life sciences & health sector · van het MKB en startups bij economische groei, is het relevant...

Olifanten doen het met muizen: de

invloed van innovatiesystemen op

MKB - startupsamenwerkingen inde

lifesciences&healthsector

MasterThesis

ParttimeMasterBedrijfskunde

StrategischManagement

Rotterdam School of Management – Erasmus

University

Student: LianneLabega

Studentnummer: 437906

Coach: dr.RaymondvanWijk

Meelezer: prof.JustinJansen

Datum: 24-06-2017

Olifantendoenhetmetmuizen:deinvloedvaninnovatiesystemenopMKB–startupsamenwerkingenindelifesciences&healthsector

2

Hetauteursrechtvandeafstudeerscriptieberustbijdeauteur.Hetgepresenteerdewerk isorigineelenerzijngeenanderebronnengebruiktdandegenewaarnaarverwezenwordtindetekstendiewordengenoemdbijdereferenties.De inhoud is geheel voor de verantwoordelijkheid van de auteur. De RSM is slechtsverantwoordelijkvoordeonderwijskundigebegeleidingenaanvaardtingeenenkelopzichtverantwoordelijkheidvoordeinhoud.


3

Voorwoord

VooruligtdescriptiewelkeikhebgeschreveninhetkadervandeafrondingvandeParttimeMasteropleiding Bedrijfskunde aan de Rotterdam School ofManagement (RSM), faculteitvandeErasmusUniversiteit.

Nederland staat bekend als ondernemersland en als innovatief land, waar mooieontdekkingengedaanworden.Maarhoeontstaatzo’n innovatiefklimaatenwelke invloedheeft dat op “ons” innovatievermogen? De nieuwsgierigheid naar het antwoord op dezevraag, in combinatie met mijn interesse voor de startup-trend, hebben geleid tot ditonderwerp.Metditdocumentrondikeenintensieve,maarzeerleerzameervaringaf,dieikvoorgeengoudhadwillenmissen.

Graag zou ik van de gelegenheid gebruikmakenwoorden van dank te richten tot enkelepersonen.

Allereerstwil ikdr.RaymondvanWijkbedankenvoordepersoonlijkeenzeerwaardevollebegeleiding,dekritischeblikenstimulans.VervolgensdankikgraagprofessorJustinJansenvoorhetsparrenenvoordeinspiratiedieleiddetotditonderzoeksonderwerp.

Medestudenten,sommigeinmiddelsvrienden,dankikvoordeervaringendeonvergetelijketijd.

De organisaties, professionals en experts, al dan niet genoemd in dit document, die tijdhebbenvrijgemaaktomhunervaringenmetmijtedelen,dankikvoorhunopenhartigheidenvertrouwen.

TenslotteaanRogierenmijnouders:doorjulliegeduld,relativeringsvermogenenwoordenvanaanmoediginghebikdezemissiekunnenvolbrengen.Dank!

LianneLabegaJuni2017


4

Inhoudsopgave

Voorwoord 3 Samenvatting 5 1.Introductie 6 2.Theoretischeachtergrond 10

Samenwerkingentussenorganisaties 10 SamenwerkingentussenMKBorganisaties 12

Innovatiesystemen 14 Elementenvaninnovatiesystemen 20 Transitievanontdekkingnaarinnovatie 26

Syntheseenonderzoeksmodel 27 4.Onderzoeksmethode 29

Caseselectie 29 Dataverzameling 31 Dataanalyse 32

5.Analyse 34 Samenwerkingentussenorganisaties 35 SamenwerkingentussenMKBorganisaties 37 Innovatiesystemen 40

Academia 41 Overheidsbeleid 43 Investeringsklimaat 46 Netwerken 48

Opkomendeinformatie 51 6.Discussieenconclusies 52

Samenwerkingentussenorganisaties 52 SamenwerkingentussenMKBorganisaties 54 Innovatiesystemen 55

Academia 56 Overheidsbeleid 57 Investeringsklimaat 58 Netwerken 60

IdentificatievanhiatenininnovatiesystemenindeLSHsector 61 Beperkingen 64 Managementimplicaties 65

Bibliografie 66 Bijlage1–casestudyprotocol 72


5

Samenvatting

Dit onderzoek naar de invloed van innovatiesystemen op samenwerkingen tussen MKBorganisaties en startups in deNederlandse life sciences& health sector, toont aan dat indezekapitaalintensievesectormetlangeontwikkeltijdensamenwerkingen,ondankshetfeitdat ze niet altijd opportuun zijn, noodgedwongen ontstaan. De invloed vaninnovatiesystemenopsamenwerkingenlijktgroot.Innovatiesystemenbeïnvloedenzowelderedenenomsamenwerkingenaantegaanalsdevormwaarinzewordenaangegaan.Doordekapitaalintensiviteitendelangeontwikkelingstijdiserindesectorslechtsbeperktsprakevan samenwerkingen tussen MKB organisaties en startups. Startups gaan voornamelijksamenwerkingenaanmetelementenuitinnovatiesystemen,investeringsmaatschappijenengrote (internationale) organisaties, maar MKB organisaties lijken voor hen, ondanks eenpositieve invloed van innovatiesystemen geen goede samenwerkingspartners. Een betereaansluitingtussenuniversiteitenenhetbedrijfsleven,meeraandachtvanstartersvoorhunbusiness case en een vergrote impact van regionale ontwikkelingsmaatschappijen kunnenbijdragen aan een grotere effectiviteit van innovatiesystemen en bijdragen aan meerNederlandsesamenwerkingen.Trefwoorden:innovatie,samenwerkingen,innovatiesystemen,R&D,startups,MKB,lifesciences,health.


6

1.Introductie

In deze snel veranderende en steeds verder globaliserende wereld zijn samenwerkingennoodzakelijk om concurrentievoordeel te behalen en te behouden (Doz & Hamel, 1998).Samenwerkingen creëren voor organisaties duurzaam concurrentievoordeel door nieuweactiviteiten te ontplooien en laagdrempelig toegang te krijgen tot kennis enmiddelen diebuitendeorganisatiegrenzenliggen(Dyer,Kale,&Singh,2001;Grant&Baden-Fuller,2004).Het aangaanvan samenwerkingenmet andereorganisatiesblijkt één vandebelangrijkstemanierenvooreenorganisatieomteinnoveren(Dyer,1997;Ahuja,2000;Pisano&Verganti,2008).Hetgroeiendaantal samenwerkingen tussenonafhankelijkeorganisaties isdanookéén van de belangrijkste trends in het bedrijfsleven (Grant & Baden-Fuller, 2004). Veelsamenwerkingenmislukkenofhebbennietdeverwachteuitkomst(Anand&Khanna,2000).Zowel de academische literatuur als organisaties zelf blijken zich bij het aangaan vansamenwerkingenvooralterichtenopdevoordelenervan,waarbijmetnamedetoegangtotelkaars kennis een grote rol speelt. Daarbij wordt niet genoeg aandacht besteed aan denadelen en de risico’s zoals de complexiteit in het managen van samenwerkingen (Dyer,1997;Edquist,1997;Anand&Khanna,2000;Grant&Baden-Fuller,2004;Acs,Braunerhjelm,Audretsch, & Carlsson, 2008). De exacte potentiële waarde van een samenwerking blijktdaarnaastvoorafmoeilijk in teschatten (Doz&Hamel,1998;Barringer&Harrison,2000).Hetisbelangrijktebepalenwatdegrondslagenhetdoelvandesamenwerkingzijn,evenalsde voordelen, de risico’s en de organisatorische invulling ervan (Doz & Hamel, 1998;Barringer&Harrison,2000;Pisano&Verganti,2008).In het verleden werd ervan uitgegaan dat innovatie alleen voorbehouden was aan groteorganisaties aangezien zij zouden beschikken over de benodigde kennis en middelen(Schumpeter, 1934). Bekende startups bevestigen dat het niet zozeer de reeds langerbestaandeorganisaties,maarjuistdestartupszullenzijn,diemetthenextbigthing1komenendie complete sectorenophun kop zullen zetten (Weiblen&Chesbrough, 2015).Medehierdoorwordenstartupsinmiddelsgezienalsbronnenvaninnovatie.

Middelgrote en kleine (MKB) organisaties, een groepwaar ook startups onder vallen, zijnaanjagers van economische groei, technologische innovatie en banengroei (Knight, 2000;Zeng, Xie, & Tam, 2010). Daarentegen beschikken zij over minder middelen en zijn zekwetsbaar voor mislukking of faillissement. Dit alles leidt concreet tot vertragingen ininnovaties (Miles, Preece, & Baetz, 1999; Van de Vrande, De Jong, Vanhaverbeke, & DeRochemont,2009;Lee,Kelley,Lee,&Lee,2012).

1Allegelegenheidsontleningenzijnindezescriptiecursiefgedrukt.


7

Door de eerder genoemde voordelen kunnen samenwerkingen de innovatiesnelheid vanMKB organisaties verhogen, diversiteit in innovatieportfolio’s vergroten en risicospreidingmogelijk maken (Allocca & Kessler, 2006, Van de Vrande et al., 2009). Hiermee lijkensamenwerkingentenbehoevevaninnovatiejuistvoorMKBorganisatiesvangrootbelang.InditonderzoekstaansamenwerkingentussenMKBorganisatiesenstartups,tenbehoevevaninnovatie,centraal.MKB organisaties2en startups verschillen van elkaar in cultuur, kennis enmiddelen,maarkunneninsamenwerkingencomplementairzijnaanelkaardoordatzeiederbeschikkenoverwat de ander ontbeert (Weiblen&Chesbrough, 2015).Ondanks de complementariteit enjuist vanwege de onderlinge verschillen zijn samenwerkingen tussen startups en MKBorganisaties niet eenvoudig en vanzelfsprekend (Weiblen & Chesbrough, 2015). Deonderlinge verschillen zorgen ervoor dat ze allebei andere parameters hanteren bij departner-selectie(Vapola,2011).Organisaties, waaronder MKB’ers, hebben hun innovatievermogen niet geheel in eigenhand. Instituties die innovatie stimuleren of beperken, zoals bijvoorbeeld wetgeving,beïnvloeden organisaties en innovatievermogen (Edquist, 1997). Innovatie ontwikkelt zichbinnendecontextvaninnovatiesystemen,zoalsNationalInnovationSystems(Nelson,1992;Freeman,1995;Lundvall,Johnson,Andersen,&Dalum,2002),RegionalInnovationSystems(Cooke,GomezUranga,&Etxebarria,1997),Technological InnovationSystems (Carlsson&Stankiewicz, 1991) en Sectoral Innovation Systems (Porter, 1990; Malerba, 2002). Binnendezesystemenwordenkenniseninnovatieontwikkeld,verspreidenbenut(Johnson,2001;Carlsson, Jacobsson, Holmen, & Rickne, 2002). Innovatiesystemen zijn daarmee bepalendvoor het innovatievermogen van organisaties, maar ook van landen, regio’s of sectoren(Edquist,1997;Cookeetal.,1997;Chung,2002;Jacobsson&Bergek,2011).

Met de groeiende rol van ondernemerschap in economisch beleid, lijkt het belang vaninnovatiesystemen ook groeiend. Overheden, zowel op nationaal als regionaal niveau,richten beleid op het stimuleren van ondernemerschap en het opstarten van nieuweorganisaties,teneindegroeiterealiseren(Thurik,Stam,&Audretsch,2013).

De primaire elementen van innovatiesystemen zijn a) academia, b) overheidsbeleid, c)investeringsklimaat en d) netwerken. Deze vier elementen beïnvloeden direct hetinnovatievermogen van organisaties. Academia levert een belangrijke bijdrage aan hetinnovatievermogen van organisaties door het opleiden van studenten, het uitvoeren vanonderzoek,gezamenlijkeonderzoeksprojectenen informelekennisuitwisselingen(Fritsch&Schwirten,1999).

2Tenbehoevevandeleesbaarheidvandezescriptieisgekozendeterm“MKB”tegebruikenvoorhetsegment“gevestigdMKB”.Ditzijnorganisatiesdielangerdan10jaarbestaan(MinisterievanEconomischeZaken,2016).DaarmeewordenvoorMKBorganisatiesenstartupstweeverschillendetermenindezescriptiegebruikt,tenzijditexplicietandersisvermeld.


8

Door kennisoverdracht via technology transfer offices te faciliteren worden universiteitenkatalysatorenvannieuweorganisaties(Bruneel,D'Este,&Salter,2010).Hetoverheidsbeleidbeïnvloedt direct innovatie activiteiten (Nelson, 1992; Edquist, 1997) door organisaties testimuleren om te innoveren en zelf R&D activiteiten te ontplooien, bijvoorbeeld doorsubsidies te verstrekken, onderzoeksgelden toe te kennen, of door belastingvoordelenbeschikbaartestellen(Edquist&Johnson,1997).Financiëlesystemeneninhetbijzonderdeaanvoer van durfkapitaal en andere lange termijn financieringen, zijn belangrijk voorinnovaties. Institutiesdieditverzorgenkunneninnovatievermogenvergrotenofverkleinen(Carlsson& Jacobsson,1997).Hetgoed functionerenvandekapitaalmarkt iscruciaalvoorhet exploiteren van nieuwe kansen (Ehrnberg& Jacobsson, 1997).Netwerken,waaronderketenverbindingen, overbruggende instituties en interacties en kennis- en geldstromingenspelen een grote rol voor het innovatievermogen van organisaties (Edquist, 1997; Galli &Teubal,1997;Carlsson&Jacobsson,1997).Er is inmiddels veel bekend over innovatiesystemen en hoe deze invloed hebben oponderlingeprestatieverschillentussenlanden,regio’sensectoren.Ookiserveelkennisoverdetoegevoegdewaardevansamenwerkingenenwatmaaktdatsommigesamenwerkingenwel slagen en andere niet. Daarbij lijken vooral interne factoren en competenties te zijnonderzocht. Over samenwerkingen tussen MKB organisaties en startups is ook weinigbekend, evenals over invloed van innovatiesystemen op samenwerkingen tussenorganisaties. Juist voor samenwerkingen tussen MKB organisaties en startups zoudenelementenuitinnovatiesystemenkunnenhelpenomrisico’steverminderenen(financiële)steuntebieden. Initiatievendie inhetnieuwszijnoversamenwerkingenmetstartups tenbehoevevaninnovatie,zoalsCOSTA3,gaanvoornamelijkoversamenwerkingentussengrote,corporateorganisatiesenstartups.DeparticipatievanhetMKBblijftzowelindeliteratuuralsdeactualiteitonderbelicht.Dit terwijlsamenwerkingentenbehoevevan innovatie juistvoorMKB organisaties van belang blijken.MKBNederland geeft aan dat (technologische)veranderingen sneller gaan,hetgeenkansenbiedt,maar tevensdwingt tot veranderingofstoppenvandebedrijfsvoering(MinisterievanEconomischeZaken,2016).Met de groeiende toegevoegde waarde van samenwerkingen, juist voor het MKB, incombinatiemetdeaandachtvanoverhedenvoorhetstimulerenvaninnovatieenhetbelangvanhetMKBenstartupsbijeconomischegroei, ishetrelevanthierinzichtinteverkrijgen,evenalswelkerolinnovatiesystemenindezesamenwerkingenspelen.

3ProgrammagerichtophetverbeterenenversterkenvansamenwerkingentussenCOrporatesenSTArtups(www.startupdelta.org).


9

De centrale vraag van dit onderzoek is dan ookhoe innovatiesystemen samenwerkingen

tussenMKBorganisatiesenstartupsbeïnvloeden.

Dedeelvragenvanhetonderzoekzijn:

1. WelkerolhebbendeprimaireelementenvaninnovatiesystemeninsamenwerkingentussenMKBorganisatiesenstartups?

2. Wat is het dominante perspectief op samenwerkingen binnen de life sciences &healthsector?

3. Welkeinvloedhebbeninnovatiesystemenintransitiesvanideenaarinnovatie?Het onderzoek is volgens eenmeervoudige case study methode gedaan en is uitgevoerdbinnen de Nederlandse life sciences & health sector. De data is verzameld viasemigestructureerdeinterviewsenoverigedocumenten,waarnadedatagecodeerdisnaarde dominante constructen van het onderzoeksmodel. Op basis van de data-analyse zijnvervolgenspropositiesontwikkeld.Hetdocumentisalsvolgtopgebouwd.Inhoofdstuk2iseenverkenningvanrelevanteacademischeliteratuuropgenomenenwordtafgeslotenmetde synthese en het onderzoeksmodel. Hoofdstuk 3 bevat de uiteenzetting van deonderzoeksmethode en hoofdstuk 4 worden de bevindingen van het onderzoekomschreven. Inhoofdstuk5volgendediscussieendeconclusiesvanhetonderzoekendescriptiewordtafgeslotenmetdegeraadpleegdeliteratuur.


10

2.Theoretischeachtergrond

SamenwerkingentussenorganisatiesIn deze snel veranderende en steeds verder globaliserende wereld zijn samenwerkingennoodzakelijk om concurrentievoordeel te behalen en te behouden (Doz & Hamel, 1998;Ireland,Hitt,&Vaidyanath,2002).Hierdoor ishetgroeiendaantalsamenwerkingentussenonafhankelijke organisaties één vande belangrijkste trends in het bedrijfsleven geworden(Grant & Baden-Fuller, 2004). Organisatiegroei blijkt voornamelijk gerealiseerd te wordendoor het leggen vande juiste verbindingenenhet hebben vande juiste samenwerkingen(Dyer, 1997). Samenwerkingen worden gedefinieerd als vrijwillige akkoorden tussenonafhankelijkeorganisatiesommiddelentedelen, teruilenof teco-creëren(Gulati,1998;Ahuja, 2000; Grant & Baden-Fuller, 2004). Samenwerkingen kennen verschillendeaanleidingenendoelstellingen,kennenverschillendevormenenkunnenzowelhorizontaalals verticaal in de productieketen zijn (Gulati, 1998). Ze creëren duurzaamconcurrentievoordeel door nieuwe activiteiten te ontplooien en laagdrempelig toegang tekrijgen tot kennis enmiddelen die buiten de organisatiegrenzen liggen (Dyer et al., 2001;Grant & Baden-Fuller, 2004). Het delen van kennis bevordert zowel prestaties alsondernemingslustvanorganisaties(VanWijk,Jansen,&Lyles,2008).Erwordt algemeen aangenomen dat organisaties het beste in samenwerkingmet anderepartijenkunnen innoverenendat innovatiebijdraagtaanduurzamegroei (Freeman,1995;Doz & Hamel, 1998; Furman, Porter, & Stern, 2002; Pisano & Verganti, 2008). Het isopmerkelijk dat ondanks deze beloftes, een groot deel van samenwerkingen niet slaagt(Anand & Khanna, 2000; Barringer & Harrison, 2000; Ireland et al., 2002). Uit onderzoekblijktdatonverwachteveranderingenindeomgeving,evenalsorganisatorischeencultureleaspecten, een grote rol spelen bij hetmislukken van samenwerkingen (Anand& Khanna,2000).Dit stelt organisaties voor eenparadox. Enerzijdsmoeten ze in een snel veranderendeenglobaliserendewereld steedsmeer samenwerken om hun concurrentiepositie en groei tekunnen waarborgen, maar aan de andere kant zien organisaties zich met aanzienlijkeobstakels geconfronteerd op de route naar een succesvolle samenwerking (Kale & Singh,2009).Er is veel onderzoek gedaan naarwaaromorganisaties gaan samenwerken enwaaromervoor bepaalde governance structuren gekozen wordt (Ireland et al.; 2002). GezamenlijkidentificerenBorch&Arthur,(1995),Barringer&Harrison(2000)enIrelandetal.(2002)inhun onderzoeken negen perspectieven op samenwerkingen, gestoeld op individuelegrondslagen.Eenoverzichthiervanisopgenomenintabel1.


11

Theoretischeinvalshoek Grondslagvoorsamenwerking PublicatieTransactionCostsEconomics Minimalisatievandeproductie-,coördinatie-en

transactiekostenwaarbijsamenwerkingenonzekerheidkunnenbeperken.

Barringer&Harrison,2000

ResourceDependence Organisatiesvormensamenwerkingenomcontroleuitteoefenenopandereorganisatiesofomaannoodzakelijkehulpmiddelentekomen.


StrategicChoice Samenwerkingenwordenaangegaanindiendeopbrengstendekostenovertreffen.Samenwerkingenkunnenhetconcurrentievermogenvandeorganisatievergrotenofdeconcurrentieverminderen.


StakeholderTheoryoftheFirm Organisatieswerkensamenomhuneigenbelangenendievandebelanghebbendenmetelkaarinlijntebrengen,enomonzekerheidindeomgevingvandeorganisatietebeperken.


OrganizationalLearning Samenwerkingenzijneropgerichtzichzoveelmogelijkkenniseigentemakenendaarmeedecompetentiesendewaardevandeorganisatieteverhogen.


InstitutionalTheory Samenwerkingenwordengevormdomlegitimiteitteverkrijgenofzijnhetresultaatvandrukvanorganisatiesdiewelsamenwerkingenhebben.


Persoonlijkecontacten/Serendipity/Eigenbelang

Samenwerkingenontstaanomdaterpersoonlijkecontactenbestaantussenbeideorganisaties,ersprakeisvaneentoevalstrefferofvaneigenbelang.

Borch&Arthur,1995

SocialNetworkTheory Samenwerkingenontstaanvanuitdeovertuigingdateennetwerkmeteengroterediversiteitaankennis,beterinstaatisomkennistegenereren,overtebrengenennieuwecombinatiestevinden.

Irelandetal.,2002

Knowledge-basedview Samenwerkingenontstaanvanuitdewensomkennistedelen,waarbijverschillendevormenvankennisookverschillendevormenvankennisoverdrachtnodighebben.

Irelandetal.,2002

Tabel 1 theoretische invalshoeken van samenwerking (Borch & Arthur, 1995; Barringer & Harrison, 2000;Irelandetal.,2002)


12

In de praktijk zullen samenwerkingen zelden in de bovenstaande pure vormen wordenaangegaanenuitgevoerd,maarmeestal is ereenmengvormvaneenaantal invalshoekenherkenbaar(Barringer&Harrison,2000).Bij het aangaan van samenwerkingen blijken organisaties zich vooral te richten op devoordelenervanennietgenoegaandachttebestedenaanderisico’s.Ookdeacademischeliteratuur legt vooral de focus op de synergie (Doz& Hamel, 1998; Barringer& Harrison,2000). De complexiteit van een samenwerking moet echter niet onderschat worden. Deexacte potentiële waarde van een samenwerking blijkt daardoor vooraf moeilijk in teschatten(Doz&Hamel,1998;Barringer&Harrison,2000).Tabel2bevateenoverzichtvanvoor-ennadelenvansamenwerkingen.Mogelijkevoordelenvansamenwerkingen MogelijkenadelenvansamenwerkingenToegangverkrijgentoteenspecifiekebron VerliesvaneigendomsinformatieSchaalvergroting ComplexiteitinmanagementDelenvanrisicoenkosten Financiëleenorganisatorischerisico'sToegangkrijgentoteenbuitenlandsemarkt RisicoomafhankelijktewordenOntwikkelingvaneenproduct/dienst GedeeltelijkverliesvanbeslissingsbevoegdheidLeren CultuurclashHogeresnelheidinmarktintroducties VerliesvanorganisatorischeflexibiliteitFlexibiliteit AntitrustgevolgenGezamenlijkoptreden(bvlobbyen)

Neutraliserenvanofblokkerenvanconcurrenten Tabel2voordelenennadelenvansamenwerkingen(Barringer&Harrison,2000)Hetbelangrijkstevoordeelvansamenwerkingentussenorganisatieslijkthettoeganghebbentotelkaarskennis(Edquist,1997;Grant&Baden-Fuller,2004;Acsetal.,2008).Hetgrootstenadeellijktteliggenindecomplexiteitvanhetmanagenvansamenwerkingen(Dyer,1997;Anand&Khanna,2000).

