokter Pe t e r C a s siman , M o l r�n straat 3/� paul Cordeman s , Broe kveldstraat 1 1 Julien Croonen , Bredeweg 22 P . Dao l em an , Mere straat 7 5 Luc ien D e C l ercq-Geube l s , Mole nstraat 1 7 Luc ienne Degre z , Kwa l e st raat 38b Richard De Groo t- Van B ie sbroeck , St . -Rochu � s tra a t 21 Odilon De Groo te , Pape straat 3 Paul De Man , Mere straat I I Wi l ly D e N ee f-Huyle brouck , Kwa1 e straa t 38 Franc i scus De R i j c ke , Dorpsstraat 6 Leona De Schutte r , M aaldre e f 17 f-larce l De S1 öover , Achtermaal straat 1 3 Fam i l ie De Troyer , Kwa l e straat 16 Karel De W in t , Do rp s p l e i n l 5 Dokte e paul De Winte r , Dorp sp l e in 3 Hubert Meer t-Van der Speeten , St . -Rochuss traat 38 Apotheke r s E . Meuleman-Pot iau , Dorp 24 Hoeder Over ste , Kloo ster , M o l e n st raat 1 Dokt e r A . Jtob i j n s , Kwal e straat 25

- 5 1 -

Dav i d Sme t , Ed i xve l d e straat 3 Herman Van Be ve r , St . -Anna straat 19 W i l ly Van Damme , M o l e n straat 36 Frans Van Den Broec k , Bredeweg L� Gaston Van Den Neucker , M o l e n straat 47 Dokter J o z e f Van der M i j n sbrugge , Dorp straat 1 5 Z . E . H . M ichel Van Goethem , Pastorie straat 1 Gil bert Van Impe , Kwal e'straat 65 Johnny Van Impe , Dor p straat 28 Roza Van Impe , Kwa l e straat 24 W i l ly Van Impe , Bredeweg 1 1 Jo Van M o l , Groenstraat 1 W i l ly Verleysen , Ke rse laarstraat 10 André Vermassen-Van den Broeck , Dam straat 8

LEDEN

Paul Bee ren s , Mo18n straat 12A Jan Be iren s , Ed ixve lde straat 30 Joseph Braem , N ac htegaal s traat 7 Eduard Burge l m an , Acht e rrnaal straat 1 1 Pau l a Deb l aere , P i j penbeekstraat 30b Gilbert De Bland er , Kraaiwink e l straat 4 Roger De Boeck , Dr i e s 6 C . De Boom-Bo terbergh , Ker se l aarstraat 4 Kare l De Braband er , Pap e straat 2 André De C o om an , Dorosplein 7 Wil ly De Loo se , St . -Annas traat 2 Fri t s De Naeyer , Dwar s straat 20 paul De N e ve , Broekveld straat 20 Fran s Dep auw , Kerks traat 4 Fran s De Pauw , M o l e n straat 28 Oscar De R i j c k , M o l e n straat 30 Dirk De Saed e l e er , Bremtstraat 156 A l fons Pe trus De Sc hryver , Dri e s straat 67 Fredy De Schryver , Terbeken straat 5 3 Paul D e Schryver , Broekveldstraat 32 Fl or i s De Win t e r , Kwal enhoek straat 2 Paul Di e r ickx-Roe landt , Molens traat 32 Wiro Do oremont , Dr i e s 65 Marc e l Huy�ebroec k , Penne straat 1 I s idoor Huylebro ec k , P i j penbeek straat 42 Marie-Lou i se I l iano , Kerkstraat 14 El ienn e Langendri e s , Ac htermaal 5 Rich ar d Lauwerey s , Broekve l d straa t 1 5 Fran s Leroy , Bred eweg Wal ter Loy , Molen straat 9 Fam i l ie Meganck- I l i ano , N achtegaal s traat 1 Roland Molem , Kan t o n s traat 3 3 Herm an Ot t oy , Bredeweg 9 H ugo Penn e , Zurend r i e s 21 Marc e l Redan t , Groenstraat 6 Chan t a l Roe l:md t , Erke n<lrie s l L� U i lde Roeland t , Kwalest raat 2 J o s é R o e l andt , Ve ld st raat 9 Ren é R oe l and t , Berg s traat 33 Maurice Roe i s , Sc hool st raat 4 Gilhe r t Schockaert , Dr iesstraa t 69 A . Sonck- De Me erffinan , Maleveld 1 2 Philemon U v in , Terbeken straat 9 L . Van Caeter-Vercamm e n , Bred eweg 3 3b

- 5 2 -

Guy Vand a e l e - Bog a e r t , S c h oo l s t r a a t 3 6 Rudy Van d e n B rande , K a n ton s tr a a t 7 0 Lou i s V a n d e r P a a l , B r o e k ve l d s t r a a t 1 6 P a t r i ck Vandeve l d e , M a r k t we g 1 8 Gaë t a n Van Houtt e , K a s t e e l s t ra a t 4 9 Yvonne Van Landu y t , Mo l en s t ra a t 1 2 M a r c e l Van L i e rd e , P a pe s t r a a t 9 Leona Van Impe-Vo n c k , V e l d s t r a a t 1 7 Emi e l Van S c h u y l enbergh , K wa l en h oe k s t r a a t 4 3 D i rk Verbeere n , Dorp s t r a a t 2 4

O N S P R O G R A M M A

TE R G E LEGENHE I D VAN KERM I S N I E UWE 8 KE R K E N 81 : TENTOON­STELL I NG VAN SCH I LDERW E R K E N DOOR KAPHAEL BE U KE N S , I N DE LOKALEN VAN H E T PAROCH I AA L C E N T RUM S I NT-JOZE F , DORPS­PLE I N 17 .

Vr i j dag 1 8 s e p tembe r 1 9 8 1 t e 20 u u r : v e rn i s s ag e m e t i n l e i d i ng d o o r F r e d y D e S c h r y ve r .

