LEERLINGEN VAN DE MONTESSORISCHOOL WAGENINGEN ... · Arboretumlaan, uit de vroege en de late 20ste...

1

Fragment

HET DEPOT Beeldengalerij Het Depot beschikt over verschillende locaties: de 19de eeuwse Villa Hinkeloord

aan de Generaal Foulkesweg, waar Het Depot in 2004 van start ging, en de gebouwen aan de Arboretumlaan, uit de vroege en de late 20ste eeuw. Alle gebouwen grenzen aan Arboretum De Dreijen,

de bomentuin van Het Depot.

FRAGMENTFragment verschijnt in september en in maart en biedt voorbeschouwingen en nieuws

over de tentoon stellingen en de andere activiteiten van Het Depot.

STICHTING HET DEPOTOndersteunt beeldhouwers van torsen en frag menten, waarbij de ontplooiingskans

van de kunstenaar centraal staat.

Beeldengalerij Het Depot

LEERLINGEN VAN DE MONTESSORISCHOOL WAGENINGEN

2

Fragment

3

Fragment

Welkom bij Het Depot, de bijzondere beeldengalerij in Wageningen.Welkom ook bij Fragment, het tijdschrift van Het Depot.

WELKOM bij Het Depot

In Het Depot gaat het ons om beeldhouwers. We zijn geen verzamelaars van sculpturen. We willen beeldhouwers een plaats, een podium bieden waar hun kunst tot zijn recht komt en waar het publiek kan genieten van hun werk.

Beeldhouwers hebben het niet gemakkelijk, zeker niet na de laatste economische terugval in 2008. Daarna kwam daar nog eens de bezuiniging op de kunstensector door het kabinet Rutte III bovenop. Het is er voor deze groep kunstenaars dus niet gemakkelijker op geworden.

Van onze beeldhouwers is er een aantal dat zich ook met andere kunstdisciplines bezig houdt. We hebben uit de beeldhouwers waarvan wij werk in onze collectie hebben, een keuze gemaakt om te laten zien dat zij veelzijdiger zijn dan wat wij in Het Depot tentoonstellen. Onze collectie bestaat uit torsen en fragmenten van het menselijk lichaam, maar er is natuurlijk meer. De nieuwe tentoonstelling “De beeldhouwer ten voeten uit” toont u de verschillende talenten van die kunstenaars.Het was best moeilijk een keuze te maken, want kunstenaars zijn in veel gevallen veelzijdige creaturen. Van de tien kunste-naars die wij gekozen hebben zullen we naast hun beelden ook ander werk laten zien. Sommigen zijn naast beeldhouwer ook schilder, schrijver, componist, of fotograaf, tekenaar, etser of architect.

We laten in deze nieuwe tentoonstelling “De beeldhouwer ten voeten uit” veel nieuw werk zien en tonen daarmee aan dat er achter onze beelden, maar meer nog achter onze beeldhouwers een wereld van verscheidenheid schuil gaat.

In deze Fragment en ook die daarop volgen, besteden we ook aandacht aan de beeldhouwer Eja Siepman van den Berg. Van haar werk hebben wij een uitgebreide collectie die permanent tentoongesteld wordt in haar “museum” Villa Hinkeloord. U leest er in dit nummer meer over. We hebben het over haar jeugd, haar jeugdwerken in de periode voordat zij naar de Koninklijke Academie ging.

Loek DijkmanVoorzitter Beeldengalerij Het Depot

WELKOM BIJ DE NIEUWE TENTOONSTELLING DE BEELDHOUWER TEN VOETEN UIT

Pépé Grégoire, Acrobatiek, 1995, brons, 220 cm

4

Fragment

5

Fragment

6 AGENDA FEBRUARI T/M SEPTEMBER 2018 Wat vindt er wanneer plaats in Het Depot? 8 DE BEELDHOUWER TEN VOETEN UIT De nieuwe thematentoonstellng

16 DE BEELDHOUWER TEN VOETEN UIT Het handschrift van de kunstenaar

32 RONDLEIDING OPMAAT VOOR MENSEN MET DEMENTIE ‘DE BEELDEN VERTELLEN VOOR IEDEREEN EEN EIGEN VERHAAL’ Bijzondere bezoekers van Het Depot

38 PARELS VAN HET ARBORETUM De Honingboom

40 MONIQUE SLEEGERS Schaduwbeelden

44 SOLOTENTOONSTELLING IMMANUEL KLEIN “Dan zie ik iets wat ik wil laten zien.”

54 OVER KUNST EN KOKEN Recept Restaurant Linnaeus

56 EJA SIEPMAN VAN DEN BERG IN HET DEPOT De tentoonstelling van Eja Siepman van den Berg

in tijdsperioden: haar jeugd 1943-1962

70 REMBRANDT TEN VOETEN UIT Leonore van Sloten over het ‘handschrift’

van Rembrandt

72 SCHUBERT: STRIJKKWINTET IN C-MAJEUR Sonsbeekkwintet: Winnie Hanel en Arthur Ornée,

viool, Bart Peters altviool, Mariette Freijzer en René Berman, cello

74 JAN PATER Aurora in het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis

76 EEN ANDERE KIJK OP HET DEPOT Gezien door bezoekers

78 NIEUWS UIT DE WINKEL van Beeldengalerij Het Depot

LezersserviceInformatie voor bezoekers

80 HET DEPOT Doelstelling en werkwijze, contact- en adresgegevens Stichting Utopa Vernieuwde site Colofon

INHOUD

18

8

56

44

32

74

38

6

Fragment

7

Fragment

70 40 76 44

DE BEELDHOUWER TEN VOETEN UITZondag 1 april tot en met zondag 23 september 2018De opening (14.30 uur) zal worden verricht door Loek Dijkman, voorzitter Stichting Het Depot.

Thematentoonstelling Het Depot Tien beeldhouwers die in het Depot vertegenwoordigd zijn laten een heel andere kant van hun werk zien.

MONIQUE SLEEGERSZondag 4 februari tot en met zondag 27 mei 2018De opening (14.30 uur) zal worden verricht door Johan Luijmes, artistiek leider van Het Depot.

Solotentoonstelling Villa Hinkeloord benedenzaal

Monique Sleegers is actief als beeldend kunstenaar, docent en kunsthistorica. Fragmenten van het menselijk lichaam vormen steeds het uitgangspunt en haar werk kenmerkt zich door de com-binatie van ruimtelijke lichaamsvormen en tweedimensionale tekeningen.

IMMANUEL KLEINZondag 3 juni 2018 tot en met zondag 27 januari 2019De opening (14.30 uur) zal worden verricht door Johan Luijmes, artistiek leider van Het Depot.

Solotentoonstelling Villa Hinkeloord benedenzaal

De vormtaal die Immanuel Klein in zijn werk gebruikt is voor een belangrijk deel gebaseerd op sculpturale feno-menen die zich in de natuur voordoen of hebben voorgedaan.

VRUCHTBAARHEID Zondag 1 oktober 2017 tot en met zondag 28 maart 2018

Thematentoonstelling Het Depot

Op de tentoonstelling komt u veel nieuw beeldhouwwerk tegen dat een aanknopingspunt heeft met het thema Vruchtbaarheid, zowel de vruchtbaarheid van de aarde als wel de vruchtbaarheid van mensen.

EJA SIEPMAN VAN DEN BERG

Permanente tentoonstelling Villa Hinkeloord

Sinds enkele jaren is het prachtige gebouw van Villa Hinkeloord het onderkomen van een permanente tentoonstelling, geheel gewijd aan het werk van Eja Siepman van den Berg. Het werk van Siepman van den Berg is van alle tijden. De herkenbare beeldtaal en strakke lijnen vormen samen met de 19de eeuwse villa een mooi contrast.

In de winkel van Het Depot zijn diverse

door Het Depot uitgegeven publicaties over

het werk van Eja Siepman van den Berg

verkrijgbaar.

5672

HET DEPOT: TENTOONSTELLINGEN, EVENEMENTEN EN ANDERE ACTIVITEITEN

AGENDA

16 32

TENTOONSTELLING ARBORETA DE DREIJEN & HINKELOORD

Permanente tentoonstelling Het Depot

Vanaf de opening van Het Depot in de nieuwe gebouwen is er een vaste tentoonstelling over de arboreta De Dreijen en Hinkeloord te zien. Stichting Utopa, die al deze activiteiten mogelijk maakt, heeft een grote affiniteit met mensen. Het leidende thema van de tentoonstelling over de arboreta is dan ook de relatie tussen bomen, planten en mensen. Een bijzonder aspect van de tentoonstelling is een speciaal ge-maakte documentaire over de arboreta.

LEZINGEN EN CONCERTEN

Vrijdag 1 juni 2018 14.00 uur Rembrandt ten voeten uit Lezing door Leonore van Sloten

In het kader van de tentoonstelling “De beeldhouwer ten voeten uit” uit spreekt Van Sloten over het ‘hand-schrift’ van Rembrandt.

Leonore van Sloten is conservator van Museum het Rembrandthuis in Amsterdam.

Meer informatie over Leonore van Sloten

en het bijwonen van de lezing vindt u op

pagina 70.

Vrijdag 7 september 2018 20.15 uur Schubert: Strijkkwintet in C- majeur Concert door het Sonsbeekkwintet Winnie Hanel en Arthur Ornée, viool, Bart Peters, altviool Mariette Freijzer en René Berman, cello

Componist Franz Schubert werd zozeer geleefd door de muziek in hem dat hij zich bij die ene kunstvorm heeft gehouden. Maar nog steeds is niemand het met elkaar eens in welke werken Schubert zijn grootste hoogten bereikte: In zijn liederen, zijn pianosonates, zijn symfonieën, zijn kamermuziek of zijn Missen.

Meer informatie over het Sonsbeekkwintet

en het bijwonen van het concert vindt u op

pagina 72.

Voor de concerten en lezingen dient u zich

aan te melden via onze site.

8

Fragment

9

Fragment

In deze tentoonstelling gaat de aandacht uit naar de ‘gehele’ beeldhouwer, naar de verschillende facetten en uitingen van de persoonlijkheid van de beeldhouwer zelf. We kennen in het Nederlands bijvoorbeeld de uitdrukking “Dat is hem nu ten voeten uit!”, wat wil zeggen “Dat is hem nu precies!”. Of te wel, wat over diegene gezegd of geschreven wordt, of wat de per-soon zelf zegt of doet of hoe hij zich uit: dat is hem helemaal. In Van Dale vinden we tevens de uitdrukking met dezelfde betekenis ‘geheel en al’, namelijk: ‘Van het hoofd tot de voeten’.

In de kunstgeschiedenis, met name in de schilderkunst, bete-kent een ‘portret ten voeten uit” dat een persoon geheel staat afgebeeld. In de tijd van de Renaissance worden dergelijke

portretten voor het eerst geschilderd. In deze periode ontstond er namelijk een nieuwe houding tegenover de kunstenaar en de manier waarop figuren werden geschilderd of gebeeldhouwd. De eerste helft van de 15de eeuw is de belangrijkste periode van de vroege Renaissance. De kunst van de vroege Renaissance zocht, in tegenstelling tot die van de late Gotiek, een houding tegenover het menselijk lichaam, die verwant was aan die van de Klassieke Oudheid. De grootste beeldhouwer in die tijd was Donatello (1386-1466). Zijn beeld “De heilige Marcus” (1411-1413) vindt evenwicht in zichzelf. Dit is sinds de antieke Oudheid het eerste beeld dat op zichzelf kan staan: het klassie-ke contrapposto is in dit beeld weer geheel tot leven gekomen.

De titel van de nieuwe thematentoonstelling “De beeldhouwer ten voeten uit” komt in eerste instantie uitermate grappig op mij over, wanneer je het bekijkt vanuit de beelden van Het Depot: de meeste

beelden hebben namelijk helemaal geen voeten! Maar het gaat in deze tentoonstelling dan ook niet in eerste instantie om de beelden, maar om de beeldhouwer.

“Ten voeten uit” is een begrip dat op twee manieren kan worden opgevat, namelijk letterlijk en figuurlijk. Letterlijk betekent het dat ‘de volledige gestalte is uitgebeeld’ en figuurlijk dat het gaat om ‘een getrouwe persoonsbeschrijving’. Gekoppeld aan ‘de beeldhouwer’ vatten we ‘ten voeten uit’ dan ook eerder figuurlijk op: welke persoon schuilt er in of achter de beeldhouwer van de beelden die in

de collectie van Het Depot zijn opgenomen?

De beeldhouwer ten voeten uit

Opening op zondag 1 april om 14.30 uur door Loek Dijkman

DE NIEUWE THEMATENTOONSTELLING IN HET DEPOT

DE HEILIGE MARCUS, DONATELLO

THEMATENTOONSTELLING DE BEELDHOUWER TEN VOETEN UIT

Sylvia de Munck

10

Fragment

11

Fragment

In de beeldhouwkunst treedt het idee van het goddelijke genie het duidelijkst aan het licht in de werken van Michelangelo (1475-1564). In tegenstelling tot Leonardo da Vinci, voor wie de schilderkunst de verhevenste van alle was, was Michelangelo voor alles beeldhouwer en wel speciaal in marmer. Hij was ervan overtuigd dat de kunst haar verhevenste uitdrukkings-vorm vindt in de gestalte van de mens. De unieke kenmerken van Michelangelo zijn alle aanwezig in zijn “David” (1501-1504), volgens kunsthistorici het eerste monumentale beeld van de hoge Renaissance (hoogte 548 cm!). Ook hier is de contrapposto houding duidelijk aanwezig. De bovenmense-lijke schoonheid en kracht, de sublieme musculatuur werden kenmerkend voor de stijl van Michelangelo en voor die van de Renaissancekunst in het algemeen.(Overigens kunt u in Villa Hinkeloord een ander kenmerkend werk van Michelangelo bekijken, “De stervende slaaf” (1513-1516), uitgevoerd in gips. Het oorspronkelijke marmeren beeld (hoogte 226 cm) staat in het Louvre.)

In het jaar 1526 schilderde de Italiaanse renaissance-schilder Moretto da Brescia (rond 1498-1554) het schilderij “Ritratto virile a figura intera”, het “Portret van een man ten voeten uit”.

(Het ‘contrapposto’ is een term die de houding van een geschilderde of gebeeldhouwde figuur beschrijft: het rechter-been draagt het volle gewicht, het linkerbeen is ontspannen. Schouders en armen brengen het beeld in evenwicht.) Het werk betekent dan ook het begin van een nieuwe periode in de beeldhouwkunst. Daarnaast hoeven beelden volgens de nieuwe opvattingen van de vroege Renaissance geen deel meer uit te maken van een groter geheel, maar werden ze uitsluitend ont-worpen om de roem van de gebeeldhouwde persoon te vereeu-wigen. Lichamelijke en psychologische zelfverzekerdheid zijn karakteristiek voor het mensbeeld van de vroege Renaissance.

In de periode hierna, de hoge Renaissance, ontstaat er een nieuwe houding tegenover de kunstenaar: hij wordt gezien als een soeverein genie en niet meer als de bekwame vakman. Deze opvatting is nooit sterker geweest dan gedurende de eerste helft van de 16de eeuw. Vóór 1500 was “scheppen’ het voorrecht van God geweest; nu sprak men van ‘goddelijke’, ‘onsterfelijke’ kunstenaars. In de schilderkunst wordt Leonardo da Vinci (1452-1519) de eerste meester van de hoge Renaissance genoemd. Hij denkt niet meer in silhouetten, maar in driedi-mensionale lichamen, en gebruikt daarbij het verschil tussen licht en donker (chiaroscuro) om de driedimensionale vormen te accentueren. Zijn werk “Het laatste avondmaal” (1495-1498) is volgens kunsthistorici het eerste klassieke werk dat de idealen van de hoge Renaissance belichaamt.

