Vervolg

1

Leuven Tijdens de Eerste Wereldoorlog

Het tweede deel van onze paper bestaat, zoals het eerste deel ook uit drie secties. Dit

deel handelt over de oorlog in Leuven. De eerste sectie bestaat uit een basistekst over de

Eerste Wereldoorlog in Leuven, die voorafgegaan wordt door een beknopte tekst over

België in de Eerste Wereldoorlog. De tweede sectie is een verzameling van bronnen die

leerkrachten kunnen gebruiken tijdens hun lessen. De laatste sectie bevat de handleiding

van onze stadswandeling die we ontwikkeld hebben.

Basistekst over de Eerste Wereldoorlog in Leuven

Het uitbreken van De Eerste Wereldoorlog in België1

De Duitse inval

Op 4 augustus vallen de eerste Duitse troepen België binnen, in de buurt van het

vierlandenpunt. Ze schenden zo de Belgische neutraliteit. Het doel van de Duitsers was

om de Franse hoofdstad, Parijs, snel te bereiken. Daarnaast was het ook de bedoeling

om Antwerpen en het kustgebied zo snel mogelijk te veroveren. Waar de Duitsers niet op

gerekend hadden, was de felle weerstand van het Belgische leger.

Zo werd de dag ervoor, op 3 augustus, het bevel gegeven alle bruggen rond de streek

van Luik, Namen en Visé op te blazen. “Dinsdag 4 augustus rond halfvijf ‘s morgen

schrikt het Waalse stadje Visé op door een geweldige knal. Honderden inwoners wippen

uit hun bed en gaan kijken naar wat de oorzaak kan zijn van de ontploffing (…). Al snel

blijkt dat Belgische genietroepen, geholpen door enkele burgers, de brug over de Maas

hebben doen springen. Een poging de avond voordien was nog mislukt, maar nu is een

stuk van ongeveer twintig meter van het mooie bouwwerk in de Maas verdwenen.”2

Luik was de eerste grote stad die weerstand bood. Rondom de stad werden er namelijk

verschillende forten opgericht, die de Duitse opmars vertraagde. De slag om Luik startte

op 5 augustus. Vier dagen later werd de stad gebombardeerd. Op 10 augustus haalden

de Duitsers hun meest sterke wapen, de Dikke Bertha, boven.3 De meeste forten werden

1 Bronnen: ALAERTS, L., Thema’s uit de nieuwste en de eigen tijd, cursustekst, KHLEUVEN, Leuven, 2012-2013, p. 80-81; CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, p. 15-26; DE SCHAEPENDRIJVER, S., De Groote Oorlog, Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog, Atlas, Amsterdam-Antwerpen, Eerste druk 1997, 366 pagina’s.; PEETERS, J., De Duitse inval in Belgie 1914, ASPEKt, Soesterberg, Nederland, 2009, 180 pagina’s. ;VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s; X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, Uitgeverij ‘De Krijger’, Erpe, p. 3-6. 2 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, p. 28-29. 3 Dikke Bertha: de naam voor een Duitse Houwitser. Het kanon had voor in die tijd een ongekend groot kaliber van 420 mm. De granaten die de Dikke Bertha afvuurde wogen meer dan 1000 kilo. De Houwitser kon doelen

Vervolg

2

verwoest en 11 dagen na het uitbreken van de slag om Luik, was de stad volledig in

Duitse handen.

Naast Luik, werden ook nog Namen, Tienen en Givet onder de voet gelopen. Het stadje

Halen was de plaats voor het eerste gevecht tussen de Belgische en Duitse infanterie. Dit

gevecht staat bekend als ‘De Slag der Zilveren Helmen’.4 De Belgen slaagden er in een

overwinning op de Duitsers te behalen, maar moesten zich kort daarna terugtrekken.

Ondanks deze overwinning konden de Duitsers op twee maanden tijd bijna heel België

veroveren.

Het belang van België voor de Duitsers

Waarom wilden de Duitsers België binnenvallen en hun neutraliteit schenden? Er zijn

verschillende redenen. Ten eerste wilden de Duitsers Frankrijk binnenvallen. Als zij niet

via België gingen, waren ze op een linie van forten gestoten. Via België konden de

Duitsers Frankrijk via het noorden binnenvallen en zo verder naar het zuiden trekken. Ze

vielen de hoofdmacht van het Franse leger in de flank en in de rug aan. Daarnaast

steunde het Duitse aanvalsplan in grote mate op de spoorwegen. België bestond uit een

goed spoorwegennetwerk. De verbinding van oost naar west was noodzakelijk voor de

Duitsers. Eenmaal in Frankrijk konden ze via de Belgische spoorwegen manschappen en

materiaal aanvoeren. Leuven lag langs één van de belangrijkste spoorlijnen in midden-

België. Leuven was een knooppunt van wegen en voor de Duitsers noodzakelijk voor het

verplaatsen van hun krijgsmacht.

Belgisch verzet

“Op 9 augustus vertelde het ‘Journal des Petites Affiches’ dat de Belgische weerstand

belangrijk was want dit liet de geallieerden toe rustig te mobiliseren en al hun krachten

te verzamelen.”5 Belgisch verzet was er in verschillende vormen. Hieronder bespreken we

twee vormen van het Belgisch verzet in het begin van de Eerste Wereldoorlog.

Fortengordels

België was een land dat voor de Duitsers tussen hen en Frankrijk stond. Ze rekenden da

ook nauwelijks op verzet. Eenmaal in België aangekomen stootten de Duitsers op hevig

verzet. De Belgische Staat had zich namelijk goed voorbereid. Jaren voordien had de

Belgische regering zich afgevraagd welke oorlogsdreiging het grootst was. Ze kwamen uit

treffen tot op 9 km afstand. WIKIPEDIA, Dikke Bertha, Internet, 9 -03 -2013, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Dikke_Bertha). 4 De naam kwam er door het groot aantal zilveren helmen dat achterbleef op het slagveld. WIKIPEDIA, Battle of Haelen (1914), Internet, 2013-05-01, (http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Haelen_%281914%29). 5 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 31-32.

Vervolg

3

op een confrontatie tussen Frankrijk en Duitsland. Om zich tegen een mogelijk dreigende

oorlog te wapenen bouwden de Belgen een fortengordel rond de steden Namen en Luik.

Deze fortengordel moest de vijand afschrikken. Het Belgische leger hoopte dankzij deze

fortengordels de strijd van het binnenland af te houden. Zo zouden enkel de Ardennen

als opmarsgebied dienen. Indien deze fortengordels zouden bezwijken, was er nog de

versterkte vesting Antwerpen. Deze was groter en sterker als die van Namen en Luik, en

diende als vluchtheuvel. De fortengordels werden uiteindelijk vrij gemakkelijk vernietigd

dankzij de ‘Dikke Bertha’s’ van het Duitse leger.

‘Francs-tireurs’6

“Na het uitbreken van de oorlog besloten de gemeentebesturen om de wapens te laten

inleveren. (…) Men wou de overmachtige Duitse troepen niet voor de borst stoten door

zich als burger met geweld te verzetten.”7 De Duitsers zouden angstig geweest zijn voor

burgers die gewapend verzet pleegden.

De tactiek van het Belgische leger was meestal een kort gevecht te leveren en daarna te

verdwijnen. Deze guerrilla-tactiek gebruikte het Belgische leger vanwege haar numerieke

minderheid.8 Door deze korte gevechten en het ontbreken van sporen na een gevecht,

dacht het Duitse leger aan burgerlijk verzet. Tijdens de Duitse doortocht werden burgers

dan ook niet altijd gespaard.

Leuven 19149

Aan de vooravond van 19 augustus 1914

Zoals eerder vermeld capituleerde Luik op 16 augustus. Kort nadien verkondigde de

regering dat ze van Brussel naar Antwerpen zou verhuizen. Voor Leuven was dit

allesbehalve goed nieuws. Als Brussel opgegeven werd, werd alles tussen Brussel en de

Duitsers, waar Leuven lag, ook opgegeven. Leuven, waar het Belgische hoofdkwartier

van het leger gelegen was, werd op 18 augustus klaargemaakt voor een snelle uittocht.

Deze uittocht begon de dag erna al om 5uur ’s ochtends. Op dit tijdstip verliet de Koning

6 Francs-tireurs: burgers die gewapend verzet pleegden, sluipschutters. 7 X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, p. 3. 8 Guerrilla: een klein aantal strijders proberen een georganiseerd leger te ontregelen. Meestal wordt een open confrontatie vermeden. WIKIPEDIA, Guerrilla, Internet, 2013-05-20, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Guerrilla). 9 Bronnen: CEUNEN, M., Beelden van een Verwoeste Stad, openluchttentoonstelling in de Leuvense binnenstad naar aanleiding van de herdenking van de negentigste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog, Stad Leuven, Leuven, 2008, 27 pagina’s.; CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.; COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s.; DEREZ, M., Leuven Brandt, 25-26 augustus 1914, Balder n.v., Leuven, 1989, 6 pagina’s. ; VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s; VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s.

Vervolg

4

Leuven in de richting van Mechelen. Nadien werden er treinen ingezet om de troepen te

verplaatsen. Op 19 augustus was het zo ver.

De Duitsers vallen Leuven binnen

Leon Schreurs

Tijdens de uittocht van het Belgische leger, hielden enkele manschappen de wacht aan

de Tiensepoort in Leuven. Hun doel was niet te vechten tegen de Duitse troepen, maar

het vergaren van informatie over het Duitse leger. De snelheid van de Duitse opmars

verraste de Belgische troepen echter en er ontstond een vuurgevecht. De Duitse

overmacht was te groot en het enige dat de Belgische soldaten nog konden doen was

vluchten. Korporaal Léon Schreurs offerde zich op en gaf zijn kameraden zo de kans te

ontkomen. Hij verborg zich achter een postbus en slaagde er zo in vijf Duitsers om het

leven te brengen, alvorens zelf te sneuvelen. Leon Schreurs kreeg de bijnaam: ‘Laatste

verdediger van Leuven’. Op uitzondering van dit incident verliep de Duitse inval vlot.

Na WOI wou men de herinnering aan Léon Schreurs levendig houden. Een deel van de

vesten werd naar hem vernoemd. Er werd ook geld ingezameld voor een

gedenkmonument. Op 25 juni 1923 werd het Schreursmonument ingewijd.

Figuur 1: herdenkingsmonument voor Léon Schreurs10

Schreurs wordt er afgebeeld achter een postbus, wachtend op de Duitsers. Achter hem

staat ‘de Glorie’ afgebeeld. De glorie staat klaar om Schreurs te eren.11

10 FLICKR, gedenkteken Léon Schreurs, Leuven, internet, 30 mei 2013, (http://www.flickr.com/photos/erfgoed/6888556577/in/photostream/). 11 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, p. 290-291.

