Lesmap - Tartuffe Theater aan de stroom – educatief

2

Beste leerkracht

Deze lesmap kan dienen als handleiding bij het verwerkingsproces van de

voorstelling Tartuffe. U vindt in deze map enerzijds extra informatie en

anderzijds hapklare verwerkingsopdrachten.

De verwerkingsopdrachten zijn op hun beurt onderverdeeld per categorie. Er zijn

opdrachten die de nadruk leggen op de personages, andere op de inhoud. Er kan

ook gewerkt worden met het semiotisch analysemodel om diepgaander in te

zoomen op deelaspecten van de theatervoorstelling. Eens u de structuur en

opbouw van deze lesmap doorziet, kan u binnen de hoofdstukken oefeningen

sprokkelen en zelf een aanbod op maat van uw leerlingen samenstellen.

Naast de verwerking is er ook aandacht besteed aan hoe u de leerlingen kan

voorbereiden op het theaterbezoek. Je kan oriënteren op auteur en tijdsgeest.

Opdrachten om de historische context uit te klaren kunnen zeker zinvol

genoemd worden. Ook aan afspraken die je met de leerlingen kan maken voor

en tijdens een theaterbezoek werd gedacht.

Graag benadruk ik hier nog even dat het de leerkracht is die het best aanvoelt

welke oefeningen geschikt zijn voor de leerlingen. Deze lesmap is een zo ruim

mogelijk dossier waarin voor ieder wat wils aangeboden wordt. Er werd aandacht

besteed aan zowel achtergrondinformatie als didactische suggesties ter

verwerking van de theatervoorstelling. U kan dus naar hartenlust een persoonlijk

pakket samenstellen.

Veel leesplezier !

TAS-educatief

Medewerkers aan deze lesmap: Anne Leemans, stagiaire project kunstvakken, lerarenopleiding Karel de Grote-Hogeschool

Anny Sempels, educatief medewerkster Theater aan de Stroom

Ronny Smet, educatief eindverantwoordelijke Theater aan de Stroom

Contact: ronny@theateraandestroom.be

Tel.: 0472 22 26 70

3

Inhoudstafel

Korte inhoud 5

Over Molière 6

Inleiding 6

Leven en werk 6

Stijl en thematiek 10

Bibliografie 11

Over “Tartuffe” 12

Inleiding 12

Controverse en erkenning 12

Citaten uit Tartuffe 16

Thema’s 17

Religieuze hypocrisie tegenover echte christelijke deugd 17

Obsessie en buitensporigheid tegenover rede en matigheid 18

Trouw en toewijding tegenover ontrouw en verraad 18

Cast & Crew 19

Het theaterbezoek voorbereiden 20

De oriëntatiefase 20

Personages - Stamboom 21

Historische context – Voorbereidend groepswerk 22

Semiotisch analysemodel 22

4

Het theaterbezoek 26

Het theaterbezoek verwerken 27

Personages – Stamboom 27

Personages - Blind date 35

Personages – Tartuffe 36

Personages – Improvisatie 38

Personages – Naspelen 38

Inhoud – Tijdlijn 40

Inhoud – Vragen 41

Thema’s – Naïviteit 41

Thema’s - Religieuze hypocrisie <-> christelijke deugd 42

Thema’s – Hypocrisie 42

Technische / Dramatische aspecten - Semiotisch model 43

Technische / Dramatische aspecten - Maquette 43

Nabespreking door zintuigen te prikkelen 44

Bijlagen 46

Bijlage I: Affiche “Tartuffe” 46

Bijlage II : Personagekaartjes 47

Bijlage III: Een oriëntatie op de 17e eeuw 48

Bijlage IV: Extra’s uit Wikipedia 61

Bijlage V: Vragenlijst voor het personage 62

Bijlage VI: Improvisatiekaartjes met plaatsen 64

Bijlage VII: Scènes 65

Bijlage VIII: Opdrachtenblad 77

Bijlage IX: Samenvatting per scène 78

Webliografie 80

5

Korte inhoud

Het verhaal speelt zich af in het huis van de rijke Orgon. Samen met zijn vrouw

en twee kinderen leeft hij vrij luxueus met het nodige personeel. Sinds kort heeft

hij er een nieuwe huisgenoot bij, Tartuffe. Deze listige schurk heeft zich op

slinkse wijze weten inwerken in het gezin. Hij stelt zich voor als geestelijke

leidsman maar is in feite niets meer dan een hypocriete mooiprater. Orgon laat

zich echter inpakken door zijn praatjes en is al snel verstrikt in Tartuffes net van

leugens. Het gaat zelfs zo ver dat Orgon Tartuffe verkiest boven zijn gezin. Hij is

zo in de ban van Tartuffe dat hij voorstelt om zijn dochter, Mariane met hem te

laten trouwen. Dit is het keerpunt. De familie beseft dat er iets moet gebeuren.

Ze bedenken een plan. Elmire, Orgons vrouw, was al te weten gekomen dat

Tartuffe een oogje op haar had en dat besluit ze te gebruiken. Ze lokt Tartuffe

naar het salon waar Orgon zich onder de salontafel schuilhoudt. Daar hoort

Orgon met zijn eigen oren dat Tartuffe zijn vrouw het hof maakt. Op dat moment

beseft hij dat hij zich in de luren heeft laten leggen. Ziedend van woede verbiedt

hij Tartuffe ooit nog zijn huis te betreden. Maar Tartuffe zou Tartuffe niet zijn als

hij hier niet was op voorzien. In een vroeger stadium had hij Orgon zo ver

gekregen om hem enige erfgenaam te maken. Het hele huis staat dus op zijn

naam. De rollen worden omgedraaid en het is Tartuffe die het gezin van Orgon

op straat zet. Het stuk lijkt in mineur te eindigen tot een bode van de koning

langskomt. Die is te weten gekomen wat er allemaal aan de hand was en omdat

Orgon altijd trouw aan de koning was, wordt zijn trouw nu beloond. De koning

laat Tartuffe arresteren. De schurk verdwijnt achter slot en grendel. Het kwaad is

verdreven en het stuk eindigt met een vrolijke noot, een bruiloft tussen Mariane

en Valère.

“Tartuffe is jammer genoeg geen alleenstaand geval. Toen niet en ook nu niet.

De frappante gelijkenis met wat er het afgelopen jaar in kerkelijke middens aan

het licht is gekomen, heeft de programmatie van deze 350 jaar jonge komedie

haast onontkoombaar gemaakt. Theater aan de Stroom zorgt voor een

geactualiseerde versie van één van Molières grootste klassiekers.”1

1 Introductietekst op flyer “Tartuffe” uitgegeven door Theater aan de Stroom

6

Over Molière

Inleiding

Franse toneelschrijver en acteur

Geboren op 15 januari 1622 te Parijs

Overleden op 17 februari 1673 te

Parijs

"Ik wil me met de belachelijke trekjes van

de mensheid bezighouden en de

tekortkomingen van de wereld theatraal

aangenaam verbeelden."

"De taal is de mens gegeven om zijn

gedachten te verbergen."

Afbeelding 1: Molière 2

Molière verwierf bekendheid met satirische komedies. Zijn meest bekende

werken zijn Dom Juan, Tartuffe en L'Avare (De Vrek). Zijn pseudoniem Molière

zou afkomstig zijn van de Franse woorden "mot" (= woord) en "lierre" (=

klimop) omwille van zijn vloeiende schrijfstijl.

Leven en werk

Molière wordt in januari 1622 geboren als Jean-Baptiste Poquelin. Hij is de zoon

van een rijke Parijse koopman en hofstoffeerder. Als kind leert hij het theater

kennen door zijn grootvader, die hem wekelijks meeneemt naar allerlei

voorstellingen. Alles wijst erop dat Molière in de voetsporen van zijn vader zal

treden. Aan het befaamde Jezuïetencollege van Clermont, in het gezelschap van

zonen uit de hogere burgerij en de adel en vele latere libertijnse geesten,

bestudeert hij de Griekse en Latijnse literatuur. Tijdens zijn rechtenstudies in

Orléans (1640) ontmoet Molière de 23-jarige Madeleine Béjart, telg uit een

vermaard acteursgeslacht en zelf een bekende actrice.

Terug in Parijs wordt Molière een trouw bezoeker van de twee theaters van dat

ogenblik, het Théâtre du Marais van Mondory en het gezelschap van Belleroze in

het Hotel de Bourgogne. Waarschijnlijk neemt hij rond die tijd ook lessen bij de

beroemde Italiaanse pantomimespeler Tiberio Fiorelli, bijgenaamd Scaramouche,

2 Afbeelding 1: Bron: http://www.theatre-moliere.com/index.php

7

die in 1640 naar Parijs gekomen is. In 1642

begeleidt Molière zijn vader op een reis naar

de Languedoc. Het vermoeden is groot dat hij

Madeleine Béjart hier opnieuw ontmoet, een

ontmoeting die aanleiding geeft voor de

gissing dat Molière de vader zou zijn van het

kind dat Madeleine Béjart het jaar daarop zal

baren. Dat kind is Armande Béjart, waarmee

Molière in 1662 in het huwelijk treedt…

Na het afronden van zijn rechtenstudie in 1642

richt Molière, in plaats van een voor hem

weggelegde functie aan het hof te aanvaarden,

zijn eigen theatergezelschap op. Op 30 juni

1643 zetten Molière, Madeleine en enkele

andere Béjarts hun handtekening onder het

stichtingsverdrag van het Illustre-Théâtre.

3Afbeelding 2: Molière

Vanaf 1644 speelt de groep in Parijs. Ook Molière acteert en heeft de leiding. Zijn

talent blijkt echter nog onvoldoende gerijpt om tegen de concurrentie van de

gevestigde gezelschappen op te kunnen. Hij neemt de toneelnaam Molière aan,

want het theater loopt slecht en hij wil de naam van zijn familie hoog houden.

Uiteindelijk doen de financiële problemen van het gezelschap hem zelfs in de

gevangenis belanden. Na zijn vrijlating sluiten Molière en de zijnen zich aan bij

een rondreizend gezelschap en trekt hij met zijn geliefde, de actrice Madeleine

Béjart, en andere leden van zijn 'toneelfamilie' dertien jaar rond door het zuiden

van Frankrijk. Molières leerschool binnen dit rondtrekkend theatergezelschap (hij

was acteur, schrijver en tevens directeur) is hard maar grondig. Bij de kapper

pikt hij het plaatselijke nieuws op en verwerkt dat in zijn teksten.

In 1653 richt Molière opnieuw een eigen gezelschap op. Op het einde van de

jaren '50 begint hij zelf komische eenakters te schrijven. In 1653 schrijft hij zijn

eerste klucht, De verliefde dokter, die meteen veel succes heeft. Gestimuleerd

door het succes van het gezelschap, zoekt Molière een zaal in Parijs. In 1658

wordt het Théâtre du Mariais gehuurd en komt het gezelschap onder de hoge

bescherming te staan van de broer van Lodewijk XIV. In Parijs mogen enkel

toneelgroepen optreden als de koning dat goedkeurt. In 1658 kan de groep van

Molière terugkeren naar Parijs, omdat Philippe d'Orléans, de broer van Lodewijk

XIV, het gezelschap heeft uitgenodigd voor een optreden. In oktober 1658 is het

zover. Molières gezelschap speelt in Paleis het Louvre de tragedie Nicomède van

Pierre Corneille, gevolgd door een kluchtig naspel. Dit optreden is niet alleen een

3 Afbeelding 2: Bron: http://www.music.umich.edu/performances_events/productions/past/02-03/uprod-invalid.html

8

primeur voor het Parijse publiek, maar tevens voor de koning, die speciaal voor

deze gelegenheid is uitgenodigd. Lodewijk vindt het kluchtig naspel zeer

vermakelijk. Koning Lodewijk XIV geeft hen een theater en Molière legt zich

naast acteren toe op toneelschrijven.

In 1659 schrijft Molière de komedie Les Précieuses Ridicules. Dit stuk bestaat uit

slechts één bedrijf. Het voldoet niet aan de regels van Aristoteles, maar het is

spitsvondig en herkenbaar geschreven en het valt in de smaak bij het publiek.

Les Précieuses Ridicules (De lachwekkende dames of De malle modieuze dames)

is een parodie op de Parijse saloncultuur. Vanaf de eerste woorden spitst het

publiek de oren. De parterre blijft schateren om de onnozele freules die Molière

opvoert. De loges zwijgen. Het stuk wordt meteen verboden door de adellijke

stadsbestuurders. Maar de koning besluit dat het, met enkele kleine wijzigingen

en een vriendelijk woord vooraf, toch weer mag worden opgevoerd.

Het Parijse publiek geniet van de stukken van Molière, die fel van leer trekt

tegen de leugenachtigheid, zelfzucht en machtsspelletjes van zijn medeburgers.

Hij doet dit echter op een manier die de menselijkheid van zijn veelal tragische

karakters benadrukt. Het succes van Les Précieuses Ridicules in 1659 betekent

de grote doorbraak voor de auteur en zijn

'Troupe de Monsieur'. Vanaf 1661 maken Molière en de componist Lully

gezamenlijk hun zogeheten ballet-comédies (in het Frans 'comédies-ballets'). Dit

zijn blijspelen waarbij, tussen de bedrijven van het eigenlijke toneelstuk, korte

balletten worden uitgevoerd die het karakter hebben van een divertissement.

Voor hun ballet-comédies - waarin, zoals bij Molière gebruikelijk is, allerlei zeden

en gewoonten op een satirische manier worden afgeschilderd - schrijft Molière de

dialogen en componeert Lully de muziek voor de dans-tussenspelen; voorts

treden beiden hierin ook als dansers op, want Molière geldt eveneens als een

bekwaam danser. De eerste balletkomedie van Molière en Lully is het stuk De

brutale bemoeiallen (Les Fâcheux), dat in 1661 in première gaat.

Op 26 december 1662 vindt in het Palais-Royal, inmiddels de vaste standplaats

van het gezelschap, de première plaats van L'Ecole des femmes. Het stuk

ontketent een rel omdat Molière er 2 steunpilaren van het christendom (het

klooster en het huwelijk) in vraag stelt. Een groep fanatiekelingen, waarachter

men de Confrérie du Saint-Sacrément, een machtige religieuze vereniging, kan

vermoeden, wil het stuk laten verbieden. In datzelfde jaar trouwt Molière met de

jonge dochter van Madeleine Bèjart, Armande.

Molière heeft veel tegenstanders aan het hof, en rond zijn stuk Tartuffe (1664)

breekt een rel uit. Opnieuw trekt de Confrérie tegen Molière ten strijde. Het stuk

moet van de affiche gehaald en mag pas in 1669 in een aangepaste versie

opnieuw vertoond worden. Hetzelfde lot ondergaat Dom Juan, dat na de creatie

in 1665 wegens godslasterlijk van het repertoire moet verdwijnen. Het tij keert

9

echter: in 1665 verleent Lodewijk het gezelschap de naam Le Troupe du Roi en

geeft hen daarmee 'persoonlijke bescherming'. Tevens wordt Molière ingezet als

'maître de plaisir' te Versailles.

In 1665 wordt Molière ziek - hij zal nooit meer gezond worden. Bovendien is hij

ongelukkig in zijn privéleven: zijn twee kinderen sterven en zijn vrouw Armande

Béjart is in een aantal verhoudingen verwikkeld. Hij kan enkele maanden niet

spelen en schrijft Le Misanthrope, waarin hij bij de creatie in 1666 zelf de rol van

Alceste speelt.

In De Misantroop wordt zijn komische levensopvatting somberder en zijn

mensbeschouwing filosofischer. Eigenlijk is het een studie van de tegenstelling in

de mens tussen zijn eigen persoonlijkheid en zijn behoeften als sociaal dier. De

centrale figuur is Alceste bij wie de holle beleefdheid die gepaard gaat met

sociaal leven woede en verveling opwekt; waarom, zo vraagt hij zich af, zou hij

een slecht sonnet moeten prijzen waarover men hem zijn mening vraagt of

buigen en glimlachen naar een man die hij niet meer wil ontmoeten? Tot zijn

eigen afkeer voelt hij zich aangetrokken tot de jonge, vrolijke, kokette weduwe

Célimène en het grootste deel van de komedie is hij bezig met het volgen van

zijn afkeer van haar dwaasheden en zijn paradoxaal verlangen haar te bezitten.

Daarmee contrasteert de goedgeluimde, inschikkelijke Philinte, die, ondanks de

absurditeiten, bereid is de plichtplegingen te aanvaarden en te voldoen aan de

gebruiken. Célimènes frivoliteit wordt uitvoerig getoond, maar zelfs het besef van

haar kleingeestigheid kan zijn liefde voor haar niet stukmaken. Hij stemt toe

haar te vergeven op voorwaarde dat ze hem volgt in de zelf gekozen

eenzaamheid... Na Amphitryon, George Dandin en L'Avare (1668) volgen enkele

balletkomedies, waaronder Le Bourgeois Gentilhomme en Psyché.

Het beroemdste comédie-ballet van Lully en Moliere is wellicht 'Le Bourgeois

Gentilhomme', (De burgerlijke edelman). Met 'Le Bourgeois Gentilhomme' neemt

Molière net zoals in zijn andere stukken, de menselijke tekortkomingen op een

luchtige manier op de korrel. Tegenwoordig wordt dit stuk gewoonlijk zonder

dans uitgevoerd.

Molières stukken hebben wisselend succes. Op 17 februari 1673 sterft hij, nadat

hij is ingestort tijdens de vierde voorstelling van De Ingebeelde Zieke (Le Malade

imaginaire), waarin hij de hoofdrol speelt. Men weigert hem een begrafenis in

gewijde aarde, maar door ingrijpen van zijn beschermheer, koning Lodewijk XIV,

kan hij uiteindelijk toch in ere begraven worden.

10

Stijl en thematiek

Van Molières stukken zijn er 32 bewaard gebleven. Hij schreef uitsluitend

blijspelen, die in drie groepen onder te verdelen zijn:

• Kluchten, die veel te danken hebben aan de commedia dell'arte, zoals

die in Parijs bekend was door de voorstellingen van de Comédiens ltaliens,

een Italiaans commedia dell'artegezelschap dat met veel succes in Parijs

speelde.

• Comédies-ballets, een vorm van muziektheater waarbij gezongen en

gedanst werd. De muziek hierbij werd geschreven door Lully.

Molière probeerde de balletten ook in zijn andere stukken te integreren.

De Ingebeelde Zieke is daarvan een goed voorbeeld.

• De 'serieuze' blijspelen, zedenkomedies waarbij Molière vaak een

menselijke zwakte tot uitgangspunt nam, zoals schijnheiligheid, gierigheid

of hypochondrie. Deze vorm van sociale satire werd niet altijd als

aangenaam ervaren door de wereld om hem heen.

De zwakheden en de slordigheid van stijl, die vele stukken vertonen, zijn

voornamelijk een gevolg van de haast waarmee ze zijn geschreven, omdat ze

voor een bepaalde gelegenheid klaar moesten zijn; in tal van komedies echter

toont Molière zijn gevoeligheid voor de nuances van het Franse vers. Ook als

acteur en regisseur had hij grote gaven. De precisie van zijn mises-en-scène,

waarbij iedere beweging telde, werd door zijn tijdgenoten zeer bewonderd.

Molière wordt algemeen beschouwd als de grootste Franse komedieschrijver.

Molière bouwde zijn werken steeds op volgens eenzelfde stramien: het

hoofdpersonage is telkens een geobsedeerd man. Nu eens wordt hij geplaagd

door zijn gierigheid (in De Vrek), dan weer door zijn innige wens ooit tot de adel

te behoren (De burgerlijke edelman), een andere maal gooit hij zich in wat hij

aanneemt devotie te zijn (Tartuffe) of kennis (Les Femmes Savantes). In De

Ingebeelde Zieke tenslotte lijdt hij in hoge mate aan hypochondrie. Steeds weer

is hij in feite het slachtoffer van zijn eigen waanbeeld.

