LOGISTIEK JAARBOEK 2015 - Ondernemersvereniging€¦ · over Turkije. Grenzend aan de belangrijkste...

LOGISTIEKJAARBOEK 2015

Negen visies op de toekomst van de logistiek

LOGISTICS YEARBOOK

Supply Chain Solutions cruciaal

voor vastgelegde prestatieniveaus

Overseas Logistics

Multimodal Inland Locations

Supply Chain Solutions

People, planet, profit - Seacon Logisticshecht sinds haar oprichting aan maat-schappelijk verantwoord en duurzaamondernemen. Niet voor niets houden wevast aan de kracht van ons multimodaletransportconcept waarmee we het milieuontlasten en de CO2-uitstoot beperken.

Intelligente goederen- en informatiestromen zijn cruciaal voor het behalen van devastgelegde prestatieniveaus. Als een spin in het web verbinden we daarom laag-drempelige of juist geavanceerde IT systemen uit elke stap van de logistieke ketenzoals douane, rederijen, transportorganisaties en banken met de IT systemen vanonze klanten. Via onze warehouse- en transportmanagementsystemen signalerenwe elke stap die af dreigt te wijken van de vastgestelde KPI’s. Via onze ‘controltower’ besturen we de logistieke ketens van onze opdrachtgevers om daarmee onzedagelijkse running business te organiseren, snel duidelijke rapportages voor onzeklanten te produceren en hun logistieke processen voortdurend te optimaliseren.

Meer weten? Neem dan contact op met onze afdeling sales, tel. 077 - 327 55 55,stuur een e-mail naar [email protected] of kijk op www.seaconlogistics.com

Seacon Logistics bv, Postbus 3071, 5902 RB VenloVenlo (NL) - Born (NL) - Meppel (NL) - Duisburg (DE) - Melzo (IT) - Budapest (H) - Moscow (RU)

Advanced logistics for a smaller world

ForewordLogistics equals motion. At the same time, lo-gistics itself is on the move. In 2015 perhaps more than ever before. From 3D printing to geopolitical conflicts and from Big Data to pla-tooning trucks. That is exactly why EVO asked experts: what do all these innovations mean for the supply chain over the next one or two deca-des? You will read their answers in this EVO Lo-gistics Yearbook 2015.

Bart Jan Koopman, Executive Director of Dutch exporters association Fenedex, for example ar-gues that geopolitics is back at the heart of the supply chain. Just think about the latest deve-lopments in Eastern Europe or the Middle East. Managing these opportunities and risks, while also responding to it, will determine success or failure, Koopman argues.

Of course we are familiar with many supply chain innovations like track and trace, planning and route optimization. These innovations have made the supply chain of business much more efficient. New developments like 3D printing will have the same positive effect, Robert Janssen of research agency TNO states. Yes, there are cons and risks, but the possibilities of 3D prin-ting far outweigh these possible dangers.

At the same time, the classical logistical laws still apply in 2015. Although many professionals focus on improving efficiency and reducing costs, this of course is not the main goal of an organization. Jack van der Veen, professor Supply Chain Management at the Nyenrode Business University, explains in this Yearbook how Customer Value combined with Stock Hol-der Value and Supply Value, creates value.

As you will understand by now, this Yearbook reads as a guide for the future logistical world we live in. Both within and outside your organi-zation and both nationally and internationally.

I hope you enjoy it.

Machiel J.H. van der KuijlExecutive Director EVO

VoorwoordLogistiek is beweging. Tegelijkertijd is de logistiek zelf ook in beweging. Anno 2015 mis-schien wel meer dan ooit. Van 3D-printing tot geopolitieke conflicten en van big data tot zelfrijdende vrachtauto’s. EVO vroeg daarom een aantal deskundigen: wat is de invloed van al deze innovaties op de supply chain voor de komende tien, twintig jaar? Hun visies leest u in het EVO Logistiek Jaarboek 2015. Bart Jan Koopman, directeur van exportvereniging Fenedex, stelt bijvoorbeeld dat de geopolitiek terug van weggeweest is in de supply chain. Denk aan de ontwikkelingen in Oost-Europa en het Midden-Oosten. Het managen van die kansen en risico’s is echter een kernactiviteit van ondernemen. Deze risico’s begrijpen en hier gepast op inspelen, bepaalt volgens Koopman dan ook steeds vaker het verschil tussen succes en verlies. Er zijn ook tal van innovaties van invloed op de supply chain, zoals ‘track & trace’ en planning- en routeoptimalisering. Deze innovaties maakten de supply chain van bedrijven een stuk efficiënter. Van nieuwe ontwikkelingen zoals 3D-printing kunnen we hetzelfde verwachten, meent Robbert Janssen van onderzoeksbureau TNO. Er zijn natuurlijk nade-len en risico’s. Maar de mogelijkheden die 3D-printing biedt, wegen volgens Janssen veel zwaarder. Tegelijkertijd gelden de klassieke logistieke wetten anno 2015 ook. Hoewel professionals zich vaak vooral focussen op efficiencyverbeteringen en kostenreductie, is dit natuurlijk niet het werkelijke doel van een organisatie. Jack van der Veen, hoogleraar supply chain management aan Nyenrode Business Universiteit, beargumenteert in het jaarboek hoe klantwaarde samen met aandeelhouders- en leverancierswaarde, zorgt voor ‘waardecreatie’. U begrijpt, dit jaarboek leest als een gids voor de toekomstige logistieke wereld – binnen en buiten uw organisatie, nationaal en internationaal. Ik wens u veel leesplezier.

Machiel J.H. van der KuijlAlgemeen directeur EVO

Over EVOEVO behartigt al 75 jaar de logistieke belangen van handels- en productiebedrijven op het gebied van magazijnen, vervoer, gevaarlijke stoffen en internationaal ondernemen. EVO is daarmee één van de grootste ondernemersverenigingen van Nederland met in totaal 20.000 leden.

About EVOFor 75 years EVO represents the logistical inte-rests of trade and production companies in the Netherlands on areas such as warehousing, transportation, dangerous goods and internatio-nal trade. This makes EVO one of the major businesses associations of the Netherlands with over 20.000 member companies and counting.

3EVO Logistiek Jaarboek 2015

Innovatieve vorkheftrucks van STILL: Krachtig, efficiënt en milieuvriendelijk.De cijfers spreken voor zich, de vraag naar elektrische heftrucks neemt toe. Echter de keuze voor

elektrisch of verbranding is inzet-afhankelijk. STILL‘s missie = zero emissie. STILL geeft u antwoord

op de vragen naar de sterke punten en optimale gebruiksvoorwaarden van de verschillende soorten

uiterst zuinige en milieuvriendelijke aandrijvingen.

www.still-zero-emission.com

first in intralogistics

Missie = zero emissiewww.still-zero-emission.com

inhoud

8-11 Tegenwindenrugwindbijinternationaalondernemen De grote economische kansen voor 2015 liggen in goed onderwijs en

samenwerking, vindt Fenedex-directeur Bart Jan Koopman

13-15 Europesestartupsdoenhetbeterdangedacht Europa doet volop mee aan de digitale revolutie. Senior Vice President David

Drummond van Google pleit voor trans-Atlantische samenwerking

17-19 Toekomstscenario:supplychainmanagementopinternet Delen van informatie via Internet heeft de toekomst. Bedrijven gaan samen de

waardeketen besturen, aldus Frits van den Bos van GS1

21-23 Waardecreatiedoorlogistiek&supplychain Niet verlaging van kosten, maar het creëren van klantwaarde is de nieuwe uitdaging

voor logistiek en supply chain, zeggen Jack van der Veen en Erdogan Gülyaz van

Nyenrode

25-27 3D-printingkrijgtforseimpactopsupplychainenlogistiek Iedereen kan overal 3D-printen. Robbert Janssen (TNO): De supply chain zal

opnieuw moeten worden ontworpen

29-31 ‘Ruwediamanten’voordelogistiek De talenten van tegenwoordig hebben hun eigen eisen en behoeften. Johan Kerver

van EVO pleit voor nieuwe vormen van leiderschap en innovatie

33-35 Hetfysiekeinternet:manopdemaanoflegehuls? De supply chain kan worden ingericht naar het voorbeeld van Internet. Lori Tavasszi

van de TU Delft over de nieuwste ontwikkelingen in de logistieke keten

39-41 Wievoertstraksderegieoverdemedewerkers? Flexibel werken en lenige netwerkstructuren vereisen een regie door experts voor wie

dit de core business is, betogen Frank Stolp en Angeline Markus van Olympus

43-45 Platooninggrotebeloftevoortransportsector Automatisch rijdende trucks zijn goedkoper en beter voor het milieu. Bastiaan Krosse

van TNO verwacht dat de techniek binnen een paar jaar praktijk zal zijn

colofon

HoofdredactieGuus Peters, Raymond Mens

Redactionele productieFeico Houweling, Rotterdam

Redactionele bijdragenBart Jan Koopman, David Drummond, Frits van den Bos, Jack van der Veen, Erdogan Gülyaz, Robbert Janssen, Johan Kerver, Lori Tavasszi, Frank Stolp, Angeline Markus, Bastiaan Krosse

FotografieShutterstock

VormgevingThielen Peters communicatie, Lijnden

DrukHabo DaCosta, Vianen

AdvertentieverkoopJetvertising, Rijswijk

UitgeverEVO, Sander NieuwenhuizenPostbus 350, 2700 AJ ZoetermeerTelefoon 079 3467 346

© 2015, EVO EVO geeft graag toestemming voor het verveelvoudigen, opslaan, digitaal delen, doorgeven of op welke andere manier dan ook betrekken van een groter publiek bij de inhoud van dit Jaarboek. EVO, de redactie en de auteurs hebben de in deze uitgave opgenomen informatie op zo zorgvuldig mogelijke wijze en naar beste weten verzameld en geselecteerd. EVO kan niet aansprakelijk worden gesteld voor onverhoopte onjuistheden en/of onvolledige informatie, noch voor schade die op welke wijze dan ook kan ontstaan door de gepubliceerde informatie.


Samen kijken we verder

Als ondernemer wilt u grenzeloos ondernemen. Letterlijk en fi guurlijk. Dit doet u in een wereld die snel verandert. De almaar toenemende globalisering leidt tot een innige verwevenheid van handel en logistiek. Tegelijkertijd bent u als ondernemer steeds vaker afhankelijk van

het internationale speelveld. Daarom slaan EVO en Fenedex, uw experts in logistiek en internationaal ondernemen, de handen ineen. Om u te helpen uw ambities te verwezenlijken. Samen kijken we verder. Benieuwd naar wat we voor u kunnen doen? Kijk op www.evo-fenedex.nl. G R E N S V E R L E G G E N D

Bart Jan Koopman, Directeur Fenedex

Tegenwindenrugwindbij

internationaalondernemen

In onze wereld is de geopolitiek terug van weggeweest. Rusland en

het Midden-Oosten springen daarbij natuurlijk als eerste in het oog,

maar ook de aanslagen begin dit jaar in Parijs doen ons beseffen dat

de brandhaarden in de wereld dichterbij zijn dan we soms denken.

Voeg daarbij de nog steeds haperende Europese economie, de

uitzonderlijke daling van de prijs van olie en de fors lagere koers van

de euro versus de dollar, dan hebben we de nodige ingrediënten voor

een potentiële reset van het beleid voor 2015 te pakken.

EVO Logistiek Jaarboek 20158

Het managen van kansen en risico’s is een kernactiviteit van ondernemen, dus de risico’s begrijpen en hier gepast op inspelen, bepaalt steeds vaker het verschil tussen succes en verlies. Daarbij zou de exportsector specifiek in 2015 bij een lagere euro en een fors lagere olieprijs wel eens de grote winnaar kunnen zijn.

Groeilanden versus risicogebiedenHet conflict met Rusland heeft naast alle geopolitieke aspecten inmiddels ook de nodige, deels elkaar beïnvloe-dende, economische consequenties. Sancties en tegen-sancties, de scherp gedaalde olieprijs en een enorme val van de roebel hebben nu al geleid tot een recessie in Rusland. Ook het financiële systeem kraakt in zijn voegen. Daarmee is het verhaal waarschijnlijk nog lang niet af. Rusland haakt voorlopig, als het tenminste zijn koers niet verlegt, als (potentieel) grote groeimarkt af.

Om weliswaar totaal andere redenen moet helaas hetzelf-de worden geconstateerd voor Brazilië, dat als groeiland

een hele grote stap terug moet doen. In het klassieke BR(IC)T-lijstje hoort tenslotte ook nog een opmerking thuis over Turkije. Grenzend aan de belangrijkste brandhaard in het Midden-Oosten en inmiddels zelf ook onderwerp van binnenlandse onrust, lijkt ook hier het groeitempo aan-zienlijk te vertragen.

Hoe anders staat het met de IC’s, India en China, die bei-de onder nieuw leiderschap vast van plan zijn hun rol in de wereldeconomie op te eisen. Voor beide landen geldt dat de schaal wezenlijk anders is dan in vrijwel alle andere landen in de wereld. Inspelen op de kansen en mogelijk-heden die deze economische grootmachten bieden (Chi-na) en gaan bieden (India) moet een essentieel onderdeel zijn van de strategie van vrijwel elke onderneming met in-ternationale ambities op de middellange termijn. Helaas zijn dit echter ook landen waarbij de complexiteit van het zakendoen veel groter is dan in Europa, met vanzelfspre-kend tevens een ander risicoprofiel. Ook in de komende jaren zullen China en India niet opeens stijgen naar de bo-

venste regionen van de ranglijst van landen met “ease of doing business”. Met een goede voorbereiding en lange adem is voor het Nederlandse bedrijfsleven zeker winst te behalen maar wellicht niet de grote groeicijfers.

Waar kunnen we dan wel meer groei verwachten? Hoe graag we het ook zouden willen zeggen, bijna driekwart van onze export gaat er tenslotte nog heen, Europa zal op korte termijn niet de grote groeimotor van de wereld worden. De scheiding tussen Noord- en Zuid-Europa bestaat nog steeds. Frankrijk en Italië hebben grote binnenlandse pro-blemen bij hun pogingen om te veranderen. Een inmiddels wel weer groeiend Engeland is meer bezig met de vraag of het uit de EU zal stappen dan om met de EU te integreren. Om over Griekenland maar te zwijgen. Locomotief Duitsland kan de kar niet alleen trekken en landen als Polen en de Scandinavische landen gaan in hun eentje het verschil niet maken. Toch zou het ons niet verbazen als er in Europa in brede zin, met de rugwind van de euro en de lage olieprijs, wel degelijk meer groei komt dan algemeen wordt gedacht.

Rusland haakt voorlopig als (potentieel) grote groeimarkt af


Op korte termijn zien wij echter meer perspectief in de VS, waarvan de economie op dit moment met robuuste groei-cijfers een mooie performance laat zien. Ondanks de schaliegasrevolutie is een lagere olieprijs ook voor de VS een steuntje in de rug. Ook het recent afgesloten vrijhan-delsverdrag met Canada zou een impuls voor de handel moeten leveren. Potentiële groeidiamanten vinden we verder in emerging markets als Nigeria en sommige lan-den in Oost-Afrika (denk aan Ethiopië, Kenia en Tanzania), in Azië met Indonesië en in Zuid-Amerika met Colombia.

Supply Chains en BusinessmodellenEen ander groeipad en een andere geografische focus roept natuurlijk ook de vraag op wat er verder gaat veran-deren bij factoren die de groei vorm zullen geven. Aller-eerst ontwaren wij een sterk afnemende interesse in out-sourcing naar lagelonenlanden, een trend naar meer regionale en soms ook lokale sourcing en een nog steeds verdergaande ontwikkeling als het gaat om vervanging van arbeid door machines (robotisering). Daarbij komt dat kapitaal op het moment relatief goedkoop is en arbeid vaak nog steeds (relatief) duur, zeker in Nederland.