SamenwerkingentussenMKBorganisaties

Middelgroteenkleineorganisaties(MKB)tot250medewerkers,waarindezeparagraafookstartups onder vallen, zijn wereldwijd aanjagers geweest van economische groei,technologische innovatie en banengroei (Knight, 2000; Zeng et al., 2010). Dit wordtbevestigddoordeberichtgevingvanMKBNederland,datsteltdatin2016hetMKB,70%vandebanenheeftgeleverdbinnenhetbedrijfsleven(MinisterievanEconomischeZaken,2016).MKB organisaties hebben door hun bedrijfsgrootte een grotere kans op mislukking offaillissement (Lee et al., 2012). Daarbij beschikken MKB organisaties ook over minderkapitaalenkennis,hebbenzeminderR&Dmogelijkhedenenhebbenzeoverhetalgemeente maken met meer onzekerheid en innovatiebarrières. Dit alles leidt concreet totvertragingenininnovaties(Milesetal.,1999;VandeVrandeetal.,2009;Zengetal.,2010).


13

Samenwerkingenbiedeneenmogelijkheidomonzekerheidtebeperkenenrisicotespreidendoor gezamenlijk technologie teontwikkelenof te innoveren.Uitonderzoekblijktdathethebben van samenwerkingen leidt tot betere innovatie voor MKB organisaties, met eenbetereconcurrentiepositietotgevolg(Allocca&Kessler,2006;VandeVrandeetal.,2009;Zengetal.,2010).Anderzijds ishetmetnamevoorMKBorganisatiesvangrootbelangomde risico’s van samenwerkingen te kennen (Barringer&Harrison,2000).MKBorganisatiesworden voor technische en technologische kennis en innovatie steeds afhankelijker vanexternebronnen,vanwegedegroeiendecomplexiteit(Bougrain&Haudeville,2002;Leeetal., 2012). Daarwaar samenwerkingen voor grote organisaties grote toegevoegdewaardehebben,lijkenzevoorkleinereorganisatiesbitterenoodzaak.MKB Nederland onderscheidt vier archetypen in deMKB populatie, welke in tabel 3 zijnweergegeven, en welke in dit onderzoek gehanteerd zullen worden (Ministerie vanEconomischeZaken,2016).Archetype Kenmerk OmschrijvingZZP'ers 1persoon Zelfstandigenzonderpersoneel,isdoelopzich.Scale-ups >10% groei per

jaarDoel is groter schaalniveau om zo (groei)ambities beter te kunnenrealiseren.

Starters/startups

bestaan<5jaar Doel ishet verwervenvanpositieopdemarktmeteennieuw ideeom klanten te bedienen. Bedrijven die niet zozeer zelfstandigheidwensen,maar innovatieve, radicaleconceptencreërenmetalsdoeleenmarktteveranderen,wordenstartupsgenoemd.

GevestigdMKB

bestaan>10jaar Opspecifiekeexploitatiegerichtebedrijvendiereedslangetijdactiefzijn.

Tabel3vierarchetypenvolgensMKBNederland(MinisterievanEconomischeZaken,2016)BinnenditonderzoekzullensamenwerkingentussenstartupsenhetgevestigdMKB,hiernaMKBorganisatiestenoemen,naderbekekenworden.DaarwaarSchumpeter(1934)ervanuitgingdatinnovatieexclusiefvoorbehoudenwasaangrote organisaties, worden inmiddels jonge, vernieuwende startups gewaardeerd om hunideeën en producten. Sterker nog, zonder deze vernieuwing loopt innovatie terug envermindertdeconcurrentiekrachtvangroteorganisaties(Schendel,1990).DeNederlandseoverheid investeert in de groei van startups, omdat zij erkent dat ze langer bestaandeorganisatiesuitdagenomteinnoverenendeeconomieversterken(Kamp,2017).StartupsenMKBorganisatieskennenverschillen,maarkunnenookcomplementairzijnaanelkaar, omdat beide partijen beschikken over capaciteiten waar de ander een tekort aanheeft.ZobeschikkenMKBorganisatiesovermeermensenenmiddelen,kenneneengrotereschaal en hebben routine (Weiblen & Chesbrough, 2015). Startups beschikken juist weerover veelbelovende ideeën, snelheid inontwikkelingenbereidheidom teexperimenteren(Acsetal.,2008;Vapola,2011;Weiblen&Chesbrough,2015).


14

Echter,startupszijngevoeligervoormislukkingoffaillissementvanwegehunonervarenheid(Leeetal.,2012).ZowelvoorstartupsalsvoorMKBorganisatiesgeldtdatondernemerschapen samenwerkingen innovatiekatalysatoren zijn van kansen en groei (Lumpkin & Dess,1996). Ondanks de complementariteit en juist vanwege de onderlinge verschillen zijnsamenwerkingenmetstartupsnieteenvoudigenvanzelfsprekend(Weiblen&Chesbrough,2015).Decomplementariteitzorgtechtervooreensolidebasisvoorwaardecreatie,waarbijstartupskritischmoetenzijninhunpartnerselectie(Vapola,2011).

De verschillen tussen MKB organisaties en startups zorgen er echter voor dat ze allebeiandereparametershanterenbijdepartner-selectie.DaarwaarhetMKBorganisatiesvooralgaat om toegang tot innovatie, gaat het startups vooral om de snelheid van financieelrendement en indirecte voorzieningen die voortvloeien uit de capaciteiten van de reedslanger bestaande organisatie, zoals markttoegang (Vapola, 2011). Dit sluit aan bij debevindingenvaneenpublicatievanKPMGwaarinstaatdatstartupsgraagsamenwerkenmetoudere en gevestigde organisaties en deze samenwerking zelfs zien als de grootstesuccesfactor voor de toekomst, doordat deze organisaties de noodzakelijke financiering,toegangtotmarktenennetwerkenbeschikbaarstellen(KPMG,2015).

MKB organisaties gaan vooral samenwerkingen aan vanwege toegang tot vernieuwendekennisenondernemerschap(Barringer&Harrison,2000),hetgeenlijktaantesluitenbijhetresourcedependenceparadigma.HetlijkterechterwelopdatMKBorganisatieshetmeestebaat hebben bij een samenwerking met een startup, indien de startup beschikt overoverdraagbare state-of-the-art technologie die belangrijk is voor nieuweproducten (Shan,Walker, & Kogut, 1994). De wederzijdse voordelen van samenwerkingen tussen MKBorganisaties en startups zitten aan het begin van het bestaan van de startup en aan hetbeginvandeproductlevenscyclus.

Voor startups zijn met name verstandig gekozen verticale samenwerkingen metketenpartners,zoals leveranciers,enmetuniversiteitenenoverheidsorganisatiesvangroteinvloedophetbeheersenvanrisico’s(Baum,Calabrese,&Silverman,2000).

InnovatiesystemenZoals reeds isbeargumenteerd,kunnenorganisatieshetbeste innoveren insamenwerkingmet andere organisaties. Echter, organisaties worden ook beïnvloed door instituties dieinnovatiestimulerenofbeperken.Demeningenoverwatexacttot institutiesbehoort,zijnverdeeld. Zo zijn er enerzijds institutieswelke gedrag regelen zoals bijvoorbeeld normen,wettenenregelsenanderzijdsfysiekeinstitutiesmeteenbepaalddoelzoalsuniversiteiten(Edquist,1997).


15

Demeestheterogenedefinitie,welkeindeliteratuurvaakgehanteerdlijktteworden,isdatinstitutiesnormatievestructurenzijn,diestabielesocialeinteractiesentransactiesmogelijkmakenenwelkegericht zijnopvitale sociale functies, zoalsnormen, regels,wetgevingengewoonten(Carlsson&Stankiewicz,1991;Edquist,1997;Malerba,2002).Samenvattendkangesteld worden dat instituties de relaties tussenmensen en groepen vanmensen, zowelbinnenalsbuitenorganisaties,reguleren(Edquist&Johnson,1997).

Gedurende de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw werd het economische concept van“innovatiesystemen” ontwikkeld (Jacobsson & Bergek, 2011). Het doel vaninnovatiesystemenisominnovatieteontwikkelen,teverspreidenentebenutten(Johnson,2001). De term “innovatie” in innovatiesystemen kent zowel een brede als een smalledefinitie.Debrededefinitieomvatalleelementen4die,aldannietinkleinemate,innovatiecreëren, verdelen of exploiteren. De smalle definitie omvat elementen, welke directgerelateerd zijn aan het zoeken, ontdekken en overdragen van technologische innovatie,zoals(R&D)organisaties,universiteitenenpubliekeinstituties(Nelson,1992;Edquist,1997;Chung, 2002). Het “systeem” in de term innovatiesysteem betreft een set van institutieswaarvan de onderlinge interacties het innovatievermogen van organisaties bepalen.Aangezien dit onderzoek zich richt op directe samenwerkingen, zal de smalle definitiewordengehanteerd.

MetdezekeuzewordtdedefinitievanChung(2002)gevolgd,waarbijinnovatiedebetekenisheeft van technologische innovatie en waarbij innovatiesystemen elementen omvatten,welke direct samenhangen met de creatie, de verdeling en de toe-eigening vantechnologischeinnovatie.Tevensisdeonderlingeverwevenheidtussenelementenrelevant.Met de groeiende rol van ondernemerschap in economisch beleid, lijkt het belang vaninnovatiesystemen ook groeiend. Overheden, zowel op nationaal als regionaal niveau,richten beleid op het stimuleren van ondernemerschap en het opstarten van nieuweorganisaties, teneinde groei te realiseren. Dit wordt ook wel “dynamisch kapitalisme”genoemd, waarbij de rol van overheden hierin zich toespitst op het minimaliseren vantoetredingsbarrières,hetfaciliterenvanmobilisatievanmiddelenzoalsarbeidenkapitaalenhetopenstellenvanmarktenvoorinternationaleconcurrentie(Thuriketal.,2013).

De omgeving van een organisatie bestaat uit componenten zoals individuen, bedrijven,banken, universiteiten, wetenschappelijke instituten en publieke organisaties. Dékernactiviteitvaninnovatiesystemenishetbewustoverdragenvan(technologische)kennistussendezecomponenten(Carlsson,Jacobsson,Holmen,&Rickne,2002).

4Deliteratuurhanteertdetermen“elementen”,“actoren”en“factoren”ogenschijnlijkwillekeurig.Tenbehoevevandeleesbaarheidvandezescriptieisgekozenvoordeuniformeterm“elementen”.


16

Dit“systeem”ismeestalnietvoorafontworpenenhetisdanooknietvanzelfsprekenddatinstitutiesvlotmetelkaarsamenwerken(Nelson,1992;Lundvall,2007).Hetsysteemwordtbeïnvloedenaangepastdoorbeleidsmakers(Edquist,1997).

Degrootstebijdragevaninnovatiesystemenisdathetbeleidsmakersdemogelijkheidbiedtprocessen en componenten te identificeren binnen het systeem, waardoor zwaktes ensterktes teherkennenen teanalyserenzijn. Interventiesenbeleidsvormingophetgebiedvaninnovatiekunnendaardooreffectieverenduurzamerwordenuitgevoerd(Edquist,1997;Furmanetal.,2002; Jacobsson&Bergek,2011).Destevigstekritiekop innovatiesystemenheeft temakenmet het abstractieniveau op theoretisch en conceptueel niveau en op detoepasbaarheidindepraktijk(Edquist,1997).

In de context van het debat over het industriële beleid in Europa zijn er verschillendeinvalshoekenontwikkeldomnaar innovatiesystementekijken(Jacobsson&Bergek,2011).Zo zijn erNational Innovation Systems, welke op nationaal niveauwerken (Nelson, 1992;Freeman,1995;Lundvalletal.,2002),RegionalInnovationSystems,metdefocusopderegio(Cookeetal.,1997),TechnologicalInnovationSystems(Carlsson&Stankiewicz,1991)enhetcluster-ofsectorsysteem(Porter,1990;Malerba,2002). Indeparagrafenhiernazullenelkvandeperspectievennaderbesprokenworden.

NationalInnovationSystems(NIS)

Tussen landen onderling blijken er grote verschillen te zijn in economische prestaties eninnovatievermogen, welke op nationaal niveau kunnen worden beïnvloed (Nelson, 1992;Freeman,1995;Furmanetal.,2002).NISrichtenzichoporganisatiesenactiviteitenwelkebijdragen aan innovatief gedrag in een land, waarbij elementen die een beslissende rolspelenhierin,worden geïdentificeerd (Nelson, 1992; Furmanet al., 2002).De invloed vanhetnationalesysteem,zoalsnationalewet-enregelgevingenhetonderwijssysteem,blijktfundamenteelvoorhetinnovatievermogenvanorganisaties(Freeman,1995).

De complexe verbindingen tussen de wetenschap en technologie, tussen organisaties,universiteitenendeoverheid,hebbenhiereenbelangrijkerol in.Hetbelangvannationalenetwerken lijktgroot (Tushman&Nelson,1990).Ditblijktookuithet feitdatNISwordengebruikt in publicaties van onder andere de OECD, deWereldbank en de Europese Unie(Lundvall,2007).

Destebeterdesamenwerkingtussenkennisproductieenkennistoepassinginhetsysteem,des te sterker zullen het nationale innovatievermogen en de concurrentiepositie zijn(Nelson,1992;Edquist,1997;Johnson,2001;Chung,2002;Lundvalletal.,2002).OverwatexacttoebehorenaanNISenwaardegrenzenvanNISliggen,bestaatdebat.


17

Volgens Freeman (1995) gaat het om de invloed van het nationale onderwijssysteem,industriële relaties, technische enwetenschappelijke instituties, overheidsbeleid, cultureletradities en andere nationale instituties op landelijke prestaties. In zijn studie onder 15landen heeft Nelson (1992) de volgende elementen gemeten: de toewijzing van R&Dactiviteitendebronnenvandefinancieringervan,deeigenschappenvanorganisatiesendebelangrijkstesectoren,derolvanuniversiteitenenvanoverheidsbeleiddatgerichtisophetaanjagen van innovatie van een land. Volgens Chung (2002) kennen NIS drie elementen,namelijk a) openbare onderzoeksinstellingen, b) de academische wereld en c) hetbedrijfsleven.Lundvalletal.(2002)geeftaandatdekernvanNISdeinteractieszijntussenorganisaties onderling en met kennis infrastructuren. Wanneer er internationalevergelijkingentussenlandenwenselijkzijn,danzaldezekernuitgebreidmoetenwordenmetelementen als arbeidsmarkten, opleidingsstructuren, financiële markten en intellectueleeigendomsstructuren(Lundvall,2007).DitlijktaantesluitenbijdemeningvanFurmanetal.(2002)diestellendatNISdrieinstitutioneleelementenkennentewetena)deactiviteitenendeinvesteringendiedoororganisatieszelfwordengedaantenbehoevevaninnovatie,b)derolvanuniversiteitenenwetenschappelijkeorganisatiesenc)derolvandeoverheidenhaarbeleidopinnovatie(Furmanetal.,2002).

Door groeiende globalisering en transnationale organisaties is er kritiek op NIS omdat defocuszoumoetenliggenopglobaliseringofinternationalerelaties(Freeman,1995;Lundvalletal.,2002).Tegelijklijktderolvandesoevereinelandengrootteblijven,metnameophetgebiedvaninnovatie(Lundvalletal.,2002).Porter(1990)geeftzelfsaandatmeteenverdertoenemendeglobaliseringderolvandenatieenhaarbeleidalleenmaarbelangrijkerwordtinhetinternationalespeelveld.RegionalInnovationSystems(RIS)

Het tweede perspectief pleit voor onderzoek naar een tweede dimensie vaninnovatiesystemen, namelijk op het regionale of zelfs subregionaal niveau. De rol vanregionale elementen zoals regionale overheden, infrastructuur en instituties is groot enbeïnvloedthet lokalebedrijfslevenenhet innovatievermogen (Cooke, 1996; Cooke, et al.,1997).Wanneerde regionale cultuur faciliterendoptreedt, zal er een innovatief regionaalsysteemontstaanmetorganisatiesdietoeganghebbentotandereorganisatiesinhunsectorof tot leveranciers,partners,wetenschappelijke instituten,bestuursstructuren,KamersvanKoophandelofoverheidsafdelingen.Wanneerderegionalecultuurfaciliterendoptreedt,zaler een innovatief, interactief regionaal systeem ontstaan. Hoe onafhankelijker regio’skunnen acteren in het opstellen van beleid op het gebied van bijvoorbeeld belastingen,infrastructuurenonderwijs,hoemeerregio’s instaatzijneengunstigregionaalklimaattecreëren(Cookeetal.,1997).


18

RIS kennen drie elementen die een cruciale rol spelen in de ondersteuning vaninnovatiesystemenop regionaalniveau, teweten,a)de regionale financiële cultuur,b)deregionaleopleidingscultuurenc)deregionaleproductiecultuur(Cookeetal.,1997).Chung(2002)geeftaandatRISbestaanuitdriebelangrijkeinnovatieelementena)universiteiten,b)(industriële)ondernemingenenc)publiekeonderzoeksinstellingen.RIS kennen voordelen zoals snelle informatiestromen, toegang tot nieuwe technologie enruimtelijkeverbondenheidinonderlingerelaties(Edquist,1997).Ookzijnregio’svaaksnellerendynamischerinhetaanpassenvaneconomischeactiviteiten.DaarnaastkunnensterkeRISbijdragenaansterkeNISensterkeSIS(Chung,2002).AlskeerzijdewijstFreeman(1995)ophetfeitdatvaakdegrootsteinvloedopinnovatienogsteedsopnationaalniveauligt,omdatdezewordtbepaalddoornationalewet-enregelgevingenonderwijssystemen.TechnologicalInnovationSystems(TIS)

TechnologicalInnovationSystems(TIS)zijnnetwerkenvan(keten)elementendiemetelkaarinteracteren op een specifiek technologisch gebied binnen een specifieke institutioneleinfrastructuurmetalsdoeltechnologietegenereren,verspreidenengebruiken.TISwordengedefinieerddoor stromen van kennis en competenties enniet van goederenof diensten(Carlsson&Stankiewicz,1991;Carlsson&Jacobsson,1997;Edquist,1997).Technologische innovatie zal een steeds grotere rol spelen in economische groei.Met detrends van globalisering en onderlinge samenhang zal technologische innovatie steedsinternationaler worden (Carlsson & Stankiewicz, 1991). Deze samenwerkende ensamenhangende elementen kunnen zich vormen tot TIS. De grenzen van TIS kunnenovereenkomenmetnationale grenzen,maarook internationaal, globaal en zelfs regionaalzijn, en kunnen per TIS verschillen (Carlsson & Stankiewicz, 1991; Carlsson & Jacobsson,1997).De centrale elementen van TIS zijn economische competentie, zijnde het vermogen omnieuwe kansen te ontwikkelen en te benutten, alsmede het bundelen van middelen innetwerken en institutionele infrastructuren (Carlsson& Stankiewicz, 1991; Edquist, 1997).HetsuccesvanTISisafhankelijkvanzoweldeprestatiesvandeafzonderlijkeonderdelenalsvan hoe goed deze onderdelen met elkaar samenwerken (Carlsson & Stankiewicz, 1991;Carlsson&Jacobsson,1997).


19

SectoralInnovationSystems(SIS)enclusters

Ditperspectiefgaatervanuitdathetconcurrentievermogenvaneenlandafhankelijkisvanhetinnovatievermogenvaneconomischesectoren(Porter,1990).HetconceptvanSectoralInnovation Systems (SIS) is ontstaan vanuit de wens een multidisciplinaire, integrale endynamischekijkteontwikkelenopsectoren(Breschi&Malerba,1997;Malerba,2002).SISbestaanuitorganisatieswelkebetrokkenzijnbijde innovatieveactiviteitenvaneensectorensameneensysteemvormen(Breschi&Malerba,1997).SISzijncombinatiesvannieuweenbestaandeproductenenagentenwelkebeschikkenoverkennis,technologie,toevoerenbestaande, opkomende en potentiële afzet. De agenten in het systeem zijn bedrijven,universiteiten, financiële instellingen, overheidsinstellingen, handelsverenigingen enindividuen,zoalsafnemers,ondernemersenwetenschappers(Malerba,2002).

BinnendeSIS-gedachtepastookhetcluster-perspectief.Furmanetal.(2002)schrijvenhetinnovatievermogen van organisaties toe aan de micro-economische omgeving vanorganisaties,dezogenaamdeclusterswaarinorganisatiesopereren.InzijnframeworkwerktPorter (1990) de dynamiek uit tussen elementen die van invloed zijn op hetinnovatievermogenvaneenindustriëlecluster.Indezetheorieiselkeeconomischeactiviteiteensectorwelketevensonderdeelisvaneenclustervanactiviteiten.Door de intra-sectorale focus van SIS en clusters wordt concurrentie tussen organisatiesbenadrukt,waardoordesystemischedefinitiebeperkterisdanopnationaalniveau(Carlssonet al., 2002). Binnen de clusters ontstaat ondersteuning en innovatie. De overheid heefthierbijderolomorganisatiestestimulerenmetlange-termijnbeleid(Porter,1990).De toegevoegdewaardevanSISof clusterswordtvooralgezien indebeheersbaarheidenmeetbaarheidvanhetsysteemenhet feitdaterheelgerichtmismatches kunnenwordengeïdentificeerd (Malerba, 2002). Daarnaast kunnen sterke SIS bijdragen aan sterke RIS enuiteindelijkaankrachtigeNIS(Chung,2002).


20

Elementenvaninnovatiesystemen

De verschillende hierboven genoemde perspectieven hoeven elkaar niet uit te sluiten(Edquist,1997;Cookeetal.,1997;Chung,2002;Jacobsson&Bergek,2011). Inallevierdeperspectievenkomenelementennaarvoren,welkedeuitwisselingvankennisstimuleren.Intabel4staanalleindeliteratuurherkendeelementenperperspectiefweergegeven.

Investeringenenactiviteitendoordeorganisatiezelf

Academia(universiteiten,

onderzoeksinstellingen)

Overheidsbeleid Investerings-klimaat

Netwerkenvanondernemingen,leveranciersen

afnemers

NIS x x x x RIS x x x xTIS x xSIS x x x xTabel4indeliteratuurherkendeelementenperinnovatiesysteem

Ditonderzoekrichtzichspecifiekopelementenininnovatiesystemendieinvloeduitoefenenopsamenwerkingen.Deorganisatie,inclusiefactiviteitendiezijonderneemt,wordtdaarbijgezien als interne, voorwaardelijke context (Edquist, 1997). In de volgende paragraaf zalspecifiek nader worden ingegaan op de externe elementen, te weten a) academia, b)overheidsbeleid,c)investeringsklimaatend)netwerken.DitsluitaanbijdebevindingenvanPittaway, Robertson, Munir, Denyer, & Neely (2004) waaruit blijkt dat de primairebeïnvloedende elementen van innovatiesystemen universiteiten, financiële systemen,overbruggendeinstitutiesensubsidieszijn.

