Luchtvaartnieuws nr. 5 2012
-
Upload
luchtvaartnieuws -
Category
Documents
-
view
217 -
download
1
description
Transcript of Luchtvaartnieuws nr. 5 2012
NUMMER 5 / maart 2012 / EEN UITGAVE VAN REISMEDIA BV / LUCHTVAARTNIEUWS.NL
HISTORISCHE LUCHTVAART
Binnenlandse accijns
geschrapt 3ARKEFLY
TUI-dochter consolideert
na stormachtige groei 6AIR BERLIN
Nieuwe uitdaging voor
Paul Gregorowitsch 11HMSHOST
Nieuwe horeca-
concepten op Schiphol9DUTCH AVIATION GROUP
De luchtvaartsector
bij elkaar houden7BERLIN BRANDENBURG
Eindelijk één luchthaven
voor Duitse hoofdstad2
DE STEWARDESSEN VAN DDA CLASSIC AIRLINES DRAGEN MET INGANG VAN HET NIEUWE VLIEGSEIZOEN VOORMALIGE MARTINAIR-
UNIFORMEN. “DE KEUZE VOOR DIT UNIFORM IS EEN EERBETOON AAN MARTIN SCHRÖDER, DIE VLIEGEN TOEGANKELIJK HEEFT GEMAAKT
VOOR IEDEREEN”, ZEI MEDEOPRICHTER ANNE COR GROENEVELD VAN DDA CLASSIC AIRLINES BIJ DE ONTHULLING VAN HET UNIFORM. OP
DE FOTO SHOWEN DDA-STEWARDESSEN CATHELIJNE NELIS (LINKS) EN INGRID VAN DIEPEN HUN ‘NIEUWE’ UNIFORMEN AAN BOORD VAN
DE DC-3 IN HISTORISCHE MARTINAIR-KLEUREN. DDA CLASSIC AIRLINES VIERDE IN MAART DE DERTIGSTE VERJAARDAG. DE HISTORISCHE
LUCHTVAARTMAATSCHAPPIJ HOUDT TWEE ZEVENTIG JAAR OUDE DC-3 DAKOTA’S LUCHTWAARDIG.
Honderden extra banen op Eindhoven Airport
HOME CARRIER GEEFT IMPULS AAN WERKGELEGENHEID
TEKST: NIEK VERNOOIJ
Eindhoven Airport gaat ervan
uit dat elk gestationeerd vlieg-
tuig werk verschaft aan 35 tot
50 personen, waaronder piloten,
cabinepersoneel en technici. De
langverwachte ‘home carrier’
lijkt er snel te komen. Als de juis-
te voorwaarden zijn geschept wil
Transavia vanaf het voorjaar van
2013 drie Boeing 737’s in Eind-
hoven stationeren. Later komen
daar mogelijk nog eens twee of
drie toestellen bij, zo meldde al-
gemeen directeur Bram Gräber
van de luchtvaartmaatschappij.
EINDHOVEN De komende jaren komen er honderden nieuwe banen bij op Eindhoven Airport. Dat blijkt uit een onderzoek dat de luchthaven liet uitvoeren door Stratagem Strategic Research. Verschaffen de bedrijven die actief zijn op Eind-hoven Airport nu nog werk aan een kleine duizend mensen; in 2015 zal dat aantal groeien naar 1250 tot 1350. Vooral de vestiging van een ‘home carrier’ draagt naar verwachting bij aan de groei van de directe werkgelegenheid op de lucht-haven.
MAASTRICHT AACHEN AIRPORT LOOPT DOOR HET AFBLAZEN VAN WINGS OF MAASTRICHT EXTRA BEDRIJVIGHEID MIS.
(FO
TO
: N
IEK
VE
RN
OO
IJ)
(F
OT
O:
NIE
K V
ER
NO
OIJ
)
(F
OT
O:
NIE
K V
ER
NO
OIJ
)
Geen vleugels voor Maastricht PROVINCIE LIMBURG WERKT NIET MEE
MAASTRICHT De plannen voor een nieuwe luchtvaartmaatschappij met vluchten tussen Maastricht en Schiphol zijn in de ijskast gezet. Precies een jaar geleden berichtte Luchtvaart-nieuws op de voorpagina over Wings of Maastricht (WoM), een regionale maatschappij in oprichting. Het project is echter een stille dood gestorven nadat de Provincie Limburg niet bereid bleek te zijn een miljoen euro ontwikkelingssubsidie in WoM te steken.
feurs die hier de hele dag voor
de deur staan”, legt directeur
Joost Meijs van Eindhoven Air-
port uit.
De luchthaven is gestart met
een grote verbouwing. Het mil-
joenenproject omvat een ver-
groting van het aankomst- en
vertrekgedeelte en de bouw van
een hotel met 120 kamers. In
het voorjaar van 2013 moet de
terminaluitbreiding gereed zijn.
Dit voorjaar wordt al een nieu-
we parkeergarage opgeleverd.
Lees een uitgebreid artikel over
Eindhoven Airport op pagina 5.
Martinair-uniformen voor DDA Classic Airlines
TEKST: STEVEN VAN DEN BERG
Opvallend genoeg was de lucht-
haven Maastricht een van de
initiatiefnemers voor de lucht-
vaartmaatschappij. Maastricht
Aachen Airport (MAA) hoopte
op een terugkeer van de verbin-
ding Maastricht-Amsterdam, en
op aanvullende routes naar de
Europese zakenbestemmingen
Londen en München. Hoewel
de luchthaven niet van plan was
om aandeelhouder te worden
in Wings of Maastricht, stak de
luchthaven wel tijd en geld in
de luchtvaartonderneming in
wording.
Volgens luchthavenwoord-
voerder Mark Keulers is MAA
afgehaakt omdat er na het
wegvallen van de provincie als
investeerder geen schot meer
zat in de zaak. “Er bleef een te
groot gat in de begroting over
en er was geen concrete aan-
wijzing dat dit veranderen zou.
We hebben daarom besloten
om niet verder de gaan met het
project, alhoewel we graag an-
dere partijen met interesse voor
deze route vanaf de zijlijn willen
blijven adviseren.”
Keulers verwacht niet dat het
vliegveld nog eens actief deel-
nemer wordt in de oprichting
van een maatschappij. Wel
houdt hij hoop op herstel van
de route tussen Zuid-Limburg
en Amsterdam. “Er is zeker
concrete belangstelling vanuit
de markt, zowel aan de kant
van investeerders als potentiële
klanten. Wat dat betreft heeft
alle aandacht voor Wings of
Maastricht wel het een en an-
der losgemaakt. Ik sluit niet uit
dat er op korte termijn alsnog
een partij van start gaat. Dat zal
dan wel een initiatief zijn waar-
bij de luchthaven niet direct be-
trokken is.”
Wings of Maastricht had aan-
vankelijk in het najaar van 2011
haar vleugels moeten uitslaan.
Later werd die termijn verscho-
ven naar de zomer van 2012.
De luchtvaartmaatschappij
had bij een succesvolle lance-
ring kunnen profi teren van een
aanzienlijk belastingvoordeel.
Sinds 1 januari kan voor bin-
nenlandse vluchten de accijns
op kerosine worden terug-
gevraagd. Keulers: “Dat was
zeker een prettige bijkomstig-
heid geweest. Maar het heeft
uiteindelijk geen rol gespeeld
bij het wel of niet doorgaan met
Wings of Maastricht.”
Lees meer over de afschaffi ng van
de kerosineaccijns op pagina 2.
De indirecte werkgelegenheid
zal naar verwachting evenredig
stijgen met de directe werkge-
legenheid. Daarbij gaat het om
nog eens honderd tot tweehon-
derd banen extra, aldus Eindho-
ven Airport. “In het laatste geval
moet je denken aan leveran-
ciers, bijvoorbeeld taxichauf-
‘TE GROOT GAT IN DE
BEGROTING’
EINDHOVEN AIRPORT VERWERKTE VORIG JAAR 2,7 MILJOEN PASSAGIERS.
Los nummer: €3,45
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 1 22-03-12 11:18
LUCHTVAARTNIEUWS2
NUMMER 1 / APRIL 2012
Aan het werk
Volgens de ramingen van Airbus
moeten Indiase maatschappijen
in de periode tot 2030 voor 145
miljard dollar aan vliegtuigen
kopen om te kunnen groeien
en moderniseren. Uit de reken-
modellen van Airbus rolde een
gezamenlijke vliegtuigaankoop
van 1.020 passagiersvliegtuigen
en 23 vrachttoestellen.
Van de 1.020 te kopen pas-
sagiersvliegtuigen zijn er 860
nodig voor groei en 160 ter ver-
vanging van de bestaande vloot.
Opgeteld beschikken Indiase
luchtvaartmaatschappijen mo-
menteel over 327 vliegtuigen.
Airbus ging bij de berekening
uit van de huidige luchtvaart-
groei in India van 7,2 procent
per jaar. Het gemiddelde in de
regio Azië-Pacifi c ligt op 5,9
procent, het wereldgemiddelde
op 4,8 procent. Vooral het bin-
nenlandse vliegverkeer in India
zal enorm toenemen. Airbus
spreekt over groeicijfers van
bijna tien procent per jaar.
Airbus positief over toekomst Indiase luchtvaartHYDERABAD Ondanks de zorgen over de toestand van de Indiase luchtvaart blijft Airbus positief over de groeipotentie van het Aziatische land. In een op 15 maart gepresenteerde marktverwachting schat de producent dat India de komende twintig jaar meer dan duizend nieuwe vliegtuigen nodig heeft. Dat maakt India tot de vierde afzetmarkt in de wereld.
TEKST: STEVEN VAN DEN BERG
Dat het economisch weer wat minder gaat is niemand ont-
gaan. Hoewel niet alle bedrijven last van deze - vast en zeker
tijdelijke - dip hebben, zit de reisindustrie in de hoek waar de
klappen vallen. Ook onze media merken dat. Het aantal vaca-
tures dat wij van reisbedrijven en luchtvaartmaatschappijen
ter promotie krijgen aangeboden, zakt in. Het is nog maar een
jaar geleden dat ik op deze plek kon melden dat er binnen de
reis- en luchtvaartindustrie sprake was van herstel. Het aantal
vacatures in de branche nam toen juist toe.
KLM, een van de grootse werkgevers in Nederland, kwam in
maart met cijfers die niet bepaald tot tevredenheid stemmen.
Hoewel het grootste deel van het torenhoge verlies te wijten viel
aan zustermaatschappij Air France, zal ook KLM de kosten nog
verder moeten drukken. KLM-topman Peter Hartman herhaal-
de in een gesprek met een verslaggever van Luchtvaartnieuws
dat hij, net als in voorgaande jaren, er alles aan zal doen om
gedwongen ontslagen te voorkomen.
Hartman ziet in hoe belangrijk het is dat mensen niet thuis ko-
men te zitten. Aan de ene kant om sociale redenen, aan de an-
dere kant omdat hij weet dat er na regen zonneschijn komt. Er is
jarenlang geïnvesteerd in de ontwikkeling van de medewerkers
en KLM heeft al haar mensen weer keihard nodig als de eco-
nomie aantrekt en de vergrijzing doorzet. Daarnaast rammelen
de maatschappijen uit het Midden-Oosten nadrukkelijk aan de
Nederlandse poort om goed opgeleid personeel over te nemen.
In het huidige concurrerende klimaat is dat op zijn minst een
paradoxale gedachte.
Ik doe in dit voorwoord dan ook een beroep op alle werkgevers
in de reis- en luchtvaartindustrie: doe er alles aan om personeel
aan het werk te houden. Het is belangrijk dat iedereen vertrou-
wen houdt in onze economie. Werk is in alle opzichten belangrijk
voor mensen. Ik waardeer ondernemers die het voortouw ne-
men op gebieden waar het beleid van politici door onvoorspel-
bare maatregelen soms een tegenstrijdig effect heeft. Ik waar-
deer ook werknemers die realiseren dat bedrijven die er alles
aan doen om ontslagen te voorkomen, alle support verdienen.
Rob Somsen, Uitgever
(FO
TO
: N
IEK
VE
RN
OO
IJ)
(FO
TO
: L
UF
TH
AN
SA
)
TEKST: NIEK VERNOOIJ
De A330-300 is vijf meter langer
is dan de A330-200, waardoor
plaats is voor 49 extra passa-
giers. De cabine is voorzien van
Mood Lighting. Met verschil-
lende lichttonen en -kleuren
wordt de juiste sfeer gecreëerd
afhankelijk van de vluchtfase,
VOORZIEN VAN SFEERVERLICHTING EN LANDSCAPE CAMERA
Airbus A330-300 nieuwste aanwinst van KLM
zoals helder licht tijdens het
in- en uitstappen of langzaam
toenemend sfeerlicht in de och-
tend. Plotseling fel licht tijdens
het ontwaken behoort daarmee
tot het verleden.
