Logistiek vastgoed in cijfers...

Logistiek vastgoed in cijfers 2013

Statistiek van de Nederlandse markt voor distributiecentra en opslagruimten

Drs. R.L. Bak

Colofon

SamenstellingR.L. Bak

Grafische vormgeving en illustratiesKaartbeeld, Scherpenzeel

OmslagAtelier van GOG, Amsterdam

FotografieGoodman, Amsterdam

ISBN/EAN: 978-94-90915-05-6

Bronvermelding is verplicht

BestelinformatieVerkrijgbaar bij:NVM BusinessFakkelstede 13431 HZ NieuwegeinTelefoon: (030) 608 51 85

3

Het is overbodig erop te wijzen dat logistiek vastgoed zich in een grote belangstelling mag verheugen. Niettemin ontbreekt een goede statistische waarneming van hetgeen in Nederland tot stand is gebracht. Dat geldt niet alleen ten aanzien van de omvang en structuur van het aanwezige gebouwenbestand, maar ook voor wat betreft de geldende vraag- en aanbodverhoudingen, de gerealiseerde huurprijzen en de beleggingsmarkt.Het is echter wenselijk dat een ieder die betrokken is bij de ontwikkeling en realisatie van logistiek vastgoed, op een eenvoudige en snelle manier kennis kan nemen van de veelheid van gegevens die deze markt kenmerken. Het voorliggende boekje heeft tot doel in deze lacune te voorzien. Daarbij is gekozen voor een opzet die nagenoeg identiek is aan die welke wordt gehanteerd voor Kantoren in Cijfers.

De auteur is ervan overtuigd dat dit boekje over logistiek vastgoed door zijn praktische opzet en indeling al snel onmisbaar zal blijken voor makelaars, adviseurs en marktonderzoekers. Bovendien kan het van nut zijn bij de snelle oriëntering ten behoeve van beleidsbeslissingen die door projectontwikkelaars, beleggers en financiers genomen moeten worden. Een woord van dank gaat uit naar NVM Business, die onderhavige publicatie mogelijke maakte, en naar Goodman Nederland, die het fotomateriaal beschikbaar stelde.

Drs. R.L. Bak

Woord vooraf

5

Woord vooraf 3

Lijst van tabellen 7

Voorraad 9Bouwkosten 27Vraag 31Aanbod 43Huurprijzen 51Beleggingen 55Rendementen 61

BijlageGrote gemeenten in Nederland 65Indeling van Nederland in 66Corop-gebieden

Trefwoordenregister 67

Inhoud

7

Voorraad1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern

Bouwkosten1 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra2 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra exclusief fundering

Vraag1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel

Aanbod1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel

Huurprijzen1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed

Beleggingen1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger

Rendementen1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen

Lijst van tabellen

9

Als basismateriaal voor de statistiek over de voorraad logistiek vastgoed dienen data die zijn verkregen door eigen waarneming, waarbij de grootte van de voorraad alsmede de samenstelling ervan door een inventarisatie per woonkern is vastgesteld. Een belangrijk hulpmiddel is de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), een door het Kadaster beheerde objectendatabase.

Alleen gebouwen met een oppervlakte boven de 2.500 vierkante meter zijn geïnventariseerd. Als oppervlakte-eenheid is het verhuurbaar vloeroppervlak (v.v.o.) genomen. Ultimo 2012 telde Nederland 1.485 logistieke gebouwen.

In tabel 4 en 5 van deze publicatie zijn uitsluitend die gemeenten en woonkernen opgenomen met een logistieke voorraad van 10.000 vierkante meter en meer.

Tegen de ‘voorraad’ kunnen ook andere statistische gegevens worden afgezet, zoals het ‘aanbod’ voor de berekening van de leegstand en de ‘vraag’ voor de vaststelling van de verhuisdynamiek.

Begripsomschrijvingen

Concentratiegetal De regionale spreiding van logistiek vastgoed kan worden berekend met behulp van concentratiegetallen. Een score van 100 betekent dat het aandeel dat een gemeente in logistiek vastgoed heeft, gelijk is aan het nationaal gemiddelde. Een score lager dan 100

duidt op een ondervertegenwoordiging en een score hoger dan 100 op een oververtegenwoordiging. Het concentratiegetal ontstaat door vermenigvuldiging van de concentratie-index met 100. De concentratie-index is hier berekend volgens de formule:[voorraad Corop X/voorraad Nederland]/[oppervlak Corop X/oppervlak Nederland]

Distributiecentrum Onder een distributiecentrum wordt verstaan een grootschalige bedrijfsruimte voorzien van laad- en loskuilen waarin verschillende logistieke diensten worden uitgevoerd, zoals opslag, overslag en groupage.

Logistiek vastgoed Bedrijfsruimten geschikt voor logistieke functies. Hiertoe worden gerekend distributiecentra en (grootschalige) opslagruimten.

Verhuurbaar vloeroppervlak Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580.

Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Distributiecentra die nog kunnen worden gebouwd, worden buiten de statistiek gehouden.

Voorraad

10

41

59

40

60

2002 2012

m2

29

2134

142

25

22 36

152

2002 2012

1313

4948

1514

66

1719

2002 2012

% %

% %

% %

HuurKoop

Voorraad logistiek vastgoed naar eigendomssituatie

minder dan 5 0005 000 - 10 00010 000 - 20 00020 000 - 30 000meer dan 30 000

Voorraad logistiek vastgoed naar gebouwgrootte

minder dan 1 km1 tot 3 km3 tot 5 km5 tot 7 kmmeer dan 7 km

Voorraad logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Afstand tot snelweg

Voorr

aad

11

’09

25

20

15

10

5

x miljoen m2

0’08’07’06’032002 ’12’11’10’04 ’05

Ontwikkeling van de voorraad logistiek vastgoed31 december

Voorra

ad

2004x m2

2006 2008 2010 2012

Groningen 162.000 176.500 199.500 208.000 208.000Friesland 299.000 299.000 321.500 341.000 386.500Drenthe 308.000 308.000 326.000 326.000 332.500Overijssel 787.500 813.000 836.500 938.000 998.000

Gelderland 2.257.000 2.432.000 2.690.500 2.891.000 3.006.000Utrecht 1.098.000 1.113.500 1.185.500 1.161.500 1.265.000Flevoland 454.500 469.500 512.500 582.000 568.000Noord-Holland 2.368.000 2.608.000 2.835.000 3.113.000 3.169.000

Zuid-Holland 2.526.000 2.788.000 3.213.000 3.355.000 3.460.000Zeeland 171.000 171.000 183.500 183.500 195.000Noord-Brabant 5.119.000 5.383.000 6.067.000 6.676.000 7.126.000Limburg 1.575.000 1.772.500 2.270.500 2.557.000 2.659.000

Nederland 17.125.000 18.334.000 20.641.000 22.332.000 23.373.000

1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie, 31 december

12’08 ’10 ’12’09 ’11’07’06’052002 ’03 ’04

’08 ’10 ’12’09 ’11’07’06’052002 ’03 ’04

’08 ’10 ’12’09 ’11’07’06’052002 ’03 ’04

800

600

400

200

0

x 1 000 m2

800

600

400

200

700

500

300

100

0

x 1 000 m2

x 1 000 m2

600

500

400

300

200

100

0

HuurKoop

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar eigendomssituatie

3 tot 5 km

minder dan 5 000

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar gebouwgrootte

5 tot 7 km

1 tot 3 kmminder dan 1 km

5 000 - 10 00010 000 - 20 00020 000 - 30 000meer dan 30 000

meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

Voorr

aad

13

Voorra

ad

2004x m2

2006 2008 2010 2012

Noord-Nederland Coevorden 57.000 57.000 75.000 75.000 81.500 Heerenveen 172.000 172.000 172.000 172.000 218.000 Veendam 90.500 90.500 114.000 114.000 114.000