AcademiaAcademia, de wereld van onderwijs en onderzoek, is een conditio sine qua non voorgevorderde economieën (Smith, 1997). Eén van de kenmerken van landen dieconcurrerende en innovatieve organisaties hebben, is dat beleid wordt gevoerd dat eropgericht is om organisaties te voorzien van mensen met de benodigde kennis envaardigheden. Dit betekent niet alleen het voorzien in de benodigde opleidingen entrainingen,maarookdateraandachtwordtbesteedaandespecifiekebehoeftenpersectorof branche. Universiteiten en haarwetenschappelijk onderzoek zijn niet zozeer algemeneonderdelen van innovatiesystemen,maar zitten specifiek versleuteld in die systemenmetbepaalde technologieën en sectoren (Nelson, 1992). Universiteiten en anderegesubsidieerde onderzoeksinstellingen zijn belangrijke inputs voor het innovatievermogenvanorganisatiesenzoalseerdergeconstateerd.De belangrijkste kanalen van kennisoverdracht van publieke onderzoeksinstellingen aaneconomieën zijn a) via het opleiden van studenten, b) door het uitvoeren vancontractonderzoek, c) door gezamenlijkeonderzoeksprojectenmetprivateorganisaties endoord)informelekennisuitwisselingen(Fritsch&Schwirten,1999).


21

Ondankshetfeitdatuniversiteitenbelangrijkekennisaanorganisatiesleveren,kunnendezesamenwerkingencomplexzijn.Deredenenhiertoezijndivers.Universiteitenzijngerichtopde langetermijn,daarwaarorganisatiessnellereresultatenwensentezien.Daarnaastzijnuniversiteitenmetnamegerichtophetopleidenenhetcreërenvannieuwekennisenzijnorganisaties gericht op het omzetten van waardevolle informatie in een verbeterdeconcurrentiepositie(Bruneeletal.,2010).Aangeziennieuwekennisvangrotewaardeisvooreconomischeensocialeontwikkelingen,isdeverspreidingendecommercialiseringvandezekennis belangrijk. In dat kader worden universiteiten door overheden en beleidsmakersgestimuleerdompro-actieverenprofessionelermetkennisverspreidingomtegaan(Hayter&Feeney,2016).Met aanzienlijke verdiencapaciteit in het vooruitzicht zochten universiteiten naarmogelijkheden om hun ideeën en ontdekkingen te gebruiken en te verkopen (Markman,Phan, Balkin,&Gianiodis, 2005). Teneinde kennisoverdracht te faciliteren en intellectueleeigendommen te creëren zijn technology transfer offices (TTO’s) opgericht, welkefunctioneren als tussenpersoon (Markman et al., 2005; Bruneel et al., 2010). Daar waarvroeger kennis werd uitgewisseld op basis van reciprociteit en vertrouwen, wordt er numeer gemeten en gemanaged (Bruneel et al., 2010). Universiteiten worden hierdoorkatalysatorenvannieuweorganisatiesenontwikkelingenopregionaalniveau.TTO’sspeleninmiddelseensleutelrolindeeconomischeontwikkelingenkennenverschillendemanierenom deze kennis over te dragen, waarbij vooral gebruik wordt gemaakt van licentie-structuren (Markman et al., 2005). De mate waarin TTO’s in staat zijn om nieuweorganisatiestestarten,hangtafvanhetwetenschappelijkeaanzienvandeuniversiteit,hetinvesteringsbeleid in startups en afdracht van royalty’s op de uitvinding (Di Gregorio &Shane, 2003). Tevens komt het voor dat universiteiten het initiatief nemen om nieuwetechnologieën te centreren in organisaties om deze vervolgens als spin-offs buiten deuniversiteitenteplaatsenenzelfstandigtelatendraaien(Lockett&Wright,2005).Alzijnergroteonderlingeverschillentussenlanden;hetisalgemeenbekenddatoverhedenR&D onderzoeken doen. Hieruit blijkt duidelijk de ondersteuning van sectoren oftechnologieën. Deze onderzoeken worden verzorgd door universiteiten en anderewetenschappelijkeinstituten(Smith,1997).Geografische nabijheid lijkt een voordeel voor de duurzaamheid van academischesamenwerkingen en onderzoeksinstellingen zijn belangrijke spelers in regionaleinnovatiesystemen (Fritsch & Schwirten, 1999). Dit lijkt ook de basis te vormen voor deinnovation hubs die Nederland heeft ontwikkeld. De innovation hubs zijn centra, gelieerdaanuniversiteitenenkennisinstellingen,welkeeenecosysteemondersteunenenspecifiekefocushebbenzoalsenergie,hightechofbiowetenschap(Kamp,2017).


22

OverheidsbeleidVan de overheid mag verwacht worden dat zij onder andere markten stimuleert,infrastructuurenonderwijsverzorgtendatzijorganisatiesbeloontomte innoveren.Dezeelementenzijnvangrootbelangomconcurrentievoordeel tebehalen,aangeziendaarmeewordtvoorzieninkapitaalencompetenties(Johnson,2001).Deoverheidenhaarinstitutiesbeïnvloeden direct innovatieve activiteiten (Nelson, 1992; Edquist, 1997) door oporganisatieniveau, op marktniveau en op relatieniveau impact te hebben met beleid enreguleringen(Edquist&Johnson,1997).Deverscheidenheidaaninstitutiesisgrootenerzijnzowel formele instituties als wetgeving, patentrecht, overheidsregelingen ofbankgedragingen, als informele instituties zoals gewoonten, tradities, werkethiek ensamenwerkingspraktijken.

De formele instituties zijn zichtbaarder dan de informele instituties. Daarnaast verschilleninstituties in mate van verplichting en noodzakelijkheid (Edquist & Johnson, 1997). Veelinstituties zijn nationaal van aard, maar er kunnen ook onder meer sectorspecifiekeinstitutieszijnzoalseensectoralearbeidsmarkt(Malerba,2002).Hetisdaarbijdenkbaardatnationaleinstitutiesvaninvloedzijnopsectoraleinstituties.

Overhedenstimulerenorganisatiesomte innoverenenzelfR&Dactiviteitenteontplooiendoormiddel van subsidies, toekenning van onderzoeksgelden of door belastingvoordelen.Onderzoek toont aan dat deze vorm van stimulering een positieve impact heeft op R&Dontwikkelingeneninnovatie,maarslechtsbeperkteimpactheeftvoorjongeorganisatiesenstartups(Edquist&Johnson,1997;Smith,1997).Juistnieuwetoetredersenstartupshebbenmoeite met het financieren van innovaties, waardoor het belang van subsidies enbelastingvoordelengrootis(Hall,2002).Voorts maken overheden lange termijn afspraken met sectoren over de financiering vannieuwe ontwikkelingen.Mede daardoor spelen overheden een rol in het formuleren vanstandaarden in de eigenschappen of prestaties van nieuwe producten.Ook het regulerenvan risico’s en de bescherming van intellectuele eigendommen zijn belangrijke rollen dieoverhedenspelenininnovatie-ontwikkelingen(Smith,1997).De gehele institutionele infrastructuur faciliteert innovatie op vier manieren. Allereerstvermindertwetgeving,zoalspatentwetgeving,onzekerheiddoorinformatieenveiligheidteverschaffen.Ten tweedekunnen instituties conflictenen samenwerkingen tussengroepenenindividuenmanagendoorbijvoorbeelddearbeidsmarktvoornieuwe,opkomendeskillstestimuleren. Ten derde stimuleren instituties lerend vermogen en participatie ininnovatieprocessen door bijvoorbeeld te belonen met behulp van belastingvoordelen ofbescherming van eigendomsrechten. En als laatste hebben belastingregelingen,overheidssubsidies en het toewijzen van middelen aan universiteiten effect op innovatieactiviteiten(Edquist,1997;Johnson,2001).


23

De Nederlandse overheid ziet innovatie als voorwaarde voor economische groei en heeftbeleid ontwikkeld op de stimulering van innovatie (Ministerie van Economische Zaken,2015).Zozijnerregelingengerichtopinnovatie,zoalsWBSOenInnovatiekrediet,enbinnenspecifieke deelgebieden zoals voor MKB organisaties (RVO, 2017). Daarnaast heeft deoverheidhetTopsectorenbeleidontwikkeld.Topsectorenzijn9sectorenwaarNederlandseorganisaties enonderzoekscentra inuitblinkenenwaarNederlandwereldwijd inuitblinkt.Voor2017zijnditdesectorenAgri&Food,Chemie,Creatieveindustrie,Energie,HighTechSystemenenMaterialen, Logistiek,Life Sciences&Health, TuinbouwenWater (MinisterievanEconomischeZaken,2015).BinnendezesectorenwerktdeNederlandseoverheidsamenmet het bedrijfsleven, universiteiten en onderzoeksinstellingen in consortia omde positievanNederlandsterkertemaken.Hierzijninsamenwerkingmetdeoverheidprogramma’sen regelingen voor ontwikkeld (Rijksoverheid, 2017). Op Europees niveau zijn erprogramma’szoalsHorizon2020omEuropeesonderzoekeninnovatietestimuleren(RVO,2017).

InvesteringsklimaatFinanciële systemen en in het bijzonder de (condities voor) aanvoer van durfkapitaal enandere langetermijn financieringen, zijn belangrijk voor innovaties. Instituties die ditverzorgen, kunnen het vermogen om te innoveren vergroten of verkleinen (Carlsson &Jacobsson, 1997). Het goed functioneren van de kapitaalmarkt is cruciaal voor hetexploiterenvannieuwekansen(Ehrnberg&Jacobsson,1997).Grote, reeds zelfstandig draaiende organisaties kiezen bij voorkeur voor interne oftraditionele investeringsvormen bij innovaties (Hall, 2002). Nieuwe toetreders en startupshebben echter meer moeite hebben met het vinden van financiering voor innovaties enfinancieren dientengevolge op alternatieve wijzen zoals via aandelenuitgifte, venturecapitalism en door private equity investeringen (Guerrieri & Tylecote, 1997; Hall, 2002).Venture capitalists (VC’s) zijn organisaties met kennis van specifieke sectoren en met debeschikking over veelal privaat kapitaal, welke zij investeren in organisaties met nieuweideëenengrootpotentieel(Hall,2002).Hoge onzekerheid, informatie asymetrie en het feit dat resultaten langer op zich latenwachten hebben gevolgen voor de investeringsovereenkomsten die gesloten worden,waarbij VC’s controleposities bedingen. Deze overeenkomsten zullen veelal afsprakenbevatten over directieposties en stemrecht voor de investerende VC, alsmede afsprakenover prestatie-indicatoren en over het recht de organisatie te liquideren bij slechteprestaties(Hall,2002).


24

VC’s hebben niet zozeer onderzoek of research & development als doel. Het zijn primairfinanciële organisaties met het doel maximale financiële resultaten te behalen voor huninvesteerdersdoororganisatiestegeneenhogereprijsteverkopendandatzegekochtzijn(Auerswald&Branscomb,2003).Erblijftechtereengapbestaanindebeschikbaarheidvandurfkapitaal voor startups indeeerste stadia vanhunontwikkeling,wanneerernoggeenproductoforganisatie is.Ditbenodigdevroegefasekapitaal,seedcapitalgenaamd,wordtdoor grote VC’s nauwelijks beschikbaar gesteld, omdat zij de voorkeur geven aaninvesteringen in latere stadia van productontwikkelingen en waarbij de commerciëlelevensvatbaarheid reeds is aangetoondenhet risico lager is.Overhedenmaken inmiddelsbeleidopdezegapdoorfondsen,investeringenenondersteuningtebiedenaanorganisatiesdiezichbevindenindezeervroegefasen(Dimov&Murray,2008).

In Nederland is de Nationale Financieringswijzer opgericht door de overheid enbelangenorganisaties, waarmee ondernemers laagdrempelig inzicht krijgen infinancieringsmogelijkheden en contacten die tot financiering kunnen leiden (NationaleFinancieringswijzer,2017).

NetwerkenBinnensystemenkunnenerdriesoortenverbindingengeïdentificeerdworden,tewetena)marktverbindingen zoals ketenverbindingen tussen kopers en verkopers, b) unilateralestromenvangeld,kennisencapaciteitennaarorganisaties,zoalssubsidiesenc)interactiestussenpartijenbinnennetwerkenzoalsbijvoorbeeldmetuniversiteiten(Edquist,1997;Galli&Teubal,1997).De rol van deze netwerken is om complementariteit te ontdekken, specialisatie enarbeidsverdelingtecoördineren,evenalsroutinesteontwikkeleneneconomischsurplustedistribueren. Door van elkaar te leren, kunnen nieuwe kansen worden geïdentificeerd(Johnson,2001).Hetinnovatievermogenvaneenorganisatieisafhankelijkvanhetbestaanvaninnovatiebevorderendeverbindingen(Edquist,1997).Alleen het uitwisselen van innovatieve informatie binnen netwerken is niet voldoende.Organisaties beschikkenwellicht over innovatieve informatiemaar, zullenmoeite hebbenom deze informatie te internaliseren en om te zetten in specialisatie. Onderlingeverbindingen, waarbij structureel en gezamenlijk interactief gewerkt wordt aan(product)innovatie,zijneenbetereoplossing.Hiermeewordeninnovatieshetresultaatvansamenwerkingenencumulatieveresultaten(SlothAndersen&Lundvall,1997).Met name op regionaal niveau lijken deze verbindingen en netwerken cruciaal vooreconomisch succes en concurrentievermogen. Dit komt doordat regionale economieën(menselijk) kapitaal optimaal kunnen mobiliseren, hetgeen een hoge mate van innovatieverzekert(Huggins&Johnston,2009).


25

Overbruggende instituties, zoals zoals economische ontwikkelingsmaatschappijen,professionele verenigingen, bonden en associaties, vormen de spil in het uitwisselen vaninformatiebinnensystemen,ofdatnouopnationaalniveau is,ofopandereniveaus.Metnamebijnieuwetechnologieënheeftdetaakvaninformatieverspreidinggrotetoegevoegdewaarde (Edquist, 1997; Carlsson & Jacobsson, 1997). Deze partijen zijn gericht op hetbevorderen van innovatie en het stimuleren van samenwerkingen. Vaak kennen dezepartijen twee rollen. Enerzijds stellen ze zich neutraal op als tussenpersoon en anderzijdsontwikkelenzijactiefrelatiestussenpersonenenorganisaties(Pittawayetal.,2004).InNederlandspelen regionaleontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s)eenbelangrijke rol inhet uitdragen van innovatiebeleid. Zij zijn de verbindende schakel tussen nationaalinnovatiebeleid en regionaal economisch beleid. ROM’s hebben als doel om regionaalondernemerschap te versterken. Het Ministerie van Economische Zaken is veelalaandeelhouderinROM’s(MinisterievanEconomischeZaken,2016).Figuur1geeftinnovatiesystementenopzichtevanorganisatiesgrafischweer.

Figuur1grafischeweergavevaninnovatiesystemenenhaarelemententenopzichtevanorganisaties


26

Transitievanontdekkingnaarinnovatie

Omtotpubliekbeleidenprivatestrategieëntekomendiedirectbijdragenaanhetomzettenvannationaalonderzoeknaareconomischeaanwinsten,ishetbelangrijkomdetransitievanontdekking naar innovatie te duiden. Auerswald & Branscomb (2003) hebben eenmodelvoorproductontwikkelingenfinancieringontwikkeld.Inditgeneriekemodelvolgendefasenvan onderzoek, vroege fase productontwikkeling, volgende fasen productontwikkeling enproductieelkaarop.Iederefasekentzijneigenfinanciers,vanpubliekegeldenindeeerstefasen tot aan private financiers in de latere fasen, wanneer het risico afneemt. PubliekegeldenkomenvanuniversiteitenenoverhedenenprivategeldenkomenvoornamelijkvanVCpartijen.Indefasentussendewetenschappelijkeontdekkingendeproductontwikkelingzijn financiersmoeilijker aan te trekken. Vaak bieden rijke individuen (angel investors) oforganisatiesdieinnieuweideeëninvesterenofVCbedrijvendieseedinvesteringendoendeuitkomst.Uitonderzoekblijktdathoemindervolwassendesector is,hoegroterhetR&Dinvesteringspercentageisindevroegefase(Auerswald&Branscomb,2003).Ditonderzoekzalzichindeempirietoespitsenopdelifesciences&healthtopsector,metalsvoornaamste aspecten de ontdekking en ontwikkeling van nieuwe chemische enbiofarmaceutischeproductenenmedischeapparaten,welkeuiteindelijknieuwetherapieënzullenworden. Dit proces van ontdekking en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen iseenlangdurigenkapitaalintensieftraject(DiMasi,Hansen,&Grabowski,2003).DiMasietal.(2003) onderscheiden, op basis van de gegevens van de FDA in de Verenigde Staten, devolgende fasen in dit traject: a) preklinische onderzoeksprogramma’s resulterend indierproeven, b) drie successievelijke humane klinische proeven en c) de officiëlegoedkeuring. Van Norman (2003) heeft de ontwikkelingsprocessen van Europa en deVerenigdeStatennaastelkaargezetenvergeleken.DeVerenigdeStatenenEuropahanterenallebeigrotendeelshetzelfdeproces.VoornamelijkdeEuropesemogelijkheidomhetproceszowel gecentraliseerd als gedecentraliseerd (per lidstaat) te doorlopen blijkt hetbelangrijkste verschil voor zowel geneesmiddelen als medische apparaten (Van Norman,2016).

In figuur 2 staat het Europese proces uitgewerkt. Het model is op dezelfde manier vantoepassing op medische apparaten, echter zal de doorlooptijd en de kapitaalintensiviteitlagerzijn(VanNorman,2016).

Figuur2modelvanontwikkelingsprocesvangeneesmiddelenindeEUvanVanNorman(2016)


27

Wanneer dit proces verrijkt wordt met de bovengenoemde bevindingen overfasefinancieringvanAuerswald&Branscomb(2003),ontstaatfiguur3.

Figuur 3 model van medicijnontwikkeling en financiering in de life sciences (gebaseerd op model vanontwikkelingenfinancieringvanAuerswald&Branscomb(2003),hetontwikkelingsprocesvangeneesmiddelenindeEUvanVanNorman(2016)endefaseringinlifesciencesvolgensDiMasietal.,(2003)

Syntheseenonderzoeksmodel

Onderzoekwijstuitdathetaangaanvansamenwerkingenmetandereorganisatieséénvande belangrijkste manieren is voor een organisatie om te innoveren. Inmiddels wordenstartups gezien als bronnen van innovatie en winnen aan populariteit alssamenwerkingspartners. Samenwerkingen geven de mogelijkheid tot kennisdelen en hetcombineren van kennis tot nieuwe producten of diensten en bieden de voordelen vansnelheidinontwikkelingenrisicospreiding.Echter,organisatieshebbenhuninnovatievermogennietgeheelineigenhand.Ditblijktuithet feit dat organisaties worden beïnvloed door instituties die innovatie stimuleren ofbeperken.Innovatieontwikkeltzichopeenhogerabstractieniveaubinnensystemendiezichvormenop nationaal, regionaal of sectoraal niveau. Zowel organisaties zelf, als academia,overheidsbeleid, investeringsklimaat en netwerken zijn onderdeel van deze zogenaamdeinnovatiesystemen. Zoals hiervoor is aangegeven omvatten innovatiesystemen vierelementen die direct samenhangen met de creatie, de verdeling en de toe-eigening van(technologische)innovatieenwelkedaarmeebepalendzijnvoorhetinnovatievermogenvanorganisaties,maarookvanlanden,regio’sofsectoren.


28

De Nederlandse overheid hecht grote waarde aan innovatie en heeft hier beleid opontwikkeld (Ministerie van Economische Zaken, 2015). Het vrijmaken van gelden vooropleidingen, innovatiehubs, deontwikkeling vanhet Topsectorenbeleid,waaronderde lifesciences&health(LSH)Topsector,endeRegionaleOntwikkelingsmaatschappijenillustrerendit. Tegelijkertijd staat Nederland op de eerste plaats van het Europese Startup NationScoreboard (EDF,2016)enheeftdeoverheiddewensuitgesprokenomvanNederlandhetbesteenhetgrootstestartupecosysteemvanEuropatemaken(Kamp,2017).Dit onderzoek richt zich op de vraag welke rol innovatiesystemen, welke gericht zijn opcreatie, verdeling en toe-eigening van innovatie, spelen in samenwerkingen tussen MKBorganisaties en startups in de verschillende fasen van de Nederlandse LSH sector. In hetonderstaandefiguur4isdezevraagalsonderzoeksmodelweergegeven.

Figuur4onderzoeksmodel

Academia

Investeringsklimaat

Netwerken

SamenwerkingenMKBorganisatiesmetstartupsindeverschillendefasenvanlifesciences&

healthproductontwikkeling

Inno

vatie

systeem

Overheidsbeleid


29

4.Onderzoeksmethode

Er is weinig bekend over de invloed van innovatiesystemen op samenwerkingen tussen(MKB)organisatiesenstartupsenditonderzoekiseropgerichtnieuweinzichtenoptedoen.Erisgekozenomeeninductieve,meervoudigecasestudytedoenvolgensderichtlijnenvanYin(2014),teneindeeensectorcasetemaken.Decasestudymethodegeeftditonderzoekenerzijds de ruimte om een eigentijds fenomeen als samenwerkingen tussen MKBorganisaties en startups te onderzoeken, en anderzijds om onvolledige, opkomende ennieuweinzichtentoetelaten(Yin,2014).Deanalytischeeenheidvoordecasestudy,ofwelde case, is de samenwerking tussen een MKB organisatie en een startup binnen deNederlandselifesciences&health(LSH)sector.Dezesectoriséénvandeeerderbenoemdetopsectoren en “zoekt oplossingen voor grote maatschappelijke vraagstukken zoalsvergrijzing.Hetvergrotenvankwaliteitvanlevenentoegankelijkheidtotbetaalbarezorgzijndeprimaireuitdagingenvoordesector”(Rijksoverheid,2017).Uitdagingendieons,vroegoflaat, allemaal aangaan. Ik heb voor deze sector gekozen vanwege enerzijds het grotemaatschappelijkebelangervanenanderzijdshet feitdatdebeheersingvandezorgkostenmeteenouderwordendebevolkingdwingttottechnologischeinnovatie.

De LSH sector kan grofweg onderscheiden worden in twee deelsectoren, de(bio)farmaceutischesector(biotech,farmaengentech),ookwelcuresectorgenoemd,endemedische technologie en apparaten (medtech en e-health) ook wel care sector genoemd(TopteamLSH,2014).

Caseselectie

Deselectiecriteriavoororganisatieswarena)organisatiesdieactiefzijn indeNederlandseLSH sector, hetzij op het care vlak (e-health,medtech) of het cure vlak (biotech, farma,gentech)enb)bijvoorkeurMKBorganisatiesenc)bijvoorkeurorganisatiesmetmaximaal250 medewerkers, hetgeen de bovengrens is voor een MKB organisatie volgens MKBNederland (2016). De selectiecriteria voor startups waren de volgende: a) organisatiesontstaanvanuiteeninnovatiefofradicaalideeenb)bestaanmaximaal5jaarófhebbennoggeen levensvatbaar en goedgekeurd product en kunnen daarom geen zelfstandigeinkomstengenereren.NaastMKBorganisatiesenstartupszijnookpartijen,dieuittheorienaarvorenkwamenalsbelangrijkeelementenvaninnovatiesystemen,gezienalsmogelijkesamenwerkingspartners.Het selectiecriterium voor deze organisaties was dat zij direct te maken hebben metsamenwerkingenindeLSHsector.Metdekeuzevoordezeselectiecriteriakondenalle,indetheorie benoemde, spelers voor de Nederlandse LSH sector worden benaderd engeselecteerd,hetgeenheeftgeleidtoteensectorcase.