Maar ook zien we steeds meer tekenen dat oude busi-nessmodellen niet meer werken en dat nieuwe spelers hun intrede doen. E-commerce neemt een enorme vlucht. Niet alleen worstelen veel lokale retailspelers in Nederland hiermee, op wereldschaal hebben bedrijven als Google, Amazon en AliBaba een steeds grotere impact. Zeker in veel consumentenmarkten is het al lang niet meer een zaak van goedkoop inkopen of goedkoop produceren, maar vooral van het hebben van online toegang tot de

consument met een steeds wisselend en actueel aanbod. Hierdoor zal ook de lokale supply chain met al dan niet een pakketje per consument thuis afgeleverd, zich moe-ten aanpassen. Bedrijven die op tijd weten aan te haken op deze ontwikkeling, zouden hier de komende jaren best eens fors van kunnen profiteren.

Vrijhandelsideaal verder uit beeld?Het spook van het protectionisme steekt langzaam maar zeker weer de kop op. De zeer langzame vorderingen bin-

nen de WTO met het Bali-akkoord en de trage voortgang op het dossier van een nieuw vrijhandelsakkoord tussen de VS en de EU (TTIP) bepalen hier eerder het beeld dan een sterke gemeenschappelijke inzet om op korte termijn handelsbarrières te slechten.

Ook in de EU zelf is van een echt voldragen interne markt nog geen sprake. Vrij verkeer van goederen is regelmatig een punt, laat staan een onderwerp als het vrije verkeer van personen in Europa. Maar ook een onderwerp als het

aantrekken van goed geschoold technisch personeel uit het buitenland en zeker van buiten de EU, gaat allesbehal-ve vanzelf. Vergunningen zijn niet eenvoudig te verkrijgen. Als we het meer bekijken vanuit de beleids- en lobbyagen-da dan is er de hoop dat we met de nieuwe Union Cus-toms Code (UCC) in ieder geval de implementatie daarvan in goede banen kunnen leiden en dat we de transactiekos-ten ook met een Europees ‘Single Window’ verder kunnen verlagen en de transparantie kunnen verbeteren. Ook de harmonisatie van de BTW-regels en op onderde-

len een beter level playing field dienen bij te dragen aan het faciliteren van het internationale bedrijfsleven. De ei-gen Nederlandse overheid zal een onderwerp als de eco-nomische diplomatie verder moeten invullen en kan niet komen met een volgende stap in de bezuinigingen door meer ambassades te sluiten en/of haar dienstverlening te-rug te schroeven.Evo en Fenedex zullen zich ook dit jaar weer hardmaken voor de vereenvoudiging van de regel-geving zodat het bedrijfsleven met groter gemak de weg naar het buitenland vindt.

Landen die hun bevolking goed opleiden zijn de winnaars van de toekomst


Summary

Headwind and tailwind in international business

Companies involved in international business experience both headwind and tailwind. Important factors that will determine the policy in 2015 are geopolitics, the faltering European economy, the exceptional decline in the price of oil and the much lower rate of the Euro against the US Dollar. Especially those last two factors can make the Dutch export sector a big winner.

The conflict with Russia has major economic consequences. Sanctions and counter sanctions, the sharp fall in oil prices and a huge decline of the ruble have already led to a severe recession in Russia. The financial system creaks. For the time being, Russia is no longer a growth market. The same goes for Brazil and Turkey, but not for India and China. Unfortunately, doing business in these countries remains complicated. Growth is expected in Europe thanks to lower oil prices and the Euro. The United States however offer the best perspective, thanks to a robust growth of the economy.

There will be much less outsouring to low-wage countries and old business models are losing their value, especially because of the enormous growth of e-commerce. The local supply chain will have to adapt to the new situation. In the meantime, the ideal of free trade seems to be disappearing behind the horizon. Positive though is the introduction of the new Union Customs Code (UCC) in Europe.

It is essential to bet on improved education and innovation. Moreover, it is necessary to enhance cooperation within the supply chain, not only between companies, but also between companies and Government. Fortunately there are fine examples, in particular in the sectors of high-tech and agro food. To be successful, all parties will have to create a vision on the medium and long term.

Bart Jan Koopman is Managing Director van Fenedex, de vereniging van Nederlandse exporteurs en andere internationaal opererende ondernemingen.

Onderwijs en InnovatieZonder twijfel zullen die landen in de wereld die hun be-volking goed opleiden en hun innovatietempo opvoeren tot de winnaars van de toekomst behoren. Nederland speelt helaas op dit vlak lang niet altijd meer een vooraan-staande rol. De uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling dalen al jaren, zowel op nationaal als op bedrijfsniveau. In plaats van de ambitie om toe te groeien naar een uitga-venniveau voor R&D van meer dan 2 procent van het BNP, lijkt er eerder een daling te zijn die zich beweegt naar 1 procent van het BNP. Hierbij ligt de bal niet alleen bij be-drijven, maar ook bij de overheid die vooral in de afgelo-pen jaren sterk heeft ingezet op bezuinigingen. Ook het onderwijs vertoont steeds meer gebreken en is in het algemeen op zijn best gericht op scores in de middel-moot en zeker niet toegesneden op excellentie. Organisa-ties als EVO en Fenedex doen weliswaar hun uiterste best om vooral op het gebied van opleidingen en trainingen ook de mensen vanuit de internationale praktijk blijvend op te leiden en te ondersteunen, waar mogelijk zowel in het MBO als in het HBO. Toch moet worden geconsta-teerd dat er nog altijd een mismatch is als het gaat om vraag en aanbod van hoger opgeleid technisch personeel en dat ook bijvoorbeeld het Nederlandse voordeel van het goed kunnen spreken van de moderne talen aan het ver-dwijnen is.

Ketensamenwerking en TopsectorenStrategie is in essentie het maken van (het liefst de juiste) keuzes. Dit geldt voor bedrijven, maar uiteraard ook voor de overheid. Op welke sectoren moeten we inzetten? Welke vaak ook regionale clusters zijn van essentieel be-

lang voor de toekomst? En waar gaan bedrijven zich op onderscheiden? Naar onze overtuiging zal een thema als duurzaamheid nog veel prominenter op de agenda moe-ten komen en kan dit tevens als inspiratie dienen voor noodzakelijke doorbraken in sectoren als water, agro-food en healthcare.

Als we daarbij het thema van het vorige EVO-jaarboek nog eens terughalen, dan is en blijft het vragen van aan-dacht voor een optimale samenwerking in de keten geen loze kreet. Aantoonbaar zijn soms de grenzen van secto-ren aan het vervagen en blijken de bedrijven die sterk sa-menwerken in de keten het meest succesvol. Mooie voor-beelden vanuit de hightech-sector zijn de bouw van stadions en het enorme cluster rondom ASML. Voorbeel-den te over ook in de agro-food, of het nu gaat om Fries-land Campina en Danone, en de bouw van laboratoria rondom Wageningen en Utrecht, om een Cold Chain-pro-ject in India of het verder uitbouwen van de wereldleiden-de positie als het gaat om zaadveredeling (Seed Valley).

Onze steeds complexere wereld vraagt om meer dan uit-stekende samenwerking tussen bedrijven, maar ook tus-sen bedrijven en overheid. Dit is geen zaak van de korte adem, maar juist van het neerzetten van een (middel-)lan-ge termijnvisie. Waarbij het niet alleen een kerncompeten-tie van de overheid betreft, maar juist ook aan de private kant nog veel verbeterd kan worden. Het zou mooi zijn als de hierboven beschreven ontwikkelingen kunnen bijdra-gen aan het verbeteren van het toekomstperspectief van Nederland en de vele prachtige bedrijven die hier in werk-zaam zijn.

Bio:11EVO Logistiek Jaarboek 2015

David Drummond, Senior Vice President of Corporate Development en Chief Legal Officer, Google Inc.

Europesestartupsdoenhetbeterdan

gedacht


Laten we beginnen bij de getallen, zoals we dat bij Goog-le graag doen. In de ene hoofdstad na de andere de zien we startups met uitstekende jaarcijfers. Technologiebe-drijven in Londen vestigden in het afgelopen jaar een nieuw wereldrecord met bijna 1,2 miljard euro aan inves-teringen, het dubbele van 2013. In Madrid wisten de start-ups in het afgelopen najaar 187 procent meer kapitaal te vergaren dan in het vergelijkbare seizoen een jaar eerder.In Berlijn zagen starters in de technologie hun investerin-gen groeien met 140 procent op jaarbasis, mede dankzij twee van Europa’s grootste beursintroducties. Zowel de webwinkel Zalando als incubator Rocket Internet haalden miljarden binnen. En in Stockholm waren we getuige van de geboorte van een van de meest productieve technolo-gische centra ter wereld. Per miljoen Zweden zijn er 6,3 bedrijven met een geschatte marktwaarde van meer dan een miljard dollar. In Silicon Valley is dat met 6,9 bedrijven maar net iets meer.

Laten we ook eens verder kijken dan de getallen, naar de culturele invloed. De meest gedownloade gaming app in Google Play vorig jaar was Candy Crush, vervaardigd door de Britse gaming producent King. Enkele jaren nadat het Finse bedrijf Rovio de standaard zette voor app-based gaming met Angry Birds volgen

nu andere in Helsinki gevestigde ondernemingen, zoals Supercell, in hun voetsporen. Het gaat om enorme hits als Clash of Clans, de game voor iPhones en iPads die in 2014 de grootste omzet behaalde.

Ambitieuze Europese ondernemingen bepalen de toe-komst van de muziekindustrie. Soundcloud is een in Ber-lijn gevestigd platform voor musici en muziekfans dat zich bezighoudt met promotie, sharing en streaming. Sinds de lancering in 2007 heeft het nu meer dan 175 miljoen maandelijkse gebruikers die elke minuut meer dan twaalf uur aan nieuwe content toevoegen. Experts verwachten dat het bedrijf binnenkort meer dan een miljard euro waard zal zijn.

Een ander voorbeeld is de populaire Zweedse muziek streaming-dienst Spotify. Sinds de lancering van dit be-drijf groeiden de inkomsten van de Zweedse platenindus-trie met meer dan een derde, terwijl de piraterij daalde. Vandaag de dag heeft Spotify wereldwijd meer dan 60 mil-joen gebruikers en biedt het een wereldwijde markt aan Europese muziekgroepen zoals Clean Bandit en Hozier die de hitlijsten domineren.

YouTube, onze online videosite, stimuleert de groei van een totaal nieuw vakgebied, dat van de online video-onderne-mer. Met niet meer dan een camera, een YouTube-account en het nuchtere besef dat niemand anders de muziek bood waar hij van hield, heeft Jamal Edwards zijn passie uitge-bouwd tot SB.TV, de belangrijkste speler op het gebied van muziek voor jongeren in het Verenigd Koninkrijk.

Bij de start van de advertentiecampagne in het Verenigd Koninkrijk crashte de website van SB.TV, omdat ruim een miljoen mensen op zoek waren naar Jamal Edwards. Op dit moment wordt druk gewerkt aan een uitbreiding van het project, waarbij hijzelf al terecht is gekomen op de omslag van The Economist. Wereldwijd brengt hij nieuwe artiesten op de markt. Spotify’s meest populaire mannelij-ke artiest van het jaar, Ed Sheeran, is feitelijk doorgebro-ken bij SB.TV. En over doorbraken gesproken, hoe velen van u kunnen raden wie volgens het tijdschrift Variety de vijf meest populaire artiesten zijn onder de teenagers in de Verenigde Staten?

Dat zijn niet Katy Perry, Leonardo Dicaprio of Taylor Swift.Volgens Variety zijn de vijf meest populaire beroemdheden allemaal YouTube-sterren, die uitkomen boven traditionele sterren als Jennifer Lawrence en Johnny Depp. Op de der-de plaats van het lijstje van meest gevierde sterren staat een 25 jaar oude Zweed, genaamd Felix Kjellberg, die in het Engelse Brighton woont. Onder zijn fans is Felix beter bekend als PewDiePie. Hij heeft op dit moment het meest populaire YouTube-kanaal ter wereld met meer dan 33 mil-joen abonnees. Nog dit voorjaar zullen dat er waarschijn-lijk 34 miljoen zijn. Elke week verzorgt Felix recensies en commentaren op videogames die hij naar zijn fans overal ter wereld stuurt, van Europa tot Noord-Amerika en Azië.

YouTube-sterren zijn in Duitsland zozeer gemeengoed ge-worden, dat we iets bijzonders zagen gebeuren. Als Duitse YouTube-sterren een lening aanvragen, geven ze YouTu-ber op als beroep. Er zijn tegenwoordig duizenden YouTu-be-kanalen met jaaromzetten met zes cijfers en de totale inkomsten van YouTubers groeiden in de afgelopen twee jaar met 50 procent per jaar. De door Europeanen gecreëerde markt Mobile wordt nu ook gebruikt door bedrijven als Robio en Super Cell. Markt-

plaatsen voor mobieltjes zijn serieuze business gewor-den. Een recente studie heeft uitgewezen dat

Er heerst nogal wat pessimisme bij de discussie over startende

bedrijven in Europa. Maar toch is er een verrassing, want de trends

geven aan dat de ondernemersgeest in Europa wel degelijk bloeit.

Het continent dat in de vorige eeuw een aantal van ’s werelds

belangrijkste bedrijven voortbracht, zoals BMW, Maersk en L’Oréal,

brengt nu een hele nieuwe generatie van startups op het toneel, die

allemaal de potentie hebben om markten op te schudden,

economieën te doen groeien en nieuwe banen te creëren.


Summary

European startups are doing better than you might believe

Trends suggest Europe’s entrepreneurial spirit is alive and well. In capital after capital, European startups are having banner years. Ambitious European companies are charting the future of the music industry. An example is the popular Swedish music streaming service Spotify. Since it was launched, Sweden’s record industry revenues grew by more than a third, while piracy plummeted. YouTube, Google’s online video site, is helping create an entire new type of field: the online video entrepreneur. According to Variety, the top five most popular celebrities are all YouTube stars, coming out ahead of traditional stars like Jennifer Lawrence and Johnny Depp. Today, thousands of YouTube channels are making six figures annually and total revenue amongst our YouTubers has grown by 50 percent in each of the last two years.

What can policymakers do to help? The Internet is in many ways borderless and yet there are many borders still within Europe, even within the single market. With over two dozen frameworks, many of which are inconsistent, entrepreneurs stumble when they seek to grow or hire across borders or trade goods and services. The biggest step the EU can make is to complete the formation of the digital single market, a goal the European Commission rightly recognizes as critical to the Continent’s growth. We hope the Transatlantic Trade and Investment Partnership can provide a generational opportunity to support the growth of the transatlantic economy and open up new avenues for growth to European and American companies alike. Also, copyright rules should take full advantage of a new single market to promote research and innovation while protecting the rights of creators.

Another ask from entrepreneurs is to make it easier for them to access capital to grow and scale up their business. Governments should encourage private investors to put their money in start ups by reducing capital gains taxes for investing in start up companies.

deze sector in Europa in 2013 ongeveer 90 miljard euro aan inkomsten genereerde. Geschat wordt dat er wereldwijd meer dan 2,9 miljoen ontwikkelaars zijn met meer dan twee miljoen apps.Een ontwikkelaar als de Berlijnse startup 6Wunderkinder bouwde een app voor taakbeheer genaamd Wunderlist, die zowel op Google Play als de App Store een topper werd. Wunderlist trok onlangs 16 miljoen euro aan van Sequoia Capital. De naam Sequoia is legendarisch in de VS, want ze hebben bedrijven als Apple, Oracle en zelfs Google ondersteund.

