www.toerisme-lorraine.nl

KIESLorraine!

www.toerisme-lorraine.nl

De Noord-Franse regio Lorraine, net over de Belgische en Luxemburgse grens, is een stukje Frankrijk dat zeer de moeite waard is voor uw volgende vakantie.

De streek bezit een groot aantal toeristische trekpleisters in de vorm van een uitzonderlijk historisch, bouwkundig en cultureel erfgoed, en een rijke, gevarieerde natuur.Uitgestrekte bossen, meren en rivieren, hoogvlaktes en reliëf nodigen daarbij uit voor een ontspannende ontdekkingstocht. De ene plaats leent zich voor sportieve activiteiten, de andere voor pure ontspanning. Dat geldt ook voor de 700 km bevaarbare waterwegen die de streek kent en voor de brede keuze aan sportieve activiteiten die u te land, te water en in de lucht kunt beoefenen. Naast de weidse landschappen, de heuvelkammen van de Vogezen, het merenlandschap van de "Pays des Etangs", het bos van de Argonne en de pittoreske wijngaarden neemt het stadstoerisme in Lorraine een minstens zo belangrijke plaats in.De steden zijn aantrekkelijk, intiem en verschillend. Ze zijn een weerspiegeling van hun geschiedenis, hun illustere bewoners en kunstenaars. De meest uiteenlopende stijlen, Renaissance, 18e eeuw, Art Nouveau, art deco, moderne architectuur, maar ook gewijde en militaire kunst, vinden in de steden een harmonie en leven er gemoedelijk samen. In Lorraine valt nog veel meer te beleven. U hoeft slechts een tipje van de sluier op te lichten en u zult volop genieten van al het moois dat Frankrijk dichtbij huis te bieden heeft.Op slechts een paar uur rijden, belandt u in een van alle faciliteiten voorzien vakantieland. Aarzel niet langer… en kies Lorraine!

Kies Lorraine !

InhoudNatuur _____________________________________________ Pag 4 / 7

Een uitzonderlijk natuurlijk erfgoedEen land van magische momenten

ErfgoEd _________________________________________ Pag 8 / 15

Een fascinerende architectuurEen lange lijst met erfgoedEen land van herinneringen en heldenmoedSchitterende religieuze kunst

KuNst EN traditiEs __________________________ Pag 16 / 19

Meesters van kristal- en aardewerkkunstArt Nouveau: nieuwe kunst en oude tradities

oNtsPaNNiNg __________________________________ Pag 20 / 25

Water, een waardevolle natuurlijke rijkdomLand van avontuur, rillingen en actie Witte tapijten onder een blauwe hemel

gastroNomiE EN strEEKProductEN_____ Pag 26 / 29

Al het lekkers van LorraineGezellige drankjesEen pittige gastronomie

EvENEmENtEN __________________________________ Pag 30 / 31

Evenementen in Lorraine

Scy-Chazelles, het huis van Robert Schumann

Toul, kathedraal Saint-EtienneHet Musée de la Princerie in VerdunSierck-les-Bains, het dorp en het kasteel

Connaissance de la Meuse, Ferme Aventure, Gérard Photo, INRA, Mairie de Metz, Office de Tourisme d'Épinal, Office de Tourisme de Nancy, Office de Tourisme de Remiremont, OTSI - R. Villaggi, Région Lorraine Inventaire Général, Saint-Louis, Imagerie d’Epinal, Thermes de Vittel, Ville d’Épinal, Ville de Nancy, Ville de Verdun, Digital Vision, Goodshoot, Photo Disc, IMATEC • Copyright ADAGP, Paris 2005.

Deze brochure werd uitgegeven door het Comité Régional du Tourisme de Lorraine - Juni 2008 • Het verzamelen van informatie voor deze brochure werd afgesloten op 1 juni 2008. Alle gegevens werden nage-zien en gecontroleerd. Mochten er niettemin toch vergissingen of weglatingen in de brochure voorkomen, dan kan het Comité Régional du Tourisme de Lorraine niet verantwoordelijk worden gesteld • Concept en realisatie: Publicis Koufra Nancy • Redactie: Claude Vautrin • Druk: Est Imprimerie • Foto's: Gwladys ANDRÉ, D. ARNOULD, Bruno BARBIER, Pascal BODEZ - CRL, Frédéric BOITEUX, Franck CHAREL,

Marcel EHRHARD, Olivier FRIMAT - FTM Presse, Jacques GUÉRARD, Christian GOUPI, Alexandre HÉRAIL, Jean-Claude KANNY - CDT Moselle, Jocelyne LAURENT - Bol d’Air, Marc LECHIEN, Jacques LÉCUYER, Christian LEGAY / Marc ROYER - Mairie de Metz, Camille LIEVAUX, Alexandre MARCHI, David MARTYN HUGUES, P. LAPP, Frédéric MERCENIER, Vincent MUNIER, Charly PFEFFER, Claude PHILIPPOT, Bernard PRUD’HOMME, Marc TITEUX, Jack VARLET, Vieux Métiers, Pascal VOLPEZ, D. Joannes, Baccarat, CDT Meuse, CDT Meurthe-et-Moselle, CDT Moselle, CDT Vosges, CRL, CRTL, Daum,

Het Comité Régional du Tourisme de Lorraine dankt de vier Departementale Comités voor Toerisme, alle VVV's en Mme Bardiès, M. Coffe, M. Guillaume, Mme Laumont, M. Lechien, Mme Melcion, M. Maigret, M. Rémy en M. Singer voor hun bijdragen. Zonder hun medewerking was de realisatie van deze brochure niet mogelijk geweest.

N a T u u R

De natuur is de belang-rijkste toeristische troef van Lorraine. Dat is te

danken aan de verscheidenheid van de landschappen maar nog meer aan de kwaliteit van de natuurschatten. Het bewijs? Liefst drie regionale natuurparken strekken zich uit in Lorraine: in het noordoosten het Regionale Natuurpark van de Noordelijke Vogezen, tussen de Maasvallei en de waterplassen in het oosten het Regionale Natuurpark van Lorraine en ten slotte in de Vogezen het Regionale Natuurpark van de 'Ballons des Vosges'. Water is in Lorraine een waardevol element. U komt het tegen in de vorm van meren, plassen, watervallen, rivieren, kanalen, maar ook van bronwater, waar u in vijf kuuroorden van kunt profiteren. De bossen van Lorraine, die samen een oppervlakte van meer dan 850-000-hectare beslaan, vormen een uitzonderlijk erfgoed. De uitgestrekte loof- en dennenbossen nodigen uit tot prachtige wandelingen en kunnen zelfs een bron van creativiteit zijn zoals te zien is op de kunstwandelroute 'Le Vent des Forêts' in de Franse Maasstreek.

Lorraine telt twee hooglanden: het Argonnemassief in het westen van Lorraine en de Vogezen in het zuiden van de regio. De heuvels langs de Maas en de omgeving van Toul liggen ook hoog. Ze geven een royaal uitzicht over wijngaarden en mirabellenboomgaarden. De veenderijen vormen een bijzonder aparte biotoop. Het zijn kleine paradijzen met een microscopische, soms vleesetende flora, als de zonnedauw trek krijgt. Libellen (zoals de beekoeverlibel) en vlinders (zoals de waterleliemot en het rode heideuiltje) zijn dol op deze plaatsen, en ook de auerhaan voelt er zich thuis. De bergweiden in de Vogezen, het thuisland van de gemzen, bevestigen de landschappelijke verscheidenheid van Lorraine. Net zoals de kalkhoudende graslanden en de befaamde en unieke iberis violletii van Pagny-la-Blanche-Côte of de vennen en kwelders in de Vallei van de Seille. Daar vinden we een echte kustflora, met zeekraal, snavelruppia en zilte Rus. De verklaring van deze uitzonderlijke biotoop ligt in de hoge zoutconcentratie in de bodem.

EiffelDe staalfabrieken van Pompey (vlakbij Nancy) zijn de geschiedenis ingegaan omdat ze de 7.300 ton staal hebben geleverd die nodig waren voor de bouw van de Eiffeltoren in Parijs.

Zout De resten van de inten-sieve zoutexploitatie in het Pays du Saulnois zijn te zien in het Zoutmuseum in Marsal, terwijl ook de "Salines Royales" van Dieuze een bezoek waard zijn.

HerinneringenHet parcours van de mijnwerker in het Musée du Bassin Houiller Lorrain - Carreau Wendel in Petite-Rosselle vertelt over het dagelijkse leven van de kompels in de steenkoolmijnen. Ook de ijzerindustrie heeft een ecomuseum, namelijk in Aumetz en Neufchef, ten noorden van Metz.

De auerhaan voelt zich goed in Lorraine

5

Bodemschatten te over!Lorraine heeft, om het zacht uit te drukken, een rijke bodem. Door de eeuwen heen hebben deze rijkdommen de industrie van grondstoffen voorzien. Zout heeft lang op de eerste plaats gestaan. De zoutwinning in Lorraine dateert uit de steentijd en draait in het Meurthe-dal nog steeds op volle toeren. De kopermijnen van Le Thillot, waar het kruit voor het eerst gebruikt werd, werden ontgonnen van het einde van de 16e eeuw tot 1761. Andere ertsaders (zilver, lood en zelfs kwik) die in de 10e eeuw al aangebroken waren door de kloosters in de bergen, garandeerden een inkomen van de tijd van de Hertogen tot de Renaissance. Ook de steenkool- en ijzerwinning hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de reputatie van de streek. Dit rijke mijnverleden, dat ooit zijn stempel drukte op het landschap, wordt op een paar plaatsen in stand gehouden ter herinnering. Hout voltooit het rijtje grondstoffen. Deze sector biedt vandaag werk aan zo'n 28.000 Lotharingers.