30

De screening van de organisaties die geïnterviewd zouden worden, bestond uit tweeonderdelen namelijk, a) verzamelen van relevante data over zoveel mogelijk organisatieswelke in aanmerking komen als case en b) benaderen van mensen met kennis over deorganisatiesteneindeinformatieteverkrijgenoverdeonderzoeksthema’sendeorganisatie(Yin,2014).Desamenwerkendeorganisaties(cases),dieaanditonderzoekhebbendeelgenomen,staanhierondervermeld.Zorggroep A, startup X, startup A en Chairman zijn bronnen die hebben aangegevenanoniemaanhetonderzoekmeetewillendoen.Case1:ZorggroepAenStartupX5ZorggroepAiseenorganisatiemet100+medewerkers,dieactiefisinzoweldepubliekealsdeindividuelegezondheidszorg.Zijhebbenvooralketensamenwerkingen.Deoprichtervanstartup “X” heeft een vernieuwend idee om binnen de care sector optimaal gebruik temakenvanmensenenmiddelen,doorinzetvannieuwetoepassingen.Startup“X”zochteenpartner om dit product in de markt te zetten en heeft Zorggroep A benaderd. Desamenwerking is nog nieuw en het is de eerste maal dat Zorggroep A een dergelijkesamenwerkingaangaat.Hetbestuurziethetechteralseentestcasedie,indiensuccesvol,totmeersamenwerkingenkanleiden.Case2:BrabantLifeSciencesSeedFundenStartupAHetBrabantLifeSciencesSeedFund(BLSF)iseeninvesteringsmaatschappijdieindevroegefase instapt bij startups in de life sciences. Aandeelhouders zijn zowel private partijen alsoverheidspartijen.ZijhebbengeïnvesteerdinstartupA,dieinnovatieveproductenwaarvanvaststaat dat deze gezondheidbevorderend zijn, opdemarktwenst te brengen.Hiervoordienenzijeenvergelijkbaarprocestedoorlopenalsbijdeontwikkelingvanmedicijnen.Naast deze twee cases zijn er ook gesprekken geweest met vertegenwoordigers van 12organisatiesdieactiefzijnindeLSHsector.Intabel5zijndeze12organisatiesopgenomen.5Bijbeideorganisatiesisanonimiteitverzocht.Deomschrijvingisdanookvanalgemeneaard.


31

Naam

organisatie

Typeorganisatie Data

verzameling

Rol

geïnterviewde

Locatie Positionering

conformfiguur1

Polyganics MedischtechnologischeMKBorganisatieinbiologischoplosbarepolymeren

Telefonischinterview

CEO Groningen Organisatie(medtech/biotech)

TagworksPharmaceuticals

Startupdieeenvernieuwendebestralingsmethodeinontwikkelingheeft

Interview OprichterenCEO

Nijmegen Organisatie(farma)

Omnigen StartupinproductenendienstenvanuitpersoonlijkDNAonderzoek

Interview Algemeendirecteur

Rotterdam Organisatie(medtech/gentech)

Allerzorg Middelgroteorganisatiediespecialistischezorgthuisbiedt

Interview Informatie-manager

Woerden Organisatie(health/e-health)

IPValuators SpecialistinIPvaluation,technologytransferenIPfinancieringinLSHsector


Directeur Eindhoven Academia

PNOConsultants

Adviesbureaugespecialiseerdinpubliekeenprivatefinancieringvaninnovatie(LSHdivisie)

Interview ManagerLSHteam

Rijswijk Overheidsbeleid

AglaiaBiomedicalVentures

Venturecapitalfondsgerichtopbaanbrekendeoncologischeontwikkelingen


Co-founder Bilthoven Investeringsklimaat

HealthInnovations

Venturecapitalfondsininnovatievee-healthconcepten

Interview Partnerenfondsmanager

Utrecht Investeringsklimaat

NextStageInvestments

Venturecapitalfondsvoortweedefaseinvesteringenintechnologischebedrijvenindezorg

Interview Partner Amsterdam Investeringsklimaat

InnovationQuarter

RegionaleontwikkelingsmaatschappijvanZuid-Holland(ROM)

Interview BusinessDevelopmentmanagerLSHsector

DenHaag Netwerk

VNO-NCW GrootstewerkgeversorganisatievanNederland

TelefonischInterview

Regiomanager DenHaag Netwerk

Chairman Internationaalfarmaceutischbedrijf


Verschillende(internationale)bestuursposten

n.v.t.

ExpertindeLSHsector

Tabel5deelnemendeorganisatiesenpersonenaanhetonderzoek

Dataverzameling

De voorbereiding van de dataverzameling van dit onderzoek bestond uit a) de uitwerkingvan het case study protocol (bijlage 1) voor het onderzoek conform de opbouw van Yin(2014)enb)deuitvoeringvanhetpilotinterviewbijstartupAomdeinterviewlijntetestenopduidelijkheidenrelevantie(Yin,2014).


32

Omdevaliditeit vanhetonderzoek teborgen, zijner verschillendedatabronnengebruikt,namelijk a) (internet) publicaties van Health-Holland, rapporten van HollandBIO enTopsectorplannen van de LSH sector, b) semigestructureerde gesprekken met degeïnterviewden welke hierboven staan vermeld, c) verificatie van bevindingen doorbevindingen bij verschillende bronnen in interviews terug te laten komen en d)overheidspublicaties van voornamelijk het Ministerie van Economische Zaken en OECDdocumenten. Gezien de grote interpretatieve rol van de onderzoeker is er bewust voorgekozenommeerderebronnentertriangulatietegebruiken,teneindedebetrouwbaarheidendevaliditeitteverhogen(Eisenhardt,1989;Yin,2014).Doordezegelaagdevoorbereidingzijndenauwkeurigheidendebetrouwbaarheid vanhetonderzoekverhoogd.Nahetpilotinterviewzijnergeenwijzigingennodiggeblekenenblevendevragenzoalsopgenomeninhetcasestudyprotocol(bijlage1)gehandhaafd.

De primaire data voor het onderzoek werd verkregen uit de 16 semigestructureerdeinterviews die hierboven zijn vermeld. De thema’s en de volgorde van de interviews zijnvoorafbeschreveninhetcasestudyprotocol(bijlage1).Alleinterviewszijnvolgensde24-uurs regel vanEisenhardt (1989)uitgewerkt tot transcripties.Alvorensde individueledataverwerktistotanalyses,zijndezevoorgelegdaandegeïnterviewdepersoon.

Dataanalyse

De transcripties en eerder genoemde rapporten van de LSH sector, Health-Holland enpublicatieszijn,nadatvrijwelalle interviewswarenafgerondenuitgewerkt,methetNvivodata-analysesoftwareprogrammagecodeerd.Deaangemaaktecodesbestondenuitdevierelementenvaninnovatiesystemen(figuur4)en“startups”, “gevestigde organisaties”, “innovatie in de sector” en “NIS-RIS-SIS informatie”.Tevensisergeletopinformatieuitdetranscriptiesenoverigedocumentendienietonderdevoorafbekendecodesgeschaardkonworden.Dezeinformatie,welketotmogelijkenieuweinzichten kon leiden, is als “opkomende informatie” gecodeerd conform Elo & Kyngas(2008).DeinformatieonderdeNvivocodesvormtdebasisvoordeanalysehoofdstukkenendedaarbijgebruiktequotesenbevindingen.Onduidelijkhedenofmissendeinformatiewerdinéénsituatieachterafpertelefoonbesproken.Na het coderen zijn alle thema’s uit de interviews aan elkaar gerelateerd op basis vanovereenkomsten, frequentie of volgorde (Eisenhardt & Graebner, 2007). Hierdoorontstonden gegroepeerde categorieën (Elo & Kyngas, 2008; Easterby-Smith, Thorpe, &Jackson,2015).


33

Aansluitend bij Yin (2014) biedt dit onderzoek de mogelijkheid om theoretische thema’srondomsamenwerkingeninnovatiesystemenempirischteexplorerenbinnendeLSHsector.Debevindingenhiervanzijninhetvolgendehoofdstukweergegevenintabellenenfiguren,teneinde meerdere thema’s en constructen te kunnen vergelijken (Huberman & Miles,1983).Hierbijwordendeconstructen indevolgordevande theorieweergegeven.Vandeopkomendethema’senconstructenzijnvervolgensoverzichtengemaakt.Daarnazijninitiëlerelatiesgelegdwaarbijeencontinuekoppeling lagmetdegevondentheorie.Daarbijwerdgelet op definities en duidelijkheid van constructen (Eisenhardt, 1989). De analyse enresultateninditonderzoekwordtvervolgensafgeslotendoordeconclusie,opbasiswaarvanpropositieszijnontwikkeld(Eisenhardt&Graebner,2007).


34

5.Analyse

In 2011 waren er binnen de LSH sector in de brede definitie, dus inclusiefproductiebedrijven, ziekenhuizen en zorginstituten, 4.200 organisaties actief. Van dezegroep werden 314 organisaties als innovatieve kern aangewezen. Deze innovatieve kernrichtzichophetontwikkelenvannieuween/ofverbeterde(bio)farmaceutischeproducten,medischeapparatenentechnologie (TopteamLSH,2014). In2015warener inmiddels455(bio)farmaceutischeorganisatiesactief.Dit iseenverdubbelingsinds2005.Vandezegroepwaren 251 organisaties een micro-onderneming (1-10 medewerkers), 129 organisatieswarenkleineondernemingen(11-50medewerkers)en75organisatieshaddenmeerdan50medewerkersindienst(HollandBIO,2016).ZoalseerderisbeschrevenkandeLSHsectoronderscheidenwordenintweedeelsectoren,careencure,welkeonderlinggroteverschillenkennen.Decaredeelsector“heeftgeengeld,de subsidiepotten zijn klein en innovatie is beperkt”. Ook “loopt de zorg een stukjeachterop” en “zorginnovatie ismaar heel beperkt aanwezig” en “er ontbreekt de tijd omoverdetoekomstnatedenken”.In de cure deelsector is het tegenovergesteldewaar. “Je bent 10-15 jaar bezig en je hebthonderden miljoenen nodig voor de ontwikkeling” en “het Ministerie van Economischezakenpompthonderdenmiljoenhierin”en“mensenzoudengrotebedragenmoetendurveninvesterenwant daar ligt de toekomst en zo vreselijk veelmogelijkheden”. Er wordt eenbeeldgeschetstdatinnovatieenfinancieringaandecarekantmoeizamergaandanaandecurezijde.ZoalseenVCaangaf“Alsjeinmedicijnenietshebtwatbeteris,danzitjemeteengebakken.Jemoetwelvreselijkveelonderzoekdoen,maardaarnahebjedehelemarkt.Inde medtech moet je het gewoon gaan verkopen. Je moet ziekenhuis voor ziekenhuisovertuigenmetdataencijfers.Hetheeftveeltijdnodig.”Zoalshierbovenisaangegeven,isvoormedicijnontwikkeling(biotechenfarma)veelkapitaaleneen langedoorlooptijdnodig.Dezeproductontwikkelingstaatweergegeven in figuur5,dat in faseringgrotendeelsovereenkomtmetfiguur2.Uit figuur5blijktdaarnaastdathetrisicoafneemtnaarmatedefasenwordendoorlopenenwaarbijhetpre-klinischonderzoekvooraluitpubliekgeldwordtgefinancierd.Dehiernavolgende fasenwordendoorprivatepartijen gefinancierd, overeenkomstigmet figuur 3.Over het algemeen is de doorlooptijdgemiddeld10jaarendeinvesteringsbehoeftemeerdan100miljoeneuro.


35

Figuur5productontwikkelinginlifesciences(HollandBIO,2016)

Samenwerkingentussenorganisaties

In het topsectorplan worden samenwerkingen omschreven als de basis van de sector.Samenwerkingentussengrootbedrijf,MKB6enkennisinstellingeninNederlandzijnuniekindewereldendeparticipatievanhetMKBinpubliek-privatesamenwerkingis inNederlandongeëvenaard (Topteam LSH, 2014). In tabel 6 is een overzicht opgenomen van desamenwerkingen die de geïnterviewde partijen hebben. Hierbij hebben de vinkjes devolgendebetekenis:geenvinkbetekentdatergeensamenwerkingis,éénvinkbetekentééntype relatie, twee vinken twee typen samenwerkingen zoals bijvoorbeeld met zoweluniversiteitenalscontractresearchorganisaties(CRO’s)7.

Tabel6overzichtvansamenwerkingenvandeelnemendebedrijven

6InhetTopsectorplanstaatgeendefinitievanwelkebedrijfscategorieëneronder“MKB”verstaanworden.7ContractResearchOrganisatie(CRO):organisatiesdiezichopcontractbasisdirectofindirectmetdeuitvoervanklinischonderzoekbezighouden(www.acron.nl)

Samenwerkingtenbehoevevanonderzoekofklinischetests

Samenwerkingenmetketenpartnerstenbehoevevanproductontwikkeling/marktontwikkeling/risicospreiding

Samenwerkingentenbehoevevanfinanciering

ZorggroepA(middelgroteorganisatie)

✔✔

StartupX(startup)

✔✔ ✔

Allerzorg(middelgroteorganisatie)

✔✔

StartupA(startup)

✔✔

✔

✔

TagworksPharmaceuticals(startup)

✔✔

✔

✔

Omnigen(startup)

✔✔

✔

✔✔

Polyganics(MKBorganisatie)

✔✔

✔✔

✔✔


36

Hierbij is zichtbaardatcureorganisatiesmeer samenwerkingenhebbendie zijngerichtoponderzoek, klinische tests en financiering. De care partijen lijken vooral gericht te zijn opsamenwerkingen ten behoeve van producten marktontwikkelingen, waarbij uit degesprekken blijkt dat het voornamelijk ketensamenwerkingen betreft. Over de aansluitingtussen care partijen en onderzoeksinstellingen zegt Health Innovations het volgende:“Universiteitenzijnvaakmetanderedingenbezigdanwij.Watwijwillen isdezorgbeter,goedkoper, efficiënter en effectiever maken. Daar zijn universiteiten helemaal niet meebezig. Ze zijnbezigmetbaanbrekendonderzoeknaarnogniet tegenezen ziektes. Jewintgeen Nobelprijs door de zorg te verbeteren. Ze zijn daardoor erg gefocust op dewetenschappelijkekant.”Tevenslijkensamenwerkingentussenorganisatiesindeproductontwikkelingsfasenietaltijdopportuuntezijn.Denoodzakelijkefocusopdeproductontwikkelingenwatdaarvoornodigis, in combinatiemet het spanningsveld van hetweggeven van kennis enwaarde, spelenhierineenrolvoordegeïnterviewden(tabel7):

Tabel7uitsprakenvangeïnterviewdenoverderolvansamenwerkingenvoorstartups

Naamorganisatie Overderolvansamenwerkingen

BLSF(VC) “Ja,soms ishetnodigomsamentewerkenen inanderegevallenmoetenzevooralheelgefocusthuneigendingdoen.Datideewatzehebbenookconcreetomzetteninzokortmogelijketijdineencommercieelproduct.”

AglaiaBiomedicalVentures(VC)

“Samenwerkingen zijn niet altijd van toegevoegde waarde. Er zijn genoegvoorbeelden van samenwerkingen die het beste direct beëindigd zouden kunnenworden.Hetgaatomdeinhoud.Hetmaggeenwindowdressingzijn.Wijzienliever1-2samenwerkingenmeteenechtewin,danheelveelsamenwerkingen.”


“Wantikhebgeenzinomnu,nazoveelwerk,tochalleswegtegevenaanzo’npartijwantalsikdanwaardemoetweggeven,danlievernietmeteentussenstap.”

InnovationQuarter(ROM)

“Datlevertzenieuwekennisop,markttoegang,maardaarzijnzevaaknoghelemaalnietmeebezig,zemoeteneerstnog8 jaar langdatproductverderontwikkelen.Zestaandushelemaalnietzoopenomgezamenlijkietsoptepakken.”


37


Uitmijnonderzoekblijkt datbinnende LSH sector sprake is vaneen relatief kleine groepMKB’ers. In lijn met de aan het begin van dit hoofdstuk gepresenteerde cijfers zien degeïnterviewdenditookteruginhuneigenomgeving(tabel8).Naamorganisatie OverhetMKBsegmentbinnendeLSHsector

PNOConsultants(adviesbureau)

OverMKB:“Heelklein,datisindelifesciences….Ja,non-existingbijna.Alsikkijknaarmijneigenklantenportefeuille,MKB,diezijnereigenlijkniet.”

Chairman(expert)

“Er zijn nauwelijks kleinere zelfstandig draaiende organisaties zichtbaar. Zodra eenorganisatie goed draait (startup of MKB) wordt het overgenomen door een grotepartij.”


“Philipszithierdanwel,nietinZuid-Holland,maarwelinNederland.Datiserdan1,dat schiet niet echt op. En grotemedtech bedrijven zitten in Amerika, Zwitserland.Farmaookeigenlijk,dusjehebthierMKB’ersdiesomsrelatiefgrootzijnenstartups.Dusdanhebjeeenonevenwichtigveld.”


Deorganisatiebleekgoedinontwikkelingenmanufacturingenmindergoediszij inhetvermarktenvanproducten.Ditleiddetotdeverkoopvanhetear-nose-throatstukaaneengrotepartijenhetomturnentoteenresearchorganisatie.

Tabel8uitsprakenvangeïnterviewdenoverhetMKBsegmentbinnendeLSHsectorUit gesprekkenkomtnaar vorendatermeerdereaanleidingen zijn voordit relatief kleinesegment,welke als volgt kunnenworden samengevat a) grote spelers nemen innovatievestartupsover,b)hetgebrekaankwaliteitencapaciteitbijstartupsomeenvolgendniveautebereiken, c) in hun zoektocht naar kapitaal laten startups zich overnemen en d) de exit-georiënteerdheidvanstartups(tabel9).


38

Naamorganisatie AanleidingenvaneenrelatiefkleinMKBsegmentindeLSHsector


Innovatiepijplijnvandegrotespelersisleeg

“Het geeft aan dat de pipeline in farma leeg aan het raken is, ze hebben zelf geenideeën meer, de patenten lopen uit de tijd, ze moeten wat, dus komen ze naarbedrijventoeennemenzepatentenopvananderepartijen.”“Alsjekijktnaardealstussenkleinebedrijvenengrotefarmaceutendievondenvroegervooralplaatsna fase1,dus fase2a,dedealsweetspot,endieverschuiven langzaamrichtingvoorfase1.”


Kwaliteitvanmanagement

Kleine bedrijven hebben vaakmensen in hunmanagement team die nog niet zoveelervaringhebben.Ervaringisenerzijdsduurenanderzijdsisersomsteweinigwerkvooreenvoltijdervarenpersoon.Maarhetisvoordekwaliteitwelbelangrijk.

BLSF(VC) Innovatiepijplijnvandegrotespelersisleeg

“Jezietookdatfarmaceutische industrieerveelmoeilijker inslaagtnieuwedingenteontwikkelen,dathetjuistvanuitdiekleinenieuwestartupskomt.”Overnameofinvesteringendoorkapitaalbehoefte

“Vaakgaathetzodatbedrijven1miljoenbijelkaarhalen,deechteseedmoney,endangaan zedoornaardevolgende fase,dankomter6-7miljoen in,endat luktooknogwel,maardan!Dievolgendestapis25miljoenerbijendatluktinNederlandniet,daarisgeengeldvoor.”Overnameofinvesteringendoorkapitaalbehoefte

“WaternugebeurtisdataldiebedrijvenopzoekgaannaarAmerikaanskapitaal,(ze)wordenopgekochtdoorAmerikaendanwegermee.”

NextStageInvestments(VC)

Innovatiepijplijnvandegrotespelersisleeg

“Echteinnovatiekomtnietmeervandegrotepartijen.Zezijnnogwelbelangrijkvoordebranche,maartelogomechteinnovatievoorttebrengen.”

Chairman(expert) Innovatiepijplijnvandegrotespelersisleeg

“Steedsmeer enmeerorganisaties hebbenhunR&Dgeoutsourceddoorbelangen tenemen in andere organisaties. Hiermee voorkom je kosten van failure, welke hoogkunnenzijnindebranche.”Exit-georiënteerdheidvanstartupsinNederland

“MKB en startups zijn exit-georiënteerd dus worden snel overgenomen door groteorganisatiesofVC’s.”

Tabel9redenenvaneenrelatiefkleinMKBsegmentindeLSHsectorUithettopsectorplanLSH(2014)blijktdatNederlandvooroplooptindetransformatievanhet grootbedrijf van “research and development” organisaties naar “search anddevelopment” organisaties, waarbij zij zoeken naar nieuwe innovaties, voornamelijk bijpartijeninhetMKBsegment8.

8ZoalseerderisvermeldisdedefinitievanMKBnietgegeveninhetTopsectorplan.UitdeeerdergenoemdegegevensvanHollandBIO(2015)kanechtergeconcludeerdwordendathetgrootstedeelmicro-ondernemingenzoudenzijn.


39

Opdevraaghoestartupszelfaankijkentegen“volwassen”wordenalsorganisatieenderoldieeenovernameofeen investeringdaarinspeelt,komtnaarvorendat investeringenvanzeergrootbelangzijnvoordegroeiendedoorgroei,waardooreenovernamemogelijkzouzijn(tabel10):Naamstartup Overgroeienenderolvaninvesteringenindatproces

StartupA “Nuiserrust.Maardietijddaarvoorishetgenererenvankapitaalomdestudiesuittevoeren essentieel geweest om door te kunnen gaan. Subsidieaanvragen,investeringsfondsen.”

TagworksPharmaceuticals

“Wezijnnuopmuizenbezigduswezijnnueenjaarof2,misschien3,verwijderdvande eerste mens. En hopelijk de komende 2 /3 jaar dat het goed blijft gaan, met deontwikkeling van de eerste mens en dat we ergens op dat pad een partner kunnenvindenenzonietdanhopenwedatwegeldkunnenvindenvoorhetzelf financierenvanfase1endankunnendealen.”

Omnigen “Ikbenalleenniethettypeondernemerdatmetallegeweldoftegenbeterwetenin,ofhoe dan ook zijn onderneming mee het graf in wil nemen. Ik ben wel pragmatischingesteld.Ophetmomentdatereenbodisdiegewoonechtheelgoedis,zalikdeexitmaken.”

Tabel10uitsprakenoverdevolgendefasevoorstartupsenderolvaninvesteringenInNederland zijn de overlevingskansen van startups gedurende de eerste vijf jaar relatiefhoog,65%overleeft(Kamp,2017).Vaniedere10.000nieuweontdekkingenvanchemischeverbindingen, welke de basis vormen voor medicijnontwikkelingen, komt slechts 1goedgekeurdnieuwmedicijnopdemarkt(Tonkens,2005),hetgeeneropduidtdatindeLSHsectordekansenkleinerlijken.In een aantal gesprekken is gesuggereerd dat het een bewuste keuze moet zijn om nietovergenomen te worden: “Er zijn een paar bedrijven die helemaal van nul doorgroeien,Galapagosisdaareenmooivoorbeeldvan,hijwilgewoonnietovergenomenworden.”Over samenwerkingen tussen MKB organisaties en startups heeft Polyganics, als MKBorganisatie,hetvolgendegezegd:“Neewijhebbengeensamenwerkingenmetstartups.Wekijkenwelvoortdurendnaardetechnologiediezichdaarontwikkeltenindiendatrelevantiszouden we dan een overname overwegen, niet een samenwerking.”


40

Innovatiesystemen

Tabel 11 toont een overzicht van de relaties die geïnterviewden onderhouden binneninnovatiesystemenopnationaal, regionaalofsectoraalniveau9.Eénvinkvertegenwoordigtéénsoortrelatie,tweevinkentweetypenrelaties(bijvoorbeeldROMenuniversiteit).Uitdetabelblijktdatdemeesterelatiesopregionaalniveauliggen.