Oost-Nederland Apeldoorn 98.500 143.500 152.500 168.500 168.500 Ede 156.500 166.500 166.500 172.500 184.500 Enschede 162.000 162.000 162.000 177.000 177.000 Montferland 111.500 124.000 148.500 213.000 234.000 Nijmegen 207.000 207.000 207.000 207.000 207.000 Tiel 216.500 244.000 310.000 399.000 415.500 Wijchen 185.000 185.000 249.500 264.000 264.000 Zwolle 160.000 160.000 183.500 205.000 205.000

Midden-Nederland Almere 212.500 222.500 265.500 329.500 329.500 Amersfoort 101.500 108.000 120.000 127.000 133.000 Nieuwegein 106.000 106.000 106.000 106.000 149.500 Utrecht 400.500 400.500 416.500 386.000 420.000 Zeewolde 140.000 145.000 145.000 145.000 131.000

West-Nederland Alphen aan den Rijn 310.500 310.500 315.500 315.500 325.000 Amsterdam 737.000 798.500 856.000 1.033.000 1.042.000 Haarlemmermeer 766.000 878.000 958.500 994.000 1.014.000 Rotterdam 928.500 984.500 1.191.000 1.246.000 1.286.000 Waddinxveen 189.500 245.500 245.500 253.500 309.000 Westland 66.500 121.000 219.000 219.000 219.000

Zuid-Nederland Breda 447.000 461.500 499.000 555.500 560.500 Eindhoven 521.000 539.000 576.000 576.000 602.000 Moerdijk 515.500 563.000 605.000 636.000 652.500 Oosterhout 349.000 372.500 377.500 440.000 440.000 Tilburg 842.500 876.000 1.114.000 1.205.500 1.211.000 Veghel 355.000 395.500 513.000 513.000 513.000 Venlo 581.000 629.000 857.000 949.000 949.000 Venray 308.000 348.500 491.000 548.000 548.000 Waalwijk 169.000 177.500 251.500 318.000 412.500

2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december

14

240

160

180

200

220

140

120

100

2000=100

’12’10 ’11’09’08’04’032002 ’05 ’06 ’07

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste gemeenten

AmsterdamHaarlemmermeerRotterdamTilburgVenloNederland

240

160

180

200

220

140

120

100

2000=100

’12’10 ’11’09’08’04’032002 ’05 ’06 ’07

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste provincies

GelderlandLimburgNoord-BrabantNoord-HollandZuid-HollandNederland

Voorr

aad

2004x m2

2006 2008 2010 2012

Groningen - 14.000 23.000 - -Friesland 5.000 - - - 46.000Drenthe - - - - 6.000Overijssel 14.500 13.000 23.000 37.000 7.000

Gelderland 81.500 51.000 229.000 20.500 83.000Utrecht - 9.000 12.000 - 6.000Flevoland - 10.000 34.500 6.000 -Noord-Holland 120.000 93.000 80.500 171.000 40.000

Zuid-Holland 45.500 118.000 297.000 23.500 11.000Zeeland - - - - 12.000Noord-Brabant 201.500 172.000 326.000 140.500 309.000Limburg 105.000 104.000 222.000 150.500 90.000

Nederland 573.000 584.000 1.247.000 549.000 610.000

3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie

15

0 50 km

minder dan 5050 tot 100 100 tot 200 200 tot 300300 tot 400400 en meer

concentratiegetal

Concentratie van logistiek vastgoed per Corop-gebied31 december 2012

Voorra

ad

16

voorraadlogistiek vastgoed

m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Aa en Hunze 26.500 100 - -Aalsmeer 11.000 - - 100Aalten 14.500 - - -Achtkarspelen 12.000 100 - 49

Alkmaar 139.000 33 - -Almelo 39.000 100 100 -Almere 329.500 81 - 16Alphen aan den Rijn 325.000 23 3 4

Amersfoort 133.000 86 5 50Amstelveen 25.000 - - -Amsterdam 1.038.000 65 1 16Apeldoorn 168.500 52 - -

Arnhem 31.000 55 - 22Assen 38.500 23 - -Barendrecht 46.500 72 - -Barneveld 72.000 75 12 -

Beek (L) 74.000 86 33 29Bergambacht 16.000 - - -Bergen (L) 44.000 28 - -Bergen op Zoom 301.000 40 - -

Berkelland 20.000 - - -Best 78.000 66 - 7Beuningen 74.500 83 - 21Beverwijk 44.500 57 - -

Bodegraven-Reeuwijk 31.000 80 - 44Boxtel 15.000 100 - -Breda 560.500 76 1 18Bunschoten-Spakenburg 28.500 100 - -

Buren 63.000 - - 56Coevorden 81.500 - 8 -Cuijk 26.000 78 - 39Culemborg 140.000 9 - 17

Dalfsen 12.500 100 - -De Ronde Venen 65.000 - - -Den Bosch 268.500 43 2 25Den Haag 51.000 23 - -

Deurne 122.500 15 85 -Deventer 171.500 78 8 9Diemen 32.000 100 - 50Doesburg 24.500 - - -

Doetinchem 47.000 74 - -Dordrecht 60.500 57 - 60Duiven 117.000 64 - -Echt-Susteren 41.000 100 - 31

Ede 184.500 60 7 27Eersel 38.500 100 - -

4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente, 31 december 2012

Voorr

aad

17


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Eijsden-Margraten 11.500 - - -Eindhoven 602.000 75 - 24Enkhuizen 17.500 100 - -Enschede 177.000 71 - 23

Epe 35.000 67 - 47Etten-Leur 170.000 61 - 12Geertruidenberg 196.000 66 14 11Geldermalsen 160.500 13 - 12

Gennep 73.500 68 - -Gilze en Rijen 45.000 100 - 30Goirle 12.500 46 - 54Gorinchem 59.000 100 - 25

Gouda 20.500 - - -Haaksbergen 12.000 - - -Haarlemmermeer 1.014.000 81 2 3Halderberge 206.000 67 9 31

Hardenberg 51.500 - - -Harderwijk 69.500 54 - -Harlingen 24.000 - - -Heerenveen 218.000 16 22 7

Heerhugowaard 31.000 18 - -Heerlen 62.000 24 12 36Hellevoetsluis 23.500 - - -Helmond 242.000 78 14 2

Hendrik Ido Ambacht 20.000 - - -Hengelo 31.000 30 23 27Heumen 19.000 - - -Heusden 18.000 - - -

Hilvarenbeek 28.500 - - -Hilversum 40.000 100 - -Hollands Kroon 14.000 - - -Hoogeveen 54.000 41 - -

Hoogezand-Sappemeer 14.000 - - -Hoorn 90.000 - - -Houten 38.000 76 - -Hulst 69.500 37 - -

Kampen 66.000 44 - 19Kapelle 23.500 100 - -Katwijk 20.500 100 - -Kerkrade 35.000 - - 28

Koggenland 10.500 - - -Langedijk 18.000 - - -Lansingerland 190.500 71 - 14Leeuwarden 27.000 100 - 47

