Jaargang 12 Driemaandelijks tijdschrift April, Mei, Juni 2013 Nr. 2

Grote Nete Afdeling Grote Nete: Herselt, Hulshout, Laakdal, Westerlo Afdeling Heist-op-den-Berg

V.U.: Staf Aerts Afgiftekantoor: 2220 Heist-op-den-Berg 1 Averbodesesteenweg 93 Met erkenningsnummer P106272 2230 Herselt

België – Belgique P.B.

2220 Heist-op-den-Berg 1 8/4299

Inhoud lentenummer 2013

Woord vooraf Waar willen wij leven? 1

Natuurbeleving Landschapsstemming 2

Activiteiten Daguitstap Het Hageven te Neerpelt 3

Cursus libellen te Veerle-Laakdal 4

Pinzieleke herleeft, natuurhappening 6

Reservaten Mooie natuur in Langdonken 7

Lente in de Laakvalleien 8

Geschiedenis Bruggeneindse Goren 10

Natuurstudie Kraanvogelfestijn in Averbode 11

Bijzondere waarnemingen 12

De zwaluw, een geluksbrenger 14

De heggemus, een goede zanger 16

Wilde zwanen op bezoek 17

Cameravallen 18

Testiculos habet et bene pendentes 19

Varia Nieuwe website van NP Heist-op-den-Berg 20

Zegswijzen over plant en dier 21

Activiteitenkalender Natuurpunt Heist-op-den-Berg 22

Activiteitenkalender Natuurpunt Grote Nete 23

Info 24

Omslagfoto: Moerasplaatje in de Roost

(foto Vic Van Dyck)

- grote nete - 1

Waar willen wij leven?

door de redactie Ja, waar willen wij leven? In welke omgeving willen wij wonen, werken, ons ontspannen? Voor Natuurpunt staat het als een paal boven water dat natuur en landschap hier van essentieel be-lang zijn. Daarom is er onze vereniging Natuur-punt. Zij maakt van natuur een punt. Werken hoort bij het leven. Een vlot bereikbare en aangename werkomgeving hangt samen met een goede ruimtelijke ordening. Een oordeelkundige inplanting van bedrijventerrei-nen, een vlotte bereikbaarheid – ook zonder de hei-lige wagen – en een groen kader dragen alleszins bij aan een gezonde werkomgeving. Maar dan moeten bedrijfsleiders en politici aangezet worden om deze natuurvriendelijke investeringen als integraal onder-deel van de bedrijfsinrichting op te nemen. Zich ontspannen hoort bij het leven. De behoefte om buiten te wandelen, te fietsen, te joggen neemt hand over hand toe. Allemaal in prin-cipe rustige – zachte – vormen van recreatie in de natuur of in het landelijk buitengebied. Natuur is om van te genieten. Maar dan moet er ruimte voor zijn en moeten er mensen zijn die zich voor het behoud en de kwaliteit van die ruimte inzetten. Wonen hoort bij het leven. In elk geval willen we wonen in een land waar we dicht bij huis van het open landschap kunnen genie-ten, boslucht kunnen opsnuiven of de stilte ervaren. Aantrekkelijk wonen in een groene omgeving is mo-gelijk, als we de ruimte maar niet blijven versnippe-ren met talloze kortgeschoren gazons, megalomane privé-golfterreinen, wegen, parkeerterreinen. Maar dan moet de overheid duidelijke randvoorwaarden stellen aan waar en hoe de toekomstige woonont-wikkelingen plaats kunnen vinden. Natuur hoort bij het leven. Waar willen wij leven? Wij willen leven waar het goed en gezond is om te wonen, te werken en ons te ontspannen. En zonder natuur is dat onmogelijk. Meer nog: natuur is een voorwaarde voor het leven, voor het leven van mens, dier en plant. Woongebieden, bedrijventerreinen, wegen, land-bouwgebieden, natuurgebieden … ze hebben alle ruimte nodig in ons kleine Vlaanderen en ze moeten zich kunnen ontwikkelen zonder elkaar te verdrin-gen. Maar laten we eerlijk zijn: de natuur heeft de voorbije decennia al te veel terrein moeten prijsge-ven. Natuur en landschap hebben al te vaak de duimen moeten leggen voor de bouwers van wegen, woongebieden en industrieterreinen.

In het laatste nummer van Natuur.blad van 2012 maakte Benno Geertsma van Natuurpunt een eva-luatie van het Natura 2000-overleg in Vlaanderen. (Natuura 2000 is het netwerk van Europese be-schermde natuurgebieden – zoals ons aller Averbo-de Bos & Heide – en vormt de ruggengraat van de Europese natuur.) “De Vlaamse aanpak van het Europees natuurbeleid is jammer genoeg (nog) geen succesverhaal”, schrijft Geertsma. “Natuurpunt betreurt de Vlaamse minimalistische invulling van het Europese natuurbe-leid.” Natuurpunt is er voor het behartigen van de belan-gen van natuur en landschap, en dus van de belan-gen van mensen, dieren en planten. Het blijft daar-om streven naar een meer robuust Natura 2000-netwerk van voldoende grote en goed met elkaar verbonden beschermingszones. Daarbij rekent het uiteraard op onze minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur. Recreatie en natuur, dit gaat samen. (Foto Staf De Roover)

2 - grote nete -

Landschapsstemming

door Eddy Vets

“Das Wichtige, meinte Aristoteles, sei nicht ein ’Lernen’, sondern ein ’Erleiden’, eine Einstimmung durch das was geschieht.“ Walter Burkert Deze woorden zou je niet verwachten van een Griekse antieke filosoof – maar de gedachte geeft mooi weer wat een spirituele benadering van het landschap voor de wandelaar kan betekenen. Iedere tocht is ook een weg van de geest. Tijdens een wandeling ondergaat de aandachtige aanwezige het landschap. Zijn zintuigen vormen tentakels waarmee hij de omringende kosmos aftast. Wat hij ervaart laat zich vaak niet rationeel uitdrukken, maar wel in de taal van de dichters, zoals Rainer Maria Rilke: “Ich lebe mein Leben in wachsenden Ringen, Die sich über die Dinge ziehn.“ (Vom mönchischen Leben) Indien we louter bij het zin-tuiglijke blijven, zal dit vaak uitmonden in een déjà-vu–effect. Daarom is er veel meer in het landschap aan-wezig. Er is leven in ieder bewegen en dit bewegen toont zich een constante ver-andering. Vergelijk het met onszelf: immer onderhevig aan wisselende stemmingen, zelden sereen en in harmonie met de omliggende natuur. Uitwendige factoren kunnen ons beïnvloeden, gewild of ongewild. Hoe dreigend kun-nen donkere wolken opdoe-men aan de horizon boven het Neteland. Hoe mysterieus zweven soms nevelslierten boven de Netebeemden. Maakt de nachtelijke schreeuw van een uil ons angstig, of vraagt het schreeuwen van de hoog zwevende buizerd om mede-lijden? Welke vreugde ver-blijdt ons bij het ontwaken van een eerste sleutelbloem! Brandt er niets in ons hart bij het vlammend licht van de bremstruik aan de kant van de weg?

Deze gewaarwordingen zullen ons niets leren, maar ze reflecteren op de spiegel van onze ziel, zoals het Ne-tewater de hele atmosfeer kan weerspiegelen. Dit jaargetijde toont de Nete het nieuwe lentegevoel door kabbelend fris het minste briesje te weerkaatsen in een flitsen van pasgeboren lentelicht. Maar hoe vaak is ook haar stroming zwaar en wee-moedig onder laaghangende wolken, zonder enige bron van licht of zon. En de wandelaar, hij ondergaat er mede de stemming van. Zijn gemoed roert zich. Stemmingen wisselen. Uit dit alles blijkt één ding duidelijk: de Nete is symbool van het leven zelf. Zoals dit leven verder vloeit met zijn lasten en lusten, zo stroomt de Nete gestaag almaar voort, nooit weerkerend op haar voorbije stromen. Soms onstuimig, soms lui, maar steeds op zoek naar een nieuwe en onverwachte meander nadert zij haar onbekende einder. Nogmaals: de wandelaar, weet hij wat achter de hori-zon ligt?

Hoe mysterieus zweven soms nevelslierten boven de Netebeemden (foto Paul Anthonis)

- grote nete - 3

Daguitstap Hageven

& De Plateaux

Zondag 26 mei

Vertrek 8 uur Lokaal Natuurpunt,

Leopoldlei 81, Hallaar

Picknick meebrengen Vervoer kostendelend met eigen wagens

Bijeenkomst rond 9.15 uur

aan bezoekerscentrum De Wulp Tussenstraat 10, Neerpelt

Als u rechtstreeks naar het bezoekerscentrum rijdt,

gelieve Stefan hiervan te verwittigen Zo zijn we zeker dat we mekaar niet mislopen

Programma

Wandelingen in het grensoverschrijdend natuurgebied Hageven-De Plateaux

’s Middags eten we onze boterhammen op in het

bezoekerscentrum De Wulp

Natuurpunt Heist-op-den-Berg

Info: Stefan Janssens 015 24 28 02

0497 22 18 59

In Neerpelt, op de Belgisch-Nederlandse grens, ligt een prachtige brok natuur van bijna 600 ha. Wandelaars komen er tot rust in een wonderlijk gevarieerd landschap. Heide en bos, landduinen en beekdalen, vennen en vijvers wisselen elkaar af. Natuurpunt en Natuurmonumenten (Nederland) slaan er de handen in elkaar voor de bescherming en het beheer van het Belgisch-Nederlands na-tuurgebied Hageven–De Plateaux.

Gentianen en blauwtjes Het gentiaanblauwtje is een zeldzame vlinder die nog voorkomt in het Belgisch-Nederlands natuurge-bied Hageven–De Plateaux. Die kleine vlinder heeft een erg bijzondere levenswijze, waarbij hij afhangt van één bepaalde plant en van de bereidwilligheid van de mieren in de buurt! De vrouwtjes zetten in juli hun eitjes af op de bloemen van de klokjesgentiaan . De rupsen eten hun buik rond aan de zachte bloemdelen en laten zich dan op de grond vallen. De rups produceert een bepaalde stof die lijkt op de stof die de larven van knoopmieren afscheiden. Een voorbijkomende knoopmier neemt dit koekoeksjong dan mee naar het mierennest om het te voeden. Nadat de rups verpopt is, komt, bij het begin van de volgende zomer, een gloednieuw gentiaan-blauwtje uit het mierennest gekropen.

