Meer rendement, meer werkplezierDuurzame

inzetbaarheid in de zorg loont

Net als andere sectoren kampt de zorg met ontgroening en

vergrijzing. Het ziekteverzuim is relatief hoog en zorgprofessionals

ervaren hun werk als fysiek en mentaal zwaar. Gelukkig zijn er

oplossingen mogelijk. In deze whitepaper leest u over de kansen

die duurzame inzetbaarheid biedt. Bij een zorgvuldige doorvoering

profiteren niet alleen oudere, maar ook jongere medewerkers.

Terwijl de kosten van de bedrijfsvoering dalen.

Fysieke klachten en emotionele belastingHet werk in de Nederlandse zorgsector is relatief zwaar. Als gevolg daarvan heeft 85%

van de zorgprofessionals te kampen met fysieke klachten. 23% van de medewerkers

kan wegens rug-, nek- of schouderproblemen zijn of haar werkzaamheden zelfs niet meer

volledig uitvoeren. Ook ervaren zorgmedewerkers een grote impact van hun werk

op hun privéleven, met directe gevolgen voor gezondheid en verzuim. Bijna alle

zorgmedewerkers geven daarnaast aan hun werk emotioneel belastend te vinden.

In 6% van de gevallen leidt dit tot emotionele uitputting. Dit alles blijkt uit een

onderzoek van Stichting IZZ en de Erasmus Universiteit Rotterdam naar fysieke en

psychosociale arbeidsbelasting in zorgorganisaties. Bijna 11.000 zorgmedewerkers namen

deel aan dit sectorbrede onderzoek.

Meer rendement, meer werkplezier

Duurzame inzetbaarheid in

de zorg loont

Hoge kosten zijn het gevolgHet ziekteverzuim onder zorgmedewerkers is sinds 2012 licht gedaald, maar is met 4,9% nog steeds hoger dan in andere sectoren van de arbeidsmarkt, waar het gemiddelde 3,9% is. Bovendien zijn zorgmedewerkers langer ziek dan andere werknemers, onder meer vanwege de fysieke en mentale belasting van het werk en de iets hogere gemiddelde leeftijd. Dit alles leidt tot hoge kosten voor werkgevers, die een zieke werknemer tegenwoordig twee jaar lang moe-ten doorbetalen voordat deze in een collectieve regeling belandt. Bovendien moeten er soms nog andere vergoedingen en toeslagen worden betaald.De kosten die met dit verzuim gemoeid zijn nemen alleen maar toe, voor-spelt Tinka van Vuuren, hoogleraar vitaliteitsmanagement en senior consultant bij Loyalis Verzekeringen. ‘De populatie van medewerkers vergrijst in de zorg sneller dan in andere sectoren. Bovendien moeten mensen in de zorg steeds langer doorwerken vanwege het wegvallen van regelingen om

2

De arbeidsmarkt in Nederland verandert in hoog tempo. De gemiddelde leeftijd van inwoners van ons land stijgt nog steeds, terwijl het aantal jongeren daalt. Daardoor neemt de ‘grijze druk’ – de verhouding tussen het aantal gepen- sioneerden en de beroepsbevolking – toe. In 1957, bij de inwerkingtreding van de AOW, waren er nog zestien mensen tussen de 15 en 65 voor iedere persoon die ‘van Drees trok’. Tegenwoordig zijn dat er vier. En in 2038 zijn er naar verwachting nog maar iets meer dan twee potentieel werkenden voor elke AOW’er (die dan als gevolg van gewijzigde wetgeving pas enkele jaren na zijn 65e zijn eerste uitkering krijgt).Ook in de zorgsector zijn deze trends duidelijk zichtbaar en voorlopig onom- keerbaar. Ontgroening en vergrijzing zijn begrippen waar geen bestuurder en geen HR-manager nog omheen kan. En dat terwijl de komende jaren de vraag naar zorg alleen maar zal blijven stijgen, juist vanwege de ouder wordende bevolking. De conclusie is duidelijk: het is van groot belang dat medewerkers gezond en vitaal blijven. Zodat zij elke dag met plezier aan het werk gaan, en een bijdrage leveren aan de hoge eisen die aan de kwaliteit van de zorg- verlening worden gesteld.

