De Kracht van het Brein van de De Kracht van het Brein van de TherapeutTherapeut waarom veranderen zo moeilijk is waarom veranderen zo moeilijk is

John van der Meij John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en

Therapie (Oegstgeest) Therapie (Oegstgeest) Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen

(Haarlem)(Haarlem)

Gehanteerde literatuurGehanteerde literatuur

1)1) Het Gelaagde Brein; reflectie en discipline bij het werken aan Het Gelaagde Brein; reflectie en discipline bij het werken aan verandering; Martin Appeloverandering; Martin Appelo

2)2) Mindsight; de psychologie van het nieuwe bewustzijn; Daniel Mindsight; de psychologie van het nieuwe bewustzijn; Daniel SiegelSiegel

3)3) Mijn Brein is niet Jouw Brein;Mijn Brein is niet Jouw Brein; Richard Davidson & Sharon BegleyRichard Davidson & Sharon Begley4)4) De kracht van kwetsbaarheid; Brené BrownDe kracht van kwetsbaarheid; Brené Brown5)5) De moed van imperfectie; Brené BrownDe moed van imperfectie; Brené Brown6)6) Het Brein en Emotionele Intelligentie; Daniel GolemanHet Brein en Emotionele Intelligentie; Daniel Goleman7)7) Dromen, durven, doen; Ben TiggelaarDromen, durven, doen; Ben Tiggelaar

Voor meer informatie over trainingen en cursussenzoals bijv. -Persoonlijke Groeigroep -Het Brein vd Therapeut-Het is nooit te laat voor gelukkige jeugd…

-Zie WWW.TRILEMMA.NL

Waar bent u?Waar bent u?

Waar bent u?Waar bent u?

Hier bevindt u zich.

Wat gebeurt er in het brein van de Wat gebeurt er in het brein van de therapeut in relatie tot zijn patiënt?therapeut in relatie tot zijn patiënt?Inleiding in de neurowetenschappen, Ben van Cranenburgh; 2006Inleiding in de neurowetenschappen, Ben van Cranenburgh; 2006

De Kracht van het Brein van de De Kracht van het Brein van de Therapeut Therapeut

1)1)Heb kennis van het breinHeb kennis van het brein2)2)Maak contact / Therapeutische relatieMaak contact / Therapeutische relatie3)3)Stress en ZelfregulatieStress en Zelfregulatie

BLOK IBLOK I

DE HARDWAREDE HARDWARE

EMPOWERMENTEMPOWERMENT

HEB KENNIS VAN HEB KENNIS VAN HET BREIN HET BREIN

Reptielenbrein: doet omdat-ie ‘t zo Reptielenbrein: doet omdat-ie ‘t zo gewend is…gewend is…

ReptielenbreinOverleven

Geen woordenGeen gevoel

Nieuwe reacties:via klassieke conditionering

Het limbische brein; als iets lekker voelt Het limbische brein; als iets lekker voelt gaan we ermee door gaan we ermee door

Limbische BreinReacties aangeboren en

deels aangeleerd

Nieuwe reacties :via operante onditionering

Limbische Brein;Handelt op principe van

beloning en straf

Geen woorden

Emoties spelen altijd rol

Neocortex: verantwoord ?Neocortex: verantwoord ?

Corticale BreinWe denken na en geven

woorden aan dat wat gebeurt

Geen belang bij directe behoeftenbevrediging

We doen dingen passend bij principes en overtuigingen

Nieuwe reacties: via redeneren

De drie lagen van het BreinDe drie lagen van het BreinHet gelaagde brein; Martin Appelo, 2011Het gelaagde brein; Martin Appelo, 2011

“Het is (on)verantwoord”

“Ik vind het gewoon (niet) lekker” “Ik ben het (niet) zo gewend”

Het brein in de palm van je handHet brein in de palm van je handDan Siegel, Mindsight 2009Dan Siegel, Mindsight 2009

Het brein in je handHet brein in je hand

Onze prefrontale cortex geeft ons wijsheid, Onze prefrontale cortex geeft ons wijsheid, mindsight, empathie and onze ziel. Het is het mindsight, empathie and onze ziel. Het is het deel van ons brein dat ons menselijk maakt.deel van ons brein dat ons menselijk maakt.