Europese topnatuur Al sinds de jaren 1980 werken Natuurpunt aan Vlaamse zijde en Natuurmonumenten aan Nederland-se kant samen om de unieke natuur in het Hageven–De Plateaux te herstellen, uit te breiden en te onder-houden. Omdat ook Vlaanderen en de Europese Unie het pro-ject steunen, kon nog meer gerealiseerd worden. De Dommel, die ooit werd rechtgetrokken om drogere landbouwgronden te creëren, mag nu weer door haar eigen vallei meanderen en moerassige oevers doen ontstaan, waar bijzondere planten als galigaan groei-en. Een kudde van een vijftigtal gallowayrunderen helpt bij het beheer. Ze lopen dan ook vrij rond over de landsgrenzen heen, dus misschien kruisen ze je pad wel!

Misthoorns en juffers De vogels zijn de echte ambassadeurs van het Hage-ven. Dankzij hen geniet het natuurgebied een hoge graad van bescherming. Elke biotoop heeft zijn eigen bewoners. Parels van de heide zijn de wulp , boom-leeuwerik en nachtzwaluw , stuk voor stuk weinig voorkomende vogels. In het voorjaar kan je vanuit het riet het geluid van de roerdomp , dat lijkt op een mist-hoorn, horen opstijgen. In het Hageven komen ook zo’n veertig soorten libel-len en waterjuffers voor. Waterjuffers zijn slanker dan libellen en in rust vouwen ze hun vleugels samen. Libellen zijn wat forser gebouwd. Doordat ze hun voor en achtervleugels apart kunnen bewegen, zijn het echte luchtacrobaten. In het Hageven voelen beekoe-verlibel, bandheidelibel, venglazenmaker en gevlekte glanslibel zich in hun element. Zin gekregen om er in te vliegen? Wij hebben alvast voor jou een natuurontmoeting geregeld! (uit de infobrochure van het Hageven)

4 - grote nete -

Mysterieuze libellenwereld

door Vic Van Dyck Deze insectengroep mag zich de laatste jaren op een stijgende belangstelling verheugen. Hun mooie kleuren en hun spectaculaire vlieg-kunsten zijn hier zeker niet vreemd aan. De vele natuurliefhebbers die libellen zoeken en onder-zoeken zijn gefascineerd door deze prachtige die-ren maar stellen ook vast dat het geen doetjes zijn.

Libellen zijn fotogeniek en relatief groot van formaat, ze kunnen aan de hand van een goede gids, meestal in het veld op naam gebracht worden. Bovendien zijn het ook geschikte waardemeters voor de kwaliteit van onze natuur want ze reageren snel op het gevoerde beheer, de natuurinrichting, de waterkwaliteit enz. Aangezien elke soort weer andere eisen stelt aan zijn omgeving, kunnen we aan hun aanwezigheid de kwa-liteit van een biotoop aflezen. Zo is de algemene ver-betering van de waterkwaliteit een goede zaak voor deze dieren. Het biezepjaad Als we namen horen als: Glassnijder, Paardenbijter, Platbuik, of Lantaarntje dan dwalen onze gedachten helemaal weg en we zweven door de geheimzinnige wereld van waterjuffers en libellen. We geven hier een paar soorten met tot de verbeelding sprekende na-men, maar het wordt helemaal te gek als we de ver-schillende dialectnamen voor libellen opzoeken. Wat regelmatig terug komt zijn namen met paard of pjaad. Hier in de Zuiderkempen zegt men wel eens Biezep-jaad tegen een grote libel. Maar deze oude namen dreigen te verdwijnen, hopelijk is dat niet het geval met de libellen zelf. Ook dialectnamen die verwijzen naar snijden, bijten en steken komen (kwamen) veel voor: tenensnijder, haarsnijder, wrattenbijter, knoes-tenbijter, messensteker of oogsteker. Zo te zien heb-ben we het hier niet over troeteldiertjes. De Blauwe glazenmaker bijvoorbeeld vangt vlinders in de vlucht, snijdt of knipt de vleugels er af om vervolgens al vlie-gend de prooi op te eten. Wie dit gedrag al choque-rend vindt, zal raar opkijken bij het bestuderen van de libellenlarve.

Een andere wereld Als we de larven van de libellen bekijken, lijkt het wel of we met heel andere dieren te maken hebben. Ze leven in ieder geval in een andere wereld, de onder-waterwereld, maar toch zijn het libellen, zij het dan in het larvenstadium. Tijdens deze periode zijn ze hele-maal gericht op eten en overleven. Beschut tussen wortels of waterplanten bejagen ze alle soorten wa-terdiertjes, ook kikkervisjes, wormen, kleine vissen, zelfs een vlieg of een bij die juist boven het waterop-pervlak zit, is niet veilig voor deze ‘draken’. De metamorfose Libellen maken een zogenaamde onvolledige gedaan-teverwisseling door. Ze slaan bij de metamorfose het popstadium, dat we kennen bij vlinders en kevers over. Maar wat het leven van de libel dan weer zo bijzonder maakt, is dat de larve na een aantal jaren in het water te hebben geleefd, op een bepaalde lente-morgen op het droge kruipt en in de zonnewarmte verandert in een fraai gekleurde libel. Het lijkt wel of de libel na een hels bestaan in de duisternis, een verrijzenis meemaakt en geniet van licht, lucht en vrijheid. Aan de huidjes die na het uitsluipen van de libel op oeverplanten achterblijven, kunt je de soort herkennen en je hebt het bewijs dat ze zich hier suc-cesvol voortplanten. Als je zo een gedaanteverwisseling van dichtbij mee-maakt, zou je gaan geloven dat er voor ons misschien ook zo een soort hemels hiernamaals voorzien is.

- grote nete - 5

Maar het leven hier is ook al mooi, als we door onze natuurgebieden kunnen struinen op zoek naar libellen. Wil je ook mee op stap en wil je meer weten over juffers en glazenmakers, kom dan naar de cursus die start op woensdag 15 mei 2013. Tijdens de 2 theorielessen en de 2 excursies zullen al uw vragen over het leven van deze wonderlijke insecten en over de verschillende soorten en hoe we ze kunnen herkennen, zeker aan bod komen. Viervlek (foto Vic Van Dyck) CURSUS: LIBELLEN Praktisch:Woensdag 15 mei 2013. Cursus: Libellen, eerste theoriesessie Lesgever: Wim Veraghtert (Natuurpunt Educatie) 19u30 vergaderzaal in sportcentrum Kwade Plas 1, Veerle-Laakdal Inschrijven bij: Manu Vlaeyens 0473-94 16 08 of manu.vlaeyens@natuurpunt.be Snel inschrijven want het aantal plaatsen is beperkt tot 30 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6 - grote nete -

Pinzieleke herleeft

Natuurpunt Heist-op-den-Berg organiseert

Pinzieleke herleeft op zondag 23 juni 2013

Natuurpunt Heist-op-den-Berg is sinds 1988 actief bezig met de uitbouw van een natuurgebied in de vallei van de Grote Nete. In 2013 wordt het 25-jarig bestaan van het natuurreservaat gevierd. Op zondag 23 juni 2013 wordt in samenwerking met het Regio-naal Landschap Rivierenland de natuurhappening Pinzieleke herleeft georganiseerd. Het programma van Natuurpunt omvat twee grote activiteiten: 1. Landschapswandeling ‘Pinzieleke her-

leeft met operationele veerpont’ Landschapswandeling doorheen de Netevallei met overzet over de Grote Nete ter hoogte van Pinzieleke. U kunt deze boeiende wandeling op eigen tempo doen en op een drietal plaatsen van ervaren natuur-gidsen interessante informatie krijgen over landschap en natuur. Het landschap is immers een levende getuige die verhaalt over het grondgebruik van enkele eeuwen. Relicten van kleine landschapselementen (bomenrij-en, houtkanten, poelen), grensbomen, afgesneden oude Netearmen, oude voetwegen en verlande turf-putten vertellen een stukje plattelandsgeschiedenis. Bloemrijke graslanden en hooilanden zijn eveneens levende natuurmonumenten van oudsher. Bovendien zorgt Natuurpunt voor een historische evo-catie van de verdwenen overzetdienst Pinzieleke over de Grote Nete. Bij de overzetdienst met bijhorende badplaats was eveneens een landelijke volksherberg aanwezig. Natuurpunt zal de verdwenen herberg Den Engel op het eiland opnieuw laten herleven voor één dag. Aan de Neteboorden wordt voor een retroligwei-de gezorgd, er zal spektakel zijn en ook voor kindera-nimatie wordt gezorgd. Pinzieleke Pinzieleke is een legendarische plaats aan de Nete in Itegem, waar tussen 1882 en 1954 een kleinschalige overzetdienst over de Nete operationeel was. Bij de overzet hoorde een typische landelijke volks-herberg Den engel op het eiland. In de nabijheid was een bekende badplaats en vis-plaats gelegen, zodat vissers, baders en jagers er terecht konden voor een frisse Jack-op.

Vertrekplaats : Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81, 2220 Hallaar (Heist-op-den-Berg) Vertrekuur : vanaf 13.00 tot 16.00 uur Afstand wandeling : 4 kilometer Prijs : 2,50 euro (overzet en gratis consumptie inbegrepen)

2. Cafetaria Het Natuurpuntlokaal in Hallaar wordt omgetoverd in een gezellige cafetaria, waar men terecht kan voor een natje en een droogje. We schenken een ruim gamma aan streekbieren en serveren koffie met gebak. We bedienen u graag tussen 13.00 en 19.00 uur. Praktisch Wanneer? Zondag 23 juni 2013 Plaats? Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81,

2220 Hallaar Wat? Landschapswandeling met veerpont over de Grote Nete, animatie en cafetaria Deelnameprijs: 2,50 euro (leden Natuurpunt betalen 2 euro) Nadere info: Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar Heikant Tel. 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@scarlet.be website: www.natuurpuntheistopdenberg.be Herberg aan Pinzieleke (foto Danny Van Tricht)

- grote nete - 7

Mooie natuur in Langdonken

door Benny Van Dyck Scouts van Blauberg zorgen voor mooie en waar-devolle natuur in De Langdonken te Herselt. Zaterdag 9 maart 2013: natuurgebied De Langdonken in Herselt. De lente komt eraan. De eerste tjiftjaf is al waargenomen. Nog even en de onze trekvogels ko-men weer massaal naar hun broedgebieden. Naar jaarlijkse gewoonte zetten de scouts van Blau-berg weer hun beste beentje voor in het Herseltse natuurreservaat De Langdonken, dat beheerd wordt door Natuurpunt. Niet minder dan 24 dapperen trot-seerden de regen. Hun ochtendlijke fietstocht naar het reservaat was al een prestatie op zich. De meesten zelfs met korte broek. En de meisjes-scouts lieten zich evenmin afschrikken door het gure weer. Elk jaar voeren de scouts een dagje natuurbeheers-werken in De Langdonken uit. Dit jaar werden exoten

verwijderd, in dit geval ging het vooral om Amerikaan-se eik en Corsicaanse den. De scouts stookten het takhout op. Natuurpunt-vrijwilligers begeleidden de noeste werkers. Natuurpunt zorgde ook voor de cate-ring met lekkere hotdogs en een drankje. Zoals al gezegd liet het zonnetje het afweten, maar niet getreurd. Enthousiast werd er gekapt, gestookt en … gespeeld. Natuurbeleving is voor jongeren een absolute must! Na de beleving komt ongetwijfeld de bewondering, de verwondering om ten slotte te komen tot natuurbescherming. Al voor het achtste jaar op rij werken de scouts zich in het zweet in De Langdonken. Zo zorgen ze mee voor de ontwikkeling van waardevolle natuur in onze regio. Scouts Blauberg: bedankt, proficiat! En tot volgend jaar.