Vervolg

5

De toestand verslechtert

Na de Duitse inval trok het Duitse leger verder richting Brussel. Het hoofddoel van de

Duitsers was namelijk zo snel mogelijk in Frankrijk te geraken. Er moesten echter wel

soldaten in Leuven blijven die de stad zouden bezetten. Leuven was namelijk een

belangrijk wegenknooppunt.

In de daaropvolgende dagen verslechterde de toestand door een paar oorzaken. Ten

eerste werd een avondklok ingesteld. Hiermee werd de bewegingsvrijheid van de

Leuvense burgers drastisch beperkt. Zonder ‘Passierschein’ raakte je de stad niet meer in

of uit. 12 Daarnaast kwamen er meer en meer Duitse soldaten in de stad overnachten. De

eerste soldaten werden in kazernes ondergebracht, en brachten geen overlast met zich

mee. Naarmate er meer soldaten in de stad moesten overnachten groeide het rumoer.

Burgers stonden ook niet te springen om Duitse soldaten onderdak te bieden. Zoals

eerder al vermeld hadden de Duitsers een panische angst voor zogenaamde “francs-

tireurs”. Die angst werd hen in Duitsland door de overheid ingepraat. De Belgische

overheid had dan ook de opdracht gegeven aan de gemeentebesturen om wapens van

burgers in te zamelen. Represailles van de Duitsers, tegen de Belgische bevolking,

moesten vermeden worden. De Duitsers hadden een verbod uitgehangen, waarin stond

dat de ramen van de bovenste verdieping gesloten moesten blijven, maar dat de

gordijnen open moesten blijven. Inwoners van de Bondgenotenlaan en de Brusselse

straat moesten daarnaast ook hun lichten laten branden. Zo voelden de Duitsers zich

veiliger. Op 21 augustus maakten de Duitsers nog eens duidelijk dat wie betrapt werd

met een wapen in zijn bezit doodgeschoten werd, en huizen waaruit gevuurd werd stak

men in brand. De paranoïde houding van de Duitsers ging zelfs zo ver dat ze de

burgemeester van Leuven samen met vijf anderen, waaronder een senator, hadden

gegijzeld. “Zo wilden ze garanderen dat de bevolking zich rustig hield.”13

25 augustus: ‘Leuven brandt’

Aanleiding

Op 24 en 25 augustus besliste de Belgische legerleiding om aan te vallen richting

Mechelen en Haacht. De Belgische troepen wilden zo de druk van het Duitse leger op de

geallieerden aan de Franse grens verminderen.14 Ze slaagden in hun opzet. Een groot

deel van de Duitse troepen rukte op naar het noorden. Beide kanten verloren

12 Passierschein: een papier met een Duitse stempel waarop stond of je ergens naartoe mocht en met welk vervoersmiddel je dat mocht doen. CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 50. 13 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 52 14 Gealieerden: Franse en Britse troepen.

Vervolg

6

manschappen, en op sommige plaatsen slaagden de Belgen erin om de Duitsers terug te

drijven. Het Belgische leger naderde Leuven tot op enkele kilometers. Aan de

stadspoorten van Leuven vonden er gevechten plaats met als doel het vernietigen van de

spoorlijn, die voor de Duitsers levensbelangrijk was. Op sommige plaatsen slaagden de

Belgen ook in hun opzet.

De avond van 25 augustus staat bekend als een tragische avond. Duitsers zouden op

elkaar gevuurd hebben. Zo zouden de Duitsers in Leuven, de terugkerende Duitsers

aanzien hebben voor Belgen en vervolgens het vuur geopend hebben. Om deze ernstige

vergissing te verdoezelen besloten de Duitsers de Leuvense bevolking de schuld te

geven. Zo werd de schuld in de voeten van de ‘francs-tireurs’ geschoven. De meningen

over de oorzaak lopen dus uiteen. De Duitse versie, volgens Wilhelm Kotzde klonk als

volgt:

“De houding van de Leuvense bevolking werd steeds dreigender. De luitentant-kolonel

ging even de stad in. Het was avond. Hij nam zijn pistool in de hand als teken dat hij op

alle gevaar voorbereid was. Hij was nog altijd in de lange Statiestraat (…) zowat 500

meter van het station toen een projectiel op hem werd afgevuurd.15 Vanuit alle dakluiken

en vensters brak meteen een hels geweervuur los op alle soldaten die zich op straat

bevonden. Het volledige stadsgedeelte tussen het station en de universiteit was in een

hel veranderd. (…) Vanuit alle huizen in de stationsbuurt werd er op de Duitsers

geschoten. Ja, men hoorde heel duidelijk een Belgisch machinegeweer dat op een balkon

van het hotel du Nord stond. (…) Er bleef nu nog één middel over om de opstandige

bevolking de baas te worden: men stak de huizen van waaruit geschoten werd in brand.

Het vuur sloeg door de straten. Het werd een echte horrornacht. Wat uit de huizen

vluchtte, werd prompt neergeschoten. Enkel een keihard optreden, kon nog de laffe

aanval afweren. (…) Ook in de brandende huizen hoorde men continu schoten. Het was

de munitie die daar heimelijk verstopt was. Het vuur bracht die nu tot ontploffing.”16

Naast deze versie, waarin alle schuld op de schouders van de burgers van Leuven

terechtkomt, is er ook de versie van een Nederlandse, onafhankelijke, journalist. Zijn

versie verschilt van de Duitse versie:

“Den 25sten Augustus deed de bezetting van Antwerpen een uitval, o.a. in de richting

van Leuven. De Belgen hadden aanvankelijk succes en rukten op tot zeven kilometer van

deze stad. De toestand werd ook daar zelfs een oogenblik critiek en tegen 7 uur kwam

een kleine afdeeling cavalerie in woesten galop vanaf het strijdtoneel naar Leuven,

waarschijnlijk om de bezetting van deze stad ter hulp te ontbieden.

15 De Statiestraat: de huidige Bondgenotenlaan. 16 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, p. 121-122.

Vervolg

7

In dat avonduur was het op de Naamsche Vest, die zwaar beboomd is, al aardig aan het

donkeren en plotseling werden de wilde ruiters beschoten, naar door verscheidene

neutrale getuigen is vastgelegd, door een kleine afdeling infanterie van het eigen leger,

die vanuit de richting van de statie kwam aangelopen, waarschijnlijk, om ook naar het

strijdtoneel te vertrekken en die in de meening was, dat de Belgen, de stad kwamen

ingestormd. De cavaleristen hielden hun paarden in, stegen af en velen begonnen van

achter hun rossen vandaan terug te vuren. (…) Alles was door dit treffen opgeschrikt.

Vanaf de statie kwamen ook schietende soldaten toegeloopen en rond het bedoelde

gebouw zelf, liepen verscheidene manschappen angstig heen en weer onder de kreet:

‘We worden overvallen’. Sommigen meenen, dat die overval door binnendrukkende

Belgen gebeurt en snellen naar de plaats van den strijd, andere begrijpen de woorden

verkeerd en meenen, dat het burgers zijn, op wie ze beginnen te schieten, evenals op de

huizen. Als men op de Naamsche Vest de vergissing bemerkt, heeft het schieten zich

reeds door het grootste deel van de stad voortgezet en de opgewonden mannen, die

elkander beschoten hebben, doen al gauw met de anderen mee. (…) De bevolking werd

dan [de volgende morgen] naar het station gedreven, waar men mannen wreed van de

vrouwen scheidde en verschillende personen neerschoot.(…)”17

Deze meningen verschillen fel van elkaar. Waar ze wel in overeenstemmen is het feit dat

de Duitse soldaten Leuvense huizen in brand hebben gestoken. De nacht van 25

augustus was dan ook een echte tragedie voor Leuven.

Gevolgen van de brand

De meningen over de oorzaken lopen uiteen. De gevolgen van de brand kennen we wel.

De Duitsers hielden zich bij hun versie van de feiten. De volgende dag, op 26 augustus,

startten de Duitsers met hun represailles. De bevolking werd uit hun huizen gesleurd, en

zonder enige vorm van proces, werden er op het Statieplein een tiental burgers

geëxecuteerd. Vooral de buurt van de Bondgenotenlaan, die het zwaarst had geleden

onder de brand, werd geterroriseerd. De daaropvolgende dagen stierven er in totaal

meer dan tweehonderd burgers. Onder hen eenentwintig vrouwen en elf kinderen. Op 27

augustus kwam het zelfs zo ver dat de Duitsers iedereen verplichtten de stad te verlaten.

De stad zou immers gebombardeerd worden. Deze bedreigingen bleken achteraf gezien

niet te kloppen. Mensen die de stad niet ontvlucht waren, werden als krijgsgevangenen

afgevoerd.

17 Ibidem, p. 123; Deze twee getuigenissen kan je in je lessen gebruiken als historische kritiek. Leg de twee versies naast elkaar en vraag naar mogelijke subjectiviteit.

Vervolg

8

De brand was verwoestend. Meer dan 1000 panden, 1081 om precies te zijn, waren

helemaal uitgebrand. Ongeveer één negende van alle gebouwen werden vernietigd. De

Duitsers staken de huizen met behulp van fosfortabletten in brand. Naast particuliere

woningen, waarvan vooral de Statiestraat en de Volksplaats getroffen werden, werden

ook historische gebouwen beschadigd.18 Onder meer de stadsschouwburg, de Sint-

Pieterskerk, het Witvrouwenklooster en ook de Universiteitsbibliotheek gingen deels in de

vlammen op. Het stadshuis werd niet getroffen door de brand. Dat is niet verwonderlijk

wanneer we weten dat de Duitse commandant zijn intrek in het stadhuis had genomen.

Hij liet alle aanpalende gebouwen slopen. Zo wou hij verhinderen dat de brand zich zou

uitbreiden tot aan het stadhuis. Naast Leuven werden er ook nog 461 panden in Kessel-

Lo, 312 in Herent, 129 in Korbeek-Lo en 95 in Heverlee verwoest.

‘Kultur und Krieg’

Van de Universiteitsbibliotheek bleef er na de brand niet veel over. Ongeveer 230.000

boeken, 800 incunabelen en 1000 handschriften gingen verloren. Daarnaast ging er ook

een deel van het universiteitsarchief, met onder meer de originele stichtingsakte van de

universiteit uit 1425, in de as op. Naast de documenten gingen er ook kostbare munten,

penningen, beeldhouwwerken en schilderijen verloren. Het zou zelfs tot in Waals-Brabant

fragmenten van bladeren hebben geregend. De impact van de brand op de

Universiteitshal en het overige gedeelte van de Oude Markt is op de onderstaande foto’s

duidelijk te zien.

Figuur 2: Ets van de Oude Markt uit 191319

18 De Volksplaats: het huidige Mgr. Ladeuzeplein. 19 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, p. 136; K.U.Leuven, Centrale Bibliotheek, Prentenkabinet.