Leiden 25.500 - - -Leidschendam-Voorburg 32.000 100 - -

Voorra

ad

18


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Leudal 16.000 - - -Leusden 24.500 - - -Lisse 49.000 100 - -Maasdriel 42.000 71 - -

Maastricht 64.500 - 22 -Medemblik 183.500 6 15 4Meppel 35.000 26 - -Middelburg 12.500 - - -

Midden-Delfland 22.500 - - 88Midden-Drenthe 70.500 100 - -Moerdijk 652.500 73 3 13Montferland 234.000 20 9 3

Neder-Betuwe 13.000 100 - -Neerijnen 78.000 68 - 9Nieuwegein 149.500 92 29 30Nijkerk 97.000 64 - 8

Nijmegen 207.000 55 - 6Noordenveld 19.000 - - -Noordoostpolder 107.500 4 - 4Oldenzaal 113.000 57 - 3

Ommen 41.000 - - -Oost Gelre 33.500 - 33 -Oosterhout 440.000 40 - 10Opsterland 42.000 - - -

Oss 268.500 72 12 9Oude IJsselstreek 22.000 100 - -Ouder-Amstel 14.500 100 - -Overbetuwe 102.000 30 5 -

Peel en Maas 197.000 54 23 -Pijnacker-Nootdorp 70.500 8 - -Putten 34.500 42 - -Raalte 37.000 100 - -

Renswoude 14.500 - - -Ridderkerk 208.000 83 - 14Roerdalen 35.000 100 - -Roermond 101.500 57 - -

Roosendaal 315.500 59 7 19Rotterdam 1.286.000 71 3 10Schiedam 22.000 73 - -Schijndel 29.500 100 - 71

Sint-Oedenrode 11.000 100 - -Sittard-Geleen 293.000 46 2 11Sliedrecht 11.000 - - -Slochteren 56.500 - - -

Smallingerland 44.500 38 - 17Soest 19.500 100 - -

Voorr

aad

19


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Someren 71.000 100 - -Son en Breugel 131.500 76 43 -Spijkenisse 93.000 78 - 10Staphorst 12.000 - - -

Steenwijkerland 23.000 - - -Stichtse Vecht 57.000 100 - 32Sudwest Fryslan 13.000 - - -Terneuzen 15.000 100 - -

Teylingen 55.500 50 - -Tiel 415.000 60 4 8Tilburg 1.211.000 81 - 13Uden 44.500 16 - -

Uithoorn 207.000 20 - 4Utrecht 417.500 77 8 18Veendam 114.000 75 - -Veenendaal 79.000 97 - -

Veghel 513.000 50 - 9Veldhoven 35.500 16 - 36Velsen 50.500 - - -Venlo 949.000 79 - 11

Venray 548.000 82 - 13Vianen 86.500 32 23 -Vlissingen 75.500 40 16 -Voorschoten 33.000 100 - -

Waalwijk 408.000 53 23 1Waddinxveen 309.000 70 18 8Weert 88.000 - - -Weesp 12.000 - - -

Westland 219.000 39 - 3Wijchen 264.000 88 - 7Woerden 113.000 73 - -Woudrichem 24.000 - - -

Zaanstad 159.000 36 - 12Zaltbommel 118.500 67 35 10Zeewolde 131.000 78 - -Zeist 26.000 - - -

Zevenaar 77.000 73 13 -Zoetermeer 82.500 58 - -Zuidhorn 15.000 100 - -Zuidplas 13.000 43 - -

Zwijndrecht 34.000 73 - 47Zwolle 205.000 28 - -

Voorra

ad

20


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Aalsmeer 11.100 - - 100Aduard 15.000 100 - -Alkmaar 139.000 33 - -Almelo 39.000 100 100 -

Almere-Buiten 52.500 76 - 22Almere-Haven 86.000 88 - -Almere-Stad 191.000 80 - 22Alphen aan den Rijn 325.000 23 3 4

Amersfoort 133.000 86 5 50Amstelveen 25.000 - - -Amsterdam 1.038.000 65 1 16Apeldoorn 168.500 52 - -

Arnhem 31.000 55 - 22Assen 38.500 23 - -Barendrecht 46.500 72 - -Barneveld 72.000 75 12 -

Beilen 70.500 100 - -Bergambacht 16.000 - - -Bergen (L) 44.000 28 - -Bergen op Zoom 301.000 40 - -

Bergschenhoek 15.000 100 - 100Beringe 152.500 41 - -Best 78.000 66 - 7Beuningen 74.500 83 - 21

Beverwijk 44.500 57 - -Bleiswijk 168.000 72 - 7Bodegraven 31.000 80 - 44Borculo 20.000 - - -

Born 273.000 49 2 8Botlek Rotterdam 356.500 75 9 1Boxtel 15.000 100 - -Breda 313.000 80 2 33

Breukelen 32.000 100 - 57Broek op Langedijk 18.000 - - -Bunschoten 28.500 100 - -Coevorden 81.500 - 8 -

Cuijk 10.500 100 - 100Culemborg 140.000 9 - 17De Kwakel 207.000 20 - 4De Lier 35.500 38 - -

De Meern 38.500 44 - 19Dedemsvaart 34.000 - - -Delfgauw 70.500 8 - -Den Bosch 262.000 44 2 23

Den Dolder 26.000 - - -Den Haag 51.000 24 - -

5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern, 31 december 2012

Voorr

aad

21


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Deurne 122.500 15 85 -Deventer 171.500 78 8 9Didam 12.500 - - -Diemen 32.000 100 - 50

Diessen 28.500 - - -Dinxperlo 14.500 - - -Doesburg 24.500 - - -Doetinchem 47.000 74 - -

Dordrecht 60.500 57 - 60Drachten 44.500 38 - 17Drachten-Azeven 42.000 - - -Drunen 18.000 - - -

Duiven 117.000 64 - -Duivendrecht 14.500 100 - -Echt 41.000 100 - 31Eck en Wiel 19.500 - - 100

Ede 184.500 60 6 27Eersel 38.500 100 - -Eindhoven 602.000 75 5 24Elst 47.000 55 11 -

Emmeloord 107.500 4 - 4Enkhuizen 17.500 100 - -Enschede 177.000 71 - 23Epe 12.000 - - -

Erp 27.000 100 - 100Etten-Leur 170.000 61 - 12Gameren 25.500 100 - 45Geldermalsen 160.500 13 - 7

Giessen 24.000 - - -Gieten 26.500 100 - -Gilze 45.000 100 - 30Goirle 12.500 46 - 54

Gorinchem 59.000 100 - 25Gouda 20.500 - - -Groenlo 33.500 - 33 -Gronsveld 11.500 - - -

Haaften 61.500 87 - 11Haaksbergen 12.000 - - -Hardenberg 17.500 - - -Harderwijk 69.500 54 - -

Harlingen 24.000 - - -Hazeldonk 247.000 71 - -Hedel 42.000 71 - -Heerenveen 218.000 16 21 7

Heerhugowaard 31.000 18 - -Heerlen 56.000 27 13 -

Voorra

ad

22


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Heijen 73.500 68 - -Hellevoetsluis 23.500 - - -Helmond 242.000 78 14 2Hendrik Ido Ambacht 20.000 - - -

Hengelo 31.000 30 22 27Herkenbosch 35.000 100 - -Heteren 50.000 - - -Hilversum 40.000 100 - -

Hoek van Holland 28.500 - - -Honselersdijk 49.500 20 - -Hoofddorp 109.500 70 6 11Hoogeveen 54.000 41 - -

Hoogezand 14.000 - - -Hoogvliet Rotterdam 12.000 100 - 78Hoorn 46.000 - - -Houten 38.000 76 - -