Elders in Berlijn, heeft EyeEm in een recordtijd een we-reldwijde community voor fotografen gebouwd. In 2013 had de app een miljoen gebruikers. Op dit moment zijn er tien miljoen gebruikers over de hele wereld die hun foto’s verkopen, tips delen en contact hebben met andere ambi-tieuze fotografen.

Ondanks deze successen is de vraag die ik het vaakst hoor, wat beleidsmakers kunnen doen om te helpen. Ik spreek veel ondernemers die worstelen met 28 verschillende boe-

ken vol regels. Het Internet is in veel opzichten grenzenloos, maar toch zijn er nog veel grenzen binnen Europa, zelfs bin-nen de interne markt. Met meer dan twee dozijn juridische stelsels vol inconsistenties, struikelen ondernemers wan-neer ze over grenzen heen proberen te groeien, mensen in te huren of te handelen in goederen en diensten.

De grootste stap die de EU op dit moment kan maken is de voltooiing van een digitale single market, een doel dat de Europese Commissie terecht erkent als cruciaal voor de groei van het continent. Wij hopen dat het Transatlantic Tra-de and Investment Partnership (TTIP) de huidige generatie

nieuwe kansen zal bieden door een groei van de trans-At-lantische economie en het openen van nieuwe groeimoge-lijkheden voor zowel Europese als Amerikaanse bedrijven.

Ik hoor trouwens ook van beleidsmakers en bedrijfslei-ders dat de kwestie van de intellectuele eigendom een cruciale rol speelt omdat zij hun innovaties moeten be-schermen. Het Internet schept mogelijkheden voor ma-kers om nieuwe doelgroepen te bereiken en nieuwe bron-nen van inkomsten te ontwikkelen. Regels omtrent het auteursrecht zouden het ten volle mogelijk moeten maken om te profiteren van de nieuwe interne markt door bevor-dering van onderzoek en innovatie en bescherming van de rechten van de makers.

Ook vragen ondernemers om makkelijker toegang tot ka-pitaal om hun activiteiten op te schalen. De Zweedse en-trepreneur Nicklas Zennstrom heeft de regeringen ge-vraagd private investeerders te stimuleren hun geld in startups te steken door verlaging van de vermogens-winstbelasting bij investeringen in startende bedrijven.Wij bij Google hebben alle reden om te vertrouwen in het Europese ondernemerspotentieel en we zijn er trots op om daarbij een rol te spelen. Google begon 1998 in een garage in Menlo Park. Maar vandaag de dag is het net zo waarschijnlijk dat het volgende grote bedrijf zal beginnen in een pakhuis in Berlijn, een Zweedse café of een Britse broedplaats voor startende bedrijven.

David Drummond is Senior Vice President of Corporate Development en Chief Legal Officer, Google Inc.Bio:

YouTube stimuleert de groei van een totaal nieuw vakgebied

Marktplaatsen voor mobieltjes zijn serieuze business geworden


Put logic in your logistics

Ontdek nog meer voordelen op www.intris.be

Intris ondersteunt samen met u uw businessprocessenwaardoor u met minder tijd, geld en middelenalle schakels van de logistieke supply chain optimaal beheert.

Onze Nederlandse klanten zijn bijzonder opgetogen over onder meer: het volledige depotbeheer (incl. inlandvervoer, containermaintenance, breakbulk-, bulk- en containerlogistiek)

onze performante douaneoplossing (incl. entrepotbeheer, fi scale vertegenwoordiging en gratis communicatie met Douane Nederland)

hands-on opvolging van A tot ver voorbij Z

Unieke meerwaarde: integratieEenmalige data-invoer dankzij een naadloze integratie met:- externe softwarepakketten- Portbase- webportals (EDI-boeking & EDI-B/L)- rederijen- website van uw klanten

Waarom kiezen voor een Belgische softwarepartner?

meer dan een Scandinavië specialist Finding New Ways

De Bring groep behoort tot één van de grootste logistieke dienstverleners in Scandinavië en maakt deel uit van de Noorse Post. Vanuit de vestiging in Zwijndrecht worden twee specialistische logistieke diensten aangeboden door de divisies: Bring Cargo en Bring Frigo. De divisie Bring Cargo biedt vele mogelijkheden aan voor groupage, deelladingen en complete vrachten binnen heel Europa. Met de divisie Bring Frigo biedt de organisatie mogelijkheden voor temperatuur gecontroleerde transporten naar de Nordics. Binnen Scandinavië is de organisatie marktleider op dit gebied.

Bring – Finding New Ways Scheepmakersstraat 5 | 3334 KG | Zwijndrecht | NederlandStrijbroek 6 | 2860 | Sint-Katelijne-Waver | België

[email protected] www.bring.nl

Frits van den Bos, innovatiemanager GS1 Nederland

Toekomstscenario:supplychain

managementopinternet


Met barcodes en elektronische berichtuitwisseling is het voor ketenpartners nog best lastig om een actueel beeld te krijgen van het verloop van het proces en waar nodig dit tijdig en efficiënt bij te sturen. Internet biedt nieuwe mogelijkheden. In dit artikel kijken we naar de toekomst van Supply Chain management en productinformatie en de rol van internet en GS1-standaarden.

De wereld verandertAnno 2015 zit de consument steeds meer in de ‘driver’s seat’. Hij wil 24/7 kunnen beschikken over goederen en informatie. Hij bepaalt zelf wanneer en waar zijn goederen worden geleverd. En als het geleverde niet aan zijn ver-wachtingen voldoet, stuurt hij dit het liefst kosteloos te-rug. Als dat niet goed gaat, meldt hij zijn onvrede direct op social media. De consument is geïnteresseerd in duurzaamheid, maar hij wilt daar niet altijd voor betalen. Bedrijven zullen op verantwoorde wijze moeten omgaan met arbeidsomstan-digheden, milieu en beperkte resources. Als zij dit niet doen, ‘dwingt’ de overheid hen met steeds strengere wet-geving. De overheid maakt zich sterk voor de rechten van consumenten, steeds meer informatie moet digitaal be-schikbaar komen. Mobiele netwerken, breedband internet en big data ma-ken het mogelijk om de consument te voorzien van voor

hem - op dat moment en op die locatie - relevante infor-matie. Maar de internettoepassingen en big data helpen bedrijven ook bij het managen van hun supply chain en het delen van productdata.

Meer product informatieGemiddeld zijn er vandaag de dag zo’n twintigduizend producten te koop in een supermarkt. Amazon biedt meer dan 230 miljoen producten online aan. Daarnaast willen consumenten meer over producten weten. In de huidige praktijk zien we dat ketenpartners hun informatie met bijvoorbeeld eCom-berichten doorge-ven aan de volgende schakel. Informatie van voorgaande schakels wordt steeds opnieuw opgeslagen en verrijkt. Een deel van de informatie wordt zo meermalen opgesla-gen. Onnodig kostbaar en weinig effectief. Het delen van informatie via een gezamenlijke internetap-plicatie is effectiever. Iedere schakel in de keten voegt zijn informatie toe aan een internetapplicatie waar bedrijven en consumenten deze kunnen raadplegen. Een voorbeeld van zo’n applicatie is de Ftrace-app die Duitse retailers als ALDI, Lidl en Metro gebruiken om consumenten te in-formeren over hun vlees- en visproducten.

Het scannen van de Ftrace-code met een mobiele tele-foon geeft informatie over de herkomst van het product,

wanneer en hoe het is verwerkt alsmede kwaliteitsinfor-matie en recepttips.Ftrace maakt gebruik van de GS1 EPCIS-standaarden en barcodes met batchnummers om vast te leggen wie wan-neer gegevens koppelt aan een bepaald product. De ge-gevens worden handmatig ingevoerd via een webformu-lier of automatisch met een application programming interface (API) vanuit bijvoorbeeld een ERP-systeem.

Ook Unilever gebruikt deze techniek. De herkomst van de Gelderse Rookworst en de Extra Magere Rookworst van Unox zijn sinds eind 2014 online te traceren. Via de web-site unox.nl/onze-boeren en de speciale track-codes op de rookworst kun je precies zien van welke boer het vlees van ‘jouw’ rookworst afkomstig is. De consument maakt kennis met een of meer van de 22 varkensboeren die sa-men goed zijn voor zo’n 90 procent van de twintig miljoen rookworsten die Unox jaarlijks produceert.

Goederen volgen op internetSupermarktketen C1000 en versleverancier Heemskerk maakten al in 2005 gebruik van GS1 EPCIS-standaarden in hun project Vers Schakel. Zij voorzien vijfentwintighon-derd kratten gevuld met klein verpakkingen gesneden groente van RFID-tags. Met RFID-scanners gekoppeld aan een EPCIS-internetapplicatie kunnen zij de kratten

Negen miljoen Nederlanders bestellen producten en diensten online. In 2014 is de omzet in online

retail in Nederland 33,2 miljard euro. We kijken op internet of een product voorradig is. Is het duurzaam

geproduceerd en wat vinden andere mensen ervan? We schaffen het product aan. We bepalen waar

en wanneer het afgeleverd moet worden en hoeveel dat mag kosten en plaatsen de bestelling. De

verladers en vervoerders moeten nu onze verwachtingen waar gaan maken. En dat valt niet mee.

De consument wil 24/7 kunnen beschikken over goederen en informatie


Summary

Internet and GS1 standards in the supply chain

Barcodes and electronic message exchange often make it difficult for partners in the supply chain to get an up-to-date picture of the progress of the process and, where necessary, to adjust this process timely and efficiently. The Internet offers new possibilities. In this article we look at the future of Supply Chain Management and product information and the role of the Internet and GS1 standards.

In current practice, chain partners often pass on their information to the next link using eCom messages. Information from previous links is being saved and enriched. Part of the information is stored several times. That is unnecessarily costly and inefficient. Sharing information via a shared Internet application is much more effective. Every link in the chain adds its information to an Internet application that is accessible for both businesses and consumers.

The GS1 EPCIS standards are increasingly being used to collect information on products within the value chain and outside of the company itself and to unlock this information via the Internet. They prevent data from being stored double or even more often and enable a common Supply Chain Management based on a real-time understanding of the flow of goods. The supply chain partners can follow and fulfil consumer demand without unnecessarily high stocks and markdowns.

The speed with which this future scenario will unfold will depend on the legal requirements that apply for certain sectors, the value of the traded goods, the margins being realized within sectors and the speed at which online and Omni channel retail develop. For companies, it is important to keep a close eye on what the possibilities are, how companies in the sector deal with them and what role they want to play themselves.

door de gehele keten met een nauwkeurigheid van 99 tot 100 procent volgen. Op elk moment kunnen zij real-time informatie opvragen en zo beter sturing geven aan het proces. Een geslaagd project met een terugverdientijd van 2,7 jaar. C1000 wisselt echter van leverancier en het blijft bij een pilot.De boekhandelsketen Selexyz gebruikte dezelfde tech-niek om te zien waar specifieke boeken zich op de winkel-vloer bevonden en wist hiermee haar omzet in de betref-fende winkels met 8 procent te verhogen. Helaas gaat het slecht in de boekenbranche en bestaat de keten niet meer. Inmiddels zetten Amerikaanse retailers als Macy’s, GAP, Target en Saks Fifth Avenue, RFID in en behalen daarmee positieve resultaten. Het volgen van individuele producten helpt hen om de accuratesse van de voorraden te verhogen van zo’n 60 naar 99 procent! Vooral in een omni channel-omgeving helpt dit klachten, kosten en omzet derving te reduceren. Na bedrijven als Tesco en Decthlon koos recent ZARA voor de invoering van RFID.

Samen de waardeketen besturenIn alle beschreven voorbeelden worden de GS1 EPCIS standaarden gebruikt om over bedrijfsgrenzen heen infor-matie over producten in de waardeketen te verzamelen en via internet te ontsluiten. Het voorkomt dat gegevens dubbel of zelfs vaker worden opgeslagen en maakt een gezamenlijk supply chain-management op basis van een real-time inzicht in de goederenstroom mogelijk. De ke-tenpartners kunnen samen de vraag van de consument volgen en deze invullen zonder onnodig hoge voorraden en eventuele afprijzingen.De snelheid waarmee dit toekomstscenario zich zal ontvou-wen zal afhangen van de wettelijke eisen die voor bepaalde sectoren gelden, de waarde van de verhandelde goederen, de marges die er in een sector worden gerealiseerd en de snelheid waarmee online en omni channel retail zich ont-wikkelen. Voor bedrijven is het zaak goed in de gaten te houden wat de mogelijkheden zijn, hoe bedrijven in de sec-tor hiermee omgaan en welke rol zij zelf willen spelen.

Frits van den Bos is al 25 jaar betrokken bij het faciliteren van efficiënte ketensamenwerking in verschillende sectoren. Daarnaast participeert hij in Europese en internationale GS1 werkgroepen.Bio:


Flexibele, cloud gebaseerde oplossingen en “betalen naar gebruik”, dragen bij aan een betere concurrentiepositie en succes.

www.descartes.com/nl/transport | [email protected] | +31 33 460 6270

Professionals in Transport & Logistiek kunnen bij ons terecht voor:

Supply chain management oplossingen

Rittenplanning en -executie

Beheer van eigen vloot, ingehuurd transport en contracten

Naleving van weten regelgeving o.a. met tachograafinzet en -analyse

Specifieke oplossingen voor expediteurs en douaneagenten

Uniting the

People & Technology that move the world

adv_Descartes270x380.indd 1 09-02-15 13:39

Erdogan Gülyaz & Jack AA van der Veen

Waardecreatiedoorlogistiek

&supplychain

Professionals op het gebied van logistiek en supply chain lijken

soms vooral gefocust op efficiencyverbeteringen en kostenreductie.

Maar hoe nuttig en nodig ook, kostenverlaging op zich is natuurlijk

niet het werkelijke doel van een organisatie. Uiteindelijk gaat het om

de creatie van klantwaarde. De logistiek en supply chain

professionals zouden zich daarom evenzeer of misschien zelfs wel

meer, moeten bezighouden met klantwaarde dan met efficiency.

Dit artikel biedt een aantal inzichten in die richting.


Wat is klantwaarde?Een eerste stap naar waardecreatie is een diepgaand in-zicht in het begrip klantwaarde. In figuur 1 is te zien dat klantwaarde kan worden bezien vanuit twee gezichtspun-ten: enerzijds het verschil tussen de mate waarin de klant van het product profiteert (de waargenomen voordelen) en de (waargenomen) offers die hij ervoor moet brengen en anderzijds het tijdsperspectief (voor, tijdens en na het sluiten van de koop). In de rijen van de klantwaardematrix zijn de volgende di-mensies te onderscheiden:• Symbolische waarde: de opvattingen en gevoelens over

het product en over de onderneming zoals die leven bij de klant. Hierbij gaat het bijvoorbeeld over vertrouwen, de kracht van het merk en de relatie met de organisatie. Hoewel vaak niet tastbaar is dit een niet te onderschat-ten onderdeel van klantwaarde;

• Gebruikswaarde: de functionaliteit van het product zelf alsmede hoe dit wordt geleverd. Binnen logistiek & sup-ply chain gaat het bijvoorbeeld om snelheid, flexibiliteit, servicekwaliteit en betrouwbaarheid van de levering;

• Total cost of ownership: de integrale monetaire en niet-monetaire kosten die gemoeid zijn met het verwerven en gebruiken van het product. Naast de aanschafkosten en de kosten van gebruik gaat het hier bijvoorbeeld ook om zoekkosten, wachttijd en gebruiksproblemen.

In de kolommen van de klantwaardematrix worden de verschillende fasen in het klantproces onderscheiden. Deze begint bij het zoeken naar de ‘juiste’ product-leve-rancier-combinatie en eindigt na gebruik met de (afval)verwijdering.