Een uitzon derlijk natuurlijk erfgoed

Aantrekkelijk Lorraine Een zacht en geïnspireerd landschap, bruisende watervallen in de Vogezen, talrijke boomgaarden waar de mirabel koning is, een gebergte en avontuurlijke decors, kabbelende beekjes en uitgestrekte bossen, dat zijn de ingrediënten van de natuurcocktail die Lorraine aanbiedt.

Het meer van Lachaussée

De Rots van Dabo

Het meer van Lindre

De grote waterval van Tendon

Een uitzon derlijk natuurlijk erfgoed

N a T u u R

In Lorraine kunnen mens en natuur goed met elkaar opschieten. De talrijke

tuinen, die zowel binnen als buiten de stad te bezichtigen zijn, getuigen van deze goede relatie. Enkele voorbeelden van prachtige botanische tuinen vindt u in Villers-lès-Nancy, Metz of Gondremer in Housseras. De tuin van de Haut-Chitelet ligt op een hoogte van 1.228 meter en is geheel gewijd aan bergplanten van over de hele wereld. Ook de kastelen van Lorraine zijn vaak het decor van prachtige tuinen. In Lunéville wordt momenteel het "Parc des Bosquets" gerestaureerd. De prachtige tuinen van de kastelen van Haroué en Fléville en de die van Les Monthairons zijn beslist een bezoek waard. Gerbéviller verrast de bezoeker niet alleen met een romantische tuin, maar ook

met een verrassende moestuin met geurentuin, 'duivelse' tuin, en een tuin met de meest onmogelijke komkommersoorten…Lorraine heeft in totaal meer dan honderd publieke en privé-parken en tuinen. Enkele andere voorbeelden zijn de Tuinen van Callunes in de Vogezen, die een opmerkelijke verzameling heideplanten tonen en de "Jardin de Berchigranges" die bekend staat om zijn voorjaarsprimula's. Ook de parken van de kuuroorden zullen de nieuwsgierigheid van menig tuinliefhebber bevredigen. In tuinen 'à la Française' in Verdun of in terrasvorm bij het Hôtel de Bouzey in Laneuveville-devant-Nancy, staan vaak eeuwenoude bomen zij aan zij met klassieke beelden. Het 'Parc de Montaigu' in Jarville is daarvan een goed voorbeeld. Interessant zijn de bloementuinen van de

kastelen van Varenne in Haironville en "Gilles de Trèves" in Ville-sur-Saulx, die in 2004 de label 'Jardin Remarquable' kreeg toegekend. Het park van het kasteel van Preiche heeft bijzonder elegante gietijzeren bruggetjes. Liefhebbers van art nouveau kiezen voor de "Jardin de la Tortue" in Nancy, "la Cure d'Aire Trianon" in Malzéville of het "Parc de la Garenne" in Liverdun. Wie de voorkeur geeft aan hedendaagse creaties, kan terecht bij de abdij van Autrey, la Franche Moitresse in Eulmont, de "Jardin sous les Côtes" in Apremont-la-Forêt en ook bij het kasteel van Pange. De tuin van laatstgenoemde is een van de 'Jardins sans Limites'. En dan is er nog de 'Vredestuin' in Bitche, en de tuin met planten uit de streek in Scy-Chazelles ...

RomantischIn Fléville vindt u een romantisch landschapspark uit het midden van de 19e eeuw. Het park biedt een mooi uitzicht op de twee vleugels en de renaissan-cegevel van het kasteel uit de 16e eeuw.

Bomen Het Arboretum van Amance in Champenoux strekt zich uit over 9 hectare. Met 405 soorten bomen en bosplanten geeft het een overzicht van de flora in Lorraine.

'Le Palais aux champs'Het kasteel van Haroué heeft een Engelse bloementuin met een border met roze en witte boeketten.

Midden in het Regionaal Natuurpark van Lorraine ligt het dierenpark van Sainte-Croix. Een plek bij uitstek om meer dan 1.200 Europese dieren vrijwel tegen het lijf te lopen: een kudde herten, een meute wolven, beren,

rendieren, maar ook roofvogels en boerderijdieren. 80 diersoorten wonen samen op een terrein van 120 hectare, voorzien van bossen, meren en weiden.

Een kennismaking met deze dierenwereld kan op verschillende manieren: een rondleiding met uitleg in een treintje, shows, levende exposities, bijwonen van het voeren van de dieren… Gelegenheid genoeg om meer te weten te komen over hun gedrag, leven en geschiedenis. Het personeel van het dierenpark stelt alles in werking om zijn kennis met zoveel mogelijk mensen, groot en klein, te delen. Jaarlijks worden meer dan 180.000 bezoekers ingewijd in de dierenwereld. Speeltuintjes voor de kleinsten en (overdekte) picknickplaatsen en het uitje is voor iedereen volmaakt.

7

Een land van magische momenten

Ville-sur-Saulx, park Gilles de Trêves Bitche, Vredestuin Ban-de-Sapt, de Tuinen van Callunes

De faunaIn de uitgestrekte bossen van Lorraine verbergt zich een rijk wildbestand. Men vindt er ver-schillende familieleden van het hert, everzwijnen en waterwild. Iets meer ongewoon zijn de gemzen die u tegenkomt op de toppen van het Vogezengebergte. En hoewel een ontmoeting minder waarschijnlijk is, treft u in Lorraine ook de lynx

aan - die hier opnieuw is uitgezet - en de wilde kat. Verder heeft de auerhaan, een beschermde reliek uit de ijstijd, hier zijn stek. Verbaast u niet als u een oehoe, de grootste Europese uil, of een slechtvalk opmerkt. Of trekvogels die het water afspeuren naar een lekker hapje. Want ook vissen zijn overvloedig aanwezig in Lorraine.

Sainte-Croix, een ontmoetingsplaats voor de Europese dierenwereld

a R C H i T e C T u u R

De Romeinen bleven er hangen. Bisdommen kwamen er tot bloei.

Hertogen hielden er van kunst en architectuur. De laatste hertog, Stanislas, stond zelfs bekend als de 'Bouwende Koning'. Ook Keizer Wilhelm liet na de annexatie van Lorraine de nodige bouwwerken optrekken. Zo bracht de geschiedenis niet alleen oorlog maar ook creatieve krachten naar Lorraine. De eerste tekenen van deze creativiteit zijn te vinden in de

Gallo-Romeinse overblijfselen. Maar de trend zette zich door en dat is duidelijk te merken aan de talrijke kastelen in Lorraine. Het kasteel van Lunéville, dat gerestaureerd wordt na een brand, is het meest prestigieuze. Maar er zijn nog meer kastelen die een bezoek waard zijn: Haroué of Fléville-devant-Nancy, Gerbéviller, bekend om zijn tuinen, Commercy in de Franse Maasstreek, het fraaie renaissancekasteel van Cons-la-Grandville, het kasteel van la

Grange bij Thionville, Saint-Sixte in het Moezeldepartement, Hattonchâtel vlakbij het Lac de Madine enz....Sommige kastelen zijn compleet gerestaureerd zoals het kasteel van Malbrouck in Manderen, aan de grens met Luxemburg en Duitsland. Een paar van de oudere kastelen liggen verscholen in het boerenland, zoals Saint-Baslemont en Jaulny. Lorraine kreeg in de loop der tijden te maken met heersers als Julius Caesar, Karel de Stoute, Karel de Vijfde en Lodewijk XIII. Daardoor ontstond een grote diversiteit aan stijlen in de architectuur. Ook genres en tijdperken lieten hun sporen na. Zo kwam de Renaissance volop tot bloei in Lorraine. Een mooi voorbeeld hiervan is de bovenstad

Manderen, het kasteel van Malbrouk9

Lorraine in de Romeinse tijdDe Romeinen toonden hun eerste bouwkundige talenten op de oude cultusplaatsen van de Kelten. In de westelijke Vogezen getuigt de archeologische vindplaats van Grand daarvan. In Grand werd een aan Apollo gewijd sanctuarium gevonden, een reuzengroot mozaïek, een ondergronds watertoevoersysteem en een halfrond amfitheater dat plaats bood aan 17.000 mensen. Een deel van het Romeinse erfgoed is te zien in het museum van Metz. Ook de thermen van Plombières-les-Bains, het archeologische park in de grensplaatsen Bliesbruck-Reinheim en het aquaduct van Jouy-aux-Arches horen bij dit rijke verleden.