Ook nieuw aan boord is de
landscape camera, die aan de
voorzijde van het vliegtuig on-
der de cockpit is geïnstalleerd.
Via het infl ight entertainment-
systeem hebben passagiers op
deze manier de mogelijkheid
om tijdens de start en landing
SCHIPHOL KLM heeft op 29 februari haar eerste Airbus A330-300 in ontvangst genomen. Het langeafstandsvlieg-tuig, dat plaats biedt aan 292 passagiers, wordt in eerste in-stantie ingezet op lijndiensten naar Lagos en Washington. Dit voorjaar neemt KLM in totaal drie geleasde A330-300’s in gebruik. In 2013 volgt nog een vierde toestel, dat KLM zelf in eigendom krijgt.
DE CABINE VAN KLM’S EERSTE A330-300 IS VOORZIEN VAN MOOD LIGHTING.
TEKST: NIEK VERNOOIJ
Lufthansa ging bij de keuze
voor de nieuwe stoel niet over
één nacht ijs. De luchtvaart-
maatschappij vroeg vijfhonderd
frequent fl yers al in 2007 naar
hun wensen. Daarna werden
in samenwerking met ergono-
mische experts, ontwerpers en
stoelenfabrikanten diverse con-
cepten ontwikkeld.
In 2010 voerde Lufthansa ge-
durende acht weken een test
uit op de route Frankfurt-New
York. Meer dan 1300 passagiers
en een testteam evalueerden
het prototype van de nieuwe
stoel grondig. De uitkomst is
volgens Lufthansa een stoel die
een optimaal zit- en slaapge-
mak biedt.
Een belangrijke wens van pas-
sagiers die is ingewilligd is een
groot horizontaal slaapopper-
vlak dankzij omlaag verstelbare
armsteunen. Bijzonder is ver-
der de plaatsing van de stoelen
naast elkaar in een V-vorm.
Hiermee is er sprake van een
grotere afstand tussen passa-
giers op schouderhoogte, waar-
door de privacy toeneemt.
De introductie van de nieuwe
business class-stoel maakt
deel uit van de grootste inves-
tering van Lufthansa in het
Volledig plat in business class Lufthansa
BUSINESS CLASS PASSAGIERS VAN LUFTHANSA KUNNEN BINNENKORT LANGUIT LIGGEN.
FRANKFURT Business class-passagiers bij Lufthansa kun-nen de komende jaren rekenen op meer comfort. De Duitse luchtvaartmaatschappij onthulde een nieuwe stoel, die is te verstellen tot een volledige horizontale full-fl at seat met een lengte van 1.98 meter. Lufthansa introduceert de stoelen aan boord van de nieuwe Boeing 747-8 Intercontinental.
MEER FOTO’S?
SCAN DEZE
CODE OF
GA NAAR
WWW.LUCHTVAARTNIEUWS.NL
infl ightproduct ooit. De ko-
mende jaren steekt de Duitse
maatschappij zo’n drie miljard
euro in productverbetering. Het
`retrofi tten` van de volledige
langeafstandsvloot van ruim
honderd toestellen zal zo’n vier
jaar in beslag nemen.
naar voren meer te kijken. Tij-
dens de vlucht is de camera
naar beneden gericht, en zien
passagiers het onderliggende
landschap voorbijglijden.
De ingebruikname van de zui-
nige A330-300 maakt deel uit
van een vlootvernieuwingspro-
gramma van KLM. Terwijl de
maatschappij dit jaar drie A330-
300’s en twee extra Boeing 777-
300ER’s aan de vloot toevoegt,
worden de eerste MD-11’s bui-
ten dienst gesteld. Eind vorig
jaar stootte KLM al drie Boeing
767-300ER’s van dochter-
bedrijf Martinair af.
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 2 22-03-12 11:18
LUCHTVAARTNIEUWS3
NUMMER 1 / APRIL 2012
TOPMAN STEVEN VAN DER HEIJDEN: ’DE KOMENDE JAREN DOEN WE EVEN RUSTIG AAN’
EÉN VAN DE VIJF 767-300ER’S VAN ARKEFLY. VANAF 2014 WORDT DE 767 VERVANGEN DOOR DE NIEUWE 787.
(FO
TO
: T
UI
NE
DE
RL
AN
D)
(FO
TO
: T
UI
NE
DE
RL
AN
D)
ETS KOST LUCHTVAART
GELD EN BANEN
DEN HAAG - De invoering van
het Europese emissiehandel-
systeem ETS kost de Neder-
landse luchtvaartsector veel
geld omdat passagiers uitwij-
ken naar luchthavens buiten
de Europese Unie. KLM zal
daardoor dit jaar zo’n 150.000
passagiers mislopen. Ook gaan
naar verwachting tweehonderd
banen verloren op de luchtha-
ven Schiphol. Dat blijkt uit on-
derzoek van het Kennisinstituut
voor Mobiliteitsbeleid (KiM). Alle
luchtvaartmaatschappijen die
EU-landen aandoen, moeten
sinds januari betalen per ton
CO2 die zij uitstoten.
BOEING BOUWT
DUIZENDSTE TRIPLE 7
EVERETT - Boeing heeft begin
maart de duizendste Boeing 777
de fabriekshal in Everett (Wa-
shington) uitgerold. Het toestel,
een Boeing 777-300ER, is be-
stemd voor Emirates. De lucht-
vaartmaatschappij uit Dubai is
met 102 toestellen de grootste
gebruiker van de Triple 7, waar-
van Boeing in 1995 het eerste
exemplaar afl everde aan United
Airlines. Bijna achttien jaar na
de eerste vlucht is de Boeing
777 nog altijd een verkooptop-
per. Vorig jaar zette Boeing zelfs
een verkooprecord neer, met in
totaal tweehonderd orders van
22 klanten.
BURGERLUCHTVAART NOG
NOOIT ZO VEILIG
MONTREAL - Nog nooit vonden
er zo weinig ongelukken plaats
met westerse straalverkeers-
vliegtuigen als in 2011. Ook het
aantal doden daalde fl ink. Dat
blijkt uit cijfers van luchtvaar-
torganisatie IATA. Vorig jaar was
er op elke 2,7 miljoen vluchten
sprake van een ongeluk. Dat
betekende een verbetering van
39 procent ten opzichte van het
vorige recordjaar 2010. Het to-
taalaantal vliegtuigongelukken,
dus inclusief in de voormalige
Sovjet-Unie en Azië gebouwde
toestellen, kwam in 2011 uit op
92, ofwel twee minder dan een
jaar eerder. Het aantal dodelijke
slachtoffers daalde van 786 in
2010 naar 486 in 2011.
AIR FRANCE-KLM DIEP IN
DE RODE CIJFERS
PARIJS - Air France-KLM heeft
het afgelopen jaar zwaar verlies
geleden. De Frans-Nederlandse
luchtvaartonderneming ein-
digde 2011 met een nettoverlies
van 809 miljoen euro. In het vo-
rige boekjaar maakte Air Fran-
ce-KLM nog een winst van 289
miljoen euro. Dat betekent een
teruggang van 1,1 miljard euro.
De maatschappij had last van
de zwakke economische groei
in Europa, de eurocrisis, de na-
tuurramp in Japan, de politieke
crisis in het Midden-Oosten en
MEER NIEUWS?
SCAN DEZE
CODE OF
GA NAAR
WWW.LUCHTVAARTNIEUWS.NL
TEKST: STEVEN VAN DEN BERG
Als je Van der Heijden vraagt
of het leuk is om de luis in de
pels van de grote blauwe maat-
schappij te zijn, lacht hij wat.
“Weet je, dat is vooral iets voor
de buitenkant. Voor mij telt dat
niet zo. Wij doen de laatste jaren
goed mee, komen inderdaad
steeds meer in het vaarwater
van KLM terecht. Maar het zijn
natuurlijk maar speldenprikjes.
En bovendien: TUI brengt nog
steeds heel veel vakantiegan-
gers bij KLM onder. We zijn ook
een grote klant.”
TUI Nederland, de grootste
aanbieder van reizen in Neder-
land, is het moederbedrijf van
ArkeFly. Maar waar TUI een
lange geschiedenis kent, is Ar-
keFly op de luchtvaartmarkt
een relatieve nieuwkomer. De
luchtvaartmaatschappij bestaat
sinds 2005. Toch maakte het
bedrijf een grote vlucht. Inmid-
dels beslaat het routenetwerk
meer dan zeventig bestemmin-
gen, waaronder een fl ink aantal
seizoensgebonden vluchten.
De vloot telt tien vliegtuigen:
vijf Boeing 737’s voor de korte
en middellange afstand, en vijf
Boeing 767’s voor lange vluch-
ten.
De luchtvaartmaatschappij telde
begin 2012 ongeveer 650 full-
time banen, in de zomer van
dit jaar zijn dat er zo’n 700. Bij
het vliegtuigonderhoudsbedrijf
Tec4Jets van TUI werken daar-
naast nog vijftig mensen. “Aan
de stormachtige groei van de
laatste paar jaar komt nu wel
een einde”, zegt Van der Heij-
den, die zowel CEO van TUI Ne-
derland als ArkeFly is. “We zijn
nu op een punt gekomen dat het
organisatorisch beter is om even
rustig aan te doen. We hebben
erg veel jonge mensen aangeno-
men, zowel voor op kantoor als
in de lucht. Het is nu verstandig
om mensen meer ervaring te
laten opdoen en de juiste balans
te vinden tussen talent en erva-
ring.”
Het aannemen van vooral veel
jonge vrouwen als stewardess,
zou de komende jaren wel eens
voor een babyboom kunnen zor-
gen, weet ook Van der Heijden.
“Dat kan ons inderdaad wel wat
hoofdbrekens gaan bezorgen.
Veel van onze nieuwe vrouwe-
lijke collega’s zijn 20 tot 25 jaar
en dan weet je: daar gaan er
de komende jaren heel wat van
met verlof. Maar ook dat hoort
bij de aard van deze jonge lucht-
vaartmaatschappij.”
SCHAALVOORDELEN
Hoewel nog jong, is ArkeFly ze-
ker niet onervaren. En eenzaam
evenmin. TUI Nederland maakt
deel uit van het internationale
TUI Travel PLC, de grootste
reisorganisatie ter wereld. En
zo kent ArkeFly verspreid door
Europa verschillende broers en
zussen. Als onderdeel van het
internationale TUI Travel ge-
niet TUI Nederland met ArkeFly
voordelen ten opzichte van een
zelfstandige maatschappij. “De
belangrijkste schaalvoordelen
zijn dat we kunnen besparen
op vliegtuigfi nanciering, onder-
houd, grondafhandeling en ver-
zekeringen. Er wordt internati-
onaal ingekocht, en dat maakt
veel verschil. Op de aankoop
van brandstof valt helaas niet
veel te winnen, al zijn er wel
op kleine schaal wat voordelen
rond hedging (het aangaan van
termijncontracten om prijsstij-
gingen van kerosine te compen-
seren, red).”
De meest toonaangevende zus-
termaatschappij van ArkeFly
is Thomson Airways, de Britse
TUI-vlieger. Maar Thomson
Airways is geen voorbeeld voor
ArkeFly, zegt Van der Heijden.
“Waar wij erg vasthouden aan
de band tussen reisorganisa-
tie en luchtvaartmaatschappij,
is Thomson Airways juist heel
zelfstandig. Ik blijf ook nieuwe
medewerkers wijzen op het feit
dat ArkeFly eigenlijk TUI Neder-
land is. Het hoort helemaal bij
elkaar. Wat dat betreft lijken we
veel meer op Jetairfl y in België.
Die hebben dezelfde aanpak als
wij, maar zijn ons wel een paar
jaar vooruit.”
Jetairfl y beschikt over zeventien
vliegtuigen, zeven meer dan Ar-
keFly. Maar de Belgische zus-
ter van ArkeFly is veel minder
intercontinentaal georiënteerd.
Op de vlootlijst staan twee
Boeing 767’s, tegenover vijf bij
ArkeFly. De Nederlandse TUI-
maatschappij is dan ook veel
meer op zoek naar bestemmin-
gen ver over de eigen grens. Of
dat in Noord-Amerika, Afrika,
Azië of het Caribisch gebied is,
maakt weinig uit. Van der Heij-
den: “Via de boekingen bij onze
reismerken kunnen we natuur-
lijk zien welke bestemmingen
populair zijn. Als er ergens een
grote markt is ontstaan, zoals
bijvoorbeeld in het westen van
de Verenigde Staten, dan komt
er een moment dat je het zelf
kunt gaan vliegen.”