IJsselmuiden 29.000 100 - 43Ittervoort 16.000 - - -Kampen 37.000 - - -Kapelle 23.500 100 - -

Katwijk (NB) 10.000 100 - -Kerkrade 35.000 - - 28Klundert 33.000 73 - 51Kolham 56.500 - - -

Leeuwarden 27.000 100 - 47Leiden 25.500 - - -Leidschendam 32.000 100 - -Leusden 24.500 - - -

Lienden 16.000 - - 100Lijnden 20.000 100 - -Lisse 49.000 100 - -Maarssen 25.000 100 - -

Maasbree 44.500 100 100 -Maasdijk 118.000 46 - -Maasland 22.500 - - 88Maastricht 64.500 - 23 29

Maastricht-Airport 74.000 86 33 -Maasvlakte Rotterdam 31.500 75 - 19Maurik 27.500 - - -Meppel 35.000 26 - -

Middelburg 12.500 - - -Middenmeer 14.000 - - -Mijdrecht 65.000 - - -Moerdijk 397.000 69 - 4

Nederasselt 19.000 - - -Neer 16.000 - - -

Voorr

aad

23


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Nieuw-Bergen 44.000 - - -Nieuwegein 149.500 92 29 30Nieuwleusen 12.500 100 - -Nieuw-Vennep 45.000 89 - -

Nijkerk 97.000 64 - 8Nijmegen 207.000 55 - 6Obdam 10.500 - - -Ochten 13.000 100 - -

Oldenzaal 113.000 57 - 3Ommen 41.000 - - -Oosterhout 440.000 40 - 10Oostrum 169.500 46 - -

Oss 268.500 72 12 9Oud Gastel 193.000 72 9 33Oude Meer 76.000 95 - -Oudenbosch 13.000 - - -

Peize 19.000 - - -Pernis Rotterdam 46.000 100 - 11Putten 34.500 42 - -Raalte 37.000 100 - -

Raamsdonksveer 196.000 66 14 11Renswoude 14.500 - - -Ridderkerk 208.000 83 - 14Rijnsburg 20.500 100 - -

Ritthem 75.500 40 16 -Roermond 89.000 51 - -Roosendaal 315.500 59 7 19Rotterdam 284.500 57 2 16

Rotterdam-Albrandswaard 183.500 70 - 3Rozenburg 12.500 100 100 -Sas van Gent 15.000 100 - -Sassenheim 22.000 - - -

Schiedam 22.000 73 - -Schijndel 30.000 100 - 71Schiphol 453.500 84 - -Schiphol-Rijk 297.000 74 - 6

s-Heerenberg 221.500 21 10 3Sint Jansteen 44.000 - - -Sint-Oedenrode 11.000 100 - -Sittard 20.000 - - 42

Sliedrecht 11.000 - - -Sneek 13.000 - - -Soesterberg 19.500 100 - -Someren 71.000 100 - -

Son 131.500 76 43 -Spijkenisse 93.000 78 - 10

Voorra

ad

24


m2

aandeelhuursector

%

aandeelnieuwbouw

aandeelleegstand

Staphorst 12.000 - - -Steenwijk 23.000 - - -Surhuisterveen 12.000 100 - 49Swalmen 12.500 100 - -

Tiel 415.000 60 4 8Tilburg 1.211.000 81 - 13Uden 44.500 16 - -Utrecht 378.500 80 9 18

Vaassen 23.500 100 - 70Varsseveld 22.000 100 - -Veendam 114.000 75 - -Veenendaal 79.000 97 - -

Veghel 486.000 47 - 4Veldhoven 35.500 16 - 36Velsen-Noord 50.500 - - -Venlo 936.500 78 - 11

Venray 378.500 100 - 18Vianen 86.500 32 23 -Vondelingenplaat Rotterdam

51.500 100 - -

Voorhout 33.500 84 - -Voorschoten 33.000 100 - -Waalwijk 408.000 53 23 1Waardenburg 16.500 - - -

Waddinxveen 309.000 70 18 8Walsoorden 25.500 100 - -Weert 88.000 - - -Weesp 12.000 - - -

Wijchen 264.000 88 - 7Woerden 113.500 73 - -Wognum 55.500 - 49 -Zaandam 153.000 33 - 12

Zaltbommel 93.000 57 45 -Zeewolde 131.000 78 - -Zevenaar 77.000 73 13 -Zevenbergen 222.500 79 7 25

Zevenhuizen 13.000 43 - -Zoetermeer 82.500 58 - -Zwaag 44.000 - - -Zwaagdijk 121.500 9 - 6

Zwijndrecht 34.000 73 - 47Zwolle 205.000 28 - -

Voorr

aad

25

Breda

Rotterdam

MoerdijkVenlo

Amsterdam

Eindhoven

VenrayVeghel

Haarlemmermeer

12001000 14008006004002000

x 1 000 m2

x 1 000 m2

Tilburg

Gemeenten met de grootste voorraad logistiek vastgoed31 december 2012

Distripark Botlek (Rotterdam)

Trade Port West (Venlo)

Acht (Eindhoven)Moerdijk

Borchwerf II (Roosendaal/Halderberge)

Smakterheide (Venray)

Lageweide (Utrecht)Schiphol-Rijk (Haarlemermeer)

Haven (Waalwijk)

6005004003002001000

Westpoort (Amsterdam)

Bedrijfsterreinen met de grootste voorraad logistiek vastgoed31 december 2012

7

37

31

12

5%

voor 19701970 - 19791980 - 19891990 - 19992000 - 20092010 - 2012

Voorraad logistiek vastgoed naar bouwperiode31 december 2012

8

Voorra

ad

27

Gemakkelijk hanteerbare kostengetallen waarmee men snel bouwkosten van distributiecentra kan bepalen, zijn te vinden in de taxatieboekjes van SDU Uitgevers. Daarin wordt een onderscheid gemaakt tussen vierkante distributiecentra en rechthoekige distributiecentra. Bij het bepalen van de kosten wordt uitgegaan van het principe dat 4 tot 5% van het gebouw inpandig kantoor is, 1,8% van de gevel uit gevelopeningen met aluminium kozijnen bestaat en dat de dichte gevel uit dubbelwandige gevelbeplating met metselwerk bestaat. Verder is 3% technische ruimte en is de betonvloer afgewerkt met coating en belijning. De technische installatie bestaat uit onder meer een aparte ketel voor het inpandige kantoor en gasgestookte luchtverhitters in het distributiecentrum, PVC-riolering, decentrale mechanische afzuiging en centrale licht- en krachtinstallatie.

Een betrouwbaar beeld van de kostenontwikkelingen in de bouw geven de BDB-indexcijfers. Deze cijfers – al decennialang een standaard voor de bouwwereld – worden maandelijks berekend door het Bureau Documentatie Bouwwezen. De BDB-cijfers zijn zogeheten input-indexcijfers. Dat wil zeggen dat wordt uitgegaan van een pakket van vaststaande hoeveelheden materialen, manuren en indirecte kosten. Materiaalprijzen worden verkregen door een halfjaarlijkse materiaalenquête. Bij de berekening van de BDB-indexcijfers voor bedrijfsgebouwen wordt uitgegaan van een standaard stalen hal van 8.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak en een kantoor van circa 3.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak.