Niet minder dan 24 dappere meisjes- en jongens-scouts trotseerden de regen (foto’s Benny Van Dyck)

8 - grote nete -

Lente in de Laakvalleien

door Vic Van Dyck De winter van 2013 heeft al lang genoeg geduurd en toch roerde maart zijn staart nog. Toen de astronomische lente begon, leek het wel putje winter: er lag een dik sneeuwtapijt en het vroor dat het kraakte. En april begon al even winters. Maar als de dagen beginnen te lengen, betekent dat lente, weer of geen weer.

In de Laakvalleien zijn de eerste vlinders al gezien, de kraanvogels zijn overgetrokken en de amfibieën zijn al op vrijersvoeten. Onze jaarlijkse wandeling in Trichelbroek waar we op zoek gaan naar watervo-gels, is ook al achter de rug (17 maart). Niet alleen in Trichelbroek maar ook in de Roost worden meer en meer watervogels gespot. Rond de mooi herstelde Roostvijvers wordt regelmatig de grote zilverreiger gezien, ook soorten als wintertaling, kuifeend, krakeend en tafeleend komen er in redelijke aantal-len hun opwachting maken. Dus het herstel van de oevers en ook het feit dat we het middenblok als rustzone hebben ingericht, lijkt te lonen.

Een nieuw gewei Lente is ook het moment voor de jaarlijks terugko-mende reetellingen. Het is natuurlijk altijd te vroeg om conclusies te trekken, maar we stellen wel vast dat we veel geluk moeten hebben om vijf reeën aan te treffen in de omgeving Varendonk, Trichelbroek, de Roost.

De voorbije maanden leefden de reeën in sociale groepjes; zo konden ze in de winter op een relatief veilige manier naar het schrale voedsel zoeken. Er was in de groep immers altijd wel eentje dat de om-geving in de gaten hield. Nu er volop knoppen en bladeren te vinden zijn en er dus voedsel en beschut-ting genoeg is, gaat ieder zijn eigen weg. De bokken brengen nu hun gewei in orde. Ze stompen en schu-ren ermee tegen takken en boompjes tot de fluwelen basthuid rond hun horens loslaat en er een spiksplin-ternieuw gewei tevoorschijn komt. Daarmee zullen ze trachten het beste territorium te bemachtigen.

foto Vic Van Dyck

- grote nete - 9

De modderpaden drogen op Onze wandelpaden hebben het zwaar te verduren gehad tijdens de wintermaanden. Het werkvervoer en de wandelaars laten sporen na in de kwetsbare mod-derige bodem. Maar ook mensen met jeeps of paarden die ten on-rechte de wandelpaden willen gebruiken, komen dik-wijls vast te zitten en laten dan een haast onherstelba-re modderpoel achter. Nu het winterwerk achter de rug is en het slijk begint op te drogen, is de tijd aangebroken voor de lente-schoonmaak. De wegen worden hersteld en ook het steeds terugkomende zwerfvuil en de sluikstorten worden grondig opgeruimd. De zandgrond komt tot leven Als aanvulling op de moerasgebieden Trichelbroek en de Roost, hebben we de zandgronden van Varen-donk. Voor de zandbijen is dat de gedroomde combi-natie. De open plekken op deze onbemeste zand-gronden vormen de ideale leefgebieden voor de zandbijen. Er zijn in Varendonk verschillende kolonies van vele honderden bijen die elk hun eigen nestholle-tje graven in het zand. In de broekbossen langs de Grote Laak vinden ze op de wilgen het nodige stuif-meel en nectar. In de lente is het een drukte van je-welste. Maar je hoeft niet bang te zijn, deze solitaire bijen steken niet.

Veldkrekel baart zorgen Nog een lentebode voor Varendonk is de veldkrekel. Van mei tot juli sjirpen deze warmteminnende zangers tussen de schrale vegetatie. Het zijn forse donkerbrui-ne krekels, en toch krijg je ze moeilijk te zien, ze ver-dwijnen immers bij de minste verstoring in hun zelf-gemaakte holletje onder de plantenwortels. Toch maken we ons zorgen, want het aantal geno-teerde zangposten is de laatste jaren aan het dalen. In 2010 waren hier twintig zingende veldkrekels geno-teerd op waarnemingen.be. In 2011 was het hoogste aantal dat doorgegeven werd nog tien. En in 2012 waren er slechts vijf. Ook hier is het te vroeg om conclusies te trekken, maar we gaan in ieder geval dit jaar goed opletten en alle waarnemingen weer correct doorgeven zodat we een idee hebben van hoe het met deze soort gesteld is. 2450 soorten! Naast waarnemingen van reeën, zandbijen en veldkrekels, zijn er in Laakdal tot nu toe meer dan 2450 verschillende soorten planten en dieren geno-teerd. Daar doen we in 2013 hopelijk weer een aantal soorten bij. Veel werk aan de winkel dus, wat zal het weer rap zomer zijn!

10 - grote nete -

De Bruggeneindse Goren Natuurpunt Heist-op-den-Berg

Bijna twintig jaar geleden kon men in het tijd-schrift Wielewaal (juli 1994 - jaargang 60 nr. 4) onderstaand artikel lezen onder de titel: Natuurreservaat ‘De Goren’.

Het prille begin “Ten oosten van de dorpskern, op 1,5 km van Huls-hout, het gehucht Bruggeneinde, met enkele zeer oude Kempense huizen en schuren en de bescherm-de laatste windmolen van de streek, vermoedelijk uit het begin der 17e eeuw (bezoekers toegelaten). Ten noordoosten van de molen, in de moerassige Goren, typische flora o.m. het zeer zeldzame vleesetende plantje zonnedauw of vliegenvangertje”. Deze alinea leest men in de Gids voor Vlaanderen bij de bezienswaardigheden in Heist-op-den-Berg, uitge-geven door de Vlaamse Automobilistenbond in 1966. De Heistse natuurvereniging Netevallei werd eind de jaren 70 opgericht. Immers het eerste nummer van het tijdschrift NETE verscheen op 4 mei 1978. Onder de leden van het eerste uur werd druk gespe-culeerd over het al dan niet voorkomen van het sterk tot de verbeelding sprekende, vleesetende plantje zonnedauw .

Zonnedauw (foto Staf De Roover)

Op 11 augustus 1980 troffen twee bestuursleden op een zeer nat perceeltje in De Goren, massaal kleine zonnedauw aan! Het aanwezige eiken-berkenbos was de vorige winter gekapt. De stronken waren uitge-rukt en de bodem was grondig omgewoeld. Meteen werden de ideale omstandigheden geschapen om het zaad, dat tientallen jaren zijn kiemkracht in de venige bodem behoudt, te laten ontkiemen. Zonnedauw is immers een pioniersplant die bij het verwijderen van de vegetatielaag opnieuw de kop opsteekt na jaren afwezigheid. Hij kan dan enkele jaren groeien, bloeien en zaad produceren. Stilaan wordt hij verdrongen door andere planten, zoals hei-de, grassen en boomopslag. Dit proces noemt men natuurlijke successie. De nieuwe zaadjes zullen dan weer enkele decennia moeten wachten op een geschikt moment om te ont-kiemen. Bij grondig onderzoek weren eveneens de uiterst zeldzame klokjesgentiaan en koningsvaren gevon-den.

Klokjesgentiaan (foto Staf De Roover) Onze vereniging trad in actie zodat de plannen van een landbouwer die het perceel wenste om te vormen tot een banale maïsakker, werden opgeborgen. Onze vereniging verwierf het bewuste perceel in huur voor een periode van negen jaar.

- grote nete - 11

Kraanvogelfestijn in Averbode

door Geert Van den Heuvel Op 5 maart 2013 werd een recordaantal kraanvo-gels over de trektelpost van Averbode Bos & Hei-de genoteerd. Waarnemingen van deze vogel in onze rego zijn zeldzaam, maar die dag zijn maar liefst 2508 vogels de telpost gepasseerd. Ter vergelijking, het vorige dagdecord bedroeg slechts 108 exemplaren. Hierdoor werd het dan ook een on-vergetelijke dag voor alle vogelkijkers die ook maar iets van dit spektakelstuk konden aanschouwen. Het was echter niet de enige dag dat kraanvogels te be-wonderen waren in het gebied. De aanhoudende oos-tenwind had er immers voor gezorgd dat de meeste kraanvogels een meer westelijke trekroute volgden. Daags voordien waren al respectievelijk 7 ex. door Koen Leysen en 40 ex. door Joris Goris waargeno-men. Jammer genoeg was de trektelpost die avond niet bezet, want verschillende grote groepen werden toen gesignaleerd over heel België. In de wetenschap dat de meeste vogels al gepas-seerd zouden zijn, maar wel met de hoop om nog enkele achtergebleven groepjes kraanvogels te spot-ten, namen Pieterjan Vervecken en Geert Van den Heuvel om 7.30 uur plaats op de zandheuvel naast het Munninxgoor in Averbode. Binnen het half uur kon al een grote groep van 137 ex. opgepikt worden bo-ven de boomtoppen in het oosten, wat meteen een trektelpostrecord opleverde. Al snel hierna werden meer westelijk drie andere ex. gezien. Meer tellers stroomden toe, maar de voormiddag le-verde ‘slechts’ twee andere groepjes van respectieve-lijk 20 en 96 ex op. Samen met de waarneming van wulp (2 x), slechtvalk (2 x) en een groot aantal over-trekkende roeken was de teldag al wel meer dan ge-slaagd. Maar dit was nog maar een voorsmaakje van wat komen zou.