Toch durft Van der Heijden ook
af en toe het avontuur op te
zoeken. Zo startte ArkeFly in
november vorig jaar een route
naar Puerto Vallarta in het
westen van Mexico. Maar be-
gin maart, vier maanden na de
start, werd de route opgedoekt.
Het aantal boekingen voor het
zomerseizoen viel fl ink tegen.
“Misschien komt Puerto Val-
larta in de volgende winter te-
rug, dat weet ik nog niet”, zegt
de TUI-topman. “Het was een
stukje ondernemerschap. Soms
kies je voor wat onbegaande
wegen. In dit geval leek het ons
een bestemming die het hele
jaar door voldoende mensen
zou trekken. Dat bleek niet het
geval te zijn, en dan moet je
ook snel reageren. Hoe langer
je wacht, hoe hoger de kosten
worden om iedereen om te boe-
ken.”
EXTRA CAPACITEIT
ArkeFly moest ook de mensen
teleurstellen die de komende
zomer met de luchtvaartmaat-
schappij naar Thailand, Sri Lan-
ka en de Malediven zouden vlie-
gen. De geplande vluchten naar
Bangkok, Phuket, Colombo en
Malé zijn door TUI weer uit de
dienstregeling gehaald. Van-
wege de hoge brandstofprijzen
en de economische onzeker-
heid kwam TUI op de uitbrei-
ding in Azië terug. “We zullen
in de zomer nu ruimte hebben
om vaker grote vliegtuigen in te
zetten op routes in het Middel-
landse Zeegebied en vaker te
vliegen naar Mexico, Cuba en
Florida”, zegt Van der Heijden.
“Daarnaast bieden we de vrijge-
komen toestellen voor verhuur
op de markt aan. Er is in de zo-
mer altijd veel vraag naar extra
capaciteit. In juni hopen we ook
veel naar Polen en Oekraïne te
vliegen voor het EK voetbal.”
De Boeing 767-vloot van Arke-
Fly is recent verjongd met vlieg-
tuigen van het Britse Thomson
Airways. Maar de verjonging
begint pas echt in 2014, als Ar-
keFly als eerste in Nederland
met de Boeing 787 Dreamliner
gaat vliegen. Van de dertien
787-8’s die TUI Travel heeft
besteld, gaan er minimaal drie
naar ArkeFly. Een spannende
ontwikkeling, vindt ook Van der
Heijden. “We volgen de levering
op de voet. Volgens de laatste
planningen krijgen wij de eer-
ste 787 in april of mei 2014. De
tweede komt dan in oktober,
gevolgd door de derde in juni
2015.” Vanaf oktober 2015 ver-
wacht overigens ook KLM met
het langverwachte toestel te
kunnen vliegen.
Jetairfl y uit België krijgt twee
787’s, precies genoeg om de
huidige twee 767’s mee te ver-
vangen. Maar ArkeFly moet het
met drie 787’s doen, terwijl er
vijf 767’s in gebruik zijn. “Ver-
velend”, zegt Van der Heijden.
“We willen er graag vijf hebben.
Daarom zijn we voortdurend op
zoek naar een mogelijkheid om
er twee bij te kunnen kopen of
leasen. Die vliegtuigen moe-
ten dan na juni 2015 worden
geleverd. In dat scenario gaan
we verder met vijf Dreamliners
en één van onze huidige 767’s
als reservevliegtuig.”
CONCURRENTIE MET KLM NEEMT TOE
ArkeFly mag niet teveel luchtvaartmaatschappij zijnAMSTERDAM Eind dit jaar zevenhonderd mannen en vrou-wen in dienst. Vliegroutes binnen Europa en naar Noord-Amerika, het Caribisch gebied, Afrika en Azië. Tien vlieg-tuigen, waaronder vijf voor de lange afstand. En over drie jaar de eerste Nederlandse maatschappij met de Boeing 787 Dreamliner. ArkeFly is een volwassen luchtvaartmaatschap-pij geworden. Maar - zo vindt topman Steven van der Heij-den - het bedrijf moet vooral niet teveel ‘airline’ zijn.
KORT NIEUWS
’IN JUNI VEEL VLUCHTEN NAAR
EK VOETBAL’
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 3 22-03-12 11:19
LUCHTVAARTNIEUWS4
NUMMER 1 / APRIL 2012
Welcome on board !
AVIATION INSURANCE — RISK MANAGEMENT SERVICES
FINSERVE
Antwerpen Airport B36
B-2100 Antwerpen
Belgium
TEL +32 3 230 1 6 4 1
FAX +32 3 230 87 03
WEB www.finserve.aero
FinServe European Aviation Insurance welcomes
you on board of a privileged insurance program
especially designed for quality business aircraft
owners and operators. An insurance program where
you can benefit from a strong buying power as a
result of the already very large number of aircrafts
insured under the program.
The idea is simple – the formula is unique: F-EBAP
As one of Europe’s leading aviation insurance
brokers, FinServe safely brings selected business
aircraft owners and operators together under its firm
wings and negotiates more and complete insurance
conditions and sharper insurance premiums.
communicationmatters.be
FINSERVE
EUROPEAN
BUSINESS AVIATION
PLACEMENT
TEKST: STEVEN VAN DEN BERG
Met de wijziging in het belas-
tingplan maakt de Nederlandse
regering een in 2005 ingevoerde
maatregel ongedaan. Sinds 1
januari 2005 moest er name-
lijk accijns betaald worden over
motorbrandstoffen voor binnen-
landse vluchten met een com-
merciële grondslag. Voor die tijd
was er sprake van een vrijstel-
ling. Recreatieve luchtsporters
betaalden ook voor 2005 al de
brandstof inclusief accijns.
Het Rijk hoopte met de accijns-
maatregel jaarlijks veertien
miljoen euro op te strijken. In
de praktijk kwam er in Den
Haag echter niet veel meer
dan een miljoen euro per jaar
extra binnen. De Nederlandse
bedrijven en organisaties ble-
ken creatief: ze weken veel va-
ker uit naar een luchthaven net
over de grens. Voor een com-
merciële vlucht van of naar het
buitenland kon de accijns over
in Nederland gekochte brand-
stof worden teruggevraagd. De
belastingmaatregel leidde er
ook toe dat er steeds vaker in
het buitenland werd getankt.
In Duitsland en België worden
geen accijnzen in rekening ge-
bracht.
Niet alleen de luchtvaart, maart
ook de Belastingdienst was niet
blij met de regeling. Het toe-
zicht houden op de gewijzigde
belastingwet viel de dienst
zwaar. De administratieve druk
nam toe, terwijl de opbrengsten
voor de Nederlandse schatkist
gering waren.
LOBBY
In de wandelgangen voerde de
luchtvaartbranche een stevige
lobby om de maatregel terug de
draaien. Vooral de historische
luchtvaart pleitte er bij monde
van de Nederlandse Federatie
Historische Luchtvaart (NFHL)
voor om terug te keren naar de
situatie van voor 2005. Daarbij
werd vooral gelet op de grotere
oude toestellen die geen kero-
sine, maar avgas gebruiken.
Het daadwerkelijke besluit om
de accijns op kerosine voor bin-
nenlandse commerciële vluch-
ten af te schaffen, werd door de
lobby breder getrokken en is nu
ook van toepassing voor de ge-
bruikers van avgas.
Bestuurslid Harry Haas van de
NFHL is opgetogen dat er van-
uit Den Haag gedacht werd aan
het belang van het Nederlandse
luchtvaarterfgoed. “Deze veran-
dering betekent niet alleen een
zeer behoorlijke kostenbespa-
ring, maar het heeft ook een be-
langrijke symboolwaarde. Onze
overheid laat namelijk zien dat
er goed naar oude regelingen
wordt gekeken. Er is kracht,
durf en inzicht getoond door van
de regeling af te stappen toen
bleek dat deze niet goed functi-
oneerde.”
DDA
De voordelen zijn vooral groot
voor DDA Classic Airlines, dat
met DC-3 Dakota’s vliegt. De
DDA is een erkende luchtvaart-
maatschappij en kan praktisch
al haar vluchten op commercië-
le basis voeren. Op elke liter av-
gas - kostprijs rond de drie euro
- kan de maatschappij zeventig
cent aan accijns terugvragen bij
de Belastingdienst. Een forse
meevaller voor een stichting die
met hoge operationele kosten
te maken heeft.
Toch heeft niet iedereen even-
veel voordeel als de DDA, weet
Haas. “Commercieel vliegen is
voor de historische luchtvaart
vaak moeilijk. Het moet gaan
om vluchten waarbij aantoon-
baar sprake is van een factuur
en een betaling. De eisen zijn
zwaar. Organisaties die niet
in aanmerking komen voor de
zogenoemde Regeling Histo-
rische Luchtvaart mogen wel
maximaal tweehonderd uur
per jaar tegen een vergoeding
vliegen, wat ook geaccepteerd
wordt bij het terugvragen van
de accijns. Belastinginspec-
teurs houden toezicht op de
boekhouding.”
Hoe de regeling er precies uit
komt te zien was bij het verschij-
nen van deze editie van Lucht-
vaartnieuws nog niet bekend.
Haas: “Waarschijnlijk kunnen
bedrijven en organisaties de ac-
cijns per kwartaal terugvragen
bij de Belastingdienst.”
SINDS JANUARI GEEN ACCIJNS MEER
Historische luchtvaart tankt goedkoper
SCHIPHOL Hoge brandstofprijzen of niet: commercieel vlie-gen binnen Nederland is sinds 1 januari 2012 weer goedko-per geworden. Wie tegen betaling vliegt, in Nederland tankt en ook in Nederland blijft, mag de accijns op kerosine of av-gas (gasolie voor de luchtvaart) bij de Belastingdienst terug-vragen. Dat voordeel loopt bij de huidige brandstofprijzen op tot zeventig cent per liter.
NIET ALLEEN DE HISTORISCHE LUCHTVAART PROFITEERT. OOK BEDRIJVEN MET EEN WINSTOOGMERK
SPINNEN GAREN BIJ DE AFSCHAFFING VAN DE ACCIJNS OP BINNENLANDSE VLUCHTEN. LELYKOPTERS
BIJVOORBEELD, EEN HELIKOPTEROPLEIDER EN VERVOERDER OP LELYSTAD AIRPORT. HOEWEL HET BE-
DRIJF BEGIN MAART NOG GEEN DUIDELIJK INZICHT HAD IN WELKE HELIKOPTERVLUCHTEN IN AANMER-
KING KOMEN VOOR DE ACCIJNSAFTREK, SPRAK EEN WOORDVOERDER VAN “EEN FLINKE FINANCIËLE
MEEVALLER”.
VOORAL DDA CLASSIC AIRLINES HEEFT AAN DE POMP VOORDEEL VAN HET NIEUWE BELASTINGPLAN.
(FO
TO
: D
DA
CL
AS
SIC
AIR
LIN
ES
/ P
AU
L V
AN
DE
N B
ER
G)
’TOT 70 EUROCENT PER LITER VOORDEEL’
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 4 22-03-12 11:19
LUCHTVAARTNIEUWS5
NUMMER 1 / APRIL 2012
TEKST: NIEK VERNOOIJ
In het Alders-akkoord is afge-
sproken dat vanaf 2013 de mo-
gelijkheden worden geschept
voor de vestiging van een ‘home
carrier’ op Eindhoven Airport.
Transavia-directeur Bram Grä-
ber herhaalde in februari dat zijn
maatschappij graag die home
carrier wil worden, en vanaf het
voorjaar van 2013 drie toestellen
en personeel op de Brabantse
luchthaven wil stationeren. Mits
aan een aantal voorwaarden
wordt voldaan. Dat betekent
een grotere geluidsruimte en
ruimere openingstijden van de
(FO
TO
: E
IND
HO
VE
N A
IRP
OR
T)
(FO
TO
: N
IEK
VE
RN
OO
IJ)
(FO
TO
: E
IND
HO
VE
N A
IRP
OR
T)
DE UITGEBREIDE TERMINAL, MET ER BOVENOP HET TOEKOMSTIGE TULIP INN-HOTEL.
HET VLIEGVERKEER GAAT ONDANKS DE TERMINALUITBREIDING GEWOON DOOR.
vergunningverstrekking goed
zal verlopen.”