STANDBEELD VAN DONATELLO BUITEN BIJ HET UFFIZI

DAVID VAN MICHELANGELO BUONARROTI

MORETTO DA BRESCIA “RITRATTO VIRILE A FIGURA INTERA”, HET “PORTRET VAN EEN MAN TEN VOETEN UIT”

12

Fragment

13

Fragment

Mann. Een leraar Engels raakt in de nachtclub “Der blaue Engel” volledig in de ban van de verleidelijke Lola-Lola, maar vanwege zijn verlangen en zijn rigide opvoeding verlaagt hij zichzelf tot persoonlijke vernedering. Lola’s grenzeloze seksua-liteit was destijds een openbaring en maakte Marlene Dietrich tot een grote ster in Hollywood.

Terugkomend bij de letterlijke betekenis van “ten voeten uit”, namelijk de uitbeelding van ‘de volledige gestalte”, moet ik denken aan hoe de kinderen op de basisschool hier in Neder-land de uiterlijke kenmerken van hun lichaam leren benoemen. En, van boven naar beneden, ook leren aan te wijzen en aan te raken door middel van het kinderliedje “Hoofd, schouders, knie en teen”. Bij het liedje hoort een dansje, waarbij de kinderen met hun handen de gezongen lichaamsdelen aanraken en een rondje draaien bij ‘puntje van de neus’. Bij elk couplet wordt een woord vervangen door ‘mmm’, tot alleen ‘mmm’ over blijft. En, denkend aan het begrip ‘evenwicht’: zie dan als peuter of kleuter maar eens je evenwicht te bewaren!

Zo zijn we weer bij de eerste gedachte die me te binnen schoot: waar zijn die voeten in Het Depot? Natuurlijk meteen bij binnenkomst in de hal: in het 12 meter lange beeld “Anatomico che cammina” van Novello Finotti, met de talloze voeten. En aangezien de (meeste) beelden in onze collectie gewoon aangeraakt mogen worden, denk ik dat kinderen - maar natuurlijk ook volwassenen - een mooie zoektocht kunnen houden in Het Depot om uit te vinden waar nog meer voeten en die andere lichaamsdelen nu wel of niet te vinden zijn. En laten ze dan bij een favoriet beeld een leuk dansje maken: daar worden we allemaal vrolijk van!

uit’ geschilderde pedantportretten en ook de enige die hij ooit gemaakt heeft. Hij schilderde wel eerder levensgrote portretten ‘ten voeten uit’, maar op kleiner formaat. Bijzonder aan deze portretten is dat het portretten van burgers zijn. Tot dan toe (1634) waren levensgrote staande portretten alleen aan vorsten en adel, of aan mythische en bijbelse figuren voorbehouden. De beide schilderijen zijn in 2016 gezamenlijk door Nederland en Frankrijk aangekocht en zijn afwisselend in beide landen, in het Louvre en het Rijksmuseum, te bekijken.

Het Nederlands is uniek met deze uitdrukking “ten voeten uit”, want in andere Europese talen dan het Nederlands bestaan hiervan geen letterlijke vertalingen. In het Engels wordt “Dat is hem ten voeten uit” o.a. omschreven met “That’s him, all right”, of “in all his detail”, of “This is so typical …” (met de naam van de persoon). Ook het Frans vertaalt niet letterlijk: “C’est (naam)… C’était tout lui”, of “C’est bien de toi.”.

Ook in het Duits wordt het begrip omschreven met bijvoorbeeld het woord “vollständig”. Nog het dichtstbij onze taal komt het Duits met de woorden “Von Kopf bis Fuß” (van hoofd tot voet), die in de zwart-wit speelfilm “Der blaue Engel” uit 1930 een prachtige vertolking vinden in het lied “Ich bin von Kopf bis Fuß auf Liebe eingestellt”, gezongen door hoofdrolspeelster Marlene Dietrich. De film is gebaseerd op de roman “Professor Unrath oder Das Ende eines Tyrannen” (1905) van Heinrich

De werken van Moretto kenmerken zich door een voor die tijd opvallende individualiteit in de expressie van de figuren, met veel contrasten tussen licht en donker. De melancholische blik van de in gedachten verzonken man op het schilderij is nauwe-lijks in vroegere profane werken te vinden. De ongedwongen, losse houding van de man is kenmerkend voor de renaissance-stijl uit die periode. Het schilderij hangt tegenwoordig in de National Gallery in Londen.

Het portret van Moretto wordt beschouwd als het eerste echte portret in de Westerse kunstgeschiedenis waarop een figuur levensgroot en ‘ten voeten uit’ wordt weergegeven. Tot ver in de negentiende eeuw beschouwden Westerse kunsthistorici de eveneens Italiaanse schilder Titiaan (rond 1487-1576) als eerste kunstenaar die profane portretten ‘ten voeten uit’ schilderde. Titiaan, eigenlijk Tiziano Vecelli of Vecellio, was een van de be-langrijkste kunstschilders van de hoge Renaissance. De eerste portretten in een dergelijke stijl dateren bij Titiaan echter uit de vroege jaren 1530. De zeer duidelijke datering in het schilde-rij van Moretto (onderaan rechts in de marmeren trede) laat er geen twijfel over bestaan dat Moretto hem voor is geweest.

Een eeuw later en dichter bij huis schilderde Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606-1669) de levensgrote huwelijks-portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit (1634). Het waren Rembrandts eerste levensgroot, staand en “ten voeten

Ich bin von Kopf bis Fuß auf Liebe eingestellt

Ein rätselhafter Schimmer, Ein „je ne sais-pas-quoi“ Liegt in den Augen immer Bei einer schönen Frau. Doch wenn sich meine Augen Bei einem vis-à-vis Ganz tief in seine saugen Was sprechen dann sie?:

Ich bin von Kopf bis Fuß Auf Liebe eingestellt, Denn das ist meine Welt. Und sonst gar nichts. Das ist, was soll ich machen, Meine Natur, Ich kann halt lieben nur Und sonst gar nichts.

Männer umschwirr’n mich, Wie Motten um das Licht. Und wenn sie verbrennen, Ja dafür kann ich nichts. Ich bin von Kopf bis Fuß Auf Liebe eingestellt, Ich kann halt lieben nur Und sonst gar nichts.

Was bebt in meinen Händen, In ihrem heißen Druck? Sie möchten sich verschwenden Sie haben nie genug. Ihr werdet mir verzeihen, Ihr müßt‘ es halt versteh’n, Es lockt mich stets von neuem. Ich find‘ es so schön!

Ich bin von Kopf bis Fuß Auf Liebe eingestellt, Denn das ist meine Welt, Und sonst gar nichts. Das ist, was soll ich machen, Meine Natur, Ich kann halt lieben nur Und sonst gar nichts.

Männer umschwirr’n mich, Wie Motten um das Licht. Und wenn sie verbrennen, Ja dafür kann ich nichts. Ich bin von Kopf bis Fuß Auf Liebe eingestellt, Ich kann halt lieben nur Und sonst gar nichts.

REMBRANDT HARMENSZOON VAN RIJN, MARTEN SOOLMANS

REMBRANDT HARMENSZOON VAN RIJN, OOPJEN COPPIT

AFFICHE VICTOR MCLAGLEN & MARLENE DIETRICH

MARLENE DIETRICH


14

Fragment

15

Fragment

Hoofd, schouders, knie en teen, knie en teenHoofd, schouders, knie en teen, knie en teenOren, ogen, puntje van je neusHoofd, schouders, knie en teen, knie en teen

Mmm, schouders, knie en teen, knie en teenMmm, schouders, knie en teen, knie en teenMmm, ogen, puntje van je neusMmm, schouders, knie en teen, knie en teen

Mmm, mmm, knie en teen, knie en teenMmm, mmm, knie en teen, knie en teenMmm, mmm, puntje van je neusMmm, mmm, knie en teen, knie en teen

Mmm, mmm, mmm en teen, mmm en teenMmm, mmm, mmm en teen, mmm en teenMmm, mmm, puntje van je neusMmm, mmm, mmm en teen, mmm en teen

Mmm, mmm, mmm en mmm, mmm en mmmMmm, mmm, mmm en mmm, mmm en mmmMmm, mmm, puntje van je neusMmm, mmm, mmm en mmm, mmm en mmm

Mmm, mmm, mmm en mmm, mmm en mmmMmm, mmm, mmm en mmm, mmm en mmmMmm, mmm, puntje van je mmmMmm, mmm, mmm en mmm, mmm en mmm

Hoofd, schouders, knie en teen, knie en teenHoofd, schouders, knie en teen, knie en teenOren, ogen, puntje van je neusHoofd, schouders, knie en teen, knie en teen

Novello Finotti, Anatomico che cammina, 1969, brons, 1200 cm


16

Fragment

17

Fragment

Het handschrift van de kunstenaar

VOOR DE TENTOONSTELLING DE BEELDHOUWER TEN VOETEN UIT VROEGEN WE TIEN BEELDHOUWERS DIE IN HET DEPOT VERTEGEN- WOORDIGD ZIJN EEN HEEL ANDERE KANT VAN HUN WERK TE LATEN ZIEN. DE TENTOONSTELLING BEVAT BEELDEN UIT HET DEPOT DIE GECOMBINEERD WORDEN MET VEELAL TWEEDIMENSIONALE WERKEN VAN DE TIEN BEELDHOUWERS. IN DE TENTOONSTELLING "DE BEELD-HOUWER TEN VOETEN UIT" ZIJN WERKEN TE ZIEN VAN EVELINE VAN DUYL, THEO GERMANN, PÉPÉ GRÉGOIRE, ANDREAS HETFELD, TEJA VAN HOFTEN, PETER KEIZER, EMILE VAN DER KRUK, GERRIT OFFRINGA, LOTTE THUENKER EN ANDRÉ VRANKEN. KERAMISTEN SCHILDEREN, BRONSGIETERS TEKENEN, TEKENAARS ONTWERPEN, FOTOGRAFEN SCHILDEREN EN BEELDHOUWERS…

Johan Luijmes

Andreas Hetfeld, Innerlijke groei, 2004, collage op papier, 40 x 100 cm

ANDREAS HETFELD’S TWEE DIMENSIONALE WERKEN

ZIJN GEEN TEKENINGEN OF COLLAGES MAAR BEELDEN

WAAR JE OMHEEN KAN LOPEN EN DIE JE AAN KAN RAKEN.

DE BEELDHOUWER TEN VOETEN UIT

18

Fragment

19

Fragment

‘DE SCHOONHEID VAN DE ONONTKOOMBARE HAPERING'

Eveline van Duyl, Fluido, 2012, foto, variabel Eveline van Duyl, Seductora, 2015, foto, variabel


20

Fragment

21

Fragment

Traditioneel worden beeldhouwers gezien als kunstenaars die ruimtelijk werk maken. Die strikte verdeling in genres, disciplines en dimensies is in de afgelopen decennia allang verdwenen. We hebben in Het Depot vanwege het feit dat we torsen of fragmenten van het menselijk lichaam presenteren een collectie die vooral op onderwerp is samengesteld. En hoewel we ons uitdrukkelijk geen museum noemen putten we bij het samenstellen van tentoonstellingen voornamelijk uit het depot van het Depot.

In onze collectie is juist ook vanwege het feit dat we ons wat betreft het onderwerp beperken, het handschrift van de ten-toongestelde kunstenaar onderscheidend. Het is inspirerend om twee torsen van marmer of twee torsen van hout van ver-schillende kunstenaars te vergelijken. Hoe verschillend wordt de kijk op het menselijk lichaam verbeeld. Of hoe krijgen we door de manier waarop een kunstenaar het menselijk lichaam verbeeldt een idee over zijn artistieke drijfveren of zelfs over zijn wereldbeeld?

Er zijn bij de beeldhouwers die in Het Depot zijn vertegen-woordigd kunstenaars die zich voornamelijk toeleggen op het verbeelden van het menselijk lichaam. Het verbeelden van (delen van) het menselijk lichaam kan echter ook een klein deel van een veel groter oeuvre zijn.

Kunstenaars hebben allerlei redenen om zich juist wel of niet te beperken tot een bepaald genre. In de hele kunstgeschiedenis kennen we overigens kunstenaars die niet

alleen de grenzen binnen hun eigen discipline overschrijden maar ook zich met heel andere kunstvormen bezighouden. Om eens een ‘grote drie’ uit de afgelopen decennia te noemen: de schrijvers, dichters en beeldend kunstenaars Jan Wolkers, Hugo Claus en Lucebert uitten zich wisselend in schitterende beelden en prachtige taal.

Binnen de kunsten woedt daarbij al eeuwen de discussie welke van die kunsten nou de belangrijkste was. Al in de oudheid betwisten schilders en beeldhouwers elkaar het primaat van de kunsten. De bekendste homo universalis Leonardo da Vinci schreef zijn Trattato della Pittura (verhandeling over de schilderkunst). In het eerste deel de Paragone (vergelijking) staan teksten waarin muziek, dichtkunst, schilderkunst en beeldhouwkunst met elkaar vergeleken worden. De schilder-kunst wint glansrijk. De schilderkunst is 'de kleindochter van de natuur en aan God verwant'. Dichtkunst komt er niet bijzonder goed af: ‘als je de schilderkunst stomme dichtkunst zult noemen, zal de schilder op zijn beurt kunnen zeggen dat de dichtkunst blinde schilderkunst is.’ (Leonardo da Vinci in de vertaling van Wilfred Oranje).

Michelangelo Buonarroti , die andere grootheid uit de Re-naissance, verkoos sculptuur boven de schilderkunst omdat een beeldhouwwerk vanuit verschillende gezichtspunten te bekijken is.

"HET MOOISTE BEELD IS EEN BOOM, ALLES WAT JE ER VERDER AAN DOET IS MINDER."

"DE ZAAG IS MIJN KWAST""ALS DAFNE IN EEN BOOM KAN VERANDEREN,

MOET EEN ZAAG DAT OOK KUNNEN."

Emile van der Kruk, bloeiende zaag, 2015, zaag en brons, 35 x 35 x 15 cm


22

Fragment

23

Fragment

BALANCE UND GLEICHGEWICHT, RUHE UND BEWEGUNG – DIE IST DAS SPANNUNGSFELD DER ARBEITEN DER BILDHAUERIN UND ARCHITEKTIN LOTTE THUENKER.

Lotte Thuenker, Vita musicale 35, 2015, papiercollage 50 x 62 cm

Lotte Thuenker, Im Raum Schwebe orange, 2016, papiercollage, 70 x 100 cm


24

Fragment

25

Fragment

"MIJN BEELDEN HEBBEN MET MIJN SCHILDERIJEN GEMEEN DAT ZE

DOORSCHIJNEND EN LUCHTIG ZIJN, DE LEEGTE VULT JE VERBEELDING."

Gerrit Offringa, Under the milkwood, 2012, lindenhout, 180 x 40 x 40 cm


26

Fragment

27

Fragment

In een van de eerste kunsthistorische werken probeerde Giorgo Vasari (1511-1574) de hiërarchie in de visuele kunsten te door-breken door het begrip (ontwerp) als ‘vader van de kunsten’ te bestempelen. Daarbij werd de nadruk gelegd op de tekening als basis van de beeldende kunst.

De kunstenaars in De beeldhouwer ten voeten uit zullen geen gedichten declameren maar komen over het algemeen toch erg goed uit hun woorden wanneer hen gevraagd wordt hun werk te typeren. Maar hoe herkennen we de signatuur in hun werk?