Middels de klantwaardematrix zijn drie belangrijke aan-dachtspunten te onderscheiden. Ten eerste staat bij het begrip waarde de perceptie van de klant centraal; klant-waarde kan alleen goed worden begrepen door het vanuit het standpunt van de klant te bekijken. Ten tweede is klantwaarde het verschil tussen de door de klant waarge-nomen voordelen en de door de klant waargenomen of-fers; het is dus een relatieve en geen absolute waarde. Ten derde begint de waardecreatie al ruim voor de koop-transactie en eindigt lang na afloop daarvan.

Hoe wordt klantwaarde gecreëerd?Een onderneming creëert klantwaarde wanneer het de voordelen zoals de klant die waarneemt beter verhoogt, en/of de klantoffers beter verlaagt, dan de concurrent. Hierbij geldt dat waardecreatie zowel dynamisch als rela-tief is. Dynamisch omdat het gaat om ‘creatie’, er moet dus actie worden ondernomen. Relatief omdat waarde-creatie alleen kan worden gezien vanuit de alternatieven die de klant heeft (concurrerende producten).

De verschillende manieren om klantwaarde te creëren kunnen worden weergegeven met behulp van het waarde-uitwisselingmodel, zie figuur 2.

Figuur 1: Klantwaardematrix.

Figuur 2: Waarde-uitwisselingmodel.

De totale waarde wordt gecreëerd binnen een supply chain bestaande uit de leveranciers van de organisatie (alle partijen waaraan de onderneming betalingen verricht, dus ook werknemers en financiers). De totale waarde is gelijk aan de door de klant waargenomen voordelen mi-nus de (opportuniteits)kosten van de leveranciers (verko-pers). De netto totale waarde is gedefinieerd als de totale

waarde na aftrek van de offers van de drie spelers in de supply chain voor zover die niet ten goede komen aan een andere speler. Als bijvoorbeeld een klant tijd en ener-gie moet besteden aan het doorlezen van een handleiding dan is dat een offer waar niemand van profiteert.

Binnen het waarde-uitwisselingsmodel zijn er vijf manie-ren om (netto) totale waarde te creëren. De cijfers hieron-der corresponderen met de nummers in figuur 2.1. Biedt de klant meer. Probleem hierbij is doorgaans dat

de kosten ook omhoog gaan (weergegeven door C in figuur 2).

2. Verminder de ongewenste tijd en moeite voor de klant.3. Verminder de kosten voor onnodig onderhoud, transac-

ties en (afval)verwijdering.4. Verbeter de kwaliteit en de prestaties (ook hierbij kunnen

de kosten C oplopen) en verminder activiteiten die geen waarde toevoegen.

5. Verhoog het (multifunctionele) gebruik van de verschil-lende leveranciers.

Het bovenstaande leidt tot twee belangrijk conclusies. Ten eerste kan het terugdringen van verspillingen een bron van waardecreatie vormen. Ten tweede gaat waar-decreatie niet alleen over de eigen organisatie, het vergt een gemeenschappelijke inspanning van de drie ketenpartijen.

Hoe wordt waarde aangetrokken? Al te vaak werken bedrijven heel hard om de totale (netto) waarde te verhogen maar zien ze de baten van hun inspan-ningen wegvloeien naar de klant (die meer krijgt voor een lagere prijs) of naar een leverancier (die meer geld krijgt voor minder). Anderzijds streven vele bedrijven ernaar hun macht in de keten uit te bouwen om zodoende een groter deel van de ‘koek’ op te kunnen eisen. Dit kan op korte ter-mijn tot winst leiden, maar het is desastreus voor relaties en leidt op lange termijn tot vernietiging van waarde. Het is daarom dat waardecreatie (WC) en het waarde aantrekking (WA) altijd hand in hand zouden moeten gaan: zowel de koek groter maken als het eigen stuk koek vergroten.

Bij WA (ook wel waarde toe-eigening genoemd) zijn er twee concepten van belang, namelijk concurrentie en iso-lerende mechanismen. Bij een hoge mate van concurren-tie vloeit er veel waarde bij de organisatie weg, immers een klant die veel keuze heeft zal meer geneigd zijn de ei-gen klantwaarde te maximaliseren. Iets dergelijks geldt als er een heftige concurrentie is om de ‘beste’ leveranciers. Ze kiezen voor de organisatie waarbij ze maximale leve-rancierswaarde kunnen realiseren. Ondernemingen doen er daarom goed aan om de concurrentie te beperken. Dit kan worden gedaan door zogeheten isolatiemechanismen te introduceren. Voorbeelden hiervan zijn schaalvoordelen,

Meer macht kan tot winst op korte termijn leiden, maar het is desastreus voor relaties


Summary

How Logistics & Supply Chain can create and appropriate customer value

Cost reduction in itself cannot be the goal for an organization; the real source for the organization’s existence is to create customer value. It is therefore crucial that logistics and supply chain professionals not focus on efficiency but also contribute to value creation and thereby to the firm’s competitiveness.

To gain a better understanding of customer value, a customer value matrix is introduced based on two leading concepts. Firstly, the value as perceived by the customer, which is the difference between the perceived (tangible and intangible) benefits and the perceived sacrifice. Secondly, the customer perceived value has three distinct temporal positions, namely pre-purchase, transaction and post-purchase.

To demonstrate how (net) total value can be created, a model with three supply entities (customer, firm, and suppliers) is discussed. This model is used to show that in essence there are five ways to create (net) total value. Furthermore, it is argued that value creation (VC) and value appropriation (VA) should always go hand in hand. Three forms for VA are reviewed, namely value pricing, relationship building and learning.

From the analysis three conclusions for logistics and supply chain professionals are derived. Firstly, the view of customer value must be extended far beyond the traditional transactional dimensions. Secondly, an in-depth knowledge of the entire customer journey is imperative. This requires close cooperation with Marketing & Sales colleagues and frequent contacts with customers. Thirdly, the concepts of customer value, the firm’s shareholder value, employee value and supplier value are all related and collectively they constitute the net total value created. Engagement of the four stakeholders is the key enabler of VC as well as VA. For this reason collaboration with all the stakeholders, employees, suppliers, customers and shareholders is paramount.

unieke diensten en naamsbekendheid. Middels isolatie-mechanismen wordt de onderneming onderscheidend, hetgeen een bron van concurrentievoordeel vormt.

Voor WA kan een of een combinatie van onderstaande drie methoden worden gebruikt.• Financieel: verhoog de prijs naar het niveau van de

klantwaarde (value pricing).• Relationeel: realiseer meer klantenbinding, want uit studies

blijkt de waarde van trouwe klanten enorm hoog is.• Leren: het verkrijgen van kennis door allerlei vormen van

samenwerking.

Hoe kan logistiek/supply chain bijdragen aan WC en WA?Voor de logistiek en supply chain professionals die willen bijdragen aan WC en WA zijn er drie belangrijke aandachtspunten.

Ten eerste richten de vakgebieden logistiek en de supply chain zich vaak voornamelijk op het leveren van transacti-onele diensten tegen financiële offers, zie het gearceerde gedeelte in figuur 1. Door ook te focussen op andere cel-len in de klantwaardematrix kunnen er ‘nieuwe’ manieren van WC en WA gevonden worden. Enkele voorbeelden hiervan zijn:• Het aanbieden van ‘logistieke menukaarten’ waarmee

een klant makkelijker de wijze van leveren en de bijbe-horende prijs kan selecteren.

• Het vereenvoudigen van de retouren van verpakkingsmaterialen.

• Verbetering van de reputatie van de onderneming door een constante en goed gecommuniceerde excellentie van levering.

• Het aanbrengen van een interne feedback-loop waar-door het aantal klantenvragen en klachten kan worden teruggedrongen.

Een tweede belangrijk aandachtspunt is dat de logistieke en supply chain professional diepgaande kennis moeten verkrijgen van het gehele klanttraject en de interacties van het klantenproces met de processen van de eigen organi-satie. Dit vergt nauwe samenwerking met de collega’s van Marketing & Sales alsmede frequente rechtstreekse con-tacten met klanten.

Een derde punt van belang is het stimuleren van de betrok-kenheid van interne en externe stakeholders. Klantwaarde, de aandeelhouderswaarde van het bedrijf en de waarde van de leveranciers (toeleveranciers en werknemers) zijn namelijk allemaal met elkaar verbonden, zie figuur 3.

Het motiveren, inspireren en betrekken (samengevat als en-gagement) van vier stakeholders is de sleutel tot WC en WA:• Werknemers: Door werknemers meer te engageren ge-

bruik je hun volledige talent (WA); niet alleen hun handen

Erdogan Gülyaz is PhD Researcher aan het Nyenrode Lean Institute, Nyenrode Business Universiteit. Hij heeft meer dan tien jaar internationale praktijkervaring als process en design engineer.

Figuur 3: WC (groen) en WA (rood) middels engagement van vier stakeholders.

maar ook hun hoofden (ideeën, goed nadenken) en har-ten (gevoel van erbij te horen, iets extra’s doen). Gemo-tiveerde werknemers dragen bij aan voortdurende ver-betering en verspillingreductie (VC).

• Leveranciers: Door een sterke band op te bouwen met toeleveranciers kan het bedrijf toegang verwerven tot aanvullende (kennis)bronnen (WA). Samenwerking met leveranciers kan leiden tot betere producten, betere le-veringen en innovaties (VC).

• Klanten: Klanten die betrokken worden zijn vaak bereid mee te denken en feedback te geven en zijn bovendien meer trouw aan de organisatie (WA). Met de klant als co-maker kunnen betere producten en diensten met minder verspilling worden gerealiseerd (VC).

• Aandeelhouders en topmanagement: Betrokken aan-deelhouders zijn doorgaans bereid om meer geld, tijd en aandacht te besteden aan het goed laten functioneren van de organisatie (WA). Ook prioriteren ze de ‘juiste’ dingen, zorgen ze voor een effectievere inzet van de hulpbronnen en maken ze noodzakelijke investeringen beter mogelijk (VC).

Concluderend geldt dat logistieke en supply chain profes-sionals aanzienlijk kunnen bijdragen aan de creatie en aantrekken van klantwaarde en daardoor aan de concur-rentiekracht van de onderneming, juist door datgene te doen wat binnen hun traditionele competentie ligt, name-lijk het verbinden en het coördineren van de interne en ex-terne stakeholders.

Jack van der Veen bekleedt de door EVO ingestelde bijzondere leerstoel Supply Chain Management aan Nyenrode Business University. Hij is sinds 1990 verbonden aan Nyenrode.


Added value: “There is a better way for everything.

we will nd it for you!”

Trimodal Europe B.V.Hoefsmidstraat 41

3194 AA Hoogvliet-RotterdamTel: + 31 (0) 10 231 0 231Fax: + 31 (0) 10 231 0 239

E-mail: [email protected]: www.trimodal-europe.com

Trimodal Europe

Robbert Janssen Consultant Logistiek bij TNO in Delft

3D-printingkrijgtforseimpactopsupplychainen

logistiekInnovaties zoals track & trace en planning- en routeoptimalisering

hebben al veel voordelen opgeleverd voor logistieke dienstverleners

en hun klanten. Ze hebben de supply chain een stuk efficiënter

gemaakt. Van nieuwe ontwikkelingen zoals 3D-printing kunnen we

hetzelfde verwachten. Er zijn natuurlijk nadelen en risico’s, maar de

mogelijkheden die 3D-printing biedt voor logistieke dienstverleners

zullen zwaarder wegen.


Dat de gevolgen voor de supply chain enorm zijn, behoeft geen betoog. TNO Transport and Mobility heeft onder-zoek gedaan naar mogelijke invloeden van 3D-printing op de supply chain. De resultaten van dit onderzoek zijn sa-mengevat in het rapport ‘TNO: The Impact of 3-D Printing on Supply Chain Management’. Dit artikel bevat de be-langrijkste conclusies uit dit rapport.

De principes3D-printing is een proces om producten te maken van 3D-modeldata door ruwe materialen laag voor laag aan te bren-gen. Dit kan met extreme precisie. 3D-printing is vooral een alternatief voor methodes als spuitgieten en metaalbewer-king (slijpen, snijden, schuren, zetten, lassen enzovoorts). 3D-prints kunnen worden gemaakt uit één stuk materiaal, zonder assemblage en met bewegende onderdelen.

De waarde van 3D-printing ligt in kosteneffectieve maat-werkproductie. Elk product kan uniek zijn, helemaal afge-stemd op de wensen van de klant. Er is meer vrijheid van ontwerp en dit wordt feitelijk niet wordt beperkt door pro-ductiemogelijkheden. Het is mogelijk om op een relatief eenvoudige wijze complexe onderdelen te fabriceren, waarbij diverse functies worden geïntegreerd.

Maar er zijn ook nadelen. De productiesnelheid is lager en er zijn geen schaalvoordelen. De kosten per product zijn weliswaar lager, maar de productiekosten dalen niet tij-dens de cyclus. Vooralsnog zijn de productformaten be-perkt door de omvang van de machines. Ook is er een beperkte keuze in materialen en kleuren.

3D-printing is bij uitstek geschikt voor het vervaardigen van prototypes van producten die met standaard CAD-software op de computer zijn ontworpen. Daarnaast ont-staat de mogelijkheid van lokale productie van items die op een centrale plaats zijn ontworpen. De belangrijkste toepassingsgebieden op het gebied van de industriële productie zijn consumentenproducten en elektronica, ge-volgd door automotive, tandheelkunde en andere medi-sche sectoren, industrie, machines en luchtvaart.

Voorbeelden van consumentenproducten zijn hoorappa-raten, brilmonturen die precies op het gezicht passen, op maat gemaakte sieraden en zelfs kleding. Orthodontisten

zullen bijna onzichtbare beugels kunnen vervaardigen. Ook de automobielindustrie is al bezig met experimenten. Nog dit jaar zal een 3D-geprinte auto dwars door de Ver-enigde Staten, van New York naar San Francisco, rijden op niet meer dan 37 liter benzine. Door de 3D-printing kan een licht en gestroomlijnd voertuig worden gemaakt. Zelfs voedsel, zoals pasta’s en zelfs Michelin-ster waardige chocoladetoetjes, kan met 3D-printing worden bereid.Met name bij persoonsgebonden producten zal er een

nieuwe verhouding ontstaan tussen de feitelijke waarde van het product en de waarde van het gebruik ervan door de consument, de zogeheten waarderatio. Dit zal de marktverhoudingen ingrijpend veranderen. Er ontstaan ook mogelijkheden voor hybride productie, een combina-tie van 3D-printing met traditionele methoden.

Door deze ontwikkelingen, die buitengewoon snel gaan, zal de supply chain als het ware opnieuw moeten worden ontworpen. De complexiteit van de keten gaat omlaag, er zullen minder schakels zijn, minder voorraden en een snellere cash-to-cash.

Dankzij de beschikbaarheid van betaalbare 3D-printers kan de techniek zowel in fabrieken als door consumenten wor-den toegepast. Voor de consument liggen hier belangrijke voordelen. Het is nu al mogelijk om thuis of in een winkel-pandje met een pc en een 3D-printer een ‘bureaublad-fa-briekje’ in te richten. Ook kan gedacht worden aan ge-meenschappelijke 3D-printers in lokale gemeenschappen.

De supply chainBij het onderzoek naar de gevolgen van 3D-printing op de supply chain heeft TNO gebruik gemaakt van het Supply

Chain Operations Reference model (SCOR). Dit model beschrijft de gehele keten van de levering van grondstof-fen tot aan de eindafnemer aan de hand van zes fasen: Make, Source, Deliver, Return, Enable en Plan. Voor de analyse waren de eerste vijf fasen van belang. Hieronder een samenvatting van de bevindingen per fase.