Dit is op zichzelf reeds een tragische toestand, ware het niet dat de

geobsedeerde bovendien niet aan de neiging kan weerstaan alles en iedereen op

te offeren aan dit idée fixe. Dit type vader zadelt zijn kinderen steeds weer op

met huwelijkskandidaten die tegemoetkomen aan zijn eigen obsessie. Zo wil

Argan (De Ingebeelde Zieke) zijn dochter uithuwelijken aan de belachelijke

Thomas Diafoirus, wat neerkomt op een kostenbesparende investering op lange

11

termijn: met een dokter-schoonzoon aan de hand, komt men door gans

ziektenland. In Le Bourgeois Gentilhomme is de dochter voorbestemd om te

huwen met een 'man van stand'. De andere Molière-vaders zijn al geen haar

beter…

Bron: www.kunstbus.nl

Bibliografie

• Le Médecin volant (1645) • La Jalousie du barbouillé (1650)

• L'Étourdi ou les Contretemps (1655) • Le Dépit amoureux (1656)

• Le Docteur amoureux (1658), deze tekst is verloren gegaan, gespeeld voor Lodewijk XIV

• Les Précieuses ridicules (1659) • Sganarelle ou le Cocu imaginaire (1660) • Dom Garcie de Navarre ou le Prince jaloux (1661)

• L'École des maris (1661) • Les Fâcheux (1661)

• L'École des femmes (1662) • La Jalousie du Gros-René (1663), tekst verloren gegaan • La Critique de l'école des femmes (1663)

• L'Impromptu de Versailles (1663) • Le Mariage forcé (1664)

• Gros-René, petit enfant (1664), tekst verloren gegaan • La Princesse d'Élide (1664) • Tartuffe ou l'Imposteur (1664)

• Dom Juan ou le Festin de pierre (1665) • L'Amour médecin (1665)

• Le Misanthrope ou l'Atrabilaire amoureux (1666) • Le Médecin malgré lui (1666) • Mélicerte (1666) ;

• Pastorale comique (1667) • Le Sicilien ou l'Amour peintre (1667)

• Amphitryon (1668) • George Dandin ou le Mari confondu (1668) • L'Avare ou l'École du mensonge (1668)

• Monsieur de Pourceaugnac (1669) • Les Amants magnifiques (1670)

• Le Bourgeois gentilhomme (1670) • Psyché (1671) • Les Fourberies de Scapin (1671)

• La Comtesse d'Escarbagnas (1671) • Les Femmes savantes (1672)

• Le Malade imaginaire (1673)

Bron: Wikipedia.

12

Over “Tartuffe”

Inleiding

Tartuffe is Molières bekendste stuk over schijnheilige bedriegers en naïeve

goedzakken. Met 'Tartuffe' wilde Molière afrekenen met de hypocrisie in het

wereldje rondom hem. Als vriend aan het hof van Lodewijk XIV kreeg hij

dagelijks te maken met hofintriges en schijnvromen. Molière had uiteraard nu en

dan zijn problemen aan het hof. Toen hij 'Tartuffe' geschreven had moest hij het

maar liefst drie keer herschrijven voor hij het mocht laten opvoeren. Dit kwam

voornamelijk door de verwijzingen naar de geestelijkheid met Tartuffe als

symbool voor de sluwe, gemene, valse en zelfs geile kant van de clerus in de 17e

eeuw.

Tartuffe is een schijnheilige bedrieger. Door te liegen en zich als geestelijke te

gedragen wint hij al snel het vertrouwen van de naïeve Orgon, een lid van de

Parijse bourgoisie. Tartuffe krijgt Orgon zo ver, dat hij hem zijn dochter en huis

schenkt. Blind voor de waarschuwingen van zijn huisgenoten loopt Orgon in de

val. Wanneer zijn vrouw, Elmire, een valstrik spant voor Tartuffe, ziet Orgon het

ware gelaat achter het masker. Te laat?

Molière schreef voor dit stuk twee einden:

De hele familie wordt opgesloten en Tartuffe krijgt alle bezittingen van

Orgon.

Tartuffe wordt door de koning ontmaskerd als misdadiger en opgesloten.

Orgon wordt in ere hersteld en krijgt al zijn bezittingen terug.‖

Bron: http://wijsheden.net/nl/auteur/moliere/biografie

Controverse en erkenning

Tijdens zijn leven kende Molière grote populariteit bij het publiek. Hij stond

onder de persoonlijke bescherming van koning Lodewijk XIV, maar was tegelijk

slachtoffer van de censuur. Sommige van zijn grootste werken werden verboden

en hij ondervond strenge veroordeling van de kant van de kerk en het burgerlijk

bestuur. Molière had ook een grote internationale reputatie gedurende zijn leven

en zijn stukken werden opgevoerd in Engeland, Duitsland en Nederland.

Margaret Webster heeft in ―An Introduction to Molière‖ (1950) zijn blijvende

literaire betekenis beschreven en stelde dat hij in zijn eigen taal een even

overweldigende figuur was als Shakespeare in het Engels.

De oorspronkelijke opvoering van ―Tartuffe‖ in 1664 lag aan de basis van een vijf

jaar durende controverse waarbij de Franse koning, het stadsbestuur van Parijs,

13

de katholieke autoriteiten , het gewone

publiek en zelfs Molières eigen bekende

theatergezelschap betrokken waren. Als de

moderne lezer de impact van dit stuk op

het oorspronkelijk publiek wil leren kennen,

loont het de moeite om de omslachtige weg

die ―Tartuffe‖ aflegde van bittere

controverse tot immense populariteit even

in detail te bekijken.

―Tartuffe‖ werd voor het eerst opgevoerd

als een toneelstuk in drie bedrijven voor

koning Lodewijk XIV gedurende een grote

festiviteit in het paleis van Versailles.

Hoewel de koning zelf tevreden was over

het stuk en het niet als aanstootgevend

beschouwde, werd hij onder druk gezet

door machtige religieuze groeperingen om

verdere opvoeringen van het stuk te

verbieden.

4Afb.3: Tartuffe-uitgave uit 1669 door Molière zelf

Het stuk werd een paar maanden later opnieuw gehekeld door de voorzitter van

het Parijse Parlement en niet lang daarna door de aartsbisschop van Parijs.

Gertrud Mander geeft in ―Molière‖ (1973) commentaar op deze aanklachten:

De hoogste wereldlijke machten beschouwden “Tartuffe” als een zeer

gevaarlijke zaak, een revolutionair document dat bij het Parijse

theaterpubliek revolutionaire ideeën zou opwekken tegen de staat en de

godsdienst en zo de gevestigde orde zou bedreigen.

Verdere pogingen van Molière om ―Tartuffe‖ op het toneel te brengen stuitten

telkens weer op een verbod, zowel bij de overheidsinstanties als bij de kerkelijke

autoriteiten. In 1667, voerde het Théâtre du Palais Royale een herwerkte versie

op in vijf bedrijven onder de titel ―L’Imposteur‖.

4 Afbeelding 3: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tartuffe

Anna van Oostenrijk, de koningin-moeder wist de publicatie van Le Tartuffe jaren te

vertragen

Lodewijk XIV geeft op 1 februari 1669

toestemming tot publicatie, drie jaar na overlijden van zijn moeder en 5 jaar na de

eerste creatie.

5 Afb. 4 en 5

Maar, aangezien de koning op dat ogenblik voor een militaire operatie afwezig

was, verboden het hoofd van de politie en de aartsbisschop het stuk, sloten het

theater en dreigden met excommunicatie voor iedereen die er naar ging kijken.

Molière verdedigde zijn stuk onbevreesd door een publieke brief te schrijven en

brieven naar de koning te sturen, waarin hij pleitte voor de toestemming om zijn

stuk te spelen. Pas in 1669 werd het verbod opgeheven en kende het stuk een

enorm succes, zowel hij het theaterpubliek als in de gedrukte versie. ―Tartuffe‖

werd het grootste financiële succes in de carrière van Molière.

Meer dan drie eeuwen internationale erkenning hebben een massa kritieken

opgeleverd over het werk van Molière. Na zijn dood ging de discussie dikwijls

over de autobiografische elementen in zijn werk, met name over de parallellen

tussen zijn eigen leven en carrière met die van zijn hoofdrollen. Later ging het

vooral over de vraag in hoeverre Molière een morele boodschap met zijn stukken

wilde overbrengen en zo ja, welke die dan was.

Een belangrijk keerpunt in de kritiek over Molière kwam tot stand in het midden

van de twintigste eeuw, toen de nadruk gelegd werd op Molière als

toneelschrijver en niet perse als moralist. Andere critici in de tweede helft van de

twintigste eeuw deden onderzoek naar de sociale en politieke context van de

zeventiende eeuw om de stukken van Molière toe te lichten. Hallam Walker

beschreef de kritiek op de auteur in ―Molière‖ (1990) als een amalgaam van

benaderingen doorheen de twintigste eeuw, zodat vandaag ―onderzoek gedaan

wordt naar Molière in de komische traditie, in het klimaat van zijn tijd, als een

commentator op de menselijke natuur en een schepper van theater‖.

5Afb.4en5: bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tartuffe

15

Meer dan drie eeuwen na de oorspronkelijke voorstelling is ―Tartuffe‖ een

wereldberoemd meesterstuk van Frankrijks grootste komische toneelauteur en

blijft het één van zijn meest opgevoerde stukken.‖

Walker beschrijft de blijvende aantrekkingskracht van ―Tartuffe‖ als stuk dat

hardnekkige universele thema‘s behandelt:

Het onderwerp van ―Tartuffe‖ was controversieel in 1664 en is vandaag niet

minder interessant en stimulerend omdat we het werk niet kunnen bekijken of

lezen zonder ons bewust te worden van de juistheid van de voorstelling van de

effecten van geloof, liefde, lust en macht op de mens.

6Afb.6: Tartuffe T-shirt created by Loriramay

7Afb.7: Le Tartuffe, cover van de uitgave van 1669 door Molière

6 Afb. 6: Bron: http://www.zazzle.com/tartuffe_by_moliere_tshirt-235799292289086036 7 Afb. 7: Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tartuffe

16

Citaten uit Tartuffe

(Engelstalige bron: lessuggestie; laten vertalen)

One is easily fooled by that which one loves.

You are a fool in three letters, my son.

There is no rampart that will hold out against malice.

Those whose conduct gives room for talk

Are always the first to attack their neighbours.

And knowing money is a root of evil, in Christian charity, he'd take away whatever things may hinder your salvation.

A woman always has her revenge ready.

Heaven forbids, it is true, certain

gratifications, but there are ways and means of compounding such matters.

The envious will die, but envy never.

Although I am a pious man, I am not the less

a man.

To create a public scandal is what's wicked; To sin in private is not a sin

Bron: http://www.literary-quotations.com/t/tartuffe.html

8Afb.8:Le Tartuffe

The English (and French) word hypocrite comes from the Greek word hypokrites,

meaning "actor." For the original French audience the name Tartuffe probably suggested

the French word truffe, or "truffle," which is slang for "big nose" or "fool." The verb

truffer means "to stuff" or "to cram." Molière's play has been so popular over the years

that Tartuffe's name has entered the modern French language as the word tartufe, which means "false devotion" or "hypocrisy." 9

8 Afb.8: Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tartuffe 9 Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/Hypocrisy

17

Thema’s

Religieuze hypocrisie tegenover echte christelijke deugd

Het centrale thema van ―Tartuffe‖ is het tonen van religieuze hypocrisie in

tegenstelling tot ware christelijke deugd. Tartuffe is een hypocriet omdat hij zich

oppervlakkig voordoet als een man van extreme vroomheid en religieuze

devotie, terwijl hij heimelijk een leven van misdaad en immoreel gedrag leidt.

Doorheen het stuk, noemen verscheidene figuren Tartuffe een hypocriet en zien

ze duidelijk in dat hij niet toepast wat hij predikt. Zo zal Tartuffe bij voorbeeld

zijn knecht opdragen aan iedereen te verkondigen dat hij zich bezighoudt met

liefdadigheid tegenover de armen en verworpenen, terwijl hij in werkelijkheid

bezig is met het verleiden van de vrouw van zijn vriend. Tartuffe legt ook met

veel uiterlijk vertoon van vroomheid aan iedereen in de huishouding op hoe ze

zich moeten gedragen en beroept zich daarbij op zijn zogenaamde morele

autoriteit.

In tegenstelling tot het hypocriete gedrag van Tartuffe i.v.m. vroomheid, toont

Molière ook een figuur met ware christelijke deugd in het karakter van Cléante.

Doorheen het stuk verkondigt Cléante zijn ideeën over christelijke deugd

tegenover religieuze hypocrisie. Cléante wijst Orgon erop dat er vele mensen zijn

die een waar deugdelijk leven leiden zonder dat ze de noodzaak voelen aan

anderen te bewijzen hoe vroom ze zijn. ―De ware vrome zielen .. zijn niet

diegenen die er een grote show van maken‖, beweert Cléante. Hij voegt eraan

toe dat ―echte vroomheid niet moeilijk te herkennen is‖; hij beschrijft echte

moreel hoogstaanden als mensen die niet met hun devotie te koop lopen, maar

in de praktijk brengen waar ze voor staan, in die zin dat ze oordelen met

mededogen en de mensen ,een goed hart toedragen. Het enige wat zij

nastreven is het leiden van een deugdelijk leven. Cléante voegt eraan toe dat hij

er geen behoefte aan heeft van zijn devotie een vertoning te maken voor

anderen want ―God ziet mijn hart‖. In de laatste scènes, toont Cléante opnieuw

zijn diep doorvoelde toewijding tot christelijke moraal, in het bijzonder de

waarde van vergiffenis. Als Orgon hoort dat Tartuffe aangehouden is voor een

lange reeks misdaden, wil hij Tartuffe zien lijden omwille van zijn verraad. Het is

Cléante die Tartuffe onderbreekt om hem erop te wijzen dat hij geen wraak op

Tartuffe moet willen nemen, maar moet hopen dat Tartuffe berouw heeft van

zijn zonden en zelfs zou moeten hopen dat Tartuffe een lichtere straf krijgt van

de koning. Op die manier verwoordt Cléante de boodschap van het stuk i.v.m.

het verschil tussen het leiden van een echt deugdelijk leven en dat van een

religieuze hypocriet die niet toepast wat hij predikt.

18

Obsessie en buitensporigheid tegenover rede en matigheid

Dit vormt een belngrijk theama in het stuk. Tartuffe is zelf een figuur die de

gevaren van buitensporigheid belichaaamt; hij wordt voorgesteld als een

veelvraat die zonder mate eet en drinkt op de kosten van een ander. Orgon is

ook buitensporig, maar zijn overdrijving neemt de vorm aan van een obsessie.

Orgon raakt zo bezeten van Tartuffe dat hij elke zin voor rede verliest, met als

gevolg dat hij bijna zijn familie te gronde richt. Zelfs als Orgon de ware natuur

van Tartuffe , een valse hypocriet, ontdekt, is zijn eerste reactie extreem: hij

bepaalt dat hij nooit nog een ander mens zal vertrouwen en dat hij iedereen die

beweert deugdzaam te zijn zal vervloeken. Cléante daarentegen

vertegenwoordigt de stem van de rede als hij Orgon duidelijk maakt dat

matigheid altijd beter is dan extremen. Hij zegt tegen Orgon: ―U bent nooit

tevreden met matigheid … u fladdert voortdurend van het ene uiterste naar het

andere.‖ Cléante geeft Orgon de raad dat zijn ervaring met Tartuffe er niet moet

toe leiden dat hij alle mensen die deugdelijk zijn moet vervloeken, maar in

tegendeel moet proberen alle extreem gedrag te vermijden en minder impulsief

te handelen en te oordelen. Wat religieuze hypocrisie betreft, verwoordt Cléante

de belangrijkste boodschap van het stuk, nl. dat matigheid en rede altijd beter

zijn dan extremen of obsessies.

Trouw en toewijding tegenover ontrouw en verraad

Dit vormt een ander thema in ―Tartuffe‖. Tartuffe verraadt het vertrouwen en de

vriendschap van Orgon op elke mogelijke manier. Orgon biedt Tartuffe zijn

vriendschap, zijn huis, zijn voedsel, zijn vertrouwen, zijn fortuin en zijn dochter

aan. Tartuffe gebruikt Orgon voor eigen materieel en sociaal profijt. Tartuffe

misbruikt de vrijgevigheid en toewijding van Orgon door te proberen zijn vrouw

te verleiden, zijn bezit in handen te krijgen en hem te laten arresteren. Onder

invloed van Tartuffe, verraadt Orgon zelfs tijdelijk zijn eigen familie; Orgon

verraadt zowel Mariane als Valère door hun verloving, waarin hij aanvankelijk

toestemde, te verbreken om Mariane met Tartuffe te laten trouwen. Valère

belichaamt trouw, toewijding en vriendschap. Valère toont zijn grote toewijding

en loyaliteit tegenover Orgon wanneer hij een groot persoonlijk risico loopt om

Orgon te redden van arrestatie. Valère komt naar Orgons huis met een koets en

raadt hem aan onmiddellijk te vluchten om arrestatie te vermijden. Hij geeft

Orgon ook een grote som geld om zijn vlucht te vergemakkelijken en belooft

hem mee te gaan op zijn tocht. Valère riskeert zelf gearresteerd te worden door

Orgon in strijd met de wet te helpen.

Op het einde van het stuk, verkondigt Orgon dat hij Valère zal belonen voor zijn

―ware toewijding‖, door zijn huwelijk met Mariane te regelen.

Het thema van de trouw komt ook tot uiting in verband met het respect dat

Orgon toont voor de koning. Op het einde van het stuk krijgt Orgon van de

19

koning gratie voor het verbergen van de kist met documenten, omdat hij

gedurende de burgeroorlogen (bekend als ―de Fronde‖) dapper gevochten heeft

aan de zijde van de koning. Zodoende wordt Tartuffe op het einde gestraft voor

zijn verraad van Orgon; Orgon en Valère worden beloond voor hun trouw en

toewijding.‖

Cast & Crew

Personages

MEVROUW PERNELLE, moeder van

Orgon

Gerda Marchand

ORGON, echtgenoot van Elmire

Frans Maas

ELMIRE, tweede vrouw van Orgon

Anneleen Cooreman

DAMIS, zoon van Orgon

Koen Vijverman

(understudy: Nicolas Dillen)

MARIANE, dochter van Orgon, verliefd

op Valère

Pascale Wouters

VALERE, verliefd op Mariane

Thomas Claessens

CLÉANTE, neef van Elmire

Ludo Hellinx

TARTUFFE, schijnvrome

Bob Snijers

DORINE, meid van Mariane

Magda Cnudde

MIJNHEER LOYAL, deurwaarder

Bross Verplancke

Crew

REGIE

Bob Snijers

DRAMATURGIE

Benjamin Van Crombrugge

SCENOGRAFIE & LICHTONTWERP

Marc Cnops

KOSTUUMS

Annie Bruyndonckx

PRODUCTIEASSISTENTIE

Hilda Hofman

Het stuk speelt ten huize van Orgon.

vertaling: Peter Verstegen

20

Het theaterbezoek voorbereiden

De oriëntatiefase

Laat de leerlingen de flyer lezen van deze voorstelling. Bekijk samen ook even de

affiche. (zie bijlagen)

Welke informatie vind je terug over deze productie?

Welke informatie vind je niet terug en zou je wel willen hebben?

Wat verwacht je van deze voorstelling?

Spreekt het toneelstuk je aan?

Zou je uit eigen beweging naar dit toneelstuk gaan kijken? Waarom

wel/niet?

Bezoek de website van Theater aan de Stroom en laat leerlingen deze even vrij

verkennen.

www.theateraandestroom.be

Spreekt de website je aan? Is ze duidelijk? Overzichtelijk?

Gebruiksvriendelijk?

Welk soort theater brengt TAS?

Zijn er bepaalde producties die je zou willen zien?

Ken je enkele van de acteurs? Waarvan?

Waar is het theater gelegen?

Hoe bestel je tickets? Wat is de kostprijs?

Wat weten de leerlingen over de auteur? Laat hen opzoeken op het internet.

Vraag naar afbeeldingen, citaten, opmerkelijke weetjes. Zorg ervoor dat de

schrijver een gezicht krijgt.

Vraag je leerlingen naar hun ervaringen met theaterbezoek. Wie gaat er

regelmatig naar theater? Waarom wel/niet?

Maak duidelijke afspraken omtrent houding en gedrag tijdens het theaterbezoek.

Stilte tijdens de voorstelling, geen GSM gebruiken, zaal netjes houden, ordelijk

plaats nemen en zaal verlaten,…enz. Een theatervoorstelling is iets totaal anders

dan een bioscoopbezoek. Een toneelstuk kan pas echt tot haar recht komen

indien ook het publiek meewerkt. Alles gebeurt live, ongepaste of storende

reacties uit het publiek kunnen een voorstelling zware schade toebrengen.