Vervolg

9

Figuur 3: Lithografie Oude Markt, september 191420

Op de bovenstaande afbeeldingen zien we de Leuvense Oude Markt. De bovenste

afbeelding is een ets, gemaakt door Jeanne Dricot. De Groentemarkt vormde het trefpunt

van stad en platteland. Aan de rechterkant zien we de gevel van de universiteitshal

uitspringen boven de huizen. Het contrast van de sfeer die de groentemarkt uitstraalt

kan niet groter zijn met de sfeer die uitgaat van de onderste prent. Het dak van de

universiteitshal is ingestort, net zoals een tal van huizen op de Oude Markt. Op de

achtergrond zien we de beschadigde Sint-Pieterskerk, en het onaangetaste stadhuis.

Leuven was zeker niet de enige stad die getroffen werd door het Duits geweld. Plaatsen

als Andenne, Tamines, Aarschot en Visé waren ook slachtoffers van het Duits geweld.

Eigenlijk was geweld tegen burgers deel van de Duitse tactiek. De Duitse legerleiding

hoopte de bevolking te demoraliseren en het moreel van het Belgisch verzet te breken.

Zo hoopten ze op een afschrikkingseffect. De Duitsers dachten door de verwoesting van

Leuven respect voor hun natie te verkrijgen, maar ze mislukten in hun opzet. De

verwoesting van Leuven lokte reacties uit in de nationale en internationale pers. De

verontwaardiging was enorm. Hieronder volgen enkele reacties uit de internationale pers:

“The Times: ‘Leuven is in de as gelegd. Verschrikkelijke daad van Duits vandalisme. (…)

Een stad met 45.000 inwoners, de intellectuele hoofdstad van de Lage Landen sinds de

15de eeuw, is nu niet meer dan een hoop as.’ (29 augustus 1914)”21

20 Ibidem. 21 VAN IMPE, J., De Universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, p. 12.

Vervolg

10

Naast Britse kranten reageren er ook Nederlandse kranten. De Telegraaf reageerde als

volgt:

“‘De verwoesting van Leuven. (…) Maar het overwinnende volk bezoedelt zijn naam als

cultuurvolk door in blinde woede, zonder eenig spoor van zelfbeheersing, monumenten

van beschaving, kunstvoortbrengselen, uit een zeer hoogstaand verleden te vernietigen.’

( (…) De telegraaf, 30 augustus 1914)”22

Ook de Belgische pers reageerde geschokt. Onder meer De Nieuwe Gazet , De Gazet van

Antwerpen, De Volksgazet en La Métropole reageerden. Hieronder volgen enkele

reacties.23

“’Leuven door de Duitschers verwoest. De Duitschers die op elkander geschoten hebben,

beweren dat de Leuvensche bevolking hen aangevallen heeft en vernietigen de stad.’ (De

Nieuwe Gazet, 30 augustus 1914)”24

“‘Duitsche furie te Leuven. Groote daden van een Cultuurvolk.’ (De Gazet van Antwerpen,

31 augustus – 1 september 1914)”25

Naast de reacties in de pers hebben we ook een reactie van Mgr. Ladeuze, de toenmalige

rector van de Leuvense universiteit. Hij vertelde over de brand van Leuven in zijn

toespraak op 21 januari 1919. Deze toespraak hield hij voor het starten van de lessen na

de oorlog.

“ (…) Faut-il redire les horreurs de cette nuit sinistre du 25 août ? (…) l’ennemi avait

décidé de brûler notre antique cité, en prétextant qu’on y avait tiré sur ses soldats. Le

bloc des constructions voisines de l’Hôtel de Ville est compris dans le plan de l’incendie.

Dans ce bloc se trouvent les Halles universitaires (…) Vers 11 1/2 heures, le feu est mis

directement à la Bibliothèque par le rez de chaussée dont on a brisé la porte sur le Vieux

Marché. (…) En quelques heures, l’œuvre des siècles fut annihilée, et il nous reste même

pas les élément nécessaires pour en décrire l’importance ! (…)”26

22 Ibidem, p. 14. 23 De Nieuwe Gazet: De Nieuwe Gazet is een Antwerpse liberale en vrijzinnige stadskrant. De krant is nu een regionale editie geworden van zusterkrant Het Laatste Nieuws. WIKIPEDIA, De Nieuwe Gazet, Internet, 24 december 2012, (http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Nieuwe_Gazet); De Volksgazet: De Volksgazet was een Vlaamse socialistische krant. WIKIPEDIA, Volksgazet, Internet, 1 juni 2012, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Volksgazet); La Métropole: Een Franstalige Belgische krant die verdween omstreeks 1974. WIKIPEDIA, La Métropole, Internet, 11 september 2011, (http://fr.wikipedia.org/wiki/La_M%C3%A9tropole). 24 VAN IMPE, J., De Universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, p. 14. 25 VAN IMPE, J., De Universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, p. 14. 26 MGR. LADEUZE, P., Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain, les leçons de la guerre, p. 3-4

Vervolg

11

De oorlog was tot dan toe een politiek en militair conflict geweest, maar veranderde door

deze act van terreur in een echte cultuurstrijd. De zinloze aanvallen op de bevolking,

maar vooral de verwoesting van de universiteitsbibliotheek, leidde tot hevige reacties.

Leuven werd als het ware ‘het symbool’ voor het ongelijk van de Duitsers. Na de

wereldoorlog kon men een chronogram op de gevel van de oude bibliotheek lezen: ‘IcI

fInIt La CVLtVre aLLeManDe’.27 (vert.: Hier houdt de Duitse cultuur op te bestaan.) Het

lot van de Leuvense bibliotheek kreeg zelfs mythische dimensies en werd dan ook

vergeleken met de grote bibliotheek van Alexandrië.28 Naast de verslagen in de binnen-

en buitenlandse pers zijn er ook afbeeldingen van de brand, die vanaf dan symbool stond

voor het onrecht in de oorlog. Hieronder zien we een afbeelding van de brand van Leuven

gezien door de ogen van professor Henry de Vocht. Hij was in Leuven op het ogenblik

van de brand en heeft dit portret toen of later gemaakt.

Figuur 4: De brand van Leuven29

De Duitsers ontkenden natuurlijk alle schuld. Volgens hen zouden de Leuvense burgers,

nadat de overheid hen er had toe aangezet, in opstand zijn gekomen. Ze zouden daarbij

gruwelijke misdaden hebben begaan tegenover Duitse soldaten. Deze zouden daarmee

hun verdiende loon hebben gekregen. De Duitse keizer Willem II stuurde de Amerikaanse

president, Woodrow Wilson, zelfs een telegram waarin hij de gruweldaden van de Duitse

soldaten rechtvaardigde, en de schuld op de Leuvense bevolking, meer bepaald op de

vrouwen en op de geestelijken, stak:

27 “Chronogrammen zijn inscripties waarvan de in kapitaal gezette letters volgens het Romeinse systeem een jaartal weergeven. Daartoe worden de ‘Romeinse cijfers’ in de tekst opgeteld: M = 1000; D = 500, C = 100, L = 50, X = 10, V = 5 en I = 1. [ bij de inscriptie: ‘IcI fInIt La CVLtVre aLLeManDe’ lezen we dus het jaartal 1914 ]”. 28 Ibidem, p. 15-16. 29 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, p 138; KULEUVEN, Universiteitsarchief, Archief De Vocht.

Vervolg

12

“… de gruwelen in dezen (Belgischen), guerillakrijg bedreven door vrouwen en kinderen

en door priesters, zelfs aan gewonde soldaten, leden van den geneeskundigen dienst en

hospitaalverplegers (geneesheren zijn gedood, ambulances zijn aangevallen met

geweervuur) zijn van dien aard, dat mijn generaals ten slotte verplicht waren zijn

geworden hun toevlucht te nemen tot de strengste maatregelen om de schuldigen te

straffen, en schrik te brengen onder de bloeddorstige bevolking, ten einde haar te

beletten die gruwelen en moorden voort te zetten.”30

De Duitse regering reageerde op deze beschuldigingen van terreur met haar beruchte

“witboek”.31 Dit boek verscheen op 15 mei 1915 en schetste een beeld dat de Leuvense

bevolking in een meer dan slecht daglicht plaatste. De Duitse soldaten zouden niet enkel

beschoten zijn geweest, maar zouden ook kokende olie over zich gekregen hebben.

Daarnaast zouden vrouwen met messen, de ogen van soldaten hebben uitgestoken en

hen gecastreerd hebben. De discussies over wie nu de schuld droeg, duurde nog

decennia lang voort. Pas na het einde van de Tweede Wereldoorlog werd de Belgische

versie van de feiten officieel aanvaard.

Didactisch materiaal

We hebben een oplijsting gemaakt van didactisch materiaal over de Eerste Wereldoorlog

in België, en meer specifiek in Leuven. Deze bestaat uit een selectie van foto’s gemaakt.

Deze foto’s zijn in Leuven na de verwoestende brand getrokken. Daarnaast hebben we

bronnen verzameld die handelen over de Eerste Wereldoorlog in Leuven en in België. We

hebben ook een lessuggestie ontworpen. Deze handelt over historische kritiek met

betrekking tot de oorzaken en gevolgen van de brand van Leuven. Foto’s

Foto’s32

Hieronder hebben wij enkele foto’s toegevoegd, die vlak na de verwoestende brand in

Leuven, getrokken zijn. Deze foto’s zijn afkomstig uit het stadsarchief van Leuven. Dit

zijn niet alle foto’s die wij verzameld hebben. Voor de hele verzameling foto’s kan men

terecht op ‘Lightroom’. Als u daarna op ‘galerij’ klikt, komt u op de pagina met alle foto’s

terecht. In deze selectie kan u de foto’s vinden die wij het meest bruikbaar vonden voor

onze stadswandeling. We hebben ons dan ook beperkt tot zeven locaties.

30 MOKVELD, L., De Belgische franc-tireurskwestie, p. 18. 31 “Een witboek of white paper is een technisch document dat beschrijft hoe overheidsbeleid, een technologie, en/of product een specifiek probleem oplost.” WIKIPEDIA, Witboek, document, Internet, 14-03-2013, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Witboek_%28document%29). 32 Foto’s: Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.

Vervolg

13

De stadsschouwburg

Het stadhuis

Vervolg

14

De Diestestraat

Vervolg

15

De Oude Markt

De universiteitshal

Vervolg

16

De Sint-Pieterskerk

Vervolg

17

Het station

Vervolg

18

Bronnen

De onderstaande bronnen zijn opgedeeld in drie secties. De eerste reeks bronnen zijn

authentieke documenten die afkomstig zijn uit de periode van de Eerste Wereldoorlog.

Daarna hebben we een selectie van boeken, die over het verloop van WOI in België

handelen, geplaatst. Ten slotte hebben we bronnen geselecteerd die over Leuven tijdens

de Eerste Wereldoorlog gaan.

Authentieke bronnen

Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain

MGR. LADEUZE, P., Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain, les leçons de la

guerre, Leuven, 1919, 16 pagina’s.