Tabel11innovatierelatiesvangeïnterviewdenopnationaal,regionaal,sectoraalofinternationaalniveauOp het gebied van innovatie in Nederland kwamen tijdens de interviews de volgendeopmerkingen naar voren: “In vergelijking met andere landen doet Nederland het quainnovatie en startupklimaat goed. Sommige landen hebben nog nauwelijks ergens invoorzien.WaarNederlandwelwatvankanlerenishetkoesterenvandeeigeninnovatieinplaats van het verkopen ervan” en “Nederland heeft mooie troeven in handen maar deinitiatieven worden niet optimaal benut. De Nederlandse cultuur is veel polderen, watbetuttelend,laatmensenondernemen.”

9Erzijngeenrelatiesgeïdentificeerdbinnentechnologicalinnovationsystems(TIS)

Naamorganisatie NIS RIS SIS Internationale

innovatierelaties


✔ ✔ ✔✔

Omnigen(startup) ✔ ✔ ✔Startup“X”(startup)

✔ ✔

StartupA(startup)

✔ ✔

Polyganics (MKBorganisatie)

✔ ✔ ✔✔

Allerzorg(middelgroteorganisatie)

✔ ✔✔ ✔


✔ ✔

BLSF(VC) ✔✔ Health Innovations(VC)

✔✔

NextStageInvestments(VC)

✔

PNO Consultants(adviesbureau)

✔ ✔✔


41

Academia

Volgens de KNAW10 zijn onderwijs, onderzoek en valorisatie 11 de drie kerntaken vanNederlandseuniversiteiten,welkealledrieinhettekendienentestaanvankenniscirculatie.Meer dan driekwart van alle octrooien komen voort uit de medische wetenschappen(KNAW,2014).

Uitdegesprekkenblekendatdedriegroepen,startups,gevestigdeorganisatiesenoverigepartijen relaties hebben met universiteiten en onderzoeksinstellingen. Figuur 6 geeft hetaantalrelatieshiervanweer.

Figuur6aantalrelatiesmetuniversiteitenenonderzoeksinstellingenvanstartups,gevestigdeorganisatiesenoverigepartijenDe verhouding van de gevestigde organisaties (figuur 6) geeft een wat vertekend beeld,aangezienhetdrieorganisatiesbetreftwaarvandetweemiddelgroteorganisatiesindecaredeelsector geen relaties hebbenmet universiteiten, maar waar deMKB partij in de curedeelsectorermeerdereheeft.Dezevertekeninginogenschouwgenomen,laatdefiguurhetbelang zien van universiteiten en onderzoeksinstellingen voor de sector. De meesteorganisaties hebben meerdere actieve samenwerkingen met meerdere nationale eninternationaleacademia.Productontwikkelingwordtsamenmetofdooruniversiteiten,onderzoekersen laboratoriagedaan. Vaak is er sprake vanmeerdere samenwerkingen,waarin de specialisatie van deuniversiteitookeenrolspeelt.

10KoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappen(www.knaw.nl)11Valorisatie:hetverzilverenvanwetenschappelijkekennisdoorhettoegankelijkmakenvoorderden(www.vsnu.nl)

02468

Startups Geveszgdeorganisazes

Overigeparzjen

Rela`esmetuniversiteitenof

onderzoeksinstellingen

Relaze

Geenrelaze


42

Meerdere startups hebben naast universitaire relaties, ook actieve relaties met CRO’s.Enkele geïnterviewde partijen zijn spin-offs van universiteiten. Door één startupwordt ergewerktvanuiteenaaneenuniversiteitverbondeninnovationhub.

“(Universiteitenhebbenred.)eenvrijessentiële rol,omdat ideeënontstaandoorbrainstormen.Datbrainstormen gebeurt ook samen met die universiteiten. Dus zij zijn niet alleen partners in hetuitvoeren van studies of het checken van de technische haalbaarheid van bepaalde ideeën, maarkunnenookhélemaalaanhetbeginstaanvanhetidee.”“ErisenormveelkennisencreativiteitbijuniversiteiteninNederland,datisechteenassetvoorhetland.”“Academische centra zijn ontzettend belangrijk. Universiteiten hebben echter andere belangen danhetbedrijfslevendusishetsluitenvandealsissomsmoeilijk.Derelatieisechterheelbelangrijk.“

Ook blijkt uit de gesprekken dat samenwerkingen kunnen worden verbeterd. Dit is metnamehetgevalbijhetbedrijfsleven:“Dekennisvandeuniversiteit (moetred.)meernaarhetbedrijfsleventoewanterblijftteveelopuniversiteitenhangen.”Hierbij kwam ook de rol van technology transfer offices (TTO’s) naar voren, enkeleuitsprakendaaroverzijnhieronderopgenomen(tabel12):Startups Andereorganisaties

Moeilijkomeendealmeetesluiten.Bangdatzewaardeweggeven.Beseffennietdaternog10jaarwerknodigis.Medewerkers binnen een TTO willen welmeewerken,maarwordenteruggefloten.Bureaucratisch.

Realiserenzichnietdatstartupskapitaalaanmoetentrekken.IPbeleidvankennisinstellingeniseenobstakelinhetverkrijgenvankapitaal.TTO’s moeten ook scoren en performen en goedezakendoenvoordeuniversiteit.Elke universiteit heeft een eigen TTO die zijn eigenwielaanhetuitvindenis.Eenstukzakelijkheidensnelheidwordtgemist.Kost veel inspanning, tijd en moeite om simpeleafsprakentemaken.Gevoelvanandereplanetenaftekomen.

Tabel12uitsprakenoverdecomplexiteithetafsprakenmakenmettechnologytransferofficesUit deze uitspraken blijkt dat de organisaties ervaren dat de verschillendewerkwijzen enbelangen het voor beide partijen ingewikkeld maken om tot concrete communicatie enafsprakentekomen.Erzijnechterookvoorbeeldenwaarhetwellukt.


43

ZoverteldeeenVC:“Eriszekereenwin-wintecreërenwaarbijtoteenstructuurgekomenwordt dat alle kansen benut worden voor alle partijen. Je moet de universiteit in haarwaarde laten.”Ookhet topsectorplanerkendeditprobleem“Universiteiten zienpatentenalsinkomstenbronenhebbennietaltijdeenreëelbeeldvandewaarde.Zijvragendaneenprijsdienietinverhoudingstaattothetontwikkelings-,markt-enfinancieringsrisicodatdeondernemernogmoetnemenommetdeze(enandere)patententekomentoteenproductdat daadwerkelijk waarde creëert. Dit leidt tot langdurige of zelfs stukgelopen

onderhandelingen,waarnujuistsnelheidenondernemerschapgebodenis.”(TopteamLSH,

2014).OokdeKNAWroeptoptotuniformiteitentransparantievanTTO’s(KNAW,2014).In meerdere gesprekken is aangegeven dat uniform beleid voor TTO’s wenselijk is, er isbehoefteaanduidelijkheid.Overdewijzewaaropdezeduidelijkheidbereiktdienttewordenzijn demeningen verdeeld: “Het is broodnodig om te hervormen en de rol van TTO’s tebekijken.Zomoeilijkishettochniet?”,“DeBVNederlandzouerheelveelbijgebaatzijnalsergewooneenmodelzouzijnvanzodoenwijdat inNederland”en“erzoueenopleidingvoormoeten zijn, dat TTO’s lerendenkenvanuit aandeelhouderswaarde.Nu zijnhet vaakmensenuithetbankwezenendezezijnrisicoavers.Maardatgaatnietinnieuweventures.”Anderen zeiden dan juist: “Een blauwdruk zal niet gaanwerken; allemaal hebben ze eeneigenbelangeneigenwetenschappers,dusjezultechtpersituatiemoetenbekijkenhoejetotafsprakenkuntkomen.”

Overheidsbeleid

Subsidiesenbelastingmaatregelenblijkeneenroltespelenvoordegeïnterviewdepartijen.Alleorganisatiesindecuredeelsectormakenhiergebruikvan.Echter,slechts1partijuitdecare deelsector maakt hier ook gebruik van. Daarbij wordt aangegeven dat het zowelNederlandse, Europese en internationale subsidies betreft. In tabel 13 staan enkeleuitsprakenvandegeïnterviewdenhierover.

Tabel13uitsprakenoverderolvansubsidies

Naamorganisatie Uitsprakenoverderolvanoverheidssubsidiesenbelastingmaatregelen

StartupA(startup-cure)

“Maar die tijd daarvoor is het genereren van kapitaal om de studies uit te voerenessentieelgeweestomdoortekunnengaan.Subsidieaanvragenetc.”

TagworksPharmaceuticals(startup-cure)

“NouwijschrijvenvolledigopWBSO,ookik.”

Omnigen(startup-cure)

“DaarnaasthebbenweeenEuropesesubsidieontvangenvooreenontwikkeling.”“WatmijinpositievezinismeegevallenisvanuitRvOenvanuitdeEuropeseUnie,watdaarmogelijkisquasteun.Zekerindelifesciencesisdaarveelgeldbeschikbaarvoorontwikkeling.”

Polyganics(MKB organisatie -cure)

Nederlandheeftgoedeinitiatievenzoalshetinnovatiekredietensubsidies.Datisietsmoois.


44

UitdegesprekkenmetVC’senadviseursblijktdatookzijhierveelmeetemakenhebbenenerpositiefoverzijn,zoalsuittabel14blijkt.

Tabel14uitsprakenoverderolvanoverheidssubsidiesenbelastingmaatregelenEnkeleVC’sgevenaannietoveralaanmeetedoen“Allesubsidiesdieindebeauty-contesthoek zittenheb ik niet veelmee.Ophetmomentdat je vandieHorizon2020 regelingenhebtdatjevooreenbepaaldedatumietsmoetinleverenendanpasmaandenlaterweetofjeietskrijgt,daarkunnenwijnietmeerekenen.Erisaltijdeenkansdatjehetnietkrijgtdusjemoethetwelvoorzien.Wat ikprettigvindzijn regelingenwaarbij jeweetals ikditdoedankrijgikdatennietindiecontestsmoetzitten.”Op het gebied van innovatiesubsidies wordt aangegeven dat “er zijn ook gewoon geenNederlandsepotjesmeervoorbedrijven.Er iswelgeldvooracademia (..)ofacademischespin-offs”en“Nederlandsgeld isernauwelijks,allepottenzijneigenlijkovergeheveldnaarEuropadus iedereeninEuropamoetookbijEuropalangs,daardoorzijndekansennuookechtmaareenpaarprocentdat je iets kuntkrijgenwant iedereen schrijft zichgekopdiedingen.Hetisechthopeloos.”Dit sluit aan bij de ervaringen van PNO Consultants die uitleggen dat de grootstegeldstromenuitEuropakomen:“Nu (iser)het8ekaderprogramma,van2013-2020,heetHorizon2020,daarzit80miljardin.Dusjezietdatdehoeveelheidgeldtoeneemt,maardeEuropeseUnieisookgrotergeworden.Wezijnindieperiodevan15naar25landengegaanen je ziet de slaagkansen die voorheen rond de 15-20% lagen zie je nu tussen de 5-10%schommelen.Voorsommigeregelingen2-3-%.”Daarnaast worden subsidies vooral toegekend aan samenwerkingsverbanden: “En nuproberenwehetaltijd inconsortia tedoenenookalle financieringsstromen inNederlandzijn consortia gericht.Bijna in alle subsidieregelingen staatnudat jemet2MKB’ersmoetdoenofmeteenuniversiteit,hetisaltijdingezamenlijkheid.Daarzitnatuurlijkachterdatjedanverderkuntkomenomdatjebeideninvesteert,kennisinbrengt.“

Naamorganisatie Uitsprakenoverderolvanoverheidssubsidiesenbelastingmaatregelen

BLSF(VC) “Wat een hele belangrijke regeling nog steeds is voor ons soort bedrijven, is deinnovatiekrediet(..)hetiseenheelbelangrijkinstrumentvooronssoortbedrijven.”

AglaiaBiomedicalVentures(VC)

Subsidie-enoverheidsmaatregelenzijnpositief,maarhetisbelangrijkdatereenplanis.Menzietsubsidieswelvaakals“gratisgeld”maarhetkosttijdentijdisookgeld.

HealthInnovations(VC)

“We zijn gedeeltelijk gefund door de overheid met een seed regeling, dus daarmerkenwehetaan.WBSOiseenmooieregelingeninnovatiekredietwerktookheelgoed.”


“Wat eigenlijk de trend is, is dat je enerzijds ziet dat Nederland beweegt naarbelastingmaatregelenperjaarenkredietenenveelmindersubsidies.”“Datdieprojectenveelgroter zijnenpottenvanEuropeesgeldveelgroter zijndannationaalgeld.”


45

DitwordtonderkenddoorPNOConsultants:“Hetgrosvandegroteresubsidiepottengaataltijdoversamenwerkingen.”Tijdens enkele gesprekken kwam naar voren dat organisaties voor eensamenwerkingsparadox kunnen komen te staan: “De overheid stuurt op zoveel mogelijksamenwerkingen via subsidies en maatregelen, maar zeker in de vroege fase moetenorganisaties gericht zijn op de ontwikkeling en hele specifieke samenwerkingen.Samenwerkingenmoetentothepointzijnendevoordelenmoetenduidelijkzijn.”Op het gebied van intellectuele eigendommen (IP) bracht Chairman naar voren datNederlandhetqua innovatieenstartupklimaatgoeddoet,maar“waarNederlandwelwatvankanlerenishetkoesterenvandeeigeninnovatieinplaatsvanhetverkopenervan.IndeVSzijnIPvraagstukkenduidelijkergeregeldenzijndeeconomischevoorwaardenduidelijker.IndeVSbetalenzeookbetervoorinnovatie,vandaarzijneraanNASDAQgenoteerd.IndeVSwordtookgeldterugverdiendvooruniversiteiten.”Dit sloot aan bij de informatie van IP Valuators waaruit blijkt dat bijvoorbeeld devoorwaardenwaaronder IP ter beschikkingwordt gesteld door universiteiten sterk uiteenkunnenlopen.Ditkanweergrotegevolgenhebbenvoordefinanciering“AlsjejeIPnietopordehebtdankrijg jede financieringniet rond.” IPstaatsamenwerkingeneveneens indeweg:“Endanmerkjedathuntechnologiemeteenpatentisbeschermd.Endaarzitookdewaarde.VC’swillennatuurlijkdatalszeergensininvesterendatdepatentsituatie,datdeeigendomssituatie,bijhetbedrijfzit.Daarzijnzedusheelergvoorzichtiginomdattedelenmetanderen.”Dit sluit aan bij een opmerking van een startup “Vaak werken we ook samen metconcurrentenindieconsortia,maarerzittenanderepartijenbijdieookheelgehaaidzijnenookgraagIPwillenfilen.Duswegaandaarnietonzebesteideeëningooien.”Hieruitblijktdatorganisatiesdieanticiperenopeeninvesteringdoorderden,voorzichtigzijninhetdelenvaninformatiemetanderen.Ditsluitaanbijdequoteindevorigealinea.Tevensiserkritiekophetoverheidsbeleidrichtingstartups:“Jezietnuvaakdatdeoverheidondernemershelptmetsubsidiesenleningen,terwijlhetenigewaarondernemersechtmeegeholpenzijneenklantis.Vaakgeeftdeoverheidnietthuisalseenstartupietswilleverenaan de (semi)overheid. Er zou veel meer ruimte moeten zijn om een eerlijke prijs aanondernemers te betalen en ondertussen het product te gebruiken/proberen door deoverheid.Nuziejevaakdatdeoverheidmetdemondbelijdtdatstartupsgeholpenmoetenworden,maarzodrahetoverinkoopgaatwordtereentenderuitgeschreven,waarbijgeëistwordt dat de onderneming al jarenlang bestaat, meerdere klanten heeft en inmeerderelandenactiefis.Dansluitjedestartupsjuistweeruit.”


46

De arbeidsmarkt als onderdeel van het overheidsbeleid kwam beperkt naar voren. Eenorganisatie in het noorden des lands gaf aan niet in het meest flamboyante deel vanNederlandtezittenendathetmoeilijkerom internationalemensenaantetrekkendan inbijvoorbeeldAmsterdam.

Investeringsklimaat

Hetontwikkelen vaneen geneesmiddel varieert in kosten van100miljoeneuro totwel 1miljard euro, mede omdat de slagingskans beperkt is en veel projecten moeten wordengestartomerééntezienslagen(TopteamLSH,2014).

In de grafieken 1 en 2 staat weergegeven wat de huidige financieringsvormen zijn vandeelnemende startups en deelnemende gevestigde organisaties. Er is overwegend sprakevanmeerdere financieringsvormen per organisatie. Uit de grafieken is af te lezen dat detraditionele bankensector geen partner is voor de startups, en slechts beperkt voor degevestigde organisaties. De geïnterviewde startups financieren voornamelijk metinvesteringsgelden, aandelenuitgifte of converteerbare leningen. Bij de gevestigdeorganisatiesneemtditafengroeithetaandeeleigenmiddelen.

Grafieken1en2financieringsvormenvandeelnemendestartupsendeelnemendegevestigdeorganisaties

Tradizonelebanken17%

VC/seed/PE33%Aandelen-

uitgi{e/converteer-barelening

17%

Eigenmiddelen

33%

Financieringsvormengeves`gde

organisa`esLSH

Tradizonelebanken0%

VC/seed/PE50%

Aandelen-uitgi{e/

converteer-barelening

33%

Eigenmiddelen

14%

FinancieringsvormenstartupsLSH


47

Indegesprekkenkomtnaarvorendatdesectoreen“grotegeldhonger”heeft,organisaties“van financieringsrondenaar financieringsronde lopen”en“continuaanhethannesen zijnmet toekomstige beloftes”.Het topsectorplan schrijft hierover het volgende: “vooral voorstartende enMKB bedrijven een uitdaging om voldoende kapitaal te vinden om door tegroeientotenvoorbijheteersteklinischbewijsvanhuninnovaties”(TopteamLSH,2014).

Deze kapitaalbehoefte verschilt per ontwikkelingsfase en deelsector maar kent eenprogressiefkarakter,zoalsfiguur5aantoonde.OverdeeerstefasezegtHollandBIO(2016):“Datonderzoekstaatnogzovervandemarktofdepatiëntaf,datalleendeoverheidofeennon-profit organisatie het kan en wil financieren. Het risico dat er op de korte ofmiddellangetermijnnietsuitkomtisdomwegtegrootvoorprivateinvesteerders.”Wanneereen concept preklinisch is bewezen en overgaat naar de vroege klinische fase, dan krijgtprivaatgelddeoverhand,deseed-fase(HollandBIO,2016).Vooralvoordefasewaarinvoorheteerstopmensenwordt getest, is hetdoorde relatiefhogekostenen risico’smoeilijkfinanciering te vinden (Topteam LSH, 2014). Een VC zegt hierover: “Er is eigenlijk inNederland te weinig geld voor de volgende fase.” Hierdoor kiezen startups met eensuccesvolle eerste fase voor overnamesdoor (internationale) farmaceutischeorganisaties:“Demeestemensengaanvoorcashenenklaar.”

UitdegesprekkenblijktdatookdeVC’senhetadviesbureau,beidepartijendieinvestereninurenengeld,vooraldaarindesamenwerkingmetdestartupsopzoeken.Hetbetreftnietpuur een financiële investering, maar ze wensen actief te participeren om tot een goedresultaattekomen.Hieroverzeggendezepartijenhetvolgende(tabel15):

Tabel15uitsprakenvanVC’soverdesamenwerkingmetpartijenwaarinzeinvesterenOokgevenVC’saandatzekijkennaar“schaalbaarheidendezogenaamdehockeystick,wantwewillennatuurlijkwelinvestereninietsmetgroeipotentie”.

Naamorganisatie Uitspraken investerende partijen over samenwerkingen met organisaties in hun

portfolio


“Maarmetnamevoor startups zijnwijopurenniet tebetalen, zehebbenhetgeldniet.Dusdanzittenweechtalseenpartnerineenproject,weinvesterenonzeuren.Maaralshetslaagt,danpakkenweeenbehoorlijkpercentage.”

BLSF(VC)

“Wijzittenerdikin.Wezijnactieveaandeelhouderenalshetverderkomtzittenweerookalscommissarisbij.”


“Wij krijgen 150 proposities per jaar langs en dat leidt uiteindelijk tot 2-3investeringen. Ondernemers hebben meer nodig dan geld, dat proberen we tebieden.Jemoetnietopdestoelvandeondernemingwillenzitten,maarwehebbeneengrootnetwerkenveelervaringmetondernemingen indezelfde fase.Denkaan(ondersteuninginred.)certificering,vergoedingstrajecten,productie,ontwerp,etc.”


48

TijdenséénvandeinterviewsmeteenVCwaserechterookeenandergeluid“InNederlandiservoldoendegeldvoorbiotech.”Uithetgesprekbleekdathetverkrijgenwellichtniet“zomakkelijk”gaat,maardatdegeldenerzijnendaterzelfsdoorteweinigaanwasuitgewekenwordt naar het buitenland. Ook een fonds dat zich richt opmedtech gaf aan ook in hetbuitenland te zoeken naar potentiële organisaties om in te investeren. De redenen zijntweeledig.Allereerstwordt aangegevendatdeechte vernieuwendeaanwasbeperkt is ententweededienterbetertewordennagedachtoverdecase.Endecaseis“decombinatievantechnologie,beschermingvanIP,delooptijd,derisico’s,deconcurrenten,demarktenhetmanagement.Datlaatsteheefteennietteonderschattenaandeel.ErzijninNederlandweinigechtegoedebiotechmanagers.”

Netwerken

In het topsectorplanwordt eenberoep gedaanop regionale ontwikkelingsmaatschappijenomte investeren indeLSHsector.Gezienhetaantal regio’smetLSHalsspeerpuntzijnerkansenvoordehelesectorvoor financiering, ruimtelijkeontwikkelingendearbeidsmarkt,maardesectorspecifiekeexpertisebij lokaleoverhedenenontwikkelingsmaatschappijen isnognietaltijdvoldoende(TopteamLSH,2014).

Zoalsreedseerderisvermeld,werkenvooraldepartijenuitdecaredeelsectormetdeketensamen.OokStartupA,actiefinhetcuredeelgebied,heefteenduurzamesamenwerkingtenbehoevevaninnovatiemeteenleverancier.In dit onderzoek zijn twee verbindende partijen gesproken over hun rol ininnovatiesystemenendeinvloeddiezijhebbenopsamenwerkingenindeLSHsector.Beide organisaties geven aan gericht te zijn op het bij elkaar brengen van partijen uit demarkt teneinde samenwerkingen en innovatie te creëren. Ze verschillen onderling indoelstellingen:ROM’shebbendeopdrachtomdeeconomievaneenprovincieteversterkenenVNO-NCWbehartigtdebelangenvanwerkgevers.ROM’shebbenmeestalookeeneigenVC fondswaarmee ze investeren in onder andere startups. In tabel 16 staan de rollen ineigenbewoordingenweergegeven.


49

Tabel16netwerkenenhunrolbinneninnovatiesystemeneninvloedopsamenwerkingenTijdensdegesprekkenmetdedeelnemendeorganisatiesisergesprokenovernetwerkenenverbindendepartijenenoverdeinvloeddiezijvandezepartijenervaren. Intabel17staatweergegevendatmenoverwegendpositiefis,maardatdemeningendaarentegenverdeeldzijnoverdeindelingenwerkwijzevandezepartijen.