Source: 3D-printing gebruikt eenvoudig beschikbare ruwe grondstoffen, uiteenlopend van diverse kunststoffen, me-

taal, klei of siliconen, in plaats van complexe assembla-ges en componenten. Geautomatiseerde 3D-printing is een vrij basaal en gestandaardiseerd proces. Daardoor is er minder goedkope arbeid nodig in bijvoorbeeld Azië en kunnen 3D-printers op allerlei plaatsen vlakbij de afzet-markt worden neergezet.

Make: Met 3D-printing kunnen open productienetwerken worden gerealiseerd, die een snelle wereldwijde produc-tieopschaling mogelijk maken.

Omdat 3D-printing gebruik maakt van het gestandaardi-seerde STL-bestandsformaat, kun je overal op de wereld direct beginnen met printen. Zie het als de PDF van 2D-papier: een pdf-je wordt altijd op dezelfde manier geprint en dat kan overal ter wereld tegelijkertijd. Dit geldt ook voor 3D-printing met het STL-bestandsformaat waardoor er overal ter wereld tegelijk gestart kan worden met het printen van nieuwe producten in plaats van wachten op het aanpassen van productie- en verpakkingslijnen.

3D-printers kunnen complexe voorwerpen maken die bij normale productie zouden moeten worden samengesteld uit verschillende componenten die weer van verschillende

De 3D-scan kan zelfs gemaakt worden met een smartphone of tablet

De markten en industrieën die zich het meest lenen voor 3D-printing. Consumentenproducten en elektronica is het meest kansrijk. (Bron: TNO / Wohlers Associates 2013)


Summary

3D printing will get a strong impact on the Supply Chain

In a report on 3D-printing, entitled ‘TNO: The Impact of 3-D Printing on Supply Chain Management’, we have shown that the introduction of 3D printing impacts all supply chain management processes: Make, Source, Deliver, Return, Enable and Plan.

Make• From single product fabrication to mass

customization• Low manufacturing waste and environmental

advantage• Fast production capacity through open

production networks• Manufacturing outsourcing

Source• Readily available raw materials leading to

lower supply risk• Onshoring: source and manufacture near the

home market• Outsourcing of 3D design

Deliver• Customized and tailor-made products: new

customer experiences• Lower supply chain complexity• Direct shipments from courier express

networks

Return• Improved order fulfillment and reduced returns• Decentralized production of spare parts

Enable• Product complexity reduction• Working capital improvements and financial

risk mitigation

3D printing technology brings about changes in supply chain management. Firms for example will be able to manufacture products to precise customer’s specifications. They can economically produce one-off series and small batches of customized products and enjoy higher material and resource efficiency in production processes.

Other possible advantages of 3D printing are: Ramping-up of global production capacity through exercising standardized 3D printing processes; outsourcing manufacturing to specialized service providers; alleviating material constraints by sourcing widely available raw materials; bringing back sourcing and manufacturing operations to the home market; utilizing 3D design capabilities from all over the world; benefitting from customer-centric product delivery experiences; reducing supply chain network complexity by disintermediation of multiple supply chain linkages; exploiting courier express networks’ density and effectiveness by integrating 3D manufacturing operations; improving order fulfillment: on-time in full with no errors (OTIFNE); substituting expensive spare parts inventory for on-time decentralized spare parts production; cutting product complexity and benefit from resulting logistics simplification; and improve working capital and cash flow.

bronnen moeten worden betrokken. Dit maakt de supply chain veel eenvoudiger. Er zijn voorbeelden van ventilatie-systemen waarbij volgens de gangbare methode achttien onderdelen nodig zijn, uiteenlopend van metalen schroef-jes tot plaatjes, buizen en beugels van diverse kunststof-fen. Bij 3D-printing wordt het ventilatiesysteem als één onderdeel geprint, uit één grondstof waarbij geen assem-blage meer nodig is.

Deliver: De klant kan deelnemen aan het ontwerpproces en eventueel nog wijzigingen aanbrengen. Zo kan 3D-printing leiden tot nieuwe klantervaringen. Leveranciers krijgen een nieuw direct kanaal naar de markt.

Omdat de 3D-geprinte producten relatief klein zijn, kun-nen ze worden geleverd door pakketdiensten en koeriers. Dit zal zorgen voor een volumetoename in deze sector. De pakketdiensten kunnen zelfs 3D-printing capaciteit inrich-ten in hun netwerk en daarbij productie en distributie in hun netwerk integreren.

Zoals gezegd zorgt 3D-printing voor kortere supply chains, doordat er minder schakels in de keten zijn en het aantal leveranciers wordt gereduceerd. Er zal minder vraag zijn naar massaal geproduceerde items uit Azië, omdat consumenten meer maatwerkproducten gaan ko-pen. De CEO van Kuehne+Nagel verwacht dat er daar-door minder langeafstandsvervoer op de belangrijkste handelsroutes tussen Azië en Europa plaats zal vinden. Ook is er minder opslag en vervoer door de Europese en de regionale distributiecentra.

Return: Omdat de klant al in een vroeg stadium kan wor-den betrokken in het ontwerpproces en hij al zijn wensen in detail kenbaar kan maken, valt te verwachten dat er ook minder retouren zullen zijn.

In de after-sales markt hoeven er geen prijzige voorraden van spare parts op een gecentraliseerde locatie worden opgeslagen, maar kunnen de spare parts real-time op lo-catie geproduceerd worden, wat leidt tot lagere voorraad-kosten en minder incourante voorraad.

Enable: 3D-printing verlaagt het werkkapitaal omdat er minder grote voorraden nodig zijn. Er zal vaker vooraf

worden betaald, waardoor ook het aantal debiteuren om-laag kan. De cash to-cash cyclus wordt verbeterd.

VoorbeeldenEen voorbeeld van een succesvolle 3D-toepassing is de fabricage van steunzolen. Bij 3D-printing kan een digitaal 3D-model van de voetzool worden gemaakt, dat naar de 3D-printer wordt gestuurd, al dan niet ter plaatse. De 3D-scan kan zelfs gemaakt worden met een smartphone of tablet. De kans op fouten wordt hierbij aanzienlijk kleiner en zendingen zijn ofwel niet nodig of alleen over korte afstand. Dat komt niet alleen de productietijd ten goede, maar ook zijn de uiteindelijke kosten een stuk lager.

Volgens de Amerikaanse automatiseerder IBM was het in 2012 al 23 procent goedkoper om hoortoestellen te pro-duceren door middel van 3D-printing, dan door traditione-le productiemethoden. Verwacht wordt dat in 2022 de productiekosten van hoortoestellen met twee derde kun-nen zijn gereduceerd. Tegen die tijd zullen de productie-kosten van bijvoorbeeld wasmachines met een derde om-laag kunnen als ze 3D-geprint worden.

Robbert Janssen is Consultant Logistiek bij TNO in Delft. Hij houdt zich bezig met het opzetten van strategische allianties tussen logistieke bedrijven, multimodaal vervoer en duurzame logistiek.Bio:

Kansen voor 3D-printing afgezet op het SCOR-model. (Bron: TNO Transport and Mobility)


TRANSPORT | WAREHOUSING | CO-PACKING | CONSULTANCY

SAMEN OP WEG

wwwwwwwwwwwwwwwwwwww......sssssiiiimmmmoooooonnnnllllooooooooosss...nnnnnlllll ||||| iiinnnnnnfffffoooooo@@@@@@ssssssssssiiiiimmmmmoooooonnnnnllloooooooooooossss.........nnnnnllllllllll ||||| 0000000002222222222222229999999-------55555500000000000000002222222222222220000000000000000000000000000000000000000000

TRANSPORT | WAREHOUSING

VALUE ADDED LOGISTICS | CONSULTANCY

Johan Kerver, senior manager bij EVO

‘Ruwediamanten’voordelogistiek

De factor ‘tijd’ is van structureel belang binnen het dossier Human

Capital Logistiek. De sector van logistiek en supply chain probeert

talenten te verleiden hun tijd te investeren in dit uitdagende

vakgebied. Wat classificeert de generatie van dit moment als

uitdagend? Gezien de uitdagingen die op de sector afkomen, zijn

dit essentiële vragen.


‘Mijn tijd is kostbaar’, ‘in mijn tijd was alles beter’, ‘mijn tijd komt nog wel’, ‘mijn tijd is beperkt’ en ‘mijn tijd is (nog niet) gekomen’. Iedereen heeft tijd, eigen tijd. Daar willen we wat mee, daar vinden we wat van. Want tijd is het belang-rijkste wat je hebt! Het bakent je verleden af, kleurt je he-den en geeft je toekomst ruimte en verwachting. Het is een halfvol of een halfleeg glas. Je investeert je tijd zoveel mo-gelijk in lijn met het maatschappelijk belang. Of niet…. Sa-men proberen we stuur te zetten op het in lijn krijgen van deze tijdsinvesteringen en vooral ook de effecten ervan. Soms is tijd tastbaar. Denk aan het sportelftal dat in twee keer drie kwartier een wedstrijd beslist met één punt voor-sprong. Maar evengoed niet tastbaar voor de toeschou-wer zijn de voorafgaande gemeenschappelijke en indivi-duele tijdsinspanningen tijdens training. Alles bij elkaar leidt dat tot de uiteindelijke prestatie.De meesten van ons sluiten een contract af, waarbij ze een stuk van hun tijd verkopen voor een tegenprestatie zoals salaris. Werkgevers hebben veel van dit soort con-tracten met individuen, loon tegen tijd. Jong en oud, intel-ligent en minder intelligent, ijverig en lui, alfa en bèta, cre-atief en rationeel. Ieder interpreteert deze afspraken anders. De een geeft stipt de afgesproken tijd, de ander ziet afgesproken tijd als een rekbaar begrip en is bereid meer eigen tijd te investeren. Soms actief, soms passief omdat de inhoud/prestatie van de afspraak blijkt te pas-sen als een jas en vergroeit met het privéleven. De een boekt resultaten in dezelfde tijd waarin een ander verlie-zen incasseert.Het denken over, waarderen van en omgaan met tijd is cultuurgebonden en verschilt per periode. Ik zelf ben veertigplusser, dat bepaalt mijn lading en inhoud van uit-spraken als hierboven. En kleurt mijn woorden hierna.

InvesterenAl deze individuele stukjes tijd vormen in mijn beleving sa-men het menselijk kapitaal ofwel Human Capital. Hiermee breek ik niet met de heersende leer bij Human Capital, die

uitgaat van de verzameling capaciteiten, talenten, creati-viteit en innoverend vermogen enzovoorts. Maar belang-rijker, ik zet met het begrip tijd de individuele bereidheid om te investeren centraal. Denk aan de Tour de France: zien we hier op fietsgebied de beste capaciteiten en ta-lenten in absolute zin of zien we die groep mensen die het meest bereid is tijd te investeren in de ontwikkeling van die talenten? Komen alle mensen met superaanleg voor pianospel ook daadwerkelijk in het concertgebouw terecht?

Het gaat immers om de bereidheid van het individu om wat met je talenten te doen, kortom om je kostbare tijd te investeren in een relatie, hobby, werk of studie. En daar-naast de bereidheid van de maatschappij om daar tijd en ruimte aan te geven.Kijkend naar de belangen binnen het dossier Human

Capital Logistiek, dat ik voor de achterban van EVO pro-beer te behartigen, zie ik het belang van de factor tijd dui-delijk terug. Met campagnes proberen we de identiteit van de logistiek en de logistieke functies te verduidelijken en het imago op een hoger peil te krijgen. Zo willen we talen-ten verleiden hun tijd te investeren in dit uitdagende vak-gebied. Van essentieel belang hierbij is niet alleen dat je werkgebied daadwerkelijk uitdagend is in jouw ogen, maar veel meer dat je uitstekend op de hoogte bent waar het talent (jong en oud) zich door laat verleiden. Elke ge-neratie heeft specifieke wensen, triggers, waarden en doelen. Wat classificeren zij als uitdagend?

Natuurlijk is dit spel van vraag en aanbod iets van alle tij-den, maar innovaties, culturele en technologische verande-ringen wisselen elkaar in steeds hoger tempo af. Zeker het

logistieke werkgebied en daarmee de logistieke taken en functies veranderen voortdurend. Nieuwe technologieën vereisen steeds meer specifieke kennis, wat eisen stelt aan de talenten (van orderpicker tot Supply Chain designer) die deze vooruitgang mogelijk moeten maken. Nieuwe genera-ties vragen om nieuwe manieren van aansturing, nieuwe manieren van werken en andere uitdagingen. Automatise-ring verandert de vraag naar het type arbeid en dus de in-zet van Human Capital. Robotisering in magazijnen zorgt

De een boekt resultaten in dezelfde tijd waarin een ander verliezen incasseert


Summary

Rough diamonds for the supply chain

Human Capital is not only determined by the collection of talents, abilities, creativity and innovative capability. The intrinsic motivation of people to invest their time for a particular purpose is at least as important. Every individual has the choice to invest his or her time in the way which looks best for the individual, for the group or for society as a whole.

Getting a grip on Human Capital and ensuring that sufficient talents are willing to invest time in a relevant way, demands persuasion and above all time! The logistics sector is situated in a strongly changing environment influenced by automation, changing customer demands, more complex processes and so on. Professionals, schools and authorities need to invest their time in providing identity, image, knowledge and logistics training in such a way that it appeals to contemporary and future generations. This will ensure that a sustainable logistics sector is supplied with relevant talents also in the future.This requires a profound knowledge of what goes on today, an awareness of what new generations want and above all a clear view of future requirements and innovations within the logistics sector. To be able to engage in the innovation battle, employers and employees must be willing to optimally invest their time in new frameworks, and to do so in a socially innovative way.

Starting point is the dynamic, constantly changing environment in which talents should be given the space to continually develop together with the organization. Instead of the traditional recruitment of employees as a finished product, companies should invest in rough diamonds which in their career can grow along with the challenges and changes of the work environment. All of this demands time, in addition to vision and focus. But fortunately time is something, everybody has.

Johan Kerver is als senior manager bij EVO eindverantwoordelijk voor het dossier Human Capital. Hij maakt onder andere deel uit van het bestuur van Nederland is Logistiek en is voorzitter van Jong Logistiek Nederland.Bio:

voor vervanging van fysiek werk en doet de vraag naar operators en ontwikkelaars toenemen. De volwassen ge-worden logistieke functie heeft zich van kostenpost ontwik-keld tot moneymaker en vereist naast bèta-talent en analy-tisch vermogen ook overtuigingskracht en vertegenwoordiging tot in de boardroom.

Ruwe diamantOm al deze veranderingen in vraag naar en aanbod van Human Capital te kunnen managen, is weer een tijdsin-vestering nodig. Bedrijven moeten tijd investeren in de zoektocht naar en begeleiding van het benodigde talent. Aantrekkelijk zijn als bedrijf is niet voldoende, naast em-ployer branding moet de medewerker zich ook kunnen blijven ontwikkelen via bijvoorbeeld concepten als Leven Lang Leren. Zij-instromers moeten de kans krijgen om via postinitiële studie zich bepaalde taken en functies eigen te maken. En dan niet statisch gericht op de situatie van vandaag, maar dynamisch gericht op de vragen van mor-gen. Waar vroeger de medewerker werd ‘ingekocht’ als een marktgereed product, wordt morgen de medewerker in dienst genomen als ruwe diamant die meebeweegt en meegroeit met de veranderende eisen van morgen. Dit vereist visie, beleid en tijd.