Z a t e rdag 1 9 s e pt embe r 1 9 8 1 : open v a n 1 4 t o t 20 u u r .

Zondag 20 s eptembe r 1 9 8 1 : open v a n 1 0 t o t 1 2 e n v a n 1 4 t o t 20 u u r .

Maandag 2 1 s e pt embe r 1 9 8 1 : open v a n 1 4 t o t 2 1 u u r .

o N Z E P R I J S K A M P

Nee n , e r z i j n n i e t m e e r d a n d r i e o p l o s s i n g e n b i n nengekome n , maar h e t waren e r d a n toch d r i e . En wat m e e r i s , z e w a r e n a l l e d r i e j u i s t , zodat e r b i j d e v e rd e l i n g d e r p r i j z e n g e e n prob l e ­men rezen . Robe r t De Sme t v e r g e z e l d e z i j n ( d i tm a a l j u i s te ) a n t ­woord met e e n s c h r i j ve n a a n o n z e redac t i e , waa ru i t w i j t rad i ­t ionee l e e n pa s s age l i c h t e n : " Op d e dubbe l e pr i j s vraag v e r s c h e ­n e n i n u w l a a t s t e numm e r h e b i k t o t m i j n g r o t e vr eugde n a e e n twee uur l ange f ie t s to c h t d o o r d e gemee n t e , h e t j u i s t e a n twoord k la a r . Foto 1 ( bove n s t e ) w e r d genome n in d e M e re s t raat n r . 5 2 . Foto 2 ( i e t s moe i l i j ke r t e v i nde n ) we rd genomen i n d e Lange H a ag s traat n r . 9 . N u w e e t ik dat er e e n soortge l i j k a n twoo rd in uw bus z a l v a l l e n , i mme r s d e z e zoek toch t heb ik i n samen­werk i n g met Frans Van d e n Broeck t o t e e n goed e i nde gebrach t . Daa rvoor h ebben we e e n zondagnamiddag v e i l gehad e n i n o n s be ider won ingen m e t C h r i s tm a s e n L i e fman s op o n s be i d e r s u c c e s g e k lonken . " Z o wee t u meteen , be s t e l e z e r , h e t j u i s t e a n twoord op on z e vrage n . De derde j u i s te o p l o s s i n g werd ons gebrach t door R ichard De Groo t , d ie n a twee weken " z o d e h u i z e n voor z i ch te z i e n s taan h e bben " , e v e n e e n s een z ondagnam iddag en een bak ben z i n e h e e f t ve i l g e h a d , om o n z e pr i j s in d e wacht t e k u n ­n e n s lepen . Pro f i c ia t a a n d e d e e l n em e r s e n w i n n a a r s . Z i j moc h t e n o f z u l l e n n o g on tvangen : e e n prach t i g boek ove r d e S i n t -Mar t i n u s · k e rk v a n d e h a n d v a n o n s b e s t u u r s l id , L u c Rob i j n s .

- 5 3 -

HERBERGEN IN DE DORPSKOM VAN NIEUWERKERKEN RON D 1 900

twe ede afleve ring

Nu ��t een t� i j fe l ende z on e ind e l i j k wat hoop op betern i s S?h l J� � t � w l l l e n brengen i n d i e l ange sukke l l entedagen d l e W 1 J hl er kennen , ben i k gaan zien hoever men m e t dat p l an gevorderd i s . ( l )

Ik sta hier o p een massa s t e e ngru i s t e m i dd e n van dat vui l ­n� �veld e n z i e voor m i j e e n d iepe p ut gapen , gereed o m m i j , blJ de eerste m i s s t ap , on[.l:enadig op te vangen en dan " d i e u " want h e t i s h i e r gevaar l i j k en eenzaam .

Een bord j e " verboden op het stort t e k omen " i s men hier ver­geten aanbrengen , of heb ik het m i s sc h i en niet opgemerkt , of is dat hier niet nodig omdat het een stad swerk i s?

Ja , men i s aan het werk begonnen , maar het sch i j n t e e n p lan van l ange d uur te worden , van veel geduld vooral en goede wil en n i et-t e-vee l - e i send- z i j n en , al s fusiegemeente , van braafkens z i j n en af te wachten .

En terw i j l i k hier p e in z end sta rond t e k i j ken , met a l dat ste engru i s en stortmat eriaal in m i j n kop , e n ik mij geen gedacht kan vormen h o e ve l e j aren , j a hoevele j aren dat a l l e s aan slepen k an , k o m t m i j e e n idee , e e n zonderl inge vraag te binnen , d i e ik m aar m e t verl egenhe id uitdrukken durf . " Wat zou de e igen aar , Val ery Baet e n , voelen , indien h i j in l e vende l i j v e , hier in m i j n p J aat s zou st aan ? Dat z ien van z i j n do­m e in en z i j n met eigen hand en opgebouwd bedr i j f in v o l l e wer­le ing en ontwikj� e l i ng , d a ar nu ten gronde g e s l agen , verplet­terd door welke duive l s e macht o f ram p ? Wat zou d i t voor hem betekenen? N e e n , ik mag m i. j d at n i e t afvragen , al so f het hier zou gaan om é é n enkel en u i t z onder l i j k geval . Want er z i j n tegenwoordig d u i zenden fami l i e s d i e voor h e t puin van hun hui s of erf st aan te j ammeren , hope l o o s v/enen , omdat het ve r­n i e l d l igt m e t inboed e l , ge t uig , winkel- o f bedr i j f sgoederen , door aardbeving o f ontploffing ; men sen d i e hun b e z i t in vlam­rnen z ien opgaan of door wat e r snood wegge spoe l d ; men sen , nu zo talrijk in d e ze ben ard e c r i s i st i j de n , s l achtoffers van fai l l i ssementen en d i e hun broodwinning zien neerstor ten ; men sen , he l aas z o talri j k , d u i z endtal l e n , d i e uit hun dage­l i j k se werk h u i swaart s worden ge stuurd : geen werk . A l l emaal rampen d i e men tracht te keer te gaan , op te l o s sen op na­t ion aal en internat ionale v l ak ken , sed ert j aren al , zonder noemenswaRrd i�e re su l t aten , macht e lo o s , totdat de oppermacht de " 'V i j d " z i j n veto intrekken z al .