Minder fitte werknemers zijn nog duurderDe kosten van ziekteverzuim op de Nederlandse arbeidsmarkt zijn uiteraard hoog, maar het

zou best eens kunnen dat het productiviteitverlies van minder fitte werknemers die wél komen

opdagen op hun werk, nog vele malen groter is. Wetenschappelijk onderzoek bij een

Amerikaans bedrijf wees uit dat de kosten van absenteïsme bij dit bedrijf $27 miljoen

bedroegen, terwijl de kosten van ‘presenteïsme’ met $311 miljoen meer dan tien keer zo hoog

waren. Het gaat dan om medewerkers die minder goed functioneren als gevolg van fysieke en

mentale klachten die niet ernstig genoeg zijn om thuis te blijven. Denk hierbij aan zaken als

hoofdpijn, astma, allergieën, verkoudheid en lichte vormen van depressie.

Meer rendement, meer werkplezier

Duurzame inzetbaarheid in

de zorg loont

vervroegd uit te treden. Het verhogen van de pensioenleeftijd betekent dat meer werknemers met chronische aandoeningen onderdeel van het arbeidsproces worden. Daardoor is een toename van het ziekteverzuim te verwachten, met alle financiële gevolgen van dien. Niet alleen zijn er de hogere premies, ook het aantrekken van tijdelijke vervangers kost geld. Dit zijn extra kosten waarop geen ziekenhuis zit te wachten.’

De oplossing: duurzame inzetbaarheidDe oplossing van deze vraagstukken wordt gezocht in een begrip dat steeds vaker opduikt: duurzame inzetbaarheid. Dit is een breed begrip, dat daarom vaak concreter wordt gemaakt in een aantal deelbegrippen. Een veel gebruikte definitie is die van de Sociaal-Economische Raad (SER), waarin duurzame inzetbaarheid de volgende drie elementen bevat: vitaliteit, werkvermogen, en ‘employability’.• Het eerste element, vitaliteit, betekent dat de medewerker energiek en veerkrachtig is, waardoor hij of zij fit en onvermoeibaar door kan werken met een groot doorzettingsvermogen.• Het tweede element, werkvermogen, verwijst naar de mate waarin de medewerker fysiek, psychisch en sociaal in staat is om te werken. Gezondheid speelt hierbij uiteraard een belangrijke rol.• Het derde element, ‘employability’, duidt op het vermogen om nu en in de toekomst verschillende werkzaamheden en functies adequaat te kunnen blijven vervullen. Dit zowel in de eigen instelling als, indien nodig, in een andere instelling of zelfs in een andere sector.

3

Zelfsturing: niet voor iedereenZoveel mogelijk verantwoordelijkheid nemen en regie voeren over de eigen werkzaamheden

– dat is momenteel de inzet van veel werkgevers in de zorgsector. Arbeidspsycholoog

Pauline van Dorssen doet onderzoek naar dit zelfmanagement bij vijf zorginstellingen.

‘Zelfsturing en zelfsturende teams zijn een belangrijke trend in de zorg,’ zegt zij daarover in

een interview in het blad Zorgvisie. ‘Wat betekent dit voor patiënten en medewerkers? Hoe

ontwikkel je zoiets, vanuit jezelf werken? Wat helpt daarbij? Het zijn allemaal vragen die aan de

orde komen in het onderzoek,’ aldus Van Dorssen. Een kanttekening bij dit alles

is het feit dat jongeren een zekere terughoudendheid aan de dag leggen als het gaat om

zelfsturing. ‘Zij willen eerder duidelijkheid en structuur in plaats van vrijheid.’

