WAAROM U ARMER WORDTDe economische crisis

in Oostenrijks perspectief

Brecht Arnaert, Poperinge, 18 maart 2011

Structuur van de lezing

1. De productiestructuur2. Monetaire geschiedenis3. Moderne inflatie4. De “Oostenrijkse” analyse5. Terug naar écht geld

18/0

3/11

Café

Sai

nt-G

eorg

es P

oper

inge

2

Jong

N-V

A W

esth

oek

Centrale probleemstelling

18/0

3/11

3Hoe ontstaan crisissen?

Jong

N-V

A W

esth

oek

Karl Marx

18/0

3/11

4

• Das Kapital, 1867: “Economische crisissen ontstaan door overproductie, inherent aan het kapitalisme. De enige oplossing is de collectivisering van alle productiemiddelen in handen van de arbeiders.”

• communistische experimenten: USSR, China, Cuba.

• Allemaal mislukt: centrale economische planning werkt niet.

Jong

N-V

A W

esth

oek

John Maynard Keynes

18/0

3/11

5

• General Theory, 1936: “Economische crississen ontstaan door onderconsumptie. De enige oplossing is het stimuleren van de vraag door de overheid.

• The New Deal in de VS, grote publieke werken, verhogen van de “koopkracht” door subsidies en uitkeringen

• Werkt blijkbaar ook niet: hoe meer overheden uitgeven, hoe slechter het gaat …

Jong

N-V

A W

esth

oek

Milton Friedman

18/0

3/11

6

• The monetary history of the US, 1963: “Economische crississen ontstaan door een te losse geldpolitiek. De enige oplossing is door matig geld bij te drukken, ongeveer 3 % per jaar”

• Theorie werkte: 1976: stagflatie• Maar als zijn theorie werkte,

waarom dan nog steeds crisis?

Andere verklaring nodig. Bestaat al 140 jaar. Maar werd nooit erkend. Nu wel.

Jong

N-V

A W

esth

oek

Crisis … ook in de economische theorie

18/0

3/11

7

Grosso modo 4 economische scholen

1. Marxisten2. Keynesianisten3. Monetaristen

“Hoe beperken we de schadelijke gevolgen van de economische cycli?”

4. De “Oostenrijkers”

“Hoe is het uberhaupt mogelijk dat cycli in de eerste plaats al ontstaan?”

Jong

N-V

A W

esth

oek

Carl Menger

18/0

3/11

8

• Principles of Economics, 1871: “Economische crississen ontstaan doordat overheden de natuurlijke prijsvorming van kapitaal verstoren ”

• Revolutionair: overheid niet langer als oplossing, maar als probleem?

• Eén geïntegreerde theorie van waarde, geld, kapitaal en prijzen.

Evolueerde tot de ABC-theorie: de overheid veroorzaakt een “boom”, waarna een “bust” moet volgen

Jong

N-V

A W

esth

oek

1. De productiestructuur

18/0

3/11

9

Jong

N-V

A W

esth

oek

Een broodje martino …

18/0

3/11

10

De smulbek (belegd broodje)

Distrifood (broodjes)

Weiss Technik (oven)

Minecorp (alumi.)

Tijd

Geld

Kapitaal ≠

Geld

Jong

N-V

A W

esth

oek

De enige economische keuze

18/0

3/11

11

InvesterenConsumeren

Sparen is het liquide houden van je middelen tot je ze consumeert of investeert

OF

Jong

N-V

A W

esth

oek

Hoe kapitaal ontstaat …• Sommigen consumeren liever nu

dan later:

HOGE tijdsvoorkeur meer broodjes over de middag

• Anderen consumeren liever later dan nu:

LAGE tijdsvoorkeur meer boterhammen mee van thuis

Uitgespaard geld kan geïnvesteerd worden

18/0

3/11

12

Kapitaal = Geld

+ Tijd

Ontstaan van een kapitaalmarkt waar tijdsvoorkeuren uitgewisseld worden.

Jong

N-V

A W

esth

oek

Het essentieel inzicht …

18/0

3/11

13

Tijdsvoorkeur bepaalt

productiestructuur

Jong

N-V

A W

esth

oek

De smulbek (belegd broodje)

Distrifood (broodjes)

Weiss Technik (oven)

Minecorp (alumi.)