In de vroege namiddag was de telpost sterk bemand met meer dan tien personen. Met de regelmaat van de klok konden de tellers genieten van groepjes kraan-vogels die over de telpost kwamen gevlogen. Door het mooie weer vormden sommige groepjes zelfs een mooie thermiekbel, net als bij roofvogels. Deze dag was trouwens ook zeer productief voor rovers, want in totaal werden ook 152 buizerds en een rode wouw waargenomen. Ondertussen was het dagaantal voor kraanvogels al opgelopen tot meer dan 500 en de meeste mensen verlieten tevreden de telpost. Om het dagaantal nog wat aan te scherpen bleven enkele tellers echter nog staan, en daar zouden ze geen spijt van krijgen. Na 15 uur brak de ‘hel’ pas echt los. Overal in het luchtruim hingen nu kraanvogels. Meer-dere groepen werden tegelijk waargenomen (soms zelfs vijf groepen tegelijk) en de tellingen konden am-per bijgehouden worden. Vaak werden groepen zelfs pas gelocaliseerd nadat het geluid werd gehoord. De grootste groep bedroeg 166 ex. en de telling heeft uiteindelijk geduurd tot 18.30 uur. Als afsluiter werden de overgebleven trektellers trouwens nog getrakteerd op een groep van 149 vogels tegen de avondzon, met het kenmerkend trompetgeluidje op de achtergrond. Een memorabele dag, dat is zeker, wat een eindtotaal opleverde van 2508 vogels. En toen men dacht dat alle kraanvogelpret wel voorbij zou zijn, blijkt Averbode Bos & Heide niet alleen ge-schikt te zijn als trekroute maar ook als slaapplaats. Op 13 maart zag Dieder Plu namelijk 35 ex. opvliegen aan het kleine ven vlakbij de telpost. Waarschijnlijk heeft deze groep de nacht daar doorgebracht. Een zeer mooi einde van een verrassend weekje kraanvogeltellen. Overvliegende kraanvogels (foto Pieterjan Vervecken)

12 - grote nete -

Bijzondere waarnemingen door Herman Berghmans

BIJZONDERE WAARNEMINGEN IN ONZE REGIO december 2012 – februari 2013

VOGELS Vanaf 2-12-2012 tot 13-1-2013 verbleef een koppel en op 6-12 zelfs 4 futen op het Trichelbroek in Eind-hout (BEH, PIR, PLD, VEL, VDV). Het kleinere neef-je, de dodaars , dook kopje onder op de Grote Nete in Itegem en Hallaar op 12-12, in Hulshout op 6-1 (JAS), in Hallaar opnieuw op 19-1 (WOW) en in Bergom op 20-2 (HOA). Voorts ook in het Trichelbroek op 8-12 en in Varendonk op 12-12 (VEL). Hier verbleven maximaal 30 aalscholvers op 4-12 (VEL) en in de Roost te Veerle 20 op 23-12 (BEH). Een roerdomp liet zich mooi fotograferen in het Trichelbroek op 6-12 (PIR). Grote zilverreigers overwinteren steeds meer in de regio, met de hele periode minimaal 1 exem-plaar in het Trichelbroek en de Roost (PIR, VEL, BEH, VWW, MEE, VDV, VPJ, PLD). Ook liet deze reiger zich geregeld opmerken in en over Averbode Bos & Heide (AB&H) (DAR, VDHD, VDHG, GYR). Voorts waarnemingen in de Kwarekken in Westerlo op 7-12 (VEL), over het Wijngaardbos in Veerle op 8-12 (BEH), in de Ritten in Houvenne op 6-1 (DAG, SML, JAS), over de Laarbeemden in Booischot op 18-1 (JAS), in de Netevallei in Hulshout op 8-2 (DAG) en ten slotte in Itegem op 17-2 (STE). Hier was ook al een ooievaar op 16-2 (STE). Op 17-2 en 27-2 trok er eveneens eentje over AB&H (VKJ, PLD) en op 20-2 een over Vorst (LEK). Drie knobbelzwanen pleisterden in het Trichelbroek van 1 t.e.m. 8-12 (MEE, BEH, VEL, PLD). Wanneer de vijver tijdens de nacht van 7 op 8-12 dichtvroor vertrokken twee exemplaren zuidwaarts om even later over AB&H te vliegen (LEK). Het derde exem-plaar moest noodgedwongen vastgevroren achterblij-ven, maar kon zich ten slotte toch bevrijden. PLD wist dit alles knap fotografisch vast te leggen. Zie http://grotenete.waarnemingen.be/waarneming/view/72481198. Op 2-1 verbleef er ook nog een knobbelzwaan in Wiekevorst en op 17-1 in Westmeerbeek (VDHD). Totaal onverwacht waren de 4 pleisterende en over-nachtende wilde zwanen op het nieuw aangelegde Muninckxgoor in AB&H op 18 en 19-2. Op blz. 17 in dit blad lees je meer over deze uitzonderlijke gasten (VWW, LEK, VMF, VDHD, BEH, SCD, PLD, VDV, MEE). Maxima van 90 Canadese ganzen verbleven op 2 en 23-12 in de Roost (VDV) en in Varendonk zelfs 151 op 12-12 (VEL). Op Paardsbossen in Veerle verble-ven maximaal 45 brandganzen op 24-2 (BEH). Op 9-12 vlogen 60 kolganzen over Veerle (BEH), op 2-1 groepen van 68 en 42 over het Trichelbroek (PIR) en diezelfde dag 75 over AB&H (VLA). Op deze laatste plaatse passeerde ook nog een V van 63 op 8-2

(LEK). Rietganzen lieten zich dan weer vooral op 8-12 opmerken met 15 over AB&H (VWW), 8 over het Huisbroek in Eindhout (PLD) en 37 over Heultje (VDHD). Op 31-12 eveneens 11 over de Netevalle in Hallaar (VWG). 8-12 was ook goed voor grauwe ganzen met 50 en 19 over AB&H (LEK, HOA) en 6 + 43 over Blauberg (HOA). Voorts nog 15 over Tonger-lo op 3-1 (VEL) en 12 over AB&H op 7-2 (VMF). Op 3-2 pleisterde er ook nog 1 in de Roost (MEE). Maxi-maal 20 nijlganzen maakten Varendonk onveilig op 6-2 (VEL). Trichelbroek is traditioneel een verzamelplaats voor heel wat wilde eenden met als maximum 550 op 3-1 (PLD). Ook in Varendonk telde VEL er 500 op 12-12. Voorts in het Trichelbroek maximale aantallen van 1 bergeend op 19-2 (VPJ), 8 mandarijneenden op 15-12 (PIR), 80 krakeenden op 30-12 (PLD), 1 mannetje pijlstaart op 2-2 (BAJ), 95 wintertalingen op 30-12, 64 tafeleenden en 38 kuifeenden op 3-1 (PLD). Maximaal 50 krakeenden verbleven ook in de Nete-vallei in Hallaar op 7-2 (VWG). Één mannetje grote zaagbek zwom op de Grote Nete in Booischot op 18-1 (JAS), in Itegem twee vrouwtjes op 19-1 (VRL), op dezelfde dag een mannetje in Hallaar (WOW) en ten slotte 2 exemplaren in Westerlo op 16-2 (DSS). Bijzondere roofvogels werden deze winterperiode weinig gemeld. Een rode wouw trok over Varendonk op 19-2 (VPJ) en blauwe kiekendieven lieten zich opmerken in Blauberg op 8-12 (HOA) en in AB&H op 19-1 (VDHG).

Roerdomp (foto Robert Pieters)

Mooie aantallen waterhoenen verbleven aan de abdij in Tongerlo met 17 op 21-1 (VEL), met 14 in de Nete-vallei te Hallaar op 7-2 (VWG) en met 13 in Varen-donk op 10-2 (BEH). 38 meerkoeten op 8-12 was het

- grote nete - 13

grootste aantal dat werd geteld in het Trichelbroek de voorbije periode (VEL). Drie vroege kraanvogels lieten zich opmerken boven Truchelven in Oosterwijk op 19-2 (VKJ). Dit groepje was een voorbode van ongeziene aantallen begin maart. Hiervoor later en elders meer (blz.11). Vijf wulpen werden gespot in AB&H op 8-12 (VDHG). Van watersnippen werden er maximaal 8 waarge-nomen in Hallaar (VWG), 8 in AB&H (DAR, VDHG, HOA) en 19 in het Trichelbroek (VEL, PIR, BEH). Voorts kleinere aantallen in Booischot (MEW), Itegem (JAS), Blauberg (HOA) en de Paardsbossen in Veerle (VEL). Van opgestoten houtsnippen kwamen een dertigtal meldingen binnen, o.a. in het Trichelbroek (VEL), Varendonk (VEL, BEH, VDV), Truchelven (VKJ), de Swinnebroeken in Vorst (VDV), AB&H (HOA, VDHD, VDHG, DAR), Hertberg in Herselt (VEL), de Ritten in Houtvenne (JAS), Eindhoutbroek (VDV), de Netevallei in Booischot (MEW), het Engels Kamp in Tongerlo (VEL), in de Langdonken in Herselt (VDB, VEL), de Kwarekken (VEL) en ten slotte Schaapwees in Westerlo (VKJ). Een onfortuinlijk exemplaar viel als verkeersslachtoffer langs de E313 te Vorst op 28-12 (BEH). Telkens 1 bokje werd op-gestoten in AB&H op 5-1 (LEK) en in de Paardsbos-sen op 6-2 (VEL). IJsvogels lieten zich nog slechts tweemaal optekenen, nl. op 3-1 in het Trichelbroek (PLD) en op 3-2 in de Kwarekken (VKJ). Halsbandparkieten, een heel gewone exoot in het Brusselse, heeft ook onze regio ontdekt met een pleisterend exemplaar in Blauberg op 14-12 (HOA) en eentje overvliegend in Hallaar op 16-2 (VWG). Middelste bonte spechten werden opgemerkt in het Huisbroek te Eindhout (PLD) en in Varendonk (VEL) op 8-12, in AB&H op 5, 12, 21, 26-1 en 8 en 17-2 (KIJ, VDHG, BOF, VLA, LEK, VKJ) en in de Neteval-lei in Hulshout op 6-1 (DAG, SML, JAS). Elf overwin-terende boomleeuweriken lieten zich bekijken in AB&H op 27-12 (DAR). De eerste zangpost werd hier gehoord op 19-2 (VEB). Maximaal 37 waterpiepers zochten hun slaapplaats op in Trichelbroek op 30-12 (BEH, VEJ). Grote gele kwikken kregen de voorbije winters ook duidelijke klappen. Slechts 6 waarnemin-gen werden genoteerd, namelijk op 8-12 in Varen-donk (VEL), op 18-12 in Heultje (VDHD), op 8-1 over Truchelven (VKJ), op 17-1 in de Grensstraat in Veerle (DAR), op 20-1 in Vorstheide in Herselt (VDB) en op 26-2 in AB&H (GYR). Ook de invasie van pestvogels ging niet ongemerkt voorbij met 14 overtrekkende exemplaren over AB&H op 8-12 (LEK, VDHG) en 3 pleisterende met 1 ring-vangst te Blauberg op 12-12 (CRA, BEH). In het Tri-chelbroek overwinterden opnieuw enkele roodborst-tapuiten met 2 op 6-12 en telkens een vrouwtje op 27-12 en 6-2 (PIR, VEL). Ook enkele tjiftjaffen lieten hun trek achterwegen met telkens 1 in AB&H en Blauberg op 6-1 (HOA). Goudvinken werden geno-teerd in Trichelbroek (BEH, VEL, HEP), Varendonk (VEL), Truchelven (VKJ), de Roost (VDV, MEE), Kwarekken, Schaapwees (VKJ), Hertberg (VEL), Hallaar (VWG), Booischot (JAS), Blauberg (DAR) en in Tongerlo (BAH). Ook appelvinken lieten zich meer bewonderen. Ze waren met 6 present in Heist-op-den-Berg op 19-12 (WYF), voorts in Truchelven