Een fascinerende architectuur

Het Kasteel van Haroué

Enkele belangrijke data 843Verdrag van Verdun, ontstaan van 'Lotharingen'

1048Gerard d'Alsace sticht de dynastie van de herto-gen van Lorraine

1477De slag van Nancy: dood van Karel de Stoute

1766Overlijden van koning Stanislas Leszczynski, Lorraine wordt Frans

1871Een deel van Lorraine wordt geannexeerd door Duitsland

1918 Einde van de Eerste Wereldoorlog die met name in Verdun heel wat sporen naliet

Het kruis van LorraineHet kruis van Jeruzalem - met dubbele dwarsbalk - werd aanvankelijk vereerd door het Huis van Anjou, die het in 1473 introduceerde in Lorraine. Het kruis werd het symbool voor de terugkeer van de door Duitsland in 1871 geannexeerde Franse provincies en van het Verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Een goddelijk tekenDe drie arenden die door Godfried van Bouillon doorboord werden in de hemel van Jeruzalem en zonder bek of klauwen afgebeeld staan op het wapenschild van Lorraine, zijn vredessymbolen.

van Bar-le-Duc die zelfs op nationaal niveau een de meest opmerkelijke voorbeelden is. Ook Saint-Mihiel (Maison du Roi ...) en de grotendeels gerestaureerde dorpen Châtillon-sur-Saône en Marville horen bij het erfgoed uit de Renaissance.Nancy mag uitpakken met een uitzonderlijke bouwkunst uit de 18e eeuw, die gerealiseerd werd

door Emmanuel Héré, en een aantal art nouveau juweeltjes. Sporen van Le Corbusier vinden we in Briey (de befaamde 'Cité radieuse'). Ook Metz heeft het nodige te bieden met de Saint-Etienne kathedraal, een gotisch kunstwerk, de middeleeuwse Place Saint Louis, de Place de la Comédie met zijn 18e eeuwse theater, de Porte des Allemands,

de Kapel van de tempeliers en de statige keizerlijke wijk bij het station.

De verrijzenis van het kasteel van Lunéville De verschrikkelijke brand van 2 januari 2003 was al de dertiende in zijn geschiedenis, maar ook deze brand komt het kasteel van Lunéville weer te boven. Tentoonstellingen en animatie-programma's roepen de herinnering op aan diegenen die het kasteel bouwden of bewoonden. Deze vinden plaats in ruimtes die vroeger gesloten waren voor het publiek, zoals de paardenstallen van la Cour du Rocher.In de herfst van 2004 zijn de grootschalige restauratiewerken begonnen, met als pluspunt een uitgebreide uitleg over de kunst van het bouwen van vroeger en nu.

Europees archeologisch park van Bliesbruck-Reinheim

Marville, dorpszicht

Het amfitheater van Grand

Metz, kathedraal Saint-Etienne

Art Nouveau, museum van de School van Nancy

Renaissancewoning rue du bourg in Bar-le-Duc

a R C H i T e C T u u R

Het erfgoed van Lorraine is zowel binnen als buiten de steden

geraffineerd en gevarieerd. In Metz, dat 3000 jaar geschiedenis achter zich heeft, overheersen roze zandsteen en de typische gele steen van Jaumont. U vindt deze steensoorten terug in het reusachtige spoorwegstation, in de Porte des Allemands, maar ook in de imposante kathedraal en op de Place de la Comédie. Bij dit charmante stadsbeeld voegen zich nog de middeleeuwse huizen van de Place Saint-Louis.In Bar-le-Duc nodigt de bovenstad in renaissancestijl uit tot een wandeling door de geschiedenis. Niet te vergeten Epinal met de Place des Vosges en zijn mooie booggalerijen, het Huis van de Baljuw, de basiliek en de middeleeuwse stadsmuren. Al even boeiend zijn de Place Duroc in Pont-à-Mousson en de middeleeuwse Tour aux Puces in Thionville. Nancy steelt de show met haar Place Stanislas en de bouwkundige juweeltjes eromheen, die prijken

op de lijst van Werelderfgoed, waarin de intimiteit van de Place d'Alliance, de statigheid van de Place de la Carrière en de charmes van de nabijgelegen Oude Stad vermengd zijn.Als we de steden verlaten, komen we terecht in een ander Lorraine, landelijk maar daarom niet minder rijk aan erfgoed. De renaissancedorpen, zoals Marville en Châtillon-sur-Saône, zijn daar mooie voorbeelden van, net zoals de dorpen Saint-Quirin en Rodemack (het Carcassonne van Lorraine), die deel uitmaken van de 148 'Plus Beaux Villages de France'. Marsal met zijn Porte de France en zijn stadsversterking à la Vauban, vult het lijstje verder aan. Op de lange lijst staat ook het 'kleine erfgoed' van Lorraine: de typische huizen, de publieke wasplaatsen, versterkte kerken en puntgevels. Daarvan getuigen Villey-Saint-Etienne, dat boven de meanders van de Moezel uitsteekt, en meer naar het

noorden, vlakbij Metz, het plaatsje Scy-Chazelles. Hattonchâtel, Le Valtin, een authentiek dorp in het hart van de Vogezen, het ecodorp Ville-sur-Yron tussen Metz en Verdun, illustreren perfect de specifieke architectuur van de dorpen van Lorraine die zich lintvormig aan weerszijden van een hoofdweg ontwikkelden.

Bij JeanneDomrémy-la-Pucelle herbergt behalve het geboortehuis van Jeanne d'Arc ook een educatief centrum over deze legendarische Française, die in 1429 vanuit het nabijgelegen plaatsje Vaucouleurs ten strijde trok. Het museum van Vaucouleurs houdt de herinneringen aan Jeanne d'Arc in stand.

De zeven hoofdzonden

De aangename Place Duroc in Pont-à-Mousson is omringd met arcades. Aan dit plein ligt het Huis van de Zeven Hoofdzonden, ooit een dierbare plek van de Hertogen van Lorraine.

Thionville

Thionville ligt vlakbij de grens met Duitsland, Luxemburg en België. In de stad is een monumentale donjon uit de 11e en 12e eeuw te zien die de naam Tour aux Puces meekreeg. Bezienswaardig zijn ook de stadswallen en het 'Château de la Grange' in Manom met meubels uit Lorraine en Lodewijk XV stijl en Vlaamse wandtapijten uit de 17e eeuw, ...).

Op de hoogtes van HattonchâtelIn de Franse Maasstreek ligt Hattonchâtel, een van de mooiste dorpen van Lorraine. De retabel van de kapel wordt toegeschreven aan Ligier Richier en is een van de meest beroemde

beeldhouwwerken van de Renaissance. Ook de glas-in-lood ramen van Grüber en het museum Louise-Cottin dat in 1934 de

grote prijs van Rome won, zijn een bezoekje waard. Het museum bevindt zich in het gemeentehuis dat in romaanse stijl is gebouwd.

Het hoger gelegen kasteel van Hattonchâtel, geheel gerestaureerd in 15e-eeuwse stijl biedt een schitterend uitzicht over de omgeving.

Metz, place de la Comédie

De middeleeuwse stadswallen van Epinal

Een lange lijst met erfgoed

Stanislas de bouwerDe architectuur in het Lorraine van de 18e eeuw is sterk beïnvloed door de Poolse koning Stanislas, die hertog van Lorraine werd. Het uitzonderlijke architecturale aspect van Nancy is wereldwijd bekend en heeft vandaag zelfs meer bekendheid dan twee eeuwen terug. Maar ook andere plaatsen werden meegesleept door de bouwdrift van Stanislas en profiteerden van verlichte kunstenaars zoals de architect Emmanuel Héré,

de beeldhouwers Guibal en Cyfflé of de siersmid Jean Lamour. Met name het kasteel van Lunéville is te noemen. Het werd door Stanislas verder verfraaid en het was een van de laatste onafhankelijke prinsdommen van Europa. Ook het kasteel van Commercy hoort op het lijstje. Het werd herbouwd na een brand in 1944. In 2005 vierde Nancy de 250e verjaardag van de 'Place Stanislas'. Het beroemde plein werd gerestaureerd en heraangelegd.

Rodemack, versterkte poort

11

Nancy, place Stanislas

Het Kasteel van Commercy

Portret van Stanislas Leszczynski

Nancy, Palais Ducal

'Des Flammes ... à la Lumière'

In Verdun brengt het grootste klank-en lichtspel van Oost-Frankrijk de herinneringen aan de Slag van Verdun in 1916 weer tot leven.

Bitche

In de Citadel van Bitche, een in het oog springend verdedigingswerk uit de 18e eeuw, beleeft u in een nieuw filmparcours zijn heldhaftige weerstand tijdens het Beleg van 1870 (Frans-Duitse Oorlog). Niet te missen: het historisch museum, de maquette in de pas gerestaureerde kapel en de rondleiding in en om de Citadel over de bouwkundige aspecten.

L’ossuaire de DouaumontDeze monumentale necropolis gedenkt de 130.000 soldaten die de dood vonden op de slagvelden van Verdun.