Meer rendement, meer werkplezier

Duurzame inzetbaarheid in

de zorg loont

Ook voor jongerenEen effectief beleid van duurzame inzetbaarheid richt zich niet alleen op oudere medewerkers, maar juist ook op jongeren, aldus Tinka van Vuuren. ‘Die groep moeten we voor de toekomst zien vast te houden, want teveel jongeren vertrek-ken uit de zorg om elders hun heil te zoeken. De oudere medewerkers uit de babyboomgeneratie zijn binnenkort aan hun pensioen toe, en dan valt er een gat. Momenteel verdwijnen er arbeidsplaatsen uit de zorg, maar dat is een tijdelijk fenomeen. In sommige functies zie je nu al dat er weer een tekort ontstaat, en met de toenemende vergrijzing zal die trend zich voorzetten. Behandel dus niet alleen je oudere medewerkers als schaarse hulpbronnen waar je zuinig op moet zijn, maar ook je jongere mensen.’

Concreet aan de slagInmiddels zijn veel zorginstellingen concreet aan de slag met duurzame inzet- baarheid. Het Limburgse Envida, waar meer dan 3000 zorgprofessionals diensten aanbieden op het gebied van wonen, welzijn en zorg, is een van deze instellin-gen. Envida werkt sinds 2010 met een Monitor Duurzame Inzetbaarheid, waarmee voortgang op dit vlak niet alleen wordt gemeten maar ook wordt gestimuleerd. Dit vanuit de gedachte dat medewerkers die verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen gedrag niet alleen gezonder zijn, maar ook ondernemender en beter in staat om te gaan met cliënten.

De Monitor Duurzame Inzetbaarheid begon bij Envida als een pilot, met een kleine projectgroep van managers, OR-leden en de arbo-coördinator, maar al snel ontstond er draagvlak en enthousiasme. Inmiddels is de monitor verweven in de structuur en cultuur van de organisatie, aldus de betrokken HR-manager en de directeur van de organisatie in een interview op www.zorgaanzet.nl. En de resultaten mogen er zijn: het aantal ‘rode’ en ‘oranje’ scores van medewerkers is de afgelopen jaren aanzienlijk afgenomen en het aantal ‘groene’ scores stijgt. Het ziekteverzuim daalt, terwijl de bereidheid van medewerkers om op andere locaties te werken juist toeneemt.

4

Een euro levert bijna vijf euro opDuurzame inzetbaarheid levert resultaat op, niet alleen op de werkvloer maar ook op de

balans. Het ziekteverzuim in de organisatie daalt, en er wordt bespaard op wettelijke pre-

mies, vervangingskosten, scholingskosten en kosten voor werving & selectie. Het Euro-

pean Network for Workplace Health Promotion (ENWHP) becijferde dat de zogeheten

‘return on investment’ van programma’s voor gezondheidsmanagement tussen de 2,5

en 4,8 bedraagt. Dit betekent dat elke euro die in dergelijke programma’s wordt gesto-

ken uiteindelijk tussen de 2,5 en 4,8 euro oplevert. En niet alleen dat, aldus het ENWHP.

Programma’s voor gezondheidsmanagement verbeteren ook het imago van de instelling op

de arbeidsmarkt, waarmee deze aantrekkelijker wordt als werkgever.

Meer rendement, meer werkplezier

Duurzame inzetbaarheid in

de zorg loont

Goed leiderschap is een voorwaardeDuurzame inzetbaarheid loont dus in alle opzichten. Goed leiderschap is daarvoor echter wel een voorwaarde. Traditionele vormen van management, waarbij controle en beheersing van processen voorop staan, maken ook in de zorg steeds meer plaats voor coachend leiderschap, dat ruimte biedt voor ondersteuning en ontwikkeling van medewerkers. Dit vraagt van managers dat zij bereid zijn zekerheden in te leveren en te leren omgaan met een groeiende mate van onzekerheid. Verantwoordelijkheden over-dragen om een succesvolle samenwerking in het team mogelijk te maken, dat hoort bij coachend leiderschap. Evenals een veilige cultuur creëren waarin alle belangrijke kwesties bespreekbaar zijn. Mensen motiveren en inspireren, en hen aanzetten tot na-denken door de juiste vragen te stellen. Kortom: de medewerkers op de eerste plaats stellen, maar daarbij de koers van de organisatie niet uit het oog verliezen.‘Als aan al die voorwaarden wordt voldaan, dan is duurzame inzetbaarheid een reëel perspectief,’ aldus hoogleraar Tinka van Vuuren. ‘In gewone mensentaal: zorg dat me-dewerkers fit zijn, plezier in hun werk houden, gemotiveerd blijven doordat ze worden gewaardeerd en altijd iets nieuws kunnen leren. In wezen is het heel eenvoudig. Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden, luidde de titel van mijn oratie, en dat drukt precies uit wat ik bedoel. Als je er maar aandacht voor hebt, als je je realiseert dat je zorgvuldig moet omgaan met je medewerkers, in hun belang en in dat van jezelf, dan ben je al een eind op weg.’