(VKJ), Heultje (VDHD), Ramsel (JAS), Tongerlo (VEL), Blauberg (HOA), Wijngaardbos (BEH) en in Schaapwees (VKJ). Buiten enkele waarnemingen op Hertberg op 14-12 (3) (HOA) en op 2-1 (VEL) werden alleen maar waarnemingen van kruisbekken gedaan in AB&H met hier maximaal 12 op 8-12 (LEK). ZOOGDIEREN VEL doet al een tijdje onderzoek naar zoogdieren met behulp van zogenaamde cameravallen. Zie blz. 18 in dit nummer. Zo kon hij op 17-12 in Tongerlo en tus-sen 3 en 8-2 in de Langdonken meerdere malen een nachtelijke steenmarter op de gevoelige plaat vast-leggen. Minder mooi waren verkeersslachtoffer langs de Aar-schotsesteenweg in Herselt op 19-12 (BOW) en langs de Turnhoutsebaan in AB&H op 21-12 (VDG). Een bunzing liet zijn geest langs de Isschotweg in Itegem op 10-12 (WOW). Een gelukkig nog levende wezel liet zich ten slotte opmerken in Heist-op-den-Berg op 19-1 (DCM). Mandarijneend (foto Luc Vandecruys) Verkeersslachtoffers van marterachtigen mogen nog steeds binnengebracht worden voor onder-zoek door het INBO bij Joris Bosmans, Meche-laars 25, 2220 Heist-op-den-Berg, 015 24 90 26 of Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Laakdal 014 84 16 04. Met dank aan volgende waarnemers: BAH-Barbier H., BAJ-Barbier J-W., BEH-Berghmans Herman, BOF-Boulanger Frank, BOW-Boonen Wim, CRA-Cristael André, DAG-Daems Geert, DAR-Daems Ronny, DCM-De Cleyn Marc, DSS-De Saeger Steven, GYR-Gysbertsen Robert, HEP-Helsen Paul, HES-Hermans Sofie, HOA-Hollebeke Anthony, JAS-Janssens Stefan, KIJ-Kiebooms Jean, LEK-Leysen Koen, MEE-Meynen Eddy, MEW-Mertens Wim, PIR-Pieters Robert, PLD-Plu Dieder, SCD-Schoofs Dani-elle, SML-Smets Ludo, STE-Struyf Erik, VDG-Van Dingenen Geert, VEB-Verstraete Bart, VEL-Vanermen Lucas, VEJ-Verdonck Jan, VDHD-Van den Heuvel Dieter, VDHG- Van den Heuvel Geert, VDV-Van Dyck Vic, VEL-Vanermen Lucas, VKJ-Van Ker-ckhoven Jos, VLA-Van De Laer André, VMF-Van de Meutter Frank, VPJ-Vervecken Pieterjan, VRL-Verstrepen Louis, VWG-Van de Wyngaert Guido, VWL-Verwimp Ludo, VWW-Vanwesemael Willy, WOW-Wouters Wilfried, WYF-Wyns Francis. Bijzondere waarnemingen in onze regio tijdens de periode maart-mei 2013 worden liefst ingevoerd in waarnemingen.be of voor 10 juni 2013 doorgege-ven aan Herman Berghmans via h.berghmans@skynet.be. Alvast bedankt.

14 - grote nete -

De zwaluw, een geluksbrenger door Titte, den Grunen Heisteneir

Hoewel het niet al te best gesteld is met onze zwa-luwen en hun aantallen nog steeds slinken, zijn deze fascinerende vogels meer dan de moeite waard om te koesteren en te beschermen. De meest voorkomende zwaluw bij ons is de boeren-zwaluw, met zijn zwarte smoking en zijn opvallend lange buitenste staartpennen. De huiszwaluw is eveneens donker op de bovenzijde, licht aan de on-derzijde en heeft een opvallend witte stuit. Boeren-zwaluwen nestelen in stallen en schuren, huiszwalu-wen verkiezen dorpen en steden. De oeverzwaluw bouwt zijn nest in zandige oevers waarin hij een hori-zontale gang uitgraaft. Dan is er nog de gierzwaluw met zijn typische lange sikkelvormige vleugels, torpe-dovormige romp, korte gevorkte staart en heel kleine voorpoten. Zijn schrille, monotone kreet is kenmer-kend, vaak geuit door dichte zwermen die rond de top van gebouwen vliegen. Hij brengt de meeste tijd in de lucht door en voedt zich met hoogvliegende insecten, die hij met openstaande bek vangt.

Lente! Bij de oude Germanen werd de eerste zwaluw uit-drukkelijk met vreugde verwelkomd en feestelijk ont-vangen. Hij immers was het zekerste teken van de naderende lente. Tot in de 18de eeuw werd de toren-wachters in sommige Duitse steden hiervoor een dronk aangeboden in de raadskelder. Vervolgens werd de komst van de eerste zwaluw door het plaat-selijk bestuur openbaar gemaakt. Ook nu nog maken vele kranten melding van de eerste zwaluw. Op het platteland ging de huisvader met de familie rond de boerderij om alle staldeuren wagenwijd open te zetten. De zwaluw, zo zei men, behoedde de boer-derij wanneer hij dadelijk door alle ruimten ervan vloog. Zeer algemeen verspreid was het geloof dat een zwaluw die bij of in het huis nestelde, geluk bracht. In de eerste plaats beveiligde hij tegen brand, want, zo heette het, de zwaluwen weten of een hui-zing standhoudt. Men verschafte de zwaluw hier en daar nestgelegenheid door kleine plankjes onder de huis- of schuurbalken te slaan. De zwaluwen die over het veld scheren, roepen in het Frans ‘huit huit huit’. Kinderen die de eerste zwaluw hadden gezien, waren er blij mee en vertelden het rond aan iedereen, hoewel er altijd knorpotten waren die zeiden: “Één zwaluw maakt de lente niet”. In Ne-derland zegt men: “Één zwaluw maakt nog geen zo-mer”. Een natuursage vertelt dat, waar Maria ook reisde of vluchtte, een zwaluw haar steeds vergezel-de. Die vogel was haar een troost in al haar miserie. Volgens weer een andere versie vloog de zwaluw tot bij het kruis en pikte hij met zijn bek de dorens uit het

edele voorhoofd van Christus. Vandaar ook dat, net als bij de roodborst, de bloeddruppels zijn bef kleuren.

Geluk! Waar zwaluwen nestelen, is het huis beveiligd tegen blikseminslag en heerst er welvaart. Ze brengen dus geluk, maar ze voorspellen ook ongeluk. Komen ze om een onverklaarbare reden niet terug, dan zal het huis spoedig afbranden. Waar onvrede heerst in het huis, trekken ze gauw weg. Ofwel, zoals in de streek van de Gironde, meende men er een teken van epi-demieën in te zien als de zwaluwen lang vóór de nor-male datum vertrokken. Het landvolk van Henegou-wen meende dat er geen zwaluwen of zangvogels te zien waren in tijden van besmetting. Ze verlieten het land een tijdje ervoor en keerden pas terug als alle gevaar geweken was. Als in een huis een misdaad of godslastering gebeurde, kwamen de zwaluwen ook niet meer terug om te nestelen. Het was dan ook een zware zonde de vogel te doden, te storen of het nest te vernietigen. Wie dat toch deed, haalde zich ongeluk op de hals. De bliksem sloeg in of men werd door het geluk verlaten. Boerenzwaluw (foto Paul Anthonis) Ook wat bijgeloof betreft, speelde de zwaluw een belangrijke rol. Hier ook was het vooral te doen om de eerst verschijnende zwaluw in de lente. Als er in Wal-lonië dicht bij een meisje een zwaluw over het water-oppervlak scheerde, dan zou ze trouwen vóór haar negentiende. Elders was het zo dat, als men in de lente de eerste zwaluw alleen zag, men zijn woon-plaats zou verlaten. Zag men er meerdere tegelijk, bleef men daar wonen. Ook in de volksgeneeskunde speelt de zwaluw een belangrijke rol. Zwaluwen worden nog op een andere merkwaardige wijze in verband gebracht met het ge-nezen van oogziekten. De stinkende gouw, of zoals Dodoens ze noemt ‘swaluwencruyt’, was een genees-krachtige plant. Romeinse geneesheren beweerden dat het gele sap van de plant door de zwaluwen aan hun blinde jongen werd gegeven om ze weer ziende

- grote nete - 15

te maken. Bij het volk staat de plant inderdaad bekend als middel tegen oogziekten. Het heet dan ook in de volksmond ‘ogenklaar’ of ‘schelkruid’ om de ‘schellen’ van de ogen weg te nemen. Plinius vermeldde dat zwaluwen het middel waren tegen dronkenschap en beten van dolle honden. Ook het nest bezit genees-krachtige eigenschappen. Algemeen verspreid is het gebruik om tegen keelpijn het nest van de zwaluw te koken met azijn en dit op de hals te leggen. Ook wat de weersvoorspelling betreft, spelen zwalu-wen een belangrijke rol. Bekend en ruim verbreid is het geloof dat er regen op komst is als de zwaluwen zeer laag vliegen. Zijn ze als stipjes te zien aan de hemel, dan komt er mooi weer. In deze volksweer-kunde schuilt een bron van waarheid, die als volgt verklaard kan worden: zwaluwen jagen op hun prooi bij somber weer of vlak voor een onweersbui dicht bij de grond of het wateroppervlak, omdat er bij dergelijke weersomstandigheden weinig of geen thermiek is om de insecten in de lucht te verheffen.

