Kenmerk 16De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de KruistochtenLes 3: Het Grote Schisma van 1054

• Let op! Deze presentatie geldt als achtergrondinformatie bij het Schisma van 1054

• (zie p.44; eerste kolom)

Voorgeschiedenis

• Geen eenheid christelijke wereld na splitsing Oost- en West Romeinse Rijk en na het uiteen vallen van het Westen.– Verschil in kerktaal: welk?– Positie paus • boven de andere 4 patriarchen (o.a. Constantinopel) of

gelijkwaardig– Verschillen rituelen en doctrines• de belangrijkste was de filioque-kwestie

H3:§ 1:p54

5 zetels patriarchen

Alexandrië, Antiochië, Constantinopel, Jeruzalem en Rome

Filioque-kwestie

• Is de Heilige Geest* ontsproten aan de Vader en de Zoon (filioque) of alleen aan de Vader?

• In de 4e eeuw was het Credo– alleen aan de Vader– Grieks-christelijke wereld hield vast aan dit Credo: ex patre

• In de zesde eeuw in Spanje komt er in het Westen een aanpassing, overgenomen door Karel de Grote in de achtste eeuw– de filioque-doctrine (dus ook aan en de Zoon)– Vanaf 1014 in katholieke geloofsbelijdenis

• er is geen hiërarchie binnen Drie-eenheid.*De Heilige Geest wordt binnen het christendom beschouwd als de Geest van God. Samen met God de Vader en de Zoon van God vormt de Heilige Geest de Heilige Drie-eenheid. Volgens de algemene opvatting werd deze leer officieel vastgesteld op het Concilie van Nicea, in 325 NC.

1054: Geloof en Politiek

• In 1054 inhoudelijke discussie over filioque, maar politiek/macht leek belangrijker– Pausen (o.a. Gregorius VII) eisten hoogste leergezag

christelijke kerk.– Filioque werd toetssteen als over hereniging werd gesproken. – Voor Byzantijnen was hereniging mogelijk als er een

oecumenisch concilie kwam met deelname van Alexandrië, Antiochië, Constantinopel, Jeruzalem en Rome.

– Paus vond dit overbodig• Byzantijnen moesten gewoon zijn primaatschap en leergezag

accepteren.

Hereniging en machtsstrijd

• Paus Leo IX en de patriarch van Constantinopel Michaëlis Caerularius excommuniceren elkaar in 1054 (pas in 1965 wederzijds ingetrokken!)

• Hereniging kerk werd een doelstelling van de pauselijke politiek.

• Zeker het doel van Urbanus II (1088-1099), initiatiefnemer tot Eerste Kruistocht. Zag zich in zijn positie als leider christelijke wereld erkend toen Keizer Alexius Commenus (1081-1118) zijn hulp inriep tegen de islam.

• Verhoudingen werden alleen maar slechter (Vierde Kruistocht!).

• Parrallel lopen ook de ruzies tussen paus en koningen of keizers over wie het hoogste gezag had, zoals bij Frederik II): de investituurstrijd (kenmerk 15)

Paus Leo IX en Gregorius VII