Meijs benadrukt dat Eindhoven
Airport nooit heeft ingezet op on-
gebreidelde groei. “Maar als we
een rol willen spelen voor de re-
gio moeten we wel een bepaalde
ruimte krijgen om luchtvaart-
maatschappijen ervan te over-
tuigen dat het hier goed vliegen
is. We hebben veel begrip voor
de wens tot het minimaliseren
van hinder en CO2-footprints,
maar we kunnen niet zo ver
gaan dat luchtvaartmaatschap-
pijen niet meer geïnteresseerd
zijn. Wij proberen die balans elke
keer te vinden. En daar zijn we
met elkaar aardig in geslaagd.”
Om de overlast zoveel mogelijk
te beperken wordt een reeks
hinderbeperkende maatregelen
geïntroduceerd (zie kader).
WERKGELEGENHEID
Eindhoven Airport is sterk ge-
groeid qua aantal passagiers,
maar geldt dat ook voor de
werkgelegenheid op de lucht-
haven zelf? “Dat hebben we heel
recent nog laten onderzoeken
door Stratagem Strategic Re-
search. In 2006 ging het wat
betreft directe werkgelegenheid
om zeshonderd tot zevenhon-
derd fulltime arbeidsplaatsen,
plus 120 tot 150 indirecte ar-
beidsplaatsen. In het laatste
geval moet je denken aan leve-
ranciers, bijvoorbeeld taxichauf-
feurs die hier de hele dag voor
de deur staan. In 2011 ging het
om negenhonderd tot duizend
directe banen en 160 tot 200 in-
directe banen. De komst van een
home carrier zal de werkgele-
genheid op de luchthaven een
nieuwe boost geven. Voor 2015
is de verwachting dat wij direct
werk zullen verschaffen aan
1250 to 1350 mensen. Daarnaast
zal sprake zijn van 250 tot 300 in-
directe banen”, aldus Meijs.
In hoeverre de luchthaven eco-
nomisch gezien van belang
is voor de stad Eindhoven en
de omliggende Brainport-regio
(‘de slimste regio ter wereld’),
is moeilijk in cijfers uit te druk-
ken. “Maar dat wij een positief
effect hebben op het vestigings-
klimaat van de regio Eindhoven,
daar ben ik heilig van overtuigd”,
zegt Meijs. “Van onze passagiers
vliegt 33 procent met een zakelijk
doel. Dat waren er vorig jaar dus
875.000 van de 2,7 miljoen passa-
giers in 2011. Dan valt niet te ont-
kennen dat je een aardige positie
hebt in het zakelijk vervoer.”
Vluchten naar onder meer Lon-
den en Boedapest, maar ook
naar Katowice en Warschau zit-
ten vol met zakelijke passagiers.
“Wij presenteren naar aanlei-
ding van het Alders-overleg
per bestemming het zakelijk
gebruik in percentage en aan-
tallen. En dan ontstaan er inte-
ressante beelden. Maar het is
duidelijk dat op die vluchten na-
tuurlijk ook leisureverkeer zit.”
Critici beweren dat toeristische
reizigers niets bijdragen aan de
economie. Meijs bestrijdt dat.
“Zonder het volume van het lei-
sureverkeer zouden veel routes
geen bestaansrecht hebben. Het
zakelijke verkeer heeft het lei-
sureverkeer nodig.”
luchthaven in de avonduren en
in het weekend.
Er moet nog veel geregeld wor-
den om de vergunningen voor
extra openingstijden gereed te
hebben. “We verwachten dat
we die niet eerder hebben dan
het voorjaar van 2013”, zegt
Meijs. “Pas dan kan een lucht-
vaartmaatschappij home car-
rier worden. Want als er geen
vergunning is, is er geen capaci-
teit en niet voldoende openstel-
ling. Dat hangt ook met elkaar
samen, want een vlucht die ’s
avonds laat aankomt belast de
capaciteit met een factor tien in
vergelijking met een vlucht rond
het middaguur. Het wordt dus
heel belangrijk om effi ciënt om
te gaan met de toegewezen ca-
paciteit.”
BELANGENAFWEGING
Het Alders-advies mag er dan
al sinds 2010 zijn; omwonenden
kunnen nog wel protest aan-
tekenen tegen de groei van de
luchthaven. Vreest Meijs niet
lange procedures tegen de groei
van de luchthaven, zoals is ge-
beurd rond de baanverlenging
van Groningen Airport Eelde?
“Bang zijn we daarvoor niet”,
zegt Meijs. “Het draagvlak voor
de groei van de luchthaven is
groot, zowel op bestuurlijk vlak
als bij omwonenden. Waar het
om gaat is dat het bevoegde
gezag het proces netjes heeft
doorlopen. Dus dat er goed naar
de voor- en nadelen is gekeken
en dat er een juiste belangen-
afweging heeft plaatsgevonden
en dat alle stakeholders van
het Alderstafel-overleg geraad-
pleegd zijn. Als dat voor elkaar
is ben ik ervan overtuigd dat de
UITBREIDING
OM DE VERWACHTE GROEI IN DE KOMENDE JAREN AAN TE KUN-
NEN IS EINDHOVEN AIRPORT GESTART MET HET UITBREIDEN VAN
DE TERMINAL. HIERMEE GROEIT DE CAPACITEIT NAAR 4,5 MILJOEN
PASSAGIERS; IN 2011 WAREN DAT ER 2,7 MILJOEN. HET PROJECT
BETREFT EEN VERGROTING VAN HET AANKOMST- EN VERTREKGE-
DEELTE EN DE BOUW VAN EEN TULIP INN-HOTEL MET 120 KAMERS,
DAT ALS HET WARE BOVEN HET GEBOUW ZWEEFT. OOK GAAT DE
HELE INDELING VAN DE TERMINAL OP DE SCHOP, MET ONDER MEER
EEN VEEL RUIMERE OPZET VAN DE SECURITY CHECK. “NU HEBBEN
WE VIER LANES, IN DE TOEKOMST ZIJN DAT ER ZEVEN”, ZEGT ME-
IJS. IN HET GEBOUW KOMT OOK MEER RUIMTE VOOR WINKELS, HO-
RECA EN KANTOREN. HET HELE PROJECT, WAARMEE 26 MILJOEN
EURO IS GEMOEID, MOET IN HET VOORJAAR VAN 2013 GEREED ZIJN.
DAARNAAST WORDT NOG DIT VOORJAAR EEN PARKEERGARAGE GE-
OPEND. VERDER ZAL HET PLATFORM DIEPER WORDEN EN KRIJGT
DANKZIJ EEN AANGEPASTE BELIJNING MEER OPSTELPLAATSEN
VOOR VLIEGTUIGEN. IN DE TOEKOMST KRIJGT EINDHOVEN AIRPORT
OOK EEN NIEUWE AFSLAG AAN DE AUTOSNELWEG A2, PLUS EEN
KORTERE TOEGANGSWEG DIE RECHT NAAR DE LUCHTHAVEN LEIDT.
OOK ZIJN ER CONCRETE PLANNEN VOOR EEN TREINSTATION NABIJ
HET EINDHOVENSE STADSDEEL ACHT. DAARVANDAAN ZULLEN DAN
SHUTTLEBUSSEN RIJDEN NAAR DE LUCHTHAVEN.
HINDERBEPERKING
OM DE OVERLAST VOOR OMWONENDEN ZOVEEL MOGELIJK TE BE-
PERKEN, HEEFT EINDHOVEN AIRPORT EEN PAKKET HINDERBE-
PERKENDE MAATREGELEN KLAARLIGGEN. MEIJS: “WE GAAN EXPE-
RIMENTEREN MET CONTINUOUS DESCENT APPROACHES (CDA’S),
OFWEL GLIJVLUCHTEN. DE ONDERZOEKEN ZIJN AFGEROND. WE
KIJKEN NAAR HET OPTIMALISEREN VAN ROUTES, OFWEL HET ONT-
WIJKEN VAN BEBOUWDE GEBIEDEN. PILOTEN ADVISEREN WE DAT
ZE MET REDUCED FLAPS BINNENKOMEN EN DAT ZE GEBRUIKMA-
KEN VAN IDLE REVERSE THRUST, IN PLAATS VAN FULL REVERSE
THRUST. DAT GEBEURT NU AL BIJ ZESTIG PROCENT VAN DE VLIEG-
BEWEGINGEN. DAARNAAST DRINGEN WE AAN OP HET UITVOEREN
VAN STANDARD INSTRUMENT DEPARTURES (SID’S), OFWEL HET
AANHOUDEN VAN DE LIJN WAAROP ZE BEHOREN TE VLIEGEN EN
NIET EERDER AFBUIGEN DAN STRIKT NOODZAKELIJK. OUDERE TOE-
STELLEN, WAARONDER DE BOEING 737-300 EN- 400, MOGEN IN HET
WEEKEND NIET MEER OP DE LUCHTHAVEN KOMEN; VANAF 2014
GELDT DAT VERBOD VOOR DE HELE WEEK.”
Minimal Parking 1 of 2 dagen e 27,50 vast bedrag
10% korting op vertoon van de luchtvaartkaart!
Short Term Parking 3 of 4 dagen e 39,50 vast bedrag
Wij zijn aangesloten bij VBPS.
sinds 2005 al uw partner in parkeren bij Schiphol
TRANSAVIA IN 2013 ‘HOME CARRIER’
Eindhoven Airport wil ruimte om te groeienEINDHOVEN “Waar vliegt u in 2012 naartoe vanaf Eindhoven Airport?” Wie de web-site van Eindhoven Airport bezoekt, krijgt die vraag voorgeschoteld. Met daaronder een kaartje van Europa met daarop alle bestemmingen die vanaf de luchthaven be-reikbaar zijn. En dat ziet er indrukwekkend uit, want het gaat in totaal al om bijna zestig bestemmingen. Ondanks de sterke toename van het aantal vluchten en be-stemmingen zet de luchthaven niet in op ongebreidelde groei, zegt luchthavendirec-teur Joost Meijs.
‘HET ZAKELIJKE VERKEER
HEEFT HET LEISUREVERKEER
NODIG’
“HET DRAAGVLAK VOOR DE GROEI VAN
DE LUCHTHAVEN IS GROOT.”
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 5 22-03-12 11:19
LUCHTVAARTNIEUWS6
NUMMER 1 / APRIL 2012
BOEING 737’S (FOTO) EN VLIEGTUIGEN UIT DE AIRBUS A320-SERIE VORMEN DE RUGGENGRAAT VAN AIR BERLIN’S VLOOT.
(FO
TO
: A
IR B
ER
LIN
)
(FO
TO
: A
IR B
ER
LIN
)
Een ‘hands-on man’, die bij Air
Berlin in een warm bad terecht
lijkt te zijn gekomen. “Er heerst
hier een ‘can-do mentaliteit’,
net as bij Martinair en dat ligt
me. De bedrijfskleur is ook het-
zelfde: rood. Misschien is dat
geen toeval. De kleur van de
passie.”
OVER ROOD GESPROKEN: AIR
BERLIN ZIT SINDS 2008 IN DE
RODE CIJFERS. HOE LOST U
DAT OP?
“We zijn bezig het bedrijf om
te draaien. Ook het afgelopen
boekjaar zullen we nog met
een negatief resultaat afslui-
ten. Daarin zit 170 miljoen ver-
lies door de Duitse vliegtaks en
220 miljoen extra aan brand-
stofkosten, samen 390 miljoen
euro. Ons verlies is aanzienlijk
kleiner en dat biedt ons de basis
voor een operatie ‘shape and
size’, die moet leiden tot break-
even in 2012. Onze strategie
rust daarbij op drie pijlers. Eén:
we verzorgen vakantievervoer
én lijndiensten. Twee: we heb-
ben vier hubs: Berlijn, Düssel-
dorf, Palma de Mallorca en We-
nen. En drie: we worden lid van
oneworld. Dat laatste is nieuw
en we hebben op voorhand alle
testen van oneworld glanzend
doorstaan.
HEBBEN DE BANKEN VER-
TROUWEN IN AIR BERLIN?
“We hebben vorig jaar een le-
ning afgesloten, midden in de
Griekse crisis. Die lening is
keurig netjes ingevuld door de
fi nanciële wereld, zij het tegen
een hoog rentepercentage van
elf procent. Maar we wilden
niet hebben dat we dit voorjaar,
niet wetende wat er verder in
de wereld zou gebeuren, geen
herfi nanciering meer zouden
krijgen. Er is een groot ver-
schil tussen ons en nationale
luchtvaartmaatschappijen. We
gaan onze vloot inkrimpen van
170 naar 152 toestellen. We
zijn het hele netwerk aan het
rationaliseren, waarbij we ons
alleen concentreren op onze
hubs. In het verleden vlogen
we bijvoorbeeld ook Frankfurt-
Hamburg. Dan vlieg je vol in
het netwerk van je concurrent
(Lufthansa, red.) en ga je in te-
gen de commerciële spelregels
van de luchtvaartmarkt. Verder
zijn we de organisatie aan het
professionaliseren. We hebben
veel ‘intellectual capital’ van
buitenaf binnengehaald, onder
andere van Lufthansa, Austrian
Airlines en Malev.”