Daarnaast moeten bedrijven, samen met overheid en on-derwijsveld, investeren in het blijvend dynamisch en toe-komstgericht maken van het onderwijs. Dit vereist visie op de toekomst van Logistiek en het kost tijd. Binnen de top-sector Logistiek bestaat niet voor niets een landelijke Hu-man Capital tafel Logistiek met vele regionale afsplitsin-gen. Hierin proberen de diverse stakeholders samen de vragen van de toekomst te vertalen naar de broodnodige randvoorwaardelijke onderwijs en innovaties van nu. Sa-menwerkingsverbanden tussen onderwijs en werkveld, zoals de HBO en MBO Kennisakkoorden investeren sa-men tijd om de vorm en inhoud van het onderwijs ener-zijds te laten aansluiten bij de beleving en wensen van de huidige Human Capital en anderzijds bij de huidige en

toekomstige behoeften van het bedrijfsleven. Soms inves-teren bedrijven, talenten en scholen extra tijd om samen het onderste uit de spreekwoordelijke kan te halen. Een sprekend voorbeeld hiervan is het excellentie traject Top-coaches voor Toptalent. Kortweg wordt in dit traject aan vierde jaar studenten HBO Logistiek de kans geboden om naast hun afstudeeropdracht met een coach van het af-studeerbedrijf te werken aan het verbeteren van de eigen competenties en vaardigheden. Hierdoor ontwikkelen de talenten hun skills en sluiten zo bij afstuderen beter aan bij de veeleisende werkpraktijk. Daarnaast leert het deel-nemende scholenveld van de hoge en specifieke eisen van het werkveld en kan men hierop het eigen onderwijs in vorm en inhoud aanpassen. En misschien nog wel het belangrijkst: deelnemende bedrijven leren via hun coa-ches omgaan met de talenten van nu, hun aanstaande werknemers. Door deze tijdsinvestering komt iedereen beter beslagen ten ijs en kan Human Capital beter en ef-fectiever worden benut. EVO vervult als organisator in de project al acht jaar op rij een leidende rol.

Daarnaast investeren talenten als Jong Logistiek Neder-land samen met organisaties als TLN en EVO binnen Ne-derland is Logistiek tijd in het overbrengen van de logis-tieke vonk op jong talent aan het begin van hun studie. Zo zorgen wij samen voor de verleiding die ervoor moet zor-gen dat jongeren worden overtuigd dat hun tijd binnen het logistieke werkveld welbesteed is.En last but nog least moet dit alles gebeuren binnen een sociaal innovatieve omgeving, waarbij wij elkaar de ruimte en tijd geven om initiatieven en ideeën te laten ontstaan op de plaats waar de kennis zit: bij het Human Capital. Dit vraagt om andere, faciliterende vormen van leiderschap en organisaties.

Er komen in de komende tijd nogal wat uitdagingen op ons ondernemende logistici af. Dit vereist van ons allemaal serieuze aandacht en veel tijd. Het goede nieuws van dit alles? Tijd hebben we allemaal, gebruik het verstandig!

De medewerker als ruwe diamant die meegroeit met de veranderende eisen van morgen


Vijf grote namen. Eén bedrijf. UniCarriers. Dé nieuwe specialist in intern transport.

In UniCarriers komen Atlet, Nissan Forklift en TCM samen doordat de bedrijven Crepa en

UniCarriers Netherlands hun krachten bundelen. Elk met zijn eigen specialisme. Er staat

nu één ijzersterke, complementaire combinatie die u ongeëvenaarde totaaloplossingen

in leasing, warehousing en heftrucks biedt. Wereldwijd. Geen uitdaging is te groot.

IJzersteden 28, 7547 TB Enschede, tel.: 053 484 84 84 Fleminglaan 5, 2289 CP Rijswijk, tel.: 070 413 55 55

weareunicarriers.nl

BY JOINING FORCES, WE CAN MEET YOUR CHALLENGES LIKE NEVER BEFORE.

UNI-2540-ADV. EVO logistiek_v1.indd 1 13-02-15 09:50

Lóri Tavasszy, TNO / TU Delft

Hetfysiekeinternet:manopdemaanof

legehuls?

Sinds de benoeming van de sector Logistiek als Topsector van

Nederland door het kabinet, is er meer aandacht en geld van

overheidswege voor innovatie. Aandacht kwam er in de vorm van

plannen voor onderzoek en ontwikkeling (R&D) en voor

toepassingen op allerlei terreinen. Geld kwam er via fiscale

regelingen en bundeling van bestaande middelen van ministeries.


Niet alleen in Nederland maar ook daarbuiten geniet het thema Logistiek nieuwe belangstelling. De Europese Commissie heeft een zogeheten European Technology Platform opgericht voor Logistiek. Dit platform is een sa-menwerking van publieke en private stakeholders in de Logistiek, die de gezamenlijke innovatie-agenda mogen opstellen1. Deze agenda geeft richting aan de besteding van tientallen miljoenen euro’s aan Europese onderzoek-subsidies in het kaderprogramma Horizon 2020. Zowel overheid als bedrijven hopen dat deze aanpak een uitweg zal bieden uit de innovatie-paradox: ondanks alle tijd en energie die in R&D wordt gestoken investeren bedrijven nauwelijks zichtbaar in innovatie en blijft de valorisatie van kennis achter. Wat is nodig om ons te ontdoen van die innovatie-paradox en te komen tot een logistieke sector waarin geïnnoveerd wordt? Wij betogen dat hiervoor drie zaken nodig zijn.

Ten eerste is een duidelijke gedeelde visie nodig over de gewenste of verwachte toekomst. Ten tweede moet dui-delijk zijn welke stappen moeten worden gemaakt om die visie te kunnen realiseren. En ten derde is een autonome kracht noodzakelijk om deze stappen te kunnen maken2. In dit artikel bespreken we de innovatieagenda’s op Ne-derlands en Europees niveau vanuit deze drie invalshoe-ken. Ons doel is niet zozeer het evalueren van het huidige innovatiebeleid, alswel het toetsen van de agenda’s aan een nieuwe revolutionaire visie op de logistiek van de toe-komst: het Fysieke Internet.

Toekomstvisie: het Fysieke InternetEen recente inhoudelijke visie op het logistieke systeem van de toekomst, die in Europa begint door te dringen, is die van het ‘Fysieke Internet’ (in het Engels Physical Inter-net, PI of π). Het concept wordt toegeschreven aan prof. Benoit Montreuil van de universiteit van Laval in Canada3. Het idee van het Fysieke Internet is ontstaan als analogie van het fysieke logistieke systeem met het Internet. Op het Internet vindt het versturen van data geautomatiseerd plaats en wordt deze in een neutraal netwerk, zonder eni-ge invloed van de eigenaar van de data, van herkomst naar bestemming(en) gestuurd. Onderweg wordt de data opgebroken in packets en weer opnieuw gecombineerd, zonder dat de gebruiker daar wat van merkt. Het idee is dat dit met fysieke stromen ook mogelijk moet zijn, op

een veel duurzamere manier dan tegenwoordig gebeurt. Het concept moet niet worden verward met het ‘Internet of things’ waarin objecten met elkaar over Internet kunnen communiceren. Het Fysieke Internet is een strategische gedachte over hoe (vervoers)logistiek op de lange termijn zou kunnen functioneren. Het concept combineert ver-schillende fundamentele ontwikkelingen:- Volledig doorgevoerde modulariteit van laadeenheden,

van het niveau van productverpakking naar colli, laad-bakken, pallets en containers (‘encapsulation’). Inspira-tie hiervoor komt overduidelijk van de containerrevolutie, alleen wordt ze hier consequent doorgezet.

- Volledig doorgevoerde connectiviteit, waarin alle plaatsen als in een neuraal netwerk via hiërarchische netwerken, via zelforganiserende processen, met alle plaatsen ver-bonden zijn. Hier zijn naadloos verbonden netwerken van verschillende modaliteiten en schaalniveaus van belang.

- Een open, gestandaardiseerde, meerlaagse architectuur met protocollen voor uitwisseling en bundeling van goe-deren, certificatie en monitoring van processen. De or-ganisatie van het digitale Internet is hier de belangrijke inspiratiebron voor het fysieke systeem.

De visie van het Fysieke Internet wordt langzaam door de wereldwijde onderzoeksgemeenschap als één van de plausibele toekomstscenario’s geaccepteerd en zal de komende jaren verder worden ontwikkeld. Het is inmid-dels ook de basis voor de roadmaps van het ETP Alice. Er wordt getwist over de vraag wat de waarde is voor de korte termijn, hoe realistisch onderdelen zijn en de con-crete inhoud ervan. De visie is dan ook nog geen concreet doel voor innovatie, maar inderdaad: een visie.

Stappenplan: roadmaps voor innovatieEen centraal idee in zowel de Europese en de Nederland-se innovatie-agenda luidt dat roadmaps (routekaarten) zullen helpen om R&D beter om te zetten in toepassingen. Roadmaps zijn een veel gebruikt instrument in innovatie-management om samenwerking in innovatieprocessen te ondersteunen. Waar veel partijen nodig zijn voor groot-schalige innovatie helpt het als mijlpalen op weg naar het doel samen worden benoemd. Noch de Europese, noch de Nederlandse gremia voor in-novatie hebben een roadmap voor het realiseren van het

Fysieke Internet en voorzover wij weten ook niet de Cana-dese. Desondanks zijn de onderdelen van de roadmaps losjes gebaseerd of op zijn minst geïnspireerd door deze visie. De roadmaps voor Synchromodaliteit en Douane zijn Nederlandse vertalingen van de hyperconnectiviteit van het Fysieke Internet. De roadmaps 4C, Supply Chain Finance en Service Logistics werken aan nieuwe architec-turen voor bundeling in de fysieke dimensie en de verbin-ding met de dimensies van diensten en financiën. Zoals gezegd ontbreekt echter een expliciete koppeling tussen de visie en de bestaande roadmaps. Het is dus niet ver-wonderlijk dat er elementen zijn die in de visie voorkomen en niet in roadmaps zijn meegenomen en andersom. Zo ontbreekt een technische invalshoek op ‘encapsulation’ in de Nederlandse roadmap; in de Europese is deze beter zichtbaar. Ook wordt in de Europese roadmap expliciet gewerkt aan de collectieve invalshoek: wat is nodig om minimale veiligheid en duurzaamheid te garanderen? De conclusie is dat de huidige roadmaps samen nog geen roadmap vormen naar het Fysieke Internet. Het zou nuttig zijn om dit beter te onderzoeken, om de neuzen in de sec-tor één kant op te krijgen, niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.

Autonome krachten: ICT en massa-individuali-seringDe visie van het Physical Internet is niet ontwikkeld vanuit een specifieke doelstelling zoals duurzaamheid of effici-ency, maar wordt vooral gedreven door ervaringen met sterke autonome krachten die het logistieke speelveld hebben veranderd of zullen veranderen. De containerisa-tie van lading is een belangrijke kracht uit het verleden. Voor de toekomst is dat in ieder geval de informatietech-nologie. Deze is overduidelijk aanwezig als driver in de vi-sie, niet alleen vanwege de analogie met het Internet zelf, maar ook vanwege de instrumentele rol van ICT in de rea-lisatie ervan.De ICT-revolutie geeft richting aan een aantal fundamen-tele ontwikkelingen in de logistiek die nu nog op zichzelf staan, maar vroeg of laat zullen convergeren. De eerste betreft de automatisering en de robotisering van logistiek en transport. Bij veel logistieke activiteiten is, van order picking in magazijnen tot het transport zelf, vervanging van menselijke handelingen denkbaar. Recente voorbeel-den zijn automatisch vliegen (drones) en vrachtverkeer (platooning). Het gevolg is creatie van nieuwe werkgele-genheid en een toename van de efficiency en interne vei-ligheid van systemen. Ten tweede zien we een sterke ont-wikkeling in de productietechnologie. Niet alleen op nanoschaal (nieuwe materialen) maar ook op productni-veau (3D printing) en op ketenniveau (closed loop supply chains, product-service systems) veranderen productie- en consumptiestructuren. Het gevolg is een impuls voor massa-individualisering en functie-gedreven ontwikkeling van producten en diensten (de functionele economie). Ten

1 Alliance for Logistics Innovation through Collaboration in Europe (ALICE), zie www.etp-logistics.eu2 Vaak worden soft factors als cultuur en vertrouwen opgevoerd als kritische succesfactoren, lees: barrières – voor vernieuwing. In

onze visie zullen deze barrières als sneeuw voor de zon verdwijnen als aan de drie genoemde voorwaarden is voldaan.3 Zie www.physicalInternetinitiative.org 4 Vermunt, A.J.M., F. Binnekade, European logistics, NDL, Den Haag, 2000

Bedrijven investeren nauwelijks zichtbaar in innovatie en de valorisatie van kennis blijft achter


Summary

The Physical Internet as a guiding vision

Since the appointment of Logistics as one of the nine Topteams in the Netherlands and the creation of the logistics platform ALICE by the European Commission, there is renewed attention for R&D innovation in the sector. In this article we discuss three ingredients for successful innovation: a goal, a roadmap and proper incentives. Our objective is not to evaluate the current innovation policy. We would rather test a new idea of future logistics to see if this idea can function as a guiding vision: the Physical Internet concept as it is developed by the Canadian professor Benoit Montreuil.

The idea of the physical Internet, which differs from the ‘Internet of Things’, originated as an analogy to the physical logistics system. The data flow of the Internet is forwarded automatically through a neutral network from origin to destination, without any influence of the data owner. Along the way the data is broken into packets and combined again, without interference or even knowledge of the user. The idea is that this should be possible also with physical flows in a much more sustainable way than logistics today.

Our conclusion is that the image of the Physical Internet is still not concrete enough and thus cannot yet serve as a target for innovation. In addition, we see that the connection with the current roadmaps is incomplete. But the vision does reflect a wide range of important societal mega trends, and hence it seems advisable to monitor the thoughts about this vision as they are in the process of being formed. This gives sufficient time to draw conclusions for the innovation roadmaps.

Lóri Tavasszi is hoogleraar Freight Transport and Logistics aan de TU Delft. Bio:

Producten worden steeds meer klantspecifiek en levering zal responsiever zijn

derde zien we dat informatiesystemen alomtegenwoordig zijn via de smartphone en wearables zoals de smartwatch en Google Glass, waardoor connectiviteit tussen mensen en bedrijven toeneemt. Dat kan bijvoorbeeld via social media apps zoals Uber. Het resultaat is een vervlechting van activiteiten door samenwerking, een versterking van de macht van de burger en een toename in de reactie-snelheid van het systeem. Wat is nu de invloed op logistiek? ICT zal de logistieke ke-ten helpen om mee te evolueren met de consumenten-vraag die de megatrend van massa-individualisering volgt. Producten zullen steeds meer klantspecifiek wor-den en levering zal responsiever zijn. Voor steeds meer producten zal productie ordergebaseerd plaatsvinden in plaats van op voorraad en zal de productie samen met distributie dichter bij de klant plaatsvinden. Deze ontwik-kellijn, die voor de Nederlandse logistieke sector al aan het begin van deze eeuw is geschetst4, verdient het om opnieuw aandacht te krijgen. Het laat immers de context zien waarbinnen alle technologie op natuurlijke wijze een plek gaat krijgen en waarbinnen dit gaat leiden tot toege-

voegde waarde. 3D printing, Uber en drones zijn dan niet meer op zichzelf staande innovaties maar onderdeel van dezelfde fundamentele ontwikkeling.