Wederzijds respect tussen acteurs en toeschouwers is daarom van groot belang

voor een geslaagde opvoering.

21

Personages - Stamboom

Alvorens het stuk te bekijken, kan het interessant zijn de personages met elkaar

in verband te brengen. Wie is familie van wie? Wie is getrouwd met wie? Wie zijn

de dienstmeiden? Aan de hand van kaartjes met daarop de personages kan er

aan het bord een stamboom gemaakt worden. Zo is de beginsituatie meteen

helder en kan de volledige aandacht naar de inhoud van de voorstelling gaan. De

kaartjes met de personages vindt u terug in de bijlagen.

Huisvader Orgon, die vervalt in blinde verering voor Tartuffe, een door hem uit de

goot opgeraapte geloofsfanaticus.

Tartuffe intrigeert er lustig op los en lijkt eerder uit op de vrouw des huizes, dan

op een plaatsje in het hiernamaals.

Elmire, Orgons vrouw, spant de valstrik voor Tartuffe die Orgon doet inzien dat

Tartuffe een bedrieger is.

Dorine, de schoonmaakster, die Orgon met alle middelen wil beschermen tegen

het bedrog van Tartuffe.

Mariane en Damis, zijn kinderen. Orgon wil Mariane uithuwelijken aan Tartuffe

maar dat ziet zij niet zitten. Reden hiervoor is haar liefde voor Valère.

Valère, verloofde van Mariane die op het einde Orgon nog probeert te behoeden

voor een totale ondergang.

Madamme Pernelle, Orgons moeder en even blind voor het geveins van Tartuffe.

Cléante, zijn zwager, is een vrijdenker. Als lid van deze beweging binnen het

humanisme ondervond hij veel tegenstand van zijn huisgenoten, op een

onbeleefde, zelfs spottende manier. Als vrijdenker zoekt Cléante met een

nuchtere geest een oplossing voor het probleem. (Mijnheer Loyal, deurwaarder.)

Mevrouw Prenelle

Orgon Elmire Cléante

Damis Mariane Valère

Dorine Flipote Tartuffe

22

Historische context – Voorbereidend groepswerk

De klas wordt in groepjes verdeeld. Elk groepje zoekt iets op over het

leven in Frankrijk in de 17e eeuw. Enkele onderwerpen: geloof in de 17e

eeuw – schrijvers in de 17e eeuw – theater in de 17e eeuw – de 17e

eeuwse hofhouding – politiek in de 17e eeuw -… Hun bevindingen moeten

ze dan op een originele manier presenteren aan hun klasgenootjes.

Meer informatie over de 17e eeuw vindt u in de bijlagen.

Wanneer de tijdsgeest geschetst is, kunnen leerlingen meer informatie

vergaren over Molière en het toneelstuk. Dit kan opnieuw in groep

gebeuren maar kan ook perfect individueel via een werkblad. Enkele

richtvragen kunnen zijn:

o Waar komt het woord ―Tartuffe‖ vandaan?

o Hoe werd het stuk in het begin onthaald?

o Waarom is het nog steeds actueel?

o Wat vind je van Molières schrijfstijl?

o Hoe staat Molière tegenover religie?

U kan alvast enkele interessante links meegeven zodat de leerlingen

gericht kunnen zoeken. Links vindt u achteraan in de bibliografie. Meer

informatie over ―Tartuffe‖ en Molière vindt u uiteraard ook in de vorige

onderdelen van deze lesmap of in de bijlagen.

Semiotisch analysemodel

U kan er ook voor kiezen de leerlingen op voorhand een kijkinstructie te geven.

Ze moeten dan bijvoorbeeld letten op één aspect van het analysemodel op

volgende bladzijde, een semiotisch model dat de ‗tekentaal‘ van het theater

volledig ontrafelt.

23

De volgende aspecten kunnen in een analyse aan bod komen:

I Productiecontext:

Gegevens: wie, wat, waar, wanneer, hoe, waarom?

II Drama/ theateranalyse (vorm/formeel en inhoud)

A De theatrale laag:

Theatrale middelen:

1. Acteurs:

Houding

Beweging

Gebaar

Mimiek

Stemgebruik

Kostuum

Grime

Kapsel

2. Spel:

Karaktertrekken

Motieven

Emoties

Handelingen

Acties en interacties

3. Verhaalelementen:

Personages

Bedrijven

Scènes

Teksten

Beelden

Ontwikkeling

Verloop

Fragmenten

4. Toneelbeeld, ruimte:

Locatie

Speelruimte

Speelvlak

Indeling van het speelvlak

Plaats van het publiek

Verplaatsingen van de acteurs

Decor

Rekwisieten

Licht

Geluid

Muziek

Film- en videomateriaal

24

Samenhang: Hoe zijn de theatrale middelen geordend in ruimte en tijd

5. (Regie)concept: de ideeën en uitgangspunten van de regisseur en andere

vormgevers.

6. Vormgeving: het gebruik van de middelen door de vormgevers: acteur, regisseur,

decor-, kostuum-, licht-, geluid-, beeld- en muziekontwerpers.

7. Enscenering: de wijze waarop middelen zijn samengevoegd tot het geheel van de

voorstelling.

B De narratieve laag:

1. De inhoud:

Waar gaat het theaterstuk over? Wat zegt de titel van het stuk?

Wat wordt er verteld?

Wat is het onderwerp? Het thema?

Wordt er natuurlijk of gestileerd gespeeld?

Welke emoties komen er aan bod?

Wat is de sfeer van de voorstelling?

2. Soort verhaal:

Zijn de situaties en gebeurtenissen opgenomen in een duidelijk verhaal?

Zijn de situaties en gebeurtenissen tragisch, komisch, absurd?

Zijn er meerdere verhaallijnen?

3. Ontwikkeling:

Welke situaties en gebeurtenissen spelen zich af?

Waar gebeurt het?

Wanneer?

Welke personages spelen er in mee?

Wat gebeurt er met die personages?

Wat doen die personages? Waarom?

4. Sfeer:

Wat is de sfeer?

Wisselt de sfeer?

Is er spanning, een conflict, een hoogtepunt?

C De symbolische laag:

1. Wat is de boodschap van het theaterstuk? Wat leert het stuk jou?

2. Wat willen de makers bereiken?

25

3. Waar is de regisseur van uitgegaan? Een toneeltekst? Welke? Van wie? Van

wanneer? Of worden er eigen ervaringen gebruikt, een eigen verhaal?

4. Vanuit welke opvatting werkt de regisseur?

Levensbeschouwelijk Religieus, ritueel, viering

Esthetisch (anti-)Schoonheid, inleving, herkenning,

vervreemding, confrontatie

Politiek Status, huldiging, protest, bewustwording

Economisch Werk, reclame

Educatief Opvoeding, therapie, zelfreflectie,

voorlichting, informatief

Vermaak Amusement, decoratie, expressie,

verpozing

10

Armande Béjart als Elmire; Du Croisy als Tartuffe

10 Bron: http://faculty.gvsu.edu/websterm/Tartuffe.htm

26

Het theaterbezoek

Enkele tips voor een geslaagd theaterbezoek:

Zorg voor voldoende begeleidende leerkrachten om er op toe te zien dat

het bezoek rustig en ordelijk verloopt.

Herinner leerlingen voor de voorstelling nog even aan de afspraken.

o Geen GSM

o Geen snoep of drank

o Stilte en aandacht

o Respect voor andere toeschouwers en acteurs

o ...

Zorg dat leerlingen die zich niet gedragen de voorstelling niet verstoren

voor de anderen. Vaak verzieken slechts enkele leerlingen de sfeer voor

alle anderen én voor de acteurs, verwijder deze desnoods uit de zaal.

Neem plaats tussen je leerlingen.

Observeer zo nu en dan je leerlingen:

o Zijn ze geboeid?

o Hoe reageren zij op het stuk?

o Wordt er gelachen? Met welke personages? Met welke scènes?

o Zijn er bepaalde scènes die hen duidelijk sterk aangrijpen?

o Welke appreciatie illustreert het applaus dat ze geven?

Sprokkel tijdens de pauze en onmiddellijk na de voorstelling spontane

reacties.

De informatie die je observatie opleverde en de directe commentaar van

de leerlingen kan je gebruiken tijdens de nabespreking.

27

Het theaterbezoek verwerken

Personages - Stamboom

Na het stuk kan het interessant zijn om weer terug te grijpen naar de stamboom.

De leerlingen krijgen opnieuw kaartjes maar ditmaal staan er voorwerpen op. Die

voorwerpen staan symbool voor de verschillende personages. Veelal staan ze

symbool voor een uitgesproken karaktertrek van de personages. De bedoeling is

dat ze de stamboom opnieuw proberen te maken met de voorwerpen en dat ze

kunnen uitleggen waarom een bepaald voorwerp bij dat personage past. Voor

deze oefening is inzicht in de personages nodig. Het vervangt als het ware de

klassieke personagebeschrijving en ditmaal komt het initiatief vanuit de

leerlingen. Nadien kan de leerkracht uiteraard de stamboom overlopen en de

volledige uitleg geven.

Extra: De leerlingen kunnen eventueel zelf een stamboom maken met een echt

houten geraamte. Ze kunnen dan zelf voorwerpen zoeken die een bepaald

personage weerspiegelen.

Dit kan eventueel in groep gebeuren. Nadien kan je de oefening opnieuw doen

maar dan met de voorwerpen van de leerlingen. Die kan je dan ook echt aan de

stamboom bevestigen.

Mevrouw Perenelle

Orgon Elmire Cléante

Damis Mariane Valère

Dorine Tartuffe

28

29

Madame Pernelle

―Madame Pernelle is de moeder van Orgon, schoonmoeder van Elmire en grootmoeder

van Mariane en Damis. Madame Pernelle zegt in de openingsscène dat ze het huis van

Orgon wil verlaten omdat ze het niet eens is met de manier waarop de andere leden van

het huishouden (behalve Orgon) Tartuffe afkraken. Zij bekritiseert de anderen omdat ze

deelnemen aan feesten en allerlei sociale evenementen, die zij als immoreel beschouwt.

Zij zegt hen dat ze zouden moeten luisteren naar Tartuffes morele veroordeling van

dergelijke activiteiten en moeten proberen zijn raad op te volgen. De anderen

protesteren dat er niets verkeerd is met sociale contacten met hun vrienden en dat

Tartuffe een verachtelijke figuur is die niet toepast wat hij predikt. Tegen het einde van

het stuk keert Madame Pernelle terug naar het huis van Orgon. Wanneer Orgon probeert

haar te vertellen dat Tartuffe hem verraden heeft en geprobeerd heeft zijn vrouw te

verleiden, weigert Madame Pernelle hem te geloven en benadrukt dat Tartuffe een goed

mens is. Als ze echter ziet dat Tartuffe de bezittingen van Orgon heeft ingepikt en

geprobeerd heeft hem te laten arresteren, geeft Madame Pernelle uiteindelijk toe dat

Tartuffe niet is wie hij voorgeeft te zijn.‖

Nertssjaal

Een nertssjaal kan niet iedereen zich permitteren. Het straalt een zekere klasse uit. Denk

maar aan het beeld van oude, verzuurde vrouwen in bontmantel en nertssjaal. Bij de

nertssjaal hangt de nerts met de kop naar beneden. Je zou kunnen interpreteren dat de

nerts, net als Madame Pernelle neerkijkt op de rest. De nerts heeft ook scherpe tandjes

waarmee hij venijnig kan uithalen.

30

Orgon

―Orgon is de echtgenoot van Elmire, vader van Mariane en Damis en de zoon van

Madame Pernelle. Het stuk speelt zich af in het huis van Orgon, waar hij woont met zijn

familie en verscheidene huisgasten. Als het stuk begint, heeft Orgon Tartuffe in een kerk

ontmoet en, onder de indruk van zijn vroomheid, heeft hij de vreemdeling uitgenodigd

om voor onbepaalde tijd in zijn huis te verblijven. Orgon is erg ingenomen met Tartuffe

en behandelt hem beter dan zijn eigen familie. Hij beschouwt Tartuffe als zijn religieuze

leider en is blind voor het gekonkel van Tartuffe. Als zijn vrienden en familieleden hem

ervan proberen te overtuigen dat de vroomheid van Tartuffe geveinsd is, slaat Orgon hun

raadgevingen in wind. In de ogen van Orgon is Tartuffe een model van religieuze devotie,

dat ze allemaal zouden moeten evenaren. Hij vertelt zijn dochter dat hij wil dat ze met

Tartuffe trouwt, hoewel hij al beloofd had dat ze met Valère mocht trouwen. Als Damis

onthult aan Orgon dat Tartuffe geprobeerd heeft Elmire te verleiden, gelooft Orgon hem

niet. Hij beschuldigt Damis ervan dat hij Tartuffe wil beledigen en stuurt hem

onmiddellijk het huis uit. Hij kondigt aan dat hij zijn zoon wil onterven om van Tartuffe

zijn enige erfgenaam te maken.

Elmire vraagt Orgon zich te verstoppen onder de tafel terwijl ze met Tartuffe praat, zodat

hij zelf kan horen wat voor man Tartuffe echt is. Als Orgon hoort dat Tartuffe Elmire

probeert te verleiden, beseft hij dat hij verraden is. Orgon wijst Tartuffe onmiddellijk de

deur, maar deze waarschuwt hem dat hij voldoende middelen heeft om zich te wreken.

Orgon heeft Tartuffe een kistje gegeven met documenten waarin hij zichzelf beschuldigt

en al zijn eigendommen overmaakt aan Tartuffe. Zo slaagt Tartuffe erin Orgon te laten

arresteren en de familie uit hun huis te zetten. Op het einde van het stuk verneemt

Orgon dat hij gratie gekregen heeft van de koning en dat hij zijn eigendommen

terugkrijgt, terwijl Tartuffe gearresteerd wordt voor een lange lijst eerder begane

misdaden. In de laatste regels kondigt Orgon aan dat hij naar de koning zal gaan om

hem te bedanken en dan te zorgen voor het huwelijk tussen Valèr en Mariane.‖

Klei

De klei staat symbool voor de kneedbaarheid van Orgon. Hij is erg beïnvloedbaar door

Tartuffe. Maar eens hij ergens van overtuigd is, blijft hij bij zijn standpunt. Net als klei,

die onverwoestbaar is als hij is opgedroogd.

31

Elmire

―Elmire is de vrouw van Orgon, stiefmoeder van Mariane en Damis en zus van

Cléante.Aangezien echtscheiding erg ongewoon zou geweest zijn in de 17de eeuw, wordt

het aan de toeschouwer overgelaten te veronderstellen dat Orgon een eerste vrouw had,

de moeder van Mariane en Damis , die jong gestorven is. Bijgevolg kan verondersteld

worden dat Elmire de tweede vrouw van Orgon is. Hoewel zij de stiefmoeder is van

Mariane en Damis, behandelt Elmire hen als haar eigen kinderen en zij schijnen haar ook

als dusdanig te accepteren. In het stuk heeft Elmire een gesprek met Tartuffe waarin hij

haar probeert te verleiden om een verhouding met hem te beginnen. Elmire wijst de

avances van Tartuffe beleefd maar beslist af. Zij zegt hem dat ze niets over zijn gedrag

zal vertellen aan haar echtgenoot als hij belooft Orgon ervan te overtuigen dat hij

Mariane met Valère moet laten trouwen. Deze afspraak blijkt onnodig als Damis deze

conversatie overbrieft aan zijn vader. Omdat Orgon weigert te geloven dat Tartuffe zijn

vrouw probeerde te verleiden, beschuldigt hij Elmire ervan Tartuffe zwart te maken en de

belangen van Damis en Mariane te ondersteunen. Om Orgon te bewijzen dat Tartuffe

hem verraden heeft, raadt Elmire hem aan zich te verstoppen onder de tafel als zij met

Tartuffe praat. Orgon verstopt zich en Elmire zegt tegen Tartuffe dat ze een verhouding

met hem wil beginnen. Tartuffe antwoordt dat ze dit moet bewijzen door een handeling

van fysieke passie. Op dat ogenblik is Orgon overtuigd dat Tartuffe hem verraden heeft

en hij beveelt hem onmiddellijk te vertrekken.‖

Pleister

De pleister staat symbool voor Elmire omdat ze een typische moeder is. Ze vecht voor

haar kinderen en zorgt dat hen geen onrecht aangedaan wordt. Ze lokt ook bewust het

verraad uit bij Tartuffe, dus in die zin doet ze Orgon pijn. Dit echter om hem de ernst van

de situatie te laten inzien en nadien vangt ze Orgon goed op. Ze is als het ware de

pleister op de wonde.

32

Cléante

―Cléante is de broer van Elmire en schoonbroer van Orgon. Cléante probeert Orgon ervan

te overtuigen dat Tartuffe niet oprecht is in zijn religieuze devotie en Orgon gebruikt

omwille van zijn geld en invloed. Hij stelt vast dat Tartuffe een show maakt van zijn

religieuze devotie, maar niet toepast wat hij predikt. Hij wijst Orgon erop dat er veel

vrome mensen bestaan, die een moreel verantwoord leven leiden zonder van hun

vroomheid een publieke vertoning te maken. Orgon is echter niet overtuigd door de

argumenten van Cléante en negeert zijn raadgevingen . In de laatste scènes van het

stuk, geeft Cléante Orgon de raad naar de koning te gaan en hem te bedanken voor de

arrestatie van Tartuffe en de teruggave van zijn eigendom. Hij stelt Orgon voor geen

wrok te koesteren tegenover Tartuffe maar te hopen dat Tartuffe op een dag zijn

dwalingen zal inzien en een oprecht vroom man zal worden.

Veel critici beweren dat Cléante de stem van het gezond verstand vertegenwoordigt, een

figuur die richtlijnen verschaft voor de beoefening van oprechte christelijke moraliteit in

tegenstelling tot de gehuichelde vroomheid van Tartuffe.‖

Gloeilamp

Cléant kan als buitenstaander de zaak helder overzien en merkt zo dat er iets niet pluis

is. Hij is zowat de tegenpool van Tartuffe. Hij staat recht in zijn schoenen en beschikt

over een gezonde dosis verstand. Vandaar de gloeilamp.

33

Damis

―Damis is de zoon van Orgon, stiefzoon van Elmire en broer van Mariane. Van al de

personages is Damis het meest verontwaardigd over het gedrag van Tartuffe. Hij

reageert impulsief en dreigt verscheidene keren met geweld. Damis is ontzet als hij hoort

dat Orgon wil dat Mariane met Tartuffe trouwt. Damis is verloofd met de zus van Valère

en vreest dat als de verloving van Mariane en Valère verbroken wordt, Valère‘s zus dan

ook met hem zal breken. Damis verbergt zich in een kast om een gesprek tussen Elmire

en Tartuffe af te luisteren. Zo is hij er getuige van dat Tartuffe Elmire probeert te

verleiden. Als hij dat hoort is Damis buiten zichzelf en vertelt zijn vader alles. Maar,

Orgon straft Damis omdat hij zoiets over Tartuffe durft te beweren. Hij gooit Damis het

huis uit en wil zijn zoon onterven.

Zodra Orgon het bedrog van Tartuffe ontdekt, neemt hij Damis terug in huis en

verzekert hem van zijn wettelijke erfenis. Damis, een emotionele en impulsieve

jongeman, stelt voor Tartuffe te vermoorden uit wraak maar krijgt de raad geduld te

oefenen tot een redelijker plan bedacht is om met Tartuffe af te rekenen.‖

Pingpongpallet

De pingpongset staat voor de impulsiviteit en agressiviteit van Damis. Hij denkt niet na.

Zijn reactie is gewoon het logische gevolg op een voorgaande actie. De agressiviteit komt

terug in het enerverende, dwingende geluid van het getik van het pingpongballetje.