Wie herinnert zich niet het licht ongemakkelijke gevoel dat je kan bekruipen wanneer je, gewend aan bijschriften, een museumzaal binnenloopt waar geen bordjes naast de schilde-rijen hangen. Aan de andere kant is het ook een heel leuk spel om, ook wanneer er wel bijschriften bij schilderijen hangen, de kunstenaar proberen te herkennen. Overigens zal men in het arboretum, waarin Het Depot gevestigd is, een heel eind komen met het classificatiesysteem van Linnaeus. In 2016 verscheen er een bericht in de media dat de ‘shazam voor de beeldende kunst’ was ontwikkeld. De shazam is een app die het mogelijk maakt om muziek te herkennen. Shazam luistert en vertelt vervolgens welke muziek je hoort. De shazam voor de beeldende kunst heet Magnus en werkt op soortgelijke wijze; je maakt een foto van een kunstwerk en dat wordt vervolgens herkend zodat je de maker kunt achter-halen. Zou er dan in deze lijn een programma ontwikkeld kunnen worden waarin je alle parameters van een schilderij verwerkt en zo digitaal een nieuwe Rembrandt maakt.

2D/3D

In mijn jeugd tekende ik eindeloos veel. Zelf verzonnen figuurtjes, typetjes uit de Donald Duck of Pep, en letters, bestaande letters, zelf ontworpen letters, heel veel letters. Mijn ouders hadden een café/disco-theek waar elk weekend wel weer iets loos was. Vanaf mijn tiende ongeveer kreeg ik de opdracht om elke week een stuk of 5 affiches (groot formaat, A1 denk ik, of A0) te produceren. Met veel tekst, uiteraard. En alles strak met lineaal, passer en viltstift, later zelfs met een trekpen. Maar altijd lineair. Dit heb ik zeker een jaar of 8 met veel plezier en toewijding gedaan. Elke week weer.

Later op de academie leerde ik om van binnen naar buiten te tekenen. Zo kun je vrijer zoeken naar een vorm. De vorm groeit dan gaandeweg naar de uiteindelijke contour. Bij het boetseren van beelden werkt dat ook zo. Een beeld groeit naar zijn uitein-delijke oppervlakte.

Bij het hakken van beelden werkt het weer net andersom. Dan daal je al hakkend naar de contour af. Met het risico dat je te ver door je vorm heen hakt. Afschuwelijk.

Contour vind ik heel belangrijk. In mijn beelden streef ik een krachtige contour na, van alle kanten moet het kloppen en de goede spanning heb-ben. Mijn beelden zijn 3D tekeningen geworden.

Om beelden te maken heb ik geen tekeningen nodig. De beelden ontstaan in hun eigen 3 dimensies.Nu zie ik tekenen als hardop denken of zingen, snel, associatief, bijna los van materie, maar vooral als vrij bewegen zonder ballast, zoals je elke melodie kunt fluiten die in je opkomt zonder gedoe met notenschrift of muziekinstrumenten.

Tekenen is fluiten.André Vranken

André Vranken, Nordic, 2017, krijt op papier, 60 x 45 cm


29

Fragment

HET BIJNA WELLUSTIGE MODELLEREN VAN DE AMORFE KLEI IS GOED TE VERGELIJKEN MET DE PASTEUZE SCHILDERIJEN WAARIN ONVERVALSTE EXPRESSIEDRANG DOOR-KLINKT.

KEIZER WROET, KERFT EN KRAST IN DE NATTE KLEI ALSOF HIJ MET MORSIGE KWASTEN DOOR VERSE VERFLAGEN PLOEGT.

Peter Keizer, Buiten – beeld, 2017 olieverf op doek 166 x 212 cm


30

Fragment

31

Fragment

schreef over kunstvervalsing behandelt de legale vervalsing, de in de Renaissance gebruikelijk methode waarbij leerlingen het werk van hun leermeesters kopieerden. Charney schijft verder over de verschillende, zeer menselijke, motieven om te vervalsen: geldelijk gewin, gekwetste trots, roem, wraak, opportunisme en criminaliteit. Waarschijnlijk kent iedereen de spectaculaire verhalen over de Nederlandse meestervervalsers Han van Meegeren (1889-1947) en Geert-Jan Janssen (1943).

Terug naar Het Depot. U zult in de tentoonstelling geen ver-valsingen aantreffen. Het kan wel zijn dat u zich verbaast over de combinatie van werken die uit de geest van één kunstenaar ontsproten is. Misschien is de tentoonstelling daarom een zoekplaatje. Maar misschien zult u wél ogenblikkelijk het handschrift van de kunstenaar herkennen.

Materiaal, onderwerp, beweging en balans, luchtigheid en vorm. Het zijn de elementen die de signatuur van de beeldhou-wer ten voeten uit vormen. Om niet alleen het handschrift van de kunstenaar maar ook de kunstenaar zelf te tonen vindt u in deze tentoonstelling foto’s van de kunstenaar in zijn atelier.

Maar wat zijn die parameters eigenlijk en wat maakt een Rembrandt een Rembrandt. Een rondgang langs verschillende sites leert dat er computerprogramma’s zijn die in de stijl van de grote meesters ‘schilderen’. Je stuurt een foto van bijvoor-beeld een persoon en die wordt dan ogenblikkelijk ‘omgezet’ in een Picasso. Ook zijn er computerprogramma’s ontwikkeld om te kunnen componeren. De praktijk is echter toch nog dat door de computer gegenereerde muziek of door de computer ‘geschilderde doeken’ het afleggen tegen makers van vlees en bloed. Op het vlak van de fantasie lijkt de mens de computer nog de baas.

Sinds de Romantiek zijn we immers gericht op de spreek- woordelijke allerindividueelste expressie van het individu. Na eeuwen van oriëntatie op de klassieke kunst lag vanaf toen de nadruk op de eigenheid en originaliteit van de kunstenaar. In de muziek openbaart deze houding zich onder andere in de ontwikkeling van de virtuoos solerende musicus als idool. En in de beeldende kunst?

Sinds kunstenaars bekendheid genieten is er ook geprobeerd werk van hen na te maken. Albrecht Dürer bracht in 1506 de Italiaanse meestervervalser Marcantonio Raimondi voor een Venetiaanse rechter omdat er zeventig werken van hem geko-pieerd zouden zijn. Het was een van de eerste rechtszaken over intellectueel eigendom. Dürer verloor de zaak omdat de rechter oordeelde dat Dürer blij moest zijn dat zijn werk van zulke hoge kwaliteit was dat het werd nagemaakt. De Amerikaanse hoogleraar kunstcriminaliteit Noah Charney die een boek

teja van hoften, inside out, 2002, monoprint 50 x 60 cm

MIJN WERK GAAT NIET ALLEEN OVER HET OBSERVEREN EN REGISTREREN VAN HET EIGEN BESTAAN, MAAR OOK OVER MIJN VERBONDENHEID MET DE

NATUUR, HET GEVOEL DEEL UIT TE MAKEN VAN EEN GROTER GEHEEL.


32

Fragment

33

Fragment

Assia Vermeulen

‘Belevingsgerichte zorg’ dat is de noemer waarmee woonzorgcen-trum Verburgt-Molhuysen Staete haar gasten van de dagbesteding tegemoet treedt. Beeldengalerij

Het Depot gebruikte dit als uitgangspunt om een kunstrond- leiding te ontwikkelen waarin alle zintuigen aan bod kunnen komen. Het resulteerde in een rondleiding voor de gasten van de dagopvang,

de vaste bewoners van dit woonzorgcentrum, en hun

mantelzorgers. Volgens de echtgenote van een

van de bewoners die hem begeleidt brengt dit uitje, waarvan

ze allebei genieten, iets van zijn menswaardigheid terug.

Rondleiding op maat voor mensen met

dementie ‘De beelden vertellen voor iedereen

een eigen verhaal’

BIJZONDERE BEZOEKERS VAN HET DEPOT

34

Fragment

35

Fragment

De bewoners en gasten van het woon-zorgcentrum Verburgt-Molhuysen Staete in Oosterbeek wonen in een fraaie, lommerrijke omgeving, in een huiselijke sfeer. Kunst, cultuur, muziek en natuur worden als vanzelfsprekende onderdelen beschouwd van een zinvolle dagbesteding. Hieke de Zeeuw, samen met haar echtgenoot Hans Prenger directeur van Verburgt-Molhuysen Staete: ‘De mens staat bij ons centraal. We laten hen zijn die ze zijn, met al hun eigen interesses. Moeten is hier een vies woord’. In de sfeervolle villa die als huiskamer functioneert, worden kranten gelezen en wordt er naar mu-ziek geluisterd. Er kan in de omgeving gewandeld worden en er komt geregeld een muziektherapeute langs. Culturele

uitstapjes zijn voor veel bezoekers een regelmatig terugkerend hoogtepunt.

GEEN KINDERTOONBeeldengalerij Het Depot specialiseerde zich in het verleden al in rondleidingen voor blinden en slechtzienden en had al vaker te maken gehad met een groep bezoekers met dementie. Samen met het woonzorgcentrum werd een rondleiding op maat voor deze deelnemers gemaakt uitgaande van een aantal uitgangspun-ten: de spanningsboog is kort dus hou het beknopt, las zitpauzes in, kies het soort beelden dat behandeld wordt met zorg en neem liever geen beelden met een erotische lading of het accent op dood of sterfelijkheid, hou er rekening mee dat mensen woorden soms letter-

lijk nemen. De bij een try-out gebruikte uitdrukking ‘Ik hoop dat u hiervan iets meeneemt’ leidde tot het geschrokken ‘Ik zal echt nooit iets meenemen’. Hou het luchtig, maar sla geen kindertoon aan. De deelnemers zijn intelligente mensen.

AANRAKENHet mogen aanraken van de beelden is al sinds de beginjaren van Beelden-galerij Het Depot een rijke ervaring voor zowel ziende bezoekers als blinden en slechtzienden. Dit werd uitgebreid tot een rondleiding op maat voor mensen met dementie, waarin ook muziek en geuren een rol spelen. ‘De rondleiding is een gezamenlijke activiteit van de persoon met dementie en zijn of haar

mantelzorger/begeleider’ licht Ingrid Werdler, een van de gastvrouwen van Het Depot toe. ‘Binnen de groep kunnen beiden op een ontspannen manier met elkaar van gedachten wisselen over een aantal beelden uit onze collectie, waarbij achtergrondkennis over kunst niet van belang is. Mensen krijgen gelegenheid om vanuit henzelf verbinding te maken met een kunstwerk. Hierbij worden verhalen, herinneringen, associaties en ideeën uitgewisseld, zodat de beelden voor elk een eigen verhaal vertellen. Als rondleidster help ik de gasten op weg met uitnodigende vragen’.

MUZIEK EN GEURVier beelden staan op het programma voor de vijf deelnemers en hun bege-

leiders. Het eerste beeld is het beeld ‘Anatomico che cammina’ van Novello Finotti. De deelnemers worden uitge-nodigd er omheen te lopen. ‘Het beeld suggereert de levensweg van de mens, er is neergang en opgang, het heeft vaart en het is tegelijkertijd ook statisch’, aldus Werdler. De gasten lijken vooral zaken te zien die dicht bij henzelf staan. Zo vertelt een mevrouw die onlangs haar teen bezeerde dat een teen van het beeld los zit. Een ander telt de tenen na: ja, vijf! Een van de gasten kijkt naar buiten en zegt: ik vind de vijver net zo mooi!Bij het tweede beeld ‘Alba’ van Gerrit Offringa is de concentratie van de gasten toegenomen. Dit beeld toont het samensmelten van het muziekinstru-ment viola da gamba en een mensfiguur.

Alba betekent dageraad. ‘Kan er echt geluid uitkomen’ vraagt iemand. De rondleidster demonstreert dat en stelt een vraag over muziek. ‘Waar wordt u blij van, met welke muziek kunnen we u wakker maken?’. Er volgen enthousi-aste antwoorden; ‘klassiek’ en ‘jazz’! Een mevrouw tokkelt zachtjes op de snaren van het beeld. ‘Wel een dikbil he’ zegt ze een beetje ondeugend, terwijl ze de bilpartij aanraakt. Intussen laat Ingrid een kaart rondgaan van het schilderij De cellist van Marc Chagall. Ook hier is de samensmelting van mens en muziekinstrument het onderwerp. De houding van het beeld ‘Alba’ roept ondertussen vragen op. Zoekt het bescherming, vraagt iemand zich af, is het een foetushouding?

37

Fragment

36

Fragment

onderweg. In de peervorm waarin vrijwel ieder ander een rug en billen ontdekt ziet zij een gezicht. George Belzer heeft nieuw leven geklopt in deze keuken-attributen. De potten en pannen laten borsten en vagina’s en penissen zien, omdat zij te maken hebben met voort-planting. Hoewel er een aarzeling was om voor beelden met een erotische lading te kiezen, roepen deze lichaams-delen geen afkeer of verwarring op, maar worden ze met belangstelling bekeken. Het koken en een vrouwenlichaam staan allebei voor vruchtbaarheid. Het werk van Belzer gaat over volheid en leegte, van oermoeder Gaia tot veerman Charon van het dodenrijk.

Voordat de rondleidster daarna verschil-lende potjes met kruiden laat rondgaan vertelt ze over het logeren bij haar oma vroeger en hoe fijn het was daar ge-roosterd brood te ruiken. Die geur roept nog steeds gelukkige herinneringen op. Vervolgens laat ze anijs en specu-laaskruiden en kruidnagel rondgaan. Iedereen vertelt een herinnering aan de betreffende geur. Sinterklaasavond, een

bezoekje aan Jamin, een glas Pernod, oudjaar met warme wijn.

Dan eindigt de rondleiding, waarin geke-ken en gevoeld kon worden, geroken en geluisterd en waarin voor iedereen ruimte was om gedachten en herinnerin-gen uit te spreken. Kunsthistorische termen werden daarbij niet geschuwd. ‘Een bezoek aan Beeldengalerij Het Depot past helemaal in de niet klinische sfeer die ons voor ogen staat’ aldus di-recteur Hans Prenger na afloop. ‘We zoe-ken huiselijkheid in de dagbesteding en kunst en natuur zijn een gemene deler’. ‘We krijgen iets van onze menswaardig-heid terug hier’ vat de echtgenote van een van de gasten het bezoek samen.

Het moet fijn zijn, om je te herinneren dat je genoot van jazzmuziek en graag een glas Pernod dronk……….

Meer informatie over de rondleidingen op maat vindt u op onze website. U kunt uw vraag per mail stellen aan [email protected].

Een van de begeleiders zegt dat het hem doet denken aan de in elkaar gekrompen lichamen zoals ze gevonden werden na de vulkaanuitbarsting in Pompeï. ‘Het thema van dit beeld is specifiek voor Gerrit Offringa’ vertelt Ingrid. Het verschil tussen het stoffelijke, het aanraakbare en het onstoffelijke, in dit geval de muziek’.Dan volgt een beeld van Jeroen Meijs ‘Ancient dreams‘. Het is een groot sereen houten babyhoofd waar iets uitgroeit. Steeds meer gasten voelen zich nu vrij om ook dit beeld aan te raken. ‘Wat moet het voorstellen’ wil iemand weten ‘Zijn het hoorns?’De uitleg volgt: 'Het is een gewei. Het ba-byhoofdje en het gewei zijn herkenbaar. Maar de kunstenaar doet er iets mee, het heeft een surrealistisch karakter. Het weten mag uitgeschakeld worden. We mogen kind worden, kijken, aanraken’.