Naam

organisatie

Rolbinneninnovatiesystemeneninvloedopsamenwerkingen


Hetisdeeconomische,regionaleontwikkelingsmaatschappij(ROM)welkdeopdrachtheefthet innovatieve vermogen van Zuid-Holland ontsluiten en verder brengen en daarmeedeeconomieteversterken.MinisterievanEconomischeZakenisaandeelhouder.Heefteenventurecapitalfondsvoorstartupsenstimulerenforeigninvestments.Het doel is hetbij elkaar brengen van partijen die samen gaan investeren in eennieuweontwikkeling.“signaleren,verkennen,aanjagenenrealiseren”endatje“samennietsnellerbentmaarwelverderkomtalsjegezamenlijkdingenkanontwikkelen,datjequarisicomeerkuntspreidenmaardusookmeerrisicokuntnemendanalsjedatnietzoudoen”.Kentzusterorganisatiesinandereprovinciesenzijnbijnalandelijkdekkend.

VNO-NCW(werkgeversorganisatie)

DeafdelingZorgpowervanVNO-NCWbrengthetbedrijfslevenendezorgsectorsamen.DezorgsectorisdegrootstewerkgeverinRotterdamenhetzijn2verschillendewereldenenzijbrengendezewereldensamen.“Netwerkenisbelangrijk,ookvoordezorg.VNO-NCWiservanovertuigddatdezorgsectormoet gaan samenwerken en het verbinden met andere partijen moet normaal worden.Netwerkenwordtvoorhunoverleven.Daarnaastisbewezendatondernemerschapleidttotinnovatie.”“VNOisechtmeervanhetfaciliterenenorganiserenvanevents.”“Het bedrijfsleven is velemalen beter in staat om out of the box te denken dan de zorg.DaaromwilVNO-NCWdezesamenwerkingenfaciliteren.OokopeengrotereschaalmetECEenSMO.”


50

Tabel17verbindendepartijenenhunrolinsamenwerkingenUitdegesprekkenkomtwederomnaarvorendaterwordtsamengewerktinconsortiawant“(..)allefinancieringsstromeninNederlandzijnconsortiagericht.”In het verleden was dit anders “Want je hebt natuurlijk een hele tijd in de jaren ‘90 enmisschien wel 2000 gehad dat we ketens gingen integreren, dat kun je ook “samen”noemen.Datiseenanderesoortdynamiek(..)ineenketenaanpakkunjeeerderzienwaardeknelpunten,dewinstofdeversnellingzit,maarhetisnogsteedsheellineair.Datandereisdynamischereningewikkelder.”QuasamenwerkingenindeLSHdieertotzoverconcreetuitvoortzijngekomen,bleekdateentekortaanopvolgingenandereprioriteitenvandepartijendiesamengebrachtwordendeoorzaakzijnvanbeperktesuccessen.Hierbijspeeltdelangeontwikkeltijdvanproducteneengroterol.Samenwerkingenhebbennietaltijddeprioriteitindiefase.Eenstartuplegdeals volgt uitwaaromhij somswelmeedoet “Wehebbenweermeegedaanwantwe gaanweergeldkrijgen.”

Naamorganisatie Relatie met het

netwerk

Uitsprakenoverrelatiesmetnetwerken


ROM’s “BOM/OostNVhebikcontactmeegehad.Dusdaargaanwemee praten en zeker een partij diewemeenemen alswe op zoek gaan naar VC. Het is geen partij die alleeninvesteert,zedoenmeemetechteVCfirms.”

Omnigen(startup)

Innovationhub(ECE)ROM’s (in hetverleden)

“Ikhebzelfeenwatambivalenteverhoudingmetregionaleontwikkelingsmaatschappijen.”


ROMalsinvesteerder “Ookditinitiatiefisgoed,maarNederlandiszokleinenerzijnzoveelregionalepartijen.”


Eigennetwerk “Nee,daar(verbindendepartijenred.)werkenwenietmeesamen. Als wij al dingen bij elkaar proberen te brengendoenwedatvanuitonseigennetwerk.”

BLSF(VC)

ROM’s “Ikdenkdatzedaarbestweleengoedepositieverolspelenvoorhetklimaatendatgoeddoen.”


EigennetwerkZiekenhuizen(keten)Kennisnetwerken

“Als je wil dat er innovatie komtmoet je dat wel durvenfaciliteren.”


51

ErkwamindegesprekkenuitverschillendehoekenookkritiekopderolvanROM’s:

“Zehebbeneigenlijkhetmandaatvanuitdeoverheidomrisicokapitaalaantegaan,maarindepraktijkisdatlastig.Zekiezenvoorveilig.”“Ik weet van veel ondernemers, het is een doorn in het oog als je kijkt naar het jaarevent van deregionale ontwikkelingsmaatschappij, dat was op een locatie met een enorm event, wat in de100.000’en euro’s heeft gekost terwijl er waarschijnlijk ondernemers zijn die het niet voor elkaarkrijgen.”“Ze (regionale ontwikkelingsmaatschappijen red.) mee willen investerenmet die grotere broers enzussen en dat ze dan het regionale ontwikkelingsaspectmisschienwel eens een beetje uit het oogverliezen.”“Deoverheidheefteenbepaaldbeeldhoeondernemingenwerkenendenken,datziejeookterugbijdeROM’s.Hierdoorzijnzeveelbezigmetvinkjeszettenencherrypicking,waardoorhetmisgaatalshetmoeilijkwordt.Ditterwijlondernemersjuisthulpinmoeilijketijdennodighebben.”

Tijdens de gesprekken bleek ook dat er een behoefte is om nationaler in plaats vanregionaler te denken “Men zou eigenlijk niet eens alleen nationaal, maargrensoverschrijdendmoetenkijken,bijvoorbeelddoorbijontwikkelingen inNijmegen,ooknaar Duitsland kijken en daar gebiedenmee te nemen” en “We denken in Nederland teklein.”Nederlandwordtnuvertegenwoordigddooreenregioofprovincieopeenbeurs inChina. Nederland zou nationaler of zelfs internationalermoeten denken, bleek tijdens deinterviews.

Opkomendeinformatie

InmeerderegesprekkenwerddewensuitgesprokendathetgoedzouzijnvoordesectoralsdetechnologieinNederlandzoublijven.Ditzouconflicterendkunnenzijnmetdebelangenvan investeringsmaatschappijen en startups die een exit primair zouden willen realiserenmetgroteorganisaties,welkevoornamelijk inhetbuitenlandzitten.Erwordt inNederlandkennisengeldindetechnologiegestoptomhetvervolgensteverkopenaanhetbuitenland.Voordesector inNederlandzouhetgoedzijndaterkleineorganisatieszoudenuitgroeientotgroteorganisaties.Daarnaast is uit de gesprekken gebleken dat tijdens het ontwikkelingsproces,samenwerkingennietaltijddeprioriteithebbenofopportuunzijn,maardatdegeldstroomvanuitdeoverheidwelsterkopsamenwerkingenisgericht.


52

6.Discussieenconclusies

Uitdeliteratuurblijktdatsamenwerkingenbijdragenaaninnovatieenduurzamegroei(o.a.Freeman,1995;Doz&Hamel,1998;Furmanetal.,2002;Pisano&Verganti,2008).MetditonderzoekwordtaangetoonddatdituitgangspuntherkenbaarisbinnendeLSHsector,maardat typen samenwerkingen kunnen verschillen per levensfase en deelgebied. De sector isbijzonder vanwege haar lange en zeer kapitaalintensieve ontwikkeltijd voor nieuweproductenenditkentgevolgenvoorderolvansamenwerkingen.Zozijnstartupsindecuredeelsector in de ontwikkelingsfase vooral gebaat bij universitaire samenwerkingen.SamenwerkingentussenstartupsenMKBorganisatiesindeLSHsectorzijninditonderzoeknauwelijksherkend.Primaire redenhiervoor indecuredeelsector lijkt te zijndat startupsdoordegrotekapitaalbehoefte,voorhetbereikenvaneenMKBstatus,wordengedwongenomtekiezenvoorfinanciëlesamenwerkingenofovernames.Erzijndesalnietteminsignalendatditperdeelgebied indeLSHsectorkanverschillen.Daarwaardeproductontwikkelingkorterisendekapitaalbehoeftekleineris,kunneneerdersamenwerkingenontstaan.Ditlijktondermeer indecuredeelsectorhetgeval.De invloedvan innovatiesystemen lijktvooralgroottijdensdeproductontwikkelingsfaseenisbepalendvoordekeuzevoorenvormenvansamenwerkingen in de LSH sector. De kapitaalbehoefte waarin door publieke en privatefinanciëlepartijenwordtvoorzien,isleidend.DegrootstecontributievanditonderzoekishetinzichtdatMKBorganisatiesenstartupsinkapitaalintensieve sectoren, zoals de LSH sector, ondanks positieve beïnvloeding vaninnovatiesystemen, geen passende samenwerkingspartners voor elkaar zijn. Voor dezesectorenblijftdevraagrelevanthoebestaandeMKBorganisatiesinnoveren.

Samenwerkingentussenorganisaties

Dedeelnemendeorganisatieshebbenvelesamenwerkingen,hetgeenblijktuittabel6.Alleorganisatieshebbensamenwerkingenmetpartijeninhetnetwerk,waarbijsamenwerkingenten behoeve van productontwikkeling, marktbewerking of risicospreiding het meestvertegenwoordigdzijn.Dit ismetnamehetgevalinhetcaresegment.Organisatiesaandecure kanthebbendaarentegenmeer relatiesmetuniversiteitenenonderzoeksinstellingenenbenoemendattevensookalséénvandebelangrijkstesamenwerkingen.DitsluitaanbijdebevindingenvanNelson(1992)enChung(2002),datsamenwerkingenmetacademiaéénvandebelangrijkstefactorenzijnvoortechnologische innovatie.Deredendatorganisatiesaan de care kant deze samenwerkingen niet hebben lijkt gelegen in het verschil inproblematiekwaaruniversiteitenencareorganisatieszichoprichten.Daarnaastvaltopdatorganisaties in het cure segment meer samenwerkingen of relaties ten behoeve vanfinancieringhebben.Ditlijktdirecttemakentehebbenmetdeintensievekapitaalbehoefteendelangeontwikkelingstermijn,waardoorhetlangerduurtvoordatdeorganisatiezelfgeldgaatverdienen.


53

Externe subsidiering en financiers zijn daarbij een noodzaak en Auerswald & Branscomb(2003)schrijvenhieroverdatbijtechnologischeinnovatieiederefaseeigenfinancierskent.De bovenstaande empirische bevindingen sluiten aan bij Edquist (1997) enGalli& Teubal(1997), dat interacties en kennis- en geldstromingen een belangrijke rol spelen voororganisaties enmet name startups. Ook de bevindingen van Baum et al. (2000), waarbijstartups met name baat hebben bij verstandig gekozen verticale samenwerkingen metketenpartners, zoals leveranciers, en met universiteiten en overheidsorganisaties, zijnherkenbaarindebevindingenvanditonderzoek.Auerswald&Branscomb(2003)gevenaandat samenwerkingen het snelst ontstaan wanneer er sprake is van betrouwbareinschattingen van ontwikkelkosten en prestaties in geïdentificeerde marktsegmenten,binneneenredelijketermijn.Aandezevoorwaardenlijktdecuredeelsectorniettekunnenvoldoen, hetgeen zou kunnen verklaren waarom er veel institutionele samenwerkingengeïdentificeerdzijn.Propositie1:Daarwaardekapitaalbehoeftekleineris,deproductontwikkelingkorterisen

organisaties sneller zelfstandige omzet kunnen draaien, zullen eerder samenwerkingen

ontstaan.

De samenwerkingen in dit onderzoek hebben tot doel het gebruik kunnen maken vanelkaars resources zoals kennis, laboratoria, complementaire dienstverlening of financiën.Wanneer dit vertaald wordt naar de theorie, lijkt dit binnen het resource dependenceperspectief te passen. Het resource dependence perspectief ziet het benutten vanaanvullende middelen, welke intern gemist worden, als basis voor het aangaan vansamenwerkingen(Barringer&Harrison,2000).Geziendegrotekapitaalbehoefteomuberhaupt toteenmarktwaardigproduct te komen,zouditorganisatiesechtervooreenparadoxkunnenstellen.

EeninteressanteconclusieisdatzowelorganisatiesalsVC’sduidelijkwarenoverhetfeitdatsamenwerkingen niet altijd gunstig of wenselijk zijn, met name in deproductontwikkelingsfase. Uit de gesprekken bleek dat samenwerkingen kunnen afleiden,terwijldefocusopdeproductontwikkelingdientteliggen.Voortskunnensamenwerkingenleiden tot het op datmoment ongewenstweggeven vanwaarde. Timing en een duidelijkdoel lijken essentieel in de keuze voor een samenwerking. Uit de literatuur blijkt datsamenwerkingen een strategische, en geen economische, keuze zouden moeten zijn, endezebevindingsluitdaarbijaan(Doz&Hamel,1998;Barringer&Harrison,2000).Overhetongewenst weggeven van waarde schrijven Barringer & Harrisson (2000) dat “kleine enmatig rendabeleorganisaties zichbewustdienen te zijnvannadelenvansamenwerkingenzoals verlies van gepatenteerde informatie, aangezien de ruimte om fouten te makenbeperktis.”


54

DitsluitookaanbijdebevindingenvanBaumetal.(2000)waarbijgesteldwordtdatjongeorganisatieskritischmoetenzijnophetaantalendesoortsamenwerkingendiezeaangaan.Daarnaastblijktuitdeliteratuurdatsamenwerkingenmetconcurrentenineenvroegefasezeerschadelijkkunnenzijn(Baumetal.,2000).


Binnen de LSH sector heeft 84% van de organisaties minder dan 50 mensen in dienst(HollandBIO, 2016). Uit mijn onderzoek komen drie primaire redenen naar voren die dithoge aantal relatief kleine organisaties verklaren. Ten eerste hebben organisaties in dezesector,enmetnamedemedicijnontwikkeling,eenzeergrotekapitaalbehoefteennietalleorganisaties zullen slagenhierin tevoorzienendoor tegroeien.Ten tweedezullenweinigorganisaties zelfstandig de positie van middelgroot bedrijf bereiken. Startups met echteinnovaties zullen vanwege de kapitaalbehoefte tijdens de productontwikkeling voorparticipatie door investeringsmaatschappijen of grote branchegenotenmoeten kiezen.Uithet onderzoek blijkt dat dit verder wordt gestimuleerd door de volgende redenen: a) deactievezoektochtvan investeringsmaatschappijenengrote(internationale)farmaceutischeorganisaties naar goede cases en innovatie, b) de exit-gerichtheid van startups en c) hetgebrekaanmanagementervaringbijdestartup.Tenderdezegthetaantalwerknemersnietsover de ontwikkelingsfase of kapitaalbehoefte; om patenten te verkrijgen hoevenorganisatiesnietveelmedewerkerstehebben.ZoalsookuithetTopsectorplanLSH(2014)blijkt,looptNederlandvooropindeovergangvan“researchanddevelopment”naar“searchanddevelopment”,waarbijkleineorganisatiesalsaanjager van innovatie worden erkend. Dit sluit aan bij de bevindingen uit de literatuurwaarbij wordt gesteld dat kleine organisaties gezien worden als aanjagers van innovatie(Knight,2000;Zeng,Xie,&Tam,2010).Hetzullendenieuwe,kleineorganisatieszijndiemetdebaanbrekendeinnovatieszullenkomen(Weiblen&Chesbrough,2015).IndecaredeelsectorlijktdekansophetbehalenvaneenvolwassenMKB-status,waarbijdeorganisatiezelfstandiginkomstenkangenereren,hogerdanindecuresector.Deoorzakenhiervan lijkenwederommeerledig. Teneersteblijktdatdezegroepvooralbehoefteheeftaan samenwerkingen ten behoeve van productontwikkeling, markttoegang enrisicospreiding. In care is de productontwikkeling korter, de kapitaalbehoefte kleiner endaardoor is de omzetrealisatie sneller mogelijk. Samenwerkingen doen hier direct eenbijdrageaan.Tentweedelijkthettemakentehebbenmethetbusinessmodel.Daarwaarincure-oplossingenomzetvooralpatent-en licentiegedreven is, isdit indecare sectormeerin-enverkoopgericht.Ditmaaktdatderesultatenveelbeterdirectbeïnvloedbaarzijn.


55

In dit onderzoek zijn geen samenwerkingen tussen startups en MKB organisaties tenbehoevevaninnovatiegevonden.Zoalsuitdeliteratuurbleek,beschikkenMKBorganisatiesoverminderkapitaal,kennisenmogelijkhedentotrisicospreidingenzijnstartupskwetsbaarvoormislukkingof faillissement (Milesetal., 1999;VandeVrandeetal., 2009; Leeetal.,2012).Geziendegrotekapitaalbehoefte,hetlangeproductieprocesenhethogererisicodatinnovatie in de cure deelsector met zich meebrengt, lijkenMKB organisaties en startupsbinnendezedeelsectorniet de ideale samenwerkingspartners voor elkaar. Complicerendefactor hierbij is, dat de MKB groep relatief klein lijkt te zijn. De redenen hiervoor lijkendezelfdealsbovengenoemdetezijn.Met deze bevinding blijkt een volwaardige case study zoals voorzien niet haalbaar. Er isdaaromook naar de individuele organisaties binnen de LSH gekeken, in plaats van alleennaarcases.Opdezemanierkondesalniettemingezochtwordennaarhetantwoordopdecentralevraagvanditonderzoek.Tijdenspre-klinischonderzoek lijkt erweinig sprakevan samenwerkingen, andersdanvanacademische aard of teneinde subsidies te bemachtigen. In die fase lijkt de uitspraak“Olifantendoenhetmetolifantenenmuizendoenhetmetmuizen”vantoepassing.De startups en de grote organisaties zoeken elkaar (nog) niet op. Zodra de pre-klinischeonderzoeksfase voorbij is, lijken grote organisaties en startups elkaar op te zoeken,voornamelijknafase1,weliswaariedermeteenanderedrijfveer.InhetcaredeelvandesectorzoudenwelsamenwerkingenkunnenontstaantussenstartupsenMKBorganisaties,aangezienstartupssnellereigenomzetkunnengenereren.Ditheb ikechter niet vast kunnen stellen in het onderzoek. Dit zou in een vervolgonderzoek naderbekekenkunnenworden.

Propositie2:Inkapitaalintensievesectorenmetlangeproductontwikkelingstijdeniserin

mindere mate sprake van samenwerkingen tussen MKB organisaties en startups en in

groterematesprakevansamenwerkingentussengrootbedrijfenstartups.

Innovatiesystemen

Uit dit onderzoek blijkt dat de geïnterviewden vooral invloed ervaren van regionaleinnovatiesystemen.Ditwordtmetnameveroorzaaktdoorregionaleketenverbindingenmetbijvoorbeeldregionaleziekenhuizen,metuniversiteitenenhubsineenbepaalderegioisende roldie regionaleontwikkelingsmaatschappijen spelen.Dezebevindingen sluitenaanbijdebenoemdevoordelenvanRISdoorCooke(1996)enCookeetal.(1997).Opvallend is dat op de tweede plaats, na regionale innovatiesystemen, internationaleinvloedenbenoemdworden.Uithetonderzoekblijktdat internationalewetenschappelijkesamenwerkingenengeldstromenhierdebasisvanzijn.


56

Zo kennen medicijnontwikkeling en biotech ieder weer subdivisies en die specialismenblijkenwereldwijdverspreidtezijn.TevensblijkensubsidiesopEuropeesniveauuitgegeventewordenenontvangensommigeorganisatiesookbeurzenenbijdragenuit landenalsdeVerenigdeStaten.DatsluitbijwatBreschi&Malerba(1997)hieroverschrijven,namelijkdathoe onafhankelijker en wetenschappelijk vernieuwender kennis is, hoe minder belangrijkruimtelijke nabijheid is in het overdragen van deze kennis. Binnen innovatieve processenheeft kennisdeling dan ook vaker een internationaal ofmondiaal karakter. Galli & Teubal(1997) voegen hieraan toe dat door deze internationale wetenschappelijkesamenwerkingen,innovatiesystemenopenerworden.

Propositie 3: Onafhankelijke en wetenschappelijk vernieuwende kennis (binnen de LSH

sector) ondervindt de meeste invloed van internationale innovatiesystemen om deze

kennisteontwikkelen,verspreidenenbenutten.

Academia

Samenwerkingen met universiteiten en onderzoeksinstellingen blijken inderdaad eenconditiosinequanontezijnvoororganisatiesindecuredeelsector.Desamenwerkingenoponderzoekendeklinischetrialszijndaarinvangrootbelangvoordeproductontwikkeling.Opvallend indezesamenwerkingen isderolvandetechnologytransferoffices (TTO’s).Deonderlingeverschillenvaninzichteninuitgangspuntentussenuniversiteitenenorganisatiesom tot nieuwe economische activiteiten te komen zijn groot, hetgeen aansluit bij debevindingenvanBruneeletal. (2010).DebehoeftevanuitorganisatiesenVC’sblijktgrootomtotefficiënterbeleidtekomendat interessantenduidelijk isvoorallebetrokkenenenwaardoor er door alle partijen uniform gehandeld kanworden. Dit sluit aan bij Hayter &Feeney(2016)waarbijuniversiteitenproactieverenprofessioneleromdienentegaanmetkennisdeling.Overdewijzewaaropditkanwordeningevuld,verschillendemeningen.Hetisdanookinteressantomvervolgonderzoektedoennaardemogelijkhedenhiervan.Hiervoorzullenallebelangenvanpubliekeenprivatepartijenbijeengebrachtmoetenworden.Hetbelangvanuniversiteitenenonderzoeksinstellingenophetcuredeelvandesectorlijktvasttestaan.Universiteitenenonderzoeksinstellingenzijnvoororganisaties indezedeelsectordebelangrijkstesamenwerkingspartners,metnametijdensdeproductontwikkeling.Metdecare deelsector lijkt er sprake vanbeperkte aansluiting.Het zou van toegevoegdewaardezijn om vervolgonderzoek te doen naar de kansen en mogelijkheden die dezesamenwerkingen kunnenbiedenop specifieke zorgvraagstukkendie binnende LSH sectorspelen.


57

Overheidsbeleid

Opvallend zijn de duidelijke verschillen tussen de cure en de care deelsectoren, waarbijvooral organisaties in de cure deelsector er gebruik van lijken te maken, voornamelijkstartups. Dit sluit aan bij de bevindingen van Hall (2002) die stelt dat dezeoverheidsmaatregelenjuistvoornieuwetoetredersenstartupsvangrootbelangzijnomdatzijmoeitehebbenmethetfinancierenvaninnovaties.Uit de gesprekken blijkt dat er enerzijds subsidies en stimuleringsmaatregelen zijn teherkennen,waariedereorganisatiedieaandeeisenvoldoet,voorinaanmerkingkomt.Enanderzijdszijnerregelingenwaarorganisatieszichvoor inmoetenschrijvenenwaarbijdebeste ideeën de gelden krijgen toegekend. Uit het onderzoek komt naar voren datorganisatieszowelregelingenvandeNederlandseoverheidgebruikenzoalsdeWBSO,maarzichookopEuropeesniveauinschrijvenvoorbijvoorbeelddeHorizon2020programma’sentevensgebruikmakenvaninnovatiepotteninonderanderedeVerenigdeStaten.Metnamebijtoekenningenopbasisvaninschrijvingblijkenorganisatiesvaakdehelftzelftemoetenfourneren.Startupshebbendezegeldenmeestalnietwaardoorzeopzoekmoetennaarprivaatgeld.Hiermeelijktdeoverheidmeetewerkenaandekapitaalbehoefteenhetontstaanvandezogenaamde“lappendeken”aaninvesteringenengelden.Propositie4:HetoverheidsbeleidopnationaalenEuropeesniveau indetoekenningvan

innovatiegelden,dragenbijaandekapitaalbehoeftevankleineenstartendeorganisaties

(indeLSHsector).