Werkgevers doen meeOok de werkgevers zijn actief op dit vlak. Regionale werkgeversverenigingen als WGV Zorg en Welzijn bieden hun leden de Monitor Duurzame Inzetbaarheid aan met de mogelijkheid zelf vragen toe te voegen en de monitor te koppelen aan fysieke testen op het gebied van fitheid en gezondheid. Na afloop krijgt elke medewerker een individueel rapport en ontvangt de organisatie een algemene rapportage met verbeterpunten. Ook behoort een Business Case Vitaliteit tot de diensten van WGV Zorg en Welzijn. Deze rekenmodule helpt instellingen stap voor stap zelf door te rekenen wat de kosten en opbrengsten zijn van het vitaliteitsbeleid. Het gaat daarbij niet alleen om euro’s, maar ook om de kwalitatieve aspecten in brede zin. De ervaring leert dat de module veel inzage geeft in kansen en belemmeringen, en daarnaast een goed keuzeproces en implementatietraject mogelijk maakt.

5

Loyalis: uw partner in vraagstukken van inkomenPreventie van verzuim, het verhelpen van verzuim en als dat niet lukt het verzekeren van

verzuim: dat zijn de aandachtsgebieden waarop Loyalis zich richt. Loyalis is specialist in

inkomenszekerheid en pensioenaanvullingen. Wij bieden producten en diensten op het

gebied van arbeidsongeschiktheid, nabestaandenregelingen en pensioen. Ook geven wij

advies en trainingen om gezond en fit te blijven werken. Daarbij gaan we niet voor de gro-

te winsten, maar kiezen we voor de klant. Onze producten en diensten sluiten maximaal

aan op de collectieve pensioenregelingen en cao-afspraken.

Voor meer informatie: http://www.zorgvisie.nl/loyalis

Meer rendement, meer werkplezier

Duurzame inzetbaarheid in

de zorg loont

SamenvattingDuurzame inzetbaarheid in de zorg loont. Dat is de conclusie van deze whitepaper. Het biedt een oplossing voor kwesties van ontgroening en vergrij-zing, en levert een bijdrage aan het terugdringen van het ziekteverzuim. Duurzame inzetbaarheid is een breed begrip, dat concreet wordt gemaakt in een aantal deelbegrippen. Een veel gebruikte definitie is die van de SER, die drie specifieke elementen bevat: vitaliteit, werkvermogen, en ‘employability’.Een effectief beleid van duurzame inzetbaarheid richt zich niet alleen op oudere medewerkers, maar ook op jongeren. De ouderen uit de babyboomge-neratie gaan binnenkort immers met pensioen, en dan valt er een gat.

Veel zorginstellingen zijn al concreet aan de slag met duurzame inzetbaar-heid. Het Limburgse Envida bijvoorbeeld, dat sinds 2010 werkt met een Monitor Duurzame Inzetbaarheid. Daarmee wordt voortgang op dit vlak niet alleen gemeten maar ook gestimuleerd. Ook de werkgevers zijn actief. Regionale werkgeversverenigingen bieden hun leden de Monitor Duurzame Inzetbaarheid aan, evenals een Business Case Vitaliteit. Deze rekenmodule helpt instellingen door te rekenen wat de kosten en opbrengsten zijn van het vitaliteitsbeleid. Goed leiderschap is bij dit alles een voorwaarde. Traditionele vormen van ma-nagement, waarbij controle en beheersing van processen voorop staan, maken plaats voor coachend leiderschap, dat ruimte biedt voor ondersteuning en ont-wikkeling van medewerkers.

http://www.zorgvisie.nl/loyalis

6