Scriptie Oudere Letterkunde

Het belang van literatuur in de tijd van Nederland als koloniale macht

Thijs Heselmans, Tijl Wijnen, Dion van Steen en Lars HermusNorbertuscollege

Mevrouw Schrauwen(2 april 2019)

Voorwoord

Wij wilden voor ons scriptie graag het onderwerp “Nederland als koloniale macht” kiezen omdat dit ons best interessant leek. Thijs, Tijl en Lars hebben bij geschiedenis al veel over deze tijd gehoord en Lars heeft nog steeds thuis een Suske & Wiske liggen die gaat over Multatuli. Ook wilden wij graag weten hoe literatuur in die tijd was en hoe de situatie in de tijd voor zowel de mensen in Nederland, als de mensen in de kolonies was.Naar ons gevoel ging de samenwerking tussen ons vieren erg soepel. Iedereen wist wat hij moest doen en we kregen het ook goed op tijd af. Verder ging het lezen van alle bronnen ook goed en met wat naslagwerk van het internet konden wij dit ook goed verwerken in de scriptie.Onze dank gaat uit naar de informatie die wij vonden op internet, in de boeken en naar mevrouw Schrauwen.(Lars Hermus, Thijs Heselmans, Dion van Steen en Tijl Wijnen)

1

Samenvatting

Voor ons scriptie stelden wij onze hoofdvraag op die luidt: “Hoe zag de literatuur eruit in de tijd van Nederland als koloniale macht en welke invloed heeft dat gehad op de Nederlandse literatuur?”. Deze hoofdvraag hebben wij uitgewerkt door middel van bronnen (boeken/films/krantenartikelen) en voornamelijk onze primaire bronnen namelijk: Max Havelaar (Multatuli), Rubber (Madelon Szekely-Lulofs), Suikerriet, Suikerverdriet (Paula Keijser) en Wij slaven van Suriname (Anton de Kom). Vervolgens hebben we de hoofdvraag verdeeld in deelvragen die we per bron/boek konden behandelen. Onze deelvragen waren per boek dan ook: Wat is de historische achtergrond van de gelezen werken?Wat is de inhoud van de gelezen werken?Wat is de herkomst en/of auteur van de gelezen werken?Een interpretatie van de gelezen werkenHoe passen de gelezen werken in hun tijd?Wat is het belang van de gelezen werken voor literatuur en tijd? We kwamen tot de conclusie dat hoewel alle bronnen op sommige deelvragen van elkaar afwijken ze allemaal samenhangen met het feit dat ze te maken hebben met kritiek op de behandeling van de landarbeiders in de kolonies. Ook konden wij na afloop van dit scriptie zeggen dat deze tijd van grote invloed heeft gehad op de Nederlandse literatuur omdat dit zorgde voor een andere manier van schrijven en denken op literair gebied.

2

Inhoudsopgave

Inleiding (blz. 3)

Koloniale tijd (blz. 5 t/m 10)

Max Havelaar (blz. 11 t/m 13)

Rubber (blz. 14 t/m 16)

Suikerriet, Suikerverdriet (blz. 17 t/m 18)

Wij slaven van Suriname (blz. 19 t/m 20)

Notenlijst (blz. 21)

Literatuurlijst (blz. 22)

3

Inleiding

Niemand in Nederland zou geloven dat wij als land vele onschuldige arbeiders van onze kolonies uitgebuit hebben. Dat is te zien aan de mooie gouden koets waar wij als land lang trots op zijn geweest. Dit is tevens de aanleiding dat wij begonnen zijn met het schrijven van deze scriptie. De schrijvers die we verwerkt hebben in deze scriptie probeerden deze misstanden recht te zetten, Dat is hun aardig gelukt kijkend naar de geschiedenis.

De vraag die wij in deze scriptie willen aankaarten is “Hoe zag de literatuur eruit in de tijd van Nederland als koloniale macht en welke invloed heeft dat gehad op de Nederlandse literatuur?” Dit willen wij onderzoeken door te kijken naar de volgende deelvragen.

Wat is de historische achtergrond van de gelezen werken?Wat is de inhoud van de gelezen werken?Wat is de herkomst en/of auteur van de gelezen werken?Een interpretatie van de gelezen werkenHoe passen de gelezen werken in hun tijd?Wat is het belang van de gelezen werken voor literatuur en tijd?

We hebben als groep veel gebruik kunnen van verschillende bronnen naast de bronnen die onze docent al had vrijgegeven. Tijl heeft goed gebruik kunnen maken van de site : https://hobby-en-overige.infonu.nl/. Op deze site stond goede informatie over het Rubber. Dit was handig omdat we niet super veel bruikbare bronnen over het boek gevonden hadden. Verder hebben we het boek Steinz: Gids voor de wereldliteratuur ook geraadpleegd. In dit boek vonden we een 2 kaarten waarop stond waar de boeken Max Havelaar en Rubber zich plaatsvond.

De enige beperkingen die wij hadden bij het schrijven van de scriptie is dat er voor sommigen boeken/bronnen weinig informatie te vinden valt. Zo was dit het geval bij het boek Rubber. Gelukkig hebben we dit zoals gezegd op kunnen lossen door wat goed speurwerk.

In ieder hoofdstuk van deze scriptie geven wij informatie over de boeken die wij gelezen hebben. Hier maken wij gebruik van onze deelvragen. Met behulp van deze deelvragen proberen wij uit te zoeken wat de Nederlandse leiders in de tijd van de kolonies deden en wat het voor invloed heeft gehad op de Nederlandse literatuur.