Mariane

―Mariane is de dochter van Orgon, de stiefdochter van Elmire en zus van Damis. Mariane

is verliefd op Valère, bij het begin van het stuk had ze de toestemming van haar vader

om met Valère te trouwen, maar hij zegt haar dat zij met Tartuffe en niet met Valère

moet trouwen. Mariane is ontzet, maar ze is te gehoorzaam om tegen de wil van haar

vader in te gaan. Ze zegt tegen Dorine dat ze zelfmoord zal plegen als ze gedwongen

wordt met Tartuffe te trouwen. Dorine raadt haar aan wel in opstand te komen en erop

te staan met Valère te trouwen, maar Mariane verzekert haar dat ze te bang is om

weerstand te bieden aan haar vaders wil. Dorine verzekert haar dat ze een manier zullen

vinden om met Valère te trouwen. In de laatste regels van het stuk verklaart Orgon dat

ze allemaal moeten zorgen voor het huwelijk van het ―liefhebbende paar‖, Mariane en

Valère.‖

Kompas

Mariane is voorbeeldig, trouw en gehoorzaam. Ze volgt gewoon wat haar wordt

ingegeven en zal nooit van die koers afwijken. Een kompas zal ook altijd het noorden

aanwijzen en daar nooit van afwijken.

34

Valère

―Valère is verliefd op Mariane. In het begin van het stuk is Valère, met toestemming van

Orgon, verloofd met Mariane. Als hij hoort dat de verloving verbroken is en dat Mariane

met Tartuffe moet trouwen, is Valère hierdoor erg van streek. Als hij Mariane

confronteert met haar verloving met Tartuffe, doet Mariane alsof ze niets geeft om

Valère, en Valère zegt ook dat hij graag met iemand anders wil trouwen. Dorine echter,

brengt Valère en Mariane samen en dwingt hen allebei om toe te geven dat ze nog van

elkaar houden en nog altijd met elkaar willen trouwen. Aan het einde van het stuk doet

Valère dapper alles wat hij kan om te vermijden dat Orgon gearresteerd wordt. Hij komt

aan bij Orgons huis met een voertuig en geld om Orgon te helpen ontsnappen. Orgon

wordt weldra vrijgesproken en moet dus niet vluchten of gebruik maken van het geld van

Valère. Orgon is evenwel zo dankbaar voor de hulp die Valère hem wou bieden dat hij

aankondigt dat het huwelijk van Valère en Mariane onmiddellijk zal bezegeld worden om

Valères trouw te belonen.De echte loyaliteit van Valère t.o.v. Orgon staat in contrast met

de valse vriendschap van Tartuffe. Op dezelfde manier contrasteert de ware en eerbare

liefde van Valère voor Mariane met de lustgevoelens van Tartuffe voor Elmire.‖

Harnas

Valère is hoffelijk, dapper, ridderlijk. Vandaar de logische keuze voor het harnas. Hij

helpt ook bij de ontsnapping van Orgon en blijft strijden voor zijn liefde voor Mariane. Hij

heeft het wel even moeilijk op het moment dat Mariane hem in het harnas jaagt.

Dorine

―Dorine is de kamenier van Mariane. Zij is weliswaar een dienstbode, maar Dorine heeft

een sterke persoonlijkheid en is nooit bang om haar mening uit te spreken tegenover

Orgon of om het even wie als zij ergens niet mee akkoord gaat. Als Orgon tegen Mariane

zegt dat ze met Tartuffe moet trouwen, protesteert Dorine hier onmiddellijk tegen. Ze

argumenteert tegen Orgon dat als hij Mariane dwingt te trouwen met een man van wie

ze niet houdt, ze dan onvermijdelijk ontrouw zal zijn aan haar ongewenste echtgenoot.

Dorine zegt later tegen Mariane dat ze zich absoluut moet verzetten tegen haar vader en

moet eisen dat ze mag trouwen met Valère, de man die ze liefheeft. Dorine helpt Mariane

om de gekwetste gevoelens tussen Valère en Mariane te verzoenen als Valère hoort van

de verloving met Tartuffe en ze verzekert de jonge geliefden dat ze een plan zal

bedenken om hen met elkaar te laten trouwen.‖

Vuurpook

Dorine kan vergeleken worden met een vuurpook. Ze is zo‘n sterke persoonlijkheid. Een

pook durft zelfs het gevaarlijke vuur aan te wakkeren. Zij is ook nooit bang om haar

mening te zeggen. Ze richt zich altijd rechtstreeks tot haar toehoorder net zoals de pook

zich richt op het vuur.

35

Tartuffe

―Tartuffe is een crimineel. De anderen noemen hem een hypocriet en een valsaard.

Tartuffe doet zich voor als een vrome man die zijn leven wijdt aan godsdienst en moreel

gedrag. Tartuffe ontmoette Orgon in een kerk, waar hij zo‘n show maakte van zijn

vroomheid, dat Orgon besluit hem in huis te nemen als godsdienstige leidsman. Tartuffe

heeft grote macht over Orgon, die hem vereert alsof hij een heilige is en zijn eigen

familie benadeelt ten gunste van de vreemdeling. Orgon besluit zijn dochter te laten

trouwen met Tartuffe en onterft zijn enige zoon om van Tartuffe zijn enige erfgenaam te

maken. Als Damis aan Orgon meldt dat Tartuffe geprobeerd heeft zijn vrouw te

verleiden, wil Orgon dat niet geloven en verwijt hij Damis dat hij Tartuffe wil zwart

maken. Als Orgon zich echter onder de tafel verstopt en hoort hoe Tartuffe nog eens

probeert haar te verleiden, ziet hij uiteindelijk in dat hij bedrogen is. Orgon geeft Tartuffe

opdracht zijn huis onmiddellijk te verlaten en Tartuffe dreigt met wraak. Tartuffe vertrekt

en laat Orgon arresteren en zijn bezittingen ontnemen. Op het laatste ogenblik echter

arresteert een Koninklijke gardist Tartuffe en deelt Orgon mee dat hij zijn bezittingen

terug- krijgt. De gardist legt uit dat Tartuffe een hele reeks misdaden gepleegd heeft

onder een andere naam en dat hij naar de gevangenis zal gaan.‖

Cactus met bloem

Deze foto past perfect bij Tartuffe. Zoals bij deze cactus zie je ook bij Tartuffe eerst de

mooie buitenkant, zijn mooie praatjes. Nadien voel je de pijn die hij heeft aangericht. De

scherpe stekels van de cactus komen pas na de pracht van de bloem.

Personages - Blind date

Voorbereiding

De leerkracht geeft de opdracht aan de leerlingen om na te denken over vragen

die ze graag hadden gesteld aan één van de personages. Die vragen schrijven ze op aparte strookjes. Vooraan staan verschillende doosjes, elk personage heeft

zijn eigen doosje. De vragen worden in elk doosje verzameld.

Verwerking

De leerlingen krijgen een personage toegewezen van de leerkracht. Dat

personage moeten ze dan verder uitdiepen door het vragenblad dat ze krijgen, in te vullen voor het personage. Dit alles gebeurt in groepjes van twee tot drie leerlingen. Het vragenblad vindt u achteraan in de bijlagen. Ook krijgen zij per

groepje, het doosje met vragen gericht aan hun personage. Ze proberen een antwoord te formuleren op die vragen.

36

Blind date

De leerlingen hebben voldoende tijd gekregen om hun personage uit te diepen.

Nu kunnen we beginnen aan het echte werk. Eén van de leerlingen wordt aangeduid als vrijwilliger. Voor deze leerling wordt een partner gekozen. Als de leerling een meisje is, worden enkel de mannelijke personages (Cléante, Damis,

Orgon, Tartuffe, Valère) naar voor geroepen. Wanneer de leerling een jongen is, worden de vrouwelijke personages (Dorine, Elmire, Flipote, Mariane, Madam

Pernelle) uitgenodigd. Telkens één iemand van het groepje dat het personage heeft uitgediept, stelt zich kandidaat. Het spel kan eventueel twee keer gespeeld worden, indien iedereen aan bod wil komen.

De leerkracht is de spelleider. Het is dus de bedoeling dat er een partner gezocht

wordt. Er zijn verschillende rondes.

Ronde 1: ―Stel u even kort voor, zonder uw naam te vernoemen

uiteraard.‖ Ronde 2: ―Stel, wij zijn een koppel, hoe ziet dan een ideale dag er

volgens u uit?‖ Ronde 3: Vragenronde. De leerling krijgt de kans om de

kandidaten enkele vragen naar keuze te stellen. (eventueel de

vragen uit het doosje)

Op het einde moet de leerling kiezen wie haar/zijn hart veroverd heeft.

Einde

Op het einde overloopt de leerkracht de verschillende kandidaten en moeten alle leerlingen raden wie welk personage vertolkte. Leerlingen die dan nog met een

vraag zaten die ze aan een bepaald personage wilde stellen, krijgen nu nog de kans om hun vraag rechtstreeks aan hun personage te stellen. De personages

hebben die vragen al kunnen voorbereiden en zouden dus vlot moeten kunnen antwoorden op die vragen. Wanneer de klas het niet eens is met een antwoord

dat gegeven is door een personage, kan hierover gediscussieerd worden. De leerkracht houdt de discussie wel in de hand.

Personages - Tartuffe

Bij deze opdracht moeten de leerlingen in de huid van Tartuffe kruipen. Het is

een heel complex personage en dat gaan we op verschillende manieren proberen

te doorgronden.

Aan de hand van een (filosofisch) gesprek

Is Tartuffe echt een hypocriet? Vindt hij van zichzelf dat hij een hypocriet is? Wat

drijft hem?

Aan de hand van een groepswerk (eventueel over de 17e eeuw)

Eén iemand neemt tijdens het groepswerk de rol van Tartuffe op. Wie van de

groep dat is, mag niet geweten zijn. Deze persoon probeert op slinkse manier

het groepswerk te saboteren en naar zijn hand te zetten.

37

Aan de hand van dramatische oefeningen

Lucht verkopen -> dramaoefening waarbij de leerlingen een belachelijk voorwerp

moeten zien te verkopen. Wie verkoopt zijn waren?

Liegen -> Drie leerlingen komen naar voor. Alle drie vertellen ze een verhaal

over een bijzondere gebeurtenis in hun leven. Eén van hen verzint echter een

gebeurtenis. De andere leerlingen moeten de leugenaar ontmaskeren.

Aan de hand van een rode draad

Doorheen heel de verwerking van het stuk kan er gewerkt worden met een rode

draad. De leerkracht maakt papiertjes met daarop de namen van alle leerlingen.

Deel ze willekeurig uit zodat iedereen een kaartje krijgt met daarop de naam van

een medeleerling. De bedoeling is dat je tijdens de hele verwerking slijmt bij de

persoon die op het kaartje staat. Maar net zoals in het stuk mag de andere

persoon niet merken dat je aan het slijmen bent. Nadien kunnen de leerlingen

raden wie bij hen moest slijmen. De leerlingen die ontmaskerd worden, zijn geen

goede Tartuffes. Enkel de leerlingen die ongemerkt hebben kunnen slijmen

krijgen de titel, Tartuffe. Na deze oefening kan er uiteraard een nabespreking

volgen.

Aan de hand van een beeldende oefening

De leerling moeten een Tartuffe ontwerpen. Dit doen ze aan de hand van de

collagetechniek. Door verschillende onderdelen uit oude tijdschriften te scheuren,

kunnen ze hun eigen Tartuffe samenstellen. De leerkracht moet duidelijk

uitleggen dat ze voornamelijk symbolisch moeten werken. Vb: zwarte kledij

omdat hij een duistere persoonlijkheid heeft,… Leg de link met hoe andere

slechteriken worden weergegeven in tekenfilms en stripverhalen.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Tartuffe

38

Personages - Improvisatie

Deze oefening kan best uitgevoerd worden wanneer de leerlingen al kennis

hebben gemaakt met de personages. Het is namelijk zo dat ze in deze oefening

in de huid kruipen van een personage en dat levensecht neerzetten.

Per twee komen de leerlingen naar voor. Ze grabbelen in een zakje met plaatsen

en elk van hen trekt ook een personagekaartje. Het is de bedoeling dat ze met

de gegevens die ze gekregen hebben een improvisatieoefening opvoeren. De

andere leerlingen moeten nadien raden welke personages er vertolkt werden. Ze

kunnen eventueel tips geven over hoe zij het hadden aangepakt. De kaartjes zijn

te vinden in de bijlagen.

Personages - Naspelen

De leerkracht kan er ook voor kiezen om scènes uit het stuk over te nemen en

letterlijk te spelen in de klas. Dit is misschien wel een nuttige oefening aangezien

de taal niet zo makkelijk in de mond ligt. De leerlingen zullen eerst even moeten

nadenken over de manier waarop ze de tekst geloofwaardig kunnen

overbrengen. Bovendien vraagt deze oefening weerom een goede kennis van het

personage. Om het helemaal groots aan te pakken kan de leerkracht de opdracht

geven de scène van een gepast decor te voorzien of met gepaste kledij te

spelen,… Hier kan de leraar zover in gaan als hij zelf wil. Om met de juiste

gevoelens aan de slag te gaan, zijn er enkele scènes met een bijhorende

voorbereiding. In die voorbereiding worden de leerlingen rechtstreeks

geconfronteerd met de emoties die in de scène aan bod zouden moeten komen.

De uitgeschreven scènes vindt u terug in de bijlagen.

Eerste bedrijf, SCENE I Madame Pernelle <-> Elmire, Dorine, Damis,

Mariane, Cléante

Madame Pernelle snapt de rest niet. Ze vindt enkel haar standpunt begrijpelijk.

Blinde voetbal

We spelen voetbal zoals we het allemaal kennen maar deze keer geblinddoekt.

Per team is er één coach die buiten het veld staat en wel kan zien. Die coach mag

instructies geven aan zijn ploeg. Wie het eerst scoort wint.

Door deze oefening zal er vooral frustratie ontstaan bij de coach. ―Doe dan toch wat ik

zeg.‖ De geblinddoekte voetbalspelers doen hun best de instructies zo goed mogelijk op

te volgen maar slagen soms niet omdat de opdracht zo moeilijk is.

De gevoelens van de coach kunnen vergeleken worden met de gevoelens van Madame

Pernelle. ―Waarom snappen ze mij nu niet.‖ Die gevoelens nemen we mee bij het

naspelen van de scène. De leerkracht kan de klas verdelen en de leerling een rol geven.

De scène kan echt ingeoefend worden en dramatisch gebracht worden, de tekst kan ook

klassikaal doorgelezen worden, er kan tegelijkertijd gewerkt worden aan intonatie,

uitspraak, inleving,…

39

Eerste bedrijf, SCENE VI Orgon <-> Cléante

De discussie tussen Orgon en Cléante berust op slechte communicatie. Ze praten langs

elkaar heen en kunnen niet tot elkaar doordringen. Ieder is zo overtuigd van zijn gelijk

dat ze elkaar niet willen begrijpen.

Ik geef het bestek gekruist door.

Dit is een spel waarbij twee mensen op de hoogte moeten zijn van de spelregels.

De leerlingen zitten in een kring en de leerkracht zegt dat ze een spel zullen

spelen om hun intelligentie te testen omdat Tartuffe ook over een zekere

intelligentie beschikt. Dit is echter niet de echte bedoeling van het spel. De echte

bedoeling is dat ze de frustratie ondervinden die de rest van de bewoners voelen

ten opzichte van Orgon. Ze kunnen maar niet tot hem doordringen omdat hij als

het ware een andere taal spreekt.

De leerlingen geven het bestek door aan elkaar. Dat doen ze op een bepaalde

manier. Ofwel geven ze het bestek rechtdoor door, ofwel geven ze het bestek

gekruist door. Dit hangt echter niet af van de manier waarop ze het bestek

doorgeven maar wel van de manier waarop ze hun benen houden. Wanneer ze

hun benen over elkaar geslagen hebben, moeten ze zeggen dat ze hun bestek

gekruist doorgeven. Wanneer hun benen naast elkaar staan, moeten ze zeggen

dat ze hun bestek rechtdoor doorgeven. De manier waarop ze hun bestek

doorgeven is niet belangrijk. De leerkracht moet tijdens het spel doen alsof dit

spel het gemakkelijkste is dat er bestaat. Ze moet geveinsd gefrustreerd zijn over

de domme houding van haar studenten. De leerlingen beginnen gefrustreerd te

worden omdat ze niet snappen wat de bedoeling is maar ze kunnen met hun

twijfel nergens terecht want niemand begrijpt hen zogezegd. Nadien volgt een

evaluatiegesprek.

De leerkracht vraagt nadien aan de leerlingen om een gelijkaardige situatie voor

de geest te halen uit hun eigen leefwereld. Hoe voelden ze zich? Hoe reageerden

ze?

Vb. Ze vroegen aan hun leerkracht uitstel voor een test omdat ze tegen die dag al

veel te doen hadden, maar de leerkracht hield voet bij stuk en liet de test

doorgaan.

Derde bedrijf, SCENE VI Orgon, Tartuffe <-> Damis

In deze scène is Damis zo woedend dat hij een impulsief besluit neemt. Zonder na te

denken over de gevolgen van zijn daden, vertelt hij alles tegen zijn vader. Die neemt

hem natuurlijk niet serieus en verbant hem zelfs uit huis. Om de roekeloosheid van

Damis te illustreren doen we volgende oefening.

De leerlingen krijgen een opdrachtenblad met een reeks oefeningen. De leerkracht

geeft als instructie dat het een oefening is die binnen de minuut volbracht moet

worden en dat ze eerst alle opdrachten goed moeten lezen.

De leerlingen krijgen hun blad en beginnen alle oefeningen op te lossen.

Onderaan het blad staat de laatste opdracht waarin gezegd wordt, maak enkel de

eerste opdracht. Veel leerlingen zullen echter niet eerst alle opdrachten lezen

zoals de leerkracht had aangeraden, maar gaan zo snel mogelijk te werk. Dat

40

deed Damis ook. Moraal van het verhaal, bezint eer ge begint. Denk goed na voor

je ergens aan begint. De gejaagdheid waarmee de leerlingen hun oefening

gemaakt hebben moet duidelijk terug te vinden zijn in het stuk. Het

opdrachtenblad is terug te vinden in de bijlagen.

Inhoud - Tijdlijn

Er worden kaartjes voorzien met daarop de belangrijkste gebeurtenissen van het

stuk. Aan de hand van die kaartjes kunnen er verschillende opdrachten

uitgevoerd worden.

Madame Pernelle steekt een tirade af en verdwijnt.

Cléante geeft Orgon de raad om Tartuffe niet al te veel te vertrouwen.

Orgon wil Mariane uithuwelijken aan Tartuffe

Dorine probeert Orgon te overtuigen om Mariane

uit vrije wil te laten trouwen.

Dorine moedigt Mariane aan om haar zin door te

drijven.

Ruzie vanwege een misverstand tussen

Mariane en Valère.

Dorine speelt

bemiddelaar en verzoent Mariane en Valère.

Tartuffe ontboezemt zijn

liefde voor Elmire.

Damis luistert het

gesprek waarin Tartuffe zijn liefde uit, af.

Damis vertelt alles aan zijn vader.

Orgon jaagt Damis het huis uit.

Orgon benoemt Tartuffe tot enige erfgenaam.

Elmire bedenkt een plan.

Orgon verstopt zich onder de tafel en luistert

het gesprek af.

Tartuffe valt door de mand.

Tartuffe zet het hele

gezin op straat.

De koning geeft Orgon

gratie en laat Tartuffe oppakken.

Mariane en Valère

mogen trouwen.

1. Gebeurtenissen chronologisch plaatsen. De leerlingen krijgen kaartjes met

daarop de verschillende gebeurtenissen uit het stuk. De bedoeling is dat

ze die kaartjes in chronologische volgorde leggen en zo het verhaal

vormen.

2. Bij een volgende opdracht kunnen ze bij de gebeurtenissen een eigen

voorval zoeken uit de eigen leefwereld. Dit kunnen ze eventueel met

elkaar delen tijdens een kringgesprek.

3. Ten slotte kunnen ze improviseren rond een gebeurteniskaartje maar dan

met een eigen voorval. De leerlingen worden opgedeeld in groepjes. Per

groepje krijgen ze een gebeurtenis uit het stuk. Die gebeurtenis moeten ze

dan omvormen naar een situatie uit hun eigen leefwereld. Die situatie

bereiden ze voor en spelen ze nadien voor de hele klasgroep. De rest van

de klas moet dan raden om welke gebeurtenis uit het stuk het gaat.

In de bijlagen vindt u nog eens een kort overzicht van de verschillende scènes en

wat er juist in gebeurt.

41

Inhoud - Vragen

Bij de (thematische) verwerking van het stuk kan de leerkracht een klasgesprek

op gang brengen. Hieronder vindt u enkele richtvragen die u kan gebruiken als

input voor het gesprek.

Wie heeft de macht in het stuk en wanneer?