Dit boekje is de toespraak die Mgr. Ladeuze, rector van de Leuvense Universiteit van

1909 tot 1940, hield in 1919 bij de heropening van de lessen op de universiteit. In dit

boekje beschrijft hij de brand van Leuven en de gevolgen ervan. Dit boekje kan

eventueel wel gebruikt worden in de lessen, maar moet dan wel vereenvoudigd worden.

33

Figuur 5: Le Crime Allemand contre l’Université de Louvain

De Belgische franc-tireurskwestie

MOKVELD, L., De Belgische franc-tireurskwestie, : De Hofstad, ‘s-Gravenhage, 1917, 75

pagina’s.

In dit boek tracht de auteur een juiste situatie van de volgens hem ‘al dan niet’

verzonnen beschuldigingen van de Duitse soldaten, inzake de franc-tireurskwestie te

schetsen. Wat dit boek zo bijzonder maakt is dat het nog tijdens de oorlog geschreven

werd. De auteur trachtte hierdoor het verdwijnen van bewijsstukken voor te zijn. In dit

33 Ibidem.

Vervolg

19

boek komt de versie van de Duitsers ook aan bod. Zo staat er een fragment in van een

correspondentie van Keizer Wilhelm naar de president van de Verenigde Staten,

Woodrow Wilson, waarin hij de terreurdaden van zijn soldaten rechtvaardigde. De auteur

is als onpartijdige verslaggever op zoek gegaan naar bronnen en bewijsmateriaal over

beschuldigingen van de Duitsers jegens de Belgische bevolking, en bekrachtigde of

ontkrachtte daarna de beschuldigingen. Meestal draaide de zoektocht naar bewijs uit in

het voordeel van de Belgische bevolking.

Figuur 6: De Belgische franc-tireurskwestie34

In oorlogstijd

STREUVELS, S., In oorlogstijd, Het volledige dagboek van de Eerste Wereldoorlog,

Uitgeverij Orion, Brugge, 1979, 700 pagina’s.

Dit is een dagboek van Stijn Streuvels. Tot in 1978 werd er een deel, begin WOI tot

december 1914, van ‘In oorlogstijd’ gepubliceerd. In 1978 ontdekte men dat Stijn

Streuvels ook een dagboek had bijgehouden van de periode januari 1915 tot november

1918. In dit dagboek beschrijft de bekende Vlaamse schrijver hoe hij de Groote Oorlog

beleefd heeft. Het boek kan in de lessen over WOI zeker gebruikt worden, maar over

Leuven staat er niet veel informatie in.

Van zijn Boek is er ook een online versie raadpleegbaar. Deze bevindt zicht op de site:

‘http://www.dbnl.org/’, De pagina van Stijn Streuvels’ boek ‘In oorlogstijd’ is de

volgende: DBNL, Stijn Streuvels, In oorlogstijd (1915 – 1916), Internet, 03 – 06 – 2013,

(http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=stre009inoo01)35

34 Foto: exemplaar uit de Universiteitsbibliotheek van Leuven. 35 DBNL, Stijn Streuvels, In oorlogstijd (1915 – 1916), Internet, 03 – 06 – 2013, (http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=stre009inoo01).

Vervolg

20

Figuur 7: In Oorlogstijd36

De Eerste Wereldoorlog in België

De Grote Oorlog

CHAERLE, D. (red.), e.a., De Grote Oorlog, De Eerste Wereldoorlog in de Westhoek,

Lannoo, Tielt, 2008, 95 pagina’s.

Dit boek moet je samen met een interactieve cd-rom gebruiken. Het boek vertelt het

verhaal van 15 oorlogsgetuigen. Dit boek is zeker geschikt voor jongeren. Het leest vrij

vlot en is voldoende geïllustreerd. Met de cd-rom kan je een bezoek brengen aan een

virtueel oorlogsmuseum en foto’s en filmpjes bekijken.

De Groote Oorlog, Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog

DE SCHAEPENDRIJVER, S., De Groote Oorlog, Het koninkrijk België tijdens de Eerste

Wereldoorlog, Atlas, Amsterdam-Antwerpen, Eerste druk 1997, 366 pagina’s.

Dit boek schetst het verloop van de Eerste Wereldoorlog in België. Er wordt niet veel over

Leuven verteld.

De Grote Oorlog voor kleine kinderen

LANGLEY, L, LANGLEY, N, De Grote Oorlog voor kleine kinderen, Heldenmoed in beeld,

Uitgeverij Davidsfons, Leuven, 2012, 151 pagina’s.

De titel is eerder misleidend. Je zou denken dat het boek voor kleine kinderen

geschreven is, maar dat is niet zo. Het boek geeft een overzicht van literatuur, in België

en haar buurlanden, voor kinderen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dit boek is zeer mooi

geïllustreerd, wat de leerkracht de mogelijkheid geeft fragmenten uit het boek te

gebruiken in de lessen.

36 Foto: exemplaar uit de Universiteitsbibliotheek van Leuven.

Vervolg

21

De Duitse inval in België 1914

PEETERS, J., De Duitse inval in België 1914, ASPEKt, Soesterberg, Nederland, 2009, 180

pagina’s.

Dit boek gaat over de Duitse inval. Wat er aan vooraf gaat, en hoe het Duitse leger door

België walste. De beschrijving gebeurt aan de hand van authentieke fragmenten, kaarten

en is vrij gedetailleerd. Over Leuven wordt er in dit boek weinig verteld.

Figuur 8: De Duitse inval in België 191437

De Grote Oorlog Toen en nu

SCHOETERS, S., De Grote Oorlog Toen en nu, W.O. I in monumenten en

begraafplaatsen, Davidsfonds, Leuven, 2011, 271 pagina’s.

Het boek van Schoeters biedt een vernieuwde kijk op WOI. Het benadert de Eerste

Wereldoorlog via monumenten en begraafplaatsen.

1914 De Duitsers komen

VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de Eerste

Wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s.

“Augustus 1914. Duitsland valt België binnen in de hoop een snelle doorgang van

Frankrijk te forceren. Maar het kleine en slecht uitgeruste Belgische leger biedt meer

weerstand dan verwacht. Deze moordende begindagen van WOI kregen tot nog toe niet

37 PEETERS, J., De Duitse inval in België 1914, ASPEKt, Soesterberg, Nederland, 2009, 180 pagina’s. Afbeelding: Bibliotheek KHLeuven campus Hertogstraat.

Vervolg

22

de aandacht die ze verdienden: de Eerste Wereldoorlog is voor velen synoniem aan het

IJzerfront. Weinigen weten wat er aan die loopgravenoorlog vooraf ging.

Daar brengt dit boek verandering in. Dirk Van Thuyne reconstrueert de vergeten

zomermaanden van 1914 aan de hand van authentieke getuigenissen en originele

dagboekfragmenten. De nadruk ligt niet op de geschiedenis, maar wel op de persoonlijke

verhalen van de ‘kleine man’ in de Groote Oorlog.” 38

Figuur 9: 1914 De Duitsers komen39

De Eerste Wereldoorlog, Koning Albert en zijn soldaten

VANDEWEYER, L., De Eerste Wereldoorlog, Koning Albert en zijn soldaten, Standaard

Uitgeverij, 2005, 392 pagina’s.

Dit boek schetst het verloop van de Eerste Wereldoorlog in België. Een belangrijke rol is

weggelegd voor koning Albert I, leider van het Belgische leger tijdens WOI.

38 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, achterflap. 39 VAN THUYNE, D., 1914 De Duitsers komen, de moordende begindagen van de eerste wereldoorlog in België, Lannoo, 216 pagina’s. Afbeelding: Centrale universiteitsbibliotheek KULeuven.

Vervolg

23

De Eerste Wereldoorlog in Leuven

Beelden van een Verwoeste Stad

CEUNEN, M., Beelden van een Verwoeste Stad, openluchttentoonstelling in de Leuvense

binnenstad naar aanleiding van de herdenking van de negentigste verjaardag van het

einde van de Eerste Wereldoorlog, Stad Leuven, Leuven, 2008, 27 pagina’s.

Dit boekje is de bijsluiter van een tentoonstelling die in 2008 heeft plaatsgevonden. Naar

aanleiding van de negentigste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog heeft

Marika Ceunen in samenwerking met het Stadsarchief van Leuven, doeken gemaakt over

de verwoesting van de stad. Deze zijn in de stad zelf opgehangen. Het boekje toont

afbeeldingen van voor de Eerste Wereldoorlog, vlak na de verwoesting en als laatste een

hedendaagse foto. Het contrast is boeiend en er wordt heel beknopt uitleg gegeven over

de gekozen plaatsen.

Figuur 10: Beelden van een Verwoeste Stad40

40 CEUNEN, M., Beelden van een Verwoeste Stad, openluchttentoonstelling in de Leuvense binnenstad naar aanleiding van de herdenking van de negentigste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog, Stad Leuven, Leuven, 2008, 27 pagina’s.

Vervolg

24

Aan onze helden en martelaren…

CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand

van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.

Dit boek handelt over Leuven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het bespreekt de komst

van de Duitsers, De verwoesting van Leuven en de heropbouw. Wat dit boek zo

interessant maakt is het beeldmateriaal. Er is een hoofdstuk gewijd aan foto’s van

verwoeste delen van de stad. Er werd een foto voor de brand van 1914 getrokken, een

vlak na de brand, die de verwoesting weergeeft, en een in de jaren 2000. Er wordt ook

een hoofdstuk aan oorlogsmonumenten en gedenktekens gewijd. Hierin wordt de

aanleiding en bouw van de belangrijkste oorlogsmonumenten besproken.

Figuur 11: Aan onze helden en martelaren41

41 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.

Vervolg

25

Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000

COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000,

Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s.

Dit boek gaat integraal over de universiteitsbibliotheek. Het boek bespreekt de

geschiedenis van 1425 tot 2000. Hierbij wordt het onderscheid gemaakt tussen de

volgende delen: ‘I Bibliotheek van de oude universiteit 1425-1797’, ‘II De bibliotheek in

de overgangstijd 1797-1835’, ‘III Een bibliotheek voor de katholieke universiteit 1835-

1914’, ‘IV Bello Diruta. De Eerste Wereldoorlog en de wederopbouw 1914-1940’, ‘V Bis

Diruta. De Tweede Wereldoorlog en de wederopbouw 1940-1970’ en ‘VI De bibliotheek

na de boedelscheiding 1970-2000’. Ons interesseert vooral deel IV, ‘Bello Diruta. De

Eerste Wereldoorlog en de wederopbouw 1914-1940’. Dit deel telt meer dan 150pagina’s

aan beschrijvingen van de brand, de wederopbouw en aan afbeeldingen over de brand en

wederopbouw.

Figuur 12: Universiteitsbibliotheek Leuven 1425-200042

Leuven

DEREZ, M., Leuven, Lannoo, Tielt, 1991, 93 pagina’s.