Bouwkosten Bouwkosten zijn kosten die voortvloeien uit aangegane verplichtingen ten behoeve van de realisering van een bouwproject tot en met de oplevering van het gebouw. Bouwkosten omvatten directe kosten en indirecte kosten en zijn exclusief grondkosten, projectgebonden bedrijfskosten, losse inrichting en bedrijfsinstallaties, bijkomende bouw- en projectkosten en BTW. Directe kosten omvatten bouwkundige werken, inclusief bodemvoorzieningen en paalfundering van 9 meter, gebouwinstallaties en vaste inrichtingen. Indirecte kosten zijn algemene bouwplaatskosten, algemene bedrijfskosten, winst en risico

Bruto vloeroppervlakte (bvo) De oppervlakte gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaande scheidingsconstructies, die de desbetreffende ruimte of groep van ruimten omhullen.

Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de bruto vloeroppervlakte minus de oppervlakten van de begrenzende, opgaande scheidingsconstructies zoals muren.

Bouwkosten

28

2012bvo

€ / m²nvo

2013bvo nvo

Rechthoekige distributiecentra6,5 meter hoog 3 750 m2 424 433 437 447

7,2 meter hoog 3 750 m2 428 437 441 451 8 400 m2 434 441 447 454

Vierkante distributiecentra7,2 meter hoog 22 500 m2 398 401 410 414

8,5 meter hoog 22 500 m2 400 404 413 416

Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak

1 Richtprijzen nieuwbouw

2012bvo

€ / m²nvo

2013bvo nvo

Rechthoekige distributiecentra6,5 meter hoog 3 750 m2 311 318 322 329

7,2 meter hoog 3 750 m2 315 322 326 333 8 400 m2 336 341 347 352

Vierkante distributiecentra7,2 meter hoog 22 500 m2 313 315 324 326

8,5 meter hoog 22 500 m2 315 318 326 329

Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak

2 Richtprijzen nieuwbouw exclusief fundering

Bouw

kost

en

29’09’07’06 ’08’05’04’03 ’10 ’11 ’12 ’13

130

140

120

110

100

90

2003=100MateriaalLoon

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

Bouwkosten bedrijfsgebouwen

Bouw

kosten

31

In tegenstelling tot de hier gepresenteerde cijfers geven de meeste statistieken ter zake van de vraag maar zeer beperkte informatie; men registreert namelijk uitsluitend de vraag op de vrije markt. In deze publicatie omvat de vraag naar logistiek vastgoed zowel ruimten die op de vrije markt worden verhuurd en verkocht als gebouwen die door gebruikers zelf voor eigen rekening worden neergezet, de zogenoemde eigenbouw. De vraag wordt geregistreerd in het jaar waarin tussen partijen wilsovereenstemming is bereikt of – in geval van nieuwbouw voor eigen gebruik – zodra de bouw daadwerkelijk is begonnen.

De vraagcijfers die in deze publicatie worden vermeld, zijn totstandgekomen door integratie van gegevens uit verschillende bronnen, waarbij Vastgoedmarkt en PropertyNL als voornaamste bron hebben gefungeerd.


Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest.

Vraag Onder de vraag wordt verstaan het aantal vierkante meters logistiek vastgoed dat in gebruik wordt genomen voor opslag, overslag en groupage. Contractverlengingen en zogenoemde sale-and-leaseback transacties worden niet tot de vraag gerekend. Vraagcijfers hebben vrijwel altijd betrekking op ruimten van minimaal 1.000 vierkante meter.

Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

Vraag

32

800

700

600

500

400

300

200

100

0

’10’09’08’08’06’05’042003 ’11 ’13’12

’10’09’08’07’06’05’042003 ’11 ’13’12

1 600

1 400

1 200

1 000

600

800

400

200

0

x 1 000 m2

’10’09’08’08’06’05’042003 ’11 ’13’12

1 600

1 400

1 200

1 000

600

800

400

200

0

x 1 000 m2

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Bestaande bouwNieuwbouw

Vraag naar logistiek vastgoed naar gebouwtype

KoopHuur

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie

x 1 000 m2

3 tot 5 km5 tot 7 km


meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

Vra

ag

33

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker

2004-2008 2009-2013

% %

18

55

11

14

7014

Vraag naar logistiek vastgoed in West-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed in Zuid-Nederland

Logistiek dienstverlenersProducentenRetailersOverig

2004-2008 2009-2013

% %

10

57

14

14

54

18



15

18

135

’10 ’11 ’13’12’09’07’062003 ’05’04 ’08

60

70

50

100

90

80

30

10

40

20

0

%

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2003-2013

2003-2013

%

15

54

14

Logistiek dienstverlenersProducentenRetailersOverig17

400

500

’09’05 ’06’04 ’07 ’122003 ’08 ’13’10 ’11

800

600

700

300

200

100

x 1 000 m2

0

NoordOostMiddenWestZuid

Vra

ag

34

2009 2013

m2

2009 2013

2009 2013

% %

% %

% %

9 6

2 2

23

21

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Zuid

minder dan 5 0005 000 - 10 00010 000 - 20 00020 000 - 30 00030 000 en meer

Vraag naar logistiek vastgoed naar landsdeel

Vraag naar logistiek vastgoed naar grootteklasse



meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

14

2817

32

75

59

13

24

257

38

8

2061

9

7

31

3327

15

6

45

11

WestMiddenOostNoord

Vra

ag

35

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2003-2013

2003-2013

%

15

54

14

Logistiek dienstverlenersProducentenRetailersOverig17

400

500

’09’05 ’06’04 ’07 ’122003 ’08 ’13’10 ’11

800

600

700

300

200

100

x 1 000 m2

0

NoordOostMiddenWestZuid

Vra

ag

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Groningen - - - - -Friesland 25.000 - - 56.000 -Drenthe - 47.000 - 16.500 19.000Overijssel 69.500 47.500 58.500 60.000 35.000

Gelderland 233.000 45.500 79.500 112.500 47.500Utrecht 34.000 88.500 85.500 6.000 63.500Flevoland 48.000 6.000 5.000 48.000 8.000Noord-Holland 133.500 97.500 212.000 55.500 38.000

Zuid-Holland 202.500 258.000 156.500 183.500 138.500Zeeland - - 20.000 12.000 8.000Noord-Brabant 342.000 240.000 494.500 542.500 356.000Limburg 14.500 156.000 121.500 197.500 157.500

Nederland 1.102.000 986.000 1.233.000 1.290.000 871.000

1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie

362004-2008 2009-2013

% %

26

51

6

53

41

23

Vraag naar logistiek vastgoed in Noord-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed in Oost-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed in Midden-Nederland


2004-2008 2009-2013

% %

26

40

18

21

46

15


2004-2008 2009-2013

% %

28

53

24

20

45

7


19

15

12

11

Vra

ag

37

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker

2004-2008 2009-2013

% %

18

55

11

14

7014

Vraag naar logistiek vastgoed in West-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed in Zuid-Nederland


2004-2008 2009-2013

% %

10

57

14

14

54

18



15

18

135

’10 ’11 ’13’12’09’07’062003 ’05’04 ’08

60

70

50

100

90

80

30

10

40

20

0

%

Vra

ag

38

12

88

%

95

27

5

73

%

%

7577

79

2523

21

%%

%

6549

35

51

%

%

28%

77

7283

23

17

%

%

0 50 km

HuurKoop

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie per provincie2009-2013

Vra

ag

39

Vra

ag

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Noord-Nederland Coevorden - 47.000 - 6.500 - Heerenveen - - - 56.000 - Veendam - - - - -