Waarom protesteert Mariane niet wanneer ze met Tartuffe moet

trouwen?

Waarom is dit stuk een komedie? Werkt dit?

Wie heeft er op welk moment ‗macht‘ in het toneelstuk en waarom?

Hoe denk je dat Molière stond tegenover religie?

Hoe komt het dat Orgon zo‘n gemakkelijk slachtoffer vormt voor

Tartuffe?

Vind je Tartuffe echt een hypocriet? Denkt hij zélf dat hij een hypocriet

is? Wat drijft hem?

Vind je dat de bedrogen personages echt geleerd hebben om redelijker

te zijn? Zegeviert de ‗rede‘ uiteindelijk?

Thema’s - Naïviteit

Het kan ook interessant zijn om aan de slag te gaan met de thema‘s binnen het

stuk. Dit zijn meestal abstracte begrippen die we zo tastbaar mogelijk proberen

te maken voor de leerlingen. Hieronder vindt u enkele opdrachten.

Bedenk een omschrijving van het woord naïviteit.

Wat zijn de plus –en minpunten van naïviteit? Voordelen-nadelen?

Kansen-gevaren?

Hoe wordt naïviteit verwerkt in het stuk?

Probeer naïviteit vast te leggen op foto.

Filosofeer rond naïviteit.

―Naïviteit (bijbehorend adjectief naïef, van het Franse naïf, dat kinderlijk,

natuurlijk, eenvoudig, ongevaarlijk betekent) is een geesteshouding die

gekenmerkt wordt door onbevangenheid, eenvoud, ongekunsteldheid en

openhartigheid. Het begrip wordt gebruikt om zowel de onbevangen

waarnemingen aan te duiden als de gedragingen van een persoon die zich

weinig bewust is van zijn eigen handelingen en het effect van zijn

mededelingen, die argeloos en daardoor gemakkelijk te verleiden is. De

betekenis kan liggen tussen twee polen, met aan de positieve zijde een

onbevangen en niet door kennis gecorrumpeerde zuiverheid ("Deze

waarneming is van een ontroerende naïviteit"), en aan de negatieve zijde

onnozelheid, gebrek aan wereldwijsheid en verwijtbare onwetendheid ("Hij

struikelde als gevolg van zijn politieke naïviteit").

42

De term naïviteit wordt ook wel gebruikt voor een handeling die voortkomt uit

de naïeve geesteshouding, zoals tot uitdrukking komt in de zin: "Ik stel zijn

naïviteiten niet op prijs". Het woord wordt soms gespeld als Naïveteit.[1] De

spellingvarianten komen ook zonder trema voor.

De kenmerken van naïviteit (onschuldige blik, eenvoud van uitdrukking,

onwetendheid, onnozelheid) worden niet zelden doelbewust geïmiteerd om

naïviteit voor te wenden. Hiermee worden bepaalde effecten beoogd, zoals:

het opwekken van vertedering, het oproepen van een sfeer waarin dingen

gezegd kunnen worden die anders onbesproken blijven.

De Duitse dichter Friedrich von Schiller maakt in zijn verhandeling Über naive

und sentimentale Dichtung onderscheid tussen 'kinderachtige naïviteit'

(gebrek aan verstand en onvermogen) en 'kinderlijke naïviteit' (onschuld en

natuurlijke waarheidsliefde).

In de beeldende kunst komt naïef voor in het begrip Naïeve kunst.‖

Bron: Wikipedia

Thema’s - Religieuze hypocrisie <-> christelijke deugd

Richtvragen:

Zoek voorbeelden van dit thema in de actualiteit. Schrijf hierover een

kritisch essay.

o Hierover kan dan een klasgesprek volgen.

Ken je geestelijke leiders die de titel van Tartuffe verdienen?

Ken je geestelijken die terecht geprezen mogen worden?

Vind je hiervan ook in de politiek voorbeelden?

Had Molière de bedoeling om religie en geloof belachelijk te maken met dit

stuk?

Wat vind je van TV-evangelisten? Waarom denk je dat mensen zo‘n

predikanten geloven en geld geven?

Thema’s - Hypocrisie

Richtvragen:

Bedenk een omschrijving van het woord hypocrisie.

Wie zijn de beroemde ‗Tartuffes‘ van vandaag? M.a.w. wie doet zich voor

als oprecht, devoot en eerlijk om geld, bezit en macht te vergaren? Ken je

voorbeelden uit de actualiteit?

Ken je ook voorbeelden van mensen die wel degelijk erkenning verdienen

omwille van hun eerlijkheid en oprechtheid?

43

Wie is voor jou het verstandigste, meest wijze personage uit het stuk?

Waarom?

Ken je zelf iemand die je zou omschrijven als ‗hypocriet‘?

Hoe zou je een ‗hypocriet‘ omschrijven?

―Hypocrisie of huichelarij is het voorwenden van geloof, gevoelens, moraal of

deugden zonder daar volledig achter te staan of de daaraan verbonden normen

en waarden zelf in praktijk te brengen, in het bijzonder bij het bekritiseren van

anderen. Hypocrisie kan dus worden gezien als een gedragsvorm die erop gericht

is beter voor de dag te treden dan strikt genomen verdedigbaar is, zowel gezien

vanuit oprechtheid als vanuit noodzaak door omstandigheden.‖

Bron: Wikipedia

Technische / Dramatische aspecten - Semiotisch model

U kan er tijdens de nabespreking voor kiezen om te werken met het semiotisch

model (zie blz.23). U hoeft uiteraard niet alles te overlopen, u kan gemakkelijk

inzoomen op bepaalde deelaspecten.

Technische / Dramatische aspecten - Maquette

Om de technische kant helemaal te benadrukken kan u de leerlingen uitdagen

het gehele decor inclusief lichtstanden, meubels,…na te bouwen als maquette.

Als basisvorm kan u bijvoorbeeld vertrekken van een schoendoos die ze zwart

schilderen. Licht kan u simuleren met kleine zaklampjes, zie volgende

afbeeldingen:

Geluiden kan u toevoegen door met het programma Audacity te werken. Dit

gebruiksvriendelijke programma biedt de mogelijkheid geluiden en muziek

samen te voegen en te bewerken. Leerlingen kunnen eventueel zelf iets

inspreken. Om Audacity te downloaden gebruik je best onderstaande link.

http://audacity.sourceforge.net/download/?lang=nl

44

Meubels en andere decorstukken kunnen vervaardigd worden uit

knutselmateriaal en eventueel kosteloos materiaal zoals bijvoorbeeld lege

eierdozen, wc-rolletjes,…Dit hangt af van de creativiteit van uw leerlingen.

U kan hen eventueel ook met Playmobil mannetjes of zelfgemaakte mannetjes

hun favoriete scène laten uitbeelden en eventueel laten naspelen.

Wanneer u hier echt veel tijd aan wilt spenderen, kan u zelfs opteren om een

stopmotionfilm van hun opstelling te maken. Dit kan heel gemakkelijk met het

programma MonkeyJam.

http://monkeyjam.en.softonic.com/

Door verschillende foto‘s achter elkaar te plaatsen verkrijg je een bewegend

filmpje. Het is een heel secuur werkje waar wel wat tijd in kruipt maar het

resultaat loont de moeite. De leerlingen kunnen zo op een heel andere manier

bezig zijn met het stuk.

Natuurlijk kunnen leerlingen ook een eigen decor vorm geven, anders dan het

decor van de voorstelling.

Nabespreking door zintuigen te prikkelen

Het opzet van deze verwerkingsopdracht is om de leerlingen op een heel

bewuste manier te betrekken bij de bespreking van de voorstelling. En hoe kan

dat bewuster dan te werken met het eigen lichaam, meer bepaald de zintuigen.

Oren: maak zelf een bepaald geluid / een passend muziekje bij een

bepaalde scène. De geluiden moeten de juiste sfeer zien op te roepen.

Neus: er worden verschillende geurzakjes voorzien. De leerlingen mogen

aan de zakjes ruiken en de geur linken met een scène of een personage

uit het stuk.

Geuren:

o Wierook = Tartuffe

o Zware, oude parfum = Madame Pernelle

o Geur van eten/ kruiden = scène waarin Orgon aan Dorine vraagt of

Tartuffe lekker gegeten heeft.

o Bloemen = bruidsboeket van Mariane en Valère.

Tast: De leerlingen krijgen een voeldoos. Dit is een schoendoos met

vooraan een gat in ter grote van een hand. Om beurten mogen ze

grabbelen en voelen aan een kaartje. Het is de bedoeling om twee

dezelfde kaartjes te trekken, hetzelfde principe als memorie. De leerling

45

die een paar heeft, moet het kaartje ook linken met een persoon,

gebeurtenis,…uit het stuk. Het is de bedoeling dat elke leerling één paar

kaartjes voorziet en uitwerkt. Zo bevat het stuk meteen voldoende

kaarten.

Voorbeelden:

o Bont = jas van Madame Pernelle

o Braille = Orgon is blind voor de leugens van Tartuffe

o Hostie = de hele thematiek van de kerk

46

Bijlagen

Bijlage I: Affiche “Tartuffe”

47

Bijlage II : Personagekaartjes

Madame

Pernelle

Orgon

Damis Mariane

Valère

Cléante

Tartuffe Dorine

Elmire

48

Bijlage III: Een oriëntatie op de 17e eeuw

Het leven aan het hof van Louis XIV

Het ontstaan van de Hofcultuur in Frankrijk.

In de zeventiende eeuw was Frankrijk veruit het machtigste land van Europa. Dat zowel

op politieke basis, als cultureel en economisch. De hofsamenleving van het ancien régime

bereikte haar hoogtepunt onder leiding van Lodewijk XIV. De zogenaamde Zonnekoning

leefde van 1638 tot 1715. Alles draaide om hem. De uitspraak ‗L‘état c‘est moi‘ geeft zijn

eigen perspectief goed weer. Naast zijn persoonlijke heerschappij bestond er helemaal

geen staat als publieke gemeenschap die hij zou moeten dienen.

Lodewijk XIV had geen apart appartement in Versailles. Zijn slaapkamer gebruikte hij

ceremonieel om voorrechten te verdelen of rangverschillen te scheppen. Aanwezig te

mogen zijn bij het opstaan van de koning was bijvoorbeeld zo‘n voorrecht. Voor Lodewijk

XIV was het voortdurend beheersen van zijn hof van veel groter belang dan zijn privacy.

De adel moest zich aan de etiquette houden. Niet meedoen betekende het opgeven van

privileges, daling van rang en machtsverlies. Zo dwongen de aristocraten elkaar tot

statusconcurrentie. De koning kon deze concurrentie in zijn eigen belang manipuleren.

Zelf was hij ook aan het ceremonieel

gebonden, maar hij kon het als enige vorm geven en gebruiken.

De etiquette

In Lodewijks paleis Versailles moest de hele hofhouding zich aan een lange reeks

etiquette en staatsceremonieën houden. Lodewijk had dit ceremonieel niet zelf bedacht.

Ook zijn voorgangers gebruikten dit om de adel aan zich te verbinden. Lodewijk heeft het

wel verder ontwikkeld. Zo was de adel afhankelijk van de koning voor hun prestige en

sociale positie. Iemand die aan het hof een rol van betekenis wilde spelen moest zich wel

onderwerpen aan deze gang van zaken.

Aan de privileges die de koning aan bepaalde personen verleende was duidelijk de status

af te lezen. Hoe dichter men de koning mocht benaderen hoe hoger in rang de persoon

was. Een bekend voorbeeld van zo'n ceremonie is de manier waarop het opstaan van de

koning geregeld was, het 'lever'. Ook hier gold hoe hoger men in rang was hoe eerder

men bij het opstaan aanwezig mocht zijn.

De etiquette was tevens de oorzaak van jaloezie. Aan Lodewijks hof bepaalden gekonkel

tussen de hovelingen onderling en hun machtsverhoudingen dan ook de dagelijkse gang

van zaken.

Maîtresses? Een heel normaal verschijnsel. Het erop nahouden van één of meerdere

maîtresses gold voor de absolute vorst Lodewijk als een dubbelstatus. Aangezien

dynastieke huwelijken altijd uit politieke berekening en vrijwel nooit vanwege

persoonlijke genegenheid tot stand kwamen, nam de kerk, zowel de katholieke als de

lutherse en de orthodoxe, het hebben van relaties buiten het huwelijk om niet zo nauw.

Een voorbeeld van zo‘n politiek huwelijk was dat van Lodewijk en de Spaans-Habsburgse

Maria Theresia. Zij was het onderwerp van een vredesverdrag. Zij werd getergd door het

feit dat haar man er maîtresses op na hield en dat zij deze ook maar moest accepteren.

Men koppelde de term liefde niet aan het aspect huwelijk, want wie trouwde hield niet

van een ander en wie verliefd was, dacht nauwelijks aan het huwelijk. Dat was dan ook

49

geheel in overstemming met de aan het hof heersende zeden dat ook getrouwde

vrouwen hun minnaars hadden.

Van hygiëne was verre van sprake. Het paleis Versailles mocht er dan misschien van de

buitenkant heel indrukwekkend uit zien, comfortabel was het niet. In de zomer was het

er bloedheet en 's winters ijskoud. Ziekten als jicht, blaasontsteking, koorts en reumatiek

kwamen veel voor. Er waren geen toiletten. Vrouwen deden hun behoefte gewoon

staande, uit het zicht door de dubbele rokken die ze droegen. Mannen gebruikten

hoekjes achter de trap, zuilen, gordijnen of wandtapijten. Ook de lichaamsverzorging liet

veel te wensen over. Het enige wat men deed was ‗s morgens even een vochtig doekje

over het gezicht en wat wijnazijn om de ergste slaaplucht te verdrijven. Een bad werd

door de dokters aan het hof afgeraden. Om alle vieze luchten te kunnen verdragen werd

er rijkelijk gebruik gemaakt van parfum. Bijna alles wat je maar kan bedenken werd

geparfumeerd.

Door de ontzettend slechte hygiëne was er veel ongedierte. Met name de gewoonte om

grote pruiken te gaan dragen, zorgde ervoor dat luizen vrij spel hadden. Behalve daar

nestelde het ongedierte zich ook in matrassen en gordijnen. De vele verschillende

wisselende seksuele contacten van edellieden zorgden er ook voor dat syfilis wijd

verspreid was. Symptomen van deze aandoening waren: kaalheid en vlekken op de huid.

Deze vlekken werden ook zoveel mogelijk verborgen door bijvoorbeeld handschoenen te

dragen of door er een dikke laag poeder over te smeren. Een andere reden hiervoor was

dat een gezonde natuurlijke kleur te veel deed denken aan het gewone volk of boeren die

de hele dag in de buitenlucht verbleven. Adellijke lieden wilden er natuurlijk niet mee

geassocieerd worden. Ze vermeden de zon en probeerden hun huid nog bleker te maken

met behulp van poeder.

De verschillen tussen de hofcultuur in Frankrijk en de burgerlijke cultuur in de Republiek

der Nederlanden waren behoorlijk groot, zowel op sociaal vlak als op kunstgebied. In de

hofcultuur in Frankrijk was er sprake van directe seksualiteit. Men draaide er niet om

heen, maar leefde volop en genoot ervan.

Afgezien van alle intriges met maîtresses van de koning zelf werd er tussen de

hovelingen en vrouwen aan het hof een hoop uitgespookt. In de Republiek der

Nederlanden heerste er juist sfeer van schijnheiligheid. In de eerste instantie de perfecte

burger uithangen, maar ondertussen…. Hier was dan ook sprake van een soort indirecte

seksualiteit. Men deed net alsof ze er niets van af wilde weten. In de kunst kwam deze

schijnheiligheid ook in grote mate terug. De kunst in de Republiek stond ‗ter leeringhe

ende vermaeck‘, ofwel ze stond bol van de dubbelzinnigheid. De Nederlandse burger

behoorde zich netjes te gedragen, dus trouw aan je partner en geen overmaat aan

genotsmiddelen. Maar met schilderijen zoals van Jan Steen werd duidelijk gemaakt dat

de Nederlandse burger toch wel eens de bloemetjes buiten zette. Het aspect seksualiteit

kwam in de kunst van de hofcultuur op een totaal andere manier terug. Alles draaide om

de representatie van macht en status. Echter macht en status staan juist wel gauw in

verbinding met genot. Wat nog een laatste belangrijk verschil is, is dat in de Republiek

der Nederlanden de vrouw op seksueel gebied erg benadeeld was. De Nederlandse vrouw

was in zo‘n mate benadeeld dat wanneer zij een seksuele relatie aanging buiten haar

huwelijk om, ze haar eer verloor, terwijl de man met buitenechtelijke seksuele

veroveringen juist zijn mannelijkheid kon bewijzen. Echter aan het hof van Lodewijk

konden vrouwen een goede positie bekleden. Juist omdat ze op seksueel gebied niet

benadeeld werden.‖

Bron: kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis

50

Religie in de 17e eeuw

―Een meerderheid in de noordelijke provincies was inmiddels calvinist, of behoorde

althans tot de Nederduits Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk). Deze

kerk was geen toonbeeld van eensgezindheid. In het begin van de 17e eeuw werd de

Republiek verscheurd door bittere tegenstellingen tussen de 'preciezen' en de

'rekkelijken'. Laatstgenoemden, de remonstranten, geloofden niet in predestinatie

(voorbeschikking tot hemel of hel, ongeacht iemands levenswandel) en pleitten voor

vrijheid van geweten. Hun meer dogmatische tegenstanders, die zich contra-

remonstranten noemden, wonnen het pleit bij de synode van Dordrecht. Het grote aantal

vertakkingen binnen de Nederlandse protestantisme zal er wellicht toe bijgedragen

hebben dat de onderlinge tegenstellingen na verloop van tijd afzwakten en daarmee de

onderlinge verdraagzaamheid weer toenam. Na de Synode van Dordrecht komt er onder

de behoudende Calvinistische predikers een beweging op gang tot verdere doorwerking

en verbreiding van het Bijbelse ideaal in leer en leven in 'bevindelijke' zin. Deze stroming

staat bekend als de Nadere Reformatie.

De bekende hoogleraar Gisbertus Voetius was de grote man van deze stroming. Het

beginpunt van deze ontwikkeling ligt in het boek van de Zeeuwse predikant Willem

Teellinck uit 1647 Noodtwendigh Vertoogh. Het boek, circa 500 pagina's, bevat een

omvangrijk programma tot reformatie van het volksleven.

Ook het humanisme, dat in de 16e eeuw was opgekomen en dat in Desiderius Erasmus

zo niet de geestelijk vader dan toch een belangrijk pleitbezorger had, had nog steeds

veel invloed en droeg bij aan een klimaat van tolerantie.

Het viel niet mee om de genoemde tolerantie ook naar katholieken tentoon te spreiden.

Religie had immers (naast politieke en economische motieven) een belangrijke rol

gespeeld in de opstand tegen Spanje, de Tachtigjarige Oorlog. Met geld kon echter veel

bereikt worden. Zo konden katholieken na betaling van steekpenningen gedaan krijgen

dat het houden van een mis (in een schuilkerk) oogluikend werd toegestaan, maar

openbare ambten waren voor hen onbereikbaar. Hetzelfde gold voor doopsgezinden en

voor joden.

De relatief grote verdraagzaamheid was niet geheel van principiële aard;

handelsbelangen en onverschilligheid speelden ook een rol. In ieder geval kwamen er

grote aantallen mensen die in omringende landen om hun religie vervolgd werden, naar

Nederland om daar in relatieve vrijheid te leven. Te denken valt aan de (vaak

gefortuneerde) joodse kooplieden uit Portugal (de sefardim). Uit Frankrijk kwamen, na de

intrekking van het Edict van Nantes in 1685 veel hugenoten en joden; velen van hen

waren gespecialiseerde handwerkslieden en geleerden. Dat de tolerantie niet

ongelimiteerd was ondervond filosoof Baruch Spinoza (1632-1677) - hij werd wegens zijn

opvattingen door de Joodse gemeenschap uitgestoten. Wijselijk liet hij zijn controversiële

Tractatus Theologico-Politicus anoniem in het Latijn verschijnen, en ook dat was niet

zonder risico. Radicale vrijdenkers als Adriaen Koerbagh kregen ook van overheidswege

met repressie te maken; hij eindigde zijn leven als dwangarbeider in het Amsterdamse

Rasphuis.‖

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Gouden_Eeuw#Religie

51

Franse literatuur in de 17e eeuw

―De 17e eeuw begint in de Franse geschiedenis met de uitvaardiging van het Edict van

Nantes door Hendrik van Navarra in 1598, wat een einde maakte aan de

godsdienstoorlogen die Frankrijk in de voorgaande eeuw in de greep hielden, en eindigt

met het overlijden van Lodewijk XIV in 1715. Het is een stabiele periode in Frankrijk en

aan het einde van de eeuw is het land het machtigste in Europa. De Franse cultuur wordt

de dominante van Europa. Dat is ook te merken in de kunsten, en met name in de

literatuur. De Franse taal en literatuur werden gezien als belangrijkste bewijs van de

Franse superioriteit en elegantie, en maakte zo deel uit van de cultuur die over heel

Europa werd verspreid.