4

Koloniale tijd(Laagland)

1 Historische context

1.1 Nationalisme en imperialismeIn 1815 (na de nederlaag van keizer Napoleon) streefde iedereen in Europa weer naar de betere politieke situatie zoals die voor de Franse Revolutie was. In de negentiende eeuw waren er veel ontwikkelingen die de belangrijkste politieke ontwikkelingen bepaalden in Europa en de wereld. Zoals het imperialisme, het nationalisme en er waren natuurlijk veel revoluties. Eenwording, dat is waar het nationalisme vooral voor streefde. Verder leidde het nationalisme tot betere/grotere belangstelling van het volkskarakter en leidde het tot opkomende eenheidsstaten. Hiervan zijn Duitsland en Italië een goed voorbeeld. Bij het imperialisme streefden de Europese landen naar zowel gebieds- als machtsuitbreiding. Dit was zeer belangrijk voor onder andere de grondstoffen en de producten van hun eigen industrie. De bourgeoisie was de eeuw van de rijke burgerij (was een kleine welvarende groep). Deze groep bestond vooral uit bankiers, kooplieden en industriëlen die in een groot huis woonde met veel luxe goederen zoals kunst. De nieuwe arbeidsvormen ontstonden door het kapitalisme en de industrialisatie. De ondernemers hadden afhankelijke arbeiders die in dienst waren tegenover loon (loonarbeiders). Hierdoor ontstonden de metropolen. Dit waren steden waar grote groepen arbeiders opgingen in de grote anonieme massa.

1.2 Nederland en de moderniteit

Na de nederlaag van napoleon werd het koninkrijk van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden herenigd. Dit gebeurde onder koning Willem 1. Maar deze hereniging was niet van lange duur, omdat de meningsverschillen tussen de mensen te groot waren. In 1848 nam Willem 2 een nieuwe grondwet aan die door de liberaal Thorbecke was opgesteld. Nederland werd een parlementaire democratie. Verder werd het nationaal gevoel in Nederland verbeterd door de bevrijding van Napoleon. Natuurlijk ook door de afscheiding van de Belgen. Er kwam een sterker nationaal karakter: meer vaderlandsliefde, godsdienst en vrijheid.

In de negentiende eeuw werd Nederland een geïndustrialiseerde maatschappij. Daarvoor was het een agrarische maatschappij. Dit kwam door de verstedelijking en

5

door de vermindering van vele regionale gebieden. Ook de moderniteit veranderde in die tijd de maatschappij een hoop. Steeds meer mensen verhuisde van het platteland naar de steden. Hierna kwam ook de massacultuur op in de steden door de verstedelijking. Er kwam een betere bewustwording onder de arbeiders en de kleine burgerij, zowel op politiek als op sociaal gebied.

De burgerlijke ideologie had veel belangrijke normen en waarden: respect voor gezag, deugdzaamheid, eer en als aller belangrijkste, godsdienst. Ook stond het gezin, familie en de kerk centraal. En vele andere zaken.

In deze tijd nam ook de ontkerkelijking toe door de modernisering van die tijd. Het beste voorbeeld hiervan is natuurlijk de verzuiling. Dit werd vooral gezien als emancipatie. Aan het eind van de negentiende eeuw kwam ook het feminisme op. De eerste vrouw die hiervoor opkwam was de bekende Aletta Jacobs, die vond dat vrouwen gelijke rechten hadden zoals kiesrecht en betaalde arbeid.

2 Culturele context

2.1 Filosofie en wetenschap

Volgens de wetenschap (materialisme) waren de economische omstandigheden het belangrijkste van het bestaan van de mens. Wel vond Karl Marx dat eigendom en arbeidsindeling tot vervreemding van de mens leidde. Zijn opvattingen speelde vooral een belangrijke rol in het socialisme in die tijd.

De grondlegger van het positivisme was Auguste Comte. Dit ging vooral om het feitelijke dat te bewijzen was door middel van experimenten. Anderen vonden dat de vervreemding en de anonimiteit in de arbeids massa de crisis van de burgerlijke mens was.

De Übermensch was de mens die het vervreemde leven achter zich kon laten. Dit vond de filosoof Friedrich Nietzsche. Volgens hem waren alle waarheden illusies en waren mensen dat vergeten.

Verder streefden de natuurwetenschappen voor het opstellen van de wetmatigheid. De evolutietheorie is bedacht door de bekende Charles Darwin, en wetenschappers wouden dat er causale verbanden te benoemen waren tussen vooral oorzaak en gevolg.

2.2 Kunst in de negentiende eeuw

In de negentiende eeuw werd de kunst pas echt koopwaar. Ook kwam er een tweedeling in de groepen kunstenaars: degene die zich aanpaste aan het grote

6

publiek en gene die dat niet dezen en zich daartegen keerden. De laatste groep werd ook wel anti burgers genoemd. Later veranderde de kunst ook steeds maar weer door ontwikkelingen zoals fotografie. Dit is een groot voorbeeld van moderne kunst (Vincent van Gogh).

2.3 Romantiek

Voor veel van de romantische kunstenaars was het doel om de expressie van eigen gevoelens te tonen. Hierbij waren vele kenmerken om dit zo goed mogelijk te kunnen doen. De kunstenaar moest veel vrijheidsdrang hebben om voorgeschreven regels te negeren in de kunst. Ook beschouwde de kunstenaar zichzelf als ‘ziener’ die in staat was zich zeer persoonlijk uit te drukken. Dit wordt ook wel de persoonlijkheidscultus. De kunstenaar leed ook aan Sehnsucht, hij leefde in onvrede met de werkelijkheid. Dit waren verlangens die in het echte leven eigenlijk niet mogelijk waren. Het gevolg hiervan was dat er veel onvrede werd veroorzaakt in de maatschappij, de melancholie. Soms namen de kunstenaars ook een politiek en maatschappij betrokken standpunt in, dit noemde men engagement. Kortom de kunstenaar moest over veel Sehnsucht, persoonlijkheidscultus en dus ook over verbeelding beschikken.