GELUKKIGE HERINNERINGENGeanimeerd met elkaar pratend loopt het gezelschap naar ‘De vruchtbare keuken’ van George Belzer. ‘Hee, dat beeld kijkt naar me’ lacht een mevrouw

ʻWE KRIJGEN IETS VAN ONZE MENSWAARDIGHEID TERUG HIER’ VAT DE ECHTGENOTE VAN EEN VAN DE GASTEN HET BEZOEK SAMEN

BIJZONDERE BEZOEKERS VAN HET DEPOT

38

Fragment

39

Fragment

Jonge honingbomen zijn wat vorstge-voelig, maar eenmaal goed aangeslagen is vorst geen probleem meer voor het voortbestaan. In de loop van het lange leven breekt er bij storm nog wel eens een tak uit, maar de Honingboom kan een respectabele leeftijd bereiken. De zeer geringe ziektegevoeligheid zal daar ook zeker mee te maken hebben. Daarnaast zijn ze goed bestand tegen luchtvervuiling en ook verharding rond de stam kunnen ze goed verdragen, omdat ze diep wortelen. Dat ze in ver-stedelijkt gebied niet méér worden gezien is mogelijk het resultaat van de giftigheid van diverse onderdelen van de boom, waaronder de zaden

STYPHNOLOBIUM JAPONICUM De wetenschappelijke naam Styphnolo-bium japonicum dan wel Sophora japonica suggereert dat de plant oor-spronkelijk uit Japan afkomstig is. Dat is echter niet waar. In Japan is de boom wel eerder dan elders gebruikt als exo-tische aanplant. De boom is inheems in China en Korea, en in Japan al vóór 1600 veel aangeplant op begraafplaatsen en bij tempels. Daardoor wordt de boom in het Engels ook wel Japanese Pagoda Tree genoemd.

In het Nederlands wordt de boom Honing- boom genoemd omdat honingbijen verzot zijn op de nectar. In het stuifmeel zitten alkaloiden die ook in de zaden en de bladeren worden aangetroffen. Geluk-kig halen honingbijen nooit alleen bij de Honingboom nectar anders zouden er dode bijen vallen als gevolg van het con-sumeren van het stuifmeel. Alkaloiden zijn giftige stoffen ook bekend uit de zaden van de Goudenregen (Laburnum x watereri 'Vossii'), een niet zo ver fami-lielid van de Honingboom, en de Witte of Valse Acacia. Zij zijn alle drie vlinder-bloemige planten. De Honingboom en de Valse Acacia worden veel hoger, zo tegen de 15-20 meter in ons land, maar hebben even zo fraaie vlinderbloemige bloemen als de Goudenregen. De bloemen ver-schijnen in pluimen aan de boom. Ze verschillen in bloemkleur en bloeitijd: bij Goudenregen zijn de bloemen helder geel en verschijnen de bloemen in mei/juni, bij de Honingboom en de Valse Acacia zijn de bloemen van een licht roomwitte kleur en verschijnen ze in respectievelijk augustus/september en mei/juni/juli.

In China, het land van herkomst, is de Honingboom altijd in gebruik geweest

in de traditionele Chinese geneeskunde. Ook is gebruik van de alkaloiden als een pijlgif bekend.

De Honingboom maakt een vrij ronde, brede en open kroon. De twijgen en jongere takken zijn donkergroen die later overgaan naar het fraaie grijsgroen dat ook de schors op de stam kenmerkt. Op latere leeftijd ontstaan er, precies zoals bij de Valse Acacia, overlangse groeven in de schors door diktegroei van de stam. Het oneven geveerde blad (in het geval van oneven geveerd heeft het samengestelde blad een topblaadje) is tot 25 cm lang en heeft 7 tot 17 eironde elliptische blaadjes die aan de boven-kant donkergroen en aan de onderkant lichter zijn. De zaden bevinden zich ingesnoerd in de 5 tot 8 cm lange peu-len. Omdat de peulen lang aan de boom blijven hangen is de boom ook in het najaar een mooie verschijning.

De Honingboom

In Arboretum De Dreijen staan twee honingbomen. De oudste boom, die ongeveer 90 jaar oud is, bloeit elk jaar in augustus en september. De veel jongere boom, geplant in 1995, heeft nog niet gebloeid. In het algemeen bloeien honingbomen nadat ze 10 tot 15 jaar op hun plek staan. Dat het jongere exemplaar nog niet heeft gebloeid is waarschijn-lijk het gevolg van zijn standplaats. Hij staat wat te dicht op de oude honingboom en op de Kalopanax septemlobus in het nabij gelegen vak, waardoor deze boom waarschijnlijk te weinig licht en zonnewarmte oppikt om in bloei te gaan.

PARELS VAN HET ARBORETUM

GOUDENREGEN (LABURNUM X WATERERI 'VOSSII')

41

Fragment

40

Fragment

DRIE-EENHEID Monique Sleegers is actief als beeldend kunstenaar, docent en kunsthistorica. “Na mijn middelbare school heb ik op de kunstacademie het vak beeldhouwen geleerd. Ik hak niet, breek niet af, maar bouw mijn beelden al boetserend op. Tien jaar na de kunstacademie wilde ik gaan lesgeven en heb toen mijn 1e graad lesbevoegdheid gehaald. Omdat ik op dat moment het studeren erg leuk vond en nog steeds het gevoel had dat ik nog niet genoeg wist, ben ik aan de universi-teit kunstgeschiedenis gaan studeren.”

“Na drie studies ben ik nu beeldend kunstenaar, docent en kunsthistorica. Dat bijt mekaar niet. Het werkt als een kruisbestuiving, vind ik, en levert op die manier voor mij een meerwaarde op. Het maken van sculpturen is mijn grootste passie. Daarnaast wil ik in cursussen en workshops mijn liefde voor het vak

overbrengen. De kunstgeschiedenis is daarbij een onuitputtelijke bron van inspiratie. Ik zie het als een uitdaging om mensen met kunst te verrassen en te prikkelen, zodat ze met andere ogen naar de wereld om hen heen gaan kijken.”

TOEGANKELIJKHEID“Ik heb gewerkt als docent en beeldend kunstenaar in projecten op voortgezet onderwijs, cursussen gegeven op kun-stencentra en workshops voor bedrijven. Inmiddels heb ik ruim ervaring op dit gebied. In mijn atelier in Utrecht heb ik deze activiteiten uitgebreid met workshops, cursussen, kinderfeestjes en bedrijfsuitjes. Kunst toegankelijk en inzichtelijk maken is waar het mij om gaat. Dit door mijn kennis van kunst samen met mijn creativiteit en vakmanschap als beeldend kunstenaar over te brengen.”

SCHADUWEen korte tekst waarmee Monique Sleegers haar werk beschrijft begint met een gedicht van de Tibetaanse lama Ringu Tulku Rinpoche:As long as I’m here I will have my shadow.

That’s not something to be afraid of.

I can run a thousand years,

the moment I realize it is my shadow:

no problem.

But till I realize it’s my shadow, I have

a problem.

Dit gedicht verwijst naar de werken van Monique Sleegers waarin schaduw- vormen een belangrijke rol spelen. Vanaf 2006 maakte ze talloze werken die uit twee delen bestaan. “Ik maak sculpturen van keramiek gecombineerd met een tekening of schaduwvorm waarin het menselijk lichaam centraal staat.

SCHADUWBEELDENMONIQUE SLEEGERS

Johan Luijmes

Monique Sleegers, Gevallen vrouw, 2014, keramiek

en tekening op hout, 32 x 25 x 14 cm

SOLOTENTOONSTELLING TOT EN MET ZONDAG 27 MEI 2018

43

Fragment

42

Fragment

Al mijn beelden bestaan uit twee aparte delen die samen een nieuwe harmoni-sche eenheid vormen. Het ene deel een plastische vorm gemaakt van keramiek, het andere deel een tekening of een schaduwvorm.”

TWEESTRIJD“Hiermee wil ik de tweestrijd die ik in mezelf voel vormgeven. De tweestrijd tussen lichaam en geest. De plastische vorm, het driedimensionale, staat voor het concrete, de ‘werkelijkheid’. De tweedimensionale tekening staat voor het denkbeeldige, het imaginaire, het virtu-ele. Tussen wat concreet is en illusie is. Tussen fysieke pijn en angst – of hoop. Deze tweestrijd is een balanceren en

letterlijk en figuurlijk het in evenwicht brengen van lichaam en geest om de controle niet te verliezen.”Zoals we van een schrijver weleens zeggen dat hij steeds hetzelfde boek schrijft, zou je van Monique Sleegers kunnen zeggen dat ze steeds hetzelfde beeld maakt. Fragmenten van het menselijk lichaam vormen steeds het uitgangspunt en haar werk kenmerkt zich door de combinatie van ruimtelijke lichaamsvormen en tweedimensionale tekeningen. Zijn de schaduwen, zoals zij ze noemt, van de driedimensionale vormen in vroeger werk nog daadwerke-lijk uitgesneden, in later werk gebruikt ze ook alleen getekende contouren.Soms valt je eigen schaduw voor je en

soms valt deze achter je. Het gebruik van schaduwcontouren dwingt je daar-om als vanzelf de beelden van Monique Sleegers van alle kanten te bekijken. In het materiaalgebruik beperkt Monique Sleegers zich tot het maken van kerami-sche beelden. Hoewel haar beelden een kenmerkende verschijningsvorm hebben, verandert haar beeldtaal wel degelijk door haar onderwerpkeuze. Ze laat zich inspire-ren door de kunsthistorie. De spanning tussen lichaam en geest, tussen het concrete en de illusie worden steeds op dezelfde manier anders verbeeld.

Monique Sleegers, Benen om Armen, 2015, keramiek, tekening op hout, 80 x 80 x 20 cmMonique Sleegers, In de schaduw van, 2007, gebakken klei en hout, 160 cm

SOLOTENTOONSTELLING MONIQUE SLEEGERS

44

Fragment

45

Fragment

Zondag 3 juni 2018 tot en met zondag 27 januari 2019Locatie Villa Hinkeloord

“DAN ZIE IK IETS WAT IK WIL LATEN ZIEN.”

JOHAN LUIJMESHet werk van Immanuel Klein is vanaf juni een half jaar lang te zien in Villa Hinkeloord.

Klein werd opgeleid als cellist, componist en beeldend kunstenaar en zou met zijn werk zo kunnen deelnemen aan de lopende tentoonstelling in onze vestiging aan de overkant ‘De beeld-houwer ten voeten uit’. De solotentoonstelling van Klein biedt echter gelegenheid om wat meer

kanten van zijn veelzijdig oeuvre aan het licht te brengen. Al jaren terug kocht Het Depot een aantal werken van Immanuel Klein. In die werken is het verband tussen horen en zien evident. Inner ear, Stirrup zijn titels van werken die delen van het binnen- en middenoor in verschillende

materialen verbeelden. De sculptuur Remembering Tara bevat de in marmer gezandstraalde vingerafdrukken van handen die de eerste maten van Clair de lune van Claude Debussy spelen.

Hier is een beeldhouwer aan het werk die belang hecht aan het verbeelden van het horen.

Immanuel Klein, Zonder titel 2001-2006, inkjet op papier, variabel

Immanuel Klein, Zonder titel, 2001-2006, inkjet op papier, variabel

Solotentoonstelling Immanuel Klein

46

Fragment

47

Fragment

Immanuel Klein, Small landscape (tijdens het afwerken), 2009-2010, statuario, 64 x 53 x 18 cmImmanuel Klein, Reflections, 2010, inkjet op Japans papier, 31 x 31 cm

SOLOTENTOONSTELLING IMMANUEL KLEIN

48

Fragment

49

Fragment

structuren die ‘gelikt’ werden door sabelantilopen. Zijn on-derwerpkeuze en werkwijze is niet chronologisch maar eerder cyclisch. Het idee om iets met de likstenen te doen kwam van tijd tot tijd terug tot dat, door de mogelijkheid om in Italië te werken, Erosion ontstond. Als zich verwijdende en vernau-wende kringen in het water vloeien werkwijzen in elkaar over, raken ze elkaar of verdwijnen ze weer. Het getuigt van de nieuwsgierigheid en de durf van Immanuel Klein om zich in zijn werkwijze steeds weer door zichzelf te laten verrassen. Hij werkt dan ook met evenveel plezier op traditionele manier met passers om beelden te vergroten, als met computers om met behulp van 3D programma’s nieuwe vormen te creëren.

die weliswaar precies worden gemaakt, het natuurlijke origineel verwaait, verzakt of vergaat.

Natuur staat in allerlei gedaantes model voor het werk van Immanuel Klein. Zo is het marmeren beeld Erosion gebaseerd op de likzoutblokken die hij in 1990 ontdekte aan weerskanten van de staldeur van het sabel-antilopenverblijf in Diergaarde Blijdorp. Hij mocht ze meenemen en bleef altijd het idee houden dat hij er iets mee wilde doen. Twintig jaar later toen Klein een beurs kreeg om in Studio Sem in Pietrasanta te werken leerde hij zich daar verschillende systemen aan om modellen op traditionele manieren te vergroten. Het maken van structuren die gevormd werden door erosie en door wind werd hier afgewisseld met het vergroten en verbeelden van

te stellen dat de kunstenaar zijn vingers op de toets van een piano of van een cello legt.

De vormtaal die Immanuel Klein naar eigen zeggen in zijn driedimensionale werk gebruikt is voor een belangrijk deel gebaseerd op sculpturale fenomenen die zich in de natuur voordoen of hebben voorgedaan: door wind en zwaartekracht gevormde heuvels in de woestijnen van Namibië, gevonden op virtuele reizen in Google Earth; een diep in massief zandsteen uitgesleten canyon in Noord Arizona, een geosculptuur die zijn weerga niet kent. En tijdelijke zandstructuren die je bij eb op elk zandstrand ter wereld kan waarnemen. Immanuel Klein vindt daarbij bepaalde vormen die hij met uiterste precisie opnieuw verbeeldt. Het zijn de vormen en structuren

Immanuel Klein heeft een fascinatie voor reliëfs, door de natuur gevormde structuren en landschappen. Dit resulteerde in foto’s van ijskristallen, op de computer gerenderde kristal-vormen en door een CNC machine uitgefreesde golfstructuren. En dit alles in een veelheid aan materialen. De fascinatie van Klein voor oppervlaktestructuren uit zich ook in een aantal werken in braille. In het maken en tonen van die oppervlakte-structuren heeft Immanuel Klein oog voor de momentopnames van golvende bewegingen die hij stolt in de tijd. In al die golvende landschappen in marmer, brons, roestvrij staal, aluminium en hardschuim is de tactiliteit kenmerkend. De huid van een werk, of deze nu daadwerkelijk te voelen is of alleen afgebeeld wordt speelt een belangrijke rol. Het kost geen moeite om, wanneer je werk van Klein bekijkt, je voor

Immanuel Klein, Dolphin memorial, 2002, Carrara bianco, 110 x 95 x 60 cm

Immanuel Klein, Stirrup, 2009 (rev.), Portugees marmer, 52 cm


50

Fragment

51

Fragment

Immanuel Klein, Water structure (Scheveningen), 2012, foto, variabel Immanuel Klein, Water structure (Wyoming/USA), 1996, foto, variabel

52

Fragment

53

Fragment

ijskristal lijkt inderdaad op een foto van een gekalligrafeerd karakter. Het fotograferen van het juiste beeld in het juiste kader vergelijkt Klein met het luisteren naar of het maken van muziek. In een bepaalde context is de noot G precies de noot G. Alles wat daar van afwijkt maakt een muziekstuk vals en daardoor minder sterk. Met dit werk laat Immanuel Klein ons ook weer wat scherper zien en kijken. Kunsthistoricus Nico Out beschreef het werk van Immanuel Klein als volgt:

‘Hij betreedt inventief nieuwe gebieden in de kunst, of liever gezegd, hij blijft niet vastzitten in een eenmaal gevonden formule maar trekt er steeds weer op uit om zijn beeld zo oorspronkelijk mogelijk te maken. In uiteenlopende uitdrukkingsvormen - van fotografie tot sculptuur en assemblage - vraagt hij zich onder meer af wat iets is, hoe je iets ziet en in welke mate weten en zien elkaar beïnvloeden. Het raadsel wordt in kaart gebracht, er schemert iets van een onthulling door en toch blijft het geheim intact.’