Tevens blijkt uit mijn onderzoek dat subsidies en onderzoeksgelden eerder wordentoegekendwanneerdeinschrijvingdooreenzodiversmogelijkconsortiumwordtgedaan.Ditbetrofnieuwe,opkomendeinformatievoorhetonderzoek.Uitdegesprekkenbleekdatditvoortkomtuitdevisievandeoverheiddatorganisatiessamenverderkomendanalleenendatdeoverheidopdezewijzeeenbredereinvesteringkunnendoen.Consortiabestaanuit een groeporganisaties die samen eennieuweentiteit oprichten ten behoeve van eennieuwdoelen zijn vooral gerichtoppre-concurrentiëleR&D (Barringer&Harrison,2000).Uitdegesprekkenkwamnaarvorendatconsortiakruisverbandenkennentussenacademiaen bedrijfsleven,maar ook tussen landen en regio’s. Het blijkt uit de gesprekken dat eengrotere diversiteit aan partijen bijdraagt aan de gunningskansen. Zoals echter ook in degesprekkenwerdgesuggereerdzouditookkunnenbijdragenaansamenwerkingenmetalsdoel gelden te ontvangen en niet zozeer om het door het consortium beoogde doel tebereiken.Tevenszijnconsortiumledenbuitenhetconsortiumookconcurrenten(Barringer&Harrison, 2000), hetgeen zeker voor startups IP-gevoelige kennisdeling beperkt. Wellichtsteltdekeuzevoorditbeleidorganisatiesvooreenparadox:zemoetensamenwerkenomaangeldtekomenkunnenindesamenwerkingnietmaximaalkennisdeleninverbandmetIPbeschermingenproductontwikkeling.


58

Omtebepalenofditwerkelijkzo iszouvervolgonderzoeknodigzijnnaarhetbestaanvandezeparadoxwaarbij teneerstenadergekekenzoukunnenwordennaardevoorwaardenen uitgangspunten van ingeschreven consortia in de LSH sector en ten tweede naar deactiviteitenbinnenenderesultatenvandezeconsortia.Concluderend kan gesteldworden dat overheidsmaatregelen en subsidies een belangrijkerol spelen, met name in de cure deelsector en voor startups waarvoor dit essentiëleonderdelenzijnvanhun“financiële lappendeken”.DezebevindinguitmijnonderzoeksluitdaarmeenietaanopdebevindingenvanEdquist&Johnson(1997)enSmith(1997)waarbijzijstellendatdezevormvanstimuleringeenpositieveimpactheeftopR&Dontwikkelingeneninnovatie,maarslechtsbeperkteimpactheeftvoorjongeorganisatiesenstartups.Propositie 5: Overheidsmaatregelen en subsidies hebben een positieve impact op R&D

ontwikkelingeneninnovatievoorstartups.

Investeringsklimaat

Voldoende financiën lijkt de grootsteuitdaging vande sector. Indit onderzoek is datmetnamevoordecuredeelsectorzichtbaargeworden.Tijdensdegesprekkenkwameenaantalkeerde“valleyofdeath”naarvorenalsstruikelblok.Devalleyofdeath isdegapdieer istusseneenuitvindingendecommercialiseringervan.Indezegap(figuur7)rusteentekortaanstructuur,resourcesenexpertise(Markham,2002).

Figuur7visueleweergavevandevalleyofdeathvolgensMarkham(2002)Zoalseerderisbenoemd,isdezesectorbijzonderdoorhetgrotekapitaaldatnodigisinhetontwikkeltraject en geïnterviewden gaven ook aan een variëteit aan financiering tegebruiken.DitsluitaanbijdebevindingenvanAuerswald&Branscomb(2003).Geziendezecomplexiteit wordt deze valley of death geïdentificeerd als de financieringskloof diedoorgroeivanstartupsenMKBorganisatiesindewegstaat(HollandBIO,2016).


59

Deze financieringskloofontstaatbijdeovergangvanpublieknaarprivaatkapitaal,napre-klinischonderzoek(figuur5).De informatie uit de gesprekken wijst uit dat oplossingen met converteerbare leningen,beloftes en durfkapitaal voor startups realiteit zijn. Dit sluit aan bij de bevindingen vanGuerrieri&Tylecote(1997)enHall(2002)dieaangevendatnieuwetoetredersenstartupsvooralaangewezenzullenzijnopaandelenuitgifteenventurecapitalism.Tevenssluitendebevindingen van dit onderzoek aan bij Hall (2002)waarbij duidelijkwordt dat gevestiigdeorganisatiesvakerinterneentraditioneleinvesteringsmiddeleninzetten,zoalsweergegeveningrafieken1en2.Uit de gesprekken blijkt dat het verwerven van het juiste durfkapitaal van het grootstebelangisomdoortekunnenontwikkelenenniettestrandeninvroegeontwikkelingsfasen.DatdeoverheidinmiddelsookinvesteertindezeervroegefasesluitaanbijdebevindingenvanDimov&Murray(2008).Desectorerkentdeproblematiekrondomfinancieringengeeftaandathetaanscherpenenuitbreiden van de financieringsmix van subsidies, speciale instrumenten endurfinvesteerdersonontbeerlijkisomhetgapendegatvande“valleyofdeath”teverkleinenenminderdieptemaken(HollandBIO,2016).Opvallendeennieuwe inzichtenkomenechter van tweeventure capital fondsen.Hetenefonds,gerichtopmedtechgeeftaaninternationaaltemoetenscouten,aangeziendeaanwasindiefaseinNederlandtebeperktis.Hetanderefonds,gerichtopbiotech,geeftaandatergenoeg kapitaal is voor innovatieve ideeën. Interessant hierbij is datmenaangeeft dat ernietgenoegaandachtvanstartupsisvoorde“case”enhetmanagement.Markham(2002)schrijft hierover dat enthousiasme en geloof niet voldoende zijn. Uiteindelijk is er eenduidelijkebusinesscasenodigomeenprojecttelatenslageneninvesteerderstevinden.UiteraardkentdeLSHsectorhaareigencomplexiteit.Zospelenhaalbaarheid,afbreukrisico’senIPeigendommengroterollenindewaardebepalingvanideeënenonderzoeken.Hetlijktechtereenduidelijksignaalaanstartupsdatermogelijkhedenzijnomdevalleyofdeathteoverbruggen,mitsdetechnologie,decaseenhetmanagementervangoedzijn.Erzou vervolgonderzoek nodig zijn om tot een concreet stappenplan voor de LSH sector tekomen.Propositie6:ErisgenoegprivaatkapitaalinNederlandaanwezigvoororganisatiesomde

valleyofdeath teoverbruggen,mitsdebusiness case,het IPenhetmanagementervan

goedzijn.


60

Netwerken

Ketenverbindingen en –samenwerkingen ten behoeve van innovatie, risicospreiding enmarktbewerkingkomenherkenbaarnaarvorenuitdegesprekken,voorzoweldecurealsdecare deelgebieden.Ookoverbruggende instituties speleneen rol inhetbij elkaarbrengenvanmensenenkennis.DemeningenoverdeROM’szijnuiteenlopendendepartijenhebbenmoeitemetetfeitdatzeverschillenderollenspelenenmeerderebelangenhebben.DitsluitaanbijdebevindingenvanZengetal. (2010).Zij concludeerden inhetonderzoekdathetnetwerk en de samenwerking met overheidsinstellingen weinig impact heeft op hetinnovatievermogen van MKB organisaties, waar ook startups toe behoren. Deze groepondervindtmeer impact in het innovatieproces door het horizontale en verticale netwerkmet klanten en leveranciers (Zeng et al., 2010). Ik beveel vervolgonderzoek aan over demogelijkheden van vergroting van de toegevoegde waarde van ROM’s indien hun rol enbelangentransparanterzoudenzijn.Depositievemeningoverderegionaleontwikkelingenuitwisselingvankenniswordtdaarentegenbreedgedragen.Concluderend kan worden vastgesteld dat de invloed van innovatiesystemen, alsmedeelementendaarvan,vooralindeproductontwikkelingsfasehetgrootsttezijn.Figuur8geefthiereenvisueleweergavevan.

Figuur8visueleweergavevande invloedvandeelementenvan innovatiesystemenopdeverschillende fasenvanproductontwikkelingdeLSHsector


61

IdentificatievanhiatenininnovatiesystemenindeLSHsector

Zoals eerder omschreven, is de grootste bijdrage van innovatiesystemen dat het demogelijkheidbiedtomelemententeherkennenbinnenhetsysteemdieheelgoed,of juistminder goed functioneren. Dit maakt interventies en beleidsvorming ten behoeve vaninnovatieeffectieverenduurzamer(Edquist,1997;Furmanetal.,2002;Jacobsson&Bergek,2011). Zoals in de discussie hierboven reeds is geconcludeerd, spelen de elementen vaninnovatiesystemenvooralinhetontwikkelingsproceseengroterolbinnendeLSHsector.Uithetonderzoekbleekechterookdater“hiaten”bestaanindeaansluitingvanelementenuitinnovatiesystemen op het ontwikkelingsproces binnen de LSH sector. De volgendeverbeterpunten zijn daarbij in mijn onderzoek voren gekomen: A) een betere aansluitingtussenuniversiteitenenorganisatiestenbehoevevankennisoverdracht,B)meeraandachtvanstartupsvoorhunbusinesscaseomzosnellerinaanmerkingtekomenvoorfinancieringen C) de impact van ROM’s vergroten. Deze drie hiaten zijn grafisch met rode pijlen encorresponderendelettersweergegeveninfiguur9.

Figuur9hiatenbinnendeLSHsectorgebaseerdopdebevindingenvanditonderzoekUit dit onderzoek,maar ook uit publicaties van de KNAW,blijkt dat de aansluiting tussenNederlandseuniversiteitenenhetbedrijfslevennietgestroomlijndloopt(A).Ditonderzoekgeeftgeen sluitendantwoordopdevraagwathiereenmogelijkeoplossingvoorkan zijn.Echter,publicatieswijzenuitdatsamenwerkingentussenuniversiteitenenbedrijfsleven indeVerenigdeStaten indeLSHsectorsuccesvollerzijnentotmeer innovatie leidendan inEuropa.Allereerstheeftdittemakenmeteenverdergaandeintegratievanbasisonderzoekenklinischeontwikkelingenhetaanmoedigenvanverbindingentussenuniversiteiten,kleineorganisaties,grotefarmaceutischebedrijvenenpubliekeinstituties(Owen-Smith,Riccaboni,Pammolli,&Powell, 2002). Ten tweede kentNederland, in tegenstelling totdeVerenigdeStaten,geenwettelijkeplichttotoctrooierenvanonderzoeksresultaten.


62

DeBayh-Doleact verplichtoverheidsinstellingen,waaronderuniversiteiten,omna tegaanof hun bevindingen te commercialiseren zijn. In Nederland is dit vrijwillig en naar eigeninzicht van universiteiten en onderzoeksinstellingen (KNAW, 2014). Tenslotte is ruim 60%vandeNederlandseTTO’snahetjaar2000opgericht,hetgeenbetekentdatzenogrelatiefjongzijn.DeinvloedvanTTOprogramma’sopregionaleeconomischeontwikkelingenduurtgemiddeldtussende20en30jaar(KNAW,2014).Omdit“hiaat”optelossenendeinvloedvan TTO’s sneller te vergroten zal dan ook gekekenmoetenworden naar de eerste tweefactoren, te weten ene verdergaande integratie van basisonderzoek en klinischeontwikkeling,enhetaanmoedigenvanverbindingentussenacademiaenbedrijfsleven.DitzoubijvoorbeeldgerealiseerdkunnenwordendoorTTO’svanverschillendeuniversiteitentelatenkennisdelenensamenwerkenopoverlappendethema’s.TevenszoudenTTO’sgebaatkunnenzijnbijpraktischekennisenditkanbereiktwordendoorervarenprofessionalsuithetbedrijfslevenaantenemen.Dezeprofessionalskunnendanmeewerkenaanhetverdercommercialiserenvanonderzoeksresultaten.Daarwaar de literatuur en gesprekkenmet startups uitwezendat de kapitaalbehoefte enhetnietkunnen invullenvandezebehoeftedeprimaireuitdagingvoorstartupswas indeLSH sector, bleek er uit de gesprekken met enkele investeringsfondsen hettegenovergestelde (B). Kapitaal zou er genoeg zijn, maar startups zouden niet genoegaandachtaanhunbusinesscasebesteden.Dit laatstekwam inmeerderegesprekkennaarvoren. Auerswald & Branscomb (2003) geven hierover aan dat een uitvinding zonderbusinessmodelofsysteem,geenwaardekancreëren.Gegevenhethogerisicoindesectorwachtengeldschieters,ofhetnouVC’s,privateequitypartijenofandereinvesteerderszijn,lievereenbusinesscasevaneenontdekkingaf,danspeculatiefteinvesteren(Auerswald&Branscomb, 2003). Markham (2002) heeft een stappenplan ontwikkeld hoe nieuwetechnologieënenprojectendevalleyofdeathkunnenoverleven.Hetstappenplanluidtalsvolgt1)bepalingvandecommerciëlewaardevanhetonderzoek,2)deontdekkingalseenproduct zien, 3) de mogelijkheden van de ontdekking omzetten in een business case, 4)resourceszoekendienodigzijnomhetpotentieelvasttestellen,5)resourcesinzettenomrisicoteverlagen,6)verkrijgenvangoedkeuringvoordeofficiëleontwikkelingvanhetidee/product, 7) het project vertalen in criteria waarop het is goedgekeurd, 8) definitievegoedkeuring of afkeuring van het project en 9) ontwikkelen en lanceren van het product.Geziende langeproductontwikkelingstijdbinnende LSH ishetdenkbaardat verschillendestappen gedurende de productontwikkeling meermaals doorlopen dienen te worden.Begeleiding die startups hierbij zouden kunnen gebruiken zou bijvoorbeeld door ROM’s,universiteitenofinnovationhubsgegevenkunnenworden.


63

Uit dit onderzoek blijkt ook dat demeningen over de ROM’s verschillend zijn en dat hunverschillendebelangenvragenoproept(C).Huntoegevoegdewaarde inhetverbindenvanpartijen wordt duidelijk positief benoemd en zouden ze meer kunnen benutten. Deverschillentussenstartupseninvesteerderszijngroot.Startupsenwetenschapperszijnmetwetenschappelijke haalbaarheid en toetsing bezig, hetgeen tot nieuwe ontdekkingen eninnovatiekanleiden.Higgins&Rodriguez(2006)gevenaandatdezesectorafhankelijkisvansuccesvol onderzoek omdat ontdekkingen van nu de innovatie van later zal moetenfinancieren. Investeerders denken echter in marktmogelijkheden en winstkansen, maarzullendewetenschappersmoetenvertrouwenmetdewetenschappelijkekant.Vertrouweniseengrootgoed.Wanneerstartupseninvesteerderselkaarnietvolledigvertrouwen,danwordt de kloof tussen ontdekking en innovatie steeds dieper (Auerswald & Branscomb,2003).AangezienROM’spartijenbijelkaarbrengen inconsortiaomsamentewerken,zouhetcultiverenvanditvertrouwenvangrotetoegevoegdewaardezijnenbinnenhunrolalsverbindendepartijpassen.Daarnaastzoudenzij,zoalsreedshiervoorisvoorgesteld,eenrolkunnen spelen in het helpen van startups bij het bouwen aan hun business case eneventueelmatchenaaninvesteerders.Tijdens het onderzoek is ookmeerderemalen uitgesproken dat het voorNederland goedzouzijnalstechnologieënenorganisatiesindesectorinNederlandzoudenblijven.Naastdelouterpatriottische inslagvandezegedachte,zijnervoordelenhieraan.Startupsbeginnenvrijwelaltijdmeteen ideedatontstaatuitonderzoekdatgedaanwordtaanuniversiteitenen binnen bestaande organisaties. Regio’smet grotere organisaties die zich bezig houdenmet technologie en R&D faciliteiten van organisaties kennen meer startups en spin-offs(Auerswald & Branscomb, 2003). Auerswald & Branscomb (2003) stellen dat, om mettoekomstige technologieën bezig te zijn,men zowel het institutionele onderzoek over detoekomstnodigheeft,alsmarktkennisenoperationelekennisoverde toekomst.Hiervoorzijnsamenwerkingennodig.Indienkapitaal inderdaadbeschikbaar isenstartupsbetergeholpenkunnenwordeninhetuitwerkenvandebusinesscase,zoudendoorgroeiendeorganisaties inNederlandmogelijkmoetenzijn.Omditterealiserenzullendevierelementenuithetinnovatiesysteemmoetensamenwerken om deze kansen te realiseren zodat grotere, gevestigde (MKB) organisatiesontstaan. Dit zouweer kunnen leiden tot samenwerkingen en spin-offs hetgeen bijdraagtaaneconomischegroeiendeambitieomalslandwereldwijdeenuitblinkertezijnindeLSHtopsector.


64

Beperkingen

Ditonderzoek kentbeperkingen,waarvaneenaantalmogelijkheden tot vervolgonderzoekbieden. Ten eerste zijn in het onderzoek de grote verschillen tussen de care en curedeelgebieden binnen de LSH zichtbaar geworden. Deze verschillen zijn groot inproductontwikkeling,kapitaalbehoefteenfinancieringswijze.Ookdespecifiekegebiedendieonderdezetweedeelsectorenvallen,namelijkteneerstedebiotech, farmaengentechenten tweede (e-)health en medtech, kennen onderling grote verschillen. Hiermee dientgeneralisatie van de bevindingen binnen de sector voorzichtig gedaan te worden. Naderonderzoek is nodig om te bepalen welke gevolgen de verschillen hebben voorsamenwerkingenofdeinvloedvaninnovatiesystemen.Tentweedekentditonderzoekeenonevenredige vertegenwoordigding uit de biotech, waardoor het een zwaardere wegingheeft in de conclusies van dit onderzoek. Dit uit zich voornamelijk door de nadruk op degrotekapitaalbehoefteendelangeontwikkeltijd.Dezetweefactorenzijnwelvantoepassingop biotech en farma, maar in mindere mate van toepassing op medtech en e-healthoplossingen.Tenderdekanerindeanalysevanderesultatensprakezijnvanobserverbias,hetgeen ook impact heeft op de construct validiteit,ondanks het feit dat bevindingen uitgesprekken zijn getoetst bij de geïnterviewde. Dit onderzoek kent een groot en breedkarakter, bestaande uit constructen die ieder op zichzelf een grote complexiteit endiversiteit kennen. Ondanks het feit dat de het construct “innovatiesystemen” vanuit deliteratuur isontleed invierelementenendatdezezijntoegelicht indegesprekken,kanersprakezijnvanelementendienietzijnbesprokenenwelvanbelangzijn.Tenvierdeisinhetliteratuuronderzoekdeaannamegedaandatdeverschenenliteratuuroversamenwerkingentussen organisaties, evenredig van toepassing is voorMKBorganisaties. In deze literatuurstond niet aangemerkt voorwelke organisaties deze literatuur van toepassing is geweest,maardesalnietteminzoumetdezeaannamevoorbij kunnenzijngegaanaandespecifiekekenmerkenvanMKBorganisaties.Tenvijfdewordterinliteratuur,rapportenenpublicatiesgesprokenoverhetMKB,zonderspecifiektemakenwelksegmentvanMKBorganisatieshetbetreft. Aangezien dit onderzoek zich specifiek toespitst op de segmenten “startups” en“gevestigdMKB”,zoudit totdefinitie-vervuilingvanbegrippenuitde literatuur, rapportenen publicaties kunnen hebben geleid. De verschillen tussen de segmenten “ZZP’ers”,“gevestigd MKB” en “startups” zijn groot en om de zuiverheid van onderzoek encommunicatie te bevorderen zou ik aanbevelen dit in literatuur, rapporten en publicatiesnader te definiëren. Tenslotte dienen de bevindingen van dit onderzoek in het licht vanbovenstaande beperkingen te worden gezien. Dat geeft aanleiding tot het advies omzorgvuldigomtegaanmethetgeneraliserenvandeconclusiesuitditonderzoek.


65

Managementimplicaties

De theorie over innovatiesystemen ziet deze als losstaande systemen welke weliswaarvanuit verschillende perspectieven in elkaar kunnen overlopen, maar welke welidentificeerbaar zijn als systeem. Tijdens het onderzoek werd mij duidelijk datinnovatiesystemen, en de elementen ervan, niet los gezien kunnen worden vansamenwerkingen. Elementen uit innovatiesystemen zijn zelf samenwerkingspartners vanorganisaties.Innovatiesystemenkunnen,afhankelijkvandesector,inbepaaldefaseneengrotereinvloedhebbendaninanderefasen.Hetisgeenstatischgegeven,maareendynamischmechanismedat in bepaalde fasenmeer invloed heeft dan in andere fasen. Dit inzicht zoumet naderonderzoek bekeken kunnen worden en wellicht kunnen leiden tot betere onderlingeafstemming van (elementen van) systemen, waarvoor in het slotstuk van dit documentsuggestiesvoorzijngedaan.DitzoubijkunnendragenvandeambitiediedeNederlandseoverheidheeftuitgesprokenoverhaarTopsectoren.Uitditonderzoekblijktdatsamenwerkennietaltijdwenselijkofgunstigis.Indeliteratuurishierweinigoverbekend,maarbijdeoverwegingenomsamenwerkingenaantegaanofniet,dienterkritischgekekentewordenwatdezestrategischbeogen.


66

BibliografieAcs,Z.,Braunerhjelm,P.,Audretsch,D.,&Carlsson,B.(2008).Theknowledgespillovertheoryofentrepreneurship.SmallBusinessEconomics(32),15–30.Ahuja,G.(2000).CollaborationNetworks,StructuralHoles,andInnovation:ALongitudinalStudy.AdministrativeScienceQuarterly,45(3),425-455.Allocca,M.A.,&Kessler,E.H.(2006).InnovationSpeedinSmallandMedium-SizedEnterprises.CreativityandInnovationManagement,15(3),279-295.Anand,B.,&Khanna,T.(2000).DoFirmsCreateValue?TheCaseofAlliances.StrategicManagementJournal,21,295-315.Auerswald,P.,&Branscomb,L.(2003).ValleysofDeathandDarwinianSeas:FinancingtheInventiontoInnovationTransitionintheUnitedStates.JournalofTechnologyTransfer,28,227-239.Barringer,B.,&Harrison,J.(2000).WalkingaTightrope:CreatingValueThroughInterorganizationalRelationships.JournalofManagement,26(3),367-403.Baum,J.,Calabrese,T.,&Silverman,B.(2000).Don'tGoItAlone:AllianceNetworkCompositionandStartups'PerformanceinCanadianBiotechnology.StrategicManagementJournal,21(3),267-294.Borch,O.,&Arthur,M.(1995).StrategicNetworksAmongSmallFirms-ImplicationsforStrategyResearchMethodology.JournalofManagementStudies,32(4),419-441.Bougrain,F.,&Haudeville,B.(2002).Innovation,collaborationandSMEsinternalresearchcapacities.ResearchPolicy,31,735-747.Breschi,S.,&Malerba,F.(1997).SectoralInnovationSystems:TechnologicalRegimes,SchumpeterianDynamics,andSpatialBoundaries.InC.Edquist,&J.d.Mothe(Red.),SystemsofInnovation:OvezviewandBasicConcepts(pp.130-157).Routledge.Bruneel,J.,D'Este,P.,&Salter,A.(2010).Investigatingthefactorsthatdiminishthebarrierstouniversity–industrycollaboration.ResearchPolicy(39),858-868.Carlsson,B.,&Jacobsson,S.(1997).DiversityCreationandTechnologicalSystems:ATechnologyPolicyPerspective.InC.Edquist,&J.d.Mothe(Red.),SystemsofInnovationTechnologies,InstitutionsandOrganizations(Vol.Chapter12,pp.266-295).Routledge.Carlsson,B.,&Stankiewicz,R.(1991).Onthenature,functionandcompositionoftechnologicalsystems.JournalofEvolutionaryEconomics,1,93-118.Carlsson,B.,Jacobsson,S.,Holmen,M.,&Rickne,A.(2002).Innovationsystems:analyticalandmethodologicalissues.ResearchPolicy(31),233–245.