ConcluderendDe centrale vraag in dit artikel was of we, geredeneerd vanuit de visie van het Fysieke Internet, drie belangrijke ingrediënten kunnen zien voor innovatie in de logistiek: een helder doel, een weg naar dat doel en brandstof voor onderweg. Hoewel het antwoord op de vraag globaal een ‘ja’ is, is het antwoord nog niet helemaal overtuigend. Het Fysieke Internet is eerder een stip aan de horizon dan een duidelijke leidraad. Daarnaast zijn de huidige roadmaps er niet op afgestemd. Aan de derde conditie lijkt wel goed voldaan: de visie lijkt goed verenigbaar met veel autono-me maatschappelijke trends die van belang zijn voor de logistiek. Of het Fysieke Internet een man on the moon-project is of een lege huls, kunnen we nog niet zeggen. Maar het lijkt de moeite waard om de gedachtenvorming nauwlettend te volgen ten behoeve van de logistieke in-novatie in Nederland.


Koop je kaarten met korting op autorai.nl of bij Primera

- Héél veel merken, droomauto’s, concept cars en klassiekers

- Primeurs en nieuwe technologieën

- Rijd mee op het circuit of in een van de simulatoren

Ontdek al het nieuws dat er op autogebied te vinden is op AutoRAI 2015. Een must visit voor de petrol head!

- Maak testritten met de meest innovatieve auto’s

- Bouw zelf een auto en bekijk live demo’s

- Voordelig NS dagretour

Geen BPM 4% BIJTELLINGGeen WEGENBELASTING

De nieuwe NISSAN e-NV200 is dé milieubewuste bedrijfswagen. Dankzij z’n innovatieve techniek stoot hij géén CO2 uit. De NISSAN e-NV200 heeft met zijn 4,2m3 laadvolume en 795kg laadvermogen de beste cijfers in zijn klasse. Ook z’n gebruikskosten zijn laag. Zo spaart u niet alleen het milieu, maar ook uw portemonnee. Én de 100% elektrische e-NV200 komt ook nog eens in aanmerking voor aantrekkelijke subsidieregelingen. U heeft al een NISSAN e-NV200 vanaf € 8.950,-*. Meer weten? Kijk op nissan.nl/env200 of bereken uw prijs op evsubsidies.nl**

*De vanafprijs van de Nissan e-NV200 Flex Visia is excl. BTW, kosten voor de huur van het accupakket (v.a. € 73,-/mnd, looptijd 36 maanden, 10.000 km/jr.), kosten rijklaar maken en recyclingbijdrage, maar inclusief aftrek van Nissan subsidie, MIA en KIA investeringsaftrek, beschikbare aankoopsubsidies voor elektrische voertuigen en eventuele slooppremies voor de regio Rotterdam. **Subsidieregelingen kunnen verschillen per regio.

DE NIEUWE100% ELEKTRISCHE NISSAN e-NV200.DE VOORDELIGSTE INVESTERING INUW BEDRIJF

0129-36-017 WT Print EVO 270x187.indd 1 13-02-15 17:16

fritom.nl

WAREHOUSING GROUPAGE LIQUID FOOD

Bidon | Fritom . Forvision | Fritom . Melkweg | Fritom . Oldenburger | Fritom . Sanders | Fritom . TGN | Fritom . Veenstra | Fritom

Fritom Group is te prijzen!

Graydon Financieel Gezond Award . MVO-prestatieladder niveau II . FD Gazellen award

Lean and Green Star . TLN Ondernemersprijs . Plaats 21 Top 100 Logistieke dienstverleners

Fritom-270_380.indd 1 04-02-15 13:44

Een goede vestigingslocatie is mede bepalend voor het succes van een onderneming. In de buurt van de klant, op of aan één van de logistieke assen in ons land, en op een plek die binnen niet al te veel reistijd goed bereikbaar is voor het eigen personeel. De Heembouw gronddatabank, gecombineerd met onze mobiliteitsscan, maakt snel en objectief inzichtelijk wat de juiste vestigingslocatie is.

Voor een goed beeld van de beschikbare locaties in Nederland, nieuw of te herontwikkelen, is er de Heembouw gronddatabank. Voor commercieel directeur bedrijfsruimten Rinus Verhey een onmisbare tool: “We hebben hierin ruim 125 miljoen m2 beschikbare bouwgrond opgenomen, voor bedrijfsruimten en kantoren. Wie op zoek is naar een geschikte bouwlocatie krijgt via onze gronddatabank snel inzicht welke locaties in zijn zoekgebied beschikbaar zijn, tegen welke grondprijzen, aangevuld met informatie over bestemmingsplan, erfpacht, parkeren op eigen grond, vestigingsvoorwaarden zoals milieucategorie en type bedrijf en bouwregels als maximale bouwhoogte en bebouwingspercentage.” Het gaat hierbij niet alleen om gemeentelijke gronden, want die zijn vaak algemeen bekend, maar juist ook om particuliere gronden of gronden uit faillissement. Rinus: “Dat kunnen herontwikkellocaties zijn, waar nu nog een gebouw op staat, maar ook bouwrijpe kavels. De particuliere en faillissementsgronden zijn in de huidige tijd fi nancieel gunstig te verwerven en liggen vaak op belangrijke infrastructurele knooppunten. Dat maakt het interessant.”

Koppeling locatie met verkeerstromen Die gegevens worden nog verder verrijkt met de mobiliteitsscan. Rinus: “Met de mobiliteitsscan wordt per locatie inzichtelijk wat de invloed van de vestigingsplek is op de verkeersstromen. Wat betekent de locatie voor de vrachtwagenbewegingen,en dus de kosten, wat betekent het voor de reistijd van het personeel en de CO2-footprint? Zo krijgt de klant een integraal en objectief advies, zodat hij een gedegen besluit kan nemen over zijn toekomstige locatie.”

De Heembouw gronddatabank en mobiliteitsscan zijn innovatieve ontwikkelingen, die voortkomen uit de ambitie van Heembouw om haar klanten meer te bieden dan alleen een goed lopend bouwproces en een mooi pand. Dat Heembouw al ruim 15 jaar met Habeon Architecten haar eigen architectenbureau binnen de gelederen heeft, past ook binnen het streven de klant toegevoegde waarde te bieden.

Klantfocus Heembouw heeft haar organisatie ingericht naar klantgroepen: wonen, kantoren en bedrijfsruimten. Binnen bedrijfsruimten is Heembouw vooral actief in de nieuwbouw en renovatie van productiebedrijven en de ontwikkeling en realisatie van (grootschalige) logistiek. Voor Heembouw hoort ontwerp net zo goed tot de core business als bouwen. Ons architectenbureau Habeon Architecten heeft zich in de loop der jaren

voor een groot deel gespecialiseerd in het ontwerpen van logistiek vastgoed. Dat vertaalt zich niet alleen in een integraal ontwerp maar ook in advies op het gebied van de optimale logistieke invulling van het vloeroppervlak. Zowel bij de aannemerstak van Heembouw als het architectenbureau zijn BREEAM-experts werkzaam, die met praktijkervaring een certifi ceringstraject kunnen starten en succesvol afronden. Rinus Verhey: “En dat kunnen we uitbreiden met een duurzaamheidsadvies in relatie tot mogelijke subsidies. Zo kunnen we onze klanten op alle gebied toegevoegde waarde bieden.”

Huisvesting begint met een goede locatieHeembouw gronddatabank en mobiliteitsscan gouden combinatie

Voor opdrachtgever Dok Vast realiseerde Heembouw twee uiterst duurzame DC’s op Vossenberg West II in Tilburg. DC New Logic I (foto rechts), dat inmiddels door DB Schenker in gebruik is genomen, is het meest duurzame DC van Nederland, met een BREEAM Outstanding kwalificatie voor ontwerp (van Habeon Architecten) en realisatie; met New Logic II (waarin Tesla zich zal vestigen) wordt een nog hogere BREEAM score geambieerd.

Het commercieel team van Heembouw bedrijfsruimten; v.l.n.r: Marc Vriens, Sven van Balen, Job Kuijpers, Jan van der Geest, Susan Buter, Marc van Rijssen en commercieel directeur Rinus Verhey.

Frank Stolp en Angeline Markus, Olympia Nederland BV

Wievoertstraksde

regieoverdemedewerkers?

De factor arbeid schudt op haar grondvesten. Vaste dienstverban-

den en starre arbeidsorganisaties maken plaats voor flexibel werken

en lenige netwerkstructuren. De wetgever wil de teugels daarente-

gen juist meer aantrekken door de ketenaansprakelijkheid binnen de

logistieke sector te verruimen. Met alle gevolgen van dien. De hoog-

ste tijd om het veranderende speelveld onder de loep te nemen.


Even hield logistiek Nederland de adem in toen het wets-voorstel voor verruiming van de zogenoemde ketenaan-sprakelijkheid vorig jaar in de Tweede Kamer werd behan-deld. Met deze wet zou de aansprakelijkheid van het niet naleven van cao-afspraken voortaan ook bij de ketenpart-ners van de betreffende onderneming kunnen worden ge-

legd. Minister Asscher van Sociale Zaken wil oneerlijke concurrentie in de transportsector aanpakken door de hoofdaannemer verantwoordelijk te maken voor wat er verderop in de keten gebeurt. Dit wetsvoorstel haalde het – mede dankzij de inzet van de EVO – niet, maar nieuwe voorstellen over ketenaansprakelijkheid liggen al klaar.

Flexibiliteit is troefDe vernieuwde wetgeving vindt plaats tegen het decor van een gewijzigde BV Nederland. Werkend Nederland is het afgelopen decennium immers fundamenteel veran-derd. Bedrijven moeten vandaag de dag alle zeilen bijzet-ten om de moordende concurrentie voor te blijven. Wie niet lenig en flexibel is, delft het onderspit. En dus maken levenslange dienstverbanden met kantoortijden van ne-gen tot vijf plaats voor flexwerkers, zzp-ers en ‘het nieuwe werken’. Burgers en medewerkers worden meer en meer aange-sproken op hun eigen verantwoordelijkheden en zelfstan-

digheid en dezelfde mentaliteit zien we terugkomen in het arbeidsrecht en op de werkvloer. Het ontslagrecht wordt versoepeld, opzegtermijnen zijn verkort, de transitiever-goeding is in de plaats gekomen van de kantonrechters-formule, en werkgevers stellen medewerkers vaker zelf verantwoordelijk voor hun ontwikkeling en loopbaan. On-afhankelijkheid, vrijheid en zelfstandigheid lijken de para-meters waarop deze ontwikkeling steunt. De BV Neder-land is hiermee een nieuwe weg ingeslagen die onomkeerbaar lijkt. Bedrijven zullen de komende jaren im-mers alleen maar nóg flexibeler moeten en willen zijn en werkzaamheden die niet tot de ‘core business’ behoren, het liefst uitbesteden aan netwerkpartners.

Nieuwe speelveldGezien de hiervoor geschetste context is het des te op-vallender dat de overheid wil dat netwerkpartners in de lo-gistiek juist mét elkaar de lasten en verantwoordelijkhe-den gaan dragen. Hier is het niet ‘ieder voor zich’ maar wordt de onderlinge afhankelijkheid nota bene versterkt. En dat levert een heel nieuw speelveld op voor deze sec-tor die toch al flink in beweging is. Activiteiten verplaatsen zich de laatste jaren immers zien-derogen binnen de keten. Vanwege de concurrentiedruk worden werkzaamheden vaak opgesplitst en meer en meer uitbesteed. Verladers huren logistiek dienstverleners in om hun goederen te vervoeren. En deze huren op hun beurt weer uitzendorganisaties in om te zorgen dat de personeelsplanning optimaal verloopt. Nu de wetgever het thema aansprakelijkheid breder binnen de keten wil neerleggen, dringen zich nieuwe vragen op. Want wie wordt straks beschouwd als de feitelijke werkgever bin-nen een logistiek proces?

Nieuwe spelregelsDe voorstellen voor een ruimere ketenaansprakelijkheid beslaan nu nog één schakel binnen de keten, van produ-

cent naar verlader en van verlader naar uitzendorganisa-tie. Maar het ligt in de lijn der verwachting dat in de toe-komst de daadwerkelijke initiator van werk – in dit geval de producent/verlader – aansprakelijk wordt gemaakt voor het naleven van arbeidsvoorwaarden door partijen binnen de keten. Deze vormt immers de bron van het werk. En daar zal naar alle waarschijnlijkheid, volgens de wetgever, uiteindelijk de volledige aansprakelijkheid ko-men te liggen.

Of dit nu wel of niet rechtvaardig is, het is een scenario waarmee de logistieke sector op z’n minst rekening moet houden. En als we deze lijn doortrekken, dan dienen zich nieuwe relevante vragen aan. Want wat gebeurt er op het moment dat een werknemer die volgens een payrollcon-structie aan het werk is, moet worden ontslagen? Kijkt de wetgever dan ook naar de ‘moederpartij’ die als feitelijk werkgever wordt bestempeld? Is het dan wederom de producent die wordt beoordeeld op goed werkgever-schap en op het feit of hij er alles aan heeft gedaan om de medewerkers bij de ketenpartijen aan het werk te hou-den? Met andere woorden: werken met netwerkpartners wordt hierdoor aanzienlijk gecompliceerder en vraagt van producenten dat zij te allen tijde het overzicht houden over het reilen en zeilen van alle medewerkers die op enig moment in de keten voor hen werkzaam zijn.

Blik in de toekomstVoordat dit alles realiteit wordt binnen de logistieke sector is het zinvol het speelveld te analyseren en waar nodig de spelregels te veranderen zodat er nieuwe commerciële kansen voor alle partijen ontstaan en verdere restrictieve wetgeving op het gebied van ketenaansprakelijkheid niet langer nodig is.

Als we het een en ander op een rijtje zetten, verschijnt het volgende toekomstbeeld. De overheid maakt de partij die

Dienstverbanden maken plaats voor flexwerkers, zzp-ers en ‘het nieuwe werken’


Summary

Who will orchestrate the employees?

The Netherlands at Work has changed fundamentally in the past decade. Those who are not agile and flexible, are lost. Lifetime employment with office hours from nine to five are making place for flex workers, the self-employed and ‘the New World of Work’. Citizens and employees are increasingly called to their own responsibilities and autonomy. Independence, freedom and autonomy seem the parameters supporting this development.

It is all the more striking that the Dutch Government right now wants the network partners in the logistics industry to start sharing the burdens and responsibilities. Lodewijk Asscher, Minister of Social Affairs, wants to tackle unfair competition in the transport sector by making the main contractor responsible for compliance with working conditions by parties further down the chain. This raises a new question: who will in the future be considered the actual employer within a logistics process? Collaborating with network partners will become significantly more complicated, It requires from producers that they at all times keep an overview of the ins and outs of all employees in the chain who at some point are working for them.

Before this becomes reality it seems wise to analyze the playing field and, where appropriate, change the rules of the game. In all likelihood, the Government will make the party that represents the source of labor within the chain, i.e. the production company, liable for compliance with the terms and conditions of employment. The producer then is assisted by two parties that help him to get his product at the place of destination: logistics and human resources expertise.

One question remains unanswered: who manages the employees who throughout the chain are at work on behalf of and for various parties? The answer is easy in an ideal network economy. The party within the chain who is responsible for personnel capacity management is that party for whom this actually represents the core business.

de bron vormt van arbeid, ofwel de producent, binnen de keten aansprakelijk voor het naleven van de arbeidsvoor-waarden. De producent heeft vervolgens twee partijen nodig die hem helpen zijn product op de plaats van be-stemming te krijgen: logistieke expertise en personele ex-pertise. Deze twee partijen zullen nauw met elkaar moe-

ten samenwerken, maar blijven elk toegewijd aan hun eigen expertise zodat een ieder alle tijd en ruimte heeft om kansen binnen het eigen vakgebied te benutten. De logistieke dienstverlener zorgt ervoor dat de logistieke processen zo goed en innovatief mogelijk worden uitge-voerd, de uitzendorganisatie biedt de toegang tot de arbeidsmarkt.