Wanneer hij niet, zoals in zijn recentere werk veelkleurige computergestuurde beelden rendert, fotografeert hij. Als zoon van een voormalig fotograaf is hij van jongs af aan vertrouwd met het medium fotografie. In foto’s legt hij ijskristallen, zeewier en waterstructuren vast. Klein ziet iets dat hij wil laten zien. Daarvoor hoeft hij echt niet alleen naar verre buitenlanden, het strand van Scheveningen biedt genoeg inspiratie. De foto’s van ijskristallen en zeewier worden in één keer gekaderd. Wanneer hij later nog eens terug op zoek gaat naar de plek waar hij het zeewier fotografeerde is het wier op die plek vanzelfsprekend verdwenen. In de foto’s gebruikt Klein geen trucs. In één van de foto’s die van een wateroppervlak gemaakt is lijkt een zwart marmeren vorm boven het water te zweven. Op de foto’s waarop het ontstaan van dit werk wordt getoond zien we een assistent in het water staan terwijl hij palen slaat waarop het zwarte marmer net boven het wateroppervlak kan rusten.

Klein ziet in de ijskristallen en zeewieren potentiële sculp-turen. Hij ziet in de onderwerpen die hij fotografeert, logo’s of tags die hij, bijna alsof het Chinese karakters zijn, een betekenis toedicht. De enorme toewijding waarmee Immanuel Klein zich de moeite getroost om in zijn driedimensionale werken heel exact te werken vertaalt zich bij het fotograferen in het ‘vinden’ van het juiste beeld. Een foto van een fluwelig wateroppervlak lijkt een foto van een tors. De foto van een

Immanuel Klein, Erosion, 2010, Carrara bianco, 70 cm


54

Fragment

55

Fragment

Zelf ben ik kok, maar ooit opgeleid aan de Arnhemse kunst-academie, het huidige ArtEZ, op de afdeling vrije kunst. Daarom gaat deze keer het recept over iets anders: de aan- kleding van de tafel en het gerecht opdienen in een niet- alledaagse vorm, zodat het eten een andere beleving wordt. En dat met ui, aardappel, biet en ronde courgette! Neem de schillen van een flink aantal uien en kook dit in een grote pan met ruim water. Al gauw is het water geel/oranje. Kook nu de katoenen stof mee in de pan en laat zachtjes koken. Af en toe flink roeren en zorgen dat de hele stof gekleurd raakt. Haal na een uurtje van het vuur en laat de pan met de stof een nachtje staan. Wring uit, laat drogen en strijk de lap glad.Snij een grote aardappel doormidden en snij voorzichtig met een scherp mesje eenvoudige stempels van bijvoorbeeld een spiraal en een rechthoekje. Schil twee bieten en snij in kleine blokjes. Kook de bieten gaar en pureer tot een gladde “saus”. Laat dit op een zacht vuur wat inkoken. Laat afkoelen en zeef de puree door een doek en vang het geconcentreerde sap op. Dit is de bietenverf.Maak van een vaatdoekje en de ingedikte bietenverf een “stempelkussen” en stempel voorzichtig een patroon op het tafelkleed. Laat drogen.

Ondertussen 2 ronde courgettes uithollen met een klein mesje en een lepel. Laat het dekseltje heel en gebruik dat straks als een deksel op de “pan”.

En dan toch maar een soeprecept voor in de alternatieve kom.

Voor dit recept is nodig:2 uien 2 tenen knoflook2 courgettes 1 blokje groentebouillon1 scheutje witte ( droge ) wijn 1 klein bakje crème fraichepaar takjes verse dille

Gebruik de uien als basis met wat knoflook. Snij alles klein. In de olijfolie aanfruiten. Voeg de klein gesneden courgette toe, uiteraard zonder de zaden. Breng de courgettesoep op smaak met wat groentebouillon, een scheutje witte wijn en wat peper. Pureer de soep met een staafmixer.Dek de tafel met het bestempelde kleed. Dien de soep op in de courgettebol met een lepel crème fraîche met wat verse dille.

Eet smakelijk!Andette van der Leest

Over kunst en kokenVakkundig en vakbekwaam, dat moet je als beeldhouwer zeker zijn. Dit is meteen de overeenkomst tussen een beeldhouwer en bijvoorbeeld een kok. Maar er moet ook iets extra’s zijn; talent, aanleg, een gave om een virtuoos te kunnen worden. Virtuozen zijn meestal dubbeltalenten, nog vaker multi-talenten. Goed in beeldhouwen en ook goed in fotograferen. Goed in beeldhouwen en ook goed kunnen schilderen. Goed in beeldhouwen en ook goed kunnen koken! Daar is de overeenkomst weer.

TEKENING: ANDETTE VAN DER LEEST

56

Fragment

57

Fragment

TOEKENNING VAN DE WILHELMINARINGEja Siepman van den Berg, betrokken bij Het Depot vanaf het eerste uur, heeft de 10e Wilhelminaring gewonnen. De Wilhelminaring is de landelijke oeuvreprijs voor de beeldhouwkunst die sinds 1998 elke twee jaar wordt toegekend aan een vooraanstaand Nederlandse beeldhouwer. Het is een van de belangrijkste kunstprijzen in Nederland, waarmee aandacht gevraagd wordt voor de Nederlandse beeldhouwkunst.

De prijs werd op 23 september 2017 door Wim Pijbes (voormalig directeur Rijksmuseum en Museum Voorlinden) uitge-reikt in het CODA Museum in Apeldoorn. De jury bestond uit Wim Pijbes, Hester Alberdingk Thijm (directeur AkzoNobel

Art Foundation), Sandra Smets (kunsthistorica en publicist o.a. voor NRC Handelsblad), André Kruysen (beeldend kunstenaar) en Geertje Waanders (kunsthistorica, columnist en docent).

De jury beschrijft Eja Siepman van den Berg als volgt: "Eja Siepman van den Berg is met een bekwaam vakmanschap altijd haar eigen koers blijven varen, wars van welke modegril dan ook. Haar toewijding is altijd bij het menselijk lichaam gebleven. De gedecideerde houdingen van de beelden laten je vergeten dat het om lichamen gaat die nog volop aan het uit-kristalliseren zijn. De gebaren zijn ingetogen, sober en beelden basale principes van de beeldhouwkunst uit zoals oprijzen, staan, standbeen-speelbeen en voorwaarts bewegen. Zonder het te merken word je bij haar werk in de greep genomen door

EJA SIEPMAN VAN DEN BERG IN

HET DEPOT

Loek Dijkman

EJA MET HAAR OUDERS, 1948

De tentoonstelling van Eja Siepman van den Berg in tijdsperioden:

haar jeugd 1943-1962

PERMANENTE TENTOONSTELLING EJA SIEPMAN VAN DEN BERG

58

Fragment

59

Fragment

de onvermijdelijke kracht van het moment. Van wat is, niet wat zojuist heeft plaatsgevonden of wat er komen gaat. Haar beelden kunnen je al was het maar voor even, in een staat van meditatie brengen. Wellicht heeft dat te maken met het gepolijste oppervlak van de beelden dat een bepaalde distantie schept naar de toeschouwer toe. Die wordt niet verstoord door een persoonlijke toets of expressie van de maker, noch door persoonlijke kenmerken van een bepaald model.”

DE PERMANENTE COLLECTIE VAN EJA SIEPMAN VAN DEN BERG IN HET DEPOTOp locatie Villa Hinkeloord van Beeldengalerij Het Depot is een permanente tentoonstelling te bewonderen bestaande uit een selectie van 36 werken van Eja Siepman van den Berg. U kunt meer informatie vinden op de website van Beeldengalerij Het Depot, www.hetdepot.nl. Wanneer u onder Kunstenaars naar de pagina van Eja Siepman van den Berg gaat vindt u naast alle publicaties ook een filmportret dat in opdracht van Het Depot van de beeldhouwster is gemaakt.

DE RELATIE MET EJA SIEPMAN VAN DEN BERG BESTAAT AL MEER DAN 25 JAARIn 2004 opende Het Depot zijn deuren met een solotentoon-stelling van Eja Siepman van den Berg en in 2011 openden we een permanente tentoonstelling van haar werk. Het gebeurt niet vaak dat voor een kunstenaar al bij leven een permanente tentoonstelling wordt georganiseerd. In 1994 verscheen de eerste monografie die de stichting UTOPA uitgaf over een beeldhouwer van torsen en fragmenten. Dat was een oeuvre-catalogus van het werk van Eja Siepman van den Berg. In 2004 gaven we een monografie over haar uit en in 2011 een catalo-gus over Eja en haar werk. Eja Siepman van den Berg heeft een bijzondere plaats binnen de beeldhouwwereld, niet alleen

in Nederland maar ook daar buiten. Zij heeft een verbinding gelegd tussen verschillende stromingen in de beeldhouwkunst. Haar werk is wel en niet figuratief, wel en niet abstract. Het is figuratief met een reductie, en abstract met een toevoeging. Maar los van deze discussie, ik denk wel eens wat is de zin daarvan, heeft ze voor mij de verbinding gelegd tussen het klassieke en het moderne. Voor mij behoeven haar beelden geen nadere uitleg, ze vertellen hun eigen verhaal. Een verhaal van wonderlijke rust, wonderlijke schoonheid. Voor mij tijdloos ontroerend en mooi.

DE TENTOONSTELLING VAN EJA SIEPMAN VAN DEN BERG IN TIJDSPERIODEN

Wij hebben het plan opgevat om in de komende uit-gaven van ons blad FRAGMENT verschillende periodes uit de levensloop en de carrière van Eja te belichten. Ook op de tentoonstelling in Villa Hinkeloord zijn dan beelden en objecten tentoongesteld die een relatie heb-ben met die periode. Vanaf april tot en met september 2018 belichten we de jeugd van Eja Siepman van den Berg tot aan het moment dat zij naar de Rijksacademie in Amsterdam ging.

EJA SIEPMAN VAN DEN BERG, HAAR JEUGD (1943-1962)Op 17 december 1943 werd Eja in Eindhoven geboren. Ze kreeg als doopnamen Helena Johanna. Ze was vernoemd naar haar oma Helena Johanna van Lutsenburg Maas-Kluyver, die ook

Eja heette. Oma Eja was getrouwd met Albert Jan Kluyver, die professor was aan de Technische Hogeschool en latere universiteit van Delft.

Eja’s overgrootmoeder van vaderskant was Dora Halbertsma-Grosse Schröder. Haar overgrootvader stierf al jong. Dora Halbertsma-Grosse Schröder was beeldhouwster en dat was in die tijd voor een vrouw heel bijzonder. Van haar kant komen de beeldhouwersgenen.

Eja vertelt: ”De omstandigheden waren in haar geval gunstig, want ze groeide op bij redelijk bemiddelde pleegouders. Als leerling-gezel heeft ze haar opleiding genoten in een bekend beeldhouwatelier in Hannover. Ze was al overleden, voordat ik ter wereld kwam, maar van mijn vader heb ik veel verhalen over haar gehoord. Hij kwam vaak bij haar langs in het atelier, dan ging ze een eitje voor hem bakken. Daarom is een atelier in onze familie ook zo’n vertrouwd iets: oma’s zitten in ateliers.

1944; 3 MOEDERS, LINKS BOVEN DE MOEDER VAN EJA, ANTOINETTE DIE NETTEKE WERD GENOEMD EN RECHTS BOVEN OMA KLUYVER

“OMA EJA”, EN RECHTS ONDER DE OVERGROOTMOEDER VAN EJA DIE BLIND WAS EN HAAR ALLEEN MAAR KON BETASTEN.

BABYFOTO VAN EJA,1943

DORA HALBERTSMA-GROSSESCHRÖDER, 1908

60

Fragment

61

Fragment

Het verblijf in Nederland was voor Eja een fijne tijd. Het was niet moeilijk dat ze haar ouders moest missen. Opa Kluyver was een bijzondere man.

Eja: “Ik had heel warme grootouders dus dat voelde ook prima. En het was bovendien buitengewoon boeiend bij mijn grootvader, want die was professor microbiologie. Hij had zowel een laboratorium als een collegezaal aan huis. Ik mocht wel eens colleges bijwonen, dat vond ik uitermate interessant. Zo liet hij een keer lichtgevende bacteriën zien die hij op een dooie vis had geënt. Dan ging het licht uit en kwam hij heel stil met die lichtgevende vis de collegezaal binnenschrijden. Ik mocht ook wel eens door de elektronenmicroscoop kijken naar de “kleine beestjes”, zoals hij bacteriën noemde. Vond ik onderweg van school naar huis een bananenschil met een klein stukje blauw, dan nam ik die mee naar mijn grootvader. Die deed vervolgens natuurlijk net alsof hij die schimmel nog niet had. Hij maakte er een kweek van in zo’n petrischaaltje. In Duitsland zijn mijn ouders overigens niet zo vreselijk lang gebleven, want op een gegeven moment werd er ingebroken door vijf lieden. Eén van hen kwam met een groot mes de ouderlijke slaapkamer binnen. Een ander had een pistool en riep: Ich schieße! Dat was een vrij angstaanjagende gebeurtenis, ik was als de dood. Eerst kroop ik in mijn dekens en vervolgens ben ik onder het bed gaan liggen. Mijn vader kon via de telefoon de nachtportier van de fabriek bereiken. Die liet de sirenes loeien en de inbrekers kozen het hazenpad. De volgende dag heeft mijn moeder mijn twee broers en mij in de auto gegooid en naar oma Eja in Delft gebracht.”

trad in dienst bij de Engelsen als verbindingsofficier. Na de bevrijding van heel Nederland in 1945 verhuisde het gezin naar een woning aan de Nieuwelaan in Delft, daar woonden de ouders van Eja’s moeder. In 1946 verhuisde Eja met haar moeder naar Amsterdam, waar een woning in de Scheldestraat werd gehuurd. In 1947 verhuisde Eja weer naar Bad Salzuflen in Duitsland, omdat haar vader werd overgeplaatst naar het En-gelse hoofdkwartier in Duitsland. Eerst woonde ze in de Park-strasse, later in 1949 in de Rosenstrasse. Met Kerstmis in 1948 en 1949 ging het gezin bij opa en oma in Delft logeren. In beide jaren werd in januari een broertje geboren. In 1950 werd Eja’s vader gedemobiliseerd en ging het gezin in aan de Nieuwelaan in Delft wonen. Haar vader had een nieuwe baan gevonden bij de Koninklijke Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek in Delft. Hij werd na een inwerkperiode al snel overgeplaatst naar een dochteronderneming, de Rheinische Presshefe und Spiritwerke GmbH. Het gezin verhuisde dus voor de zoveelste keer, nu naar Monheim am Rhein in Duitsland.

In september 1950 werd Eja leerplichtig. Met de lagere school in Delft werd afgesproken dat ze vóór elk rapport een maand naar school in Delft zou komen. Haar moeder kreeg dan taken mee en aan de hand van die taken spijkerde ze haar dochter bij tijdens hun verblijf in Duitsland.