Reddy (R&D)

Tijd

Geld

Nieuwe economische ontwikkeling

18/0

3/11

14

De smulbek (belegd broodje)

Distrifood (broodjes)

Weiss Technik (oven)

Minecorp (alumi.)

Tijd

Geld

Jong

N-V

A W

esth

oek

Natuurlijk proces• De toewijzing van kapitaal naar bepaalde sectoren wordt

geregeld door de mate waarin mensen bereid zijn hun consumptie uit te stellen

• Hoe meer er gespaard wordt, hoe meer kapitaal er beschikbaar is, en hoe lager de prijs ervan

• Nieuwe “lagen van productie” voegen zich toe aan de economie.

• Spaarparadox van Keynes is dus fout: een economie hangt niet af van de consumptie, maar wel van de productie

18/0

3/11

15Je kunt je geen weg uit de crisis spenderen, er moet gespaard worden

Jong

N-V

A W

esth

oek

Hamvraag: wie bepaalt de rente?• IEDEREEN:

Elk individu in de economie maakt zijn eigen keuze. Wanneer er over het algemeen veel geconsumeerd wordt, zal de rente hoog zijn. Wanneer er veel gespaard wordt, zakt de rente

• NIEMAND:Er is géén centrale sturing. Op een bepaald punt wordt het namelijk zo aantrekkelijk om te sparen, omdat kapitaal zo schaars wordt dat het mooie rentes oplevert voor zij die het willen uitlenen, dat er inderdaad meer gespaard wordt

18/0

3/11

16Zelfregulerend systeem. Decentraal. Individueel. Op echte waarde gebaseerd

Jong

N-V

A W

esth

oek

2. Monetaire geschiedenis

18/0

3/11

176000 jaar in 6 minuten …

Jong

N-V

A W

esth

oek

Ruilhandel• Voorbeeld: Vissen met bessen,

brandhout met vlees, silexknol met een goed stuk leer.

• Verschillende problemen:• Hoe bewaar je overtollige bessen?• Hoe herken je de kwaliteit van een vis?• Hoe ben je zeker dat je je leer kwijt

geraakt ?• Hoe betaal je één bes?

• Kenmerken van een goed ruilmiddel:• Houdbaar• Herkenbaar• Aanvaardbaar• Deelbaar

18/0

3/11

18

Jong

N-V

A W

esth

oek

Geld = Een indirect ruilmiddel• Geld kan alles zijn wat in een

samenleving als indirect ruilmiddel aanvaard wordt. Romeinse Rijk: zout, Indianen: beverhuiden, Virginia (VS): tabak, de gevangenis nu: sigaretten Goud en zilver

• Essentieel punt: geld is altijd iets dat BESTAAT. Daarom adagium: “geld is kaas”

• Drie stappen: munten, biljetten en rekeningen

18/0

3/11

19

Jong

N-V

A W

esth

oek

Private muntslag• Ontgonnen goud werd gemunt: • Betere herkenbaarheid• Zekerder over zuiverheid• Gestandaardiseerde eenheden

(niet meer wegen)

• Essentieel inzicht: • Een munt is niets meer dan een

naam voor een gewicht in goud.• In meer dan 90 talen is het

woord voor “de munt” ook het woord voor gewicht. Cf Pond

18/0

3/11

20

Een Lydische “Stater” (640 vC)

Een Franse “Livre” (ca. 1360)

Jong

N-V

A W

esth

oek

Private bankbiljetten• Jaarmarkten in Brugge,

Venetië, internationale handel

• Grote transacties, groot gevaar: overvallen

• Wisselbrieven: betaling op naam en voor exact bedrag (vb 123 gouden daalders)

• Bankbiljetten = wisselbrieven aan toonder en in vaste coupure(vb: 100, 20 en 3 muntstukken)

18/0

3/11

21

Jong

N-V

A W

esth

oek

Zelfregulerend banksysteem• Bankiers gespecialiseerd in

het bijhouden van geld: gingen zelf biljetten uitgeven op basis van goudvoorraad

• Succes van bankbiljetten Verleiding tot Fractioneel Reserve Bankieren

• Maar! Zelfregulerend systeem: fraudeurs werden bestraft door uitsluiting van het beroep sterk rechtsgevoel.