Dat het z i e n van deze verwoe st ing , d i e m n tracht onder een andere vorm van verri j zen i s op te wekken , m i j meer aanbe langt dan de gewone voorb i j ganger , dan e l k andere dorp sgenoot , dan onze ecologisten z e l f , i s b e st te begri jpen : he t gaat h i er immers om een natuur l i j k gevoel dat met de t i j d meegroeit in het har t der men se n . Ben i k hier niet geboren , e nk e l e stap­pen van hj e r , naaste en bevriende ge buren , heb ik hier niet , a l s spelend kinn n logen d a rt -. lend rond lopen ; in m i j n pri l ste j eugd dat wp.ge l ken naA r de Kape l van Lau t' en dat naar de Molenkouter , en dat i n de d i e pe meersen ach ter het ge sloten

- 5 4 -

park van d i e e igendom a fgeravot op z oe k naar voge l n e sten , t ientallen en n og t ie n t a l l e n keren in l en t e en z omerdagen?

H e t was hier al lem a a l z o heerl i j k , zo ongerept schoon on der d i e w i l d opgeschoten hagen en stru iken en zonnige p l e k j e s . En heb i k h i e r n i e t d e bomel i , d e p lant e n en ve l d b l o emen l e ­ren kennen e n d e na tuur l ie f hebben o m al het sc hon e , he t vri j e , het overvloed i�e d at z i j aan d e men sen b i e d t ? M aar tussen al d ie versche id enhe rt en van we e ldebeelden d i e m i j n j o nge z i e l z o t re ffend h e bben geraak t , o n u i t w i sbare vinge C'­afdruk k en , z i j n er die aan m i j n van se lp ven e e n weg h ebben aangewezen , s t renp; als een bevel d a '� geen b e t w i sting vermag .

Om die brouwerij op p e i l t e houden en de n od ige hoeveelheid b i e r vo or h e t immer st i j gend aan t a l he rberge n , k an t ienen en hui sgez innen i n de �em e e n t e en erbu iten te kunnen b l i j ven aanvoeren , was het nodig dat de gebouwen werde n aangepast , gedeelten d ienden afgebrok e n , nieuwe b i j gebouwd , omg e z e t of uitgebre id . En dat ve rgde e e n grot e hoeve e l he id bouwwerken waarvoor ve e l b ak stenen n od ig waren . Geen kwe stie van d i e ergens t e gaan kopen . Z e werden t e r p laat se gemaak t , door men sen van h i e r . De ru imte was al l erbe st ge l ege n : naast d e hoge schoorsteen waar boeren m e t p aard en ge span de draf ( 2 ) kwam e n oplad e n , voed se l voor hun s t a l , was e r een vrij ge­b i ed , soort noman sland met een hoge barm l angs de Mo lenk ou­ter . De grond van d ie barm wa s uit stekend voor ' t m aken van b a k steen' en de spec ia l i st e n in d at vak �Jare n e r hier genoeg te v i nd en al s het maar kwe s t i e was van zwa a r l abel tl' . I k h ad ze nog nooit van d ic h t b i j a an ' t werk g e z ien , wel horen van spre ken , en he t trof m i j t o en i k ze voor ' t e e r st , en z o dicht van op d i e b arm , i n v o l l e werk ing k o n gade sl aan .

Twee mannen , de broe k s p i j pen opgero ld tot ver boven de k n i e ­en , st ond en t e drampe l e n in de modder o m z e te k n e d e n ge l i j k een bakker z i j n deer; met d e vu i sten be�lf'rkt . M i ' élr [1 8 t scheen n iet gema k ke l i j k te z i j n d i e bre i zo maar ' t ove rmee st eren : ze lee fde , bood wee rstand , wrong z ic h t u s sen de g8k romd e t e ­n e n van haar beulen en k r o l d e z ic h al s een s l ang rond hun benen .

1 l

j -

- 5 5 -

Som s h i e l de n z e z i c h v a s t; aan d e z w a r e h o u t en t a f e l waarop d ie bre i m o e s t open ge l egd w o r d e n , hun g e b og e n l i j f s t e u ­n e n d o p hun u i t g e s t o k e n b l o t e arme n ; som s h i e l d e n z i j z i c h i n w i egende b e w e g ing o m h e t e ve n w i c h t n i e t t e ve r l i e ze n : h e t was e e n w e n t e l i n g waaraan g an s h e t g e s t e l m o e s t; m e e he l ­p e n a l zw o e g e nd .