Na deze ontwikkeling schilderde de meeste kunstenaars geen klassieke kunstonderwerpen meer. Wel bleven de onderwerpen natuur en middeleeuwen heel erg geliefd en populair. De kunstenaars die nog niet waren meegegaan in de modernere ontwikkelingen kregen daarom ook een exotische interesse voor dat wat ze nog nooit gedaan hadden.

2.4 Realisme

In de negentiende eeuw streefden realisten er vooral naar om mensen af te beelden in sociale en economische werkelijkheid. Dit werd het realisme genoemd en duidde op eigentijdse en meer werkelijke onderwerpen.

2.5 Impressionisme

Impressionisten reageerden op uitwendige, en plotselinge indrukken die zij wilden vastleggen. Het impressionisme ontstond in Parijs. De impressionisten werden ook wel de schilders van het moderne stedelijke leven genoemd. Ze schilderden heel schetsmatig omdat ze een bepaald moment wilden vastleggen en de suggestie

7

wekken dat het een snelle weergave is. Bekende voorbeelden zijn Edgar Degas en Claude Monet.

2.6 Vincent van Gogh

Vincent van Gogh leefde van het jaar 1853 tot 1890 en was vanaf zijn 28e jaar al schilder. Volgens van Gogh had de kunst een verlossende functie die bijvoorbeeld de godsdienst vroeger ook had. Hij probeerde in zijn werken verschillende perspectieven te laten zien tussen bijzondere en algemenere zaken. Zijn illustraties en schilderijen gingen vooral over het leven.

2.7 Muziek

De meeste muziek in de negentiende eeuw was romantische muziek. De meeste componisten ontwikkelden een persoonlijke en herkenbare stijl voor anderen. Dit werd het eigen muzikaal idioom genoemd. Ook verdwenen langzaam de opdrachtgevers waardoor de componisten hun eigen creativiteit konden gaan gebruiken. Een van de lievelings vormen in de muziek was de symfonie, dit werd begeleid onder leiding van een dirigent. Het publiek had het liefst mooie uitvoeringen op de piano. Een bekend voorbeeld hiervan was de componist Frédéric Chopin. Verder waren er ook andere muzieksoorten in die tijd. Zo was er bijvoorbeeld een muziekstijl die niet streng was gestructureerd en wilden zorgen voor een bepaalde sfeer, de impressionistische muziek. Dit werd geïntroduceerd door Claude Debussy.

3 Literaire ontwikkelingen3.1 Schrijver en publiekTot ongeveer 1880 hadden literaire teksten in Nederland nog een belerende of opvoedkundige functie. Hier kwam na 1880 verandering in door het verzet van dichters en schrijvers van de Beweging van Tachtig. De literatuur werd autonoom.In de negentiende eeuw was er een toename van lezers in de steden. Er werd amusement en ontspanning verwacht door de literatuur. De uitgevers van toen wilden voldoen aan die vereisten en luisterden daar naar. Deze ontwikkeling stimuleerde de massalectuur. Er werd ook tegengas gegeven op deze ontwikkeling, mede door de Beweging van tachtig.Rond 1860 publiceerde Gustave Flaubert en Charles Baudelaire controversiële boeken waardoor schrijvers niet langer onderdeel van de burgerij waren, ze werden anti burgers.

8

3.2 Romantische literatuurLiteratuur was expressie van gevoelens. In de romantiek had men een voorkeur voor lyrische teksten, teksten waarin de weergave van gevoel emotie centraal staat. Belangrijke onderwerpen in de romantische literatuur waren het verleden, de natuurbeleving, de tragische liefde en de dood. Personages in romantische literatuur zijn vaak lijder aan Weltschmerz, Gekweld door een groot onvervulbaar verlangen, of het zijn van dromers.Het nationalisme stimuleerde de aandacht voor het vaderlandse verleden. De gebroeders Grimm werden beroemd met hun verzameling volkssprookjes. in Nederland richtte de historische belangstelling zich vooral op de middeleeuwen en de Gouden eeuw. Het verleden werd gezien als spiegel voor het heden.

3.3 Historische romanDe historische roman paste in een periode waarin nationalisme en interesse voor het verleden hand in hand gingen. Sir Walter Scott was een inspiratie voor vele andere schrijvers. Het werk van Walter Scott was zeer populair in Nederland. Vaderlandsliefde was soms een belangrijk element in een roman.

3.4 HumorGevoeligheid en Weltschmerz konden humor oproepen. Een lach met zelfspot was een manier om aan emoties lucht te geven. Een bekend schrijver van humoristische gedichten was Piet Paaltjens, hij hanteerde humor als wapen tegen het lijden en de onvrede van het bestaan. 3.5 Multatuli

In 1860 verscheen Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij van Multatuli. Het boek gaat over een Nederlandse bestuursambtenaar die vanwege uitbuiting de inlandse vorst aanklaagt bij zijn Nederlandse superieuren. De uitbuiting van de Javaanse bevolking is hét onderwerp. Max Havelaar bracht veel commotie op. De roman is een mengeling van verschillende soorten teksten.

