Akademie Nieuws juli 20113

door Bennie MolsJan Karel Lenstra over wat zijn rapport Rekenonderwijs op de basisschool in gang heeft gezet

Leren de leraren weer rekenen?

De commissie-Lenstra moest vorig jaar het pleit beslechten tussen twee kampen in het rekenonderwijs. Leerden de kinderen op de basisschool beter rekenen op de realistische of de traditionele manier? Dat maakt niet uit: de sleutel ligt bij de leraar, was de verrassende conclusie. Maar die moest wel beter en meer gaan rekenen. Wat hebben ministerie en pabo's inmiddels met de aanbevelingen van Lenstra gedaan?

Eind 2009 bood de KNAW het rapport Rekenonderwijs op de basisschool aan de toenmalige staatssecretaris van Onderwijs. Aanleiding was een heftige discussie die al jaren woedde. Ging het Nederlandse rekenonderwijs ach-teruit door het dominant geworden realistisch rekenen − ten koste van het traditionele rekenen? Nee, was het antwoord van het rapport. Daar was in ieder geval geen bewijs voor. Het ging niet om de staartdeling die kinde-ren niet meer standaard leerden en die een symbool was geworden van de kritiek op het realistisch rekenen. Wel bleek dat de kwaliteit van het rekenonderwijs op de lera-renopleiding ernstig onder druk was komen te staan.

karikaturen

‘Leer de leraar rekenen’, vat commissievoorzitter Jan Karel Lenstra die conclusie ruim een jaar na het rapport nog eens pakkend samen. Hoogleraar wiskunde Lens-tra is in het dagelijks leven directeur van het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) in Amsterdam. Samen met commissiesecretaris Arie Korbijn van de KNAW kijkt hij in december 2010 terug op het rapport. Een jaar is natuurlijk kort om al concrete resultaten te zien, maar welke nieuwe initiatieven en ontwikkelingen heeft het rapport op gang gebracht?

Allereerst is de discussie die aanleiding was voor het KNAW-rapport inmiddels verstomd, zegt Korbijn. ‘An-derhalf jaar geleden was je voor of tegen het realistisch rekenen. Nu wordt er een stuk genuanceerder gedacht over de verschillen tussen realistisch rekenen en traditio-neel rekenen.’

‘Leren is altijd een combinatie van dingen begrijpen en routine opdoen’ vult Lenstra aan. ‘Realisten willen dat je uitgaat van begrip. Traditionalisten willen alleen maar oefenen, oefenen, oefenen. Maar dat zijn karikaturen. De verschillen binnen één didactiek bleken groter dan de

systematische verschillen tussen die twee didactieken. Ik heb het afgelopen jaar gezien dat traditionalisten het rap-port hebben omarmd. Er zijn nog een paar harde realisten die blijven zoeken naar systematisch positieve effecten van realistisch rekenen, maar ik denk dat zij een achterhoede-gevecht voeren.’

Bij het in ontvangst nemen van het rapport begin no-vember 2009 zei toenmalig staatssecretaris van Onderwijs Sharon Dijksma dat ze alle aanbevelingen van het rapport zou overnemen, zonder daar overigens extra geld voor te reserveren. De aanbevelingen moesten worden meegeno-men in de al lopende initiatieven ter verbetering van het rekenonderwijs.

rekeneisen omhoog

Een van die sinds vorig jaar al lopende initiatieven is de ‘Kennisbasis rekenen-wiskunde voor de pabo’. Deze ken-nisbasis legt de vereiste reken- en wiskundevaardighe-den voor afgestudeerden van de pabo precies vast en is in november 2009 aan de staatssecretaris aangeboden.

De staartdeling als symbool van de kritiek

AN110.indd 3 20-6-2011 10:34:22

4

‘Iedereen is het er inmiddels over eens dat er op de pabo’s iets moet gebeuren’, zegt Korbijn, ‘maar men verschilt wel nog van mening over de vraag of die kennisbasis te ambi-tieus is of niet.’

Gestimuleerd door de kennisbasis is het aantal pabo-lesuren in de kernvakken taal en wiskunde-rekenen met ingang van het huidige collegejaar 2010/2011 wel al omhoog gegaan naar vijf per week per vak in het eerste jaar. Nu is dat aantal op sommige pabo’s minder dan één uur per week.

Korbijn: ‘Wat er verder al is veranderd, is dat alle pabo’s nu een strengere, bindende reken- en taaltoets hebben aan het eind van het eerste jaar. Dankzij ons rapport en het rapport over de kennisbasis zijn de rekeneisen opge-schroefd.’

Toch zal het nog jaren duren voor een structurele verandering op de pabo’s is doorgevoerd, denkt Lenstra. ‘Een van de mensen die wij voor het rapport hebben geïn-terviewd zei: “Als je niet kunt rekenen als je naar de pabo

Jan Karel Lenstra,foto Kick Smeets/HH

Pabo’s hebben nu een strengere rekentoets

Traditioneel rekenen: Voor iedere rekenbewerking (optel-len, aftrekken, vermenigvuldigen en delen) en voor elke soort getallen (hele getallen, kommagetallen en breuken) is er één altijd werkend standaardrecept. Die twaalf recep-ten vormen de basis die elke leerling moet beheersen aan het eind van groep 8 of eerder.