A l s d i e m a s s a b re i v o l d o e n d e we e r st an d hood e n g o e d b e vonden "'e r d 011 1 in b a k s t e e n te w o r d e n omg e w e r k t , vlerd z i j op die t a­f e l g e sc he p t . Dan kwam e n t w e e k i n d e r e n , z o o n t j e s van d i e m o d d e rm ann e n , v o o r d i e t a f e l st ami . M i j n ogen g i n g e n dan w i j d open om a l l e s goed t e z i e n , n i e t s m o c h t m i j o nt sn appen . Ze w a r e n b l o o t sv o e t s , m e t o u d e ve r s l e t en k l e r e n aan , e e r d e r l om p e n , d e m o u w e n o pge ro l d . Ze s t o n d e n t e w a c h t e n , sch i j n­b aar o ng edul d ig . M e t e e n k o r t e h a n d z w a a i van d e m o d d e rm a­k e r s v l o og e e n s c h e u t van r o d e z a v e l n a ar e e n s m a l l e h o u t e n p l a n k , n a a r ram ing t ac h t ig c en t im e t e r s l ang , w a a r o p t w e e v o rm e n , d e a f m e t i ng v a n e e n b o e r e n s t e en , W tITe n aange b r ac ht . P l ak k e n modd e rb r e i w e rd e n e r inge sme t e n e n m e t e e n i j z e r e n b l i. k e ff e n g e s t r e k e n . De v o l ge l ad e n vorm w e r d i n z i j n g a n se bre e d t e d o o r d e k i n d e rh an d e n v a s t g e g re p e n , h e t m iddengew i c h t t ep;en d e b o r s t g e d r u k t; om i n h a a s t ige l o o p p a s w a t v e r d e r , w a a r d e g r o n d e f fe n gemaakt w a s , m e t e e n s c h o k b e w e g ing o mg e ­k e r d w e r d o n l e r t e d ro �e n . A l d a t d o e n h e r h aalde z i c h , o n ­o n d e r b r oken , in d a t z e l fd e h aa s t ige r i tm e , ko or t s ig , opge­j aag� . Lang b l e e f ik d a t; b e e l d n ak i j k e n , b eg r e e p m i j n ge­v o e l e n s n i e t d i e i n m i j n j o n g g e m o e d w o e l de n : was d a t ver­wo nd e r i ng , was dat l o f , w a s dat m e d e l i j de n ?

A l s h e t z w e e t o p h u n j o n g e g e z i c ht j e s b o l de e n de m o e i t e d o o r h u n b e s l i j k t e b e n e n z ak t e e n z i j z l c h wat t e r u s t e n e t t e n o p e e n kru i w ag e n , k e k e n z i j e lk an d e r a�n , m e t f i e re ogpn om h e t w e r k d a t z i j v e r r i c h t h ad d e n . . . a l s j onge h e l ­d e n . M a ar e i l a a s , z i j w i st e n n o c h b e g r e p e n d at z i j vanaf hun k i nd e r j ar e n , z o n d e r j e ugd , � o n d e r z o rg e n vr i j e o ve rgang g e v 3.t z a t e n in h e t s t rop , o n r-: e n ad i g s t rop van h e t dage l i j k­se be st aan , h e t dage l i j k se z wo e g e n e n d a t d e o nm e e dogende

i j d h e t i m m e r t o e t re k t , n o o i t l o s l aa t t o t h e t a l s e e n v er­

o o rde l i n g w o rd t , e e n s t r a f van het g e bo o r t e l o t .

Ik g i n g d an wat v e r d e r , waar ik n a art o e m o e st , naar d i e k l e i n e we g e l , in o p e n w e e r e n z o n , aan d i e h o og opge scho t e n h aag v a n d e n b o omg aard v a n h e t m o l e nhui s , op z O f' k n a a r d e schoon s t e e n z e l d z aam s t e p l an t e n e n b l o em e n . I k m o e st e e n h. e -r:- b éJ I' i um r;e r e e d m a k e n v o o r d e l':c o l e M oy e n n e d E: l ' E t at t e A a l s t , waar i k d ap;e l i j k s , t e vo e t , a l s l e e r l j ne; h e e n s t ap t e .

To e n i k t e r u g l an g s h e t wege l k e n h u i sw aart s k e e rde , z ag i� d i e k i nd e re n w e e r aRD d e ar be i d . M i j t ro f e e n g e vo e l dat lk n i e t kon b e g r i j p en . I k ve rborg m i j n p l an t e n uchter d e rug , w a s b e s c h u a m d o ve r m i j z R l f a l s e e n m i sdad ig e r .

x x x

Enkel noe; be j a;,rde m e n 2 e n in o n s d o r p z n l l e n z i ch nog d i e spec j al e b i e rwage n h e r i n n e r e n w a a rm e e d e t on n e n o p e e n gl i j ­v l ak l iggend aan hu L s werden he s t e l d .

- 5 6 -

Iedereen kende de sym p a t h i e ke voerm an , a l j a ren l ang in d ie n st , met b l i nkende kaken , vol we l l ust en v,e z ondhe id . H oog geplaa t st e n f l e r z a t h i j op d en bo k , dra BB e e n l e ­d e ren be sc�erm ingssc hort , F,rauw z o a l s z i j n t on nen . Z i j n ogen , scherp e n k l aar , behee rsten de o� trek . Men riep hem " goedendag " t o e , met som s n og we l e e n s een p a ssend comp l i­men t j e erb i j . Di c ht geplakt naa st hem z at z i j n h e l p e r mat eenze l fd e dek s e l op z i j n kn ie �n .

Dage l i j k s waren z e op � e b aan , op d i e smal le ka s Ae lwe�en , me t die b o � t e st enen k o p p e n , schokkend , kn arsend , n i e t ge­schikt voor he t haastig p;emotori seerd vervoer w'\ara an w i j n u gewoon z i j n geword n .

OnBe veer een v i j fenze s t ig t al herber�cn , t o t i n d e verste h oeken onzer gehuchte n , hadden z. i j t e voorzien vun die l 1 e e 1'­l i j k c l a fe n i s \vaarvan onze men sen é n smaak é n geur op hUl , duimken kenden .

Maar in de zomer- en herfst se lzoenen was h e L voor d i e twee aan hui s l e veranc iers drukker . Dan hadde n z i j nog t al vru hoeven en p ar t i c u l ieren op hun ronde t e voorz i e n van vaa�­j e s , een vierd e ton , voor e i�en gebruik . Wie op het v e J. d moest werken , kreeg e r vl ugger e e n dorst ige k e e l e n mell k o n toch niet al t i j d m e l k e n k o f f i e u i t d ie proviandk o r I gapn halen die de " m i st è s " ( m ee stere s ) m ee3('e,even h ad . Een slok bier uit d ie hoge i j z e ren k an , a a n hoom of st ru ik , i n de schaduw , was t o c h een he e r l i j ke afv.J i s se l j ng e n een c'e p re z "! ll ini tiat i e f van haar .