Dit boek is een reisgids over Leuven. Het boek vertelt de geschiedenis van Leuven, en

staat vooral stil bij de grote trekpleisters. Het verschil met traditionele reisgidsen is het

ontbreken van praktische informatie zoals wandelroutes en accommodaties. Het is dus

eerder een boek over de geschiedenis van Leuven, maar is wel bedoeld voor mensen

buiten Leuven. Er komen passages van WOI voor in het boek, maar als je echt veel

informatie over Leuven in de Eerste Wereldoorlog wil moet je best een ander boek

raadplegen.

42 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s. Afbeelding: Centrale universiteitsbibliotheek KULeuven.

Vervolg

26

Leuven Brandt

DEREZ, M., Leuven Brandt, 25-26 augustus 1914, Balder n.v., Leuven, 1989, 6 pagina’s.

Deze brochure van een tentoonstelling over de brand van Leuven werd in 1989

opgesteld. In datzelfde jaar vond de tentoonstelling plaats. Dit was voor het 75-jarige

jubileum van de brand. In deze brochure worden de brand van Leuven, de aanleiding en

de gevolgen kort maar vrij volledig besproken. Omdat de tentoonstelling reeds langer

dan 20 jaar afgelopen is, hebben wij de brochure van ‘Leuven brandt’ in bijlage

toegevoegd.43

Figuur 13: Leuven brandt

Alexandria’s ashes: war and the loss of libraries

HAMBLIN, P., Alexandria’s ashes: war and the loss of libraries, internet, 21-03-2013,

(http://ils.unc.edu/MSpapers/2552.pdf).

Dit is een thesis in het Engels door een studente die aan de universiteit van North

Carolina studeert. Ze schreef haar thesis over bibliotheken die verwoest werden. De

brand van de Leuvense universiteitsbibliotheek wordt er beknopt weergegeven. Andere

bibliotheken die verwoest zijn geweest komen ook aan bod. Zo kan je de

universiteitsbibliotheek van Leuven met andere bibliotheken vergelijken.

43 Brochure ‘Leuven brandt’: zie bijlage 3.

Vervolg

27

De ‘sacosj’ van ons bomma

HANDELAARSVERBOND BENEDEN TIENSESTRAAT & LEUVENS HISTORISCH

GENOOTSCHAP, De ‘sacosj’ van ons bomma, geschiedenis en verhalen over het

Fochplein, Leuven.

Dit boekje vertelt verhalen over het Fochplein.44 Tussen de verhalen is er ook een verhaal

dat gelinkt wordt aan WOI. De getuigenis van een Leuvense inwoner kan zeker gebruikt

worden in de klas. Het boekje werd gemaakt naar aanleiding van de archeologische

opgravingen die in 2010 van start gingen. Het verhaal uit de Eerste Wereldoorlog hebben

we in de bijlage toegevoegd.45

Figuur 14: De ‘sacosj’ van ons bomma

Die Bibliothek van Löwen

SCHIVELBUSCH, W., Die Bibliothek van Löwen, Eine Episode aus der Zeit der

Weltrkriege, Hanser, München-Wenen, 1988, 243 pagina’s.

Dit boek vertelt de verwoesting van de universiteitsbibliotheek. Het is geschreven door

een Duitser. Via dit boek kunnen we zien of de Duitse versie dezelfde is. Geeft een Duitse

schrijver dezelfde details? Verbloemt hij de feiten ten voordele van de Duisters?

44 Fochplein: het huidige Rector de Somerplein. 45 Verhaal uit ‘De ‘sacosj’ van ons bomma’: zie bijlage 4.

Vervolg

28

De Leuvense Universiteitsbibliotheek

VAN IMPE, J., De Leuvense Universiteitsbibliotheek, Historische wandelgids, Universitaire

Pers Leuven, Lipsius Leuven, Leuven, 131 pagina’s.

Dit boek geeft de geschiedenis van de Leuvense universiteitsbibliotheek weer. Het boek

bestaat uit drie delen, waarvan het eerste gaat over de Eerste Wereldoorlog. Het tweede

deel bespreekt de geschiedenis van de universiteitsbibliotheek van 1636 tot 1914. Het

derde en laatste deel is eigenlijk een gids van het gebouw. De stijl van het huidige

bibliotheekgebouw op het Mgr. Ladeuzeplein wordt er besproken. Daarnaast bevat het

derde deel ook nog leuke weetjes over de bibliotheek.

Figuur 15: De Leuvense universiteitsbibliotheek46

De universiteitsbibliotheek van Leuven

VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks,

Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s.

Dit is een boek over de Universiteitsbibliotheek van Leuven. Het handelt onder meer over

de geschiedenis van de bibliotheek, dit van bij de oorsprong tot na de splitsing in 1968.

Het grootste deel van de geschiedenis spreekt over de brand tijdens WOI. De opbouw na

WOI en de Amerikaanse hulp worden ook besproken. Het laatste deel bevat een

rondleiding door de bibliotheek. Hierin worden alle buitengevels behandeld, maar ook de

binnenkant van de bibliotheek wordt zaal per zaal besproken.

46 VAN IMPE, J., De Leuvense Universiteitsbibliotheek, Historische wandelgids, Universitaire Pers Leuven, Lipsius Leuven, Leuven, 131 pagina’s.

Vervolg

29

Figuur 16: De universiteitsbibliotheek van Leuven47

Leuven 1914

X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, Uitgeverij ‘De Krijger’, Erpe, 80 pagina’s.

Dit boek geeft een korte en bondige uitleg over het verloop van WOI in Leuven. Deze

uitleg wordt geïllustreerd met foto- en beeldmateriaal. Er worden veel foto’s van het

verwoeste Leuven getoond, daarnaast vindt men er ook tekeningen van vuurgevechten

en vluchtelingen.

Figuur 17: Leuven 191448

47 VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s. 48 X., Leuven 1914, Oorlog in beeld 3, Uitgeverij ‘De Krijger’, Erpe, 80 pagina’s.

Vervolg

30

Paul Reekmans

We hebben Paul Reekmans, voorzitter van het Leuvens Historisch Genootschap,

geïnterviewd. Hij vertelde ons ‘zijn’ versie over de oorzaak van de brand van Leuven.

Hieronder kan u zijn versie van de feiten lezen.

‘De grote aanleiding zou een friendly fire van de Duitsers op hun eigen soldaten geweest

zijn. De dag van de grote brand zijn er van de Boelenberg een grote groep

soldatenpaarden in paniek Leuven binnen gestormd. De zadels van de paarden hingen

onder hun buik en hun ruiters waren ze al lang kwijt. Dit waren de oorlogspaarden van

de Duitsers.

Vanuit Antwerpen hebben de Belgen de Duitser een stuk kunnen terugdringen. De Duitse

soldaten die dus gedwongen werden zich terug te trekken zijn dan beschoten door hun

eigen leger. Deze friendly fire zou de aanleiding zijn om de Belgen te doen boeten en

Leuven was net slecht gelegen.

Voor dit voorval ging het er in Leuven echter vrij vredig aan toe, de Duitse soldaten

waren al ruim 10 dagen in Leuven voor deze gebeurtenis. Ze behandelden de bevolking

nog redelijk en kochten zelfs sigaren en drank van de kleine handelaars. Maar de 25ste

augustus is alles omgeslagen.

Na dit voorval moest de bevolking dus boeten voor “hun” daden. Dit doen de Duitsers

door gebouwen in heel Leuven in brand te steken.’

Lessuggestie: Historische kritiek rond de brand van Leuven

Opbouw van de les

De leerlingen worden in twee groepen of “kampen”, verdeeld. De ene helft van de

leerlingen vormt het kamp van de Belgen, het andere deel vormt het kamp van de

Duitsers. Eenmaal de leerlingen verdeeld zijn is het aan de leerlingen zelf om de

oorzaken en gevolgen van de brand van Leuven te achterhalen. Ze moeten hierbij

natuurlijk rekening houden met het kamp waarin zij zitten.

De leerlingen krijgen hiervoor natuurlijk bronmateriaal. Dit zijn foto’s van voor de brand

en na de brand. Daarnaast krijgen ze ook fragmenten die over de brand gaan ter

beschikking. Tussen deze fragmenten zijn er zowel authentieke als secundaire bronnen.

De opdracht van de leerlingen is op zich vrij duidelijk. Beide kampen moeten een

presentatie maken. In deze presentatie moeten zij de oorzaken van de brand aanhalen,

alsook de gevolgen ervan.

Vervolg

31

Dit gebeurt natuurlijk in stappen. Eerst is het aan de leerlingen om de bronnen te

analyseren. Ze moeten de bronnen lezen en dan afleiden of het een primaire of een

secundaire bron is. Hier filteren de leerlingen de bronnen die voor hen het meest

bruikbaar zijn. Het analyseren van de bronnen gebeurt aan de hand van enkele vragen

die op een opdrachtenblad staan. (zie ‘werkblad historische kritiek m.b.t. de brand van

Leuven’) In dit document moet je als leerkracht weinig tot geen aanpassingen meer

maken. Het enige dat je moet doen is de tweede pagina ‘documentstudie’ meerdere

malen afdrukken. In totaal moet je die pagina negen keer afdrukken. Er zijn namelijk

zeventien bronnen.

Vervolgens spitsten ze zich toe op de bronnen die voor hen het meest bruikbaar zijn. De

leerlingen bouwen een geloofwaardig verhaal, dat gebaseerd is op hun bronnen, op. Ze

beschrijven de oorzaken van de brand en de eventuele gevolgen ervan. Dit doen ze door

hun versie van de feiten te beargumenteren met documenten. Hiervoor kunnen ze

gebruik maken van de derde pagina van het bestand ‘werkblad historische kritiek m.b.t.

de brand van Leuven’, ‘Verloop’.

Op het einde stellen beide kampen hun versie van de feiten door middel van een

PowerPoint presentatie voor. Daarin stellen ze hun verhaal dan voor, en verantwoorden

ze de keuze van de bronnen waarop ze zich gebaseerd hebben.

Wij vermoeden dat de les ongeveer twee lesuren in beslag zal nemen. Indien de

leerlingen het analyseren van de bronnen verdelen onder elkaar, kunnen ze elkaar

daarna briefen. Het analyseren van de bronnen zal dan waarschijnlijk iets minder dan

een halve les in beslag nemen. Het verhaal van de brand opstellen zal zeker een halve

les in beslag nemen. De volgende les moeten de leerlingen hun presentatie voorbereiden

en ze opvoeren. Daarna volgt feedback, zowel van de medeleerlingen als van de

leerkracht.

Ten slotte willen we nog melden dat het belangrijk is de bronnen ook elektronisch aan te

bieden aan de leerlingen. Zo kunnen ze de foto’s en fragmenten van de bronnen

gebruiken in hun presentatie.