Oost-Nederland Apeldoorn - 16.000 - - 9.500 Ede - 5.500 - 22.000 - Enschede 17.000 5.000 6.000 30.500 - Montferland 79.500 - 32.500 - - Nijmegen - - - 5.000 - Tiel 61.500 - - 21.000 12.500 Wijchen 40.500 22.000 - 43.500 - Zwolle 21.500 - - - 35.000

Midden-Nederland Almere 48.000 - 5.000 48.000 3.500 Amersfoort - - - 6.000 36.500 Nieuwegein 10.000 43.500 - - 20.000 Utrecht 4.000 2.500 34.000 - - Zeewolde - - - - -

West-Nederland Alphen aan den Rijn - - 9.000 21.000 - Amsterdam 38.000 23.000 127.500 36.000 17.500 Haarlemmermeer 26.500 74.000 59.500 19.500 15.000 Rotterdam 132.000 104.000 78.500 92.500 13.000 Waddinxveen 7.500 7.000 49.500 - 5.000 Westland - - - - 44.000

Zuid-Nederland Breda 25.500 9.500 34.000 45.000 43.000 Eindhoven 9.500 4.500 22.000 52.500 43.500 Moerdijk 12.500 41.000 31.000 16.000 33.500 Oosterhout 85.000 21.000 - 16.000 39.000 Tilburg 93.500 13.500 148.500 68.500 61.000 Veghel - - - - 39.500 Venlo 9.000 45.000 55.000 33.000 27.000 Venray 5.500 52.000 44.500 71.500 43.500 Waalwijk - 95.500 25.500 29.000 6.000

2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel

40

0 50 km

geenminder dan 20% 20 - 40% 40 - 60%60 - 80% 80% en meer

Aandeel retailers in vraag naar logistiek vastgoed per Corop-gebied 2009-2013

Vra

ag

41

Belangrijkste ontwerpcriteria voor grootschalige distributiecentra

Belangrijkste locatiekeuze criteria voor grootschalige distributiecentra

70 80 90 1006050403020100

Overheidssubsidies

Nabijheid producenten

Beschikbaarheid personeel

Nabijheid klanten

Bereikbaarheid/kwaliteitinfrastructuur

Bron: CBRE

%

70 80 90 1006050403020100

Aantal laadkuilen

Vloerbelasting/vlakke vloeren

Manoeuvreerruimtevrachtwagens

Vrije hoogte

Bron: CBRE

%

Vra

ag

43

De basis voor de registratie van het aanbod wordt gevormd door cijfers die worden gepubliceerd door RealNext en Funda In Business. Registratie vindt alleen plaats van ruimten die tot de vrije markt behoren. Alhoewel deze aanbodcijfers redelijk betrouwbaar zijn, vindt toch nog een uitgebreide controle plaats ter voorkoming van dubbeltellingen en de registratie van ruimten die niet tot de logistieke markt kunnen worden gerekend.

Naast het totale aanbod van logistiek vastgoed wordt in deze publicatie ook aandacht geschonken aan het zogenoemde structurele aanbod van distributiecentra en opslagloodsen. Opgemerkt moet worden dat de analyse van het structurele aanbod zich in hoofdzaak beperkt tot Amsterdam, Haarlemmermeer, Rotterdam en Venlo.


Aanbod Onder aanbod wordt verstaan gebouwen waarin minimaal 750 vierkante meter bedrijfsruimte te huur of te koop wordt aangeboden. Het aanbod wordt gemeten aan het eind van het kalenderjaar en omvat uitsluitend reeds opgeleverde en/of nog in aanbouw zijnde distributiecentra en opslagloodsen. Projecten die in voorbereiding zijn en derhalve nog moeten worden gebouwd, worden in het aanbod niet meegeteld. Aanbod is hier niet identiek aan leegstand, dat wil zeggen dat de aangeboden ruimte niet leeg hoeft te staan.

Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest.

Structureel aanbod Er is sprake van structureel aanbod indien in een distributiecentrum of opslagloods gedurende drie achtereenvolgende jaren steeds dezelfde vierkante meters worden aangeboden.

Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend.

Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

Aanbod

44

8 m2

10

8

14

12

6

4

2

0

2009 2013

%

’10 ’11 ’13’12’09’07’062003 ’05’04 ’08

’10 ’11 ’13’12’09’07’062003 ’05’04 ’08

2 000

2 500

1 500

3 000

1 000

500

0

x 1 000 m2

% %


Aanbod van logistiek vastgoed naar grootteklasse

Aanbod van logistiek vastgoed als percentage van de voorraad

NieuwbouwBestaande bouw

Aanbod van logistiek vastgoed naar gebouwtype

24

48

137 4

23

48

14

11

Aanbod

45

2 500

3 500

3 000

2 000

1 500

1 000

500

0

x 1 000 m2

’10 ’11 ’12 ’13’09’07’062003 ’05’04 ’08

AanbodVraag

Vraag en aanbod op de vrije markt

700

600

800

500

400

200

300

100

0

x 1 000 m2

20102008 201120092006 2007 2012 2013

Ontwikkeling structureel aanbod

Aanbod

1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie, 31 december

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Groningen - - - - 8.500Friesland 39.500 39.500 43.500 41.500 81.500Drenthe 2.000 2.000 10.000 - -Overijssel 58.500 65.500 105.000 83.000 85.000

Gelderland 235.000 271.000 331.500 270.000 389.000Utrecht 52.500 63.500 188.000 220.500 178.500Flevoland 72.000 57.000 59.000 57.000 66.500Noord-Holland 264.500 354.000 300.500 271.000 316.500

Zuid-Holland 147.000 220.500 337.500 353.000 359.000Zeeland - - - - 9.000Noord-Brabant 407.500 564.000 751.500 926.500 1.079.000Limburg 173.500 216.000 250.500 271.500 297.500

Nederland 1.452.000 1.853.000 2.377.000 2.494.000 2.870.000

46

2009 2013

2009

% %

% %

2013

21

7

11

4548

16

21

512 14

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

Aanbod van logistiek vastgoed naar landsdeel

3

700

600

500

400

300

200

100

0’10’09’08’07’06’05’042003 ’11 ’13’12

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid

x 1 000 m2



meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

9

28

4020

9

23

47

174

Zuid



meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

WestMiddenOostNoord

Aanbod

47

40

50

’09’07 ’122006 ’08 ’13’10 ’11

70

60

30

20

10

x 1 000 m2

0

Structureel aanbod van logistiek vastgoed

AmsterdamHaarlemmermeerRotterdamVenlo

6

Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd31 december 2013

0 - 2 jaar3 - 7 jaar8 - 12 jaar13 - 17 jaar18 jaar en ouder60 19

132%

Aanbod

0-2 jaar

%

3-7 jaar 8-12 jaar 13-17 jaar 18 jaaren ouder

Groningen 0 0 0 0 100Friesland 0 0 0 23 77Drenthe 0 0 0 0 100Overijssel 0 0 0 31 69

Gelderland 6 19 0 14 61Utrecht 10 0 0 16 74Flevoland 0 4 29 33 34Noord-Holland 0 18 10 9 63

Zuid-Holland 0 4 0 33 63Zeeland 0 67 33 0 0Noord-Brabant 0 12 9 20 59Limburg 0 31 12 17 40

2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie, 31 december 2013

48

0 50 km

minder dan 5 5 tot 10 10 tot 15 15 tot 2020 en meer

Aanbod als % van de voorraad

Aanbod van logistiek vastgoed per Corop-gebied31 december 2013

Aanbod

49

2009x m2

2010 2011 2012 2013

Noord-Nederland Coevorden - - - - Heerenveen 21.000 21.000 25.000 15.500 58.500 Veendam - - - -