Functions of the Prefrontal Functions of the Prefrontal CortexCortex• Regulation of body systemsRegulation of body systems• Attuning to others Attuning to others • Balancing emotionsBalancing emotions• Modulating fearModulating fear• Responding flexiblyResponding flexibly• Exhibiting insight and empathyExhibiting insight and empathy• Paying attention to the body’s wisdomPaying attention to the body’s wisdom• MoralityMorality

The ‘low’ road or ‘high’ road?The ‘low’ road or ‘high’ road?

Geen goede communicatie tussen rationele Geen goede communicatie tussen rationele

brein(vingers) en limbische brein (duimbrein(vingers) en limbische brein (duim))

FLIPPING YOUR LID:FLIPPING YOUR LID:

JeJe amygdala amygdala (in het limbische systeem) is je (in het limbische systeem) is je emotionele alarm. Als je alarm af gaat, dan emotionele alarm. Als je alarm af gaat, dan spreken we van : “flip your lid”, dan wordt je spreken we van : “flip your lid”, dan wordt je rechter hemisfeer dominant: “ fight, flight of rechter hemisfeer dominant: “ fight, flight of freeze.” Voor de freeze.” Voor de amygdalaamygdala, , is er geen is er geen “verleden”, er is alleen een “nu”.“verleden”, er is alleen een “nu”.

““Fully Extended” (no flow of Fully Extended” (no flow of energy or information to the energy or information to the prefrontal cortex)prefrontal cortex)

NEUROPLASTICITEITNEUROPLASTICITEIT

Welke ervaringen zijn vastgelegd?Welke ervaringen zijn vastgelegd?

““Neuronen die samen vuren, worden goede Neuronen die samen vuren, worden goede buren”buren”iedere ervaring zorgt voor “vuren”van iedere ervaring zorgt voor “vuren”van neuronenneuronen (Hebb 1949)(Hebb 1949)

Nieuwe gedachte, gedrag, activiteit

Plasticiteit in je breinPlasticiteit in je breinhttp://www.youtube.com/watch?http://www.youtube.com/watch?v=JismoWKknZ4v=JismoWKknZ4

BLOK IIBLOK II

MAAK CONTACTMAAK CONTACTDE THERAPEUTISCHE DE THERAPEUTISCHE RELATIERELATIE

DEZE PATIENT KAN IK HELPEN...

IK VOEL ME WAT ONZEKER

ZE VINDTVAST DAT IK

ME AANSTEL…

HET ISZEKER

PSYCHISCH…

WAT EEN VERVELEND

MENS….WAT KIJKT ZE BOOS..

Resultaat behandelingResultaat behandelingNorcross,J; Psychotherapy relationships that work. Therapist contributions and Norcross,J; Psychotherapy relationships that work. Therapist contributions and responsiveness to patients. Oxford University Press ( 2002)responsiveness to patients. Oxford University Press ( 2002)

Werkrelatiefactoren 85 %- therapeutkenmerken- patiëntkenmerken

Methode/ technieken 15 %

““empirically validated psychotherapists, rather than empirically empirically validated psychotherapists, rather than empirically supported treatment” supported treatment”

(Lambert and Ogles 2004)(Lambert and Ogles 2004)

AFGESTEMDE AFGESTEMDE COMMUNICATIE COMMUNICATIE

Attuned communication:Attuned communication:flow of energy of internal states flow of energy of internal states from one person to another personfrom one person to another person

Eerste communicatie non-verbaal:Eerste communicatie non-verbaal:via gelaat, intonatie, houdingen en gebarenvia gelaat, intonatie, houdingen en gebaren(0 - 1½ jaar) en opgeslagen in sociaal impliciet geheugen(0 - 1½ jaar) en opgeslagen in sociaal impliciet geheugen

Impliciet geheugenkind

Impliciet Geheugenouder

…caretaking transmits the childhood experiences of parents to their children, making a parent’s unconscious a child’s first reality…

Cozolino

Afgestemde communicatieAfgestemde communicatie

OogcontactOogcontactGezichtsexpressieGezichtsexpressieToon van de stemToon van de stemHoudingHoudingGebarenGebarenTimingTimingIntensiteit Intensiteit

Embody it to remember better!