Realistisch rekenen: Rekenen wordt ingekleed in prakti-sche contexten die passen bij de leefwereld van kinderen. Kinderen moeten hun creativiteit gebruiken om zelf op-lossingen te bedenken voor rekensommetjes, in plaats van één standaard rekenrecept per rekenbewerking te gebruiken.

gaat, dan kun je het ook niet als je er af komt. En als je wel kunt rekenen, dan ga je niet naar de pabo.” Dat is de kern van het probleem en het effect daarvan ijlt nog lang na.’

academische pabo

Naast het invoeren van meer lesuren rekenvaardigheid en rekendidactiek op de pabo’s, is een positieve ontwik-keling ook de invoering van de academische pabo. De

AN110.indd 4 20-6-2011 10:34:24

Akademie Nieuws juli 20115

academische pabo is een combinatie van een hbo-ba-chelor-opleiding leraar basisonderwijs (pabo) en een uni-versitaire bacheloropleiding pedagogische wetenschap-

pen. Korbijn: ‘Eén universiteit is daarmee begonnen en nu zijn er al veel meer opleidingen die het aanbieden. op papier is dat een goede ontwikkeling, maar we moeten afwachten hoe dat in de praktijk gaat uitpakken. Komen de mensen die deze route volgen wel echt voor de klas te staan of kunnen ze elders een beter betaalde baan met meer status krijgen?’

bijscholing

De ontwikkeling die het snelst een positief effect zou sorteren op het rekenonderwijs, is het bijscholen van de huidige leraren in het basisonderwijs. Het was ook een van de aanbevelingen in het KNAW-rapport. ‘Hoewel de financiering daarvoor beschikbaar is, gebeurt het niet’,

aldus Lenstra. ‘Ik heb de indruk dat het geld voor van al-les en nog wat wordt gebruikt, behalve voor vakspecifieke bijscholing. Het is ook onduidelijk in hoeverre deze situ-atie aan het veranderen is.’

Een jaar na het verschijnen van het rapport is het in ieder geval duidelijk dat een verbetering van de reken-vaardigheden en rekendidactiek bij aankomende leraren in gang is gezet. Een andere belangrijke aanbeveling van het KNAW-rapport was om meer en ook gevarieerder wetenschappelijk onderzoek te doen naar rekenonderwijs op de basisschool. Die aanbeveling is inmiddels concreet gemaakt. Via NWO heeft de Programmaraad voor het on-derwijsonderzoek (PROO) 0,75 miljoen euro beschikbaar gesteld voor nieuwe onderzoeksvoorstellen op het terrein van rekenen in het primair onderwijs (voorstellen moes-ten voor 16 december 2010 ingediend zijn).

‘De kern is dat er meer evidence-based onderzoek moet komen’, aldus Lenstra. ‘Het realistisch rekenen is als zaligmakend dogma ingevoerd zonder empirische eviden-tie. En ook de pabo is door onderwijskundigen ingericht op basis van overtuigingen in plaats van op basis van wetenschappelijk onderzoek. Het is een groot voordeel van onze commissie geweest dat we onbevangen waren en dat de commissie een multidisciplinaire samenstelling had.’

dominantie

Een positieve ontwikkeling is verder dat er een grotere verscheidenheid aan rekenmethodes op de markt aan het komen is. De jarenlange dominantie van het realis-tisch rekenen in de leerboeken voor de basisschool wordt daarmee doorbroken. Een grotere verscheidenheid draagt bij aan het doorbreken van het dogma dat of alleen het realistisch rekenen zaligmakend zou zijn, of alleen het traditionele rekenen.

Lenstra: ‘Rekenboekjes moeten de beste kanten van beide didactieken combineren. Helaas zijn leraren op de basisschool lang niet altijd goed in staat een weloverwogen keuze te maken voor een bepaald rekenboek. Ik nam laatst een nieuw rekenboek mee naar de lagere school van mijn kinderen. Toen de interne begeleidster het boek zag, zei ze: “O, ik krijg hoofdpijn van die achtergrondkleuren.” Ze had het boek nog niet eens inhoudelijk beoordeeld.

De verscheidenheid aan rekenmethodes wordt groter

Beide methodes combineren

Hoofdconclusies uit het KNAW-rapport Rekenonderwijs op de basisschool (2009)

1. De bezorgdheid over de rekenvaardigheid van basis-schoolleerlingen is op zijn plaats. Nederland dreigt zijn sterke internationale positie te verliezen. Achteruitgang bij bewerkingen met grotere getallen en kommagetallen wordt niet gerechtvaardigd door vooruitgang bij onder-delen als getalbegrip en schattend rekenen. Het reken-peil kan en moet over de gehele linie omhoog.