Herdefiniëren business modelEen voorbeeld maakt duidelijk hoe een en ander in de praktijk kan uitwerken. Waar de core business van een af-valbedrijf tot voor kort het ophalen van vuilnis was, heeft het bedrijf zich gerealiseerd dat de kernactiviteit in feite het ‘opwekken van energie’ betreft. Men verzamelt afval

en zet afvalverbrandingsinstallaties in om de warmte die vrijkomt bij de verbranding van het afval, te gebruiken voor de opwekking van energie. Het afvalbedrijf heeft haar business model opnieuw gedefinieerd waardoor zich nieuwe commerciële kansen voordoen, mits het bedrijf tij-dig innoveert en de kansen weet te verzilveren. Het managen van de personeelscapaciteit maakt geen deel uit van die core business en besteedt het bedrijf der-halve uit aan een externe partij. Een ontwikkeling die we in een tijd als deze steeds vaker zullen zien. Aanbieders van ‘totaaloplossingen’ kunnen hun status straks niet lan-ger waarmaken, omdat ook de concurrenten zich gaan specialiseren. In plaats daarvan komen er steeds meer specialistische innovatieve organisaties die voortdurend bezig zijn met het bijschaven van hun business model zo-dat ze flexibel inzetbaar zijn en waarde blijven toevoegen voor de markt waarbinnen ze zich begeven. Want flexibili-teit is en blijft ook hier het toverwoord.

De ideale netwerkeconomieWil een organisatie echt flexibel zijn, dan is het hebben van een flexibele schil rondom een kern van vaste mede-werkers niet afdoende meer. Een rubberen stuiterbal met een harde kern verliest immers ook zijn stuiterkracht. In een ideale netwerkeconomie werken gespecialiseerde partijen met elkaar samen zonder dat daar ingewikkelde doorleenconstructies aan te pas komen. Er blijft dan echter nog één vraag onbeantwoord: wie voert de regie over de medewerkers die in de hele keten namens en voor diverse partijen aan het werk zijn? Het is wellicht teveel gevraagd om deze rol neer te leggen bij de producent. Het is immers niet diens ‘core business’. In een ideale netwerkeconomie, zoals we die net al schets-ten, ligt het antwoord eigenlijk voor het oprapen. Diegene die binnen de keten de regie moet voeren over de perso-neelscapaciteit is die partij voor wie dit ook daadwerkelijk de ‘core business’ is.

Angeline Markus is Business Unit Mana-ger Logistiek bij Olympia Nederland BV.

Frank Stolp is Directeur Operations bij Olympia Nederland BV.Bio: Bio:

Aanbieders van ‘totaaloplossingen’ kunnen hun status straks niet langer waarmaken


• Al meer dan 20 jaar het meest succesvolle europese netwerk

voor kleine zendingen expres palletvracht

• 300+ netwerkleden verdeeld over 14 landen handelen dagelijks

meer dan 30.000 pallets af

• Onze IT-oplossingen geven u toegang tot de informatie die u

nodig heeft om effectief controle op uw supply chain te kunnen

garanderen, end2end visibilty

• Vaste doorlooptijden door geheel Europa, van 1 tot 3 werkdagen

afhankelijk van bestemming

Voor meer informatie kunt u bellen naar 024-34 54 111 of kijken op

www.palletways.comPalletways Benelux | Bijsterhuizen 11-20B | NL-6546 AS Nijmegen

Egemin. Geïntegreerde magazijn- &

distributiesystemen voor interne

logistiek en goederenbehandeling.

Kiezen voor een automatisch magazijn met transport-

en orderverzamelsysteem is kiezen voor ruimtebesparing,

duurzaamheid en minder kosten voor personeel en werking.

Egemin Automation levert turnkey magazijnen distributie-

oplossingen voor automatisch intern transport en

opslag die uw logistiek efficiënter maken, de levensduur

van installaties verhogen en zuiniger met energie omspringen.

Meer info op automatisch-magazijn.be

WE DELIVER AUTOMATED WAREHOUSE SYSTEMS

Handling Automation

Life Sciences

Process Automation

Infra Automation

Consulting & Services

Het logistieke werkveld verandert snel. De markterkende opleiding Logistiek Management van EVO is de enige opleiding in Nederland die direct aansluit op de praktijk. Samen met onze docenten gaat u op zoek naar de laatste ontwikkelingen en trends op logistiek gebied en vertaalt deze naar kansen voor de eigen onderneming. Met succes hebben de afgelopen jaren meer dan 2000 cursisten hun hoogwaardige kennis over de volledige Supply Chain uitgebreid aan de EVO Hogeschool.

Bereidt u voor op de toekomst! Meer informatie? www.evo.nl/logistiekmanagement

Post-hbo-opleiding Logistiek ManagementBent u klaar voor de toekomst?

441.2015_EVO Post HBO opleiding advertentie A3.indd 1 12-2-2015 10:13:42

Het logistieke werkveld verandert snel. De markterkende opleiding Logistiek Management van EVO is de enige opleiding in Nederland die direct aansluit op de praktijk. Samen met onze docenten gaat u op zoek naar de laatste ontwikkelingen en trends op logistiek gebied en vertaalt deze naar kansen voor de eigen onderneming. Met succes hebben de afgelopen jaren meer dan 2000 cursisten hun hoogwaardige kennis over de volledige Supply Chain uitgebreid aan de EVO Hogeschool.

Bereidt u voor op de toekomst! Meer informatie? www.evo.nl/logistiekmanagement

Post-hbo-opleiding Logistiek ManagementBent u klaar voor de toekomst?

441.2015_EVO Post HBO opleiding advertentie A3.indd 1 12-2-2015 10:13:42

Bastiaan Krosse, TNO

Platooninggrotebeloftevoor

transportsector

TNO is al zo’n jaar of vijftien actief met het onderwerp automatisch

rijden en ook al jaren met het concept platooning, gekoppeld rijden

ofwel het volgen van voorliggende voertuigen. De eerste testen zijn

uitgevoerd met Smarts en de laatste jaren met de Toyota Prius. Er is

daardoor al het nodige aan technologie ontwikkeld, onder meer op

het punt van de communicatie tussen voertuigen. Daarnaast ook

het automatisch gas geven en remmen en natuurlijk het sturen.

Binnenkort starten proeven met DAF-trucks.


De term platooning komt van peloton. Vrachtwagens die van deze baanbrekende technologie gebruik maken, rij-den veel zuiniger terwijl ook de filevorming wordt vermin-derd. TNO, DAF en het vervoerende en verladende be-drijfsleven werken met actieve steun van de minister aan een project om platooning over circa vijf jaar ook in Ne-derland mogelijk te maken.

Zeker voor de transportsector kan truck platooning een belangrijk economisch voordeel opleveren. De kosten da-len doordat alle auto’s in de colonne minder brandstof verbruiken. Proeven hebben uitgewezen dat twee dicht achter elkaar rijdende vrachtauto’s samen al zo’n 10 tot 15 procent aan brandstof kunnen besparen ten opzichte van een vrachtauto zonder voor en/of achterligger. Dat heeft ook een milieuvoordeel, want de uitstoot van bij-voorbeeld CO2 gaat navenant omlaag. Proefnemingen op de openbare weg zullen uitwijzen hoe groot deze bespa-ringen en het milieuvoordeel in de praktijk uitvallen.

Een andere kostenbesparing ontstaat wanneer het moge-lijk is om met minder chauffeurs te rijden, dus volledig au-tomatisch. Alleen in de vrachtauto aan kop zou dan een chauffeur plaatsnemen, die vervolgens de gehele colonne naar zijn bestemming rijdt. Echter, voordat het zover is moeten er heel wat uitdagingen overwonnen worden. De technologie moet verder ontwikkeld zijn en de wetgeving moet worden aangepast. Bovendien is het vooruitzicht nu dat de chauffeur in de volgende auto weliswaar geen rij-taak heeft, maar wel andere dingen kan doen zoals admi-nistratieve taken of bellen. In het kader van de rijen rust-tijdenwetgeving zouden deze activiteiten als rusttijd kunnen gelden. Dit is Europese wetgeving die daarop aangepast zal moeten worden. Al met al kunnen we er naar verwachting de eerste tien jaar van uitgaan dat er in iedere truck een chauffeur aanwezig is. De proeven die nu worden genomen richten zich ook op het rijden met in elke truck een chauffeur.

TestlandDe insteek is dat de voertuigen elkaar op korte afstand volgen, met volgtijden van 0,3 tot 0,6 seconde. De volgaf-stand wordt uitgedrukt in tijd, omdat deze afhankelijk is van de snelheid. In de praktijk betekent dit dat voertuigen die met 80 kilometer per uur rijden een onderlinge afstand hebben van ongeveer zeven tot veertien meter.

Eind 2013 is een eerste proef gehouden met auto’s van het type Toyota Prius op de ringweg A 10 rond Amsterdam.

Twee dicht achter elkaar rijdende vrachtauto’s besparen samen al zo’n 10 tot 15 procent brandstof


Summary

Platooning a great promise for the transport sector

TNO, DAF and the hauling and shipping businesses with the active support of the Dutch Minister of Transport are together involved a project to introduce Truck Platooning in The Netherlands.

TNO, the Dutch innovation organization, has been active in the field of automatic driving for some fifteen years. Thanks to this effort, the necessary technology has been developed, inter alia on the point of communication among vehicles. In addition, technologies for automatic speeding and braking and of course steering are available now.

Platooning of trucks can offer substantial economic advantages, especially for the transport sector. The costs go down because all the trucks which participate use less fuel. Trials have shown that two trucks moving closely behind each other may save about 10 to 20 percent of fuel. There is also an environmental benefit, because for example, CO2 emissions decrease correspondingly. Tests on the open road will determine how big these savings and the environmental benefits are in practice.

Tests with DAF trucks will soon be launched. This is going to happen on a part of the provincial road N270 in Helmond which is specially adapted for the purpose, right in front of the Dutch Automotive Campus. Two trucks will be linked digitally. The driver in the front truck will drive the cars, the driver in the second truck has no driving task as long as the cars are linked.

This kind of tests can prove in practice that platooning is more economical, more efficient, cleaner and safer. It is the first time that a Dutch truck builder demonstrates platooning on the open road. The project is completely in line with the policy of the Dutch Minister of Transport, who wants The Netherlands to play a more important role in this area.

Bastiaan Krosse is Program Manager Automated Driving bij onderzoeksinstituut TNO. Hij is mede-ontwikkelaar van grote, nationale en internationale projecten gericht op Cooperative Automated Driving Systems en actief in diverse Europese en internationale werkgroepen op het gebied van coöperatieve systemen en automatisch rijden.Bio:

Daarbij heeft de minister Schultz-van Haegen van Verkeer ook zelf in zo’n wagen meegereden. Zij heeft nu de moge-lijkheid gecreëerd om proeven te nemen met platooning op de openbare weg. De minister wil dat Nederland een test-land wordt voor zelfrijdende voertuigen.

In samenwerking met DAF wordt de technologie geïmple-menteerd op een aantal vrachtwagens. Eind maart, tij-dens de Automotive Week, zal een eerste demonstratie worden gegeven. Dat gaat gebeuren op een speciaal voor die gelegenheid afgesloten gedeelte van de N270 in Hel-mond, pal voor de Automotive Campus.

Twee DAF-trucks zullen voor dit doel digitaal worden ge-koppeld. De chauffeur in de voorste truck zal de wagens rijden, de chauffeur in de tweede truck heeft geen rijtaak zolang de wagens gekoppeld zijn. Door middel van dit soort proeven kan in de praktijk worden bewezen dat pla-tooning efficiënter, zuiniger, schoner en veiliger is. Het is de eerste keer dat een Nederlandse vrachtautoproducent het platoonen op de openbare weg op deze manier de-monstreert. Dat is helemaal in lijn met het beleid van de minister, die wil dat Nederland een belangrijkere rol op dit gebied gaat spelen.

Standaard instrumentenEr komt veel techniek bij kijken en daar speelt vooral TNO een belangrijke rol. Belangrijk is bijvoorbeeld dat de vrachtauto de omgeving goed kan waarnemen. Daarom is deze uitgerust met een uitgebreid assortiment aan senso-ren. Het goede nieuws is dat veel nieuwe vrachtwagens standaard zijn uitgerust met zulke instrumenten. Vracht-wagens hebben steeds vaker systemen aan boord die ook nodig zijn voor het platoonen. Neem de radar. Dit is een onderdeel van Adaptieve Cruise Control (ACC), de verder verfijnde versie van Cruise Control. Dit instrument meet met behulp van een radar voortdurend de afstand tot het voorgaande voertuig en zorgt ervoor dat steeds de juiste afstand wordt gehouden. Als de voorgaande auto iets afremt, dan zorgt de ACC dat het voertuig de snelheid evenredig verlaagt.

In aanvulling daarop is er het Autonomous Emergency Breaking System (AEBS), een systeem dat oplet of de af-stand tot het voorgaande voertuig niet te klein wordt. Ge-beurt dat wel en de bestuurder grijpt niet in, dan remt het systeem zelf af. Dit is vooral een veiligheidssysteem dat bedoeld is om kop-staartbotsingen te voorkomen of om de impact daarvan sterk te reduceren.

Een ander voorbeeld is de zogenoemde Lane Keep As-sist-technologie. Ook daarbij zijn twee varianten. Er is een waarschuwingssysteem (Lane Keep Warning) waarbij een camera een signaal geeft wanneer de auto buiten de lijn komt, maar Lane Keep Assist stuurt een beetje bij wan-neer de auto buiten de lijn komt.

MillisecondenDoor de genoemde systemen te combineren en daarbij geautomatiseerd remmen en sturen te implementeren heb je al heel veel basisingrediënten in huis voor het platoo-nen. Het enige dat nog ontbreekt is de communicatie tus-sen de voertuigen en de mogelijkheid om heel snel te

kunnen reageren. De communicatie houdt in dat het voor-ste voertuig aan het voertuig daarachter doorgeeft wat hij gaat doen. Als hij gaat remmen, wordt er meteen een be-richt naar achteren gestuurd dat er afgeremd zal worden. Die informatie gaat binnen enkele milliseconden naar het volgende voertuig, dat daardoor meteen kan reageren.

Platooning is, afhankelijk van het concept dat wordt ge-kozen, een flexibel systeem. Vrachtwagens kunnen tij-dens de rit aankoppelen of de colonne verlaten. De uitein-delijke vorm zal bepaald worden door de business case van de betrokken logistieke bedrijven. Daarmee is TNO dan ook volop in gesprek. De betrokkenheid van het be-drijfsleven is een belangrijke randvoorwaarde om het sys-teem optimaal te laten werken.

De doelstelling is om de wetgeving die nodig is binnen een periode van vijf jaar op orde te hebben en ervoor te zorgen dat platooning technologisch mogelijk is. De eer-ste stappen zullen al op korte termijn worden gezet met de implementatie van de diverse assistentie-systemen die nodig zijn om platooning mogelijk te maken.

Veel moderne trucks hebben al de basis- ingrediënten in huis voor het platoonen


HET SLIMME TRIO VAN HYSTER.

s l i m i n t e r n t r a n s p o r t

www.heffiq.nl

Weten waarom deze Hyster magazijntrucks voor u een slimme keuze zijn? Kijk eens op heffiq.nl/trio.

Vestigingen in: HelmondMoerdijkNoord-HollandRotterdamSas van Gent

Telefoon : 0800-PALLETSInternet : www.palletcentrale.nlE-mail : [email protected]

ISPM-15 gecertificeerd

LOGISTIEK JAARBOEK 2015 - Ondernemersvereniging€¦ · over Turkije. Grenzend aan de belangrijkste...

Documents

Transcript of LOGISTIEK JAARBOEK 2015 - Ondernemersvereniging€¦ · over Turkije. Grenzend aan de belangrijkste...