• Goudstandaard intact

18/0

3/11

22

Jong

N-V

A W

esth

oek

Klassieke inflatie: coin clipping• “Koninklijke” muntslag

Zelfde aantal munten …

Min de diefstal …

“Seignorage”

18/0

3/11

23

• Private muntslag

Jong

N-V

A W

esth

oek

3. Moderne inflatie

18/0

3/11

24

Jong

N-V

A W

esth

oek

Overheidsfinanciering in een vrije markt

18/0

3/11

25

OVERHEIDConstante behoefte aan geld: uitgifte obligaties

US Treasury, 1789, Washington

Jong

N-V

A W

esth

oek

Bankiers worden politicus …

18/0

3/11

26

OVERHEIDConstante behoefte aan geld: uitgifte obligaties

US Treasury, 1789, Washington

MARKTLEIDERNatuurlijk monopolie door

goede reputatie

Jong

N-V

A W

esth

oek

Wettelijk monopolie op gelduitgave

18/0

3/11

27US Treasury, 1789, Washington

MARKTLEIDER“Ik wil altijd zeker zijn van

mijn marktpositie”

OVERHEID“Ik wil altijd zeker zijn van

financiering”

Jong

N-V

A W

esth

oek

Nieuwe “ruilhandel”

OVERHEID“Ik wil schuld kunnen

uitgeven zonder beperking”

18/0

3/11

28

CENTRALE BANK“Ik wil aan FRB kunnen

doen”

US Treasury, 1789, Washington Federal Reserve, 1913, Washington

Dubbel bedrog: als burger en als spaarder

Jong

N-V

A W

esth

oek

Het voordeel voor de overheid

US TREASURY

18/0

3/11

29

FEDERAL RESERVE

Treasury Note, 16 april 1838, 5 % Federal Reserve Note, 1934

Onbeperkte financieringsbron

GeldSchuld

Jong

N-V

A W

esth

oek

Het voordeel voor de banken

18/0

3/11

30Meer biljetten uitgeven dan goud10 000 euro in de bank laat toe nog eens 90 000 euro te creëren

Jong

N-V

A W

esth

oek

Wie draagt het nadeel?

18/0

3/11

31Inflatie

Jong

N-V

A W

esth

oek

Waarde van de dollar …

18/0

3/11

32

Jong

N-V

A W

esth

oek

Conclusie

MONETAIR:• Vrije markt wordt centrale sturing (FED)• Wat vroeger fraude was, wordt nu gelegaliseerd (FRB)

Geld wordt schuld. Schuld is afspraak. Geld is afspraak.

ECONOMISCH:• Schuld = Krediet = het kapitaal van een ander• Kapitaal = geld + tijd• Tijdspreferentie bepaalt productiestructuur

• Enkel geldontwaarding? Of nog effecten?

18/0

3/11

33

Jong

N-V

A W

esth

oek

4. De “Oostenrijkse” analyse

18/0

3/11

34

Jong

N-V

A W

esth

oek

De smulbek (belegd broodje)

Distrifood (broodjes)

Weiss Technik (oven)

Minecorp (alumi.)

Reddy (R&D)

Tijd

Geld

Terug naar “Hayek’s Triangle”

18/0

3/11

35

De smulbek (belegd broodje)

Distrifood (broodjes)

Weiss Technik (oven)

Minecorp (alumi.)

Tijd

Geld

Tijdsvoorkeur bepaaltproductiestructuur

Jong

N-V

A W

esth

oek

Krediet en koopkracht in een vrije kapitaalmarkt• Stel, in een vrije markt: 1000 € • 500 euro kapitaal aan 3 %• 500 euro geld aan 0 %

• Na één jaar lenen à 3 %• 15 euro afbetalen op kapitaal• Komt uit G: = nog 485 euro• Dus: afname geldhoeveelheid

met 3 %

Natuurlijk evenwicht tussen krediet en koopkracht

18/0

3/11

36

ProductieStructuurEvolueertnatuurlijk

Jong

N-V

A W

esth

oek

Krediet en koopkracht onder centrale planning

18/0

3/11

37

ProductieStructuurEvolueert

Gedwongen

• Stel, in een vrije markt: 1000 € • 500 euro kapitaal aan 3 %• 500 euro geld aan 0 %

• Na één jaar lenen à 3 %• 15 euro afbetalen op kapitaal• Komt uit Geldhoeveelheid• MAAR: G is geïnflateerd met

bijvoorbeeld 100 euro• Dus: afname geldhoeveelheid met

2,5 %

0,5 procent LUCHT, maar die jobs worden wel gecreëerd.