Ook in Frankrijk zelf genoot de taal veel aanzien. In 1635 werd de Académie française

opgericht, die zich bezighoudt met de correcte spelling van het Frans. In 1694 brengen

zij een woordenboek uit, de Dictionnaire de l'Académie française, die de norm in de

spelling voorschrijft. Deze norm is sindsdien nagenoeg onveranderd gebleven, zodat

eeuwenoude schrijvers zelfs makkelijk te lezen zijn voor het publiek van de 21e eeuw.

Naast een groot aantal stijlen en stromingen, zijn er twee stromingen die de Franse

literatuur in de 17e eeuw bepalen: het classicisme en de barok. De twee sloten elkaar

echter niet uit. Een aantal belangrijke schrijvers, onder wie Pierre Corneille, is in gelijke

mate beïnvloed door beide stromingen.

Aan het einde van de eeuw verdwijnen de bestaande stromingen in de Verlichting.

Lodewijk XIV, de Zonnekoning, zit dan al stevig in het zadel en Frankrijk is het

machtigste land van Europa geworden.

De barok is een stroming die uit Italië, en dan voornamelijk Toscane is gekomen met de

aankomst van Catharina de' Medici aan het Franse hof. Deze stroming is een reactie op

de sobere reformatie en bruist van het leven. Sensualiteit en frivoliteit staan centraal en

in de literatuur is dat terug te zien in stijlfiguren als elegante woordspelletjes. Het blijft

vrij onschuldig allemaal, de omgangsvormen in deze eeuw zijn erg streng vastgelegd,

maar het libertinisme hangt al wel in de lucht en er wordt al een groot aantal satirische

romans geschreven.

De Précieuses, vaak vrouwen van aristocratische afkomst die zich af willen zetten tegen

de ruwe omgangsvormen aan het hof van Hendrik IV en daarna dat van Lodewijk XIII,

zijn binnen de barok het meest op zoek naar verfijning en elegantie. Zij behoren tot de

Europese stroming van het maniërisme. Ze hebben een bijzondere aandacht voor

literatuur en houden zich daar voornamelijk mee bezig in de salons van Madame de

Scudérie en Cathérine de Rambouillet. Men heeft een grote voorkeur voor onalledaags

taalgebruik, als het gebruik van archaïsmen, neologismen of parafrases van hele zinnen,

en dit alles om maar geen gangbare woorden te hoeven gebruiken.

Twee thema's genoten de voorkeur van de Précieuses: de pastorale poëzie, die het

landleven verheerlijkte, en de liefde (onder andere de studie van de liefde en

heldendichten met een liefdesplot). Een van de belangrijkste werken is L'Astrée van

Honoré d'Urfée, dat tevens de eerste roman fleuve in de Franse literatuur is (meerdere

romans die in hetzelfde milieu spelen maar afzonderlijk gelezen kunnen worden).

52

De andere kant van de barok, die het plezier niet zoekt in de verfijning maar juist in de

aardse plezieren, is het libertinisme dat in de loop van de eeuw de kop opsteekt. Ze

hebben een hekel aan het gekunstelde en vormelijke van het maniërisme. Ze laten het

christendom los en neigen tot uitspattingen. Aan de andere kant verbinden zij de

humanisten uit de renaissance met de Verlichtingsfilosofen van de 18e eeuw. Meest

emblematisch voor deze levenshouding is Don Juan. Deze vorm van de barok zal het

langst meegaan, omdat het aansluit bij de opvattingen van de verlichting, waarin de

verheerlijking van het hemelse wordt opgegeven en gezocht wordt naar de beleving en

de verklaring van het aardse.

Het classicisme, over het algemeen meer bekend van de bouwkunst en de beeldende

kunst, betekent in Frankrijk een ware bloeiperiode van de literatuur. Het is een reactie op

de barok, in de ogen van de classicisten veel te betekenisloos en rommelig. De

classicistische literatuur staat onder directe invloed van de denkbeelden van Descartes

(Verhandeling over de methode, 1637), en Pascal (Pensées, eerste versie 1670). Binnen

het classicisme is de rede het hoogste goed.

De belangrijkste vorm van literatuur in deze tijd is niet het proza maar zijn

theaterteksten. Proza wordt gezien als een onzuivere vorm en romans worden

geassocieerd met de immorele précieuses.

Nicolas Boileau heeft de literaire esthetiek volgens deze denkbeelden beschreven in Art

Poétique. Hij baseert zich op de grote schrijvers en denkers uit de Klassieke oudheid en

dan met name Aristoteles. De theaterstukken moeten aan bijna mathematische regels

voldoen.

Het begrip vraisemblance, werkelijkheidsgelijkend, bepaalt de stijl, gebaseerd op

bienséance (kuis) en imitatie van de fysieke wereld. Het is niet belangrijk of de imitatie

ook daadwerkelijk op de fysieke wereld lijkt, zolang het publiek maar oordeelt dat het

lijkt. Om de werkelijkheidsgelijkenis van een stuk te vergroten, is er de regel van de drie

eenheden: het stuk dient te handelen over één actie, op één plaats in één dag.

Voor de thematiek wordt er vaak teruggegrepen op de Griekse en Romeinse oudheid.

Met name Griekse teksten zijn een dankbare inspiratiebron. Drie toneelschrijvers zijn

typerend voor de classicistische literatuur: Pierre Corneille, Jean Racine en Molière.

Corneille bevindt zich op het scharnierpunt tussen de barok en het classicisme. Er kan

dan ook gesteld worden dat zijn werk beide stromingen in zich verenigt. Van het

veertigtal werken dat hij geschreven heeft, zijn er een groot aantal gebaseerd op stukken

uit de Oudheid, waaronder Mélite, 1629; Médée, 1635; Œdipe, 1659 en Attila, 1667.

Maar hij inspireert zich verder ook op andere, minder oude, legendes, zoals in zijn

bekendste stuk, Le Cid, 1636. Een ander zeer bekend stuk van hem is L'illusion Comique,

1636.

Karakteristieken van Corneilles werk zijn: wilskracht en heldendom, integriteit, het

conflict tussen twee verschillende standpunten en de dichtheid en literaire kracht van zijn

teksten.

53

De specialiteit van Racine is de tragedie, met een duidelijke jansenistische invloed. Zijn

stukken handelen vaak over personages die bezeten worden door hun passies en zich in

situaties bevinden waarin dat onmogelijk is. Ook hij kiest hiervoor thema's uit de

oudheid, bijvoorbeeld Phèdre, 1677. Phèdre (Phaedra) is een koningin die in de ban raakt

van een onmogelijke liefde voor haar stiefzoon. Andere bekende stukken van de hand

van Racine zijn Andromaque, 1667 (over Andromache) en Britannicus, 1669.

Molière is bekend om zijn komedies. Niet alleen heeft hij ze zelf geschreven, maar met

zijn gezelschap voert hij ze ook op, waarbij hijzelf vaak de hoofdrol speelt. Dit deed hij zo

succesvol, dat zijn theatergroep zelfs het officiële gezelschap aan het hof van Lodewijk

XIV werd.

In tegenstelling tot zijn tijdgenoten laat hij zich niet inspireren door de Oudheid, maar

door de uit Italië overgewaaide commedia dell'arte. Zijn stukken voeren vaak 'typetjes'

op die uit deze theatervorm afkomstig zijn.

Deze personages worden beheerst door hun passies, zoals dat in de thematiek van het

classicisme normaal is. Bij Molière neemt dit echter komische vormen aan. Zo is Tartuffe

(1664) het archetype van de bedrieger. Meestal geven de titels van zijn stukken al aan

welke "passie" hij aan de kaak wil stellen: Le misanthrope ("de mensenhater", 1666),

L'avare ("de vrek", 1668), Le malade imaginaire ("de ingebeelde zieke", 1673).

Eenmaal werkzaam aan het hof, permitteert Molière zich zelfs maatschappijkritische

stukken te vertonen. In Les précieuses ridicules (1659) maakt hij de adellijke vrouwen

die zich met barokke literatuur inlaten belachelijk. Scherper zijn echter zijn aanvallen op

het generatieprobleem (in L'école des femmes, 1662, waarin vagelijk de verlichting al

aangekondigd wordt) en de geestelijkheid (in Tartuffe).

Ook de classicistische poëzie voldeed aan strenge regels. De belangrijkste dichter was

François de Malherbe.

De enige schrijver die voor deze stijl wel aanvaardbare proza schreef, was Madame de La

Fayette. Haar bekendste werk is La princesse de Clèves.

Een vorm van geschreven kunst die erg populair was bij de classicisten was die van de

maximes, aforismen of spreuken, en korte verhandelingen over moreel gedrag en

misstanden in de wereld. De meeste filosofen uit deze tijd en uit de Verlichting hebben

enkele bundels met dergelijke teksten gepubliceerd, sommigen hebben alleen deze

werken nagelaten. Schrijvers en denkers uit deze stroming worden de moralisten

genoemd. Dit moet echter niet verward worden met de moderne, Nederlandstalige

betekenis van het woord moralist. Deze moralisten stelden zich enkel tot doel het

beschrijven van de omgangsvormen en mores uit hun tijd, zonder daarover te willen

oordelen.

De belangrijkste moralistische schrijver is Blaise Pascal, die naast zijn belangrijke

theologische, natuur- en wiskundige werken als tijdverdrijf een aantal lichtere

moralistische werken geschreven heeft. Hoewel de meeste van zijn theoretische en

theologische werken niet tot de literatuur gerekend kunnen worden, kan dat van de

Lettres Provinciales wel worden gezegd. De Lettres zijn een aantal brieven waarin Pascal

54

zich voordoet als een provinciebewoner, die zich verbaast over de positie van de

jezuïeten. Op deze manier uit Pascal zeer duidelijke kritiek op deze orde, wat veel stof

deed opwaaien.

Een andere belangrijke moralist is Jean de La Fontaine, die zich voornamelijk bediende

van het genre de fabel. In deze fabels schetst hij bepaalde misstanden in de

maatschappij door als hoofdpersonen dieren te nemen. Veel van deze fabels zijn een

onderdeel geworden van de canon van de westerse literatuur, zoals De krekel en de mier

en De haas en de schildpad.

Schrijvers die met name bekend zijn geworden om hun aforismen zijn Nicolas Chamfort

en La Rochefoucauld. Ook Jean de la Bruyère heeft daar een groot aantal van

geschreven, maar deze laatste schrijver is met name bekend geworden door satirische

beschrijvingen van stereotiepe persoonlijkheden. Een laatste belangrijke moralist die

genoemd moet worden is Madame de Sévigné die in een aantal brieven wijze raad geeft

aan haar dochter.‖

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Franse_literatuur_in_de_17e_eeuw

Theater in de 17e eeuw onder Lodewijk XIV

―By the 1660s, classicism had finally imposed itself on French theatre. The key

theoretical work on theatre from this period was François Hedelin, abbé d'Aubignac 's

"Pratique du théâtre" (1657), and the dictates of this work reveal to what degree "French

classicism" was willing to modify the rules of classical tragedy to maintain the unities and

decorum (d'Aubignac for example saw the tragedies of Oedipus and Antigone as

unsuitable for the contemporary stage).

Although Pierre Corneille continued to produce tragedies to the end of his life, the works

of Jean Racine from the late 1660s on totally eclipsed the late plays of the elder

dramatist. Racine's tragedies—inspired by Greek myths, Euripides , Sophocles and

Seneca -- condensed their plot into a tight set of passionate and duty-bound conflicts

between a small group of noble characters, and concentrated on these characters'

double-binds and the geometry of their unfulfilled desires and hatreds. Racine's poetic

skill was in the representation of pathos and amorous passion (like Phèdre 's love for her

stepson) and his impact was such that emotional crisis would be the dominant mode of

tragedy to the end of the century. Racine's two late plays ("Esther" and "Athalie") opened

new doors to biblical subject matter and to the use of theatre in the education of young

women.

Tragedy in the last two decades of the century and the first years of the eighteenth

century was dominated by productions of classics from Pierre Corneille and Racine, but

on the whole the public's enthusiasm for tragedy had greatly diminished: theatrical

tragedy paled beside the dark economic and demographic problems at the end of the

century and the "comedy of manners" (see below) had incorporated many of the moral

goals of tragedy. Other later century tragedians include: Claude Boyer , Michel Le Clerc ,

Jacques Pradon , Jean Galbert de Campistron , Jean de la Chapelle , Antoine d'Aubigny

55

de la Fosse , l'abbé Charles-Claude Geneste , Prosper Jolyot de Crébillon . At the end of

the century, in the plays of Crébillon in particular, there occasionally appeared a return to

the theatricality of the beginning of the century: multiple episodes, extravagant fear and

pity, and the representation of gruesome actions on the stage.

Early French opera was particularly popular with the royal court in this period, and the

composer Jean-Baptiste Lully was extremely prolific (see the composer's article for more

on court ballets and opera in this period). These musical works carried on in the tradition

of tragicomedy (especially the "pièces à machines") and court ballet, and also

occasionally presented tragic plots (or "tragédies en musique"). The dramatists that

worked with Lully included Pierre Corneille and Molière , but the most important of these

librettists was Philippe Quinault , a writer of comedies, tragedies, and tragicomedies.

Comedy in the second half of the century was dominated by Molière . A veteran actor,

master of farce, slapstick, the Italian and Spanish theatre (see above), and "regular"

theatre modeled on Plautus and Terence , Molière's output was large and varied. He is

credited with giving the French " comedy of manners " ("comédie de mœurs") and the

"comedy of character ("comédie de caractère") their modern form. His hilarious satires of

avaricious fathers, " précieuses ", social parvenues, doctors and pompous literary types

were extremely successful, but his comedies on religious hypocrisy (" Tartuffe ") and

libertinage (" Don Juan ") brought him much criticism from the church, and "Tartuffe"

was only performed through the intervention of the king. Many of Molière's comedies,

like "Tartuffe", "Don Juan" and the " Le Misanthrope " could veer between farce and the

darkest of dramas, and the endings of "Don Juan" and the "Misanthrope" are far from

being purely comic.

Comedy to the end of the century would continue on the paths traced by Molière: the

satire of contemporary morals and manners and the "regular" comedy would dominate,

and the last great "comedy" of Louis XIV's reign, Alain-René Lesage 's "Turcaret", is an

immensely dark play in which almost no character shows redeeming traits.‖

Select list of French theatre after 1659:

Molière (pseudonym of Jean-Baptiste Poquelin) (1622–1673)

o Les précieuses ridicules (comedy) - 1659

o L'Ecole des femmes (comedy) - 1662

o Tartuffe ou L'Imposteur (comedy) - 1664

o Don Juan ou Le festin de pierre (comedy) - 1665

o Le Misanthrope (comedy) - 1666

o L'Avare (comedy) - 1668

o Le Bourgeois gentilhomme (comedy) - 1670

o Les Fourberies de Scapin (comedy) - 1671

o Les Femmes savantes (comedy) - 1672

o Le Malade imaginaire (comedy) - 1673

Thomas Corneille (1625–1709) - brother of Pierre Corneille

o Timocrate (tragedy) - 1659, the longest run (80 nights) recorded of any play in

the century

56

o Ariane (tragedy) - 1672

o Circée (tragicomedy) - 1675 (cowritten with Donneau de Visé )

o La Devineresse (comedy) - 1679 (cowritten with Donneau de Visé )

o Bellérophon (opéra) - 1679

Philippe Quinault (1635–1688).

o Alceste (musical tragedy) - 1674

o Proserpine (musical tragedy) - 1680

o Amadis de Gaule (musical tragicomedy) - 1684, based on the Renaissance

chivalric novel

o Armide (musical tragicomedy) - 1686, based on Tasso 's Jerusalem Delivered

Jean Racine (1639–1699)

o Andromaque (tragedy) - 1667

o Les Plaideurs (comedy) - 1668, Racine's only comedy

o Bérénice (tragedy) - 1670

o Bajazet (tragedy) - 1672

o Iphigénie (tragedy) - 1674

o Phèdre (tragedy) - 1677

o Britannicus (tragedy) - 1689

o Esther (tragedy) - 1689

o Athalie (tragedy) - 1691

Jacques Pradon (1632–1698)

o Pyrame et Thisbé (tragedy) - 1674

o Tamerlan, ou la mort de Bajazet (tragedy) - 1676

o Phèdre et Hippolyte (tragedy) - 1677, this play, released at the same time as

Racine's, had a momentary success

Jean-François Regnard (1655–1709)

o Le Joueur (comedy) - 1696

o Le Distrait (comedy) - 1697

Jean Galbert de Campistron (1656–1723)

o Andronic (tragedy) - 1685

o Tiridate (tragedy) - 1691

Florent Carton Dancourt (1661–1725)

o Le Chevalier à la mode (comedy) - 1687

o Les Bourgeoises à la mode (comedy) - 1693

o Les Bourgeoises de qualité (comedy) - 1700

Alain-René Lesage (1668–1747)

o Turcaret (comedy) - 1708

Prosper Jolyot de Crébillon (1674–1762)

o Idoménée (tragedy) - 1705

o Atrée et Thyeste (tragedy) - 1707

o Electre (tragedy) - 1709

o Rhadamiste et Zénobie (tragedy) - 1711

o Xerxes (tragedy) - 1714

o Sémiramis (tragedy) -1717

Bron:

http://translate.google.be/translate?hl=nl&langpair=en%7Cnl&u=http://en.wikipedia.org/wiki/The

atre_of_France

57

Politiek onder Lodewijk XIV

―Toen Lodewijk XIV in 1661 zelf ging regeren, riep hij zichzelf uit tot koning bij de gratie

van God, plaatsvervanger van God op aarde; dit is het zogenaamde droit divin. Lodewijk

meende dat de koning boven de wet stond. Om dit te verklaren gebruikte hij ideeën van

het Romeinse recht, waarin dat vorstelijk absolutisme religieus verantwoord werd. De

theoloog Bossuet goot deze absolutistische theorie in theologische vormen, en werd

beloond met een schitterende carrière als bisschop.

Voor een eerste minister met een positie zoals Mazarin had gehad, was geen plaats. De

superintendent van Financiën, Nicolas Fouquet, die op die post gehoopt had, werd in de

plaats daarvan met hulp van Jean-Baptiste Colbert beschuldigd van verduistering,

waarna hij tot verbanning werd veroordeeld, hetgeen door Lodewijk werd omgezet in

levenslange gevangenisstraf. De koning regeerde alleen.

Onder de absolute vorst hadden de Franse Parlementen (geen

volksvertegenwoordigingen, maar (adellijke) rechtbanken, waarin de onderdanen konden

protesteren tegen koninklijke beslissingen), en de Staten-Generaal, in feite geen macht

en ook de ministers stonden volledig onder zijn gezag. Hij slaagde erin het

Remonstratierecht van de Parlementen op te schorten: de Parlementen konden nog wél

protesteren, maar pas ná de registratie van de koninklijke edicten. Vermoedelijk heeft de

traumatische ervaring van la Fronde, die deels in de Parlementen begonnen was, hierin

een belangrijke rol gespeeld: Lodewijk wilde voorkomen dat anderen ooit zo veel macht

zouden kunnen krijgen dat zij de rust in het koninkrijk konden bedreigen. Om zijn

absolute macht in veiligheid te stellen probeerde Lodewijk de adel, zijn voornaamste

binnenlandse rivaal, uit te schakelen. De adel diende voortdurend aan het hof aanwezig

te zijn; de belangrijksten kregen er appartementen. Hovelingen moesten optreden als

figuranten in ingewikkelde rituelen waarvan de koning het centrum was. Zij moesten zich

rond zijn persoon verdringen om titels, eerbewijzen, functies en geld te ontvangen.