INZICHTINZICHT

Door het maken van een ‘kaart’ krijgen Door het maken van een ‘kaart’ krijgen we een idee van de interne mentale we een idee van de interne mentale situatie van onszelf situatie van onszelf

Je zit in het nu, je kent het verleden, je anticipeert op de toekomst…

‘Ik’landkaart

EMPATHIEEMPATHIE

Mirror Neurons and how we Mirror Neurons and how we affect one anotheraffect one another

Door het maken van een ‘kaart’ krijgen Door het maken van een ‘kaart’ krijgen we een idee van de interne mentale we een idee van de interne mentale situatie van onszelf en de andersituatie van onszelf en de ander

‘Jij’landkaart

We kunnen ons voorstellen wat een gebeurtenis voor hem/ haar betekent…

‘Ik’landkaart

Sharing pain and relief: neural correlates of Sharing pain and relief: neural correlates of physicians during physicians during treatment of patientstreatment of patientsKB Jensen et all .Molecular Psychiatry (2013), 1–7KB Jensen et all .Molecular Psychiatry (2013), 1–7

Patiënt- behandelaar interacties dragen significant bij aan placebo-effecten en klinische uitkomsten

Verwachtingsproces behandelaar

PROGRAM IN PLACEBO STUDIES& THERAPEUTIC ENCOUNTER (PiPS)Harvard Medical School

Activiteit “beloningscentrum” Activiteit “beloningscentrum” behandelaarbehandelaar

BLOK IIIBLOK III

STRESSSTRESS &&

ZELFREGULERINGZELFREGULERING

Je bewust zijn van je innerlijke Je bewust zijn van je innerlijke toestanden, en het hanteren ervantoestanden, en het hanteren ervan

Zelfbeheersing

Het centrale gebied voor zelfregulering is de Prefrontale Cortex

Prefrontale schors

Amygdala

Dorsolaterale Prefrontale Cortex

Remt

Cognitieve controleAandachtBesluitvormingRedenerenFlexibel reageren

Emotioneel ongemakWoedeImpulsiviteitAngst

Krachtige rem PFC betekent meer beslissingsruimte….

Amygdala: hersenradar voor gevaar en dreigingAmygdala: hersenradar voor gevaar en dreigingRechtsRechts: emotioneel zelfbewustzijn; bewust van : emotioneel zelfbewustzijn; bewust van je eigen gevoelens en ze begrijpenje eigen gevoelens en ze begrijpen

Linker AmygdalaRechter amygdala

Neemt Amygdala het gezag over in de hersenen?

Ben je van streek dan veel activiteit van R. Ben je van streek dan veel activiteit van R. Amygdala in combinatie met R. PFCAmygdala in combinatie met R. PFC

Davidson, RJ; Emotion and affective style, 1992Davidson, RJ; Emotion and affective style, 1992

Nadeel:Nadeel:Quick and DirtyQuick and Dirty

Veel foutenVeel fouten

““Gevaren” zijn symbolischGevaren” zijn symbolisch

Rechter Amygdala STRESS AS

Gestoord tijdens je werkGestoord tijdens je werk

Top vijf van situaties in werkomgeving Top vijf van situaties in werkomgeving die de amygdalae activerendie de amygdalae activeren

Tony Schwartz; the way we’re working isn’t working, 2010Tony Schwartz; the way we’re working isn’t working, 2010

- Neerbuigend behandeld worden en gebrek Neerbuigend behandeld worden en gebrek aan respectaan respect

- Oneerlijk behandeld wordenOneerlijk behandeld worden- Niet gewaardeerd wordenNiet gewaardeerd worden- Het gevoel hebben dat er niet naar je Het gevoel hebben dat er niet naar je

geluisterd wordtgeluisterd wordt- Onhaalbare deadlinesOnhaalbare deadlines- Telkens gestoord wordenTelkens gestoord worden

I) Iemand die zich afgewezen of “bedreigd” I) Iemand die zich afgewezen of “bedreigd” voelt door zijn meerdere.voelt door zijn meerdere.Er ontstaat een cascade van ‘neurochemicals’Er ontstaat een cascade van ‘neurochemicals’

Cortisol en adrenaline

Er ontstaat een soort “cortisolbad” vooral in Er ontstaat een soort “cortisolbad” vooral in Prefrontale cortex en HippocampusPrefrontale cortex en Hippocampus

CORTISOL

CORTISOL

LerenCognitieGeheugen

Cortisol verdwijnt niet snel: 13- 26 uur…

II) Gaat angst of stress door dan II) Gaat angst of stress door dan ontstaat een ‘amygdala hijack’ontstaat een ‘amygdala hijack’

Prolonged state of fear

III) Wat “sluit” in het brein zijn systemen:III) Wat “sluit” in het brein zijn systemen:1) voor opbouw vertrouwen1) voor opbouw vertrouwen2) voor afstemmen en empathie2) voor afstemmen en empathie3) voor helder denken en probleem oplossen3) voor helder denken en probleem oplossen

3)OrbitofrontaleCortex

1) Nc Accumbens

2)Spiegelneuronen

Algemeen patroon bij het uitvoeren van Algemeen patroon bij het uitvoeren van taken onder oplopende spanning taken onder oplopende spanning Mobbs, 2009Mobbs, 2009

Hoe voorkom je dat je “neuronaal afzakt?Hoe voorkom je dat je “neuronaal afzakt?