3.6 Beweging van Tachtig

Vanaf 1885 publiceerden de dichters en schrijvers van de Beweging van Tachtig hun romantische teksten in een eigen tijdschrift: De Nieuwe Gids. De Tachtigers wilden de literatuur bevrijden van religieuze, morele en didactische doeleinden. De Tachtigers zetten zich af tegen hun voorgangers en vooral domineedichters moesten het ontgelden. De Beweging van Tachtig presenteerde zich als tegencultuur.

9

3.7 Herman GorterIn 1889 publiceerde Herman Gorter het verhalende gedicht Mei. Het gedicht gaat over het leven van Mei die vanuit zee het Hollandse landschap betreedt en April aflost. Herman Gorter publiceerde na Mei de bundel Verzen. In veel gedichten in die bundel kwamen sensaties voor. Een sensatie was een ervaring waarin het normale tijdsbesef weg kon vallen. Gorter bedacht nieuwe woorden om de zeer persoonlijke stemmingen uit te drukken.3.8 Realistische literatuurHet realisme richtte zich op de eigentijdse werkelijkheid. Schrijvers van realistische literatuur kozen voor toneel of romans en verhalen om die eigentijdse werkelijkheid te beschrijven. De belangrijkste Nederlandse toneelschrijver was Herman Heijermans. Realistische romans in de negentiende eeuw gaan over sociale milieus en over wel of niet klimmen op de maatschappelijke ladder naar een bepaalde klasse.

3.9 Belerend realismeDe eerste Nederlandse realistische teksten beschrijven wel de eigentijdse werkelijkheid, maar ze bevatten nog een moraliserende bedoeling. Schokkende onderwerpen werden vermeden. de personages waren eenvoudig te verdelen in goed en slecht en er is een goede afloop.

3.10 NaturalismeAndere realisten streefden ernaar de werkelijkheid zo objectief mogelijk te beschrijven. Volgens realisten, die ook naturalisten worden genoemd, moest de tekst zo neutraal mogelijk zijn. Er werden ook taboeonderwerpen in de literatuur aan de orde gesteld. Er was positivisme en determinisme. In naturalistische romans en verhalen verdwijnt de verteller als belerende en moraliserende instantie DE afloop van een naturalistische roman wordt bepaald door causale lijnen, vaak uitmondend in een ontnuchtering, desillusie of sterven.

10

Max Havelaar

De historische achtergrond van de gelezen werkenHet boek Max Havelaar van Eduard Douwes Dekker/Multatuli is geschreven tussen september 1859 en 13 oktober 1859. Het boek is een aanklacht tegen de van de gang van zaken in Nederlands-Indië door de kolonisten tegen de bevolking, voornamelijk de landarbeiders, van Nederlands-Indië. Het doel van het boek was om de Nederlandse bevolking te laten beseffen in welke barre omstandigheden de landarbeiders in Nederlands-Indië moesten werken in die tijd en dat het tijd was voor een revolutie. In Nederlands-Indië werden de landarbeiders namelijk erg slecht behandeld: ze werden slecht betaald, hun bezittingen werden zonder poespas afgenomen en ze werden mishandeld wanneer zij volgens de landheren hun werk niet goed uitvoeren. Ook had Multatuli het boek voor eigen belang geschreven na zijn ontslag als assistent-resident in Nederlands-Indië, hij wildeeerherstel en hoopte op een nieuwe functie in Nederlands-Indië. Hoewel het boek in eerste instantie niet serieus genoeg werd genomen vanwege het feit dat de meeste mensen in Nederland niet wisten wat er in Nederlands-Indië speelde, werd Multatuli vanwege het boek meteen een bekende en later een belangrijke schrijver. De inhoud van de gelezen werkenMax Havelaar begint bij Droogstoppel, een hele zakelijk man waar het hele leven alleen maar om geld en koffie draait. Na een plotselinge ontmoeting met een oude schoolgenoot, Sjaalman, besluit hij een keer bij hem op bezoek te gaan. Sjaalman vraagt of Droogstoppel voor hem een manuscript kan uitgeven. Droogstoppel stemt in en besluit samen met paar mensen om het boek te schrijven. De eerste paar hoofdstukken worden geschreven door Droogstoppel waarna het echte verhaal in Nederlands-Indië begint. Dit deel wordt geschreven door de Duitse stagiair Ernest Stern. In dit gedeelte schrijft Stern over het verhaal van Max Havelaar, een assistent-resident (de hoogste Nederlandse ambtenaar van het plaatselijke bestuur) in Nederlands-Indië. Hierin wordt de voorgeschiedenis van Havelaar verteld, zoals zijn verleden in Sumatra. Ook worden er losse verhalen verteld die losstaan van Havelaar maar een verhaal met een moraal zijn, zoals het verhaal van de Japanse steenhouwer of het beroemde verhaal van Saïdjah en Adinda. Vooral het laatste verhaal laat de uitbuiting en slechte behandeling van de Javanen zien. Het boek eindigt met dat Multatuli het woord neemt. Nadat hij Stern bedankt voor zijn schrijfwerk, brandt hij Droogstoppel volledig af en komt de lezer meestal tot het besef dat de verschillende personen (Sjaalman, Max Havelaar en Multatuli) allemaal één persoon zijn onder verschillende namen. Ook sluit het boek af met de aanklacht tegen de beschreven corruptie en wordt genoemd waarom Multatuli dit boek geschreven heeft.De herkomst van de auteur