Wegblijven kon het koninklijk ongenoegen opwekken. De zonen en dochters van de

beruchte "frondeurs" kibbelden wie het Koninklijk Ontwaken mocht bijwonen, wie het

Koninklijke Hemd mocht aanreiken en wie voorrang had, dat wil zeggen wie vóór wie in

de stoet mocht lopen. (Hierover werden processen gevoerd, door Saint-Simon tegen de

hertog van Luxemburg.)

Aan Lodewijk XIV wordt wel de uitspraak "L'état, c'est Moi" ("De Staat, dat ben Ik")

toegeschreven, maar dat is historisch niet juist.

Maar de koning heeft wel "Quand on a l'état en vue, on travaille pour soi" gezegd.

Bossuet stelde "tout l'état etst en lui". Een protestants criticus stelde in een pamflet dat

"Le Roi a pris la place de l'état". Hierin klinkt de kritiek dat de koning door zijn

autocratische bestuur de Franse constitutie schond.

Lodewijk werd ook met God vereenzelvigd. Hij was een "image vivante de Dieu". Hij

werd ook als de Heilige Lodewijk afgebeeld en zo in processies meegedragen. Deze

idolatrie werd in het buitenland, met name in Rome en in de protestantse naties,

afgekeurd. Als uitvloeisel van zijn met chrisma gezalfde koningschap ging Lodewijk na

zijn kroning ook de hand opleggen om huidziekten te genezen.

58

In 1671 werd Lodewijk XIV op een in Parijs geslagen penning voor het eerst "LOUIS LE

GRAND" genoemd. Het werd tijdens zijn regering gebruikelijk om de naam van de koning

en dit epitheton (eretitel) steeds in hoofdletters te drukken, ook wanneer de rest van de

tekst in onderkast (kleine letters) was gezet. Deze persoonsverheerlijking nam

gedurende de succesvolle periode van het regime tot ongeveer 1690 steeds grotere

vormen aan. De bijnaam "De Grote" beklijfde niet. Lodewijk wordt nog wel als "De

Zonnekoning" aangeduid. In Parijs herinnert het Lycée Louis-le-Grand aan de koning.

Veel van zijn monumenten werden in de Franse Revolutie verwoest.

Om zijn macht te versterken en de rust te bewaren gingen Lodewijk XIV en minister

Colbert per Edict van 1667 over tot een hervorming van de politie. Onder Luitenant-

Generaal van Politie Gabriel Nicolas de La Reynie werden de vier concurrerende

politiemachten onder controle gebracht. Een netwerk van spionnen (mouches en

moutons) voorzag sindsdien de Franse koningen van informatie. La Reynie controleerde

met harde hand de drukpers en voerde de Lettres de cachet uit.

Het eerste deel van zijn regeerperiode werd Lodewijk XIV gezien als een heel goede

koning, die Frankrijk vooruit hielp op allerlei vlakken. De Hollandse Oorlog, die begon in

1672, brak uit omdat de Republiek weigerde mee te werken aan het plan van Lodewijk

om de Spaanse Nederlanden te verdelen tussen Frankrijk en de Republiek. (Al in de jaren

dertig had Frankrijk hierop aangedrongen, maar de Republiek had ook toen al liever een

bufferzone onder controle van het verzwakte Spanje dan een grens met het steeds

machtiger wordende Frankrijk.) Het jaar 1672 ging vooral wegens de Franse invasie als

Rampjaar voor de Nederlandse Republiek de geschiedenis in. Het stadhouderloze

regentenregime van Johan de Witt stortte in en prins Willem III van Oranje kwam als

stadhouder aan de macht. Hij zou de rest van zijn leven een anti-Franse politiek voeren.

Lodewijk bereikte in die oorlog het hoogtepunt van zijn macht, mede dankzij zijn

bekwame ministers Jean-Baptiste Colbert (financiën en handel) en de markies de Louvois

(defensie). Aan beide zijden hadden zowel protestantse als katholieke mogendheden hun

eigen redenen om mee te doen De Republiek kreeg voormalig aartsvijand Spanje nu

ineens als bondgenoot. Voor Engeland leek deze oorlog een geschikte gelegenheid om af

te rekenen met de belangrijkste rivaal ter zee, zodat de Derde Engels-Nederlandse

Oorlog tegelijk met de Hollandse oorlog uitbrak. Het Prinsbisdom Münster liep in 1674

over van het Franse naar het anti-Franse kamp. Bij de Vrede van Nijmegen in 1678 lijfde

Frankrijk de Franche-Comté in en speelde Lodewijk voor scheidsrechter tussen andere

Europese mogendheden. Rond 1681 veroverde hij de Elzas en in 1683 en 1684 had hij

succes met de veroveringen van een deel van de Spaanse Nederlanden. Lodewijk had

zich ondertussen in heel Europa wel de status van de grote boeman verworven,

waartegen steeds succesvollere coalities gesmeed zouden worden. Prins Willem III

speelde hierin een hoofdrol. Hij was bovendien betrokken bij de veroordeling van de

Spaanse mysticus Miguel de Molinos.

De laatste 25 jaar van zijn regering liepen de zaken daarom heel wat minder. De

Negenjarige Oorlog (1688-1697) barstte los, 'alleen maar' omdat Lodewijk zich bemoeide

met de opvolging van de bisschop van Keulen, die ook keurvorst van het Heilige Roomse

Rijk was. De Liga van Augsburg tegen Frankrijk kreeg hierdoor vaste vorm; deze bestond

uit maar liefst zeven mogendheden, waarvan drie protestants en vier katholiek. Hieruit

bleek eens temeer dat het beteugelen van de Franse hegemonie in Europa de hoogste

59

prioriteit had gekregen. Er werden vooral in de Zuidelijke Nederlanden en in het Duitse

Rijnland geweldige verwoestingen aangericht. De afloop, vastgelegd als de Vrede van

Rijswijk, werd als een gelijkspel beschouwd, dat zowel volgens Frankrijk als haar

vijanden een vervolg eiste. Dat vervolg kwam er dan ook, toen Lodewijk probeerde een

van zijn kleinzonen op de in 1700 vacant geworden Spaanse troon geplaatst te krijgen.

Frankrijks tegenstanders, zowel protestanten als katholieken, vreesden dat vereniging

van Frankrijk en Spanje zou leiden tot een geheel onbeheersbare hegemonie van

Frankrijk, waarmee de Spaanse Successieoorlog (1701-1713) onvermijdelijk werd. De

inmiddels ook koning van Engeland geworden stadhouder Willem III speelde hierin tot

zijn dood in 1702 weer de rol van tegenspeler van Lodewijk. In deze oorlog leed Frankrijk

vanaf 1704 een aantal zware nederlagen in veldslagen, wat het sinds 1643 niet meer

gewend was. Frankrijks hoofddoel in die oorlog, het verenigen van de Spaanse en Franse

kroon, werd niet bereikt al kwam Lodewijks kleinzoon, en daarmee een tak van het Huis

Bourbon, wel op de Spaanse troon als Filips V van Spanje. Alle oorlogvoerenden raakten

uitgeput, maar Frankrijk was nog steeds het machtigste land van Europa.

Het in 1707 verenigde Koninkrijk Groot-Brittannië was nog het minst tevreden; het had

zich tot belangrijkste rivaal van Frankrijk ontwikkeld, mede door het voortschrijdende

verval van Spanje en het beginnende verval van de Nederlandse Republiek.

Op religieus gebied probeerde de koning de Kerk in zijn macht te krijgen, en hij

versterkte het Gallicanisme, een doctrine die de Franse katholieke Kerk onafhankelijkheid

van de paus benadrukte. Hij bestreed afwijkingen zoals het Jansenisme en hij draaide de

(relatieve) religieuze tolerantie voor een groot deel terug. Een belangrijke stap in dit

verband was het herroepen van het Edict van Nantes in 1685, wat gepaard ging met

pesterijen (zoals dragonnades) van afwijkende stromingen en kerkgenootschappen. Veel

Hugenoten vluchtten naar de Nederlandse Republiek, Pruisen en de Palts. Om een eind te

maken aan de Jansenistische controverses in de Franse katholieke Kerk, drong de op zijn

eigen manier steeds vromer wordende koning bij paus Clemens XI aan het Jansenisme te

veroordelen, waarbij echter al te veel inmenging in de interne aangelegenheden van de

Gallicaanse Kerk vermeden diende te worden. Dit leidde in 1713 tot de bul Unigenitus.

Deze zaaide niettemin grote verdeeldheid in de Franse katholieke Kerk en verstoorde de

relatie met het Vaticaan. De aartsbisschop van Parijs, kardinaal Louis Antoine de Noailles,

die met het Jansenisme sympathiseerde, werd zelfs met afzetting bedreigd en ook de

relatie tussen Lodewijk en de Parlementen werd verstoord. Ten tijde van Lodewijks dood

in 1715 was de kwestie nog niet opgelost.

Lodewijks minister Colbert slaagde er door middel van zijn politiek van het mercantilisme

in de economische slagkracht van Frankrijk aanzienlijk te verbeteren ten opzichte van de

twee belangrijkste concurrenten, Engeland en de Nederlanden, destijds een machtige

handelsnatie. Desalniettemin leidden de dure hofhouding (zie onder) en de vele oorlogen

tot grote financiële problemen, zeker na Colberts dood in 1683.

Lodewijk liet bij zijn dood zijn land achter in een desastreuze toestand. De vele oorlogen

hadden aanvankelijk wel terreinwinst opgeleverd, maar er zat duidelijk een neerwaartse

trend in en het land was met een enorme schuld opgezadeld. De belastingheffing was

gebrekkig en onrechtvaardig: de adel en geestelijkheid betaalden vrijwel niets. Het

corrupte systeem belette goed bestuur, en bracht het volk soms op de rand van de

60

hongerdood. Een reeks van hongerwinters (onder meer in 1709) had de bevolking

gedecimeerd.

Ondanks vierenvijftig jaar autoritair bestuur was Lodewijk er niet in geslaagd de

saboterende en vaak opstandige Parlementen te hervormen.

De luxe van Versailles stak schril af tegen de situatie van het volk, waardoor aan het eind

van zijn bewind het gevoel overheerste dat Lodewijk te ver was gegaan in het gebruiken

van land en volk voor zijn persoonlijke eerzucht.

Samenvattend kan gesteld worden dat Lodewijks absolutistische manier van regeren niet

alleen maar negatieve gevolgen had. De hoge belastingdruk en de militaire nederlagen

waren voor Frankrijk toen nog wel overkomelijk. Frankrijk was nog niet zo uitgeput als

Spanje aan het eind van het bewind van Filips II. Het had een grotere veerkracht en zou

nog tot ver in de 19e eeuw een voortdurende bron van zorg voor andere Europese

mogendheden blijven. De kansen die Lodewijk XIV had laten liggen om de situatie recht

te trekken, beter te besturen en de Parlementen te verpletteren deden zich na zijn dood

nog steeds voor. Op zijn sterfbed biechtte hij toch nog één grote zonde op: "J'aimais trop

la guerre" (dat hij teveel van oorlog had gehouden). Lodewijk XIV werd opgevolgd door

zijn achterkleinzoon Lodewijk XV die nog maar 5 jaar oud was.‖

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Lodewijk_XIV_van_Frankrijk#Politiek

61

Bijlage IV: Extra’s uit Wikipedia

Tartuffe (Originele titel: Le Tartuffe ou l’Imposteur) is een komedie van Molière in 5 akten gecreëerd in het theater van het Palais Royal te Parijs op 12

mei 1664. Het onderwerp is een reactie op de opgang van de Compagnie du Saint-Sacrement, een geheime religieuze orde van "devoten" opgericht in 1627

waarvan ook koningin-moeder Anna van Oostenrijk lid was.

Betekenis

Dit stuk behandelt reële onderwerpen die op zich nauwelijks amusant zijn: schijnheiligheid, hypocrisie en religie maar ook tirannie, egoïsme en wat

tegenwoordig seksisme heet. De humor ligt vooral in de context waarin men grote woorden als zonde, hel, verleiding, devotie, vergiffenis, liefdadigheid, geweten en zegening hanteert. Molière levert in de eerste plaats gewaagde

kritiek op de clerus en dan met name op de Compagnie du Saint-Sacrement; de meest godsdienstige personen in het stuk - Orgon en Mme Pernelle - zijn tevens

het meest naïef.

Voor het personage van de naïeve Madame Pernelle moet de auteur de koningin-moeder in gedachten hebben gehad, terwijl de koning via zijn vertegenwoordiger model stond voor de deus ex machina die het verhaal tot een goed einde brengt.

Het personage van Tartuffe zelf was volgens Saint-Simon en Choisy gebaseerd op Gabriel de Roquette (1623-1707), later bisschop van Autun.

Opvoeringen

In mei 1664 werd het stuk aan de koning voorgelegd, waarna de dévotes zeer

verontwaardigd reageerden. De Compagnie du Saint-Sacrement, die in het stuk een aanval op de godsdienst zag, slaagde er dankzij haar invloed aanvankelijk in

het stuk te verbieden. In augustus 1667 probeerde Molière het stuk opnieuw te presenteren onder de naam Panulphe ou l’Imposteur, maar ook deze versie werd verboden en de aartsbisschop van Parijs, Hardouin de Péréfixe de Beaumont,

dreigde zelfs met de excommunicatie van iedereen die zou proberen het stuk op te voeren of ernaar te kijken. Op 1 februari 1669, bijna vijf jaar na de eerste

creatie op 12 mei 1664 en drie jaar na het overlijden van de koningin-moeder op 20 januari 1666, werd het stuk uiteindelijk definitief door de koning goedgekeurd.

Hoewel koning Lodewijk XIV Molière en zijn gezelschap door de band carte

blanche gaf, zag de auteur zich genoodzaakt het stuk minder scherp te maken, tot de huidige versie uit 1667, die uiteindelijk in 1669 in eigen beheer werd

uitgegeven.

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tartuffe

62

Bijlage V: Vragenlijst voor het personage

1. Wat is de naam van je personage?

2. Wie ben je?

Vb. De man die altijd loopt. De vrouw die tegen de deur aanliep.

De cafébaas die iedereen kent.

3. Heb je broers of zussen?

4. Waar ben je geboren?

5. Wat past het best bij je? Horen – zien – zwijgen?

6. Je lievelingskleur? Waarom?

7. Wat heb je altijd bij je?

8. Wat is het mooiste moment van de dag?

9. Kies: vierkant of cirkel?

10. Wat zou je erg graag willen, maar weet je dat je nooit zal krijgen?

11. Heb je ooit iets gedaan waar je je ongelooflijk voor schaamt?

12. Maak volgende zinnen af:

Ik kan mooi …

Ik ben nog nooit …

Als ik droom dan droom ik van …

Ik wil nu …

13. Kies: water – vuur – aarde – lucht

14. Ben je ooit vernederd?

15. Wat doe je altijd alleen?

16. Wie is het sterkst mannen of vrouwen? Waarom?

17. Kies: kat of hond?

18. Wat maakt je bang?

19. Welke kleur haat je? Waarom?

20. Als je de stilte zou kunnen vastpakken, als het een ding zou zijn, wat zou het dan

zijn?

21. Welke uitspraak van je vader kan je niet meer horen?

63

22. Welke uitspraak van je moeder kan je niet meer horen?

23. Voor welke fictieve figuur heb je bewondering?

24. Je hebt altijd een schoendoos bij. Wat zit er in? Wat sleur je mee?

25. Is er iemand van de ander personages familie van je? En welke relatie heb je dan?

26. Wat is geluk?

27. Waar wordt je droevig van?

28. Wat durf je alleen maar in het donker vertellen?

29. Wat is er mis met je? Volgens jezelf? Volgens je omgeving?

30. Wat vind je een mooi woord? Waarom? Gebruik het in een zin.

31. Welke plek op je lichaam mag niet aangeraakt worden?

32. Wat is je grootste eigenaardigheid?

33. Stel je mag een foto maken van jezelf, hoe moet die foto er uit zien?

Geef alle details: kleren die je draagt, wat heb je in je hand, hoe sta je, …

34. Heb je ooit iemand dood gewenst? Wie? En had je aandeel in die dood?

64

Bijlage VI: Improvisatiekaartjes met plaatsen

Dierentuin

Woonkamer

Restaurant

Sauna

Fuif

Kelder

Begraafplaats

Kerk

Keuken

Strand

Vliegtuig

Kermis

Op straat

In de ruimte

Park

Bakker

School

Op de scène

Ziekenhuis

Politiekantoor

Pashokje

Kleerkast

Zolder

Tram

65

Bijlage VII: Scènes

EERSTE BEDRIJF

Scène I

(MEVROUW PERNELLE, ELMIRE, MARIANE, CLÉANTE, DAMIS, DORINE)

PERNELLE Ja, ik verlaat dit huis en ik ben kwaad!

Als ik iets uitleg wordt er niet geluisterd,

Geen grein respect… iedereen spreekt mij tegen.

Het is een janboel hier in huis, ik ga!

DORINE Maar als u…

PERNELLE Meisje, gij hebt voor een meid

Veel te veel praat en brutaliteit!

DAMIS Maar…

PERNELLE Gij, Damis, zijt in één woord een dwaas,

En ’t is uw grootmoeder die u dat zegt.

Ik heb mijn zoon, uw vader, vaak gezegd,

Dat ge een nietsnut zijt, dat ge niet deugt,

Dat hij met u niets dan ellende krijgt!

MARIANE Ik vind…

PERNELLE Ochot, z’n zus, dat lieve kind,

Altijd zo argeloos, zo zacht en pril!

Maar stille waters hebben diepe gronden

En ge voert heimelijk vast iets in uw schild.

ELMIRE Moeder…

PERNELLE Schoondochter, ‘k zeg u met permissie:

uw doen en laten is niet zoals ’t hoort.

Ge zou een voorbeeld voor hen moeten zijn

Zoals hun moeder was… Gij kunt alleen maar

Met geld smijten; het doet me pijn te zien

Hoe gij u kleedt als een vorstin. Als gij

Alleen uw eigen man behagen wou,

66

Dan hadt ge lak aan al die pronk en opschik.

CLÉANTE Maar al met al…

PERNELLE U bent haar neef, meneer,

En als zodanig wil ‘k u respecteren,

Maar als ik in de plaats was van mijn zoon, Orgon,

Dan vroeg ik u hier uit de buurt te blijven:

Die levenslesjes waar u mee te koop loopt,

Die zijn, meneer, zonder meer immoreel!

Ik spreek vrijuit, dat ben ik zo gewend,

Mijn hart ligt op mijn tong.

DAMIS Uw vriend, meneer Tartuffe, heeft het getroffen…

PERNELLE Tartuffe is een vroom man, een man van wijsheid,

En ik verdraag het niet, het maakt me razend,

Als hij kritiek krijgt van een dwaas als gij.

DAMIS Moet ik verdragen dat zo’n huichelaar,

Zo’n zedenpreker ons de wet voorschrijft?

Dat hij ons elk pleziertje wil verbieden

Als hij er niet zijn zegen aan wil geven!

DORINE Als ge die wijsheden van hem moet geloven,

Kunt ge niets doen zonder te zondigen.

Die vrome zeveraar keurt alles af.

PERNELLE Als hij iets afkeurt doet hij dat met reden.

Hij wijst de Weg Omhoog; mijn zoon moet zorgen

Dat gij allemaal hem in uw hart sluit.

DAMIS Er is geen vader en geen macht op aarde

Die me daartoe kan pressen, ’t Zou verraad

Zijn aan mezelf als ik iets anders zei.

Ik moet hem nog maar zien of ‘k word al razend,

En als ’t zo doorgaat zie ik er van komen

Dat ‘k nog eens op de vuist ga met die zak.

DORINE Er is geen mens die er iets van begrijpt:

Een onbekende die de baas komt spelen,

67

Een bedelaar die niet eens schoenen had,

Zijn hele plunje geen drie duiten waard…

En zo iemand is zo zichzelf vergeten

Dat ’t lijkt of hij hier heer en meester is.

PERNELLE God zij dank, alles zou beter zijn

Als gij u allemaal liet leiden door zijn vroomheid.

DORINNE U ziet in hem een soort van heilige,

Maar het is allemaal schijnheiligheid.

PERNELLE Iedereen versmaadt hem en beschimpt hem.

Waarom? Omdat hij u de waarheid zegt,

Omdat hij al die zonde niet kan aanzien:

Hij laat zich leiden door de wil des Heren.