In het Frans noemt men ze 'lieux de mémoire'. Het zijn herdenkingsplaatsen en in

Lorraine vindt men er heel wat, want het is een streek die vaak oorlogsgeweld zag passeren. De Eerste Wereldoorlog liet vooral in en rond Verdun imposante sporen na. De ondergrondse citadel, de internationaal vermaarde 'rode zone', het knekelhuis en de militaire begraafplaats van Douaumont, de legendarische Bajonettenloopgraaf, de forten van Vaux en Douaumont zijn hier de belangrijkste voorbeelden van. Vandaag nodigt het 'Centre Mondial de la Paix' (Wereldcentrum voor de Vrede) de bezoeker uit zich te bezinnen op deze geschiedenis. Tussen Bar-le-Duc en Verdun is de 'Voie Sacrée' (indertijd de aanvoerroute naar de slagvelden van Verdun) het vertrekpunt voor een aantal symbolische

ontdekkingen. Vlakbij liggen bijvoorbeeld de kapel van Fleury-devant-Douaumont, het memoriaal van Verdun, dat destijds werd onthuld door Maurice Genevoix. De memorialen van de 'Butte de Montsec' en van Pennsylvania in Varennes-en-Argonne zijn opgedragen aan de gesneuvelde Amerikanen. Bij Les Eparges kwam Alain Fournier, de schrijver van 'Le Grand Meaulnes', om. Op de hoogtes van de Vogezen strekte zich een ander front uit deze periode uit. 'Le Linge', 'le Vieil Armand' en 'la Fontenelle' zijn namen die in de herinnering blijven. Net zoals de Argonne en de fameuze Kaiser Tunnel.Lorraine was altijd een gebied 'tussen twee landen' en werd hierdoor vaak geconfronteerd met allerlei invasies. De diverse verdedigingssystemen, de forten uit de Eerste Wereldoorlog en de Maginotlinie zijn hiervan een levend bewijs.Maar ook oudere overblijfselen getuigen van de roerige geschiedenis van Lorraine. Voorbeelden daarvan zijn de resten van de Romeinse muren uit de derde eeuw in Metz, de burchten en feodale versterkingen van Châtel-sur-Moselle en de citadellen van Vauban, waaronder die van Toul, Bitche, Montmédy, Thionville, Verdun en Phalsbourg. Longwy en Marsal, met onder meer de Porte de France, zijn eveneens versterkt door Vauban.Noemenswaardig zijn ook de zogenaamde 'Festen', de versterkingen die tijdens de Duitse

annexatie rond Thionville en Metz werden gebouwd.Uit weer een andere periode dateren de werken van Generaal Séré de Rivières. Hij bouwde onder andere het versterkte dorp Villey-le-Sec en de forten van Troyon, Vaux, Douaumont, Uxegney en Bourlémont. Hij verbouwde ook de vesting van Châtel-sur-Moselle, die in de 11e en 12e eeuw ontstond als burcht rond een donjon. Heel wat musea zijn gewijd aan het oorlogsthema. Om er een paar te noemen: de citadellen van Montmédy en Bitche, het Memoriaal van Verdun, het Verzetsmuseum in Thionville en het Museum van Saint-Dié.

Le Centre Mondial de la PaixHet Wereldcentrum voor de Vrede is gehuisvest in het voormalige bis-schoppelijk paleis van Verdun. Het centrum vestigt de aandacht op mensenrechten, vrijheid en vrede. Het is meer dan een symbolische plaats, want er is ook ruimte voor pedagogie en dialoog. Naast de tentoonstellingen worden er ontmoetingen en debatten georganiseerd, die doen nadenken over oorlogen, de gevolgen daarvan en de noodzaak van vrede.

De Maginotlinie: een fascinerende ontdekkingDe Maginotlinie bestaat uit 58 verdedigingswerken en 400 bunkers, samen goed voor anderhalf miljoen ton beton. Deze verdedigingsgordel werd gebouwd na de Eerste Wereldoorlog op aanraden van André Maginot, de Minister van Oorlog tussen 1922 en 1929. De linie heeft het Duitse leger er niet van weerhouden Frankrijk in de Tweede Wereldoorlog snel te veroveren. Een aantal van de resterende forten die in perfecte staat verkeren, zijn tegenwoordig opengesteld voor geïnteresseerden.Voorbeelden van dergelijke forten zijn de Simserhof bij Bitche, Galgenberg in Cattenom, Michelsberg in Dalstein, Fermont in Longuyon en Hackenberg in Veckring dat het grootste verdedigingswerk van de Maginotlinie is. Ook te noemen zijn het fort van Bambesch, Immerhof in Hettange Grande, Zeiterholz in Entrange, het fort met de fresco's in Hestroff, en het fort Casso in Rohrbach-les-Bitche.

Een land van herinneringen en heldenmoed

a R C H i T e C T u u R

De Citadel van Montmédy

Verdun, het monument voor de kinderen

13Siersthal, Simserhof, fort van de Maginot linie

Kilometerpaal langs de Voie Sacrée

a R C H i T e C T u u R

Spirituele bezieling drukte zich in de loop der eeuwen uit in religieuze

architectuur. Lorraine lag en ligt op een cultureel en commercieel kruispunt, waardoor de religieuze kunst in deze streek zeer gevarieerd is. Dat is bijvoorbeeld te zien in de Saint-Maurice basiliek van Epinal, waar invloeden uit Bourgogne en Champagne zijn vermengd. Romaanse kunst is vertegenwoordigd in een van de koren van de Notre-Dame kathedraal van Verdun en in minder grote juweeltjes zoals de kerken van Bouzemont, Relanges en Champ-le-Duc in de Vogezen, en in de Saint-Pierre-aux-Nonnains kerk van Metz, die beschouwd wordt als de oudste kerk van Frankrijk.De gotiek schittert in de Saint-Etienne kathedraal van Metz, die zich met haar rijk versierde gevels, haar Chapelle des Evêques en haar klooster, een van de mooiste religieuze gebouwen van Frankrijk mag noemen. In de Notre-Dame kathedraal van Verdun mengt

de gotiek zich harmonieus met de romaanse stijl. Flamboyante gotiek is te zien in de basiliek Saint-Nicolas-de-Port en de Notre-Dame van Avioth.In deze religieuze route mogen enkele grote namen niet ontbreken zoals de Saint-Etienne kathedraal van Toul, de Premonstratenzerabdij van Pont-à-Mousson, de abdij van Saint-Mihiel, de priorij van Cons-la-Grandville, de abdijen van Senones, Moyenmoutier en Etival in de Vogezen, de abdijen Saint-Clément en Saint-Vincent in Metz, de Chapelle des Cordeliers in Nancy of de kerk van Sillegny, die men de 'sixtijnse kapel van Lorraine' noemt. Een buitenbeentje is de metalen prefab kerk van Crusnes. En, last but not least, een aanzienlijk aantal versterkte kerken in de Franse Maasstreek en rond Metz, waaronder de opmerkelijke kerk van Saint-Pierrevillers.Het religieuze erfgoed is niet alleen terug te vinden in stenen, ook geschriften maken er deel van uit. Getuigen daarvan zijn

te zien in de bibliotheek van Saint-Mihiel: een graduale uit 1463 (een boek met Latijnse misgezangen), 80 wiegendrukken en het eerste boek dat in 1502 in Lorraine werd gedrukt, het missaal van Toul. Ook in de goedgevulde bibliotheek van Saint-Dié vinden we een graduale en ook een uitzonderlijk geografisch boek uit dezelfde periode: de 'cosmographiae introductio'.

Ligier RichierDe beeldhouwer Ligier Richier werd in Saint Mihiel geboren. In de kerk Saint-Etienne van dit plaatsje besteedde de kunstenaar tien jaar van zijn leven aan het maken van de graflegging, een meesterwerk waarop 13 personages op ware grootte zijn afgebeeld. Ook het retabel in veelkleurige steen van de kerk van Hattonchâtel, Le Transi in de Saint-Etienne kerk van Bar-le-Duc en de Piëta van de kerk van Etain worden aan deze kunstenaar toegeschreven.Een 'Ligier Richier' Route brengt u langs de belangrijkste werken van deze kunstenaar uit de Renaissance.

Toul, kathedraal Saint-Etienne

Nancy, Kerk Saint EpvreEpinal, basiliek Saint-Maurice

15

Schitterende religieuze kunst

Robert SchumanDe Vader van Europa legde de grondbeginselen voor een verenigd Europa in Scy-Chazelles, een vredig dorpje dat uitkijkt over het dal van der Moezel, bij Metz. Het Vaticaan werkt aan zijn zaligverklaring. Het huis van Robert Schuman heeft in 2007 de kwalificatie 'Europees Erfgoed' gekregen.

Sint NicolaasSint Nicolaas, beschermheilige van Lorraine en van de kinderen wordt in Lorraine sinds de Middeleeuwen gevierd op 6 december. Naast andere feestelijkheden rond de heilige man bestaat ook een bedevaart naar Saint-Nicolas-de-Port.

Jeanne d’Arc

Jeanne d'Arc, die men ook 'la bonne Lorraine'

noemt, werd geboren in Domrémy-la-Pucelle. Ze is de bescherm-heilige van Frankrijk en staat symbool

voor patriottisme

en verzet.

Pont-à-Mousson, de Premonstratenzerabdij

Brandschilderkunst in Lorraine Het hoogtepunt van de religieuze brandschilderkunst situeert zich in de 15e en 16e eeuw, met werken van Thibault de Lixheim en Valentin Bousch. Laurent-Charles Maréchal had in de 19e eeuw de grootste brandschilderwerkplaats van Frankrijk in Metz. In Lorraine zijn een aantal prachtige meesterwerken te zien, zoals de 6500 m2 kerkramen van de kathedraal van Metz (ook wel 'de lantaarn van God' genoemd) met werken van Herman van Munster, Valentin Bousch en Marc Chagall. Mooie glas-in-loodramen zijn verder te zien in de kathedraal van Toul, de 'Chapelle des Cordeliers' in Sarrebourg (Chagall), de apsis van de basiliek van Saint-Nicolas-de-Port (1507-1510), de Saint-Maximin kerk in Metz (Cocteau), de kathedraal van Saint-Dié (o.a. Jean Bazaine) en de Saint-Epvre kerk in Nancy.

Basiliek van Saint-Nicolas-de-Port

Metz, kathedraal Saint-Etienne

Sarrebourg, glas-in-loodraam 'La Paix' van Marc Chagall in de franciscaner

kloosterkerk, Chapelle des Cordeliers

© A

dagp

, Par

is 20

05

K u n s t e n t r a d i t i e s

Zeldzame stukkenIn het kristalmuseum van Baccarat kunt u zo'n 1.100 geblazen, geslepen of gegraveerde objecten zien die deels werden versierd met goud of polychroom glazuur. Het zijn zeldzame of oude voorwerpen die van twee eeuwen vakmanschap getuigen.