11

Zoals gezegd is Max Havelaar geschreven door Eduard Douwes Dekker, die vanwege bescherming voor zichzelf een pseudoniem had bedacht namelijk Multatuli, wat betekent: “ik heb veel (leed) gedragen”. Eduard Douwes Dekker werd geboren op 2 maart 1820 in Amsterdam en ging in 1838 met zijn vader naar Batavia in Nederlands-Indië waarna hij in 1839 als ambtenaar ging werken. In zijn functie als ambtenaar merkte hij de wantoestanden van het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië. Hoewel Dekker zijn school niet heeft afgemaakt, heeft zijn werkleven wel steeds bestaan uit het maken van promoties naar steeds hogere functies. Zo promoveerde hij van commies van de Algemene Rekenkamer in Batavia, naar bestuursambtenaar naar assistent-resident. Na zijn ontslag als assistent-resident en over zijn ergernis van de behandeling van de landarbeiders te hebben geschreven in zijn boek Max Havelaar, begon Dekker zijn schrijverscarrière en bracht hij nog wat boeken uit. Deze werden wel minder populair dan Max Havelaar. In zijn laatste levensjaren had Dekker het erg moeilijk aangezien hij voortdurend last had van geldgebrek en zijn gezondheid steeds slechter werd. Dekker overleed op 19 februari 1887 in Ingelheim am Rhein door een astma-aanval.

Een interpretatie van de gelezen werkenZoals genoemd is het boek een aanklacht naar de koloniale bezetting en behandeling naar de landarbeiders van Nederlands-Indië toe. Op deze manier wordt het boek in het algemeen geïnterpreteerd. Het boek kan ook deels worden opgevat als een roman door de passages en verhalen van bijvoorbeeld de Japanse steenhouwer of het verhaal van Saïdjah en Adinda, maar deze hebben allebei een moraal of benadrukken de barre omstandigheden waardoor het toch wel in de context van dit boek past. Het boek is het begin van de opstand tegen de slechte behandeling van de bevolking van Nederlands-Indië met kenmerken van een roman in zich verwerkt, hoewel het geen roman is maar een aanklacht. Dit houdt in dat het een beschuldiging is tegen de Nederlandse overheid voor de behandeling die zij toepassen in Nederlands-Indië en dat daar verandering in moest komen. Hoe de gelezen werken passen in hun tijdDit boek past uitstekend in de tijd van Nederland als koloniale macht. Nederland had in deze tijd veel kolonies, vooral rond én met als belangrijkste Nederlands-Indië. Het boek beschrijft ook de situatie op Nederlands-Indië zoals deze wordt gezien in deze tijd. Zoals de uitbuiting op de plantages, het slechte bestuur en het grote verschil tussen rijk en arm. De reactie van Nederland was dat het boek in het begin, zoals gezegd, niet serieus nam. Na verloop van tijd kwam hier verandering in en zag ook de Nederlandse regering dat er verandering moest komen. Zo werd het bestuur op

12

Nederlands-Indië vervangen en kwam er nieuwe wetten en regels voor betere behandeling voor de plantagewerkers op Nederlands-Indië.

Het belang van de gelezen werken voor literatuur en tijdMax Havelaar heeft van grote waarde gespeeld voor de tijd maar een nog grote waarde voor de literatuur. Het wordt door velen beschouwd als het hoogtepunt van de Nederlandse literatuur vanwege de toon en de manier waarop het boek is geschreven. Voor de tijd heeft het boek ook een belangrijke invloed gehad want 10 jaar na het uitbrengen van Max Havelaar werd het cultuurstelsel afgeschaft waardoor de uitbuiting en slechte behandeling van de bevolking in Nederlands-Indië al vele malen minder werd.

RubberDe historische achtergrond van de gelezen werkenRubber is het verhaal over het leven op de rubberplantage op Oost-Sumatra. Rond het jaar 1920 tot 1929. In die tijd was Nederland nog baas op Sumatra. De Nederlandse bazen waren niet geliefd onder de bevolking. Een groot gedeelte van de bevolking werd helemaal uitgebuit, want ze moesten uren werken voor een karig loontje. Regelmatig waren het ongeschoolde arbeiders. Deze mensen werden

13

koelies genoemd. Er waren regelmatig koelies die arbeiders vermoorden of zelfs hun bazen. In 1929 vond de beurskrach plaats, door de beurskrach gingen verschillende banken failliet. Dit kwam omdat mensen geld gingen lenen om aandelen te kopen. Maar op een bepaald moment ging het slecht. Toen ging iedereen uit paniek hun aandelen verkopen. Er ontstond meer aanbod dan vraag. Mensen hadden geen geld meer om hun leningen af te betalen, dus de banken gingen failliet. De schrijfster Székely-Lulofs heeft waarschijnlijk voor gekozen omdat de beurscrisis een grote invloed had op de plantages.Door de crisis werden veel mensen ontslagen en werden de rubberprijzen lager.

De inhoud van de gelezen werkenHet boek gaat over meerdere personages die op een rubberplantage werken. Een van die mensen zijn Frank en Marian Versteegh. Op Sumatra maken ze veel mee. De dagindeling is zwaar op de plantage, om vijf uur opstaan en om half zes op de plantage werken en dit voor een karig salaris. Aan het eind van de dag gaan de Versteeghs met John vaak naar de plaatselijke club op Sumatra. Naarmate de tijd gaan de rubberprijzen omhoog, hierdoor levert rubber meer geld op en gaan de lonen omhoog. Hierdoor wordt het leven luxueuzer en de er vindt Amerikanisering plaats.Ravinsky een vrouwenversierder gaat ook naar de club en Renée die zich niet thuis voelt in Indië ontmoet hem en ze herkent een soulmate in hem. Ze krijgen een relatie en John komt hierachter en hierdoor scheiden ze. Maar op hetzelfde moment sterft het kind van de Versteeghs, Bobbie. Naderhand komt Marian in gesprek met van Hemert een inspecteur. Zij hoort dat er kansen zijn voor Frank op promotie. Ook vertelt Hemert aan Marian over zijn nederige afkomst, een ontboezeming die hem spijt. Hij is een kind van een huishoudster en dat is een schande voor die tijd. Door dit verhaal kan hij zijn carrière wel vergeten. De rubberprijzen dalen hierdoor moeten mensen ontslagen worden. Als Stevenson ‘de baas’ vertrekt moet iemand zijn plaats innemen.