Voor de werkbladen en de bronnen voor het groepswerk verwijzen we naar de bijlage.49

49 Werkbladen Historische kritiek met betrekking tot de brand van Leuven: zie bijlage

Vervolg

32

Situering in de eindtermen50

2.2 Vaardigheden i.v.m. de methodologische onderbouwing

2.2.1 Verzameling van historisch informatiemateriaal

De leerlingen kunnen

14 doeltreffend informatie selecteren uit gevarieerd informatiemateriaal omtrent een

ruim geformuleerde historische of actuele probleemstelling.

15 hun selectie van informatie kritisch verantwoorden.

2.2.2 Bevraging van het historisch informatiemateriaal

De leerlingen kunnen

16 zelfstandig de nodige gegevens voor het beantwoorden van een historische

probleemstelling halen uit het historisch informatiemateriaal zoals beeldmateriaal,

schema's, tabellen, diagrammen, kaarten, cartoons, dagboekfragmenten, reisverslagen,

memoires.

18 argumenten weergeven die worden gebruikt om standpunten omtrent problemen uit

het verleden en heden te onderbouwen.

2.2.3 Historische redenering

De leerlingen kunnen

19 verschillende argumentaties tegen elkaar afwegen.

20 een redenering opbouwen vanuit de studie van verleden en heden om hun standpunt

t.o.v. een maatschappelijk probleem te verdedigen.

21 bij hun historisch onderzoek de aangewende methode evalueren en eventueel

bijsturen.

50 ONDERWIJS VLAANDEREN, Curriculum, Secundair onderwijs - Derde graad ASO- Geschiedenis – Algemeen, Internet, 10-06-2013, (http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/derde-graad/aso/vakgebonden/geschiedenis/algemeen.htm).

Vervolg

33

Achtergrondinformatie

Indien u meer te weten wil komen verwijzen we naar de volgende bronnen:

CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand

van Leuven (augustus 1914), Peeters, Leuven, 2004, 355 pagina’s.

COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000,

Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2005, 543 pagina’s.

VAN IMPE, J., De Leuvense Universiteitsbibliotheek, Historische wandelgids, Universitaire

Pers Leuven, Lipsius Leuven, Leuven, 131 pagina’s.

VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks,

Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s.

Stadswandeling

We hebben een stadswandeling ontworpen door middel van de applicatie “7scenes”. De

bedoeling van de wandeling is leerlingen op een originele manier kennis te maken met de

brand van Leuven. Hieronder volgen de instructies. De eerste instructies zijn bedoeld om

de applicatie te kunnen downloaden en om aan de slag te kunnen gaan met de applicatie

eens deze geïnstalleerd is. Het tweede deel van de instructies zijn de handleidingen bij de

opdrachten van de stadswandeling.

Algemene instructies

Er bestaat momenteel een kleine applicatie die gratis ter beschikking staat voor wie

graag eens iets extra wil doen rond de Eerste Wereldoorlog in Leuven. Hieronder vind je

de instructies die je moet volgen om de app te installeren en te gebruiken.

Download en installatie

Stap 1: U moet beschikken over een smartphone of tablet. De applicatie werkt op de

toestellen van Apple (iPhone, iPod touch, en iPad) en toestellen die draaien op het

Android besturingssysteem. Controleer of u toestel in een van deze twee categorieën

valt.

Stap 2: Indien u toestel voldoet kan u de applicatie zoeken en downloaden. Apple

gebruikers kunnen de applicatie vinden door in de zoek balk van de Appstore 7scenes in

te geven. De applicatie die u moet downloaden ziet er als volgt moeten uit (zie figuur

39).

Vervolg

34

Gebruikers van Android-toestellen, openen de play store en geven bij de zoekbalk

bovenaan, 7scenes in. Ook zij zouden het onderstaande logo moeten vinden.

Figuur 18: 7Scenes applicatie51

De mogelijkheid bestaat dat u de applicatie niet via deze weg vindt in dat geval gaat u

naar de website www.7scenes.com en u kiest bovenaan welk toestel u gebruikt. Na uw

keuze komt u rechtstreeks op het downloadscherm van de applicatie terecht. Klik op

installeren en de applicatie wordt geïnstalleerd.

Figuur 19: Statrtpagina 7scenes52

Stap 3: Controleer of de applicatie op uw toestel staat. Indien dit niet het geval is

herhaal dan stap 2. Indien dit wel het geval is open de applicatie dan door er op te

drukken. Wanneer u de applicatie opent is het belangrijk dat u verbonden bent met het

internet (wifi of 3G netwerk) en dat u locatie voorziening aanstaat. Indien dit niet het

geval is zal de applicatie vragen om deze aan te zetten en wordt u normaal gezien

automatisch doorverwezen.

Stap 4: Nu u de applicatie geopend hebt zal u merken dat u op een kaart uitkomt. Het is

de bedoeling dat u bovenaan uw scherm op de knop info klikt. Dan komt u op een

scherm terecht waar dat de drie grote knoppen, inloggen, maak een nieuw account en

quick guide, staan. Indien u al een 7scenes account heeft zijn deze onbelangrijk en hoeft

u hier geen rekening mee te houden. Klik dan bovenaan rechts op de kleine knop

scenes en ga naar stap 5. Indien u geen account heeft ga naar stap 4.1

51 APPLINKS.NL ,Applinks.nl, internet, 11/06/2013, (http://www.applinks.nl/ios?view=details&aid=18087) 52 7SCENES, Connect your story to the city,internet,11/06/2013,(www.7scenes.com)

Vervolg

35

Stap 4.1: klik op maak een nieuw account. Geef een gebruikersnaam op (uw

naam met eventueel een kleine toevoeging). Geef ook uw e-mailadres in (u zal een

bevestigingsmail ontvangen) en geef twee maal een wachtwoord in naar uw keuze. Klik

dan op maak mijn account en wacht op een e-mail. In deze e-mail zal een link zitten

die u dient aan te klikken om te bevestigen dat u een 7scenes account wil. Hierna zal uw

account actief zijn en kan u verder gaan. Het kan zijn dat de applicatie ondertussen werd

gesloten. Herhaal dan stap 4 en sla stap 4.1 over.

Figuur 20: (links) inlogpagina van de applicatie, voorbeeld van Scenes (rechts)

Stap 5: U zit nu in het scenes scherm met weer drie knoppen: uitgelicht, in de buurt en

zoek. Klik op de knop zoek. U krijgt nu een balk waar u een zoekterm kunt invoeren. In

de deze balk voert u de volgende zoekterm in: WO I Leuven. U zou dan onderstaande

afbeelding moeten vinden. Het is de bedoeling dat u deze scene downloadt. Dit doet u

door er op te klikken. Klik vervolgens bovenaan op start, log uzelf in en u bent

vertrokken.

Figuur 21:scene: WOI Leuven53

53 7SCENES, Connect your story to the city,internet,11/06/2013,(www.7scenes.com)

Vervolg

36

De wandeling

De bedoeling van deze applicatie is leerlingen op een moderne, speelse manier kennis te

laten maken met de Eerste Wereldoorlog in Leuven. Hieronder vind u alle onderdelen van

de wandeling.

Figuur 22: voorbeeld van de applicatie op een Iphone54

Onderdelen van de wandeling

1. De kaart

De bedoeling van deze applicatie is op een moderne, speelse manier kennis te maken

met de Eerste Wereldoorlog in Leuven. Het voornaamste aan de applicatie is dat u

beschikt over een interactieve kaart waarop u kan in- en uitzoomen. De kaart is

standaard ingesteld op geheel Leuven en biedt een overzicht over de ganse regio.

2. Tags (blauwe pijltjes)

U zal merken wanneer u de wandeling opent dat er verschillende tags (gekleurde pijltjes

met symbool) op een kaart staan. De kaart is standaard ingesteld op geheel Leuven en

biedt een overzicht over de ganse regio. De tags hebben een klein symbool dat verraadt

wat eronder zit. Zo zijn er tags waaronder foto’s zitten, tags met video’s en tags met

vragen.

3. Foto’s/video’s

De tags met foto’s zijn er in twee kleuren. De groene zijn foto’s die u zeker eens moet

bekijken en waarbij er belangrijke informatie wordt gegeven over de gebeurtenis. De

oranje foto’s zijn eerder optioneel, zij schetsen vaak een beeld van de verwoesting die de

oorlog heeft veroorzaakt. Aan het einde van de wandeling zit er een Youtube filmpje in

dat nog eens vertelt hoe de situatie in Leuven was.

54 7SCENES, Connect your story to the city,internet,11/06/2013,(www.7scenes.com)

Vervolg

37

4. Tasks (opdrachten)

Nu zijn er ook een tags met opdrachten. Zo zijn er opdrachten die gemaakt worden in de

wandeling door middel van multiple choice. Er zijn ook doe-opdrachten waarbij men

bijvoorbeeld de applicatie tijdelijk moet sluiten om dan gebruik te maken van de camera.

Zo zijn er opdrachten waarbij u een foto moet maken om dan te vergelijken met de foto

in de applicatie. Dit zijn technisch de moeilijkste opdrachten en vereisen wat inzicht. Voor

iPad, waarvoor de applicatie eigenlijk bedoeld is, doet u dit door op de home-toets te

drukken. De camera-applicatie te openen en dan een foto te nemen. Op deze manier

blijft het spel stand-by en kan er meteen verder gespeeld worden.

Uitleg van de wandeling.

Stap 1: de wandeling begint bij een van de punten met een groene foto. De keuze is vrij

welk punt dit is naargelang uw voorkeur. Het is wel aan te raden om te beginnen bij het

station van Leuven. Bij elk punt moet u altijd eerst de groene foto en dan pas een van de

opdrachten die rond deze foto staan aanklikken.

Stap 2: Vervolgens kan u de extra foto’s (oranje) en/of video’s (paars) openen. Indien

deze er niet zijn ga dan naar de volgende groene foto. Volgorde speelt geen rol. U kunt

de kaart gebruiken om de snelste route tussen de twee punten te vinden.

Stap 3: De opdrachten die bij de groene foto’s staan kunnen u punten opleveren indien

ze correct worden opgelost. Het is de bedoeling dat alle opdrachten zo goed mogelijk

worden opgelost. Het kan zijn dat u bij enkele opdrachten een bundeltje nodig hebt om

in te vullen. Dit zal per opdracht worden aangegeven.

Vervolg

38

Handleiding wandeling door Leuven

Stadhuis

Opdracht:

Voor het stadhuis maken we gebruik van een foto-opdracht, en een inhoudelijke

opdracht.

De foto opdracht bestaat uit twee delen. Eerst moeten de leerlingen de foto van de

Duitse officieren in Leuven, aan het Leuvense stadhuis, reconstrueren.

Figuur 23: Duitse officieren voor het stadhuis55

Daarna moeten de leerlingen de foto van de Duitse officieren die zij reeds hebben,

fotograferen, met op de achtergrond het huidige stadhuis van Leuven. Deze stijl van

foto’s nemen is een recente hype, en komt van de website ‘www.dearphotograph.com’.

Hieronder zijn er enkele voorbeelden die het concept duidelijk moeten maken.