De blinkende Saint-LouisDe ‘Grande Place’ van het Kristalmuseum, in het hart van de fabriek van Saint-Louis, toont 250 jaar geschiedenis uit de archieven van de fabriek in de vorm van zo’n 2.000 kristallen voorwerpen. Een in scène gezet parcours onthult de geheimen van de vervaardiging van het kristal van Saint-Louis.

Zingend glazuur

De legende van het craquelé uit Longwy vertelt dat het glazuur, de eerste zeven jaar nadat het uit de oven komt, 'zingt'. Grof craquelé noemt men 'drakenschubben', fijn craquelé 'feeënsluier'.

Ter ere van het aardewerkDe dynamische industrieel Paul de Geiger zette Sarreguemines aan de top van de aardewerkindustrie. Zijn woning is een museum geworden dat gewijd is aan aardewerk.

Lorraine is een land met industriële tradities. Liefhebbers van

decoratieve kunsten zullen dat bevestigen. De regionale vakkennis op het gebied van kristal en aardewerk, glaspasta en glazuur, bereikt een niveau dat slechts geëvenaard wordt door de internationale reputatie van de producten. Van meesterlijke kroonluchters tot fijn geslepen glazen, via presse-papiers, de kristalfabrieken van Lorraine hebben altijd gekozen voor kwaliteit en esthetiek. In Saint-Louis-les-Bitche in het uiterste oosten van Lorraine staat overigens de oudste kristalfabriek van Frankrijk die nog steeds bekend staat om haar gekleurd, geslepen, gegraveerd en met fijn goud versierd kristal.Het aardewerk van Lorraine deelt dezelfde smaak voor luxe en esthetiek. Deze branche ontwikkelde zich in de 18e eeuw in Lunéville (1724). Niderviller (1735) onderscheidde zich door luxe tafelporselein en beeldjes te produceren. Longwy heeft zijn bekendheid te danken aan de

aardewerkfabriek Saint-Jean-l'Aigle, die de label 'Duurzaam Ambachtswerk' (Entreprise du Patrimoine Vivant) kreeg, die van de Récollets en de aardewerkmaatschappij (Société des Faïenceries), waar onder meer de beroemde 'cloisonné' gemaakt wordt en de evenzo bekende helblauwe glazuur met craquelé-motieven. Het privé-museum met zeldzame stukken is zeker een bezoek waard. Hetzelfde geldt voor het museum van de aardewerktechnieken in Sarreguemines en het gemeentelijke aardewerkmuseum van deze stad met zijn verzameling keramiek en een prachtige wintertuin. Sarreguemines is bekend om zijn aardewerkproductie, majolica en steengoed (de kwaliteit net onder porselein) en is daarbij een van de hoofd steden van deze prestigieuze industriële kunst. We mogen ten slotte ook het

aardewerk van Lunéville-Saint-Clément niet vergeten en het aardewerk van de Argonne dat uit de fabriek van Les Islettes komt en te zien is in het museum van Rarécourt.

De vervaardiging van aardewerk

Niderviller

17

De kristaltraditie in Lorraine is al vier eeuwen oud. Alles begon toen de eerste creaties van de kristalfabriek Saint-Louis in Saint-Louis-lès-Bitche het daglicht zagen. Blazers en slijpers doen hun werk met passie. In de 'Compagnie des Cristalleries van Baccarat' delen de koninklijke en keizerlijke klanten hun prestige met de beste arbeiders van Frankrijk. Kristal schittert ook in het creatieve Lemberg en in Nancy waar zich de kristalfabriek Daum bevindt. Vannes-le-Châtel met zijn 'Centre européen de recherche et de formation aux arts verriers' en Meisenthal met het 'Maison du verre et du cristal' en zijn bekende kerstballen mogen in deze lijst zeker niet ontbreken.Tenslotte horen ook de werknemers van de kristalfabrieken van Hartzviller in de Franse

Moezelstreek en Portieux in de Vogezen tot de creatieve kristal- en glasblazers van Lorraine.

Luxe tafelkunstLuxe tafelkunst betekent in Lorraine vooral tafelgerei (Baerenthal, Les cou-verts de Darney) en tafellinnen uit de Vogezen, hoofdzakelijk uit de streek van Gérardmer (Le Jacquard Français, Anne de Solène, Linvosges, Garnier Thiébaut, Les Tissages Claude).

Kant is te zien in Mirecourt. U kunt hier een museum bezoeken waar enkele gepassio-neerde mensen de kunst van het kantklossen tonen. Kant is ook een creatieve activiteit

in Lunéville, dankzij de bedrevenheid van parelborduursters.

Meesters van kristal- en aardewerkkunst Meesters van kristal- en aardewerkkunst

Saint Louis, het Botticelli servies

Art Nouveau: nieuwe kunst en oude tra dities

Violen en muziekMirecourt is de hoofdstad van de vioolbouw, een activiteit die er ontstond in de 18e eeuw. Daarbij kan de bezoeker in Mirecourt ook het originele 'Maison de la Musique Mécanique' ontdekken.

Epinal: een levende traditievan prenten

Epinal staat sinds de 18e eeuw synoniem voor de productie van prenten, doordat een zekere Jean-Charles Pellerin deze activiteit hier opstartte. De prenten werden in die tijd huis-aan-huis door marskramers verkocht. Ook vandaag de dag wordt de traditie in stand gehouden dankzij de creativiteit van nieuwe illustratoren die het werk van 18e eeuwse tekenaars als Rabier, Job en Galco voortzetten. De prentdrukkunst is te zien in de zogenaamde 'Imagerie d'Epinal' en het nabijgelegen Prentenmuseum.

gebrandschilderde ramen tonen. Nancy heeft uiteraard ook museum van de School van Nancy. Dat is gevestigd in een voormalige woning van Eugène Corbin. In het museum voor Schone Kunsten kunt u tevens een uitzonderlijke verzameling van de Manufacture Daum bewonderen.

Nancy was baanbrekend voor de Art Nouveau in Europa. Het

avontuur dat rond 1900 leven werd ingeblazen door vier geniale kunstenaars, mondde uit in de School van Nancy. Tientallen kunstenaars en industriëlen maakten er deel van uit. De nieuwe stijl uitte zich bijvoorbeeld in het werk van Emile Gallé. Op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1889 kreeg hij, na 27 jaar geoefend te hebben in Meisenthal,

samen met Louis Majorelle eindelijk erkenning voor zijn werk.Gallé's specialiteit was het glas. Hij vond zijn inspiratie in de natuur. Zijn devies was: 'altijd vernieuwen, nooit kopiëren'. Hij bleef die gedachte trouw toen hij later ook meubelen ging maken die met beeldhouwwerk en inlegwerk waren verfraaid.Zijn leerlingen en aanhangers droegen verder bij aan de verspreiding van de internationale reputatie van de School van Nancy. Glas- en houtbewerkers, keramisten, graveerders, beeldhouwers en architecten stortten zich in de Art Nouveau. De natuur bleef de bron van ideeën voor de aanhangers van het devies: 'mijn wortels liggen in het bos', waarmee ze het gevestigde academisme grondig

overhoop gooiden. Enkele voorbeelden van Art Nouveau artiesten zijn glasbewerker Antonin Daum, Jacques Gruber en zijn gebrandschilderd glas, de schilder Victor Prouvé, Eugène Vallin en Louis Majorelle en hun meubelen met gebeeldhouwde waterlelies of orchideeën. Deze kunstrichting werd ook gedragen door architecten zoals Victor Prouvé, Lucien Weissenburger, Joseph Hornecker, Henri Gutton en George Biet. Om de meesterwerken van deze originele en 'naturalistische' architectuur te ontdekken, zijn in Nancy stadswandelingen uitgezet die de bezoeker prachtige gevels, woningen, cafés (zoals Brasserie Flo-Excelsior), etalages en

Nancy, glasraam van H. Bergé, museum van de School van Nancy

Nancy, Villa Majorelle

19

Art Nouveau is ongetwijfeld een van de grootste publiekstrekkers in het kunsttoerisme van Lorraine. Dat is vooral te danken aan de School van Nancy waarmee de stad toonaangevend werd in Art Nouveau. Maar Art Nouveau is ook op andere plaatsen te bewonderen zoals een apotheekgevel in Commercy of het stadhuis van Euville. Ook in Metz is Art Nouveau te zien. De 'nieuwe stad' van Wilhelm II vertoont namelijk alle historische en nieuwe stijlen, van gotiek tot Art Nouveau (Jugendstill in Duitstalige landen, modern style in het Verenigd Koninkrijk). Art Nouveau duikt verder op in het 'Parc de la Garenne' in Liverdun, in Longwy en het email, in Epinal waar men enkele Art Nouveau woningen ontdekt, in Meisenthal en Sarreguemines waar de stijl de productie heeft beïnvloed.

Nancy, eetkamermeubilair van Vallin, museum van de School van Nancy

HerinneringIn Ventron toont het textielmuseum de activiteiten die ooit een prominente plaats in de economie van de Vogezen hadden: mechanisch weven, industrieel spinnen van katoen en bewerking van linnen.

KlompenHoutbewerking heeft in Lorraine veel gezichten. In de Vogezen maakt men houten decoratieartikelen, speelgoed en zelfs klompen.