Vogeltrek Vroeger had men blijkbaar weinig benul van de trek van vogels. Men meende te weten dat de zwaluwen de een na de andere naar plassen en moerassen vlogen. Ze streken op het water neer, bleven even drijven om dan langzaam naar de bodem te zakken. Daar kropen ze ten slotte weg in de modder om dan in een diepe slaap de winter door te brengen. Zwaluwen zag men, terwijl ze zich in feite aan het verzamelen waren voor de trek, weleens in massa’s samenkomen in het riet, dat dan onder hun gewicht tot tegen het water doorboog. Uit dergelijke waarnemingen ont-stond het wijdverbreide geloof dat zwaluwen in ver-stijfde toestand in en aan rivieroevers overwinterden. Een priester bond ooit eens een briefje aan de poot van een vertrekkende zwaluw, waarop geschreven stond: “Zwaluw, waar woont gij ‘s winters?” De vol-gende lente bracht de vogel het antwoord mee: “In Azië in het huis van Petrus.” Nochtans heeft Aristote-les reeds 350 vóór Christus een vrij nauwkeurige be-schrijving gegeven van de vogeltrek. “Sommige vo- gels veranderen niet van woonst, andere echter, om aan de winter te ontkomen, verlaten na de nachteve-ning van de herfst de gebieden van de Zwarte Zee en Jonge boerenzwaluwen op nest (foto uit Natuurpuntfolder)

Een veel voorkomend beeld (foto uit Natuurpuntfolder) andere koude streken en trekken naar warme landen. Enige gaan niet te ver, maar andere daarentegen reizen tot het uiteinde van de aarde”, aldus de filosoof.

Gemeenschapszin Vooral huiszwaluwen leven in soms grote kolonies en hebben daardoor een grote gemeenschapszin ontwik-keld. Ooit heeft men gezien dat zwaluwen een van hun zusters door samenwerking bevrijdden. Het vo-geltje was met de poot verward in een touwtje en hing hulpeloos aan een dakgoot, uitgeput door nutteloze pogingen om los te komen. Alle zwaluwen uit de buurt kwamen erbij en lieten hun alarmkreten horen. Na vrij lange tijd kwam er een op het idee om met zijn snavel aan het touwtje te rukken. De anderen volgden zijn voorbeeld en in een half uur hadden ze de boeien van de gevangene verbroken en haar haar vrijheid terug-gegeven. Niet zolang geleden zag de conservator aan de Brus-selse universiteit, hoe zwaluwen, om een mus te ver-drijven, een tweede nest tegen het eerste aanbouw-den en zo de binnengedrongen en reeds broedende mus insloten. De conservator brak achteraf het nest open en vond binnenin het lijkje van de mus samen met vier eieren.

“Witte poepeke” De driehoekige insnijding van de staart van de boe-renzwaluw gaat, naar Waalse landslieden beweren, terug op een van de pogingen om het vuur naar de aarde te brengen. Toen het uit de hemel gehaald moest worden, was de zwaluw een van de eerste om zich kandidaat te stellen. God zelf schonk hem het vuur, er goed en wel bijzeggende dat hij het niet mocht loslaten voordat hij de aarde bereikt had. Maar tijdens zijn afdaling had het vuur de staart van onze zwaluw verschroeid en het middenstuk ervan wegge-brand. Daarop liet de zwaluw terstond het vuur los en keerde het terug naar de hemel. Tot onze schande moeten we nog even meegeven dat door de ijdelheid van onze dames, om delen van zwa-luwen te dragen op hun elegante hoeden, aan tiendui-zenden van deze diertjes het leven heeft gekost. De huiszwaluw met zijn witte stuit kreeg namen toebe-deeld als blekstaartje, melkstaartje, melkzwam, wit-kont, witstaartje, witgatje en witte poepeke.

16 - grote nete -

De heggenmus, goede zanger door Titte, den Grunen Hesteneir Een groot deel van het jaar houden heggenmus-sen er een onopvallend leventje op na. Stilletjes schuifelen ze verscholen onder struiken en heg-gen door. Tot het voorjaar aanbreekt. Dan sprin-gen deze bescheiden vogels tijdelijk uit de band. Eerst een misverstand uit de wereld helpen. Heggen-mussen zijn geen mussen. Huismussen en ring-mussen zijn wel echte mussen en behoren tot de weverfamilie. Heggenmussen vormen een zelfstandi-ge familie met de chique naam Prunellidae, waar ook soorten als alpenheggenmus, himalayaheggenmus en roodborstheggenmus lid van zijn. Qua formaat en kleur lijkt een heggenmus wel wat op de vrouwtjeshuismus, maar wie wat beter kijkt, ziet al snel behoorlijke verschillen. Zo zijn kop en borst van heggenmussen smaakvol grijs gekleurd en ze hebben een scherpe priemsnavel. Heggenmussen zijn vooral insecteneters en ‘s winters eten ze ook weleens zaad-jes. Maar het meest opmerkelijke is het onopvallende bestaan dat ze leiden. In alle stilte schuifelen ze het liefst laag over de grond en zorgen ze ervoor dat ze in de dekking van struiken en planten blijven. Pikken her en der een zaadje, een wormpje of spinnetje en lijken de dagen in alle rust door te komen.

Losbandig seksleven Op een zonnige dag in februari is de heggenmus wel de eerste die het voorjaar in de kop krijgt. Op vrijwel elke hoek van de straat hoor je het parelende liedje van de heggenmusman. Eindeloos, want de zangstro-fes rijgen zich aaneen en worden steeds herhaald. Als een naaimachine die heen en weer zigzagt. Aan zijn vocale kwaliteiten dankt hij in bepaalde streken van de Lage Landen de bijnaam bastaardnachtegaal. En dat klinkt heel anders dan het goedbedoelde getjilp van een huismus. Maar het liefdesleven van heggenmussen is niet be-paald bescheiden. Sterker nog: ze houden er een losbandig seksleven op na. Aan normen en waarden geven ze zo hun eigen invulling. Als ze al vroeg in het jaar worden overvallen door het lentegevoel en de hormonen opspelen, hebben ze maar één doel voor ogen: zo snel mogelijk voor nage-slacht zorgen en dat meerdere keren in één broedsei-zoen. Tegelijkertijd streven ze ernaar om sterke jon-gen groot te brengen, die al na enkele weken zelf-standig door het leven gaan. Het gevolg is dat in de paartijd een vrouwtje meerdere mannetjes heeft en een man evenmin monogaam is. Daarna schieten er ook mannen te hulp bij het voeren van een nestje jongen, zonder dat zij de biologische vader zijn. Het lijkt alsof alle heggenmussen in de paartijd over elkaar heen tuimelen en het één grote orgie is. Maar als puntje bij paaltje komt, is er toch een echtgenoot die vindt dat hij de meeste rechten heeft.

Zo’n mannetje bewerkt met zijn snavel het achterlijf van zijn ega, waardoor ze het zaad van de vreemde-ling uitscheidt. Meteen daarop stimuleert hij zijn part-ner tot paren, zodat hij er straks zeker van is niet de kinderen van een ander groot te brengen. Heggenmus (foto Paul Anthonis) De fanatieke zorg voor eieren en jonkies leidt ertoe dat heggenmussen vaak gedwongen worden tot pleegouderschap. De koekoek weet dat zijn legsel bij een paartje heggenmussen in goede handen is. Al dagen van tevoren heeft mevrouw koekoek onopval-lend gezocht naar het heggenmussennest. Het zit goed verborgen tussen het dichte struikgewas, net boven de grond of wat hoger in de klimop. Zodra de kust veilig is, legt ze in het geniep haar ei in het fragie-le nestje en verwijdert eventueel een van de veel klei-nere heggenmuseieren. Frappant is dat de kleur van het koekoeksei in de meeste gevallen is afgestemd op dat van het pleeggezin. In het geval van de heggen-mus is dat blauw. Doordat het koekoeksei één of twee dagen korter bebroed hoeft te worden dan andere zangvogeleieren, komt de reuzenbaby meestal als eerste uit het ei. Het koekoeksjong levert direct al een krachtinspanning van jewelste en werkt met zijn rug en vleugels de an-dere eieren over de rand van het nest. Zo hoeft de jonge koekoek de maaltijden niet te delen en krijgt hij alle aandacht. Het bedrijvige heggenmussenpaar vliegt zich werkelijk een slag in de ronde om de steeds weer wijd opengesperde snavel van hun pleegkind te vullen. Wat extra hand-en-spandiensten van een hulpmannetje komen hier goed van pas. Omdat heg-genmussen wel drie of vier legsels in één broedsei-zoen hebben, is de kans groot dat er ook nog een echt heggenmussennest opgroeit. Aan het begin van de zomer keert de rust terug. Het gezang verstilt, de hormonen komen tot rust. Als een grijze muis scharrelt de heggenmus weer bescheiden door tuinen en parken. Het volgende voorjaar is nog ver weg en onze bastaardnachtegalen doen het de rest van het jaar kalm aan. Energie steken in een ver-re trektocht naar het zuiden, doen ze ook niet. Onze heggenmussen blijven hier om er bij de eerste zonne-stralen in februari weer als de kippen bij te zijn.

- grote nete - 17

Wilde zwanen op bezoek

Overgenomen van Koen Leysen en Frank Van de Meutter Litouwse wilde zwanen op bezoek in Averbode Bos & Heide. En deze zeldzame dieren zijn beslist niet onopgemerkt gebleven. Op 18 februari 2013 ontdekten Willy Van Wesemael en even later ook Koen Leysen vier pleisterende vol-wassen zwanen op het pas aangelegde Munninxgoor langs de Turnhoutsebaan in Averbode Bos & Heide in Tessenderlo. Groot was hun verbazing dat het niet om de meestal in Vlaanderen aanwezige knobbelzwanen ging, maar om zeldzame wilde zwanen. Wilde Zwanen zijn zeer grote en sierlijke zwanen met een kenmerkende slanke, geel-zwarte snavel. Ze kunnen ruim 11 kg wegen! Het zijn schuwe broedvo-gels uit het hoge noorden die de winter doorbrengen in West-Europa. Hooguit een paar dozijn vogels ver-blijven ’s winters in Vlaanderen. Koen en Willy verwit-tigden onmiddellijk een aantal andere vogelspotters uit de buurt, die de vogels ook konden komen bewonde-ren. Onze huisfotograaf Dieder Plu wist bovendien prachtige foto’s te maken van de rustende zwanen. Opmerkelijk was ook dat één van de zwanen een blauwe halsband droeg met opschrift OE91. Navraag leerde ons dat deze vogel zowaar in een Litouws moerasgebied was geboren. Onderzoekers hadden de vogel er van een halsband voorzien om meer te weten te komen over het trekgedrag van de wilde zwaan. Hoewel er in een periode van ruim tien jaar al meer dan duizend zwanen een halsband kregen, was dit de eerste keer dat er één in België werd gesigna-leerd. Na enkele dagen werd de levensloop van OE91 doorgestuurd.