Er worden mensen ontslagen. Hemert ziet een kans om deze baan over te nemen, alleen als hij terugdenkt aan het gesprek met Marian ontslaat hij Frank omdat het zijn carrière in gevaar kan brengen. Hierna verhuizen de Versteeghs terug naar Nederland met hun dochter Treesje. Frank komt als hij thuis is er achter dat hij veranderd is door de gebeurtenissen op de plantages. Hij voelt zich minder thuis in Nederland, omdat hij in Indië meer vrijheid had.

De herkomst van de auteurMadelon Szekely-Lulofs is geboren in Soerabaja, in Nederlands-indië. Rubber is op autobiografische gegevens

14

gebaseerd. Daarom is het voor haar makkelijk geweest om zich in te leven in te beelden van de arbeiders op de plantages, omdat ze dat bestaan ook gekend heeft. Ze is net zoals Renée gescheiden van haar eerste man om met iemand anders te trouwen, László Székely. Hij was ook werkzaam op de rubberplantages. Ze gaan later leven in Hongarije omdat er geen toekomst meer zit in rubber. Samen hebben ze redelijk wat kapitaal opgebouwd. Door een fout raken ze dat kapitaal kwijt. Daarom is Székely-Lulofs gaan schrijven voor de kost. Hier kwam onder andere Rubber uit. Rubber werd een bestseller en van het geld van de verkoop konden ze goed leven.

Een interpretatie van het gelezen werkMet het boek Rubber laat Székely-Lulofs goed zien hoe het in de jaren 20 aan toe ging in Nederlands-Indië. Nederlanders wisten over het algemeen erg weinig over deze kolonie, maar door het schrijven van Rubber is zij erin geslaagd om dit voor elkaar te brengen. Székely-Lulofs wilde met dit boek laten zien dat er vervreemding plaatsvindt in Nederlands-Indië. Vervreemding is dat mensen de snelle ontwikkelingen in een land niet meer kunnen bijhouden. Omdat Frank en zijn familie voor een langere tijd uit Nederland zijn geweest, herkent hij het oude Nederland van zijn jeugd niet terug. Hierbij nog een extra voorbeeld van vervreemding uit het boek.

“Je merkte het telkens weer uit hun antwoorden. Het maakte dat je vervreemdde. Dat dat thuis in Holland al verder en verder wégweek naar een verleden, dat je je hoe langer hoe minder duidelijk herinnerde. Alsof je hier vergroeide tot een ánder mensch. Tot één mensch op zich zelf, zonder familieverband, zonder jeugdverband”

Je ziet in dit fragment dat mensen hun bewustzijn van Holland kwijtraken. Door vervreemding zal je je verleden niet meer kunnen herinneren. Je verandert naar een ander mens, iemand zonder familie of jeugd van dat desbetreffende land.

Hoe het gelezen werk past in zijn tijdRubber past erg goed in deze tijd want in het boek wordt erg goed beschreven over de onderdrukking en de uitbuiting van de bewoners van de kolonies. Bijvoorbeeld wordt er het een en ander verteld over de koelies, ongeschoolde arbeiders. De bazen van deze arbeiders behandelde hun werknemers als grof vuil. Hierdoor kwam het wel eens voor dat de koelies hun baas gingen aanvallen. Verder past het ook in die tijd omdat de beurskrach een wereldwijde invloed had op ieders land zijn economie, zo dus ook op Nederlands-Indië

Het belang van het gelezen werk voor de literatuur en tijdHet boek heeft in Nederland erg veel indruk gemaakt, vooral omdat Nederlanders in die tijd erg weinig wisten over het leven in de kolonies en op de plantages. Door Székely-Lulofs is dit duidelijker geworden. Voorheen zijn er weinig schrijvers geweest die schreven over het fenomeen ‘vervreemding’. Dit heeft ze in het boek erg goed naar voren gebracht. Szekely lulofs heeft net zoals Eduard Douwes Dekker

15

bijgedragen aan de nederlandse literatuur. Doordat zij opkwamen voor de slechte arbeidsomstandigheden hadden schrijvers in de jaren daarna meer lef om misstanden aan de kaak te stellen.

Het verhaal speelt zich af in de regio

aangeduid met

Suikerriet, suikerverdrietDe historische achtergrond van de gelezen werkenSuikerriet, suikerverdriet is geschreven door Paula Keijser en gepubliceerd in 1985, op dat moment was de slavernij al 120 jaar afgeschaft in Nederland. Keijser heeft ook meegeschreven aan de tekst ‘Aankondiging en bespreking. Verder is er niets te vinden over het boek en de schrijfster.

De inhoud van de gelezen werkenDit boek is gebaseerd op twee teksten, Myn Neger-Jongen Cicero en de brief van Kakera Akotie aan zijn Broeder Atta. Deze teksten staan in het eerste hoofdstuk. Na

16

het eerste hoofdstuk volgt er eigenlijk alleen maar achtergrondinformatie van de twee teksten bijvoorbeeld over de dichters en de periode.