1 2

3

Analyse, nadenkenweloverwogen handelen

Tijd verstrijktopschietenOnrustBesluiten op basis van emoties

Deadline PaniekerigOverlevingssprong in ‘t duister

Bij overactief worden lagere breindelen worden er steeds meer fouten gemaakt

EMOTIONELE REGULATIEEMOTIONELE REGULATIE

STAYING COOL STAYING COOL UNDER PRESSUREUNDER PRESSURE

Iedereen heeft een links-rechtsverhouding Iedereen heeft een links-rechtsverhouding van prefrontale activiteit die precies van prefrontale activiteit die precies voorpselt hoe we dagelijks gestemd zijnvoorpselt hoe we dagelijks gestemd zijn

Davidson, 2012Davidson, 2012

POSITIEVERNEGATIEVER

Emotieregulatie via Prefrontale CortexEmotieregulatie via Prefrontale CortexDavidson 1982; Kabat-Zinn, 2006; Siegel, 2007Davidson 1982; Kabat-Zinn, 2006; Siegel, 2007

Linker Prefrontale Cortex Linker Prefrontale Cortex als Stressmanager als Stressmanager

- Remt circuits van de AmygdalaRemt circuits van de Amygdala- Helpt ons emotionele evenwicht te Helpt ons emotionele evenwicht te

houdenhouden- Activeert circuits die actief zijn Activeert circuits die actief zijn

tijdens enthousiasme en tijdens enthousiasme en betrokkenheidbetrokkenheid

KEN JEKEN JE EMOTIONELE STIJLEMOTIONELE STIJL

Zes dimensies van de emotionele stijluit systematisch onderzoek naar neurale basis van emoties Richard Davidson; 2012

1)Veerkracht: 1)Veerkracht: signalen van de PFC naar de amygdala en van de signalen van de PFC naar de amygdala en van de amygdala naar de PFC bepalen hoe snel het brein amygdala naar de PFC bepalen hoe snel het brein zich herstelt van een schokkende ervaring.zich herstelt van een schokkende ervaring.

Mensen die langzaam van tegenslag Mensen die langzaam van tegenslag herstellen zijn er minder signalen tussen de herstellen zijn er minder signalen tussen de Amygdla en de PFCAmygdla en de PFC

Veroorzaakt door:Veroorzaakt door:1)1)Lage activiteit PFCLage activiteit PFC2)2)Gebrek aan verbindingen tussen PFC van Gebrek aan verbindingen tussen PFC van

de Linker hersenhelft en de Amygdalade Linker hersenhelft en de Amygdala

NB hoop door neuroplasticiteit!!NB hoop door neuroplasticiteit!!

Werkzaamheid van linker Prefrontaal Werkzaamheid van linker Prefrontaal gebied versterkengebied versterken

1)1) Lummelen Lummelen 2)2) MindfulnessMindfulness3)3) ZelfcompassieZelfcompassie

Left anterior shift

LUMMELLUMMEL

Het “rustbrein” Het “rustbrein” (default mode network) (default mode network)

in rust zijn de sociale circuits in het brein heel actiefin rust zijn de sociale circuits in het brein heel actief

Rustbrein actief tijdens “niets doen”

MemorySense of self Autobiograf.reflectie

Integratie

Gaat vooraf aan Inzicht

WEES MINDFULWEES MINDFUL MEDITEER MEDITEER

NeuroplasticiteitNeuroplasticiteit

TRAINEN VAN SPIERENVERANDERT HET LIJF

TRAINEN VAN DE GEEST VERANDERT HET BREIN

Afname grijze stof amygdala na mindfulness Afname grijze stof amygdala na mindfulness trainingtraining