Oost-Nederland Apeldoorn 8.500 8.500 - - - Ede 12.000 31.000 61.500 50.500 83.500 Enschede - 6.500 45.000 40.000 31.000 Montferland - - - 6.500 6.500 Nijmegen 29.000 42.500 42.000 11.500 22.000 Tiel 31.500 38.000 55.500 32.000 64.000 Wijchen 28.500 18.500 28.500 18.000 40.000 Zwolle - - - - -

Midden-Nederland Almere 72.000 57.500 54.500 53.000 66.500 Amersfoort 8.000 30.500 56.000 66.500 29.500 Nieuwegein 11.500 - 45.000 45.000 - Utrecht 16.500 16.500 51.000 74.000 88.000 Zeewolde - - - - -

West-Nederland Alphen aan den Rijn 7.500 - 10.000 14.000 31.000 Amsterdam 125.000 219.000 171.500 169.500 179.500 Haarlemmermeer 93.000 69.000 73.000 30.500 72.500 Rotterdam 51.500 108.500 161.000 131.500 130.500 Waddinxveen 16.000 - - 25.000 30.000 Westland - - 7.500 7.500 12.500

Zuid-Nederland Breda 75.500 80.500 79.000 103.500 98.000 Eindhoven 15.500 17.000 133.500 142.500 123.000 Moerdijk 37.000 39.500 47.000 88.000 116.000 Oosterhout 35.500 13.500 30.000 46.000 90.500 Tilburg 47.000 98.000 221.000 158.000 166.000 Veghel 29.500 27.000 27.000 45.000 79.000 Venlo 70.000 83.500 107.000 104.000 94.500 Venray 30.000 30.000 42.500 69.000 99.000 Waalwijk - - 13.500 6.000 41.000

3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel, 31 decemberA

anbod

51

De statistieken van de huurprijzen hebben betrekking op markthuren die zijn berekend op basis van gerealiseerde verhuurtransacties. Gegevens over verhuurtransacties worden in Nederland verzameld en gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. De hier berekende markthuren zijn ongewogen gemiddelden. Daarbij zijn extreem hoge en lage prijzen buiten beschouwing gelaten. Er is een onderscheid gemaakt tussen huurprijzen voor bestaande gebouwen en huurprijzen voor nieuwe gebouwen. Bij de berekening van de huurprijzen is geen rekening gehouden met zogenoemde incentives, zoals huurvrije jaren. Informatie over incentives is in Nederland niet vrij beschikbaar.


Huurprijs Dit is de prijs per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak per jaar, exclusief BTW, servicekosten en huurderspecifieke inrichtingskosten.

Verhuurbaar vloeroppervlak (vvo) Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580.

Huurprijzen

52

120

60

100

50

140

80

60

40

70

40

30

20

10

0

2003=100

€/m2

’10’08’072005 ’06 ’09 ’13’11 ’12

’10’08’072005 ’06 ’09 ’13’11 ’12

Schiphol

Amsterdam

Tilburg

Eindhoven

Venlo

Breda

Utrecht

7050 8060 90403020100

€ per m2

Rotterdam



Gemiddelde huurprijzen van eersteklas logistiek vastgoed

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed

Huurp

rijz

en

53

Huurp

rijzen

2009€/m²

2010 2011 2012 2013

Amsterdam 57 55 45 45 45Breda 38 45 45 42 42

Eindhoven 58 64 60 60 60

Rotterdam 56 50 56 56 52

Schiphol 88 81 75 71 71Tilburg 48 50 50 52 52

Utrecht 53 44 47 50 55

Venlo 50 40 45 39 39

1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed per landsdeel

55

Onder het beleggen in logistiek vastgoed wordt verstaan het vastleggen van vermogen in onroerend goed met als doel uit de exploitatie en verkoop een toekomstige stroom geldelijke opbrengsten te realiseren. Investeringen in distributiecentra en opslagruimten waarbij het de eigenaar primair is te doen om de diensten en producten die het onroerend goed hem kunnen leveren, vallen niet onder het beleggen.

Individuele beleggingstransacties worden in Nederland gepubliceerd in Vastgoedmarkt en PropertyNL. De investeringsbedragen die in deze publicatie worden vermeld, zijn grotendeels hieraan ontleend. Daarnaast zijn ook zelf verzamelde gegevens gebruikt. De vermelde bedragen hebben betrekking op directe beleggingen in logistiek vastgoed. Hiervan is sprake wanneer een belegger én een meerderheidsbelang heeft in het vastgoed, én de directe zeggenschap heeft over het vastgoedmanagement.


Institutionele beleggers Dit zijn financiële instellingen die als uitvloeisel van hun hoofdfunctie met een zekere regelmaat de beschikking krijgen over gelden waarvoor een met name langlopende belegging moet worden gezocht. Instellingen die als zodanig kunnen worden aangemerkt, zijn pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en beleggingsinstellingen.

Professionele beleggers Deze groep omvat de institutionele beleggers en de al dan niet aan de beurs genoteerde vastgoedfondsen.

Beleggingen

56

900

2 000

800

600

400

200

700

500

300

100

0

0

0

10 000

8 000

12 000

6 000

4 000

2 000

1 500

1 000

500

’09’07’062003 ’05’04 ’08 ’13’12’10 ’11

’09’07’062003 ’05’04 ’08 ’13’10 ’11 ’12

’09’07’062003 ’05’04 ’08 ’13’10 ’11 ’12

€ 1 mln

€ 1 mln

€ 1 mlnBuitenlandse beleggersNederlandse beleggers

Overig vastgoedLogistiek vastgoed

BedrijfsruimtenWinkelsKantoren

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit

Beleggingen in bedrijfsgebouwen

Beleggingen in commercieel vastgoed

Bel

eggin

gen

57

100

%

100

%

67

38

85

71

100

33

62

15

29 %

%%

%

%

91

22

9

78

%

%

0 50 km

Nederlandse beleggersBuitenlandse beleggers

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit per provincie2009-2013

Beleg

gin

gen

58

m2

2009 2013

2009 2013

% %

% %

2009 2013

% %

32

4



Beleggingen in logistiek vastgoed naar gebouwtype

Beleggingen in logistiek vastgoed naar grootteklasse

ZuidWestMiddenOostNoord

Beleggingen in logistiek vastgoed naar landsdeel

27 32

52

7

25

552

18

7368

14

17

65

5

18

5720

9

Bel

eggin

gen

59

2009 2013

% %

25

7 4

44 61

209

7 3 20

Beleggingen in logistiek vastgoed naar bereikbaarheid



meer dan 7 km

Afstand tot snelweg

Beleg

gin

gen

2005€ 1 mln

2007 2009 2011 2013

Nederlandse beleggers 180 239 211 85 6 w.v. Pensioenfondsen - - 38 - - Verzekeringsmaatschappijen 4 - 70 14 - Vastgoedfondsen 151 91 - 30 - Particuliere beleggers 25 148 66 41 6

Buitenlandse beleggers 159 652 182 310 464 w.v. Amerikaanse beleggers 46 121 - 180 128

2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger

2005%

2007 2009 2011 2013

Groningen - - - - -Friesland - 2 - - -Drenthe - - - 6 -Overijssel - 3 5 4 9

Gelderland - 11 20 9 23Utrecht - 3 5 18 4Flevoland - 6 - - 3Noord-Holland 41 14 9 8 4

Zuid-Holland 24 15 9 2 5Zeeland - 5 - - -Noord-Brabant 17 20 38 47 32Limburg 18 21 14 6 20

1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie

61

Een belangrijk beoordelingscriterium dat beleggers hanteren bij investeringsbeslissingen is het bruto aanvangsrendement. Gegevens over beleggingstransacties en de daarbij gerealiseerde bruto aanvangsrendementen worden in Nederland gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL.