K u n s t e n t r a d i t i e s

Daum, vaas met waterjuffers en boterbloemen, 1904

Longwy, Europees Technologie College, gebrandschilderd raam van Majorelle

Majorelle, lamp met

waterlelies

Daum, vaas met druiven,1908

O n t s p a n n i n g

SportiefNaast het kuurcentrum biedt Vittel ook een golfterrein, een paardenrenbaan, wandelpaden en een uitgestrekt bos.

Een unieke scheepsliftDe scheepslift van Saint-Louis/Arzviller functioneert als een echte lift… maar dan voor schepen! Dit industriële kunstwerk is uniek in Europa. Het vervangt 17 sluizen en overbrugt 45 meter. Zo krijgen schippers een volle dag tijdswinst.

Thermapolis en Villa PompeïWellnesscentrum Thermapolis in Amnéville biedt een waterparcours van 35° C, hammams, sauna's en warme marmerbaden. Lichaamsverzorging, sportief ontstressen, gezondheidskuren, afslankbehandelingen en kuren à la carte worden aangeboden in de nabijgelegen Villa Pompeï, waarvan de architectuur geïnspireerd werd door het oude Rome.

CalodaéPlombières-les-Bains biedt het Calodaécomplex met de galerie Jutier, stoombaden in een Romeins zweetbad en andere behandelingen. 21

De meren van Lorraine hebben in alle seizoenen hun aantrekkingskracht. Of ze nu natuurlijk ontstonden (Gérardmer, Longemer, Retournemer ...), een beetje hulp kregen van de mens (Blanchemer, Lispach, Corbeaux ...) of gewoon kunstmatig zijn aangelegd (Pierre-Percée, Madine, Bouzey ...), aan schoonheid en rust ontbreekt het niet.

een neobyzantijnse stijl met een casino in Art Nouveau. De meer recente fonteinen in geëmailleerde lavasteen en Carrarisch marmer die in het centrum van Contrexéville werden geïnstalleerd, bevestigen een trend naar vernieuwing.

De kuuroorden in Lorraine leggen evenveel nadruk op

ontspanning en natuurlijke omgeving als op gezondheid. In Amnéville-les-Thermes, het meest recente kuuroord, komt water van 41° C uit een bron die 900 m diep ligt. Hier worden aan het water pijnstillende en ontstekingswerende eigenschappen toegeschreven.Het in een groene omgeving gelegen Bains-les-Bains is

de antistress specialist. Hier worden behandelingen gegeven ter verlichting van de combinatie reuma en hart- en vaatziekten.De reputatie van Contrexéville, die de hoofdstad van de slanke lijn wil worden, werd al gevestigd in de 18e eeuw. Het water van de bronnen 'Souveraine' en 'Pavillon' blijkt heilzaam voor lever- en nierziektes.In Plombières-les-Bains spuit water omhoog uit maar liefst 27 bronnen. De temperatuur van het water ligt tussen 57° C en 84° C. Het heeft heel wat eigenschappen: antispasmodisch, pijnstillend, ontstekingswerend, ontspannend, kalmerend en aderverwijdend. In Vittel verzorgt men reuma,

aandoeningen van de urinewegen en spijsverteringsproblemen. Vittel biedt tevens ontspanning, wellness en schoonheidsverzor-ging in volledig vernieuwde thermen, die in een uitzonderlij-ke groene omgeving liggen.De architectuur van de kuuroorden is ook de moeite waard. Plombières-les-Bains, de stad met de duizend balkons, is een mooi voorbeeld. In Vittel werd het kuuroord gebouwd door Charles Garnier, die tevens architect is van de Opera van Parijs. César en Bluysen bouwden er grote hotels. Contrexéville heeft een totaal vernieuwd kuurcentrum, dat in het begin van de 20e eeuw gebouwd werd in

Vittel, douche met etherische oliën

RiviertoerismeIn Lorraine is water alom aanwezig. Naast de meren en rivieren vol forel in de Vogezen, zijn ook de meren van Madine, Stock, Mittersheim, Messein, Gondrexange of Lindre te noemen. Het laatstgenoemde meer is de moeite waard vanwege de grote variatie aan vogelsoorten. De Moezel, de Meurthe, de Maas en een dicht netwerk van andere waterwegen vervolmaken dit aanbod, tot

groot genoegen van hengelaars en andere watersportliefhebbers.Op de kanalen van Lorraine zijn individuele vaartochten per boot mogelijk,

dankzij bootverhuurders (Fontenoy-le-Château, Dun-sur-Meuse, Niderviller, Hesse, Lagarde, Lutzelbourg, Mittersheim, Languimberg). Het is ook mogelijk om een georganiseerde vaartocht te maken vanuit bijvoorbeeld Verdun, Metz, Thionville, Nancy, Epinal, Charmes, Fontenoy-le-Château, Sarreguemines...

Water, een waard evolle natuurlijke rijkdom

Contrexéville

Lac des Corbeaux

Het meer van Retournemer

O n t s p a n n i n g

Tijd voor sensatieAls het op emotievolle belevenissen aankomt, weet Lorraine van wanten. Haar luchtruim leent zich voor tal van sensatiesporten: luchtballonvluchten, paragliding en parachutespringen, deltavliegen, vluchten met ulv of sportvliegtuigen. Ook aan watersportmogelijkheden

ontbreekt het niet: windsurfen, kajak of kanovaren op rivieren zoals de Moezel of op competitieparcours, roeien, waterskiën, duiken; er is keus genoeg. Klimsporten worden beoefend op natuurlijke of kunstmatige rotswanden, en zelfs aan lief-hebbers van speleologie is gedacht. In Claudon ligt een elastiek klaar voor

bungeejumpers. Voor avontuur met kleine a kan men terecht in de avonturenparken van Amnéville, Bitche, Epinal, La Bresse, Gérardmer, Pierre-Percée of Vittel, Fantastiocable van Bol d'Air in La Bresse. Ten slotte behoren de zomerse rodelbanen, de kartingpistes op circuit en op gras, de motor trial in La Bresse en quadrijden tot de mogelijkheden.

23

Lorraine biedt veel mogelijkheden voor een geslaagde sportieve

vakantie. Wandelliefhebbers beschikken in de Vogezen over maar liefst 17.000 km wandelpaden. Hier vergemakkelijkt het dichte net van bewegwijzerde paden de kennismaking met een rijke flora (lelies, orchideeën, vingerhoedskruid, valkruid, zonnedauw) en een soms ongewone fauna zoals de gems. Ook de liefhebbers van paardrijden en mountainbiking zullen de aangepaste routes waarderen.De toppen van de Vogezen zijn niet de enige plaatsen waar deze activiteiten beoefend kunnen worden. Zo'n 4500 km GR-paden (Lange Afstand Wandelingen), 950 km circuits voor mountainbikes en 850 km ruiterroutes doorkruisen Lorraine. Ook de aanwezigheid van de zogenaamde 'Voies Vertes' mag niet vergeten worden.

Men kan er in alle veiligheid fietsen, mountainbiken of rolschaatsen. In Lorraine wordt ook aan de kinderen gedacht. Leuke activiteiten, speciaal voor hen, schieten als paddestoelen uit de grond en bieden vertier voor de hele familie.Origineel is de fietslorrie in de vallei van de Mortagne in Magnières en in Vigy. Het fietsen op de trainrails gebeurt in alle rust. Al even rustig is bijvoorbeeld een huifkartocht in de Franse Maasstreek of een begeleide

tocht met ezel of lama in het gebergte van de Vogezen. Een tochtje met de bostrein van Abreschviller of de trein van de vallei van de Canner tussen Vigy en Hombourg-Budange is ook een leuke optie.Bij dit overzicht mogen we ook de diverse attractieparken niet

vergeten, zoals Amnéville dat een kwaliteitsvolle dierentuin en een fantastisch aquarium heeft. Ten slotte kunt u in het tropische aquarium van het Aquarium Museum van Nancy flora en fauna uit alle wereldzeeën zien.

Feestelijk AmnévilleMet 1.350 dieren uit de 5 werelddelen, een tropisch Vivarium en Pinguïnland is de prachtige dierentuin van Amnéville een van de publiekstrekkers van deze stad, die daarbuiten ook talrijke andere voorzieningen (casino, kuuroord, ...) en activiteiten biedt.

Land van avontuur, rillingen en actie

Een kleurrijk evenementDe in Metz geboren Pilâtre de Rozier testte in 1783 in Parijs de uitvinding van de gebroeders Montgolfier. Lorraine houdt deze gebeurtenis levendig met het evenement 'Mondial Air Ballons',

samen met Albuquerque de grootste meeting ter wereld. Het tweejaarlijkse evenement vindt plaats in Chambley, tussen Metz en Nancy, in het hart van het regionale natuurpark van Lorraine.

Lispach

26 golfbanen in Lorraine!17 golfclubs bieden in Lorraine 26 interessante banen met een mooie ligging, met een totaal van 325 holes: twee golfbanen van 9 holes, een van

10 holes, tien van 18 holes, drie van 27 holes en een van 36 holes. Er is geen golfer die in Lorraine niet

aan zijn trekken komt!!

De 'Fantasticable' van Bol d'Air (La Bresse)

Dikke pret in Walygator Parc!Het groene pretpark in Maizières-les-Metz, dat van de alligator, vermaakt zowel groot als klein met 57 leuke attracties. Dit jaar zijn er een aantal nieuwe attracties bijgekomen zoals een groot Rad, een Twister en een bonte Octopus. En natuurlijk extra shows en voorstellingen om de dag 'far out' te maken!