Jong

N-V

A W

esth

oek

Valse economische signalen

18/0

3/11

38

Tijd

Geld

Vrije markt Centrale bank

Tijdspreferenties zijn NIET veranderd, en toch is er MEER kapitaal!

Jong

N-V

A W

esth

oek

Fasen van de cyclus• Door goedkoper kapitaal wordt er meer geïnvesteerd in

HOCG: langere productieprocessen (kapitaal is er toch)• Nieuw geld sijpelt door van de hogere industriëen naar

de lagere: pas betaalde ingenieur geeft geld uit in restaurant 18

/03/

11

39

MAAR !!! verhouding consumeren/investeren is

niet gewijzigd• Men geeft navenant gewoon evenveel geld uit in de

lagere industriëen (voeding, vrije tijd)• Vraag in hogere industrieën daalt: investeringen bleken

fout te zijn• Faillisementen, ontslagen, crisis

Boom

Bust

Jong

N-V

A W

esth

oek

18/0

3/11

40VALSEHogere inkomens spenderen zelfdeaandeel

VALSEProducenten-kredieten

Macro versus micro

Financiering door inflatie

Jong

N-V

A W

esth

oek

5. Politieke observaties

18/0

3/11

41

Jong

N-V

A W

esth

oek

De wettelijkheid …

18/0

3/11

42

De Morgen, 16 maart 2011. Inflatie 3,5 procent. Werkelijk?

Jong

N-V

A W

esth

oek

De werkelijkheid …

18/0

3/11

43

Voedselinflatie:

• Uienrellen in India• Maniokrellen in Kameroen• Cafetariarellen in China• Suikerrellen in Haïti

Egypte: 35 % van het inkomen wordt aan voedsel besteed

Ook in België: groeiende armoede

Jong

N-V

A W

esth

oek

Verschil = gigantisch

18/0

3/11

44

INDEX INFLATIE

Korf producten Alle producten3,5 % ??? %

Jong

N-V

A W

esth

oek

Tegenstrijdige eisen

18/0

3/11

45

Jong

N-V

A W

esth

oek

Perpetuum culpabile

18/0

3/11

46

Tijd

Geld

Enige oplossing:

- De vrije tijdspreferenties laten spelen- Zal pijnlijke aanpassing zijn- Te vergelijken met ontnuchtering- Economie is gedrogeerd

Politieke oplossing:

- Bedrijven en banken redden- Bail-outs; “too big to fail”- Daarvoor schuld aangaan- Die schuld monetariseren

Vicieuze cirkel: nieuwe verstoring productiestructuur, nieuwe boom-bust!

Jong

N-V

A W

esth

oek

Waarom het niet zal stoppen …

18/0

3/11

47

• Steeds grotere dossissen nodig voor zelfde effect

• Roofbouw op het lichaam

• Dood

DRUGSVERSLAAFDE MENS

FIATGELDVERSLAAFDE ECONOMIE

• Steeds meer artificiële jobs

• Inflatie eet kapitaal op• Totale crash van het

monetair systeem

Jong

N-V

A W

esth

oek

“Helicopter” Ben

Overheid: drugsdealer

18/0

3/11

48

Burgers Bedrijven

Reddende Engel!

Jong

N-V

A W

esth

oek

Crash is onvermijdelijk• Eurozone: grote schulden, Griekenland en Ierland “gered” met nieuw

geld, maar ratings onlangs toch verlaagd• VS: 14 400 miljard dollar, in 2005 nog maar 7 400 miljard dollar.