Bij de bruto aanvangsrendementen die worden gerealiseerd, kan een onderscheid worden gemaakt tussen de Randstad en de rest van Nederland, en tussen de beste locaties en overige locaties.


Bruto aanvangsrendement Het bruto aanvangsrendement wordt gedefinieerd als de bruto jaarhuur op het moment van aankoop als percentage van de totale investering.

Randstad Onder de Randstad verstaan we de stedenring in het westen van het land plus de gebieden die aan weerszijden gelegen zijn. De stedenring loopt van Dordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag, Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversum naar Utrecht.

Rendementen

62

%

%

’09’07’062003 ’05’04 ’08 ’13’12’10 ’11

’09’07’062005 ’08 ’13’12’10 ’11Bron: DTZ

Bron: CBRE

11,0

10,0

9,5

9,0

8,5

8,0

7,5

10,5

7,0

9,0

8,5

8,0

7,5

7,0

6,5

6,0

5,5

5,0

RandstadZuid-NederlandOost-NederlandNoord-Nederland

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen op de beste locaties

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen voor eersteklas logistiek vastgoed

Ren

dem

ente

n

63

Ren

dem

enten

2005%

2007 2009 2011 2013

Randstad Beste locaties 8,00 7,65 8,50 8,50 8,75 Overige locaties 8,50 8,25 9,80 9,85 10,00

Zuid-Nederland Beste locaties 8,30 7,90 8,60 8,50 8,75 Overige locaties 8,80 8,75 10,00 9,85 10,25

Oost-Nederland Beste locaties 8,50 8,20 9,30 9,75 10,75 Overige locaties 8,95 8,90 10,25 10,50 11,25

Noord-Nederland Beste locaties 8,50 8,35 9,60 10,10 10,65 Overige locaties 8,95 8,90 10,25 10,75 11,35

bron: DTZ

Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen

65

0 50 km

UTRECHTGELDERLAND

LIMBURG

NOORD-BRABANT

ZEELAND

ZUID-HOLLAND

NOORD-HOLLAND

FLEVOLANDOVERIJSSEL

DRENTHE

FRIESLAND

GRONINGEN

Nieuwegein

Lelystad

Westland

Vlaardingen

Venlo

Roermond

Doetinchem

Velsen

Veenendaal

Terneuzen

Spijkenisse

Smallingerland

Sittard-Geleen

Schiedam

Roosendaal

Purmerend

Oss

Oosterhout

Leidschendam-Voorburg

Leeuwarden

Kerkrade

Hoorn

Hoogeveen

HilversumHilversum

Hengelo

Helmond

Heerlen

Hardenberg

GoudaGouda

Deventer

Den Helder

Delft

Capelle a/d IJssel

Bergen op Zoom

Barneveld

Assen

AmstelveenAmstelveen

Alphena/d RijnAlphen

a/d Rijn

Almelo

Alkmaar

Rotterdam

Zwolle

ZoetermeerZoetermeer

Zaanstad

Utrecht

Tilburg

Nijmegen

Maastricht

LeidenHaarlemmermeer

Haarlem

Groningen

Enschede

Emmen

Amersfoort

Eindhoven

Ede

DordrechtDen Bosch

Breda

Arnhem

Apeldoorn

AmsterdamAlmere

Zeist

Heerhugowaard

Kampen

Katwijk

Lansinger-land

Stichtse Vecht

Sudwest Fryslan

Grote gemeenten in Nederland

Den Haag

50 000 - 100 000100 000 en meer

Aantal inwoners

BijlageBijla

ge

66

0 50 km

Indeling van Nederland in Corop-gebieden

Zuid-Limburg

Midden-Limburg

Noord-LimburgZuidoost-

Noord-Brabant

Noordoost-Noord-Brabant

Zeeuwsch- Vlaanderen

Overig ZeelandWest-

Noord-Brabant Midden-Noord-Brabant

Zuidoost-Zuid-Holland

Zuidoost-Zuid-Holland

Oost-Zuid-

Holland

Oost-Zuid-

Holland

Groot Rijnmond

Delft en Westland

Agglomeratie’s Gravenhage

AgglomeratieLeiden en Bollenstreek

ZaanstreekZaanstreek

Kop vanNoord-Holland

Alkmaar enomgeving

IJmond

AgglomeratieHaarlem

Groot-Amsterdam

Het Gooi enVechtstreekHet Gooi enVechtstreek

Utrecht

Zuidwest-Gelderland

Arnhem-Nijmegen

Achterhoek

Veluwe

Zuidwest-OverijsselZuidwest-Overijssel Twente

Noord-Overijssel

Flevoland

Zuidwest-Friesland

Noord-Friesland

Zuidoost-Friesland

Zuidwest-Drenthe

Zuidoost-Drenthe

Noord-Drenthe

Overig Groningen

Oost-Groningen

Delfzijl enomgeving

05

35

36

31

32 33 34

2927

18

19

26

25

21

20 22

23

24

28

30

17

1615

13

14

1112

40

10

09

01

08

0706

0403

02

37

38

39

Bijl

age

67

Aanbod 43,44,45,46,47,48,49Amerikaanse beleggers 59

BDB-index 27Bedrijfsgebouwen 29,56,62,63Bedrijfsterreinen 25Beleggingen 55,56,57,58,59Bereikbaarheid 10,12,32,34,41,46,59Bestaande bouw 32,44,52,58Beste locaties 62,63Bouwkosten 27,28,29Bouwperiode 25,47Bruto aanvangsrendementen 61,62,63Bruto vloeroppervlakte 9,27Buitenlandse beleggers 56,57,59

Commercieel vastgoed 56Concentratie 15Concentratiegetal 9

Distributiecentrum 9,41

Eigenbouw 31Eigendom 10,12,32,38

Gebouwgrootte 10,12,34,44,58

Huur 10,12,16,17,18,19,20,21,22,23, 24,32,38Huurprijzen 51,52,53

Incentives 51Institutionele beleggers 55

Koop 10,12,32,38

Laadkuilen 41Leegstand 16,17,18,19,20,21,22,23,

24,43Locatiekeuze criteria 41Logistiek vastgoed 9Logistieke dienstverleners 33,36,37

Nederlandse beleggers 56,57,59Netto vloeroppervlakte 27Nieuwbouw 12,14,16,17,18,19,20,21,

22,23,24,28,31,32,43,44,52,58

Ontwerpcriteria 41Overheidssubsidies 41

Particuliere beleggers 59Pensioenfondsen 59Producenten 33,36,37,41Professionele beleggers 55

Randstad 61,62,63Rechthoekige distributiecentra 28Regionale spreiding Zie concentratieRetailers 33,36,37,40

Structureel aanbod 43,47,49

Vastgoedfondsen 59Verhuurbaar vloeroppervlak 9,51Vierkante distributiecentra 28Vloerbelasting 41Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18,

19,20,21,22,23,24,25,44,48Vraag 31,32,33,34,35,36,37,38,39,

40,41,45Vrije hoogte 41Vrije markt 31,43,45

Trefwoordenregister

Logistiek vastgoed in cijfers...

Documents

Transcript of Logistiek vastgoed in cijfers...