I n die seizoenen lag het hoor-:t epun t van 3.fz e t voor: d e brou­weri j . Al de re serven we rd pn o? p ngevoe rd . ne t was imme r � de per iode der l ange , schol l e d a ge n , van t' wnr'11 \veder , ' t oog s tell , maar vooral der kermi s se n , enige op enbar e n da[;c n l ó.ne;e volk sfee sten uit die t i , jd e n .

Char l e s De Sae d e l e e r

( 1 ) N . V . D . R . : d e auteur bedoe l t de we rken o p de terreinen van de voorma l ige brouwe r i j , z ie Liniaal I V , 3 , p . 3 6 - 3 7 .

( 2 ) � : afva l produk t van graan waaru i t b i e r gebrouwen i s ( spoe l ing ) . D e boeren haa lden het vroeger o p b i j d e brou­

wer i j en om het aan hun d i eren te voede ren .

( 3 ) Kommentaar bij de foto : werkers op een s teenbakker i j . Le t op de opges loofde broek spi j pen van de man in het midden . De man u i te r s t rechts rook t z i j n typische ( waar­sch i j n l i j k s tenen ) p i j p j e . De vrouw houd t een dri nkbus in de hand , die pre c i e s in een net z i t . De man u i te r s t l in�s en de knaap s taan a a n de ·pres� Me rk op hoe de k l e i ­n e J ongen e e n s igare t i n d e hand houd t ! O p d e achtergrond s tape ls stenen , een kru iwagen en r ieten ma t ten om de ste­nen mee a f te dekken .

- 5 7 -

HET BARBARABEELD VAN LAAR

T i j dens de voorbe r e i d i ng van de monogr a f i e ove r Nieuwe rkerken , waar ( a f en toe ) hard wordt aan gewerkt , vonden we in het Ko­n i nk l i j k I n s t i tuut voor het Kun s tpat r imon ium te Brusse l een foto van het interieur van de voorma l ige S i n t - Rochuskapel op Laar . Op deze foto u i t 1 9 4 9 va l t zeer goed he t houten por t iek­al taar u i t de 1 7 e eeuw met een a l taarschilder i j , het S i n t-Ro­chusbe e l d en het bee ld van de h ei l ige Barbara te herkennen , devot i eobj ecten waarmee tal r i j ke N ieuwe rkerkenaren en zeker Larenaren zeer vertrouwd z i j n of -be t e r - waren . Want wie de nieuwe kapel bezocht hee f t , zal we l weten dat het oude por­tiekal taar samen me t de kapel werd g e s l oopt . H e t had t rouwens n i e t meer i n het n ieuwe bouwwerk kunnen worden opge s teld .

Ti j dens een wande l ing met L i n i aa l , vori ge z ome r , konden we een bezoek brengen aan de kapel e n we s t e lden toen vas t dat ook he t a l taar sch i lde r i j verdwenen i s . A l l een he t vereerde S i nt-Rochus ­bee ld i s n o g aanwe z i g , z i j het i n b i j na l e t te r l i j k ontmante lde toestand . Ta l r i j ke wandel a a r s d rukten ove r deze toe s tand hun spi j t u i t en wi j be loofden eens na te gaan wat met een en ander was gebeurd .

Het beeld van de H . Barbara , d a t penda n t . vormde met het vereer­de Rochusbee ld , s tond rechts in de kapel opge s teld . I n 1 9 7 3 was het tentoonges t e ld op de D i rk -Martenstentoon s t e l l ing t e Aa l s t ( 1 ) en in 1 9 7 8 wa s het te z ien op de tentoon s t e l l ing t e Ge raardsber­gen " He t Land van Aa l s t , een h i s to r i sche evok a t ie " ( 2 ) . In 1 9 7 3 werd a l s bewaarp laats Nieuwe rkerken opgegeven , in 1 9 7 8 S . A . ( =

Stadhu i s Aals t ) . Het beeld was be langr i j k genoeg om t e lkens t e worden afgebee ld in d e catalog i . N a a r aanleiding v a n d e D i r k Martenstentoon s te l l ing i n 1 97 3 werd het geres taureerd door con­se rvator Jan Crab van de Stede l i j ke Mu sea te Leuven , een s pe c i ­a l i s t in het laa t-midde leeuws beeldhouwwerk . H e t bee ld keerde toen n i e t naar Nieuwerkerken te rug en bevindt z ich thans op het bureau van de schepen van Cu l tuur in de Kattes traat t e Aa l s t .

Met we lk recht zou men kunnen vragen?

Jur i d i sch i s de s tad inderdaad e igenares van het beeld , aange­z ien de kape l op e igendom van de vroegere gemeente N ieuwerkerken werd herbouwd . Kape l en inboede l z i j n dus seder t de fu s i e e igen­dom van Groot-Aal s t geworden . ( He t beeld was echter reeds vóór de fusie d e f i n i t i e f " verhuisd " ! ) De vraag kan evenwe l r i j zen o f e e n devo t i ebee ld u i t z i j n oorspronke l i j ke omgeving mag worden weggenomen en a ldus aan een plaatse l i j ke gemeenschap , f e i te l i j ke en h i s tori sche e igenare s , mag worden onttrokken om te degraderen tot een " an t ikwite i t " op het bureau van een mandata r i s van de pi lootgemeente , ook a l i s h i j z e l f niet verantwoorde l i j k voor het terech tkomen van dit beeld op deze plaat s ? Waarsch i j n l i j k hebben de bezorgdheid voor het behoud en de goede con servatie van het patr imon i um h ier een rol gespe e l d ?