DORINE Is het dan soms tegen de wil des Heren

Dat wij in eigen huis bezoek ontvangen?

Als we de laatste tijd visite kregen,

Dan ging hij als een razende tekeer.

Wat zou daar achter zitten? Volgens mij

(ze wijst op Elmire)

Is hij jaloers als anderen haar zien…

PERNELLE Zwijg toch, denk na en zeg die dingen niet.

Hij is het niet alleen die nijdig wordt

Van al die aanloop hier, al dat gedrang

De hele buurt spreekt er al schande van.

Goed, ik neem aan dat er niets schandelijks

Gebeurt, maar dat is niet waarom het gaat:

Waar het om gaat is dat er wordt gepráát.

CLÉANTE U kan de mensen ’t kletsen niet verbieden.

Het zou een droevig leven zijn wanneer we

Uit vrees voor rare praatjes het gezelschap

Van onze beste vrienden moesten mijden.

En zelfs als ge zo ver zou willen gaan,

Dan brengt dat nog niet elke tong tot zwijgen.

Er is geen kruid gewassen tegen roddel;

Er niet op letten, dat is nog het best.

Als we onszelf niets hoeven te verwijten,

68

Laten die praatjesmakers dan maar praten.

DORINE Die roddel komt toch van hiernaast, van Dafne,

En van dat sullig mannetje van haar?

Wie zelf een scheve schaats rijdt is altijd

De eerste om een ander zwart te maken,

Wat anderen doen, of in hún ogen doen,

Moet blijkbaar excuseren wat ze zelf doen,

En ze proberen onder ’t mom van onschuld

Hun eigen slinkse daden te maskeren.

PRENELLE Dat heeft er allemaal niets mee te maken;

Madame Orante leeft hoe dan ook een vroom,

Godvrezend leven en ik weet dat zij

Ook aanstoot neemt aan al dat komen en gaan.

DORINE Een mooi gekozen voorbeeld, wat een vrouw!

’t Is waar, nu leidt ze een voorbeeldig leven,

Maar ’t is de leeftijd die er haar toe dwingt:

Haar zedigheid is tegen wil en dank.

Zolang ze in de smaak viel bij de heren

Leek het of zij er nooit genoeg van kreeg.

Maar nu de glans gedoofd is in haar ogen,

Nu zweert ze af wat haar heeft afgezworen:

En in haar rusteloze eenzaamheid

Ziet ze geen ander leven voor zichzelf

Dan een bestaan als preutse zedenpreekster.

Niet uit vroomheid, ’t is gewoon uit pure

Afgunst: als zij te oud is voor de liefde,

Dan mag een ander ook niet meer genieten.

PERNELLE Dat is een sprookje van het soort dat gij

Weet te waarderen, is het niet, Elmire?

En ik moet hier in huis mijn mond dichthouden,

Want als madame daar praat, stopt ze niet meer.

Toch zal ik u eens zeggen wat ik vind:

Ik zeg u dat mijn zoon zijn leven lang

Nog nooit zo wijs gehandeld had als toen hij,

Tartuffe, die vrome man, bij zich in huis nam,

En dat de hemel zelf hem heeft gestuurd

Om u van zinsverbijstering te genezen;

69

En dat het voor uw bestwil is om goed

Naar hem te luisteren, en dat hij niets

Veroordeelt als dat niet hoognodig is.

Als die visites, al die bals en al die feestjes,

Al dat geconverseer, ’t is uit den boze!

Hoort ge hier ooit een stichtelijk gesprek?

Nee, loze praatjes, zang en zotteklap.

(ze wijst op Cléante)

Kijk, kijk meneer heeft alweer binnenpretjes!

Als er te lachen valt, dan niet om mij!

(tot Elmire)

Adieu schoondochter, ‘k heb genoeg gezegd;

Uw huishouden kan mij gestolen worden

En ’t kan lang duren voor ge mij hier terugziet.

_______

EERSTE BEDRIJF

Scène VI

(ORGON, CLÉANTE)

CLÉANTE Orgon, ze lacht u uit in uw gezicht,

En in mijn hart geef ik haar nog gelijk ook.

Ge hebt die gril echt veel te ver gedreven!

Is ’t mogelijk dat een man u zo betovert

Dat u al ’t andere voor hem vergeet?

Eerst hebt ge u hem kleren en geld gegeven

En nu is ’t al zo ver…

ORGON Genoeg, Cléante.

Het gaat om iemand die ge niet eens kent!

CLÉANTE Goed, ik geef toe, ik ken hem niet zo goed,

Maar ‘k kan vermoeden wat voor man het is.

ORGON Cléante, als ge hem kende zoals ik,

Dan waart ge net zo in zijn ban geraakt.

Het is een man die… eh… kortom, een man…

Een echte man! Nu ik zijn lessen volg,

Voel ik een diepe innerlijke vrede

70

En zie ik hoe verrot de wereld is.

Ik ben een ander mens sinds ik hem ken:

Hij leert me om me nergens aan te hechten

En alle tedere banden af te kappen.

Nu ben ik al zover dat ik mijn moeder,

Broer, kinderen of echtgenote kan

Zien sterven zonder dat het me iets doet.

CLÉANTE Man, zo te horen wordt gij nog een echte mens!

ORGON Waart ge erbij geweest toen ‘k hem ontmoette,

Dan waart gij ook een vriend van hem geworden.

’t Was in de kerk; daar viel hij dagelijks

Vol ootmoed voor mij op zijn knieën neer.

Iedereen keek naar hem, zo vurig zond

Hij zijn gebeden naar de hemel op.

Hij zuchtte en steunde uit het diepste van

Zijn ziel en kuste nederig de grond;

En als ik wegging, rende hij vooruit

Om me een kruis met wijwater te geven.

Iemand die eigenlijk een leerling van hem is,

Vertelde me wat voor een man hij is

En van hun armoede. Ik gaf hem geld,

Maar hij was zo bescheiden in zijn wensen

Dat hij er telkens weer een deel van teruggaf.

‘Dat is te veel’, zei hij, ‘de helft te veel,

Ik heb uw medelijden niet verdiend.’

En als ik weigerde ’t geld terug te nemen,

Gaf hij het, waar ik bijstond, aan de armen.

De hemel zei me om die man in huis

Te nemen, en sindsdien gaat alles hier

Veel beter. Er is niets dat hem ontgaat:

Hij waakt over de eer van mijn Elmire,

Om mijnentwil vertelt hij wie naar haar

Durft lonken, hij lijkt tienmaal zo jaloers

Als ik. Ge gelooft het niet als ik vertel

Hoever hij in zijn ijver al gegaan is.

Wat voor een ander maar een bagatel is,

Dat rekent hij zichzelf als zonde aan.

Vorige week had hij weer iets misdaan

Waar hij verschrikkelijke spijt van had:

71

Onder ’t gebed kreeg hij een vlieg te pakken,

Die had hij in zijn woede doodgeknepen!

CLÉANTE Orgon, speelt gij ’n spelletje met mij

Of zijt ge zot geworden? Wat bedoelt ge

Met dit rare verhaal: ’t bevalt me niets.

ORGON En wat gij zegt riekt naar vrijdenkerij.

Ik dacht het wel, dat ge daarmee besmet waart.

Maar ík heb u gewaarschuwd: als ge zo

Doorgaat loopt het straks treurig met u af.

CLÉANTE Denkt ge nu echt dat ge mij bang kunt maken?

Ik weet wat ik gezegd heb en ik hoef

Mij nergens voor te schamen: wij zijn niet

De dupe van die mooipraters van u:

Geloof kan, net als dapperheid, geveinsd zijn.

De grootste schreeuwers zijn daarom nog

Niet het dapperst in de strijd; zo is het ook

Met ware vromen die ons voorbeeld zijn,

Die hebben al die drukte echt niet nodig.

ORGON Cléante, gij zijt vast een groot geleerde

Die alles weet wat er te weten valt;

Gij zijt het licht der wereld, een orakel;

Naast u en bij u vergeleken zijn

Andere mensen waardeloze dwazen.

CLÉANTE Orgon, ik zeg niet dat ik zo geleerd ben;

Ik weet heel weinig, maar ik weet één ding:

En dat is echt en vals te onderscheiden.

Ik heb voor niets ter wereld zo’n respect

Als vroomheid waar ik echt in kan geloven,

En mijn bewondering kent geen grenzen voor

Het heilig vuur van een groot ideaal.

Maar er is niets dat ik zozeer afschuw

Als het vernisje van geveinsde vroomheid.

Er zijn bedriegers, charlatans, schijnvromen,

die, door eigenbaat gedreven,

Godsvrucht tot handelswaar hebben gemaakt,

Die op krediet en mooie baantjes azen

72

Met vals gelonk en stichtelijk gepraat,

Er zijn teveel van dat soort valse vromen,

Maar de echte zijn niet moeilijk te herkennen;

Die lopen niet zo met hun deugd te koop,

En hebben niet op iedereen kritiek.

Doen niet alsof ze ’t hemelse gerecht

Kunnen verbeteren. Díe mensen zijn

Een voorbeeld dat ik graag probeer te volgen,

Maar die Tartuffe van u, neem me niet kwalijk,

Is van een ander soort; gij gelóóft in hem,

Ge méént het, maar voor mij zijt ge verblind.

ORGON Zijt ge nu uitgepraat, mijn beste vriend?

CLÉANTE Ja.

ORGON ‘k Ben u zeer verplicht.

CLÉANTE Orgon, wacht even.

Iets anders: ge hebt toch uw woord gegeven

Dat Mariane mag trouwen met Valère?

ORGON Ja.

CLÉANTE En de trouwdag was vastgesteld?

ORGON Ja.

CLÉANTE Waarom wordt die dag dan uitgesteld?

ORGON Dat weet ik niet.

CLÉANTE Hebt ge nu andere plannen?

ORGON Misschien.

CLÉANTE Wilt ge dan uw belofte breken?

ORGON Dat zeg ik niet.

CLÉANTE Er is toch geen beletsel

73

Waardoor ge u niet aan uw woord kunt houden?

ORGON Dat ligt eraan.

CLÉANTE Wees toch eens duidelijk!

Valère heeft me gevraagd om u te polsen.

ORGON God zij geloofd.

CLÉANTE Maar wat moet ik hem zeggen?

ORGON Wat ge maar wilt.

CLÉANTE Maar het is nodig dat

Ge me vertelt wat uw bedoeling is.

ORGON Ik zal doen wat de hemel mij gebiedt.

CLÉANTE Orgon, in ernst, ge hebt uw woord gegeven.

Komt ge daar nu op terug?

ORGON Tot ziens, Cléante.

CLÉANTE (alleen)

‘k Begin het ergste voor Valère te vrezen,

Ik moet hem zeggen wat hier gaande is.

_________

DERDE BEDRIJF

Scène VI

(ORGON, DAMIS, TARTUFFE)

ORGON Oh God, ’t is toch niet waar! Moet ik dit geloven?

TARTUFFE Ja, broeder, ‘k ben bedorven, schuldig, slecht,

Een diep gezonkene, een poel van zonde.

Doortrapter mens dan ik heeft nooit bestaan,

Mijn hele leven was infaam en eerloos,

Alleen maar wandaden en smerigheid.

74

De hemel heeft deze gelegenheid

Gekozen om mij eindelijk te doen boeten.

Ondanks de ernst van de beschuldiging

Ontken ik niets, dat zou hovaardig zijn.

Geloof hem gerust, verzamel al uw woede

En jaag mij als een tuchthuisboef uw huis uit.

Met hoeveel smaad ik ook word overladen,

’t Is nooit genoeg, ik had nog meer verdiend.

ORGON (tot zijn zoon)

Ellendeling, hoe durft ge met uw leugens

Een smet te werpen op zo’n zuiver mens?

DAMIS Die huichelaar: hij hoeft maar wat te zalven

En u denkt dat ik lieg.

.

ORGON Mond dicht,

Stuk vuil!

TARTUFFE Beschuldig hem niet valselijk!

Geloof toch wat hij zegt, uw vriendelijkheid

Verdien ik niet; hoe kunt gij weten waar

Ik toe in staat ben? Ge gaat af op mijn

Betrouwbaar uiterlijk, maar schijn bedriegt.

Ik ben de man niet die ik lijk te zijn.

Ik een fatsoenlijk mens? De waarheid is

Dat ik waardeloos en nietswaardig ben.

(tot Damis)

Mijn zoon, vertel het hem, zeg hem maar dat

Ik een ellendige verrader ben.

Scheld me maar uit voor dief en moordenaar

En al het ergste dat ge kunt bedenken,

Ik heb ’t verdiend, ik ben het er mee eens.

Geknield zal ik de schande ondergaan

Als straf voor alles wat ik heb misdreven.

ORGON Broeder, genoeg!

(tot Damis)

Krijgt ge nog geen berouw,

Adder!

DAMIS Dat hij u zo gemakkelijk

75

Omverpraat!

ORGON Zwijg!

(hij helpt Tartuffe overeind)

Ik smeek u, broer, sta op…

(tot Damis)

Serpent!

DAMIS Hij kan…

ORGON Bek dicht!

DAMIS Oh, ik word zot!

ORGON Ik breek uw nek als ge nog één woord zegt!

TARTUFFE Beheers uw drift, broeder, in naam des Heren…

Liever doorsta ik zelf het zwaarste lijden

Dan dat ge hem om mijnentwil kastijdt.

ORGON (tot Damis)

Rotzak!

TARTUFFE Laat hem! Moet ik het op mijn knieën

Afsmeken? Laat genade gelden…

ORGON (die ook op zijn knieën valt en Tartuffe omhelst)

Ach!

Kunt ge dat menen?

(tot Damis)

Ziet ge nu zijn goedheid,

Stuk ongeluk!

DAMIS Maar…

ORGON Zwijg!

DAMIS Maar ik…

ORGON Zwijg, zeg ik!

Ik weet wel wat u drijft om over hem

Te liegen, ge haat hem allemaal.

76

Mijn eigen vrouw, de kinderen, de meiden,

Ze spannen allemaal tegen hem samen;

Zij grijpen schaamteloos elk middel aan

Om deze heilige van mij te scheiden.

Hoe meer gij probeert om hem hier

Vandaan te krijgen, des te meer zorg ik

Dat hij hier altijd blijft en des te sneller

Zal ik hem laten trouwen met Mariane.

Ik weet wel raad met al uw koppigheid.

DAMIS Denkt u dat u haar dwingen kan?

ORGON Jazeker,

Niksnut, nog deze zelfde avond.

Ik daag u uit, ge zult eindelijk weten

Dat hier gehoorzaamd wordt, dat ik de baas ben.

Herroep uw leugenpraat, en nu meteen,

Val op uw knieën, smeek hem om vergeving!

DAMIS Vergeving vragen aan zo’n charlatan…!

ORGON Gij weigert, smeerlap, durft gij hem

Beledigen!

(tot Tartuffe)

Hou me niet tegen!

(tot Damis)

Mijn huis uit, gij! En waag het niet

Hier nog een voet te zetten!

DAMIS Goed, ik ga,

Maar ik…

ORGON Weg, zeg ik. En vlug! ik spreek een vloek

Over u uit. Onterven zal ik u!

77

Bijlage VIII: Opdrachtenblad

Lees eerst goed alle opdrachten!

1. Schrijf je naam in de rechter bovenhoek van je blad.

2. Noteer de namen van de kinderen van Orgon.

…………………………………………………………………………………………

3. Bedenk een woord dat rijmt op Tartuffe……………………………………………

4. Hoe heet de dienstmeid van Mariane? ……………………………………………

5. Schrijf hier je mening over het stuk in 15 regels.

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………

6. Voer enkel opdracht 1 uit!

78

Bijlage IX: Samenvatting per scène

Synopsis:

Ondanks waarschuwingen van zijn schoonbroer Cléante en de dienstmeid Dorine,

valt de schijnheilige en onhandige Orgon (met zijn moeder, Mevrouw Pernelle)

voor de manipulatie van Tartuffe, die hem helemaal in zijn macht krijgt. Terwijl

Orgon zijn dochter Mariane ten huwelijk aanbiedt – die al verloofd is - probeert

Tartuffe ook Elmire te verleiden. Zoon Damis waarschuwt zijn vader, maar wordt

niet geloofd, onterfd en uit het huis gezet.

Pas als Elmire haar echtgenoot via een list weet te overtuigen dat zijn blind

vertrouwen wordt misbruikt (Orgon luistert mee onder de tafel terwijl Tartuffe zijn

vrouw probeert te verleiden), zet Orgon de valse devote aan de deur. Maar dan is

het eigenlijk al te laat. Tartuffe beschikt namelijk over schenkingspapieren en

compromitterende brieven waardoor het huis van hem is. Wanneer hij naar de

koning stapt om zijn rechten te laten gelden, maakt Tartuffe echter een fatale

inschatting. De koning blijft loyaal aan de getrouwen die hem eerder hebben

gediend, vergeeft Orgon zijn misstap en arresteert Tartuffe.

eerste bedrijf

Het stuk begint met het beladen vertrek van Mevrouw Pernelle, moeder

van Orgon, die teleurgesteld is en verontwaardigd om de levenswijze van

haar kinderen, schoondochter en schoonzoon. Deze akt begint met andere

woorden bij de chaos die Tartuffe gecreëerd heeft in deze kleinburgerlijke

familie. Vervolgens komt Orgon op. Emotioneel vertelt hij Cléante over

zijn eerste ontmoeting met Tartuffe en vraagt hoe het nu met hem is.

Cléante maakt zich echter zorgen over het huwelijk van Mariane en

Valère. Alleen Orgon en zijn moeder staan immers achter Tartuffe; de

anderen verdenken hem er (terecht) van hypocriet te zijn.

tweede bedrijf

Eigenlijk wil Orgon zijn belofte aan Valère breken en zijn dochter Mariane

met Tartuffe laten trouwen, hoewel Mariane dit zelf niet wil. Dit nieuws

veroorzaakt ruzie tussen beide geliefden, een ruzie die snel wordt opgelost

door dienster Dorine, die een plan heeft om de rust in het huis te

herstellen.

derde bedrijf

Tartuffe probeert Elmire te verleiden. Damis hoort vanuit een

aangrenzend vertrek het gesprek tussen hen en waarschuwt zijn vader.

Maar Damis wordt niet geloofd, doordat Tartuffe uitstekend de vermoorde

79

onschuld kan spelen. In plaats daarvan wordt Damis ervan beschuldigd

Tartuffe zwart te maken, onterfd en uit het huis gezet.

vierde bedrijf

Ondanks de protesten van zowel Cléante als Mariane probeert Orgon het

huwelijk tussen Tartuffe en zijn dochter te bespoedigen. Cléante dringt er

bij Tartuffe tevergeefs op aan te bemiddelen bij de verzoening tussen

Damis en Orgon. Tartuffe trapt in de list van Elmire en Orgon ontdekt dat

niet zijn zoon maar Tartuffe de bedrieger is.

vijfde bedrijf

Alleen Mme Pernelle gelooft nog in de goedheid van Tartuffe. Om zijn

schenkingspapieren te verzilveren, eist Tartuffe de arrestatie van Orgon,

als verrader van de koning; hij is in handen gekomen van een stel brieven

die een vogelvrij verklaarde vriend aan Orgon heeft geschreven. De deus

ex machina keert echter prompt de rollen om. Als beloning voor eerder

geleverde diensten vergeeft de koning Orgon de compromitterende

briefwisseling, verklaart de schenkingspapieren nietig en laat Tartuffe

arresteren voor eerder begane misdaden.‖

80

Webliografie

(alfabetische rangschikking)

http://faculty.gvsu.edu/websterm/Tartuffe.htm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Tartuffe

http://novaonline.nvcc.edu/eli/eng252/tartuffestudy.htm

http://www.bookrags.com/studyguide-tartuffe/

http://www.cliffsnotes.com/study_guide/literature/Tartuffe-Play-

Summary.id-128.html

http://www.cliffsnotes.com/study_guide/literature/Tartuffe-Summary-

Analysis-and-Original-Text-Scene-1.id-128,pageNum-7.html

http://www.cummingsstudyguides.net/Guides2/Tartuffe.html

http://www.enotes.com/tartuffe

http://www.music.umich.edu/performances_events/productions/past/02-

03/uprod-invalid.html

http://www.theatre-moliere.com/index.php

http://www3.uakron.edu/dtaa/pdf/Tartuffe_STUDY_GUIDE.pdf