LAST VAN GROEISTUIPEN DUS?
“Ja, vanaf 2006 zijn we verdub-
beld in aantallen passagiers,
van 16 miljoen naar 35 miljoen.
We hebben veel overnames ge-
daan: dba, LTU, Belair, Nikki
en bepaalde routes van Tuifl y.
Nu zijn we op een punt aanbe-
land dat we moeten stabilise-
ren. Ik heb er alle vertrouwen
in, maar we leven in onzekere
tijden. Als Israël morgen Iran
aanvalt hebben we een groot
probleem met de olie, maar dat
geldt voor alle maatschappijen.
Vroeger boekten veel mensen
hun vakanties al in januari, nu
veel later waardoor de cash
fl ow van een luchtvaartmaat-
schappij terugloopt. Mensen
zijn niet meer zeker of ze in juli
nog een baan hebben, of nog
vakantiegeld krijgen. En ze we-
ten niet of ze nog wel naar het
door crisis geteisterde Grie-
kenland zullen reizen. Of dat in
Egypte misschien de vlam nóg
een keer in de pan slaat.”
ETIHAD UIT ABU DHABI IS UW
GROOTSTE AANDEELHOUDER.
HOE WERKT U SAMEN?
“Het mooie van Etihad en Air
Berlin is dat onze netwerken
vrijwel geheel complementair
zijn. Er zijn maar vijf bestem-
mingen die elkaar overlappen.
We hebben nu 700 vluchten per
week in codeshare met Etihad.
Het is voor Etihad een middel
om toegang te krijgen tot Cen-
traal-Europa en hun naamsbe-
kendheid te vergroten. En voor
Air Berlin zijn in één keer alle
verbindingen naar het Verre
Oosten en Australië afgedekt.
En ze geven ons vers kapitaal.
We gaan ook onze vloten op el-
kaar afstemmen. Etihad heeft
41 Boeing 787 Dreamliners
besteld, wij 15, samen 56. We
gaan simulators voor de 787
delen, samen piloten opleiden
en het technisch onderhoud ge-
zamenlijk uitvoeren. We hebben
een prachtige samenwerking
met Etihad. Abu Dhabi is in feite
onze vijfde hub geworden.”
IS AIR BERLIN EEN LOW
COST CARRIER OF EEN FULL
SERVICE MAATSCHAPPIJ?
“We zitten er tussenin. Air Ber-
lin wordt nooit een prijsvechter,
waar je voor alles aan boord
moet betalen. Bij ons krijg je
standaard koffi e, thee of fris
en een broodje of een snack,
zonder te betalen. In het back
offi ce lijken we wel op een low
cost, met 9.000 personeelsle-
den op 35 miljoen passagiers.
Vergelijk dat even met KLM,
die 22 miljoen passagiers heeft
en 36.000 medewerkers. Air
Berlin heeft geen grote afde-
lingen personeelszaken, geen
kantoorfl at vol controllers. En
onze sales managers werken
van huis uit. Dit alles zorgt er
voor dat onze kostbasis laag is.
In de samenwerking met Etihad
gaan we op de long haul (lan-
geafstandsvluchten, red.) wel
steeds meer in de richting van
een full service carrier.”
HOE BELANGRIJK IS DE
NEDERLANDSE MARKT?
“We tappen de Nederlandse
markt af vanuit Düsseldorf en
dat loopt heel goed. De operatie
naar Curaçao gaan we opvoe-
ren, van één naar twee vluchten
per week. De toestellen zitten
goed vol, met tachtig procent
Nederlanders. Ook andere be-
stemmingen vanaf Düsseldorf
International Airport zijn onder
Nederlanders populair, zoals
Mallorca en Italië. We doen veel
zaken met grote Nederlandse
reisagenten.”
WELKE BESTEMMINGEN ZIJN
POPULAIR ONDER NEDER-
LANDERS?
“Dat zijn Varadero (Cuba), Punta
Cana (Dominicaanse Republiek)
en andere bestemmingen in de
Caribische Zee, Mombassa in
Kenia en het Mexicaanse Can-
cún. Grappig hè: alle bestem-
mingen die Martinair aanvloog
en die nu door KLM successie-
velijk worden geschrapt, daar
vliegt Air Berlin op. Met posi-
tieve resultaten, want Duitsland
is een sterke markt. Veel dank
aan Air France en aan KLM dat
ze die bestemmingen hebben
opgegeven.”
AIR BERLIN HAD IN HET VER-
LEDEN OOK ENKELE VLUCH-
TEN VANAF AMSTERDAM.
ZIJN ER PLANNEN VOOR EEN
TERUGKEER?
“Op Amsterdam vliegen heeft
voor ons op dit moment geen
zin. EasyJet verbindt Amster-
dam met Berlijn, KLM doet
het ook een paar keer per dag.
Daar gaan we nu niet tussen
zitten. Maar als zich nieuwe
mogelijkheden voordoen, zul-
len we het niet laten. We pak-
ken onze kansen als we ze krij-
gen. Kijk naar het Hongaarse
Malev dat omviel. We vlogen
nog niet op Boedapest, maar
binnen vier uur hadden we al-
les geregeld: vliegtuig, lan-
dingsrechten, cabine-indeling.
Typisch Air Berlin.”
AIR BERLIN HEEFT VEEL
VLUCHTEN VAN TUIFLY
OVERGENOMEN. ZOU U OOK
DE VAKANTIEVLUCHTEN
VAN TUIFLY EN/OF VAN
TUI-DOCHTER ARKEFLY
WILLEN OVERNEMEN?
“Dat zou wel kunnen, maar
daar zijn we door Hannover (het
hoofdkantoor van TUI, red.) nog
niet voor benaderd. Als ArkeFly
zich bij ons aanbiedt zal ik daar
negatief op adviseren. Concen-
treer je eerst op waar je goed
in bent, op de hubs die we heb-
ben, en creëer er niet nog een
bij in Amsterdam. We zijn in
het verleden gegroeid door
acquisities, we zitten nu in de
consolidatiefase. Dus markt-
aandeel kopen, marktaandeel
kopen, marktaandeel kopen van
andere maatschappijen… nee,
dat doen we niet. We zijn een
van de grootste maatschappij
van Europa, waarom moeten
we nog meer kopen?”
OUD-KLM’ER PAUL GREGOROWITSCH IN TOP AIR BERLIN
De passie van een luchtvaartman
BERLIJN Paul Gregorowitsch loopt een kleine vergaderzaal op het hoofdkantoor van Air Berlin in Berlijn binnen, gaat zitten en steekt ogenblikkelijk van wal. Vlotjes, zonder om-haal van woorden, beantwoordt hij meteen al de helft van de afgesproken vragen.
PAUL GREGOROWITSCH (1956)
PAUL GREGOROWITSCH STUDEERDE RECHTEN IN LEIDEN EN AAN
HET NEDERLANDS WETENSCHAPPELIJK INSTITUUT VOOR TOERIS-
ME (NWIT) IN BREDA. IN 1980 TRAD HIJ IN DIENST BIJ KLM, WAAR HIJ
TOT 2007 WERKZAAM BLEEF EN VERSCHEIDENE HOGE POSITIES BE-
KLEEDDE. VANAF 2007 WAS GREGOROWITSCH TOPMAN VAN MAR-
TINAIR, DAT ONDER ZIJN LEIDING VOLLEDIG INTEGREERDE IN AIR
FRANCE-KLM. NA EEN REORGANISATIE WERD HET BEDRIJF WEER
WINSTGEVEND. MEDIO 2011 GING HIJ IN OP EEN AANBOD VAN AIR
BERLIN OM PER 1 SEPTEMBER CHIEF COMMERCIAL OFFICER TE
WORDEN VAN DE DUITSE LUCHTVAARTMAATSCHAPPIJ.
AIR BERLIN
AIR BERLIN, GESCHRE-
VEN ALS AIRBERLIN, WAS
BIJ DE OPRICHTING IN 1979
EEN CHARTERMAATSCHAP-
PIJ MET EEN AMERIKAANSE
VERGUNNING DIE VLUCHTEN
VAN EN NAAR WEST-BERLIJN
UITVOERDE. NA DE DUITSE
HERENIGING VLOOG AIR BER-
LIN VANAF 1991 VERDER ON-
DER DUITSE VLAG. DE MAAT-
SCHAPPIJ VERLEGDE ZIJN
TERREIN, NAAST CHARTERS
WERDEN OOK LIJNDIENSTEN
UITGEVOERD. DOOR ORGANI-
SCHE GROEI EN ACQUISITIES
ONTWIKKELDE AIR BERLIN
ZICH TOT DE TWEEDE SPELER
OP DE DUITSE MARKT, MET 35
MILJOEN PASSAGIERS IN 2011
EN EEN VLOOT VAN 170 TOE-
STELLEN. DE MAATSCHAPPIJ
HEEFT EEN STERKE POSITIE
OP MALLORCA, WAAR EEN
VAN DE HUBS IS GEVESTIGD.
AIR BERLIN IS SINDS 2006
BEURSGENOTEERD. GROOT-
AANDEELHOUDER (29,2
PROCENT) IS DE ARABISCHE
LUCHTVAARTMAATSCHAPPIJ
ETIHAD UIT ABU DHABI. AIR
BERLIN WERD IN MAART LID
VAN LUCHTVAARTALLIANTIE
ONEWORLD.
‘IN 2012 WILLEN WE BREAK-EVEN
DRAAIEN’
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 6 22-03-12 11:19
LUCHTVAARTNIEUWS7
NUMMER 1 / APRIL 2012
TEKST: LOLKE VAN DER HEIDE
Op de bouwlocatie legt Stefan
Neubauer van GlobeGround,
de grootste afhandelaar van de
Berlijnse luchthavens, uit dat
het meer is dan een symboli-
sche kwestie. “De Duitse deel-
staten hebben een grote mate
van autonomie. Het was voor de
‘Berliners’ wel even slikken, op
papier geen luchthaven meer
te hebben.” Toch verwacht
Neubauer geen problemen,
want de nieuwe luchthaven bv
krijgt drie eigenaren: Berlijn
(als deelstaat) en Brandenburg
krijgen ieder een aandeel van
37 procent, de federale regering
26 procent. “Bovendien zijn de
inwoners van Berlijn, met name
in de wijken rondom Tegel, ver-
lost van de geluidsoverlast.”
Woordvoerder Leif Erichsen
van Berlin Brandenburg Air-
port leidt rond op de bouw-
BERLIN BRANDENBURG VERVANGT TEGEL ÉN SCHÖNEFELD
Een nieuwe luchthaven voor een nieuw DuitslandBERLIJN Nog een paar maanden, dan heeft Berlijn formeel geen luchthaven meer. In de nacht van 2 op 3 juni gaat Flug-hafen Berlin Brandenburg Willy Brandt (BER) met een me-gaoperatie open en tegelijkertijd gaan Tegel en Schönefeld, die beide binnen de stadsgrenzen van de Duitse hoofdstad liggen, voor altijd dicht. Maar ‘BER’ is gesitueerd in de deel-staat Brandenburg, niet in Berlijn zelf.
plaats. In de vertrekhal is nog
veel werk aan de winkel, van
onaffe vloeren tot ontbrekende
plafonds en roltrappen. “Alles
komt goed. Het is net als met
de opbouw van een beurs, op de
laatste dagen moet er nog van
alles gebeuren.” Voor menig
Berlijner is de nieuwe lucht-
haven Berlin Brandenburg de
culminatie van de Duitse her-
eniging, 22 jaar geleden, legt
Erichsen uit. Eindelijk krijgt
de hoofdstad een luchthaven
die niet meer herinnert aan de
tweedeling en die past bij de
status van het economisch be-
langrijkste en volkrijkste land
van Europa.