2. Het publieke debat overdrijft de tegenstelling tussen de traditionele en de realistische rekendidactiek en gaat bovendien over het verkeerde onderwerp, namelijk een vermeend verschil in het effect van beide didactieken. Er is geen overtuigend verschil aangetoond.

3. De sleutel tot verbetering van de rekenvaardigheid ligt in het niveau van de leraar. De opleiding en nascholing van de leraar zijn in ernstige mate geërodeerd. Het ministe-rie van OCW dient de pabo-opleiding aan een grondig onderzoek te onderwerpen en nascholing in rekenvaar-digheid en rekendidactiek krachtig te stimuleren.

AN110.indd 5 20-6-2011 10:34:24

6

Zo zie je hoe een methode snel kan worden afgeserveerd. Daarom zou het goed zijn als leraren geholpen worden bij het kiezen voor een bepaald rekenboek. Bijvoorbeeld via rekencoördinatoren of via nascholing.’

Begin december 2010 verschenen de resultaten van het driejaarlijkse vergelijkend PISA-onderzoek. PISA staat voor ‘Programme for International Student Assessment’ en doet onderzoek onder vijftienjarigen in 65 landen.

PISA onderzoekt de leerlingprestaties op drie terreinen: lezen, wiskunde en natuurwetenschappen. Zowel bij wis-kunde als bij natuurwetenschappen zakte Nederland naar de elfde plaats. Hoewel dat nog steeds redelijk klinkt, is de afstand tot de gemiddeld presterende landen inmiddels kleiner geworden dan de afstand tot de top-drie (Shanghai, Singapore en Hong Kong bij wiskunde; Shanghai, Finland en Hongkong bij natuurwetenschappen).

gereedschap

De huidige minister van Onderwijs, Marja van Bijster-veldt, kondigde meteen een Actieplan Beter Presteren aan. Ze wil dat het voortgezet onderwijs weer meer inzet op de kernvakken Nederlands, Engels, wiskunde en na-tuurwetenschappen. Het basisonderwijs moet zich weer meer concentreren op taal en rekenen. En ten slotte moe-ten er strenge toetsen komen aan het eind van het basis-onderwijs en halverwege het middelbaar onderwijs.

Hoe passen deze ideeën van de minister in de aanbeve-lingen van het KNAW-rapport uit 2009? ‘Het idee van “te-rug naar de kerntaken” spreekt me aan’, zegt Lenstra. ‘Als je nooit de diepte in gaat, kom je nergens. Dat geldt voor het onderwijs in elke fase, van basisvorming tot universi-teit. Je kunt beter een paar dingen goed doen, dan de hele wereld half. De dingen die leerlingen goed leren, zorgen er later ook voor dat ze de dingen die ze niet hebben gehad zelf prima kunnen uitzoeken. Als je goed leert denken, beschik je over een universeel stuk gereedschap.’

www.knaw.nl > actueel > publicaties > 2009 > pdf van het KNAW-rapport Rekenonderwijs op de basisschool (2009)

advies

analyse en sleutels tot verbetering

rekenonderwijs op de basisschool

rekenonderwijs op de basisschool – analyse en sleutels tot verbetering

advies knaw

omslag_advies-rekenonderwijs_def.indd 1 23-10-2009 10:44:20

Wat is er ruim een jaar na het rapport veranderd?

De verhitte discussie tussen aanhangers van traditioneel rekenen aan de ene kant en realistisch rekenen aan de an-dere kant is verstomd. Het besef is doorgedrongen dat het niveau van de leraar cruciaal is voor de rekenvaardigheid van de basisschool-leerlingen.De aandacht die het rapport heeft gegenereerd draagt bij aan het besef dat het rekenniveau omhoog moet. Neder-land is op de internationale ranglijsten gedaald.De pabo’s zijn er van doordrongen dat het rekenniveau van de leraren in opleiding omhoog moet en hebben meer uren voor rekenonderwijs ingevoerd.Academische pabo’s kunnen een positieve bijdrage leveren aan kwaliteitsverbetering van de pabo’s.Het is onduidelijk in hoeverre bijscholing van huidige lera-ren op basisscholen al is doorgevoerd. Dit is wel de snelste manier om positief effect te sorteren.De aanbeveling om het wetenschappelijk onderzoek naar rekenonderwijs in omvang en variatie te doen toenemen is concreet geworden. Via NWO heeft de Programmaraad voor het onderwijsonderzoek (PROO) 0,75 miljoen euro beschikbaar gesteld voor nieuwe onderzoeksvoorstellen op het terrein van rekenen in het primair onderwijs. Geleidelijk komt er een grotere verscheidenheid aan reken-methodes op de markt. De jarenlange dominantie van het realistisch rekenen in de leerboeken voor de basisschool wordt daarmee doorbroken. Een grotere verscheidenheid draagt bij aan het doorbreken van het dogma dat of alleen het realistisch rekenen zaligmakend zou zijn, of alleen het traditionele rekenen.

Als je nooit de diepte in gaat kom je nergens

AN110.indd 6 20-6-2011 10:34:24