( 1 ) Tentoon s t e l l ing Dirk Martens 1 4 7 3 - 1 9 7 3 , Aal s t , 1 9 7 3 , n r . A7 6 : Sint-Barbara , Zuide l i j ke Nede r landen , ca . 1 500 ( a fb . p . 1 1 6 )

( 2 ) Het Land van Aa l s t . Een h i s to r i s che evokat ie . ( tentoonste l ­l ingscata logus ) , Geraardsbe rgen , 1 9 7 8 , nr . 3 8 ( a fb . )

- 5 8 -

Kape l van de H . Rochus te Laa r . Houten por t i ekal taar 1 7e eeuw . ( Copy r i gh t A . C . L . )

( lees ve rder b l z . 6 1 )

1 L :

- 5 9 -

HET I S GEEN MAN , D I E N I ET ROKEN KAN

In Liniaal I V , l s te lden wi j u een s ni j paard voor , een toe s t e l d a t d i ende o m s t ro mee t e s n i j den . Een tabaks n i j machine i s e r vri j we l identiek mee , z e i s e n k e l k leiner van bouw : tabak sbla­deren z i j n n i e t zo lang als s t rohalmen . Op een van de onder­s t aande foto ' s demonstreert d e hee r Van den Berge uit Mere z i j n t o e b a k s n i j d e r . B i j J . Weyns ( Vo l k s h u i s raad i n V laanderen ) tref fen we het woord t o e ba k s p a a rd aan , terwi j l Amaa t Joos ( Waas Idiot icon ) het over een s n u i fb a n k of t o e b a k b a n k hee f t , " mach ine met s n i j mes sen dienende om den s nu i f o f den tabak te s n i jden " .

To t na de tweede were ldoorlog plan tte b i j na iedere dorpe l ing i n z i j n tuin een aantal tabaksplanten , bes temd voor e igen ver­bruik . Eigen gewin kwam heel wat goedkoper dan tabak d i e men d iende t e kope n , e n vroeger t e lde iedere f rank en cent ! Die gewoont e bes tond b i j ons s i nd s de l7e eeuw . Af en toe we rd de kweek voor eigen verbruik ve rboden , mee s t a l om f i scale redenen , o . a . door Napo leon i n 1 8 10 , wa t b i j de bevo l k ing g root ongenoe­gen veroor z aakte .

Zodra e r geen gevaar voor vors t mee r be s tond , werden de planten in de g rond g e ze t , dus rond ha l f me i . Als z e s tevig i n groei waren , werden ze l i c h t j e s a a ng e k u i l d , d . w . z . e r werd een k le ine berm rond gemaak t . Net zoal s tomaten d ienden ze g e d i e fd te wor­den , d . i . het verw i j deren van z i j scheuten om de ui tgroei van de hoo fdbladeren n i e t te be lemmeren . A l s de plant z even à acht

- 6 0 -

bladeren had , werd z e om de z e l fde reden g e k o p t ; z e groe ide d u s n i e t verde r , maar de b l a d e r e n konden z ich vol le d i g ontwikke len .

Er werden i n onze s t reek voorname l i j k d r i e soorten tabak ver ­bouwd : zware , l ichte en Amer ikaanse ( d i t wa s e e n hee l l ichte tabakssoo r t ) . De l i chte taba k s s oo r t had e e n breed blad , terw i j l de zware sma l lere maar d i kk e r e bladeren ver toonde . De s t e rk t e van de tabak h i n g daarbi j ook goedde e l s a f van de grond : zware grond ga f zware tabak . I n d i e n men de p l a n te n te veel had g e b e e rd ( = met aal mesten ) , was de tabak s c h r i k l i j k s t r a f e n haast n i e t rookbaar . Lou i s R ingoo t vertelde o n s d a t h i j a l s j onge man m i s ­se l i j k werd toen h i j tabak rook te d i e z i j n vader had getee ld . H i j s t rooide daarom l i j z emee l rond de tabaksplanten voo r a l e e r h i j ze aanku i lde . D i e behande l i ng verleende z i j n t a b a k een h e e l aangenaam aroma : " h i j w a s veel l ic h te r , smaakte e n rook be te r " ! 1

Z iekten kwame n i n de tabak s te e l t we i n i g voo r , maar u i te i nde l i j k -doken ook h i e r schimme l z i e k t e n o p . Soms l eden de pl anten aan i j z e rro e s t : de b l aderen werden roe s tach t i g van k l eur en k r u lden om .

H a l f j ul i kwam de ve ldwach t e r samen me t " i ema nd " van de acc i j n z e r het aantal planten i n de tu i n t j e s t e l len ; p e r p l a n t d iende men een r e l a t i e f hoge be l a s t i ng te bet a l en . Soms probe e rde men we l eens d i e bel a s t i ng te ontduiken door de tabak te p l a n ten m idden in een veld me t een ander gewas e rop . De boe tes waren zeer s t renc indien de overtredi ng ontdekt werd .

H a l f september werden de p l a n ten me t een b i j l t j e o f een houwmes omgehakt . Dat gebeurde ' s morgen s en men liet ze dan een hele dag in de zon l iggen tot z e s le n s 8tv : �J J waren . Toen s loeg men een t o e ba k n a g e Z door de t o e b a k s t e k , een nage l van ongeveer 1 2 cm lang . Daarmee werd de plant dan met de kop naar beneden , te dro­gen gehangen aan een panla t , onder een a fdak ( ee n " eu z i e " [ e · 3 �J z i e Liniaal 1 1 1 , 3 , p . 3 6 ) o f i n een open poo r t . I n p l a a t s van een

/)nage l gebruikte men ook ( e iken ) houten s tekken ( p inne n ) [a. : ta �t��� � ] . Dat drogen duurde tot november ; de s tek blee f nog wat

groen maar de Z e p e Z s [te .�3� �J waren toen droog , zodat de ta­baksbladeren gemakke l i j k van de s t am konden verw i j derd wo rden . ( He t tabaksblad hangt me t de lepe l aan de s tam . ) B i j sommige

mensen werden de tabaksblad e ren ook op een l ange i j ze rdraad ge­s token en op zolder te d rogen gehangen .