Lange vlucht achter de rug De vogel werd als jong mannetje geringd in Kalvene in Litouwen op 31 juli 2009. Dit is 1248 km verwijderd van Averbode Bos & Heide. Op 1 april 2010 werd hij opnieuw in Litouwen opge-merkt om op 29 mei van dat jaar nabij Vähä-Laukkoski in Finland te verblijven. Vanaf dan overwinterde onze vogel drie opeenvol-gende winters in de omgeving van Lüneburg in Duits-land (24 januari tot en met 6 maart 2011, 15 novem-ber 2011 tot en met 1 maart 2012 en 24 december 2012 tot en met 14 januari 2013) met tussenstops op zijn trektochten in Polen op 13 maart 2011 en van 15 tot en met 17 november 2011. Op 14 januari ll. ver-bleef de vogel nog op zijn overwinteringsplaats in Celle in Duitsland om dan op 18 februari bij ons aan te belanden. De vier zwanen hebben op het Munninxgoor over-nacht om omstreeks 8.30 uur het luchtruim te kiezen in oostelijke richting. Een kleine twee uur later werden ze opnieuw opgemerkt, toekomend in Bichterweerd te Rotem in de Limburgse Maasvallei. Dat deze veeleisende gasten Averbode Bos & Heide met een bezoek vereerden was een complete verras-sing en een heuse opsteker voor iedereen die zich met hart en ziel hebben ingezet voor dit gebied. Deze blijde gebeurtenis kon dan ook op heel wat persbe-langstelling rekenen. Rustende wilde zwanen op het nieuwe meertje Munninckxgoor (foto Dieder Plu)

18 - grote nete -

Cameravallen

door Lucas Vanermen Nachtelijk onderzoek met cameravallen in de Zui-derkempen. Fascinerend!

Ik kocht vorig jaar mijn eerste cameraval. Dit ‘beestjes filmen’ verschafte me zo veel plezier, dat ik al snel nog twee extra camaravallen aanschafte. Het grote voordeel van deze cameravallen is dat ze ook uitgerust zijn met infrarood licht waardoor ze ook 's nachts dieren kunnen filmen. Heel wat nachtdieren worden anders immers nauwelijks opgemerkt. Ook zeer schuwe dieren kunnen op deze manier gemakke-lijker worden ontdekt. Voor deze cameravallen worden geurstoffen aangebracht om voorbijkomende dieren recht voor de lens te krijgen. Als aanvulling worden soms ook kadavers, eieren, honing of een beetje graan als lokmiddelen toegevoegd. Reeën in de ochtendschemering in Varendonk Het voorbije jaar werden er op meer dan tien locaties cameravallen opgehangen, waarvan soms meerdere gelijktijdig binnen hetzelfde natuurgebied. Sommige plaatsen, zoals het Zammelsbroek, deden het zo goed dat na een week al een reeks van ruim 90 filmpjes werd bereikt. Deze plaatsen waren dan ook de moeite waard om daar nadien nog eens een tweede keer een cameraval op te hangen. Reeën kwamen het meest in beeld maar ook andere soorten zoals steenmarter en vos deden het verassend goed. Reeën werden zo goed als in alle gebieden, o.a. in het Zammelsbroek, het Trichelbroek, Varendonk, Averbode Bos & Heide en de Langdonken, gefilmd. Uniek was de film waarbij twee reebokken 's nachts de geweitjes even in elkaar sloegen. Steenmarters kwamen nog net iets meer dan vossen in beeld. Ze zijn duidelijk niet erg kieskeurig wat hun biotoop betreft. Zo werden ze aangetroffen diep in de bossen van Averbode Bos & Heide, maar eveneens in de drassige wilgenstruwelen in de Langdonken en zelfs in onze eigen tuin in Tongerlo. Ook in Trichel-

broek, Varendonk, Varenbroek en het Engels kamp in Tongerlo kwamen steenmarters voor de cameraval. Vossen waren al iets moeilijker. Ze zijn vaak zeer wantrouwig tegenover de paaltjes met lokstof, en blijven vanop afstand dan alleen maar wat kijken om de geur op te snuiven. Bij het neerleggen van een kadaver laten ze zich wat rapper overtuigen. Zo kwam in Averbode Bos & Heide een vos een dode wilde eend ophalen. Als er sneeuw lag, lieten vossen zich ook op klaarlichte dag zien. Voorts werden ze ook gefilmd in het Zammelsbroek, Varendonk en ook een keertje in het Trichelbroek. Ook andere zoogdieren zoals hazen , konijnen , egels , bruine ratten en muizen verschenen meerde-re keren voor de cameraval. In het Trichelbroek werd ook op de oever van een kleine vijver gedurende drie dagen een cameraval gehangen met de bedoeling om een bunzing , op zoek naar amfibieën, in beeld te krijgen. De eerste nacht was het hier al meteen prijs. Ook kwam in het Zammelsbroek bij nacht een keertje een foeragerende houtsnip voorbij de camera wan-delen. Maar ook algemenere vogelsoorten zoals kraaien , houtduiven , vinken , fazanten , eksters en gaaien kwamen weleens een kijkje nemen.

Een vos op klaarlichte dag in Zammelsbroek De cameravallen worden altijd uit het zicht en op be-schutte plaatsen opgehangen en desnoods nog wat bijgecamoufleerd met takken. Alle camera's zitten in een metalen omhulsel waarbij enkel nog de lens en de infraroodleds uitsteken. Het geheel wordt ook altijd vastgemaakt met ketting en slot rond de boom waarop deze is bevestigd. Mag ik langs deze weg een oproep doen aan mogelij-ke ontdekkers van een van de cameravallen om deze onaangeroerd te laten. Bovenop elke cameraval staat mijn gsm-nummer om bij eventuele problemen contact op te nemen.

- grote nete - 19

Testiculos habet et bene pendentes*

door Jo Van Dessel Welke opwarming? Zou de opwarming van de aarde, buiten veranderende klimaattoestanden en verstoring van dieren- en plan-tenrijk ook zijn invloed hebben op het menselijk brein? Wanneer je het dagelijkse nieuws dat we onvermin-derd en onverdund altijd weer in de maag gesplitst krijgen er op nagaat zou je denken van wel. Moord en brand, lichamelijk en geestelijk geweld. Het is meer regel dan uitzondering. Elk stukje positief nieuws wordt onmiddellijk gecounterd door een regen van reacties, columns, opiniestukken en andere le-zersbrieven. Vandaag is product A het nieuwe wondermiddel, mor-gen wordt datzelfde product of diezelfde levenswijze vakkundig de grond in geboord door al dan niet ge-sponsorde onderzoeken door de universiteit van Ner-genshuizen. Politieke veranderingen? Elk politiek of sociaal engagement roept onvermijdelijk galspuwende kritiek op van deze of gene tegenpartij (daar horen we bij volgens Koot en Bie). Iedereen is zo verwend en gepamperd dat de minste tegenkanting of verandering gezien wordt als de zo-veelste grove aanslag op de persoonlijke vrijheid. Privacy is heilig behalve wanneer ze eigenhandig uitgestort wordt op één of ander elektronisch forum. We zuigen ons vol met ledigheid, hoe meer ballonnen doorprikt worden hoe meer er bij komen. We vergade-ren ons belangrijk over de meest triviale zaken en beuken ons hoofd suf tegen een zelf opgetrokken muur van ijdelheid. Geen wonder dat onze leiders het ook niet meer we-ten. Daarom is het zo snel en zo veel mogelijk graaien in de vetpotten misschien hun hoogste doel. Na ons de zondvloed! Komt de zon er door ? (foto Paul Anthonis)

Wie zijn de heersers der aarde? Zou zo’n paus trouwens nog echt voeling hebben met wat er in zijn ondertussen palliatieve kerk leeft? Kan een instituut dat al twee millennia gebouwd is op intri-ges van macht, geld en liederlijkheid nog wel aan-spraak maken op enig moreel gezag? Hetzelfde voor de politieke en economische heersers. Kan het ze een zier schelen of hun kleinkinderen de zon nog zien opkomen? Blijft er in hun door financiële statistieken benevelde geest nog enige menselijkheid over? Weet zo’n vetkont uit Berlijn hoeveel een brood kost? Kan zo’n Italiaanse clown zijn gesculpteerde kop nog breken over de armoede waarin de helft van zijn landgenoten dreigen terecht te komen? Verwachtingen? Wanneer krijgen we ook hier in de plaats van met handen en voeten aan allerlei zuilen gebonden poes-jenellen in het marionettentheater dat regering heet eens mannen/vrouwen die iets verder kijken dan hun tot de volgende verkiezing reikende Pinokkioneus. Misschien is het aloude gebruik bij de verkiezing van een nieuwe (laatste?) paus misschien wel een goed idee en kunnen we onze gekozenen alvorens hen te installeren eerst eens boven de befaamde hoefijzer-vormige stoel zetten om zo na te gaan of ze (m/v) echt ballen aan hun lijf hebben en in goede conditie. Geen fraai zicht, ik weet het maar het zou ons mis-schien een stuk vooruit helpen.

• Heeft kloten en ze hangen goed

20 - grote nete -

www.natuurpuntheistopdenberg.be

Nieuw sedert 1 april (en dit was geen grap): een eigen website voor Natuurpunt Heist-op-den-Berg.

- grote nete - 21

Zegswijzen over plant en dier uit: ‘Wat van eksters komt, huppelt graag’, W.P.Postma & E.A.J.Scheepmaker

Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is. De betekenis van dit oude spreekwoord is alom be-kend: Elk mens drukt zich uit op zijn eigen wijze. De manier waarop hij zich uitdrukt, heeft alles te maken met zijn eigen aard, zijn karakter, zijn beschaving en ontwikkeling. Een vogelkenner zou zo zijn bedenkingen kunnen hebben bij dit spreekwoord. Grofweg de helft van alle vogels zingt namelijk niet. Op enkele uitzonderingen na, zoals het roodborstwijfje, zingen vogelvrouwtjes al helemaal niet. En de mannetjes die zingen doen dat nauwelijks uit louter levensvreugde: ze moeten wel om de soort in stand te houden. Met hun zang bakenen ze hun territorium af en verdedigen ze dit gebied. Ook vertelt een mannetje al zingend aan rondzwervende wijfjes dat hij beschikbaar is en een broedterrein bezit. Zijn lokroep en minnelied kunnen met veel karakteristieke rituelen gepaard gaan.

Veel van dit zanggedrag is erfelijk bepaald, maar er kan en er moet vaak nog heel wat worden bijgeleerd. Afzonderlijk opgekweekte vinken hebben een brab-belende zang, die wel nog onmiskenbaar vinkachtige kenmerken vertoont. Niet alle roodborstjes zingen precies hetzelfde: ze leren de zang van hun vader, maar deze melodie blijkt van streek tot streek te verschillen. Als de on-derlinge zangverschillen te groot worden binnen een soort, kan dat de paring tegenhouden. Uiteraard geldt het bovenstaande in eerste instantie voor de zangvogels. Toch spelen ook bij vocaal min-derbegaafde soorten geluiden vaak een belangrijke rol. Het spreekwoord is al heel oud, het komt al in het Latijn voor. In het Middelnederlands (12de tot 16de eeuw) luidt het: ‘Elc Voghel singht soo hem den bec ghewassen is.’ Taalvirtuoos Guido Gezelle bedacht deze versie: ‘Ieder vogelke zingt zijn eigen vooizeke.’