Myn Neger-Jongen CiceroDeze tekst is een gedicht geschreven door Paul François Roos. Roos was een directeur van een plantage, dit betekende dat hij het werk op de plantage inspecteerde en verslagen schreef voor de eigenaar. Dit gedicht gaat over een jonge slaaf die is als 13-jarige jongen verkocht is. Als slaaf heeft hij het naar omstandigheden goed, dit komt mede omdat hij goed wordt behandeld als huisslaaf. Toen Cicero aan een andere slaaf genoemd Quamina vroeg wat vrijheid eigenlijk was. Quamina kwam toen aan het woord. Hij vertelde dat hij ooit is in Nederland is geweest samen met zijn baas. Hij zag veel armoede in Nederland en dacht bij zichzelf dat hij het als slaaf nog niet eens zo slecht had; ‘Ik zag een reeks van arme Blanken Die 't Opperwezen zouden danken Indien zy 't hadden zoo als wy’ .Cicero vindt na deze worden dat hij het leven als slaaf te verkiezen is boven zijn eerdere leven in zijn thuisland.

Brief van Kakerie Akotie aan zijn Broeder AttaHet tijdschrift 'De Denker' bracht deze brief in 1764 uit. De brief kwam van een Afrikaan die tot onrechte door een schipper tot slaaf was gemaakt. Hij werd vrijgelaten en via Nederland terug naar zijn thuisland gebracht. In Nederland is de brief van Kakerie Akotie aan zijn broer gevonden. In de brief schrijft hij de verschrikkelijke dingen van de slavernij; ‘Die ons kogten, gaven ons met een brandend yzer een pynlyk teken in de huid, om ons altoos te kunnen onderkennen als hunnen eigendom’. Er wordt sterk vermoeden dat 'De Denker' dit heeft verzonnen en hiermee zich uitlaat tegen de slavernij.

De herkomst van de auteurOmdat er zo weinig te vinden is over de schrijfster Paula Keijser heb ik gekozen om meer informatie te geven over de dichter van Myn Neger-Jongen Cicero en de uitgever van de Brief van Kakerie Akotie aan zijn Broeder Atta.

Paul François Roos, dichter van Myn Neger-Jongen CiceroPaul François Roos arriveerde in 1769 in Suriname. Hij begon zijn tijd daar als ‘blankofficier’ wat blanke opzichter betekent. Na 10 jaar werd hij directeur van de Jonge Byekorf. Hij klom steeds hoger op de ladder van het plantageleven en werd uiteindelijk een welvarend koopman en planter. Verder richtte hij De Surinaamsche Lettervrinden op, dit was een groep van intellectuele mensen die graag meer cultuur wilden zien in Suriname. Roos trouwde in 1785 met Johanna Francina Seonnet. Hij

17

kreeg geen kinderen met haar, wel kreeg hij kinderen met zijn slavin. Roos had in zijn testament gezet dat een paar slaven vrijheid en een flinke som geld moesten krijgen dat gebeurde na zijn overlijden ook.

De Denker, publiceerde de Brief van Kakerie Akotie aan zijn Broeder AttaDe Denker was een spectatoriaal tijdschrift, dit betekent dat er maatschappelijke, godsdienstige en letterkundige zaken werden behandeld. Het was een weekblad dat altijd op maandag op de mat lag. Dit was tussen 3 januari 1763 en 26 december 1774, wat zorgde voor 626 nummers.

Een interpretatie van de gelezen werkenPaula Keijser heeft dit boek geschreven om de lezer te informeren over de slavernij. Dit doet ze op een mooie manier door bronnen, de twee teksten, uit die tijd er bij te halen. Dit zorgt voor andere inzichten waardoor het zeker niet makkelijk is en het ook niet oppervlakkig blijft.

Hoe de gelezen werken passen in hun tijdDoordat de twee teksten zijn geschreven in de periode waarin Nederland een koloniale macht was spreekt het voor zich waarom dit werk past bij de tijd. De teksten beschrijven hoe de situatie was toen, denk aan de brandmerken, en de stijl van het schrijven was ook van hun tijd. De achtergrondinformatie waar ook een groot deel van het boek uit bestaat komt echter uit een tijd 200 jaar na dato.

Het belang van de gelezen werken voor literatuur en tijdDe twee teksten kunnen wat los hebben gemaakt bij de lezers in die tijd. De eerste tekst gaat over een slaaf die zijn slavenleven verkiest boven een armoedig leven in Nederland. Dit zal voor meer acceptatie voor de slavernij kunnen zorgen. De tweede tekst is kritisch over de slavernij, dit doet het tijdschrift op een cynische manier. Deze tekst kan twijfel gebracht hebben bij de lezers over de slavernij.

Wij slaven van SurinameDe historische achtergrond van het gelezen werkDit verhaal van Anton de Kom speelt zich af in de twintigste eeuw. Het gaat vooral over de koloniale verhouding van de slaven in Suriname in de jaren dertig en de rol van de schrijver die hij daarin heeft gespeeld. Hij wilde dit boek erg graag schrijven en vond het ook erg nodig om dit te doen. Het hoofdpersonage in dit boek is Anton de Kom zelf. Hij strijdt tegen ongelijkheid en strijd voor zijn volk. Hij wordt opgepakt en in 1933 weer vrijgelaten. De plantagebevolking zag hem als een Messias (door god gekozen). Ook door het optreden van het bestuur (waardoor overal zijn naam stond en hij veel werd gewaarschuwd om dingen niet te doen), steeg zijn populariteit enorm. Wanneer hij daarna terugkeert naar Nederland worden hij en zijn gezin zeer positief ontvangen door vele honderden communistische arbeiders. Het beschrijft

18

precies hoe het er aan toe ging in deze tijd. Ook andere werken zoals de film: ‘’12 years a slave’’ beschrijven deze periode op een mooie en interessante manier.