Berlijn had in 1990 drie lucht-
havens: Tegel en Tempelhof
in het westelijke stadsdeel,
Schönefeld in het voormalige
DDR-gedeelte. Het Berlijnse
luchtverkeer groeide snel, met
name nadat Berlijn weer de
hoofdstad van het herenigde
Duitsland werd, in 1999. Tegel
en Schönefeld zaten snel aan
hun maximale capaciteit, uit-
breiding van het centraal gele-
gen Tempelhof stuitte op veel
bezwaren door de toenemende
geluidsoverlast. Daarom werd,
in 2004, gekozen voor een lo-
catie in Brandenburg, even ten
westen van Schönefeld. Een
van de runways van Schönefeld
maakt straks deel uit van de
nieuwe luchthaven. Tegel gaat
helemaal dicht - er zijn plan-
nen om er een technologiepark
van te maken - terwijl een deel
van de luchthavengebouwen
op Schönefeld wordt omge-
bouwd tot een terminal voor
regeringsvluchten. Flughafen
Berlin-Tempelhof werd in 2008
al gesloten.
KINDERZIEKTES
Opmerkelijk is dat de bouw-
kosten binnen het geraamde
budget (2,5 miljard euro) blij-
ven en ook de oplevering op
schema ligt. Vraag is wel of
dat zo blijft, want kinderziek-
tes en onvoorziene kosten ko-
men meestal pas aan het licht
ná de opening. In het recente
verleden eindigde de eerste
dag op nieuwe terminals van
enkele Europese luchthavens,
zoals Madrid (Barajas) en
London Heathrow (Terminal 5)
in chaos, vooral door een hape-
rende bagageafhandeling. Hoe
denkt Berlin Brandenburg een
soortgelijke blamage te voor-
komen? Erichsen: “Wij heb-
ben heel goed gekeken naar de
fouten die daar zijn gemaakt,
vooral in Londen. Op Heathrow
werden destijds de systemen
getest met lege koffers. ‘Live’
kwamen de passagiers uiter-
aard met zware koffers, waar
de bagagebanden niet op bere-
kend waren. Daarom testen wij
mét gewicht in de koffers. Van
der Lande heeft voor ons een
geheel nieuw bagagesysteem
ontworpen.”
Op de dag dat wij er zijn houdt
BER een ‘Probebetrieb’: een test
met vrijwilligers die ‘inchecken’
als ‘passagiers’. Tot mei worden
47 van dergelijke testen gehou-
den. Honderden vooral oudere
Berlijners krijgen vandaag eerst
instructies hoe ze moeten in-
checken en lopen daarna met
hun ‘ticket’ naar de incheckba-
lies. Bij de balies zijn de bestem-
mingen nog met de hand ge-
schreven, het gaat om het idee.
‘Iran’ en ‘USA’ staan hier wél
gebroederlijk naast elkaar.
Brandenburg is berekend op
een capaciteit van 27 miljoen
passagiers per jaar, maar in
de planning is rekening gehou-
den met een verdubbeling van
de capaciteit. Waar Tegel en
Schönefeld hoofdzakelijk eind-
bestemming waren, moet BER
een Drehkreuz (hub) worden,
met Air Berlin en Lufthansa als
grootste gebruikers. Lufthansa
krijgt de eer op 3 juni als eer-
ste te mogen landen op Ber-
lin Brandenburg Willy Brandt.
Dat gebeurt om half zes in
de ochtend, voor de gelegen-
heid met een Airbus A380 af-
komstig uit Frankfurt.
DE NIEUWE LUCHTHAVEN BERLIN BRANDENBURG GAAT OP 3 JUNI OFFICIEEL OPEN.
(FO
TO
: F
LU
GH
AF
EN
BE
RL
IN B
RA
ND
EN
BU
RG
)
‘NIEUWE LUCHTHAVEN CULMINATIE VAN DUITSE
HERENIGING’
Profi teer voor 5,-
van meer dan 500,-
actiekortingen
Luchtvaart CardPowered by Luchtvaartnieuws.nl
www.luchtvaartcard.nl
Flight Simulator
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 7 22-03-12 11:19
ontvangt de kaarthouder ook
extra Flying Blue Award Miles
over alle overige uitgaven met
de kaart.
CONTROLE
vPayment is ook een relatief
nieuw product, waarbij geen
sprake is van een fysieke kaart,
maar unieke rekeningnum-
mers. In de bewoordingen van
American Express “stroom-
lijnt’’ vPayment het betalings-
verkeer van een onderneming.
Schoenmakers: “Via vPayment
bepaalt het bedrijf een limiet
voor alle transacties en ook
een uiterste datum waarbinnen
de transacties moeten blijven.
Afschrijvingen boven de limiet
of van latere datum dan iede-
re keer afgesproken worden
eenvoudigweg geweigerd. Met
vPayment krijgt degene die
inkopen doet een ‘uniek’ reke-
ningnummer en/of referentie-
nummer dat meegaat met de
bestelling. Het bedrijf houdt zo
controle over de uitgaven van
de medewerkers en maakt het
proces van inkoop tot betaling
een stuk eenvoudiger.”
LUCHTVAARTNIEUWS8
NUMMER 1 / APRIL 2012
We cover the world with
Welcome to our expanding global network.
Explore the world onboard one of the youngest fleets. Fly via Doha,
your gateway to journeys as rewarding as the places you visit.
Launching soon �ËÝÝÓ×����ÏÖÝÓØÕÓ����Ógali � Mombasa
Perth � ZagrÏÌ����ËØäÓÌËr
For more information or promotional offers,
please visit qatarairways.com
“Juist in tijden van crisis kunnen
wij helpen. Onze programma’s
zoals vPayment en de KLM
American Express Corporate
Card leiden tot een aanzienlijke
kostenbesparing”, zegt Edwin
Schoenmakers, directeur Ac-
count & Business Development
Nederland van American Ex-
press.
De KLM American Express
Corporate Card is een ver-
nieuwd product dat American
Express eind vorig jaar op
de Nederlandse markt heeft
gebracht. De kaart is vooral
gericht op bedrijven met me-
dewerkers die veel vliegen.
American Express geeft via
de kaart tot 58 dagen uitge-
stelde betaling door maande-
lijkse facturatie. Alle uitgaven
van een bedrijf staan op één
maandelijks rekeningoverzicht.
Edwin Schoenmakers zegt dat
het Corporate Card-programma
grote voordelen oplevert voor
alle partijen. American Express
en KLM zijn een vernieuwde
samenwerking aangegaan voor
acht jaar.
BLUEBIZ
Nieuw is de directe link met
het programma BlueBiz van
KLM. Deelnemende bedrijven
ontvangen bonus ‘Blue Cre-
dits’ aan de hand van de jaar-
lijkse uitgaven op KLM- en Air
France-vluchten. Voor één en
dezelfde vlucht krijgt het bedrijf
van de zakenman of -vrouw nu
bonus Blue Credits, terwijl de
reiziger zelf extra KLM Flying
Blue miles ontvangt. Daarnaast
ADVERTORIAL
American Express wil bedrijven helpen ‘in tijden van crisis’
CAPGEMINI
Consultancybureau Capgemini
werkt al enige tijd met vPay-
ment en is er zeer tevreden
over. Van de zesduizend per-
soneelsleden van de onder-
neming reizen er tweeduizend
met enige regelmaat, waarbij
ze gebruik maken van onder
andere hotels. vPayment zorgt
er voor dat het handmatig ver-
werken van alle facturen ver-
dwijnt en betalingsprocessen
worden geautomatiseerd. Het
geheel resulteert in een fl inke
kostenbesparing. Capgemini
zegt dat vPayment het equi-
valent heeft opgeleverd van de
kosten voor een fulltime me-
dewerker.
Naast reisgerelateerde kos-
ten, kunnen de betaaloplos-
singen van American Express
ook gebruikt worden voor an-
dere zakelijke kosten, zoals
kantoorartikelen, computer
soft- en hardware, adverten-
tiekosten en koeriersdien-
sten. Dit geeft een bedrijf nog
meer inzicht in de totale uit-
gaven van een bedrijf.
AMSTERDAM Veel Nederlandse bedrijven moeten dezer dagen door algehele economische tegenwind de broekriem aanhalen. En misschien wordt het nog erger: de bezuini-gingen die de regering gaat doorvoeren zal velen treffen, ook ondernemingen. Bedrijven zullen ook moeten bespa-ren op hun kosten. Alle hulp is daarom welkom en dat is precies wat fi nanciële dienstverlener American Express aanbiedt in de vorm van kostenbeheersing.
TEKST: NIEK VERNOOIJ
Aan boord is plaats voor 494
passagiers, waarvan acht in
First Class, 66 in Business
Class en 420 in Economy Class.
Malaysia Airlines zet de eerste
A380 vanaf 1 juli drie keer per
week in op de route Kuala Lum-
pur - Londen Heathrow.
De tweede A380 zal vanaf eind
augustus 2012 ook op deze rou-
te worden ingezet, terwijl het
derde toestel zal worden ge-
bruikt voor vluchten tussen Ku-
ala Lumpur en Sydney. Londen
en Sydney zijn hubs van respec-
tievelijk British Airways en Qan-
tas, beide toekomtige partners
van Malaysia Airlines binnen
luchtvaartalliantie oneworld.
Amsterdam behoort daar-
mee defi nitief niet tot de eer-
ste A380-bestemmingen van
Malaysia Airlines, ondanks
eerdere plannen in die rich-
ting. Luchtvaartmaatschappij
Emirates zet vanaf 1 augus-
tus wél de A380 in op de da-
gelijkse rechtstreekse vlucht
van Schiphol naar Dubai.
Malaysia Airlines onthult details van nieuwe Airbus A380
MALAYSIA AIRLINES HEEFT ZES A380’S IN BESTELLING.
(FO
TO
: M
AL
AYS
IA A
IRL
INE
S)
SUBANG Malaysia Airlines heeft het ontwerp en specifi ca-ties van de nieuwe Airbus A380 bekendgemaakt. Dit toestel wordt als nieuw ‘vlaggenschip’ op 1 juli door de Maleisische luchtvaartmaatschappij in gebruik genomen. Malaysia Air-lines introduceert op de A380 een nieuwe huisstijl, met mo-derne lettertypen en eigentijdse kleuren.
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 8 22-03-12 11:19
LUCHTVAARTNIEUWS9
NUMMER 1 / APRIL 2012
TEKST: LOLKE VAN DER HEIDE
Ex-piloot Groeneveld (63) heeft
vrede met die positie in de
schaduw. Sterker nog, dat hoort
bij de rol van DAG, vindt hij.
“DAG is een overlegorgaan voor
alle organisaties en geledingen
binnen de Nederlandse lucht-
vaart. Ik ga niet op de stoel van
de leden zitten, mijn taak is om
hen bij elkaar te brengen en bij
elkaar te houden.”
DE DUTCH AVIATION GROUP
IS TWAALF JAAR GELEDEN
OPGERICHT. WAT DREEF
JULLIE?
“Er bestonden rond de eeuw-
wisseling verschillende Neder-
landse luchtvaartforums, maar
geen daarvan slaagde er in het
gezamenlijk belang voorop te
stellen. Dat was wel onze inzet;
partijen bij elkaar brengen die
het misschien niet altijd met el-
kaar eens zijn, maar wel met el-
kaar aan tafel kunnen zitten. Zo
was er destijds - en nog steeds
trouwens - de Netherlands Ae-
rospace Group (NAG). Hierbij
zijn bedrijven die actief zijn in de
luchtvaartmaakindustrie aan-
gesloten. Ondernemingen die
niet een direct belang hebben
in de sector, maar er wel tegen
aanschurken, kunnen geen lid
worden van NAG. Advies- en in-
genieursonderneming Arcadis
benaderde mij om deze reden
in 2000 en zo ontstond het idee
om de Dutch Aviation Group
op te richten. Uitgangspunt is
dat er niet één uniforme lucht-
vaartsector is, maar meerdere
die elkaar overlappen, zoals
de luchtvaartmaatschappijen,
luchthavens, de reisbranche
en de maakindustrie. We zijn
begonnen in een oprichtings-
vergadering met acht leden, nu
hebben we 62 leden en 18 geas-
socieerde leden.”
HOE KWAM U IN DE POSITIE
OM DAG OP TE RICHTEN?
“Ik ben niet de enige die de DAG
heeft opgericht, ook mensen
als Gerrit Jol van Arcadis, Henk
de Groot van ADSE en Paul
Bleumink van Buck Consultants
stonden aan de wieg van onze
organisatie. Ik ben jarenlang
piloot geweest bij Transavia en
was in mijn vrije tijd voorzit-
ter van de Dutch Dakota As-
sociation (nu DDA Classic Air-
lines, red.). De crash in 1996 bij
Texel van een van de toestellen
bracht de DDA in een crisis. Het
was tijd om nieuwe stappen in
mijn leven te zetten. Ik heb mijn
baan opgezegd en ben aan de
slag gegaan voor DAG. Ik ben
ondernemer geworden in een
luchtvaartbedrijf en zag dat er
behoefte was aan een overleg-
orgaan als DAG. Mijn werk als
voorzitter is overigens onbe-
zoldigd. Van de contributie van
de leden fi nancieren we onze
themabijeenkomsten en de ad-
ministratie.”