FraispertuisIn Jeanménil, midden in de bossen van de Vogezen, garandeert het park van Fraispertuis een echte westernsfeer. De plaats wordt zeer op prijs gesteld door families die op zoek zijn naar groen en sensaties.

Houttreintje van Abreschviller

O n t s p a n n i n g

Het witte Lorraine heet Vogezen. In dit gebergte worden

alle vormen van wintersport beoefend. Alpine ski, langlaufen en zelfs toerskiën behoren tot de mogelijkheden, terwijl men kan profiteren van een mooie omgeving, waarin bossen, bergkammen, valleien en mooie uitzichten elkaar opvolgen.Ook snowboardfaciliteiten, nachtelijk skiën en skiën bij dageraad horen thuis in het aanbod van de Vogezen.Langlaufers worden verwend in de Vogezen. Er zijn meer dan 300 km bewegwijzerde en aangestampte loipes. Ze zijn uitstekend geschikt voor uitstapjes met het hele gezin, en voor meer ervaren langlaufers en skaters. Ook wandelen met

sneeuwschoenen, biatlon en sleeën, dat aan de basis lag van de wintersporten in de Vogezen, wint opnieuw aan belangstelling.Daarbij beschikken de Vogezen over ervaren professionelen, skileraren en gediplomeerde berggidsen die u begeleiden tijdens originele uitstappen, zowel overdag als 's nachts. Liefhebbers van sensaties kunnen zich wagen aan nog meer originele praktijken, zoals winters valschermvliegen, skiwind of snowfunboard, leren sneeuwscooteren op een speciale baan of ijswandklimmen. Het zijn activiteiten die bewijzen dat de Vogezen veel meer te bieden hebben dan het gebergte laat vermoeden.

BivakEen bivak delen op een heuvelrug of een nacht in een iglo doorbrengen mag men een originele ervaring noemen. Maar na een dag van fysieke inspanning zal een gezellige avond in een ferme-auberge vervolgens prima bevallen.

Sneeuwscooter

In het kleine skioord Poli, in Xonrupt-Longemer, kan men een rit maken met een sneeuwscooter op een speciaal ingericht circuit. Ook op de Col de Grosse Pierre in La Bresse is deze activiteit mogelijk.

Kitesurf en abseilenJe laten trekken door een vlieger met je voeten op een surfplank, sensationeel! Abseilen van besneeuwde rotswanden, spannend! Kitesurf en abseilen, maar dan 's winters, zijn sporten in opkomst in het bergmassief de Vogezen. De hoge graslanden en ongerepte sneeuw aan je voeten… Zonder meer sensatierijk en energieverslindend, maar zeker belonend voor liefhebbers van blikverruimende activiteiten!

Verse sneeuw in de Snow Hall Een indoorskipiste, met onder alle weersomstan-digheden poedersneeuw gegarandeerd. De Snow Hall van Amnéville heeft voor iedere skiër, begin-ner en gevorderde, een helling. 500 meter niet te versmaden skiplezier.

Avond- en ochtendskiElke zaterdag en zondag kan men zich vanaf 6 uur 's ochtends aan een afdaling wagen

op het skigebied van La Bresse - La Schlucht - Le Hohneck, dankzij het zogenaamde arrangement 'aurore' dat ook een ontbijt inhoudt.

Ook kunnen sommige skidagen verlengd worden met verlichte, en soms muzi-kale pistes en het arrangement 'ski nocturne' dat de stations van La Bresse Hohneck en 'La Mauselaine' in Gérardmer voorstellen.

25

De gezellige skioorden van de Vogezen liggen tussen de 650 en 1.366 meter hoog. Zowel beginners als gevorderden komen hier aan hun trekken op pistes met verschillende moeilijkheidsgraden.

Niet minder dan 93 skiliften waarvan 10-stoeltjesliften bedienen meer dan 120 pistes, verdeeld over La Bresse, Gérardmer, Ventron, Bussang, Saint-Maurice-sur-Moselle, Le Valtin en Xonrupt-Longemer. De skioorden beschikken samen over zo'n 350 sneeuwkanonnen.

Witte tapijten onder een blauwe hemel

Les Bas-Rupts

G a s t r o n o m i e e n s t r e e k p r o d u c t e n

Op gastronomisch gebied staat Lorraine vooral bekend om

haar zoete specialiteiten. De 'stekelige' en met likeur gevulde 'chardon (distel) lorrain' uit Nancy en de bergamotsnoepjes met hun onnavolgbare geur dragen daartoe bij, net zoals de macarons, de madeleines en suikerbonen (dragées) waar bekende Fransen als Charles De Gaulle of Marcel Proust gek op waren.De natuur geeft de grondstoffen voor al dat lekkers. Daarvan getuigt de mirabel. Lorraine is de grootste producent van dit gele pruimpje. Verwerkt als jam zorgt het voor een heerlijk ontbijt, maar het is ook terug te vinden in nagerechten zoals taarten, soufflés en gegratineerde desserts. Verder worden zoete smaakpapillen bevredigd door kwetsen, bosbessen, bramen, frambozen, en de aardbeien van Woippy. Het ijs van Plombières, met kirsch en gekonfijte vruchten, is een vorstelijk nagerecht.In deze subtiele opsomming mogen we de 'kaviaar uit Bar' niet vergeten. Dat is de naam die men gaf aan een bijzondere jam uit Bar-le-Duc. Hij is gemaakt van witte of rode

aalbessen die ontpit zijn met een ganzenveer. Deze traditie dateert al van 1344. De jam bekoorde destijds de kasteelbewoners van Versailles en later Victor Hugo en Alfred Hitchcock.Om het aanbod compleet te maken, kunnen de snoepjes uit de Vogezen met dennensap-smaak nog genoemd worden, de craquelines en visitandines van Nancy, de amandelkoekjes en rotsjes van Saint-Mihiel en de dennenhoning. Deze honing heeft zelfs een gecontroleerde herkomstbenaming. Banketbakkers en chocolademakers trachten elkaar de loef af te steken met ingenieuze creaties. Zo maakt men amandelpastasnoepjes met een kern van likeur in de vorm van mirabellen en kruidkoek met de contouren van Sinterklaas in het begin van december.

De Bergamot­snoepjes van NancyBergamotsnoepjes worden gemaakt met natuurlijke extracten van de bergamotvrucht. De bergamotboom is door toeval ontstaan in Calabrië, na een intieme ontmoeting tussen een wilde sinaasappelboom en een citroenboom.

MacaronDe naam macaron komt van het Venetiaanse 'macarone' wat fijne pasta betekent. De macaron dook op in Lunéville toen Charles III, de hertog van Lorraine, in het huwelijk trad met Claude de France. Dit ingewikkelde en geheimzinnige koekje van eiwit, suiker en amandelen wordt zowel in Boulay als in Nancy gemaakt.

MadeleineDe Madeleine van Commercy is een befaamde ambassadrice van Lorraine. De streek mag ook rekenen op de al even smakelijke Madeleine van Liverdun.

Suikerbonen (dragées)De suikerboon van Verdun was het officiële geschenk van het gelijknamige bisdom. Henri III kreeg er 12 dozen van op 13 februari 1575 toen hij in Reims gezalfd werd. Een Frans spreekwoord zegt: 'Il n'est de dragée que de Verdun'.

27

"Het geluk bestaat, ik heb het gevonden. Het weegt 14,3 gram (pit inbegrepen) en komt uit Lorraine. Ik heb het over de fraaie mirabelpruim. Over haar oorsprong weet men weinig. Men weet alleen maar dat Lorraine de enige streek ter wereld is waar zoveel mirabellenbomen bij elkaar staan. De mirabel past bij zowel bladerdeeg als kruimeldeeg. Voor zover ik weet is het de enige jam die onvergetelijke herinneringen nalaat. Fris of in een gekoeld glas geserveerd, ademt

mirabellenbrandewijn alle subtiliteiten uit van het fruit. Is het niet fascinerend dat een klein vruchtje zoveel vreugde kan bezorgen?"

Jean-Pierre Coffe, bekende Franse journalist en schrijver

Al het lekkers van Lorraine

Au Pampre d'Or, ijsparfait met flinters limoenschil (parfait glacé aux zestes de citrons verts)

Het ontpitten van aalbessen

Het Huis van de gezusters Macarons, Nicolas Génot

Les Pissenlits, Bosbessenbluf tussen pistachekoekjes

met een saus van schapenmelk en frambozen

G a s t r o n o m i e e n s t r e e k p r o d u c t e n

Restaurants met topgastronomie, fermes- auberges,

tables d'hôtes: het culinaire Lorraine is rijk aan goede adressen. Dankzij de talrijke lokale producten ontpoppen de chef-koks zich vaak als echte kunstenaars. Soms wordt een wildgerecht opgewaardeerd

met truffels, soms met eekhoorntjesbrood of morieljes. Op een andere plaats krijgt konijn in mirabellengelei concurrentie van karper met zeekraal uit het zoutrijke 'Pays du Saulnois'. De 'vin gris' van de Côtes de Meuse vinden we in een stoofpotje van forel, de pinot noir van de Côtes de Toul bij een runderwang of gekarameliseerde kalfsschenkel. En dan is er nog het haantje à la Capucine, de hartige taart van Neufchâteau en de verschillende, heerlijke forelgerechten. Het kenmerkende aan de stoofpot van Lorraine is de mengeling van varkensvlees en kool, waaraan prei, wortelen, aardappelen, rapen,

bruine bonen en kruiden zijn toegevoegd. Dit populaire gerecht wordt bereid en gepropageerd door de kenners van de 'Confrérie de la Potée Portoise' uit Saint-Nicolas-de-Port.De alom bekende Quiche Lorraine is de echte ambassadrice van de regionale gastronomie. Ondanks de eenvoudige ingrediënten (spek, room en eieren) is dit gerecht wereldwijd bekend.In de Vogezen wordt op de boerderijen nog steeds het zogenaamde 'repas marcaire' geserveerd. Op het menu: vleestaart en aardappelen met ui en rookvlees, munster of géromékaas en bosbessentaart. Lekker na een lange wandeling.