Hölzel et all, Hölzel et all, SCAN (2010) 5,11^17SCAN (2010) 5,11^17

TEDxCambridge - Sara Lazar on how TEDxCambridge - Sara Lazar on how meditation can reshape our brainsmeditation can reshape our brainshttp://www.youtube.com/watch?v=m8rRzTtP7Tchttp://www.youtube.com/watch?v=m8rRzTtP7Tc

HEBHEB ZELFCOMPASSIEZELFCOMPASSIE

Brene Brown: De kracht van kwetsbaarheid • TEDxHouston

             TED                                                                                           

  

Boeken:1)De Kracht van Kwetsbaarheid2)De Moed van Imperfectie

Verbondenheid is de reden van ons Verbondenheid is de reden van ons bestaan. Dat is wat ons leven richting en zinbestaan. Dat is wat ons leven richting en zingeeft…geeft…

M. Lieberman: Social: Why our Brains are wired to connect ; 2013

Citaat: Citaat: De Kracht van KwetsbaarheidDe Kracht van KwetsbaarheidSchaamte kennen we allemaal. We hebben Schaamte kennen we allemaal. We hebben

allemaal een lichte en een duistere kant. allemaal een lichte en een duistere kant. Maar als we niet in het reine komen met de Maar als we niet in het reine komen met de dingen waar we mee worstelen, dan gaan dingen waar we mee worstelen, dan gaan we geloven dat er iets mis is met ons, dat we geloven dat er iets mis is met ons, dat we niet goed genoeg zijn…we niet goed genoeg zijn…

Schaamte= angst voor onverbondenheidSchaamte= angst voor onverbondenheid

Er is bijna niets erger dan te worden afgewezen en Er is bijna niets erger dan te worden afgewezen en buitengesloten…buitengesloten…

Naomi I. Eisenberger, Matthew D. Lieberman in Naomi I. Eisenberger, Matthew D. Lieberman in Pain, 2006Pain, 2006

Sociale en fysieke pijnSociale en fysieke pijn The pains and pleasures of social life: a social cognitive neuroscience approachThe pains and pleasures of social life: a social cognitive neuroscience approach

Lieberman & Eisenberger, 2008 Lieberman & Eisenberger, 2008

Rechter Ventro-laterale PFC

Anterior Cingula Cortex (dorsaal) Anterior Cingula Cortex (dorsaal)

Rechter Ventro-laterale PFC

ZelfcompassieZelfcompassie(www.zelfcompassie.nl)(www.zelfcompassie.nl)

• Aardig zijn voor jezelfAardig zijn voor jezelfWarm en begripvol op jezelf Warm en begripvol op jezelf

reageren ook als je fouten reageren ook als je fouten maakt of lijdt.maakt of lijdt.

• Je menselijkheid Je menselijkheid erkennenerkennen

Lijden en gevoelens van Lijden en gevoelens van tekortschieten horen bij het tekortschieten horen bij het leven. We maken ze allemaal leven. We maken ze allemaal mee, niet alleen ik.. mee, niet alleen ik..

Silhouet illusieSilhouet illusieWelke kant draait de danseres op?Welke kant draait de danseres op?

Nobuyuki KayaharaNobuyuki Kayahara

Resultaten van het Groot Nationaal Onderzoek naar stress ( okt 2012)DOOR: FLOORTJE VISSERS

De eerste resultaten van het Groot Nationaal Onderzoek (GNO) naar stress zijn bekend. Er werd onderzocht in hoeverre stressgevoeligheid, in combinatie met het ervaren van veel of weinig stress, het dagelijks doen en laten beïnvloedt.

GEEFT DEZE LEZING U GEEFT DEZE LEZING U STRESS?STRESS?

HOEVEEL VERSCHILLEN HOEVEEL VERSCHILLEN ZIET U TUSSEN DEZE ZIET U TUSSEN DEZE TWEE IDENTIEKE TWEE IDENTIEKE DOLFIJNEN??DOLFIJNEN??

The Healthy Mind PlatterThe Healthy Mind PlatterNeuroLeadershipjournal 4; 2012NeuroLeadershipjournal 4; 2012David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica PaynePayne

Cursus Trilemma: Het Brein vd Therapeut 23 mei en 20 juni ITON Haarlem

Niets is wat het lijkt…Niets is wat het lijkt…leren kijken met nieuwe ogenleren kijken met nieuwe ogen

DANK VOOR UW AANDACHT!DANK VOOR UW AANDACHT!

WWW.TRILEMMA.NL