WAAROM IS DAG GESLAAGD?
“DAG is een sectorbrede net-
werkorganisatie. Sommige le-
den hebben ten opzichte van
elkaar ten dele tegengestelde
belangen, maar naar de bui-
tenwereld toe hebben ze een
gezamenlijk belang: het sterker
maken van de luchtvaart in Ne-
derland. Samen sta je sterker
dan alleen en dat besef leeft
heel sterk onder onze leden.
We vergaderen onder ‘Chatham
House Rules’, dat betekent dat
iedereen vrij is om te spreken,
maar de uitspraken blijven ano-
niem. Zo kunnen deelnemers
niet worden ‘afgerekend’ op wat
ze hebben gezegd.”
HOE TREEDT DAG NAAR
BUITEN?
“We spreken op conferenties,
de ‘waan van de DAG’ noem ik
dat altijd. We hebben een len-
tebijeenkomst en ons najaars-
symposium onder de naam ‘De
Nederlandse Luchtvaartagen-
da’. Daar tussendoor organise-
ren we themabijeenkomsten.
Heel belangrijk voor ons is dat
we ook luisteren naar de nieuwe
generatie. Elk jaar organiseer
ik hier in Noordwijk een middag
met studenten vliegtuigbouw-
kunde van de TU Delft.”
IS ER BIJ DE OVERHEID
VOLDOENDE BESEF HOE
BELANGRIJK DE SECTOR IS
VOOR NEDERLAND?
“Vroeger deed de overheid alles:
dienstverlening, handhaving,
regelgeving, sanctionering.
Veel taken zijn overgenomen
door het bedrijfsleven en dat
is op zich een goede zaak. De
overheid mag zich terugtrek-
ken, als het elastiek maar niet
knapt. Want we hebben de over-
heid wel nodig, de infrastruc-
tuur zoals luchthavens moet in
staatshanden blijven.”
DAAR DENKT SCHIPHOL
ANDERS OVER.
“Een luchthaven als Schiphol
mag best een positief resultaat
behalen, maar als de sector
lijdt mag je als luchthaven niet
alleen naar je balance sheet kij-
ken.”
DE RELATIE TUSSEN
SCHIPHOL EN KLM, BEIDE
GEASSOCIEERDE LEDEN VAN
DAG, IS NIET ZO GOED. WAT
GAAT U DAAR AAN DOEN?
“Tussen KLM en Luchtver-
keersleiding Nederland (LVNL)
heeft het een tijdlang ook niet
geboterd. Maar ze hebben hun
gemeenschappelijke belang
ingezien. KLM én Schiphol zijn
regelmatig met elkaar aan tafel
gegaan en ik ben niet voor de
een of de ander. Ik ben er van
overtuigd dat ze uiteindelijk op
één lijn zullen komen.”
DE HELE BRANCHE LIJKT NU
TEGENOVER DE (EUROPESE)
OVERHEID TE STAAN IN
DE AFWIJZING VAN HET
EMISSION TRADING SCHEME
(ETS), DE EMISSIEHANDEL.
“ETS is op zich een goed sys-
teem. We moeten als lucht-
vaartsector rekening houden
met de kwetsbaarheid van de
aarde. En het lijdt geen enkele
twijfel dat als we deze planeet
in stand willen houden voor
toekomstige generaties, we
dramatische maatregelen zul-
len moeten nemen. Mobiliteit ís
belastend voor het milieu, ook
dat staat vast en dus moet je
NOORDWIJK Anne Cor Groeneveld is voor de buitenwacht een grote onbekende en toch is hij voorzitter van een in-vloedrijk luchtvaartforum in Nederland: de Dutch Aviation Group (DAG), waar alle organisaties die er toe doen in de luchtvaart bij zijn aangesloten.
(FO
TO
: R
ON
FR
IJL
INK
)(F
OT
O:
DU
TC
H A
VIA
TIO
N G
RO
UP
)
ANNE COR GROENEVELD: “DAG IS EEN SECTORBREDE NETWERKORGANISATIE.”
DUTCH AVIATION GROUP HOUDT LUCHTVAART BIJ ELKAAR
‘Als het elastiek maar niet knapt’
‘ETS KAN ALLEEN SLAGEN ALS WE HET MONDIAAL DOORVOEREN’
iets doen. De vraag is dan hoe je
het milieu zo min mogelijk be-
last en toch blijft vliegen. In de
luchtvaarttechniek zijn de af-
gelopen jaren majeure stappen
gemaakt, waardoor de uitstoot
met sprongen is teruggedron-
gen. En kijk naar luchtvaart-
maatschappijen als KLM, die
sustainability tot een van hun
prioriteiten hebben gemaakt.”
WAT ZIET U ALS DE NADELEN
VAN ETS?
“De emissiehandel die de Euro-
pese Commissie ons per 1 janu-
ari van dit jaar heeft opgelegd
heeft drie grote nadelen. Een:
het geldt alleen voor Europa en
zorgt zo voor grote verdeeld-
heid en verzet uit andere de-
len van de wereld, zoals China.
Twee: de opbrengst ervan gaat,
net als gebruikelijk is bij lucht-
havenheffi ngen, in de pot al-
gemene middelen, terwijl juist
het milieu ervan zou moeten
profi teren. Drie: voor een sector
die het zwaar heeft, betekent
ETS een nieuwe, onaangename
kostenpost. Want je moet als
maatschappij eerst de emis-
sierechten kopen. De Europese
Commissie lijkt de enige te zijn
die nog positief is over ETS. Hoe
is het mogelijk dat we dit met
zijn allen toch hebben laten
gebeuren? ETS kan alleen sla-
gen als we het mondiaal door-
voeren. Nu kan het wel eens
uitlopen op een handelsoorlog
met China, Rusland en andere
landen. Stel je voor dat Rus-
land het recht van overvliegen
intrekt, dat zou grote gevolgen
hebben voor de routes van Eu-
ropa naar het Verre Oosten.”
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 9 22-03-12 11:19
LUCHTVAARTNIEUWS10
NUMMER 1 / APRIL 2012
Betalen voor nieuws op inter-
net is nog niet algemeen ge-
accepteerd. Toch blijken veel
professionals en liefhebbers uit
de sector bereid om een gering
bedrag per jaar te betalen om
volledig op de hoogte te kunnen
blijven van nieuws en achter-
gronden.
”Uit eigen ervaring kunnen we
constateren dat mensen bereid
zijn te betalen voor ons inter-
netnieuws, dat zich met name
richt op luchtvaart en zakenrei-
zen”, zegt Joyce Schriemer, die
bij Reismedia verantwoordelijk
is voor het members-concept.
“Dat merken we vooral bij bij-
zondere artikelen en opvallend
nieuws, of rond het uitkomen
van een nieuw blad. Het aan-
tal abonnees neemt dan sterk
toe.” Schriemer constateert dat
lezers bovendien het voordeel
van het membership niet kwijt
willen raken. “Bij het afl open
van het jaarlijkse abonnement,
kiest het merendeel van onze
members voor verlenging.”
In het afgelopen jaar kozen
dagelijks meerdere lezers van
de site ervoor om zowel mem-
ber als abonnee van het blad
te worden. Met dit ‘premium
membership’ hebben lezers
toegang tot al het nieuws en
alle rubrieken op de site, en valt
bovendien elke drie maanden
het blad op de mat.
De reden om niet al het nieuws
op internet kosteloos beschik-
baar te stellen, ligt in het feit
dat de inkomsten uit andere
bronnen een onvoorspelbaar
patroon laten zien. Terwijl de
interesse in het luchtvaart- en
zakenreisnieuws op de websites
van Reismedia toenam, toonden
de opbrengsten uit reclamead-
vertenties, vacatures en spon-
soring een grillig verloop. Om
te kunnen investeren in meer
kwaliteit, nieuws en informatie
voor bezoekers en lezers zijn
vaste inkomsten uit abonne-
menten noodzakelijk. Dankzij de
toename van het aantal betaalde
bezoekers heeft Reismedia de
redactie kunnen versterken en
uitbreiden.
LUCHTVAART CARD
Als nieuw product lanceerde
Reismedia recent de Luchtvaart
Card. Houders van de Lucht-
vaart Card kunnen met deze
persoonlijke digitale kaart kor-
ting krijgen bij diverse bedrij-
ven. Een losse kaart kost 5 euro,
maar members en premium
members ontvangen de digitale
kortingspas gratis.
Het standaard membership van
Luchtvaartnieuws.nl en Zaken-
reisnieuws.nl kost 16,95 euro
per jaar (inclusief BTW). Inclu-
sief een jaarlang ontvangst van
het kwartaalblad betaalt een
member 24,95 euro per jaar.
Meer informatie over de mem-
berships is te vinden op www.
luchtvaartnieuws.nl/members.
De Nederlandse schrijver Jack
Lance laat zijn nieuwste thril-
ler ‘Zone’ grotendeels afspelen
aan boord van een Boeing 747-
400. Tijdens een vlucht van Los
Angeles naar Sydney gebeuren
er mysterieuze en onverklaar-
bare dingen aan boord van het
toestel, die leiden tot een ang-
stige sfeer aan boord van de
fi ctieve luchtvaartmaatschappij
Oceans Airways. De hoofdper-
sonages zijn een mannelijke
purser en een vrouwelijke as-
sistent-purser, die er een prille
liefdesrelatie op nahouden.
Lance ging niet over een nacht
ijs bij het schrijven van de thril-
ler. Om ervoor te zorgen dat de
gebeurtenissen in het verhaal
‘luchtvaartkundig’ feitelijk juist
zijn, schakelde Lance de hulp
in van verkeersvlieger en lucht-
vaartkenner Jan Cocheret. Die
dacht mee en droeg oplossin-
gen aan om het verhaal tech-
nisch ‘sluitend’ te krijgen. Dat
zorgt er voor dat lezers met de
nodige luchtvaartkennis zich
niet groen en geel te hoeven er-
geren aan een reeks luchtvaart-
blunders.
Het boek zelf leest vlot weg,
hoewel er sprake is van een vrij
lange spanningsopbouw die te-
gen het einde leidt tot een niet
geheel onverwachte climax.
Vanwege de belangrijke rol
PREMIUM MEMBERS MISSEN NIETS
Drie vliegen in één klapDRIEBERGEN Het kwartaalblad Luchtvaartnieuws dat u nu in handen heeft is begin 2011 voortgekomen uit de veelbe-zochte website Luchtvaartnieuws.nl. Deze website met de slogan ‘dagelijks actueel luchtvaartnieuws’ biedt sinds de zomer van 2007 een deel van het nieuws aan achter een zo-genoemde betaalcode. Deze abonnees worden door Reisme-dia - de uitgever van het blad en de site - members genoemd.
Het spookt op 30.000 voetDRIEBERGEN Verkeersvliegtuigen zijn bij schrijvers van thrillers altijd al een populaire setting geweest voor de meest verschrikkelijke rampen, kapingen of ander onheil. Ook tal-loze fi lms spelen zich af op grote hoogte. Vaak schort het daarbij aan de feitelijke juistheden wat betreft vliegtuigen en de luchtvaart in het algemeen, tot ergernis van kenners.
‘ZONE’ IS ONDER MEER
TE BESTELLEN VIA WWW.
LUCHTVAARTWEBSHOP.NL
(OF GEBRUIK DE QR-
CODE). LEZERS VAN
LUCHTVAARTNIEUWS
ONTVANGEN HET BOEK
ZONDER VERZENDKOSTEN
BIJ GEBRUIK VAN DE
KORTINGSCODE B34ZVV.
BESTELLEN
SCAN DEZE
CODE OF
GA NAAR
WWW.LUCHTVAARTWEBSHOP.NL
INFORMATIE
SCAN DEZE
CODE OF
GA NAAR
WWW.LUCHTVAARTNIEUWS.NL
voor ‘het paranormale’ in het
verhaal is ‘Zone’ niet aan ie-
dereen besteed. Maar wie daar
wel van houdt zal aan het boek
veel plezier beleven.
PREMIUM MEMBERS HEBBEN TOEGANG
TOT AL HET NIEUWS OP DE WEBSITE,
KRIJGEN VIER KEER PER JAAR HET
KWARTAALBLAD EN ONTVANGEN
GRATIS DE LUCHTVAART CARD.