29

Pasteur deed een deel van zijn onderzoeken over het gisten in de brouwerij Tourtel

in Tantonville en misschien was dat wel een voorteken. Lorraine is vandaag het derde bierproductiegebied van Frankrijk. De streek telt tal van ambachtelijke, boerderij- en microbrouwerijen. Alles over bier kunt u zien in de biermusea in

Stenay, Ville-sur-Illon en Saint-Nicolas-de-Port. Ook op wijngebied heeft Lorraine het nodige te bieden met de Vins de Moselle, de Côtes de Meuse en Toul. De bekende 'Gris de Toul' kreeg in 1998 een gecontroleerde herkomstbenaming. In het zuiden van de Vogezen bereiden verschillende wijnbouwers

de zogenaamde 'petits crus'. Bloemen, fruit en wilde planten worden vermengd in drankjes die als aperitief of als pousse-café worden gedronken. De likeurstokers van Lorraine zijn specialisten op het gebied van brandewijn en maken van mirabellen, pruimen, frambozen, elsbessen, en elke andere fruitsoort de lekkerste drankjes.

Gezellige drankjes

Kazen en vleeswaren

Lorraine produceert kazen als de Vachelin, de Brouère en de Munster-Géromé

die al bestaat sinds de Middeleeuwen en nu een gecontroleerde herkomstbenaming heeft. Ook gerookt vlees en andere vleeswaren vormen een culinair uithangbord: ham, patés, bloedworst en een hele reeks typische streekworsten zoals fuseau lorrain, magot, chaudin en 'andouilles' van Val d'Ajol.

Een pittige gastronomie

De Quiche Lorraine van Jean-Pierre CoffeIngrediënten voor 4 personen:350 g kruimel- of bladerdeeg, 200 g gerookt spek, 4 eetlepels room, 4 eieren, peper uit de molen (5 slagen)

Bereiding: Verwijder het zwoerd en snijd het spek in kleine blokjes. Bak de spekjes in een bakpan zonder vet toe te voegen.Verwarm de oven voor op 220 °C (th. 7).Vet een taartvorm in. Bedek de bodem met het uitgerolde deeg. Prik met een vork gaatjes in het deeg.Klop in een kom de eieren los als voor een omelet. Voeg de room toe en roer door. Voeg peper toe.Ik voeg liever geen zout toe aan gerechten met gerookt spek, dat op zichzelf al zout genoeg is.Giet het eiermengsel en de gebakken spekjes over het deeg.Bak 25 minuten in de oven. Prik eventuele bellen aan het oppervlak door met een vork.Haal de quiche uit de oven en uit de taartvorm. Meteen serveren!

Jean-Pierre Coffe

L'Arnsbourg, Jean-Georges

en Cathy Klein

Bieren uit Lorraine

Jean-Claude en Stéphane Schneider

ontvangen u in de Auberge Saint Walfrid

A l'Orée du Bois, Paul Aguesse

De Arnsbourg, Cappuccino à la Quiche Lorraine

Het kasteel van Adoménil

A l'orée du Bois, Geflambeerde rivierkreeftjes, julienne van verse truffel

e v e n e m e n t e n

SinterklaasHet feest van de beschermheilige van Lorraine wordt al sinds de Middeleeuwen gevierd op 6 december. Vermeldenswaardig is de prachtige fakkelprocessie bij de basiliek van Saint-Nicolas-de-Port en de kleurrijke optochten in Nancy en Epinal.

Het narcissenfeest in GérardmerEen tweejaarlijkse gebeurtenis die plaats vindt in april in Gérardmer. De aanleiding deed zich voor in april 1934, toen een een paar motorrijders het idee kregen om hun motoren te versieren met narcissen. Daarop volgde bij 1935 het eerste narcissenfeest.

Het mirabellenfeest in MetzDit evenement, dat eind augustus plaats vindt, ontstond na de oorlog. Het gaat gepaard met een poëziewedstrijd rond het fruit, een grote markt met streekproducten, de verkiezing van de Mirabellenkoningin, een bloemencorso en vuurwerk.

Er zijn er teveel om op te noemen. Wie houdt van populaire feesten

of culturele evenementen, komt in Lorraine niets tekort.De tradities uiten zich vooral in de mirabelfeesten (in augustus in Metz), het narcissenfeest (Gérardmer) en het Sinterklaasfeest, maar ook in de talrijke en vaak feeërieke kerstmarkten (Metz, Plombières-les-Bains ...), de houthakkersfeesten in de Vogezen en het feestelijke Sint-Jansvuur in juni in de Hoge Vogezen.Tijdens de zogenaamde 'Meizondagen' in de Franse Maasstreek laten honderden vrijwilligers een honderdtal beroepen uit de 19e eeuw herleven. In het boekendorp Fontenoy-la-Joûte, de Franse versie van Bredevoort in Nederland en Redu in België, staat uiteraard het boek centraal, zowel bij boekenwinkels en

handelaars in tweedehandsboeken als bij de activiteiten die er georganiseerd worden. Een feestelijke stemming is er ook op Fantastic'Arts, het griezelfilmfestival van Gérardmer (januari), tijdens het Venetiaanse Carnaval van Remiremont (februari) en het Jazzfestival van Commercy (eind april), tijdens het Vestingfeest in Montmédy (begin mei), op het festival 'Rues et Compagnies' in Epinal, op het festival RenaissanceS in Bar-le-Duc (begin juli), tijdens de Zomerfeesten van Bitche, in het Volkstheater in Bussang (tijdens de zomer), in Metz tijdens de zogenaamde Boekenzomer en in Epinal ter gelegenheid van het Prentenfestival. Het literaire evenement 'Le Livre sur la Place' in Nancy (september), het muziekspektakel 'Nancy Jazz Pulsations' (oktober), het evenement 'Les Larmes du Rire' in Epinal (oktober), het

Internationaal festival van de Geografie in Saint-Dié (oktober), het festival van de Italiaanse film in Villerupt (eind oktober-begin november) en het festival van de Arabische film in Fameck vullen het lijstje aan.Ook de natuur inspireert tot culturele en populaire ontmoetingen. Te noemen zijn de luchtballonnenmeeting 'Mondial Air Ballons' in het Regionaal natuurpark van Lorraine, 'Le Vent des Forêts' dat

een aantal kunstenaars samenbrengt in het bos van Lahaymeix (juli), of nog het Internationaal Festival van houtsculpturen in La Bresse (mei).Ten slotte is er nog het grote originele verrassingsfeest 'La Fête des Inattendus' in het kasteel van Malbrouck in augustus en de speciaal voor kinderen georganiseerde zomerevenementen in het dierenpark van Sainte-Croix.

Smakelijk!Het evenementenaanbod van Lorraine vergeet ook de fijnproevers niet. Tijdens het Visfeest in Lachaussée (november) wordt het plaatselijke meer leeggemaakt en gevist op voorouderlijke wijze. En dan zijn er nog de gastronomische evenementen zoals de 'Foire aux Andouilles' van Val d'Ajol (februari), de 'Foire aux Grenouilles' (kikkers) van Vittel (april) en het feest van de Paté lorrain in Baccarat (september), om er maar een paar te noemen.

31

Metz, concert van M. Rostropovitch in het Arsenal

Manderen, kasteel van Malbrouck,

festival van de ‘Inattendus’

Het boekendorp Fontenoy la Joûte

Bussang, volkstheater

Gérardmer, festival

‘Fantastic'Arts’

Chambley, Mondial Air Ballons

Meurthe-et-Moselle en de Franse Moezelstreek: straattoneel 'Au Pied des Citadelles'

Epinal, festival ‘Rues et compagnies’

Azannes, ‘Les Dimanches

de Mai en Meuse’

Moezel, de ‘Route des Orgues’

Petite-Rosselle, Klank- en lichtshow 'Les Enfants du charbon'

Mirabellenfeest

in Metz Het Narcissenfeest in Gérardmer

Rhodes, park van Sainte-Croix ‘L'été des enfants, Histoires d'animaux’

Nancy, feest van Sint-Nicolaas

Bliesbruck-Reinheim, ‘Vita Romana’

Kerstmarkt

in Metz

Middeleeuwse feesten in Blâmont

Nancy Jazz PulsationsLorraine heeft een goed gevulde evenementenkalender. Een greep uit het aanbod: De aflossing van de wacht van het Prinsdom Salm in Senones (zomer), klank- en lichtspel 'Des Flammes à la Lumière', waarbij zo’n 550 vrijwilligers, inclusief 300 figuranten, de Slag van Verdun doen herleven. En verder het middeleeuwse feest van Rodemack (juli) en ook de Gallo-Romeinse (juni) of Keltische feesten (september) die georganiseerd worden op het Europese archeologisch park van Bliesbruck-Reinheim. Verdun, ‘Des flammes ... à la lumière’

Evenementen in LorraineEvenementen in Lorraine

Venetiaans carnaval in

Remiremont