Eja; “Dat bestond eigenlijk voornamelijk uit opstel en tekenen. Mijn vader kon trouwens ook heel goed tekenen. Dan ging ik aan het einde van het jaar weer terug naar Nederland, voor het overgangsrapport. Zo ben ik door de lagere school gerold, voor-namelijk spelend in een grote tuin. Het was een fijne jeugd. Voor zover ik mij kan herinneren heb ik als kind in die tijd altijd met plasticine gewerkt. Dat was een soort gekleurde klei. Op verjaardagen kreeg ik altijd weer nieuwe verse ladingen van dat spul. Ik heb eindeloos veel honden en paarden geboetseerd.”

trouwen, kwamen er al gauw kinderen. Dan zie je ook dat de krantenknipsels elkaar minder frequent opvolgen, dat is wel typisch. Ze had natuurlijk nauwelijks tijd meer om te beeld-houwen. Maar nadat haar kroost het huis uit was, kwamen er opeens weer meer recensies, vooral nadat haar man was overleden.”

Eja werd in haar jeugd voor een groot deel opgevoed door haar grootouders opa en oma Kluyver. Dat kwam omdat Eja’s vader veel reisde, maar ook verschillende banen in het buitenland heeft gehad. Voor haar elfde jaar was ze al elf keer verhuisd. Ze werd geboren in het huis aan de Kievitslaan in Eindhoven. In 1944, na de bevrijding van Eindhoven verhuisden haar vader en moeder naar de Lijsterlaan in Eindhoven. Haar vader

Mijn overgrootmoeder werd al gauw mijn rolmodel. En omdat ik altijd aan het boetseren was, kreeg ik later ook al haar gereedschap.”Dora Halbertsma-Grosse Schröder was in zekere zin ook wel bekend als kunstenaar. Ze maakte naast portretten ook reliëfs en medaillons.

Eja:”Als je afgaat op het aantal krantenknipsels en recensies, was ze wel bekend. Ik heb het boekje geërfd waar ze die al-lemaal in bewaarde. Ze heeft tien jaar moeten wachten, voordat ze met haar echtgenoot kon trouwen. Hij moest eerst afstude-ren en zijn carrière op poten krijgen, dat hoorde zo in die tijd. Die tien jaar heeft ze goed besteed: ze heeft zelfs nog een poos in Parijs gezeten om te beeldhouwen. Toen ze uiteindelijk ging

EJA EN HAAR COLLI

DRIE GENERATIES VAN DE KLUYVER FAMILIE 1950

62

Fragment

63

Fragment

ALBERT JAN KLUYVER (1888-1956)

Opa Kluyver was een heel bijzondere opa. In de periode dat Eja bij hem logeerde was hij van 1947 tot 1954 president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.Albert Jan Kluyver (1888-1956) studeerde, na zijn eindexamen aan de hogere burgerschool te Leiden, van 1905 tot 1910 chemische technologie aan de Technische Hoogeschool te Delft, waar hij zowel het kandidaats- als het ingenieursexamen met lof behaalde. Op 15 mei 1914 promoveerde Kluyver cum laude tot doctor in de technische wetenschappen op zijn proefschrift Biochemische suikerbepalingen. Ondertussen was hij enige tijd te Wenen aan het plantenfysiologisch laboratorium van prof. H. Molisch werkzaam geweest. Na zijn promotie volgde een verblijf van 1916 tot 1919 in Ned.-Indië waar Kluyver eerst nijverheidsconsulent op Java was. Vervolgens werd hij enige tijd belast met de leiding van het laboratorium van de NV Oliefabrieken te Bandoeng.In 1921 werd Kluyver, hoewel hij geen specifiek microbio-logische opleiding had genoten, benoemd tot hoogleraar in de microbiologie aan de Technische Hoogeschool te Delft als opvolger van de wereldberoemde botanicus en microbioloog M.W. Beijerinck. Reeds in 1930 gaf Kluyver als zijn mening te kennen dat de vergelijkende biochemie in de toekomst van grote betekenis zou zijn. Door experimenteren met de zo hanteerbare micro- organismen zouden conclusies van algemene strekking kunnen worden getrokken. Deze veronderstelling is volkomen gewet-tigd gebleken. De huidige kennis van o.a. de genetica is voor een groot deel verkregen met behulp van micro-organismen. In 1930 werd door C.B. van Niel (een leerling van Kluyver) de biochemische overeenkomst aangetoond tussen de bacteriële fotosynthese en die der algen en planten. De inzichten ver-kregen bij de studies van bacteriën leidden in 1936 tevens tot de classificatie volgens het 'Kluyver-Van Niel systeem'. Delen ervan zijn nog steeds terug te vinden in de tegenwoor-dig gebruikte classificatie. Voor het kweken van schimmels ontwikkelden Kluyver en L.H.C. Perquin een methode die al spoedig in de industrie werd toegepast en heden nog in een meer geavanceerde vorm wordt gebruikt. In 1935 werd door Kluyver en L.S. Ornstein met financiële hulp van de Rockefeller Foundation de Biofysische Werkgroep Utrecht-Delft opgericht. De onderzoekingen hiervan waren vooral gericht op de fotosynthese en de bioluminescentie van bacteriën.

Na de oorlog trad Kluyver als ervaren microbioloog en vooraan-staand geleerde ook naar buiten steeds meer naar voren. Van 1947 tot 1954 was hij president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, waarvan hij al in 1926 tot lid was benoemd. In deze hoedanigheid was Kluyver voorzitter van de naar hem genoemde commissie die de Nederlandse regering moest adviseren betreffende de toepassing van atoomenergie in Nederland. Het werk van deze commissie heeft geleid tot de oprichting van het Reactorcentrum Nederland. Daarna was Kluyver nog voorzitter van de commissie voor bestudering van de gevaren bij het gebruik van atoomwapens. Vele eredoctora-ten, erelidmaatschappen en gouden medailles zijn in de loop der jaren aan Kluyver uitgereikt.Als leermeester liet Kluyver aan zijn medewerkers en studen-ten een grote mate van vrijheid. Hierdoor waren vele onder-zoeksproblemen tegelijkertijd onderwerp van studie. Zulk een brede aanpak verruimde de horizon, maar kan wellicht een snelle ontwikkeling in een bepaalde richting verhinderd hebben. Hoewel Kluyver dit wel besefte heeft hij groepswerk nooit aangemoedigd. Hij koos op zijn manier voor de ontwikke-ling en training van de microbioloog die later in een bedrijf de problemen moest zien op te lossen.

Bronnen: Bibliografie, Albert Jan Kluyver. His life and work, [ed. A.F. Kamp et al.] (Amsterdam, 1959).Met dank aan:Huygens ING - Den Haag. J. van der Toorn, 'Kluijver, Albert Jan (1888-1956)', in Biografisch Woordenboek van Nederland.Archief-Kluyver in het Laboratorium voor Microbiologie der Technische Hogeschool Delft.

FOTO VAN DE WONING VAN OPA KLUYVER, NIEUWELAAN 3 IN DELFT. RECHTS HET LABORATORIUM EN COLLEGEZAAL.

In 1952 nam Eja’s vader ontslag bij de Koninklijke Gist- en Spiritusfabriek. Hij vond het samenwerken met de Duitsers toch niet zo plezierig, ook omdat hij daarvoor in zijn rol als Engelse officier met hen vanuit een heel ander perspectief te maken had gehad. Daar kwam nog bij dat oma Kluyver ernstig ziek was geworden. Ze overleed in september van dat jaar. Daarmee was ook het terugkerend verblijf naar Nederland onmogelijk geworden. Haar ouders besloten terug te keren naar Delft, en haar vader trad in dienst bij de verzekerings- makelaardij Langeveldt Schröder in Amsterdam. Opnieuw volgde een verhuizing, nu naar de Johannes Verhulstsraat in Amsterdam. In Amsterdam maakte Eja de lagere school af. Daarna ging ze in 1955 naar de MMS in de Breitnerstraat vlak bij het huidige Hiltonhotel. In 1956 overleed opa Kluyver.

Eja: ”Op de MMS wist ik toen al dat ik beeldhouwster wilde worden. Uit een blokje mergel maakt ik bijvoorbeeld twee beertjes, die tegen elkaar aan lagen te slapen. En uit klei boetseerde ik een beeldje van mijn slapende hond. Staande of lopende dieren waren er toen nog niet bij. Ik wist niet hoe ik een armatuur moest maken. Ik begon in die tijd ook portretten te maken van mijn broer en van een vriendje.”

In de periode op de MMS bleek dat Eja goed kon tekenen. Haar klasgenoot Tineke Kingma-Boltjes vertelt: “Wij zaten naast elkaar achterin de klas en als we tekenles hadden schoof ik mijn papier naar Eja die dan snel een dier tekende. Ik maakte die tekening wat simpeler (ik had geen enkele aanleg) en zodoende had ik altijd een voldoende voor dit vak. Ik heb uit die schooltijd nog een aardige krijttekening van 2 pony's in de sneeuw. Ik denk dat dit het enige werk is dat uit haar jeugd is overgebleven. Eja was dol op dieren. Zo had ze ook eens een terracotta beeld van haar Colli-hond gemaakt. De leraar handarbeid had het werkstuk gebakken. Daarna was het object verdwenen, maar het bleek op het bureau van de directeur van de school te staan pronken. We hebben de hond toen maar naar de rechtmatige eigenaresse gebracht.”

Eja’s hond, een vroeg jeugdwerk, is ook op de tentoonstelling te zien. Tineke Kingma-Boltjes is overigens tot op de dag van vandaag een hartsvriendin van Eja gebleven. Ze trokken veel met elkaar op en kwamen regelmatig bij elkaar over de vloer. Bijzonder is ook wel dat de vader van Tineke promoveerde bij “opa” Kluyver en later hoogleraar werd in Amsterdam in het-zelfde vakgebied, microbiologie.

TEKENING VAN EJA MET PAARDEN


64

Fragment

65

Fragment

ALBERT JAN KLUYVER, OSWALD WENCKEBACHALBERT JAN KLUYVER

INSCRIPTIE ”DIT BOEK IS BESTEMD VOOR ZIJN KLEINDOCHTER EJA” “FROM THE SMALL THINGS IN LIFE – A BEAUTIFUL MORNING, A SUBTL JOKE SHARED, THE FIRST DRAWINGS OF HIS GRANDDAUGHTER, EJA, WHICH HE PROUDLY DISPLAYED IN HIS STUDY – HE DERIVED A KEEN AND GENUINE PLEASURE.” (PAG. 60) STUDEERKAMER ALBERT JAN KLUYVER, 1955

TEKENING VAN EJA MET GEITJES GEMAAKT IN DE DIERENTUIN VAN TILBURG, 1961

66

Fragment

67

Fragment

ATELIERFOTO 1957 LIJNBAANSGRACHT

ATELIERFOTO 1960 RAPENBURGERSTRAATFOTO VAN EVA MENDLIK EN THEET VAN DER PANT BIJ MANZÙ IN SALZBURG 1955

Tijdens haar middelbare school kwam Eja in contact met de Hongaarse beeldhouwster Eva Mendlik. Van haar kreeg zij haar eerste lessen.

EVA MENDLIK (1928-2014)

Eva Mendlik werd op 5 mei 1928 geboren. Haar grootouders Julie Mijnsen en Oscar Mendlik, beiden Prix de Rome winnaars, waren bepalend voor haar keuze om beeldhouwster te worden. Eva kreeg van 1947-1951 haar opleiding aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam van Jan Bronner en Piet Esser. Daarna studeerde zij een jaar in Brussel op de École Nationale Supérieure d’Architecture et des Arts Décoratifs bij Oscar Jespers. Ze werkte daarna anderhalf jaar in Italië en Frankrijk en vervolgens bij Ciacomo Manzù in Salzburg en Milaan. Ze studeerde samen met Johan Sterenberg en Theresia van der Pant en behoort tot de stroming van de figuratieve abstractie. Mensen en dieren vormen het onderwerp van haar beelden in diverse materialen. Qua boodschap zijn de portretten met hun ingetogen expressie en hun vage glimlach heel subtiel. Op de tentoonstelling is het bronzen portret Christl te zien (46 cm, 1955).

EVA MENDLIK, CHRISTL, 1955, BRONS, 46 CM


68

Fragment

69

Fragment

Eja: “Op een dag vond ik in een Amsterdamse kunsthandel een prachtige tekening. Bij nadere beschouwing bleek deze gesigneerd te zijn. Duidelijk leesbaar stond er Eva Mendlik. Dat maakte die tekening wel extra aantrekkelijk. Voor mijn academietijd heb ik bij Eva op het atelier mogen werken. Ik kreeg onderricht in de beginselen van de beeldhouwkunst. Eerst leerde Eva mij hoe een armatuur te maken. Vervolgens mocht ik een figuur boetseren. Met engelengeduld kon zij uitleggen waar het nu eigenlijk over ging en waar je allemaal op moest letten. Over zaken als evenwicht, compositie en ritme kon zij boeiend vertellen. Soms waren die verpakt in spannen-de verhalen over haar eigen leertijd en over wat zij geleerd had van bijvoorbeeld Manzù in Italië. Er ging een wereld voor mij open. Ook leerde zij me de praktische kanten van het vak zoals het afvormen van een beeld. Van siliconenmallen was toen nog geen sprake. Er werd een gipsen mal gemaakt en deze mal moest vervolgens weer voorzichtig worden weggehakt. Langzaam werd het gipsen positief vrijgemaakt. In ieder geval leverde dat een puinhoop van gipsen brokstukken op, maar ook een gevoel van triomf wanneer het gipsen positief ongeschon-den uit deze chaos tevoorschijn kwam. Dit alles speelde zich af in de wondere wereld van boetseer-, steenbokken en draai-tafels. Het rook er naar klei, was en gips, maar ook naar koffie, waar ook geregeld de buurman Adam op af kwam. Met Adam en Eva in het atelier, dat gaf het atelier meteen een paradijselijke dimensie. Kennelijk heeft dit alles mij diepgaand beïnvloed, want ik koos na die periode definitief voor de beeldhouwkunst. De tekening van Eva siert nu mijn woonkamer als herinnering aan deze inspirerende tijd. Een tijd waarvoor ik Eva blijvend dankbaar zal zijn.”

Heel bijzonder is dat het model Truus Trompert, op de tekening van Eva Mendlik, hetzelfde model is waarmee Charlotte van Pallandt altijd werkte. Maar dat kwam Eja pas later te weten. Die tekening uit Eja’s woonkamer is op de tentoonstelling te zien.

Na haar eindexamen in 1960 wilde ze naar de Rijksacademie, maar de toenmalige directeur, professor Vroom vond haar te jong en raadde haar aan een jaar naar de academie voor beeldende vorming in Tilburg te gaan voor een vooropleiding. In die tijd heette de opleiding officieel Academie voor Opleiding tot Teken- en Handvaardigheidsleraren. De opleiding is nu ondergebracht bij Fontys Hogeschool voor de Kunsten.

TEKENING VAN EVA MENDLIK

Eja huurde een kamer met kost en inwoning in Tilburg. Na een poosje beviel de opleiding haar niet zo. Ze keerde kortstondig terug naar Amsterdam, maar ze zou en wilde naar de Konink-lijke. En dus vond ze een ander adres in Tilburg, een tehuis met voornamelijk meisjes, de zogenoemde “Maagdenburg” en maakte met goed gevolg dat eerste jaar af.