55 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 77.

Vervolg

39

Figuur 2456

Figuur 2557

Het resultaat van de tweede foto opdracht zou er dan ongeveer als volgt uitzien:

56 DEAR PHOTOGRAPH, Dear Photograph, take a picture of a picture, rom the past, in the present, Internet, 03 – 06 – 2013, (http://dearphotograph.com/). 57 Ibidem.

Vervolg

40

Figuur 26: Oude en nieuwe foto van het stadhuis58

Daarnaast krijgen de leerlingen ook enkele foto’s van de omgeving van de Grote Markt te

zien. Van de twee beelden hebben we een versie voor de brand van Leuven, en een

versie vlak na de brand. (zie onderstaande foto’s) Bij die foto’s hoort een open vraag die

luidt: Wat is er zo bijzonder aan het stadhuis tijdens WOI met betrekking tot de brand

van Leuven? Het antwoord zou dan lijken op: Het stadhuis van Leuven heeft gediend als

hoofdkwartier voor de Duitse bezetters. Ze hadden er tijdens de brand dan ook alle

belang bij om het stadhuis niet in de vlammen te laten opgaan.

De leerlingen krijgen voor deze opdracht beeldmateriaal ter beschikking om zo tot het

juiste antwoord te komen.

58 Oude foto: CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 77.

Vervolg

41

Figuur 27: Zuidzicht Grote Markt voor de brand59

Figuur 28: Zuidzicht Grote Markt vlak na de brand60

Figuur 29: Zicht op Stadhuis en Sint-Pieterskerk voor de brand61

59 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 151. 60 Ibidem, p. 150. 61 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914),p. 159.

Vervolg

42

Figuur 30: Zicht op stadhuis en Sint-Pieters kerk na de brand62

Achtergrondinformatie:

Waarom laten we de leerlingen nu een foto nemen zoals de Duitse officieren dit deden?

De leerlingen achterhalen zo dat de Duitsers hun intrek namen in het Leuvense Stadhuis.

Ook zien ze op de foto dat het stadhuis ongeschonden bleef. Er kan daarna verduidelijkt

worden dat het stadhuis ongeschonden uit de brand gekomen is, omwille van het feit dat

de Duitsers er hun intrede hadden genomen. De Duitsers hadden immers tijdens de

brand, de omringende huizen afgebroken, om de brand niet op het stadhuis te laten

overslaan.

62 Ibidem, p. 158.

Vervolg

43

Universiteitsbibliotheek

Opdracht

Inhoudelijke deel

Eerst krijgen de leerlingen een tekst over de universiteitsbibliotheek te lezen.

‘Op 25 augustus 1914 besloten de Duisters Leuven in de as te leggen. Ze gebruikten de

‘leugen’, dat Belgische sluipschutters hen hadden beschoten, als excuus. Ongeveer één

negende van de gebouwen werd verwoest.

Ook de Universiteitsbibliotheek op de Naamsestraat brandde. 300.000 boeken, 800

wiegendrukken, 1000 handschriften, en onder meer de originele stichtingsakte uit 1425

gingen verloren.

Dit leidde tot internationale verontwaardiging. Heel de wereld beschouwde dit als

vandalisme.

Leuven kon na de Eerste Wereldoorlog rekenen op internationale hulp. Volgens het

verdrag van Versailles moest Duitsland alle verwoeste objecten vergoeden.

Belgische provincies en andere landen steunen Leuven. Ze sturen boeken op. In 1928 is

de boekenstapel gestegen tot 750.000 exemplaren.

In 1918 komen de Amerikanen met een nieuw idee. Ze willen een nieuw

universiteitsgebouw voor Leuven oprichten. 10 jaar later op 4 juli 1928, Independence

Day, is het dan zover. De Leuvense universiteitsbibliotheek op het Mgr. Ladeuzeplein

wordt ingewijd.’

Daarna krijgen de leerlingen een korte inhoudelijke opdracht. Ze krijgen twee foto’s, uit

de grote leeszaal van de universiteitsbibliotheek, te zien. Deze foto’s stellen drie dieren

voor, een leeuw, een adelaar en een slang. De leerlingen moeten de dieren met de juiste

landen verbinden.

Vervolg

44

Figuur 31: Trapleuningen Grote leeszaal in de Centrale universiteitsbibliotheek63

Verbind de dieren met de landen:

Leeuw België

Adelaar VS

Slang Duitsland

Foto gedeelte

Daarna is het aan de leerlingen om zelf twee foto’s te maken. Ze moeten voor deze

opdracht de bibliotheek niet binnengaan, aangezien de beelden waarvan zij foto’s moeten

nemen , zich op de voorgevel bevinden.

De leerlingen moeten een foto maken van ‘Maria’. Daarnaast moeten ze twee kenmerken

geven die opvallen aan haar beeltenis.

Kenmerken die je opvallen

Helm

Zwaard

Nadien krijgen de leerlingen de volgende vraag voorgelegd: Op wie lijkt Maria (tip:

mythologie) : Pallas Athena

De antwoorden op deze vragen kan de leerkracht later overlopen. Hij/zij kan er dan bij

vermelden dat de link met Athena gelegd wordt omwille van het feit dat Athena naast

godin van de oorlog, ook godin van de wijsheid en van de kunst en letteren was. De link

met de bibliotheek is dan snel gelegd.

63 VAN IMPE, J., De universiteitsbibliotheek van Leuven, Het verhaal van een feniks, Universitaire Pers Leuven, Leuven, 2003, 90 pagina’s.

Vervolg

45

Creatieve opdracht

Na de foto-opdracht volgt er nog een opdracht met chronogrammen.

Chronogrammen zijn inscripties waarvan de in kapitaal gezette letters volgens het

Romeinse systeem een jaartal weergeven. Daartoe worden de ‘Romeinse cijfers’ in de

tekst opgeteld: M = 1000; D = 500, C = 100, L = 50, X = 10, V = 5 en I = 1.

De leerlingen krijgen dezelfde uitleg over chronogrammen als hierboven.

Daarna krijgen zij het volgende chronogram te lezen: IcI fInIt La CVLtVre aLLeManDe.

De opdracht luidt dan als volgt: Welk jaartal is er verscholen in dit chronogram. 1914.

De leerkracht kan later dan de bedoeling van het chronogram uitleggen aan de

leerlingen: De makers verwijzen naar de brand van Leuven, en vooral naar de

verwoesting van de toenmalige universiteitsbibliotheek. Door de verwoesting ervan

hebben de Duitsers zich verlaagd tot cultuurbarbaren.

Ten slotte volgt er nog een laatste opdracht met de chronogrammen. De leerlingen

moeten op zoek naar de eerste steen. Deze bevindt zich op de hoek van het Mgr.

Ladeuzeplein met de Blijde Inkomststraat. Om deze te herkennen krijgen de leerlingen

een foto van de eerste steen (langs de kant van het Mgr. Ladeuzeplein) te zien.

Figuur 32: hoeksteen universiteitsbibliotheek Leuven64

64 COPPENS, C. DEREZ, M., Roegiers, J., Universiteitsbibliotheek Leuven, 1425-2000, p.204.

Vervolg

46

De steen die zij dan moeten herkennen is de volgende:

Figuur 33: Eerste steen65

De inscriptie is in het Latijn, waardoor niet alle leerlingen over de nodige kennis

beschikken om deze te vertalen. Daarom krijgen zij de vertaling ‘Eerste steen in luister

voor de heropbouw van de Leuvense bibliotheek’ Wat moeten de leerlingen dan nog

doen? Het is aan hen om het jaartal van de eerste steenleging te ontcijferen. Ze krijgen

de originele inscriptie niet op hun applicatie maar moeten deze aflezen van de gevel. Het

jaartal dat zij moeten uitkomen is 1921.

Achtergrondinformatie:

Zie deel 6.1.2.4: ‘Kultur und Krieg’66

65 Ibidem. 66 6.1.2.4: ‘Kultur und Krieg’: zie p. 51

Vervolg

47

Station

Opdracht:

Foto gedeelde67

Ook voor het station maken we gebruik van een foto opdracht. De leerlingen krijgen

eerst twee foto’s te zien van het station van Leuven.

Figuur 34: Station van Leuven voor de brand

Figuur 35: Station van Leuven na de Brand

Na het bekijken van de afbeeldingen moeten de leerlingen uitzoeken vanwaar deze foto

‘s zijn genomen (positie van de fotograaf). Wanneer ze deze plaats hebben bepaald

moeten ze vanaf dezelfde plaats een hedendaagse foto van het station nemen.

67 CEUNEN,M., Beelden van een verwoeste stad,2008, p. 5.

Vervolg

48

Aan de hand van deze foto’s moeten ze dan de functies van vroeger en nu achterhalen.

Vroeger: vooral handels- en woonfunctie

Vandaag: vooral horeca

Inhoudelijke deel

Na het foto gedeelte krijgen de leerlingen een inhoudelijk gedeelte. Ze krijgen twee

verhalen te lezen die mogelijk aan het begin van de terreur in Leuven liggen. Het is dan

aan de leerlingen om te achterhalen welk verhaal waar / het meest waarschijnlijk is.

Het verhaal van Paul Reekmans ligt echter aan het begin van de terreur in Leuven.

Het eerste verhaal :

Leon schreurs 68

Toen het Belgische leger op 19 augustus Leuven ontruimde, bleef korporaal Léon

Schreurs achter in de stad. Hij besloot Leuven eigenhandig te verdedigen tegen de

Duitsers.

Scheurs verborg zich achter een postbus aan de Tiensepoort en slaagde erin vijf Duitsers

uit te schakelen alvorens hij zelf sneuvelde. Scheurs kreeg de bijnaam ‘laatste verdediger

van Leuven’.

Omdat de Duitsers deze actie erg serieus namen en vonden dat de bevolking hiervoor

gestraft moest worden hebben ze Leuven in de as gelegd. Deze gebeurtenis is dus de

oorzaak voor de grote brand ven Leuven.

Na WOI wou men de herinnering aan Léon Schreurs levendig houden. Een deel van de

vesten werd naar hem vernoemd. Er werd ook geld ingezameld voor een

gedenkmonument. Op 25 juni 1923 werd het Schreursmonument ingewijd.

68 CEUNEN, M., VEDMAN, P. (red.), Aan onze helden en martelaren…, Beelden van de brand van Leuven (augustus 1914), p. 290-291.

Vervolg

49

Het tweede verhaal:

Paul Reekmans 69

Volgens Paul Reekmans van het Leuvens Historisch gemeenschap ligt de oorzaak echter

elders.

De grote aanleiding zou een friendly fire van de Duitsers op hun eigen soldaten geweest

zijn. De dag van de grote brand zijn er van de Boelenberg een grote groep

soldatenpaarden in paniek Leuven binnen gestormd. De zadels van de paarden hingen

onder hun buik en hun ruiters waren ze al lang kwijt. Dit waren de oorlogspaarden van

de Duitsers.