De gedroogde bladeren werden i n z a n t e n gebonde n ; een z an t bes tond u i t een aantal tabaksbladeren met daaromheen een groot schoon blad dat werd dichtge s tr i k t . Die zanten we rden dan naar de tabak­s n i j de r i n het dorp gebrach t , die de tabak i n reep j e s van onge­veer 1 mm f i j nsneed . In N ie uwerkerken wa s het de hee r Albert P i ron uit de Pape s t raat die het langs t tabak hee f t gesneden . De pri j s voor het s n i j den werd berekend per k i lo . Een honderdtal planten brachten 12 à 1 3 kg t abak op . D i e tabak werd voorname ­l i j k i n d e p i j p ge rook t . W i e s i ga retten w i lde ro l len , l ie t z i j n tabak bes t i n d e fabr iek s n ï j den , waar men hem heel wa t f i j ner kon maken . Gewoon l i j k ve rmen gde men i n d a t geval z i j n e i gen ge­win me t één de rde Appe l terre , wa t het produkt l i chter maak t e .

Vroeger waren er hee l wat mannen d i e hun tabak " s j i e k ten " , z i j pru imden de tabak i . p . v . hem op t e roke n . Deze " s j ieke r s " hoe f -

- 6 1 -

den hun tabak n i e t te l a t e n s n i jden , z i j s p o n n e n de b l aderen samen tot k a ro t t e n : gevlochten s trengen tabak sbladeren ter d i k ­te v a n een d u im . Ze nepe n v a n d i e carotten d a n " ee n wrong " [n� v� �nk J a f o f sneden er e e n s tuk a f met hun z akme s , ( ve l e l and­l ieden hadden vroeger e e n mes op z ak , vaak een " l ierenaar " ) , hoevee l h e i d tabak d i e z e dan achter de k i e zen s topte n . S j iekers spuwden dan gerege l d een straal bruin sap u i t en niet ze lden wa s hun k i n bruin gek leurd van de n icot i ne !

H e t woord carotte i s Frans e n betekent i n de eerste plaats wor­te l . In de beteke n i s van ge s ponnen tabak wordt h e t woord ove r­dracht e l i j k gebru i k t , e e n naamg e v i ng op ba s i s van g e l i j k e ni s : tabaksbladeren opgerold i n de vorm van een worte l .

Een andere vorm van tabak sgebr u ik was het s n u i v e n , z e l fs nu nog , meer dan men zou ve rmoeden , beo e f e nd door vrouwen , maar i n de 1 8 e eeuw ook door de g a l an te e n gepru ikte heren ! Snuiven werd ook a l s geneesmidde l aangewend : het deed n ie z e n en ver l ichtte daardoor h e t verkouden hoo f d .

I n onze t i j d v i n d t n i emand h e t nog de moe i te waard om z e l f t a ­bak te kweke n , z e l f s a l i s h i j z o d u u r geworden . De rokers z i j n ve rs laafd ge raak t aan a l le r l e i buiten landse gesausde mengs e l s en . . . z e hebben g e ld o m ze t e betalen . Waar m e n nu s t i l aan d e gevaren v a n h e t roken duide l i j k i s g a a n i n z i e n , g o l d h e t vroe­ger a l s een teken van manne l i j kh e i d . De oude p i j penrekken waren dan ook vaak voor z ien van het u i tdagende opschr i f t : het is geen man die n ie t roken kan !

F . D . S .

Toch vragen we ons a f o f het bee ld n i e t even ve i l ig zou staan i n de kape l vpn Laar , waar h e t pas z i j n vol le beteke n i s hee f t en toch door de plaatse l i j ke gemeen schap wordt vereerd e n i n het oog gehouden ?

" Tandem S t at uam l igneam San c t i Roc h i acqu i s iv i t pro Sace l l o S . Roch i , i n Laer , pre t i o 4 50 fr . eadem Domice l l a A l i x Baeten . F u i t i naugurata 2 7 Jun i i 1 8 8 6 i n ecc l e s i a , durn incolae de Laer huic i n s i g n i novae S ta tuae suam veterem S t atuam S t i Rochi prae t u i e r int . "

Eduardus Leonardus Matth i j s , pas toor te N ieuwerkerken vanaf 1 5 j anuar i 1 8 8 2 tot septembe r ( ? ) 1 8 90 , d i e dan pas toor werd op S t . Jozefparochie in S t . - N i k l aa s , schre e f d i t in het ' Liber Memor i a l i s Pas torum ' van N ie uwerkerken . )

De ve rta l i ng l u i d t : " Te n s lotte heef t deze l fde � u f frouw A l i ce Baeten een houten S t . -Rochusbe e l d , ten bedrage van 4 50 fr . , aangescha f t voor de S t . -Rochuskape l op Laar . Het ( bee l d ) werd op 27 j un i 1 8 8 6 i ngehuldigd in de kerk , terwi j l de bewoners van Laar hun e igen oud S t . -Rochusbee ld boven dit merkwaardig n ieuw bee l d zouden verkozen hebben . "

( On s we lwi l lend meegedeeld e n vertaa ld door Z . E . H . pas too r )