De familie van Eja bestond van moederszijde uit voornamelijk wetenschappers die internationaal georiënteerd waren. Eja was dus met haar wens om kunstenaar te worden eigenlijk een buitenbeentje. Toch stonden haar vader en moeder helemaal achter haar keuze en stimuleerden haar om er dan ook serieus iets van te maken. Wanneer je iets deed, dan moest je het ook goed doen. Uit die steun bleek ook wel de kosmopolitische kijk van haar ouders op de wereld.

Een jaar later meldde ze zich opnieuw aan in Amsterdam. Nu werd ze wel aangenomen en begon ze in 1962 haar opleiding aan de Rijksacademie. Daarover meer in het volgende nummer van Fragment.

Loek DijkmanVoorzitter Beeldengalerij Het Depot(Met dank aan Bieke van der Mark, interview 2011)


70

Fragment

71

Fragment

Leonore van Sloten is conservator van Museum het Rembrandthuis. Zij maak-te tal van tentoonstellingen rondom (tijdgenoten van) Rembrandt. Zo was zij in 2014 curator van de tentoonstelling Rembrandt, of niet? Oude tekeningen, nieuwe namen. Deze tentoonstelling was geheeld gewijd aan de kunsthisto-rische praktijk van het toeschrijven van een werk aan een bepaalde kunstenaar. In deze tentoonstelling werden tekenin-gen getoond die de befaamde kunsthis-toricus Peter Schatborn aan Rembrandt heeft toegeschreven. Bezoekers kregen een kijkje in de keuken van de kunst-historicus die karakteristieken van stijlen onderzoekt om een werk wel of niet aan bijvoorbeeld Rembrandt toe te schrijven. Van Sloten publiceerde met anderen (in een aantal) boeken over 17de eeuwse kunst. Naast haar studie kunstgeschiedenis studeerde Leonore van Sloten zang. Als mezzosopraan is zij actief in koren en vormt zij met pianiste Mignon Gotsch het duo Thaleia. Daarnaast maakt zij samen met luitist/theorbist Arjen Verhage deel uit van het Huygens duo.

REMBRANDTTEN VOETEN UITLeonore van Sloten over het ‘handschrift’ van Rembrandt

LEZING VRIJDAG 1 JUNI 2018, 14.00 UUR

Datum: vrijdag 1 juni 2018Aanvang: 14.00 uurToegangsprijs: € 7,50Locatie: Beeldengalerij Het

Depot, Arboretumlaan 4 in Wageningen.

Aanmelden via de website van Het Depot. Daar kunt u ook zien of er nog plaatsen beschikbaar zijn.

In deze lezing wordt onze beroemdste kunstenaar aller tijden 'ten voeten uit' geportretteerd. Rembrandt was immers eveneens een veelzijdig kunstenaar: hij produceerde niet alleen een fors geschilderd maar ook een omvangrijk geëtst en getekend oeuvre. Zijn uitge-sproken individuele handschrift gold in de jaren '30 en '40 van de zeventiende eeuw als toonaangevend. Vele geta-lenteerde kunstenaars meldden zich dan ook bij Rembrandt om zich in diens stijl te bekwamen. Leonore van Sloten, conservator van Museum Het Rembrandthuis, neemt u mee naar de toeschrijvingsproblematiek die deze atelierpraktijk in latere eeuwen tot gevolg heeft gehad. Zij zal u tevens laten zien hoe diepgravend onderzoek naar het oeuvre tot een beter begrip van het kunstenaarschap in de zeven-

tiende eeuw leidt. De titel van de lezing ‘Rembrandt ten voeten uit’ verwijst naar de tentoonstellingstitel in de overdrachtelijke betekenis maar het slaat ook op de tekening uit de collec-tie van Museum het Rembrandthuis. De geschiedenis van die tekening zal

onderdeel van de lezing van Leonore van Sloten zijn. In haar verhaal zal ze het natuurlijk hebben over het 'hand-schrift' van Rembrandt, omdat dat een van de belangrijkste aspecten is voor het kunnen vaststellen of afwijzen van de ‘eigenhandigheid’ van een werk.

REMBRANDT HARMENSZOON VAN RIJN, THE DIEMERDIJK AT HOUTEWAEL, CIRCA 1648-1649

LEONORE VAN SLOTEN

MUZIEK, FILMS EN LEZINGEN IN HET DEPOT

72

Fragment

73

Fragment

Datum: vrijdag 7 september 2018Aanvang: 20.15 uurVooraf: Vóór het concert is het

restaurant Linnaeus geopend voor diner.

Reserveren noodzake-lijk, tel. 0317 - 467 736

Toegangsprijs: € 20,00Locatie: Beeldengalerij Het

Depot, Arboretumlaan 4 in Wageningen

Aanmelden via de website van Het Depot.Daar kunt u ook zien of er nog plaatsen beschikbaar zijn.

Componist Franz Schubert (1797-1828) werd zozeer geleefd door de muziek in hem dat hij zich bij die ene kunstvorm heeft gehouden. Maar nog steeds is niemand het met elkaar eens in welke werken Schubert zijn grootste hoogten bereikte: In zijn liederen, zijn piano-sonates, zijn symfonieën, zijn kamer-muziek of zijn Missen. Zeker is dat al zijn werken herkenbaar zijn als echte Schuberts. Ook vanaf de eerste tonen van het monumentale strijkkwintet hoort u het ‘handschrift’ van Schubert.

Schubert schreef zijn strijkkwintet 2 maanden voor zijn dood. Het kwintet in de bijzondere bezetting van strijk-kwartet aangevuld met een extra cello behoort tot één van de kenmerkendste en meest indrukwekkende werken van de muzikale Romantiek.

Cellist René Berman in zijn toelichting op het kwintet: Schubert beschouwde het als zijn kunstenaarsplicht om in alle disciplines en kunsten thuis te zijn. Dat hij die kunsten niet allemaal kon beoefenen is omdat de muziek hem als het ware overkwam. Hij was er gewoon te druk mee. Dat is maar goed ook, want wat had hij kort te leven! Na 31 jaar op deze wereld kun je alleen constateren dat hij nog midden in zijn ontwikkeling

zat; of, zoals zijn grafsteen vermeldde: Die Tonkunst begrub hier einen reichen Besitz, aber noch viel schönere Hoffnungen.

Het Sonsbeekkwintet bestaat uit vijf gepassioneerde strijkers die wonen rond het Arnhemse Sonsbeekpark. De leden ontmoetten elkaar in het Gelders Orkest, en maakten ook al graag kamermuziek samen. Zij speelden in ensembles als het Concertgebouworkest, CelloOktet Amsterdam, Combattimento Consort of de Bayerische Staatsoper. Ook solo en in andere kamermuziek-verbanden concerteerden ze over de hele wereld. Met een uitvoering van het Schubertkwintet maken zij een oude droom waar.

SCHUBERT: STRIJKKWINTET IN C-MAJEUR

Concert vrijdag 7 september 2018, 20.15 uur

Sonsbeekkwintet: Winnie Hanel en Arthur Ornée, viool, Bart Peters altviool, Mariette Freijzer en René Berman, cello

UIT HET LIED VAN SCHUBERT: DER WANDERER

MUZIEK, FILMS EN LEZINGEN IN HET DEPOT

75

Fragment

74

Fragment

Aurora is vervaardigd uit Carrara marmer, het Italiaanse gesteente dat beeldhouwers door de eeuwen heen gebruikt hebben om uiting te geven aan hun verbeelding. Een bijzonder materiaal dat bij uitstek oud en nieuw, zoals op deze plaats in het Antoni van Leeuwenhoek, met elkaar kan verbinden. De beeldhouwer, Jan Pater , heeft in de Ravaccione groeve de steen uitgezocht.

Het uitverkoren blok woog 21.000 kilo, die hij in 5 maanden tijd terugbracht tot de 3300 kilo van het beeld. Het drie meter hoge beeld is gemaakt vanuit een aantal gedachten: Je zou erin kunnen schuilen om even tot jezelf te komen, om je geborgen te voelen. Je kunt er ook gewoon even in staan en de steen voelen, diens lijnen en zacht-heid ervaren. Het beeld kan communi-ceren met de beschouwer. Het straalt

kracht uit en die kracht richt zich naar boven, reikend en zonder einde. De lijnen in het beeld dragen hiertoe bij. Het beeld wordt door zijn plaatsing op zwart graniet weerspiegeld en verlengd, wat de kracht ervan versterkt. Zo kan de kijker die in het beeld staat het gevoel krijgen er één mee te zijn. Je mag het beeld vooral ook aanraken.

NIEUWS VAN ONZE BEELDHOUWERS

Het beeld van Jan Pater vormt een brug tussen het oude en het nieuwe deel van het Antoni van Leeuwenhoek, het Centrum voor Kwaliteit van Leven. De gedachte

achter deze opdracht was om zichtbaar, zelfs tastbaar te maken dat men zich na de behandeling ook weer kan herstellen, zichzelf kan oprichten. De plek van

dit nieuwe werk, op de overgang van de oude naar de nieuwe hal, op weg naar het Centrum voor Kwaliteit van Leven, onderstreept deze symboliek.

Jan PaterAURORA

HET BEELD AURORA IN DE NIEUWE VLEUGEL VAN HET ANTONI VAN LEEUWENHOEKZIEKENHUIS

76

Fragment

77

Fragment

@CA25

SANDRA ARNTZ @SOMENTIC68



THIJS VAN GERREWEY @EVIL_KNEVIL

EEN ANDERE KIJK OP HET DEPOT

@CA25

GEZIEN DOOR BEZOEKERS

EEN ANDERE KIJKOP HET DEPOT

IN BEELDENGALERIJ HET DEPOT VALT ALTIJD VEEL TE ZIEN; DAT NODIGT UIT TOT HET MAKEN VAN MOOIE FOTO'S. BEZOEKERS VAN DE BEELDENGALERIJ DEELDEN DE VOLGENDE FOTO’S OP INSTAGRAM, EN WIJ DELEN ZE GRAAG MET U! HEEFT U ZELF OOK EEN MOOIE FOTO GEMAAKT IN HET DEPOT? TAG DE FOTO DAN OP INSTAGRAM MET LOCATIE HET DEPOT, OF STUUR DE FOTO IN HOGE RESOLUTIE NAAR [email protected]

SJOERD ZANEN

SJOERD ZANEN

78

Fragment

79

Fragment

Assia Vermeulen

In de winkel van de Beeldengalerij vindt u onze eigen

Depot-uitgaven en diverse boeken en artikelen over de

onderwerpen kunst, natuur en koken. Ook wordt altijd

aangehaakt bij de thematentoonstelling. Dit voorjaar is dat

‘De beeldhouwer ten voeten uit’. Bij deze tentoonstelling blijkt

dat zij soms ook andere talenten hebben als fotograaf of

schilder of tekenaar. Dit geldt ook voor Andette van der Leest,

die chef-kok en illustrator is van onze tweede eigen uitgave

van receptenkaarten van restaurant Linnaeus.

NIEUWS UIT DE WINKELvan Beeldengalerij Het Depot

HANDBOEK VOOR DE KUNSTENAAR, RAY SMITH, UITGEVER TIRION CREATIEF € 29,99

DENK ALS EEN KUNSTENAAR, WILL GOMPERTZ, UITGEVER

MEULENHOFF, € 17,50

DENK ALS EEN KUNSTENAARVoor wie zich nu afvraagt hoe het toch kan dat de één zo rijk bedeeld is met talenten en de ander zoveel minder, is er de vol-gende boekentip: ‘Denk als een kunstenaar’. In dit boek belooft de auteur Will Gompertz u te leren net zo creatief en inspirerend te zijn als de kunstenaars die hij in dit boek bespreekt. Na jaren-lang intensief contact met hen gehad te hebben en het bestude-ren van grootheden uit het verleden, heeft Gompertz de eigen-schappen ontdekt die ze met elkaar gemeen hebben. In ‘Denk als een kunstenaar’ toont hij u de manier van werken en denken van kunstenaars als Warhol, Hirst, Tuymans en Picasso. En laat hij op zijn karakteristieke uitbundige en enthousiasmerende manier zien hoe creativiteit werkt, hoe kunstenaars denken en hoe uzelf net zo creatief kunt zijn.

HANDBOEK VOOR DE KUNSTENAAR‘Het handboek voor de kunstenaar’ is een complete gids voor beeldend kunstenaars. Een breed georiënteerd naslagwerk met praktische informatie en meer dan 1000 foto’s in kleur. Alle aspecten van technieken, gereedschappen en materialen worden besproken. Naast de vele eigentijdse procedés en traditionele technieken, bevat dit handboek een schat aan wetenschappelijk onderbouwde, technische informatie en deskundige adviezen op het gebied van tekenen en schilderen, de grafische technieken en de beeldende kunsten.

IK BEN EEN KUNSTENAAR‘Ik heb zoveel talent, ik kan het gewoon niet helpen. Alles inspireert me’. Dat zegt het jongetje dat de hoofdpersoon is van ‘Ik ben een kunstenaar’. Nadat hij bij zichzelf een Dali snorretje heeft getekend gaat hij aan de slag en blijkt net zo fantasievol als zijn idool. Er zijn geen beperkingen, hij verandert alles in kunst. In zijn blik verandert het niet leeggegeten bord dat zijn moeder ziet, voor hem in ‘de eenzaamheid van de wortel’. Op speelse wijze komen kleuren, bewegingen, materialen en vormen aan de orde. Nu is het nog zaak zijn moeder te overtuigen……Tekst en tekeningen zijn van het dubbeltalent Marta Altéz.

NIJNTJE IN HET MUSEUMDe boeken van Nijntje, wie is er niet opgegroeid met de uit duizenden te herkennen tekeningen van dit konijn door Dick Bruna?In ‘Nijntje in het museum’ gaat Nijntje met opa en oma Pluis voor het eerst van haar leven naar een museum. De kunstwerken die zij ontdekt zijn een knipoog naar bestaande werken van o.a. Matisse en Mondriaan. Opa en oma geven uitleg over de materialen die de kunstenaars hebben gebruikt. Aan het eind van het bezoekje weet Nijntje wat zij worden wil: kunstenaar!

FEESTELIJK MENU VAN RESTAURANT LINNAEUSAndette van der Leest combineert net als de beeldhouwers van Het Depot meerdere talenten. Zij is chef kok van Restaurant Linnaeus, ze tekent, borduurt en maakt keramiek. Na de eerdere uitgave van de receptenkaarten De smaak van Restaurant Linnaeus, verschijnt nu van haar hand dit mapje met 10 feestelijke recepten voor een heerlijk vegan menu. In deze uitgave combineert zij haar heerlijke recepten met prachtige tekeningen van de ingrediënten. Wie alle tien de recepten kookt maakt een compleet menu, van het soepje vooraf, hoofdgerech-ten en salades tot en met het kopje verveine thee na het dessert. Het is natuurlijk ook een heel leuk cadeau om weg te geven aan je vrienden of familie. Een feestlijk diner met heerlijke gerechten is altijd een succes.

FEESTELIJK MENU VAN RESTAURANT LINNAEUSRECEPTEN EN TEKENINGEN ANDETTE VAN DER LEESTEIGEN UITGAVE HET DEPOT € 9,50.

NIJNTJE IN HET MUSEUM,DICK BRUNA, UITGEVER MERCIS € 6,95

IK BEN EEN KUNSTENAAR, MARTA ALTÉZ.

UITGEVER LEMNISCAAT € 13,95

Wanneer u een boek of uitgaven uit de winkel van Het Depot via een bank over schrijving bestelt, dient u het vaste bedrag van € 3,- voor de

verzendkosten bij uw bestelling op te tellen. Nadat het totaalbedrag is ont-

vangen wordt het boek naar het adres van de overschrijving toegestuurd. Op

onze website vindt u bij alle titels de nodige gegevens, zoals ISBN en prijs.