PREMIUM MEMBERS MISSEN NIETS
PREMIUM MEMBERS HEBBEN TOEGA
TOT AL HET NIEUWS OP DE WEBSITE
KRIJGEN VIER KEER PER JAAR HET
KWARTAALBLAD EN ONTVANGEN
GRATIS DE LUCHTVAART CARD.
TEKST: NIEK VERNOOIJ
Liet Ryanair vorig jaar op Air-
port Weeze nog een fl ink aan-
tal routes vallen vanwege de
invoering van de Duitse vlieg-
belasting, nu is weer sprake
van uitbreiding. Nieuwe be-
stemmingen zijn Bilbao, Jerez
de la Frontera en Menorca in
Spanje, Pescara in Italië en de
Griekse steden Chania (Kreta)
en Thessaloniki. Nieuw vanaf
Weeze zijn ook routes naar de
Oost-Europese hoofdsteden
Warschau en Boedapest. De
route naar Barcelona El Prat
wordt geschrapt, maar daar
staan wel meer vluchten naar
de Catalaanse luchthavens Gi-
rona en Reus tegenover. Tussen
mei en oktober vliegt Ryanair
vanaf Groningen Airport Eelde
rechtstreeks naar Marseille,
Mallorca en Milaan-Bergamo.
De drie bestemmingen worden
elk twee keer per week aan-
gevlogen. De Spaanse prijs-
vechter Vueling start eind april
bovendien een lijndienst naar
Barcelona vanaf Groningen.
Op Maastricht Aachen Airport
voegt Ryanair Milaan-Bergamo
aan het bestemmingenaanbod
toe. De maatschappij hervat dit
voorjaar vanaf Maastricht een
tiental routes naar typische zo-
merbestemmingen.
TRANSAVIA
Op Eindhoven Airport beëindigt
Ryanair de routes naar Kaunas
(vanaf medio april) en Madrid
(vanaf juni), en wordt alleen
Boedapest als nieuwe bestem-
ming geïntroduceerd. Daaren-
tegen zorgt Transavia wel voor
een fl inke portie extra activitei-
ten. In februari zijn nieuwe lijn-
diensten gestart naar Istanbul
(luchthaven Sabiha Gökcen, vijf
keer per week), Lissabon (vier
keer per week), Valencia en
Venetië-Treviso (beide drie keer
per week). In april komt Berlijn
daar nog bij, met vier vluch-
ten per week. Tegelijkertijd
staakt Transavia de bestaande
route naar de Duitse hoofd-
stad vanaf Schiphol.
Prijsvechters breiden uit op regionale luchthavensDRIEBERGEN Prijsvechters Ryanair en Transavia zorgen dit voorjaar en komende zomer voor extra vliegbewegingen op de regionale luchthavens Eindhoven, Groningen, Maastricht en Weeze. Ryanair breidt vooral uit op laatstgenoemde Duit-se luchthaven, met in totaal acht nieuwe routes. Ook keert de Ierse budgetmaatschappij na acht jaar terug in Gronin-gen. Transavia expandeert op Eindhoven Airport met vijf nieuwe bestemmingen.
(FO
TO
: T
RA
NS
AV
IA)
TRANSAVIA BREIDT UIT OP EINDHOVEN AIRPORT MET VIJF NIEUWE ROUTES.
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 10 22-03-12 11:19
11
COLOFON
LUCHTVAARTNIEUWS IS EEN KWARTAALUITGAVE VAN REISMEDIA BVPOSTBUS 43970 AA DRIEBERGENTEL. 0343-531310
UITGEVER ROB SOMSEN
REDACTIENIEK VERNOOIJSTEVEN VAN DEN BERGRUUD VOSRICHARD MOOYMANLOLKE VAN DER HEIDEJURI KET
VORMGEVING EN REALISATIEROODUIJN COMMUNICATIE & DESIGN DEN HAAG
[email protected]. 0343-531310
JAARABONNEMENT (12 MAANDEN):Nederland 11,95 euro inclusief btw. In combinatie met toegang tot alle artikelen op Luchtvaart-nieuws.nl: 24,95 euro inclusief btw. De abonnementsprijs voor alle landen buiten Nederland op aanvraag: [email protected] kunnen op ieder moment ingaan. U kunt zich abonneren via www.luchtvaartnieuws.nl/members.
ADVERTENTIESFELICIA [email protected]. 0343-531310
ALGEMENE VOORWAARDENAlle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens-bestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze. De uitgever en de auteurs ver-klaren dat deze uitgave op zorg-vuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.
LUCHTVAARTNIEUWS11
NUMMER 1 / APRIL 2012
HMSHOST IS EEN DOCHTERONDERNEMING VAN DE ITALIAANSE
AUTOGRILL GROUP. IN EUROPA IS HMSHOST BEHALVE OP SCHIPHOL
ACTIEF OP LUCHTHAVENS IN GROOT-BRITTANNIË, IERLAND EN
SCANDINAVIË. HET BEDRIJF OPEREERT OOK IN DE VS EN AZIË. OP
SCHIPHOL ZETTE DE ONDERNEMING VORIG JAAR RUIM 100 MILJOEN
EURO OM, TIEN MILJOEN MEER DAN IN 2010. OP DE LUCHTHAVEN
WERKEN 1300 MENSEN VOOR HMSHOST, IN HET HOOGSEIZOEN
NEEMT DAT AANTAL TOE TOT 1450.
HMSHOST ONTWIKKELT NIEUWE HORECACONCEPTEN OP SCHIPHOL
Ontbijten en dineren op elk moment van de dagSCHIPHOL Van hamburgers met cola tot oesters met cham-pagne. Reizigers op Schiphol hebben een enorme keuze als het gaat om eten en drinken. Horecabedrijf HMSHost ont-wikkelt graag vernieuwende formules. In de lounge voor budgetvluchten komt binnenkort een bijzondere Urban Food Market, zegt general manager Jan Willem Hilbron.
TEKST: RICHARD MOOYMAN
Met 75 restaurants en verkoop-
punten is HMSHost het groot-
ste horecabedrijf op Schiphol.
De onderneming exploiteert in
de terminal bekende formu-
les als Starbucks, McDonald’s,
Burger King en Mercure Hotel.
Maar HMSHost ontwikkelt in
samenspraak met Schiphol ook
nieuwe horecaconcepten. Een
greep: Café Chocolat met lek-
kers op het gebied van chocola-
de, broodconcept Bread! en het
Fair Taste Café met biologisch
en verantwoord geproduceerd
eten en drinken.
In Lounge 3 kun je bij de Dutch
Kitchen ouderwets poffertjes
(‘fl uffy Dutch mini pancakes’)
eten. En er is zelfs vlafl ip te krij-
gen. Reizigers uit de hele wereld
proberen het Nederlandse eten
uit. Dan zijn er de verse sapjes-
bar JuicyDetails en East bar &
bites met hippe sakecocktails.
Jaarlijks helpt HMSHost mil-
joenen gasten. Onder tijdsdruk,
want de passagiers moeten wel
op tijd naar het vliegtuig. Gasten
van de gezellige Murphy’s Irish
Pub willen dat nog wel eens ver-
geten, zo leert de ervaring.
Voor elke doelgroep is er wel
wat wils, zegt Jan Willem Hil-
bron. Een zakenman heeft an-
dere wensen dan een gezin
met kinderen op vakantie. Maar
het bedrijf is gestopt met een
strakke indeling in doelgroe-
pen. “Een zakenreiziger neemt
vandaag snel een broodje mee
bij GrabandFly, onze goed-
kope prijslijn. Morgen viert hij
een zakendeal met seafood
en champagne bij Bubbles en
overmorgen gaat hij met zijn
gezin naar het Foodcourt, voor
fastfood of een pizza.”
Eten en drinken zijn op Schip-
hol niet goedkoop. “De meeste
Nederlanders zijn trots op deze
mooie luchthaven, en vinden
het aanbod aan horeca heel
goed. Maar het zijn ook vooral
Nederlanders die de horeca wat
aan de dure kant vinden. Dat is
jammer, maar een luchthaven
is nu eenmaal een kostbare
plek vanwege de security en het
ingewikkelde logistieke proces.
Een locatie bouwen is hier drie
keer duurder dan in de binnen-
stad van Amsterdam.”
KRENTENBOLLEN
Toch is er op het gebied van
prijs keuze, aldus Hilbron. “Bij
GrabandFly kost de koffi e 2,20
euro, bij Starbucks drie euro
of meer. Nergens hebben we
koffi e van b-kwaliteit, het is
allemaal versgemalen en fair-
trade. De transferreiziger is
veel positiever over de prijzen,
want die weet dat Schiphol in
vergelijking met andere lucht-
havens helemaal niet duur is.”
Hoewel Schiphol volgens Hil-
bron al de hoogste horecadicht-
heid heeft van alle luchthavens
in Europa, ziet hij ruimte voor
verdere uitbreiding. Het bedrijf
wil in april een nieuw horeca-
concept openen in lounge 4 voor
passagiers van budgetvluchten.
“Een unieke Urban Food Market
met veel verse producten. Ook
komt er een bar waar je een
mooie pasta of pizza kan eten.
Want de low cost carriers heb-
ben doorgaans weinig eten aan
boord.”
SCHANDPAAL
Op veel verkooppunten is
HMSHost volgens Hilbron
grotendeels overgeschakeld
op biologische- en fairtrade
producten, evenals ‘diervrien-
delijk’ vlees. Veel etenswaren
en sapjes worden ter plekke
vers bereid, onder toeziend
oog van de gast. Het aanbie-
den van duurzame, eerlijke
en regionale producten is
volgens hem geen modegril.
“Maatschappelijk verantwoord
ondernemen is voor ons heel
belangrijk. De gast vindt duur-
zaamheid en fairtrade over
een paar jaar net zo vanzelf-
sprekend als hygiëne. Je zult
anders op sociale media aan
de schandpaal worden gena-
geld.”
Negen verkooppunten op Schip-
hol zijn 24 uur per dag open, ze-
ven dagen per week. “Rendabel
is dat voor ons niet, maar het
is belangrijk uit het oogpunt
van service. Het is prettig als
er iets open is als je heel vroeg
moet vliegen, of ’s nachts op
de luchthaven blijft steken. Wij
besteden veel aandacht aan
service. Bij nieuwe medewer-
kers vinden wij gastvriendelijk-
heid belangrijker dan ervaring
in de horeca. Een glimlach is
echt heel belangrijk.”
(FO
TO
: H
MS
HO
ST
)
(FO
TO
: H
MS
HO
ST
)
HMSHost let volgens Hilbron
scherp op de prijzen. “Als het te
duur wordt, kopen mensen sim-
pelweg niets meer. Je ziet ook
nu al reizigers met eigen kren-
tenbollen.”
HMSHost had in 2009 een min-
der goed jaar, toen het aantal
passagiers daalde door de eco-
nomische crisis. “Maar met het
record van 49,8 miljoen passa-
giers op Schiphol in 2011 draai-
den ook wij het beste jaar ooit.
De omzet kwam voor het eerst
boven de 100 miljoen euro.”
Britten en Amerikanen geven
volgens Hilbron minder uit van-
wege de hoge koers van de euro
ten opzichte van het pond en
de dollar. Maar daar tegenover
staat een groei van het aantal
gasten uit Oost-Europa, Azië en
Brazilië.
‘EEN LOCATIE BOUWEN IS
HIER DRIE KEER DUURDER DAN IN DE BINNENSTAD’
GASTEN VAN DE GEZELLIGE MURPHY’S IRISH PUB VERGETEN NOGAL EENS DAT ER EEN VLIEGTUIG OP ZE STAAT TE WACHTEN.
BREAD! IS ÉÉN VAN DE NIEUWE HORECACONCEPTEN DIE HMSHOST OP SCHIPHOL INTRODUCEERDE.
(FO
TO
: H
MS
HO
ST
)
JAN WILLEM HILBRON: “MAATSCHAP-
PELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN IS
VOOR ONS HEEL BELANGRIJK.”
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 11 22-03-12 11:19
LUCHTVAARTNIEUWS NUMMER 3 / SEPTEMBER 2011
Kies
Economy Comfort
Meer beenruimte
en een verder
verstelbare
rugleuning
Wilt u na uw intercontinentale
vlucht in Economy Class
nog uitgeruster aankomen?
Kies dan Economy Comfort.
Uw rugleuning kan tot twee-
maal zo ver naar achteren en
u geniet van extra beenruimte.
Reserveer Economy Comfort
voor € 80 tot € 150 per
enkele reis, afhankelij k van
de vluchtduur. Kij k voor meer
informatie op www.klm.nl
44889_luchtvaartnieuws_nr_01_2012.indd 12 22-03-12 11:19