Vanuit Antwerpen hebben de Belgen de Duitser een stuk kunnen terugdringen. De Duitse

soldaten die dus gedwongen werden zich terug te trekken zijn dan beschoten door hun

eigen leger. Deze friendly fire zou de aanleiding zijn om de Belgen te doen boeten en

Leuven was net slecht gelegen.

Voor dit voorval ging het er in Leuven echter vrij vredig aan toe, de Duitse soldaten

waren al ruim 10 dagen in Leuven voor deze gebeurtenis. Ze behandelden de bevolking

nog redelijk en kochten zelfs sigaren en drank van de kleine handelaars. Maar de 25ste

augustus is alles omgeslagen.

Na dit voorval moest de bevolking dus boeten voor “hun” daden. Dit doen de Duitsers

door gebouwen in heel Leuven in brand te steken.

Achtergrondinformatie

Vroeger vonden we rond het station vooral handelspanden en woningen terug. Het

statieplein heeft tijdens de eerste wereldoorlog ook een belangrijke rol gespeeld. Hier

startte de Duitse soldaten op de avond van 25 augustus een wilde schietpartij toen ze

zich bedreigd voelden door de vermeende Leuvens Franc-tireurs. Tijdens de

brandstichting werden hier heel wat gijzelaars bijeengedreven. Het plein was eveneens

de verzamelplaats voor honderden Leuvenaars die na de brand op transport naar

Duitsland werden gezet. Bovendien werd op het plein ook een aantal inwoners

standrechtelijk geëxecuteerd en begraven in het plantsoen. Na de oorlog heeft men op

de hoek met de Maria- Theresiastraat de stoffelijke overschotten van 32 burgers

opgegraven.

69 REEKMANS, P., Voorzitter Leuvens Historisch gemeenschap, interview, 2013.

Vervolg

50

Ter nagedachtenis van de slachtoffers, veranderde het stadsbestuur de naam van het

statieplein reeds in 1918 in martelarenplein. Bovendien werd er ook een gedenkteken

opgericht ter nagedachtenis van de gebeurtenissen van augustus 1914.

Sint-Pieterskerk70

Opdracht:

Bij de Sint-Pieterskerk hebben we twee foto opdrachten.

Bij de eerste opdracht krijgen de leerlingen enkele foto’s te zien van de Sint-Pieterskerk

na de brand van 1914. Aan de hand van de foto’s moeten de leerlingen trachten te

achterhalen welke delen allemaal vernield werden tijdens de brand.

Dit was voornamelijk het dak en enkele stukken van de buitenmuur.

Figuur 36: Sint-Pieterskerk na de brand van 1914

Figuur 37: Sint-Pieterskerk vanuit de Diestsestraat

70 Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.

Vervolg

51

Figuur 38: Interieur van de Sint-Pieterskerk

Voor de tweede opdracht moeten de leerlingen twee onderstaande gedenkplaatjes

zoeken rond de Sint-Pieterskerk. De leerlingen bedenken ook waarvoor deze plaatjes in

de muur geplaatst werden.

Figuur 39: Gedenkplaatjes na de brand van 1914

Vervolg

52

Diestsestraat71

Opdracht:

Foto gedeelde

De leerlingen krijgen enkele foto’s te zien van de Diestsestraat na de brand van Leuven.

Aan de hand van deze foto’s kunnen ze afleiden dat er vele huizen platgebrand zijn. Maar

toch zijn er enkele huizen blijven rechtstaan zoals bijvoorbeeld de elektrozaak. De

leerlingen moeten in groep overleggen waarom sommige huizen gespaard bleven door de

Duitsers.

Figuur 40: Overzicht van de Diestsestraat na de brand

Figuur 41: Diestsestraat met op de achtergrond de Sint- Pieterskerk

71 Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.

Vervolg

53

Voor de laatste foto die de leerlingen te zien krijgen moeten ze ook weer de positie van

de fotograaf achterhalen. Dit kunnen ze doen door te kijken naar de omgeving. (op de

achtergrond zie je de verwoeste Sint-Pieterskerk).

Figuur 42: Diestsestraat met op de achtergrond de Sint-Pieterskerk

Inhoudelijk deel

Voor de brand waren er veel huizen, hotels, horecazaken en winkels in de Diestsestraat

gehuisvest. Met de brand werden er 157 gebouwen in de as gelegd. Maar welke functie

overheerst er vandaag in de Diestsestraat?

De leerlingen moeten voor deze opdracht door de Diestsestraat wandelen en kijken welke

functies ze veel tegenkomen.

Vandaag vinden we daar vooral winkels, horeca en appartementen/ studio’s terug.

Vervolg

54

Stadsschouwburg en de bondgenotenlaan (Statiestraat)72

Opdracht:

Foto gedeelde

De leerlingen krijgen eerst een kort stukje tekst te lezen en enkele foto’s te zien.

Na de Duitse doortocht bleef er van de mooie stadschouwburg van Leuven niet veel meer

over. Enkel de buitenmuren, binnenmuren en een stuk van het auditorium bleven

overeind.

Na de Groote Oorlog werd de stadschouwburg heropgebouwd. De herstellingswerken

duurden ruim 20 jaar. Aan de versiering van het gebouw hebben verschillende

kunstenaars meegewerkt.

Figuur 43: Interieur stadsschouwburg

Figuur 44: Inkomhal Stadsschouwburg

72 Foto’s: Stadsarchief Leuven, Fotocollectie Brand v. Leuven, 2013.

Vervolg

55

Figuur 45: Exterieur Stadsschouwburg

Daarna gaan de leerlingen in de Bondgenotenlaan op zoek naar dit gebouw om er daarna

een foto van te nemen.

Inhoudelijk deel

De leerlingen krijgen eerst een kort stukje tekst te lezen waarna ze een affiche zullen

analyseren.

De statiestraat, later Bondgenotenlaan, was tijdens de vorige eeuwwisseling de

voornaamste straat van de stad. Deze straat werd in 1914 zwaar getroffen door de

Duitse brandstichting. Van de 170 huizen werden er slecht een 30-tal bewaard. Op deze

plaats werden vele (on)schuldige slachtoffers gemaakt, waaronder ook gewone burgers.

Tijdens deze periode werd er ook veel gebruik gemaakt van oorlogspropaganda. Daarvan

is onderstaande afbeeldingen die de leerlingen ook zullen analyseren een mooi

voorbeeld. Het is de bedoeling dat de leerlingen achterhalen wat de tekenaar bedoelde

met deze spotprent.

Figuur 46: oorlogspropaganda Duitsers vs. onschuldige bevolking

Vervolg

56

Besluit.

Zoals we reeds eerder vermeldden is ons afstudeeronderzoek veranderd in een

afstudeerproject. Door ons onderzoek in archieven en bibliotheken zijn we tot een

concept dat ons allen lag gekomen. Ons project bestaat uit twee overeenkomstige delen.

Beide bestaan uit drie secties: een inhoudelijk deel, een bronnenonderzoek en een

didactische verwerking.

We hebben ons tijdens deze zoektocht vooral toegespitst op het lot van Leuven tijdens

de Groote Oorlog. Het eerste deel gaat over de Eerste Wereldoorlog in het algemeen. Het

inhoudelijke gedeelte heeft ons beeld op de Eerste Wereldoorlog verruimd. Dankzij dit

gedeelte hebben we ons kunnen verdiepen in Leuven tijdens WOI. We hebben

ondervonden dat er een tekort aan didactisch materiaal was. Daarvoor hebben we eerst

een bronnenstudie ondernomen. Dankzij die bronnenstudie zijn we tot een geordende

lijst van bruikbare werken gekomen. Dankzij deze lijst hebben wij uiteindelijk een

lessuggestie kunnen maken. We hebben ons hiervoor gefocust op kinderen in WOI,

omdat dit thema niet vaak aan bod komt. Naast deze suggestie kunnen leerkrachten ook

zelf aan de slag met onze bronnenlijst. Ze kunnen de lijst gebruiken om hun lessen op te

smukken.

Het tweede deel gaat specifiek over Leuven tijdens de Groote Oorlog. Voor het

inhoudelijk gedeelte zijn we ons gaan verdiepen in deze materie. We hebben zowel

secundaire als primaire bronnen onderzocht en gebruikt. Door een degelijke selectie zijn

we tot een basistekst gekomen waarvan wij hopen dat leerkrachten deze kunnen

gebruiken voor hun lessen.

Net zoals in het eerste deel bestaat de tweede sectie uit een bronnenonderzoek. Bij dit

bronnenonderzoek hebben we enkele primaire bronnen gebruikt die we onder andere in

onze lessuggestie over historische kritiek hebben verwerkt. Ook dit onderzoek heeft tot

een bronnenlijst geleid. We hopen dat deze bronnenlijst een vrij volledig overzicht geeft

over beschikbare bronnen die over de Eerste wereldoorlog in België, en specifieker over

de Eerste Wereldoorlog in Leuven gaan. Ook hier hebben we een lessuggestie

bijgevoegd. Deze lessuggestie bundelt onze bronnen die over WOI in Leuven gaan in een

mogelijke les over historische kritiek.

De derde sectie van het tweede deel bestaat uit onze stadswandeling. Deze

stadswandeling hebben we via een bestaande applicatie, 7scenes, ontworpen. De

stadswandeling loodst de leerlingen doorheen Leuven in 1914. Wij hopen dat we met

deze stadswandeling het didactische en het inhoudelijke hebben kunnen combineren.

Naast onze stadswandeling hebben we ook een website ontworpen waar we het

Vervolg

57

verzamelde materiaal op hebben geplaatst. We hopen dan ook dat leerkrachten hun weg

naar onze website zullen vinden. Zo zal onze zoektocht hopelijk tot enkele creatieve

lessen over WOI leiden.

Het zoeken naar goede bronnen was een van onze voornaamste opdrachten voor dit

project. Op zoek gaan naar goede bronnen is niet gemakkelijk. Je moet met rekening

houden met verschillende factoren: de ouderdom van de bron, de lay-out, de relevantie.

Pas als we met al deze criteria rekening hielden konden we een degelijke lijst opstellen.

Het uitwerken van opdrachten voor onze stadswandeling was ook een van de grote

uitdagingen. Deze zijn bedoeld voor leerlingen van de derde graad, een publiek waar wij

niet erg veel voeling mee hebben. We hopen een evenwicht gevonden te hebben tussen

uitdagende, inhoudelijke en recreatieve opdrachten.

We weten dat wij niet al het bestaande materiaal hebben kunnen bundelen. Dit zou dan

ook onbegonnen werk zijn. We hebben ons daarom vooral toegespitst op Leuven.

Wij hopen dat we met dit afstudeerproject enerzijds een globaal beeld hebben kunnen

scheppen over welk materiaal er voor handen is over de Eerste Wereldoorlog, en

anderzijds een aantal creatieve didactische suggesties hebben kunnen ontwerpen.

Vervolg

58