Zie www.hetdepot.nl. Het rekening-nummer is NL24INGB0653347065

(ten name van Het Depot, Wagenin-gen). Vergeet u niet bij de betaling

de titel of het artikelnummer en uw adresgegevens te vermelden!

80

Fragment

81

Fragment

BEELDENGALERIJ HET DEPOT• Het uitgeven van monografieën van beeldhouwers• Het verstrekken van beurzen aan beeldhouwers• Het uitgeven van het tijdschrift Fragment• Kinderatelier Villa Vleermuis: educatieve programma’s over

beeldhouwkunst en natuur• Restaurant Linnaeus, gevestigd in Beeldengalerij Het Depot• Tentoonstellingen over Arboretum De Dreijen en Arboretum

Hinkeloord

LOCATIESBeeldengalerij Het Depot is gevestigd op drie locaties, met elkaar verbonden door Arboretum De Dreijen en Arboretum Hinkeloord. Ook deze arboreta horen bij Het Depot.

Beeldengalerij Het DepotArboretumlaan 4, 6703 BD Wageningen• Wisselende tentoonstellingen• Tentoonstellingen over de arboreta• Lezingen en symposia• Winkel• Restaurant Linnaeus

Villa HinkeloordGeneraal Foulkesweg 64, 6703 BV Wageningen• Permanente tentoonstelling van het werk van Eja Siepman

van den Berg• Wisselende solotentoonstellingen

Kinderatelier Villa VleermuisArboretumlaan 4, 6703 BD Wageningen• Educatiecentrum voor beeldhouwkunst en natuur• Alleen geopend voor scholen, na overleg

CONTACTT 0031 (0)317 467 720 F 0031 (0)317 467 738E [email protected] www.hetdepot.nl

STICHTING HET DEPOTHet Depot biedt beeldhouwers een opstap of een steuntje in de rug waar dat nodig of wenselijk is, zodat ze zich beter kunnen ontplooien. Het Depot wil een podium voor beeldhouwers zijn. Juist omdat het om mensen gaat, heeft Het Depot gekozen voor sculpturen van torsen en fragmenten als hoofdthema. De tors is een bij uitstek menselijke figuur en laat ruimte voor fantasie.

Het Depot richt zich niet alleen tot het museum- en galerie- publiek, maar ook tot andere publieksgroepen die we met de beelden in Het Depot een plezier kunnen doen. Daarbij is het niet uitsluitend van belang of dat publiek koopkrachtig is. Juist ook mensen die niet zo gemakkelijk of niet zo dikwijls naar kunst kunnen of komen kijken, zijn van harte welkom. Kinderen, studenten, blinden, ouderen en mensen met een beperking.

Het Depot is van mensen voor mensen. Het biedt binnen een museale omgeving, op meerdere locaties, wisselende tentoon-stellingen over hedendaagse beeldhouwkunst. Het geheel ligt binnen de arboreta De Dreijen en Hinkeloord. Volop natuur, volop fascinerende architectuur en ons restaurant Linnaeus met volop groenten specialiteiten. Voor schoolkinderen is er educatie op het gebied van kunst en natuur in Villa Vleermuis. Meer informatie voor scholen is beschikbaar op onze website.

ACTIVITEITENStichting Het Depot ontwikkelt onder meer de volgende activiteiten:• Tentoonstellingen van hedendaagse beeldhouwkunst van

torsen en fragmenten• Permanente tentoonstelling van het werk van Eja Siepman

van den Berg, Villa Hinkeloord• Educatieve rondleidingen• Lezingen en symposia • Het aankopen van werk van hedendaagse beeldhouwers• Het geven van opdrachten aan beeldhouwers

1 2

3 4

Niet toegestaan:• Honden of andere huisdieren, met uitzondering van

blinden-geleidehonden, in de vestigingen van Het Depot en in de arboreta.

• Roken in alle vestigingen van Het Depot.• Gebruik van mobiele telefoon.• Het nuttigen van zelf meegebrachte consumpties.• Fotograferen voor commercieel gebruik.

FRAGMENTFragment is een uitgave van Het Depot voor haar bezoekers. Wanneer u bij uw bezoek aan Het Depot uw contactgegevens opgeeft en ons meest recente nummer van Fragment koopt, krijgt u toekomstige nummers van Fragment gratis toege-zonden. Losse nummers € 7,50.

WINKEL & UITGAVEN VAN HET DEPOTBij verschillende artikelen in Fragment ziet u een afbeelding van een catalogus, een monografie of een andere uitgave van Beeldengalerij Het Depot. U kunt deze uitgaven in de winkel van Het Depot verkrijgen. Wanneer u een boek via een bank - over schrijving bestelt, dient u het vaste bedrag van € 3,- voor de verzendkosten bij uw bestelling op te tellen. Nadat het totaalbedrag is ontvangen wordt het boek naar het adres van de overschrijving toegestuurd. Op onze website vindt u bij alle titels de nodige gegevens, zoals ISBN en prijs. Zie www.hetdepot.nl. Het rekeningnummer is NL24INGB0653347065 (ten name van Het Depot, Wageningen). Vergeet u niet bij de betaling de titel of het artikelnummer en uw adresgegevens te vermelden!

RESTAURANT LINNAEUSRestaurant Linnaeus, het restaurant van Beeldengalerij Het Depot, is een eerlijke keuken in een heerlijke omgeving. Kunst, natuur en gastronomie zijn op één plek binnen handbereik. Alle verdere informatie over openingstijden en reserveringen voor Restaurant Linnaeus vindt u op onze website onder de knop ‘Bezoekersinformatie en daaronder Restaurant’.

OPENINGSTIJDEN BEELDENGALERIJ HET DEPOTBeeldengalerij Het Depot is geopend van donderdag tot en met zondag, van 11.00 tot 17.00 uur. Tevens is Beeldengalerij Het Depot geopend op eerste en tweede Paasdag, op Hemel-vaartsdag en op eerste en tweede Pinksterdag. Gesloten op Koningsdag en op 5 mei. Rond kerst is Beeldengalerij Het Depot een aantal dagen gesloten. Raadpleeg onze website.

OPENINGSTIJDEN ARBORETAArboretum De Dreijen (ingangen aan de Arboretumlaan 4 en tegenover Villa Hinkeloord) en Arboretum Hinkeloord (ingang bij Villa Hinkeloord) zijn dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur.

RONDLEIDINGEN EN GROEPSBEZOEKENRondleidingen worden gegeven op donderdag en vrijdag om 11.30 en 14.30 uur, duur circa 60 minuten. Op zaterdag en zondag is er om 14.00 uur een rondleiding. De maximale groepsgrootte is 20 personen voor Beeldengalerij Het Depot en 15 personen voor Villa Hinkeloord. De rondleiding door Arboretum De Dreijen vindt plaats op donderdag in de even weken van het jaar, van 13.30 tot 15.00 uur. Hierbij is plaats voor maximaal 15 personen.Rondleidingen voor blinden, slechtzienden, rolstoelgebruikers en mensen met een lichte dementie, zijn in groepjes van maximaal vier personen mogelijk op donderdag en vrijdag om 11.30 uur. Per persoon is één begeleider en/of blindengeleide-hond toegestaan.

De kosten voor alle rondleidingen bedragen € 5,- per persoon. Individueel aanmelden voor een rondleiding is ook mogelijk. Reserveren voor een rondleiding of een groepsbezoek per telefoon of e-mail is noodzakelijk. Dit geldt voor Beeldengalerij Het Depot, Villa Hinkeloord, Restaurant Linnaeus en Arbore-tum De Dreijen.

HUISREGELSJassen en tassen dient u op te bergen in onze garderobe of in een kluisje.

Generaal Foulkesweg

Arboretumlaan

RhenenLawickse Allee Ritzema Bosweg

A12 Ede / Utrecht

N781 Diedenweg

N225Arnhem A50

N225

1

4

52

3

Dreijenlaan

1 Beeldengalerij Het Depot / Parkeerplaats hoofdingang Arboretumlaan 42 Het Depot locatie Kinderatelier Villa Vleermuis Arboretumlaan 43 Het Depot locatie Villa Hinkeloord Generaal Foulkesweg 644 Arboretum De Dreijen Ingangen Arboretumlaan 4 en tegenover Villa Hinkeloord

Parkeerplaats Dreijenlaan

82

Fragment

83

Fragment

STICHTING UTOPAgeen kans krijgt. Onze samen leving legt zwaar de nadruk op bepaalde waarden, maar plaatst daardoor andere in de scha-duw. De stichting stelt zich ten doel een bijdrage te leveren aan het compenseren van deze onevenwichtigheden. Omdat de waarden die de samenleving benadrukt aan periodieke veranderingen onderhevig zijn, actualiseert de stichting haar aandachtsgebieden voortdurend. De geschiedenis leert dat bij het nemen van beslissingen economische argumenten vaak de doorslag geven. Achteraf blijkt dat die argumenten soms eenzijdig, discutabel of zelfs onjuist zijn. De stichting wil met de haar ter beschikking staande middelen deze eenzijdige waardebeoordeling enigs-zins compenseren en als katalysator fungeren in een beoogd veranderingsproces. Tegelijkertijd wil de stichting de betrek-kelijkheid van ons tegenwoordige bestel benadrukken zonder direct een beter (utopisch) alternatief voorhanden te hebben.

Een utopieDe naam van de Stichting Utopa past wonderwel binnen de Topa-Groep. Deze naam roept natuurlijk ook associaties op met Utopia, het in 1516 door Thomas More gepubliceerde boek waarin hij een volmaakt gelukkige staat beschreef. Een utopie...... Na Thomas More volgden er nog vele utopisten, ook in Nederland. Ondanks de verschillen van inhoud hadden alle utopieën door de eeuwen heen betrekking op de relatie van de mens tot zijn omgeving, op de verhouding van mens tot mens, van de mens tot de natuur en van de mens tot zijn werk. In het perspectief van deze verhoudingen is de Stichting Utopa werkzaam waarbij het historisch besef steeds een terug-kerend element is.

AandachtsgebiedenBinnen verschillende aandachtsgebieden wordt door de stichting voortdurend een segment gekozen dat extra aan-dacht en ondersteuning behoeft. Waar mogelijk ondersteunt de stichting educatieve activiteiten die een verband hebben met de geselecteerde aandachtsgebieden.

Stichting Utopa, Leidenwww.stichtingutopa.nl

Beeldengalerij Het Depot, Wageningenwww.hetdepot.nl

Orgelpark, Amsterdamwww.orgelpark.nl

Utopa WeeshuisKinderrechtenhuis, Leidenwww.utopa-weeshuis.nl

Stichting UtopaDe moederstichting van Het Depot is Stichting Utopa. De doel-stelling van deze stichting is het actualiseren en stimuleren van creatieve talenten van mensen, daar waar de aanleg van enkelingen, om welke reden dan ook, geen kans krijgt.

De Stichting Utopa ontleent haar naam aan de Topa-Groep. Een groep ondernemingen die werkzaam is op het gebied van transportverpakken, met accenten op handel, productie, technologie, onderzoek en nascholing.

De stichting werd in 1988 opgericht en bezit vanaf dat jaar alle aandelen van de Topa-Groep. De inkomsten van de stichting bestaan onder andere uit de dividenden die de stichting op dit aandelenbezit ontvangt. Hoezeer de Stichting Utopa en de Topa-Groep door de eigendomsverhouding ook met elkaar zijn verbonden, de commerciële zeggenschap over de Topa-Groep berust niet bij de stichting. De samenhang tussen de Stichting Utopa en de Topa-Groep is als bij een munt: twee zijden die elkaar niet zien maar toch bij elkaar horen. Twee verschillende gezichten die samen een eenheid vormen.

Een visieDe belangrijkste beweegreden van de toenmalige eigenaar van de Topa-Groep, Loek Dijkman, om zijn bezit in de Stichting Utopa onder te brengen was zijn visie dat de onderneming een rol in haar omgeving vervult die verder gaat dan het verschaf-fen van werk en het maken van winst. De gedachte hierbij is dat de onderneming haar “overwinst” niet aan aandeelhouders uit-keert maar aan haar omgeving waaraan zij haar bestaansrecht ontleent. De winst wordt aangewend voor het algemeen nut.

De geschiedenis herhaalt zichDe constructie om het vermogen van een onderneming in een stichting onder te brengen, alsmede het idee dat er aan ten grondslag ligt, is niet nieuw. Al in 1889 richtte Ernst Abbe in Duitsland in Jena de Carl Zeiss Stiftung op. Voor Abbe gold zijn persoonlijke overtuiging dat “ondernemingseigendom aan strengere ethische maatstaven dient te voldoen en als openbaar goed wordt behandeld, voor zover dat uitgaat boven de maat-staf van een passend loon voor werk”. In ons eigen land beston-den rond 1900 utopische bewegingen rond Frederik van Eeden en Nescio. Bij de Van Leer-Groep, eveneens een verpakkings-bedrijf, werd in 1972 het onder nemingsvermogen ten behoeve van ideële doeleinden in een stichting ondergebracht.

Statutaire doelstellingDe statutaire doelstelling van de Stichting Utopa is: Het actua-liseren en stimuleren van creatieve talenten van mensen, daar waar de aanleg van enkelingen, om welke reden dan ook,

EEN ANDERE KIJK OP HET DEPOTILLUSTRATIE VAN WWW.KITLELARGE.NL

84

Fragment

Fotografie /afbeeldingenpag. 1 foto Montessorischool Wageningen, pag. 18-19 Fludo of Seductora, pag. 74-75 privé archief Jan Pater, pag. 2, 15, 25, 40-43, 49, 63 (rechtsonder), 67 (rechts) en 68 John Stoel, pag. 16-31 foto's privé archief kunstenaars, pag. 32-37 Suzanne Valkenburg, pag. 44-53 Immanuel Klein, pag. 54-55 Andette van der Leest, pag. 56- 67 privé archief Eja Siepman van den Berg, pag. 70-71 Jeroen van Zijp pag. 72-73 René Berman, pag. 74-75 privé archief Jan Pater, pag. 76-77 foto's bezoekers en archief Beeldengalerij Het Depot. De redactie heeft geprobeerd van alle afbeeldingen de recht hebbenden te achterhalen. Niet in alle gevallen is dat gelukt. Wie kan aantonen recht te hebben op een of meer afbeeldingen in dit nummer zonder door de redactie te zijn benaderd, wordt verzocht zich bij de redactie te melden.

UitgeverStichting Het DepotArboretumlaan 46703 BD Wageningen

ISSN1875-1679

Fragment | TIJDSCHRIFT VAN BEELDENGALERIJ HET DEPOT

NUMMER 14 | VOORJAAR 2018Fragment verschijnt tweemaal per jaar, in september (over de evenementen in Het Depot in najaar en winter, dus van september tot en met maart) en in maart (voorjaar en zomer, dus van maart tot en met september). Fragment brengt achtergrondinformatie bij de tentoonstellingen, evenementen en andere activiteiten die in Het Depot plaatsvinden.

VormgevingStichting Utopa

DrukDuocore Drukwerk & Creatie

EindredactieStichting Utopa

COLOFON

LEERLINGEN VAN DE MONTESSORISCHOOL WAGENINGEN ... · Arboretumlaan, uit de vroege en de late 20ste...

Documents

Transcript of LEERLINGEN VAN DE MONTESSORISCHOOL WAGENINGEN ... · Arboretumlaan, uit de vroege en de late 20ste...