Pensioenen niet bijgerekend. • Japan: meer dan 200 % overheidsschuld, én tweede grootste houder

van VS-schuld, heeft ernstige moeilijkheden• China: geen schuld, maar ook zware inflatie doordat men de Yuan aan

de dollar gekoppeld heeft. Is gestopt met het opkopen van VS-schuld

Schuld is te groot en onomkeerbaar: ofwel FAILLIET ofwel HYPERINFLATIE

18/0

3/11

49

Jong

N-V

A W

esth

oek

Is Japan de lont?

18/0

3/11

50Op één na grootste houder van Amerikaanse overheidsschuld. Wat gebeurt er als Japan niet meer bijkoopt? China is al gestopt. Dollar is wereldreservemunt. Als die crasht worden heel wat landen meegesleurd

Jong

N-V

A W

esth

oek

The future is … black• Massale ontslagen zullen vermeden worden door geld bij te

drukken, dus munt zal verder ontwaarden• Index meet niet de echte inflatie, maar is toch de basis voor

loononderhandelingen: verarming• Groeiende schulden, criminaliteit, verwaarlozing van

gebouwen, afname van gezondheid, drugsgebruik• Voedsel zal steeds groter aandeel in uitgaven zijn: besparen op

eten, honger: sociale onrust in grootsteden: oproerpolitie, betogingen, gewonden, doden

• Punt waarop niemand nog gelooft in de koopkracht van de munt: bank runs, wetten op het afhalen van geld, hyperinflatie

18/0

3/11

51

Jong

N-V

A W

esth

oek

5. Terug naar écht geld

18/0

3/11

52

Jong

N-V

A W

esth

oek

Waar het mis liep

• 1913: Federal Reserve: fractional reserve banking inflateren op kosten van eigen bevolking (“jobs creëeren”)• 1935: Afschaffing binnelandse goudstandaard Inwisselbaarheid in goud beëindigd (“herstel promoten”)• 1944: Bretton Woods: goudwisselstandaard Inflateren op kosten v.d. wereldbevolking (“democratie brengen”)• 1971: Nixon: sluiten van de goldwindow bezit van goud werd nutteloos gemaakt (“flexibiliteit”)

18/0

3/11

53

Jong

N-V

A W

esth

oek

1913: Afschaffing vrij en full reserve bankieren

• Centrale monetaire planning• Vrije vorming van

tijdspreferentie verstoord• Productiestructuur vervormd

• 1929: Black Thursday• 1933: privaat bezit van goud

werd strafbaar gesteld

18/0

3/11

54

Jong

N-V

A W

esth

oek

1935: Afschaffing binnenlandse goudstandaard

18/0

3/11

55

1934: “One Hundred dollars in Gold, payable to bearer upon demand”

1966: “This note is legal tender for all debts, public and private”

Jong

N-V

A W

esth

oek

1944: Afschaffing internationale goudstandaard

Bretton Woods

• Invoering goudWISSELstandaard

• Munt van 44 landen kon omgewisseld worden in dollars, en DAN in goud

• VS inflateerde op de rug van de internationale gemeenschap

• “Eurodollars”

18/0

3/11

56

Jong

N-V

A W

esth

oek

1971: Afschaffing internationale goudWISSELstandaard

18/0

3/11

57

15 augustus 1971: Nixon sluithet goudvenster

1973: oliecrisis

Jaren 80: depressie

Jong

N-V

A W

esth

oek

2011: het einde van een frauduleus systeem? Of niet?

18/0

3/11

58

GOUD- Vrije markt- Inflatieloos- Echt, vrij- Individueel bepaald

BANCOR- Overheid- Inflatie- Vals, dwang- Politiek bepaald?

Jong

N-V

A W

esth

oek

Enkele citaten …

• “Fiatgeld keert vroeg of laat altijd terug naar zijn intrinsieke waarde, en dat is nul” (Voltaire)• “Wie wedt tegen goud, wedt tegen 6000

jaar geschiedenis” (De Gaulle)• “Give me control of the nations money

supply, and I care not who makes the laws” (Rothshild)

18/0

3/11

59

Jong

N-V

A W

esth

oek

Brecht Arnaert dankt u …

18/0

3/11

60

Vragen?brechtarnaert@gmail.com