De inhoud van het gelezen werkEr wordt beschreven hoe een lezing van Anton de Kom wordt tegengehouden die het minderwaardigheidsgevoel van de burgers moest bestrijden. Deze lezing ging ook over dat minderwaardigheidsgevoel van de zwarte burgers. Elke keer wanneer Anton zo’n actie opzette, werd er door de regering een tegenactie ingesteld. Vaak kwamen honderden mensen met een Surinaamse en Indiase achtergrond naar zijn erf toe met klachten en om raad te vragen. Dan komt er op een gegeven moment politie die beveelt de mensen dat het erf onmiddellijk moet worden ontruimd. Hierna wordt de Kom gearresteerd en wanneer de bevolking dit te horen krijgt, komt zij in actie en eisen ze vrijlating van de Kom.

De schrijver geeft een overzicht van de geschiedenis van Suriname, het gaat uitvoerig over de martelingen waarvan de zwarte bevolking het slachtoffer was. Verder gaat het ook veel over het verzet van de baron, Joli en Bonni dit waren grote vrijheidsstrijders in die tijd (20e eeuw).

Het hoofddoel van het boek is: de Surinamers meer begrip bijbrengen voor het feit dat ze een eigen geschiedenis hadden en ze dus veel vaker genoemd zouden worden.

De herkomst van de auteurAnton de Kom is geboren op 22 februari 1898 in de hoofdstad van Suriname, Paramaribo. Toch hij bracht het grootste gedeelte van zijn leven door in Nederland. Veel mensen zagen hem als een activist en verzetsheld tegen de strijd tegen kolonialisme en onrecht. Anton zag zichzelf meer als een schrijver na het succes van het boek ‘’Wij slaven in Suriname’’. Na zijn dood werd hij door veel mensen gebruikt als een symbool in hun eigen strijd tegen onrecht, maar ook voor de onafhankelijkheid van Suriname. Ook heeft hij veel liederen geschreven en is hij in 1945 in een Duits concentratiekamp overleden.

19

Interpretatie van het gelezen werkAnton de Kom beschrijft deze periode vanuit een zeer interessant perspectief. Het vertelt wat er zich precies afspeelde rond deze tijd, waardoor je ten eerste al wat meer informatie hebt over de slavernij en ongelijkheid etc. Ten tweede vertelt het precies hoe en wat de gevoelens van de slaven en politieke partijen waren rondom deze situatie. En grijpt het verhaal ook meer aan dan gedacht, omdat er onder andere toch afwisseling en veel informatie in het boek staat. Het is boeiend en ook nog informatief. Dit komt waarschijnlijk grotendeels ook, omdat het hoofdpersonage in dit verhaal ook de schrijver is van het boek. Hierdoor krijg je een verhaal dat een stuk minder oppervlakkig is.

Hoe de gelezen werken passen in hun tijd Dit boek is geschreven in de tijd dat er sprake was van slavernij en er veel sprake was van onrecht en ongelijkheid tegenover de zwarte bevolking. Daarom kan dit boek als geen ander boek beschrijven hoe het precies was in deze verschrikkelijke tijd. Helemaal omdat de schrijver ook gelijk het hoofdpersonage is in het verhaal, waardoor de verhalen zeer aangrijpend zijn en duidelijk worden beschreven.

Het belang van het gelezen werk voor de literatuur Het boek ‘’Wij slaven van Suriname’’ was een heel belangrijk en bekend boek voor veel Surinamers. Het boek wordt ook later (ook nu) nog steeds gebruikt als symbool voor veel mensen. Zij gebruiken dit vaak tegen hun eigen strijd tegen ongelijkheid en onrecht.

Een mooi voorbeeld is Nelson Mandela. Hij beschreef in zijn speeches veel dingen die Anton in dit boek ook beschreven had. Verder geeft het ook veel informatie over de slavernij in Suriname, zoals hoe het leven er nou precies uitzag in die tijd, waarmee het dus ook nog zeer leerzaam is.

Notenlijst

20

Literatuurlijst

Foto van ons voorblad: https://nederlandseslavenhandel.wordpress.com/het-werk-van-slaven/

. (z.d.). M.H. Székely-Lulofs: Rubber – Roman uit Deli, boekbespreking. Geraadpleegd van https://hobby-en-overige.infonu.nl/boeken/59710-mh-szekely-lulofs-rubber-roman-uit-deli-boekbespreking.html

21

Afbeelding kaart sumatra: https://www.vanverre.nl/indonesie/kaarten-van-indonesie/sumatra

Jet & Pieter Steinz: Steinz, Gids voor de wereldliteratuur.1e en 2e druk:z.p., 2015, p.198 & 232

Foto Eduard Douwes Dekker/Multatuli: https://nl.wikipedia.org/wiki/Eduard_Douwes_Dekker

Anton de Kom [Foto]. (z.d.). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Anton_de_Kom#/media/File:Anton_de_Kom_(cropped).jpg

De Jong, P. A. U. L. (z.d.). Anton de Kom. Geraadpleegd van http://www.antondekom.humanities.uva.nl/

https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Fran%C3%A7ois_Roos

https://www.dbnl.org/tekst/keij003suik01_01/index.php

https://www.entoen.nu/nl/maxhavelaar

https://geschiedenis-winkel.nl/max-havelaar-of-de-koffieveilingen-van-de-nederlandse-handelmaatschappij-multatuli.html

22