67

Chung,S.(2002).Buildinganationalinnovationsystemthroughregionalinnovationsystems.Technovation,22,485–491.Cooke,P.(1996).TheNewWaveofRegionalInnovationNetworks:Analysis,CharacteristicsandStrategy.SmallBusinessEconomics,8,159-171.Cooke,P.,GomezUranga,M.,&Etxebarria,G.(1997).Regionalinnovationsystems:Institutionalandorganisationaldimensions.ResearchPolicy(26),475-491.DiGregorio,D.,&Shane,S.(2003).Whydosomeuniversitiesgeneratemorestart-upsthanothers?.ResearchPolicy,32,209-227.DiMasi,J.,Hansen,R.,&Grabowski,R.(2003).Thepriceofinnovation:newestimatesofdrugdevelopmentcosts.JournalofHealthEconomics,22,151-185.Dimov,D.,&Murray,G.(2008).DeterminantsoftheIncidenceandScaleofSeedCapitalInvestmentsbyVentureCapitalFirms.SmallBusinessEconomics,30,127-152.Doz,Y.,&Hamel,G.(1998).AllianceAdvantage-TheArtofCreatingValuethroughPartnering.HarvardBusinessSchoolPress.Dyer,J.(1997).EffectiveInterfirmCollaboration:HowFirmsMinimizeTransactionCostsandMaximizeTransactionValue.StrategicManagementJournal,18(7),535-556.Dyer,J.H.,Kale,P.,&Singh,H.(2001).HowtoMakeStrategicAlliancesWork.MITSloanManagementReview,42(4),37-43.Easterby-Smith,M.,Thorpe,R.,&Jackson,P.(2015).Management&BusinessResearch.ThousandOaks,VerenigdeStaten:SAGEPublications.EDF.(2016).The2016StartupNationScoreboard-HowEuropeanUnionCountriesareImprovingPolicyFrameworksandDevelopingPowerfulEcosystemsforEntrepreneurs.EDF-EuropeanDigitalForum.Edquist,C.(1997).SystemsofInnovation:Technologies,InstitutionsandOrganizations.InJ.d.Mothe(Red.).Routledge.Edquist,C.,&Johnson,B.(1997).InstitutionsandOrganizationsinSystemsofInnovation.InC.Edquist,SystemsofInnovation-Technologies,InstitutionsandOrganizations(Vol.Chapter2,pp.41-63).Routledge.Ehrnberg,E.,&Jacobsson,S.(1997).TechnologicalDiscontinuitiesandIncumbents'Performance:AnAnalyticalFramework.InC.Edquist,&J.d.Mothe(Red.),SystemsofInnovation-Technologies,InstitutionsandOrganizations(Vol.Chapter14,pp.318-341).Routledge.Eisenhardt,K.(1989).BuildingTheoriesfromCaseStudyResearch.TheAcademyofManagementReview,14(4),532-550.


68

Eisenhardt,K.,&Graebner,M.(2007).TheoryBuildingfromCases:OpportunitiesandChallenges.TheAcademyofManagementJournal,50(1),25-32.Elo,S.,&Kyngas,H.(2008).Thequalitativecontentanalysisprocess.JournalofAdvancedNursing,62(1),107–115.Freeman,C.(1995).The'NationalSystemofInnovation'inhistoricalperspective.CambridgeJournalofEconomics(19),5-24.Fritsch,M.,&Schwirten,C.(1999).Enterprise-UniversityCo-operationandtheRoleofPublicResearchInstitutionsinRegionalInformationSystems.IndustryandInnovation,6(1),69-83.Furman,J.,Porter,M.,&Stern,S.(2002).Thedeterminantsofnationalinnovativecapacity.ResearchPolicy(31),899-933.Galli,R.,&Teubal,M.(1997).ParadigmaticShiftsinNationalInnovationSystems.InC.Edquist,&J.d.Mothe(Red.),SystemsofInnovation-Technologies,InstitutionsandOrganizations(Vol.Chapter15,pp.342-370).Routledge.Grant,R.,&Baden-Fuller,C.(2004).AKnowledgeAccessingTheoryofStrategicAlliances.JournalofManagementStudies,41(1),61-84.Guerrieri,P.,&Tylecote,A.(1997).InterindustryDifferencesinTechnicalChangeandNationalPatternsofTechnologicalAccumulation.InC.Edquist,&J.d.Mothe(Red.),SystemsofInnovation-Technologies,InstitutionsandOrganizations(Vol.Chapter5,pp.107-129).Routledge.Gulati,S.(1998).Alliancesandnetworks.StrategicManagementJournal(19),293-317.Hall,B.(2002).TheFinancingofResearchandDevelopment.OxfordReviewofEconomicPolicy,18(1).Hayter,C.,&Feeney,M.(2016).Determinantsofexternalpatentingbehavioramonguniversityscientists.ScienceandPublicPolicy,44,111-120.Higgins,M.,&Rodriguez,D.(2006).TheoutsourcingofR&Dthroughacquisitions�inthepharmaceuticalindustry.JournalofFinancialEconomics,80,351–383.HollandBIO.(2016).LifeSciences2030.Huberman,A.,&Miles,M.(1983).DrawingValidMeaningfromQualitativeData:SomeTechniquesofDataReductionandDisplay.QualityandQuantity,17,281-339.Huggins,R.,&Johnston,A.(2009).KnowledgeNetworksinanUncompetitiveRegion:SMEInnovationandGrowth.GrowthandChange,40(2),227-259.Ireland,R.,Hitt,M.,&Vaidyanath,D.(2002).AllianceManagementasaSourceofCompetitiveAdvantage.JournalofManagement,28(3),413-446.


69

Jacobsson,S.,&Bergek,A.(2011).Innovationsystemanalysesandsustainabilitytransitions:Contributionsandsuggestionsforresearch.EnvironmentalInnovationandSocietalTransitions,1,41-57.Johnson,A.(2001).FunctionsinInnovationSystemApproaches.ChalmersUniversityofTechnology,DepartmentofIndustrialDynamics,Göteborg.Kale,P.,&Singh,H.(2009).ManagingStrategicAlliances:WhatDoWeKnowNow,andWhereDoWeGofromHere?AcademyofManagementPerspectives,23,45-62.Kamp,H.(2017,January9).TheDutchStartupclimate.SiliconValley,VerenigdeStaten.KNAW.(2014).BenuttingvanOctrooienopResultatenvanWetenschappelijkOnderzoek.KoninkijkeNederlandseAkademievoorWetenschappen,Amsterdam.Knight,G.(2000).EntrepreneurshipandMarketingStrategy:TheSMEunderGlobalization.JournalofInternationalMarketing,8(2),12-32.KPMG.(2015,December16).Nederlandsestartupzoektsamenwerkingmetcorporate.Opgeroepenopmaart7,2017,vanKPMG.Lee,H.,Kelley,D.,Lee,J.,&Lee,S.(2012).SMESurvival:TheImpactofInternationalization,TechnologyResources,andAlliances.JournalofSmallBusinessManagement,50(1),1-19.Lockett,A.,&Wright,M.(2005).Resources,capabilities,riskcapitalandthecreationofuniversityspin-outcompanies.ResearchPolicy,34,1043-1057.Lumpkin,G.,&Dess,G.(1996).ClarifyingtheEntrepreneurialOrientationConstructandLinkingIttoPerformance.TheAcademyofManagementReview,21(1),135-172.Lundvall,B.(2007).NationalInnovationSystems-AnalyticalConceptandDevelopmentTool.Industry&Innovation,14(1),95-119.Lundvall,B.,Johnson,B.,Andersen,E.,&Dalum,D.(2002).Nationalsystemsofproduction,innovationandcompetencebuilding.ResearchPolicy(31),213-231.Malerba,F.(2002).Sectoralsystemsofinnovationandproduction.ResearchPolicy,31,247-264.Markham,S.(2002).MovingTechnologiesfromLabtoMarket.ResearchTechnologyManagement,45:6,31-42.Markman,G.D.,Phan,P.,Balkin,D.,&Gianiodis,P.T.(2005).Entrepreneurshipanduniversity-basedtechnologytransfer.JournalofBusinessVenturing,20,241-263.Miles,G.,Preece,S.,&Baetz,M.(1999).Dangersofdependence:Theimpactofstrategicallianceusebysmallfirms.JournalofSmallBusinessManagement,37(2),20-29.


70

MinisterievanEconomischeZaken.(2016).EvaluatievandeRegionaleOntwikkelingsmaatschappijen(ROM's).MinisterievanEconomischeZaken.(2016).StaatvanhetMKB:Jaarbericht2016.DenHaag:MinisterievanEconomischeZaken.MinisterievanEconomischeZaken.(2015,105).www.rijksoverheid.nl.Opgeroepenop119,2017,vanhttps://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2015/10/05/topsectoren-meer-innovatie-extra-inzet-op-ictNationaleFinancieringswijzer.(2017).Opgeroepenopmei28,2017,vanhttps://www.nationalefinancieringswijzer.nlNelson,R.(1992).NationalInnovationSystems:ARetrospectiveonaStudy.Industrial&CorporateChange,1(2),347-374.Owen-Smith,J.,Riccaboni,M.,Pammolli,F.,&Powell,W.(2002).AComparisonofU.S.andEuropeanUniversity-IndustryRelationsintheLifeSciences.ManagementScience,48,24-43.Pisano,G.,&Verganti,R.(2008).WhichKindofCollaborationIsRightforYou?.HarvardBusinessReview,1-7.Pittaway,L.,Robertson,M.,Munir,K.,Denyer,D.,&Neely,A.(2004).Networkingandinnovation:asystematicreviewoftheevidence.InternationalJournalofManagement,5/6(3&4),137-168.Porter,M.(1990).TheCompetitiveAdvantageofNations.73-93.Rijksoverheid.(2017).www.topsectoren.nl.Opgeroepenopmei28,2017,vanhttps://www.topsectoren.nlRVO.(2017).www.rvo.nl.Opgeroepenopmei28,2017,vanRijksdienstvoorOndernemendNederland:http://www.rvo.nl/onderwerpen/innovatief-ondernemenSchendel,D.(1990).IntroductiontotheSpecialIssueonCorporateEntrepreneurship.StrategicManagementJournal,11,1-3.Schumpeter,J.(1934).TheTheoryofEconomicDevelopment.Cambridge,MA.,VerenigdeStaten:HarvardUniversityPress.Shan,W.,Walker,G.,&Kogut,B.(1994).InterfirmCooperationandStartupInnovationintheBiotechnologyIndustry.StrategicManagementJournal,15(5),387-394.SlothAndersen,E.,&Lundvall,B.(1997).NationalInnovationSystemsandtheDynamicsoftheDivisionofLabor.InC.Edquist,&J.d.Mothe(Red.),SystemsofInnovation-Technologies,InstitutionsandOrganizations(Vol.Chapter11,pp.242-265).Routledge.Smith,K.(1997).EconomicInfrastructuresandInnovationSystems.InC.Edquist,SystemsofInnovation(Vol.Chapter4,pp.86-106).Routledge.


71

Thurik,A.,Stam,E.,&Audretsch,D.B.(2013).TheRiseoftheEntrepreneurialEconomyandtheFutureofDynamicCapitalism.Technovation(33),302-310.Tonkens,R.(2005).AnoverviewoftheDrugDevelopmentProcess.PhysicianExecutive,31,48-52.TopteamLSH.(2014).TopsectorplanLifeSciences&Health.Tushman,M.,&Nelson,R.(1990).Introduction:Technology,OrganizationsandInnovation.AdministrativeScienceQuarterly(35),1-8.VandeVrande,V.,DeJong,J.,Vanhaverbeke,W.,&DeRochemont,M.(2009).OpeninnovationinSMEs:Trends,motivesandmanagementchallenges.Technovation,29,423-437.VanNorman,G.(2016).DrugsandDevicesComparisonofEuropeanandU.S.ApprovalProcesses.TheAmericanCollegeofCardiologyFoundation.Elsevier.VanWijk,R.,Jansen,J.,&Lyles,M.(2008).Inter-andIntra-OrganizationalKnowledgeTransfer:AMeta-AnalyticReviewandAssessmentofitsAntecedentsandConsequences.JournalofManagementStudies,45,830-853.Vapola,T.(2011).Thelawsofattraction:Whatattractsinnovativestart-upfirmstopartnershipswithglobalMNCs?.JournalofInternationalEntreprise,9,39-61.Weiblen,T.,&Chesbrough,H.W.(2015).EngagingwithStartupstoEnhanceCorporateInnovation.CaliforniaManagementReview,57(2),66-90.Yin,R.(2014).CaseStudyResearch-DesignandMethods.InR.Yin,CaseStudyResearch-DesignandMethods(Vol.5euitgave).LosAngeles,Californie,VerenigdeStaten:Sage.Zeng,S.,Xie,X.,&Tam,C.(2010).RelationshipbetweencooperationnetworksandinnovationperformanceofSMEs.Technovation,30,181–194.


72

Bijlage1–casestudyprotocolVoorditonderzoek isvoorafgaandaanhetempirischeonderzoek,eencasestudyprotocolopgesteldvolgensdemethodevanYin(2014).

A. Overzichtvandecasestudy1. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te verschaffen in de grondslagen envormenvansamenwerkingentussenMKBorganisatiesenstartupsenwatdeinvloedvaninnovatiesystemenopdezesamenwerkingenis.HetonderzoekisgedaanterafrondingvandeParttimeMasterBedrijfskundevandeRSMenalsproevevanbekwaamheid.Hetbeoogdepubliekvandezepublicatiezijnallereerst de coach en de meelezer uit de vakgroep Strategisch Management &EntrepreneurshipvandeRSMenintweedeaanleggeïnterviewdenenbetrokkenen.

2. CasestudyvragenDe centrale vraag van dit onderzoek is: Hoe beïnvloeden innovatiesystemen

samenwerkingentussenMKBorganisatiesenstartups?

Dedeelvragenvanhetonderzoekzijn:

1. Welke rol hebben de primaire elementen van innovatiesystemen insamenwerkingentussenMKBorganisatiesenstartups?

2. Watishetdominanteperspectiefopsamenwerkingenbinnendelifesciences&healthsector?

3. Welke invloed hebben innovatiesystemen in transities van idee naarinnovatie?


73

3. Conceptueelraamwerkvoordecasestudy

1. DoelvanhetprotocolDitprotocol isgebaseerdopYin (2014)endientals instrumentdatalleproceduresenrichtlijnenbevatwelke gevolgd zijndoordeonderzoeker.Hetprotocolwordt gebruikttervoorbereidingvanengedurendededataverzameling.

B. Proceduresvoordataverzameling1. Namenvancontactpersonen.

Decaseswordengezochtdoorhetinzettenvanpersoneninhetnetwerkvandeonderzoeker, door een oproep te plaatsen op de sociale media LinkedIn enTwitter en door organisaties en experts te benaderen die in het LSHwerkveldactiefzijn.Decaseswordendoordeskresearch,somsaangevulddoortelefonischcontact,onderzochtengaanvervolgensdooreeneersteselectieproces(ziepuntB.3). Vervolgens wordt er een afspraak gepland met de verantwoordelijke ofbeschikbarecontactpersoon.

Academia

Investeringsklimaat

Netwerken

SamenwerkingenMKBorganisatiesmetstartupsindeverschillendefasenvanlifesciences&

healthproductontwikkeling

Inno

vatie

systeem

Overheidsbeleid


74

Tijdens het telefoongesprek waarin de afspraak geplandwordt of voorafgaandaanhetinterviewa)wordtuitgelegdtenbehoevewaarvanhetinterviewgebruiktwordt, b)wordt aangegeven dat gegevens vertrouwelijk behandeldworden endat anonimiteitmogelijk is, c)wordt aangegeven dat er verificatie van de datagedaanwordtend)datheteindrapportdesgewenstbeschikbaarzalzijnvoordegeïnterviewde. Indien gewenst worden voorafgaand aan het interview dethema’s vanhet interviewper e-mail gedeeld.Het interview vindt bij voorkeurplaatsoplocatievandeorganisatieenmetiemanddieverantwoordelijk isvoordesamenwerking,hetgeenveelalopdirectieniveauofstrategischniveau is.Hetinterview is semigestructureerd van aard en wordt opgenomen om detranscriptieachterafvolledigencorrectterealiseren. Interviewswordenbinnen24 uur uitgewerkt.Wanneer duidelijk iswelke data gebruikt zalworden, zal ergoedkeuring voor het gebruik van (delen van) de transcripties door degeïnterviewdegevraagdworden.Erwordtaltijdgevraagdofopeenlatermomentnogextravragengesteldkunnenworden.

2. DataverzamelingsplanDe primaire data van het onderzoekworden verkregen door het afnemen vansemigestructureerde diepte-interviews met vertegenwoordigers van MKBorganisaties en startups die voldoen aan de selectiecriteria. De interviewsworden bij voorkeur afgenomen op het niveau waar beslissing voor destrategischesamenwerkinggemaaktis,hetgeenveelalhetdirectieniveauvandeorganisatie zal zijn. Indien dit niet mogelijk blijkt wordt uitgeweken naarinterviews op het niveau van de waarborging van de samenwerking, hetgeenveelaloptactisch-operationeelmanagementniveauis.Secundairwordtdataverzamelduitrelevantedocumentenzoalsprojectplannen,PRpublicatiesencommunicatie.Ten derde worden semigestructureerde interviews gehouden met experts envertegenwoordigers van relevante organisaties in deze sector om een duidelijkbeeldtekrijgenvandeinvloedvandeelementenuitinnovatiesystemen.Indienrelevantwordttevensgebruiktgemaaktvandatavandeoverheid,OECDenoverigeerkendeinstituties.

3. VerwachtevoorbereidingvoorhetveldwerkNadat organisaties zijn geïdentificeerd die lijken te voldoen wordt erdeskresearch gedaan. Daarna wordt een eerste selectie gedaan waarbijvastgesteld wordt dat a) de organisatie actief is in de benoemde sector, b) ersprake is vaneenvoorhetonderzoek relevanteorganisatie, c) er sprake is van(kennis van) samenwerkingen ten behoeve van innovatie. Indien nodig wordthiervoor contact opgenomenmet de organisatie(s) en zal hun interesse tevensgepeildworden.Voordat het daadwerkelijke interview plaatsvindt zal deze goed wordenvoorbereidenzaldedeskresearchdatageraadpleegdworden.Tervoorbereidingwordtertevenseenpilotinterviewgedaanomdeinterviewlijntetesten.


75

C. Basisvoordataverzamelingeninterviews

Algemeen

DatumLocatieTijdstipNaamorganisatieTypeorganisatieNaamgeïnterviewdeRolgeïnterviewdeinsamenwerkingAantalmedewerkersMKB+startup(indienvantoepassing)Naamsamenwerkendestartup/MKB(indienvantoepassing)JaarvanoprichtingMKB+startup(indienvantoepassing)Casecriteria

SectorLSH(J/N)NiveaugeïnterviewdeSamenwerkingsindsTechnologischeinnovatieisdeaanleidingvoordesamenwerking(J/N)Organisatieinformatie

Watisdecorebusinessvanuworganisatie?KuntuvertellenwatdetoekomstvisieisvanuworganisatieSamenwerking

Waaromheeftuvoordezesamenwerking(en)gekozen?Watbrengtdesamenwerkingu,datuzondersamenwerkingniethadgehad?Welkevormheeftdesamenwerkingexactquainvesteringvangeld/middelen?Heeft uw samenwerking een concreet doel? Zo jawelke, enwanneer is dit doelbereikt?Hoepastdezesamenwerkingindetoekomstvisievanuworganisatie?Watzijndevoordelenvandesamenwerkingvooru?Watzijndenadelenvandesamenwerkingvooru?Innovatiesystemen-elementen

Vooroftijdensdesamenwerking:1. Waserofisercontactmetuniversiteiten?Zoja,waarover/doel?2. Welkerolhebbenuniversiteitenvooruininnovatie?3. Waser isofer contactmet instituties zoals technology transferofficesof

innovatiecentra?4. Toegangtotkapitaal?5. Welkerolheeftfinanciëletoegangininnovatie?6. Wordt er binnen de samenwerking gebruik gemaakt van subsidies ten

behoevevaninnovatie?7. Met welke instituties heeft u in de verschillende fasen van

productontwikkelingcontactgehad?8. Metwelkeinstitutiesheeftuverdernucontact?9. In hoeverre innoveert u in samenwerking met uw keten (klant /

leverancier)?Overigevragen


76

Ondervindt u meer invloed van nationale / regionale / sectoraleinnovatiemogelijkheden?Watisernogmeervaninvloedgeweestindescoutingfasevandesamenwerking?Watisernogmeervaninvloedtijdensdesamenwerkingmetdestartup?Iserietsdatikniethebgevraagd,maardatuwensttedelen?

D. Vragenbijdataverzamelingaanexpert/elementininnovatiesystemen1. Kuntuietsvertellenoverdetoekomstvisievanuworganisatie2. Rol<naamorganisatie>inLSH?3. Welkerolspelen<bijdrageproductorganisatiebvsubsidies>inLSHsector?4. WatvoorbedrijvenuitLSHmakenvooralgebruikvanuwdienstverlening?5. AanwezigheidgrotefarmaceutischebedrijvenvsMKBvsstartupsinLSH?6. RolstartupsinLSH?7. Welkerolspeeltsamenwerkingin<bijdrageorganisatie,bvfinancieringsstromen>?8. Hoeziet<naamorganisatie>haarroldaarin?9. Ik zie <relevante element> als een onderdeel van een innovatiesysteem /

ecosysteem.Hoezietudat?

10. WelkerolspelendergelijkeinnovatiesystemenvoorLSHorganisaties?11. Bentuinuwadviseringregionaal/nationaal/internationaalgeoriënteerd?12. Investeringsmaatschappijen investeren instartups,groteorganisatiesdoendatook,

maarinhoeverresluitenMKBorganisatiesbijstartupsaan?13. Inwelkefasevandeorganisatieisuworganisatieinhetbijzonderbetrokken,aanhet

beginvooral?Ofjuisttussendoor/bijverkoopvoorbereiding?

E. Gidsvoordecasestudyrapportage1. Hetrapportwordtgeschrevenalseenacademischonderzoekdatbedoeldisvoor

eenacademischpubliek.2. Uitkomstenvanthema’shierboven:hoeisdepraktijk?

I. Watishetantwoordopdehoofdvraagendedeelvragen?II. Hoesluitendebevindingenaanbijhetconceptuelemodel?III. Welke proposities kunnen afgeleid worden uit de resultaten van het

onderzoek?3. Watisernieuwuitdeuitkomsten

I. Welkeopkomendeinformatieisrelevantenopvallend?

life sciences & health sector · van het MKB en startups bij economische groei, is het relevant...

Documents

Transcript of life sciences & health sector · van het MKB en startups bij economische groei, is het relevant...