- 6 2 -

N I E U W E R K E R K S N I E U W S

De heer Roger De Boeek , l id van o n z e ve r e n i g i ng , e n s i nds j aar en dag verknocht aan het N ieuwe r k e r k s e voe tba l , deelde ons het volgende mee . " Op de l a a t s te a l gemene vergade r ing van VZW Voe t­ba l c lub Eendracht N ie uwe rkerken werd bes l i s t h e t terre i n e n het c l ub huis een o f f i c ië l e n aam t e geven . H e t is CLAREPUT geworden , vermit s i n de akte e n op het kadas te r d e z e p l aa t s a ld u s beschre­ven i s . M i sschien wee t j i j h ie rover mee r . Ve rme lden swaard is mis schien ook dat he t c lubhu i s C l areput inge r i cht is om fees ten i n te r ichten tot 1 50 bestekken . Het werd vo l le d i g h e r s c h i lderd , voor z ien van een n i e uwe verwarm i n g s i n s t a l l a t i e en aangepas te drape r i eën . Voor i n l i ch t ingen be l len naar 70 . 30 . 1 1 . We z i j n n

s inds enkele t i j d ook trotse be z i t t e r geworden van een o f f ic ië l e 1 ver l ichting van 1 00 lux , wat ons toe l a a t o f f i c i e e l avondweds t r i j ­den te spelen . Met kermi s z i j n we ook wat z in n e n s i n d i t c l ub­huis , waarsch i j n l i j k wordt d i t wat in de oude s t i j l . Meer h ie r ­over later . " Tot zover Roger D e Boeek . B i j het topon iem KLAREPUT e e n paar opmerk ingen . Vooree r s t zou ik h i e r b i j voorkeur de moderne s pe l l i n g gebru iken voor h e t c lubhu i s : d e o f f ic ië l e Vlaamse p l a a t s n amen werden imme rs s in d s 1 9 2 9 gemode r n i seerd . Bove n d i e n hee ft het we i n i g z in , m e e n i k , een h a l f-gemoder n i s e e rde , e e n hal f -archa i sche s pe l l in g te gebru i­ken . Ten tweede i e t s ove r de betek e n i s van h e t woord . Van dit to­poniem vond i k tot nog toe s lechts twee ve rme l d i ngen : b i j de Potter en Broeckaert " C larenpu t " en in de A t l a s der Buu r twegen " C laereput " . De Potter en Broeckaert s i tueren he t topon i em i n 1 700 , maar du iden h u n bron n i e t aan . H e t komt volgen s d e toch wel betrouwbare Jan Lindema n s in " Medede e l i ngen u i tgegeven door de V l a . Top . Vereenig ing te Leuve n " ( 1 9 3 9 , 2 ) n i e t voor i n het N ieuwerkerkse " Me t i ngboe k " van 1 6 3 3 . De beteken i s van K l areput l ig t voor de hand : een plaats waar een ( d r i nkwater ) pu t , eventu­e e l een v i j ve r , aanwe z ig i s d i e opv a l t door z i j n he lder wate r . I k meen dat de moge l i j kheid " een put waarvan de e igenare s C l a ra heette " , n i e t zonder meer mag u i tges loten worden : de gen i t i e f ­u i tgang van vrouwe l i j ke z e l f s t andige n aamwoorden was -en ! ( c f . de fam i l ienaam " Cl e i re n " = zoon van C l a r a )

O p 3 me i j ongst leden werd E . A . Cam i e l B lancquae r t door Monse ig­neur Van Pe teghem , b i s s chop van Gen t , tot pas toor van Aa igem benoemd . Daarmee ver l i e s t N ieuwe rkerken z i j n en ige , maar naar wij hopen n i e t z i j n l a a t s te ! , onderpas toor . N i e t dat w i j E . A . B lancquaer t z i j n benoeming n i e t gunnen , verre van daar ! A lhoe­we l wij hem met enig heimwee z ien vert rekken , z i j n we toch met hem b l i j om z i j n benoemi ng . E . H . B l a ncquaert werd op 3 1 augu s t u s 1 9 6 7 tot onderpas toor v a n N ie uwe rkerken benoemd , na 7 j aar i n MoE1beke-\-laas d e z e l fde func t i e te hebben u i tgeoe fend . H i j h e r ­i n n e r t z ich nog levendig h o e h i j n a 1 4 dagen verb l i j f b i j ons a l dade l i j k met een do l le N i e uwerkerkse kermis werd gecon fron­teerd : s pu i ters braken z i j n b a l u s trade a f ( ze werd t rouwens nooi t meer her s te ld ) . E . H . B l a ncquaert was proo s t van ACW , ACV , CM en Z iekenzorg . Z i j n v e r b l i j f i n N ieuweYkerken vat h i j tref fend samen a l s vo lgt : " Ik ben h i e r 1 3 j aa r ge lukkig gewee s t . " Dat z e l fde geluk en een vruchtbaar apostolaat wensen we u van harte toe voor het nab i j e Aaigem , m i j nheer pas toor !

- 6 3 -

BEDENK I NGEN I N E E N Z I E KENHU I S

Een s t u k j e h em e l a l i s h i j g r i j s ,

E e n s t ra a l t j e z o n n e s c h i j n , m a g v e rw a t e rd z i j n ,

E e n b e e t j e g r o e n a l d r u i p t he t v a n ' t n a t ,

' t Doe t z o g o e d h e t t e z i e n v a n u i t e e n z i e ke n hu i s b e d .

H e l p e n d e h a n d e n z o wa rm e n z a ch t ,

T ro o s t e n d e o ge n , d o n ke r , g r o e n , g r i j s o f b l auw ,

S t e u n e n d e a rmen d i e t ra c h t en p i j n t e v e r z a c h t e n ,

' t Do e t z o g o e d h e t t e v o e l e n i n e e n z i e k e n hu i s b e d .

M e n s e n d i e e l ka a r h e l pe n i n g o e d e d a g e n ,

M e n s e n d i e a l k a a r b eg r i j p e n i n s l ec h t e d� g e n ,

M e n s e n d i e e l ka a r w i l l e n s t eu n e n a l l e d a g e n ,

' t Do e t z o g o e d h e t t e we t en i n e e n z i e kenhu i s b e d .

W a a rom m i j n God , G i j d i e n a a r men z e g t

A l mac ht ig z i j t , o n e i n d i g g o e d e n W I J S , Z o r g t G i j n i e t , d a t Uw m e n s o p Uw a a rde b r e n g t

l i e t b e e l d v a n w a t z o u k u n n e n z i j n : U w heme l s p a r a d i j s .

Aa l s t , O . L . H e e r - Heme l va a r t 1 9 8 1

Dr . A . �ob i j n s