Gedicht Uit Achterafgedicht, De Morgen 7 maart 2013 Heer Ever Ah, de oude rechten, de oude geboden! Hugo Claus teruggekeerd uit lang vervlogen tijden – grommend en wroetend en met opgerichte pennen trek ik ’s nachts door uw brabantse beemden en zwarte valleien hoezo kom ik ongelegen op uw genetisch gemanipuleerde velden en wegen, ik ben uw hertog tussen maas en rijn, mijn oude speelterrein van poelen en vennen hier heerst de borstelige vorst van uw gekapte bossen hoor ik het geschal van honden (die onder ons zo fier zijn opgestaan) dan zal u mij niet vinden, noch verwonden hoe durft gij te beweren ”ze rollen in de modder en lachen om ons” en op mijn domein de grote jan uit te hangen … spreek met twee woorden: “heer everzwijn!” ja, krijgt het aan uw nieren gij bastaardzonen, trekt naar parijs het moge niet baten, straks staan hier het hert, de otter of nog beter, – hypocriete lezer, – mijn gelijke, – mon frère!, de bever Michaël Vandebril

22 - grote nete -

Activiteiten mei – juli 2013

AFDELING HEIST-OP-DEN-BERG MEI Zo 5 Vroegochtendwandeling in de Netevallei te Heist 7:00 Lodijkbrug, Herentalsesteenweg te Hallaar Info: Stefan Janssens 015-24 28 02 Za 25 Beheerswerken in Netevallei Heist-op-den-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Jo Van Dessel 0495 53 13 23 Zo 26 Daguitstap naar natuurgebied Hageven-De Plateaux, Neerpelt 8:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Picknick meebrengen Vervoer kostendelend Info: Stefan Janssens 015 24 28 02 JUNI Zo 2 Kruidenwandeling 14:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81 te Hallaar Info: Myriam Verstrepen 015 22 01 69 Za 15 Beheerswerken in Netevallei Heist-op-den-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Jo Van Dessel 0495 53 13 23 Zo 23 Natuurhappening: Pinzieleke herleeft Netevallei 25 jaar natuurgebied Vertrekplaats: Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81, 2220 Hallaar (Heist-op-den-Berg) Vertrekuur: vanaf 13:00 tot 16:00 Afstand wandeling: 4 kilometer Prijs: 2,50 euro niet-leden 2 euro leden Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Natuurhappening ‘Pinzieleke herleeft’ in 2008 (foto Danny Van tricht) JULI Zo 21 Wandelen en fietsen in onze vallei: Op ontdekkingstocht door onze streek 13:30: lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81 te Hallaar Info: Paul Anthonis 015 24 89 88 AUGUSTUS Zo 4 Vlinderwandeling in Netevallei 14:00: Natuurpuntlokaal, te Hallaar Info: Wilfried Wouters 015 23 38 86 Zo 18 Wandeling door Bruggeneindse Goren 14:00 Kaasstrooimolen, Bruggeneinde Info: Jo Van Dessel 0495 53 13 23 Za 24 Beheerswerken in Netevallei Heist-op-den-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Jo Van Dessel 0495 53 13 23

- grote nete - 23

Activiteiten mei - juli 2013

AFDELING GROTE NETE MEI Zondag 5 mei 2013 Werkdag in de Langdonken van 9:00 tot 12:00

9:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Zaterdag 4 mei 2013 Avondwandeling in de Ossenbroeken: op zoek naar nachtegaal en houtsnip

19:00 Parking Dagcentrum Vogelzang, Vogelzangstraat Vorst. Informatie: Herman Berghmans 014 84 16 04 of Ludo Verwimp 0472 42 61 29

Woensdag 15 mei 2013 Cursus: Libellen, eerste theoriesessie

Lesgever: Wim Veraghtert (Natuurpunt Educatie) 19:30 vergaderzaal in sportcentrum, Kwade Plas, 1 Veerle-Laakdal Inschrijven bij: Manu Vlaeyens 0473 94 16 08 manu.vlaeyens@natuurpunt.be

Zondag 19 mei 2013 Wandeling in de Langdonken: ‘ze zijn weer terug uit het zuiden’

14:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Woensdag 22 mei 2013 Cursus: Libellen, tweede theoriesessie

Lesgever: Wim Veraghtert (Natuurpunt Educatie) 19:30 vergaderzaal in sportcentrum, Kwade Plas, 1 Veerle-Laakdal Info: bij: Manu Vlaeyens 0473 94 16 08 manu.vlaeyens@natuurpunt.be

Zaterdag 25 mei 2013 Cursus: Libellen, eerste praktijksessie

Lesgever: Wim Veraghtert (Natuurpunt Educatie) 14:00 Parking aan de Roostvijvers, Rooststraat, Veerle Info: bij: Manu Vlaeyens 0473 94 16 08 manu.vlaeyens@natuurpunt.be

Zondag 26 mei 2013 Wandeling in Averbode Bos & Heide: aandacht voor de vennen

14:00 Parking kerk Sint-Jozef-Werkman, Zandstraat, Veerle-Heide. Informatie: Ronny Daems en Ann Cuypers 014 84 25 80

JUNI Zaterdag 1 juni 2013 Werkdag in Goor-Asbroek 9:00

Informatie: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29

Zondag 2 juni 2013 Werkdag in in de Langdonken van 9:00 tot 12:00

9:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Zaterdag 8 juni 2013 Nachtzwaluwtocht Veerle-Heide

20:00 Parking kerk Sint-Jozef-Werkman, Zandstraat, Veerle-Heide. Informatie: Herman Berghmans 014 84 16 04

Zondag 9 juni 2013 Dagtocht Ulestraten-waterval in Zuid-Limburg (Nl)

Vertrek: 09:00 op de parking van Per Total (voor-malige Vinea), Veerledorp 16, Veerle De uitstap gebeurt kostendelend met eigen wagens. Picknick en stevig schoeisel meebrengen. Informatie: Jan van Walsum: 0494 82 64 14

Zaterdag 15 juni 2013 Werkdag Varendonk: exotenbeheer, Reuzenbalsemien

9:00 vooraan in Dennenstraat te Veerle-Laakdal Informatie: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Herman Berghmans 014 84 16 04

Zaterdag 22 juni 2013 Cursus: Libellen, tweede praktijksessie in de Langdonken

Lesgever: Wim Veraghtert (Natuurpunt Educatie) 14:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Info: bij: Manu Vlaeyens 0473 94 16 08 manu.vlaeyens@natuurpunt.be

Zondag 23 juni 2013 Zomerwandeling in het Schaapwees

14:00 Netebrug weg Herselt naar Zoerle-Parwijs Informatie: Walter Michiels 014 26 43 37 en Tuur Vleugels 0472 44 37 30

JULI Zondag 7 juli 2013 Werkdag in de Langdonken van 9:00 tot 12:00

9:00 aan de schuur Donkstraat 52 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Zondag 28 juli 2013 Wandeling in De Roost: vlinders en libellen

14:00 Parking aan de Roostvijvers, Veerle Informatie: Vic Van Dyck of Kristina Thys 014 84 02 10

24 - grote nete -

Info Lid worden van Natuurpunt

Het lidmaatschap bedraagt 24 euro per jaar en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekening-nummer BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Michiel Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van lidnummer of ‘nieuw lid’. Als welkomstgeschenk ontvangt u een exclusieve gids met wandelingen in dertig van onze mooiste natuurgebieden en een cd met vogelgeluiden. U ontvangt gratis vier nummers van Natuur.blad, ons verenigingstijdschrift boordevol informatie over de natuur. U krijgt tevens viermaal per jaar het afdelingstijdschrift Grote Nete.

Donateurs Voor giften vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest. Giften mogen worden gestort op rekening BE56 2930 2120 7588. Indien u het projectnummer vermeldt, gaat de gift naar het bedoelde reservaat. Zie de website.

Natuurpunt

Coxiestraat 11, 2800 Mechelen - 015 29 72 20 e-mail: info@natuurpunt.be

Natuurpunt Grote Nete Natuurpunt Heist-op-den-Berg Rekeningnummer: BE08 4176 0764 1113 Rekeningnummer: BE32 9794 2781 8202 E-mail: grotenete@hotmail.com E-mail: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Bezoek website Grote Nete: Bezoek website Heist-op-den-Berg

www.natuurpunt.be/grotenete www.natuurpuntheistopdenberg.be

Contactadressen Natuurpunt afdeling Grote Nete en Heist-op-den-Berg Heist-op-den-Berg Wilfried Wouters, Isschotweg 175 A, 2222 Itegem - 015 23 38 86

e-mail: wouters.wilfried@skynet.be Herselt Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt - 013 77 22 78

e-mail: staf.aerts@pandora.be Hulshout Manu Vlaeyens, Netestraat 33, 2235 Westmeerbeek - 016 69 72 74 � 0473 94 16 08

e-mail: manu_vlaeyens@hotmail.com

Laakdal Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Veerle - 014 84 16 04

e-mail: h.berghmans@skynet.be Westerlo Walter Michiels, De Hand 1, 2260 Westerlo - 014 266 43 37

e-mail: walter.michiels6@pandora.be Eindredactie Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88

e-mail: paul.anthonis@scarlet.be

AMBACHTELIJKE HOEVEZUIVEL MET AANDACHT VOOR HET AGRO-ECOLOGISCH EVENWICHT

- wij streven naar een duurzame landbouw en een gezond milieu daartoe nemen wij afstand van kunstmest en sproeistoffen zo ontstaat een gezonde bodem - wij willen geen genetisch gemanipuleerd voeder voor onze koeien ook geen soja, dus geen overbodige overzeese nutriënten geen monocultuur maïs - wel mooi bloemende witte en rode klaverweiden afgewisseld met granen ook beheersgras uit natuurgebied samen levert dit een rijk gevarieerd landschap op - maar ook de melk wordt rijker aan omega 3- en omega 6-vetzuren dit is heel goed merkbaar aan de zachtheid van onze hoeveboter en de verfijnde smaak in heel het assortiment van onze producten - wij werken tevens met probiotische culturen zoals Bifidobacteriën deze brengen de darmflora buitengewoon snel in orde ideaal na een antibioticakuur ze werken weerstandsopbouwend

Heb je vragen over ons duurzaam systeem of voorstellen, wij willen u heel graag aanhoren. Op deze manier is hier een melkautomaat aangekocht om verloren verpakkingen te reduceren.

Samen kunnen wij er het beste van maken. Tel:014 54 10 97 Mail: de.ploeg1@pandora.be