ledmagazine

LED VOORSINT-PIETERSBASILIEK IN ROME

LEDDIFICERING PRORAIL-STATIONS: ‘LOKALE PARTIJ KRIJGT VAAK DE OPDRACHT

ALBERT HEIJN: NAVIGEER DOOR DE SUPERMARKT MET BEHULP VAN LED

editie 21 - dec 2018

AGENTSCHAP TELECOM:‘ONS MOTTO IS NIET STOREN EN OOK NIET GESTOORD WORDEN’

ledmagazineeditie 21 - dec 2018

VOORWOORDOpnieuw een historisch jaar voor de led-lamp05

12 RON MOLENKAMP VAN HET AGENTSCHAP TELECOM:‘Iedereen is gebaat bij storingsvrij led-licht’

HENK KROON OVER LED-TECHNOLOGIE PODIA‘De ontwikkeling ligt op dit moment volledig stil’16LED REVIEWDe nieuwste led-producten in woord en beeld18LEDDIFICERING PRORAIL LOOPT ALS EEN TREIN‘Het is een dynamisch programma...’20NU OOK INFORMATIEPLICHT IN ACTIVITEITENBESLUIT MILIEUBEHEER‘Dit gaat een flinke impuls geven aan de led-branche’

DE NOOD VOORZIET KLASSIEKE LANTAARNPALEN VAN LED‘Het behoud en reproduceren van historisch erfgoed staan centraal’

2326

28 HAN BAK VAN CHESS WISE‘Draadloos connected wordt de standaard in led’

UITGELICHTLed voor Buitenring Parkstad Limburg, Radio 10 en het Van der Valk Conference hotel Luik

3033 INTERNATIONAAL:Thorn levert led-verlichting voorgrootste zeebrug ter wereld

NIEUWSMeest geklikt, elders inde wereld en ledflitsen06

ALBERT HEIJN START MET VISIBLE LIGHT COMMUNICATIONNavigeer door supermarkt met behulp van led

36JAN WILLEM ZWANG (GREENCROWD) OVER UITROL LED-VERLICHTING IN SPORTWERELD: Aankondiging nieuwe subsidieregeling en strengere controle verlagen snelheid

37LED-JARGONLichtexperts pratengeen abracadabra... 39

LED ARMATUREN. MODERN. EFFICIËNT.

Aan LED verlichting worden tegenwoordig hoge eisen gesteld, zowel qua kwaliteit als qua prijs-prestatieverhouding. Met LEDVANCE® LED armaturen bieden wij een winnende combi-natie van aantrekkelijk design, hoge efficiëntie, betrouwbare kwaliteit en tot 5 jaar garantie.

KRACHTIGER LICHT NODIG?

BENELUX.LEDVANCE.COM

WIJ HEBBEN EEN OPLOSSING.

UFO adv_NL210x297 mm.indd 1 16-8-2018 10:37:49

OURANIA GEORGOUTSAKOU OVER GEVAARLIJKE LED-PRODUCTEN:‘Meer regels helpen niet, een betere controle wel’

40

Met de inwerkingtreding van het laatste gedeelte van het verbod op halogeenlampen (red. per 1 september jongstle-den), zal de marktpenetratie van led-verlichting alleen maar verder toenemen in de komende jaren en toegroeien naar een percentage van ver boven de 90 procent.

Bovendien doet ook de overheid een duit in het zakje bij de marktgroei. Vanaf 1 januari 2023 mogen bijvoorbeeld alleen kantoren worden gebruikt die ten minste energielabel C heb-ben. Dit komt overeen met een energie-index (EI) van 1,3 of beter. De toepassing van led-verlichting is voor deze kantoren een must.

Verder gaat men strenger controleren of bedrijven energie-besparingsmaatregelen die zich binnen 5 jaar terugverdienen wel uitvoeren. In veel gevallen is led voor bedrijven en instel-lingen verplicht, mits zij jaarlijks meer dan 50.000 kilowattuur elektriciteit of meer dan 25.000 kubieke meter gas verbruiken. Het een en ander is wettelijk vastgelegd in het kader van de Wet Milieubeheer. Nieuw is ook dat bedrijven verplicht worden om de overheid proactief te laten weten welke maatregelen zij getroffen hebben.

Dat led grote belangstelling geniet van zowel leveranciers en installateurs als eindgebruikers blijkt wel uit de grote hoeveel-heid nieuwsberichten die wij dit jaar op onze website hebben mogen verzorgen en de bezoekers die we hebbenb mogen verwelkomen. Onze weblog LEDMagazine.nl heeft dit jaar een gezonde groei doorgemaakt. Begin november werd al het punt bereikt dat er in 2018 net zo veel bezoekers verwelkomd zijn als in heel 2017. Ondertussen is het aantal lezers van de wekelijkse nieuwsbrief gegroeid tot meer dan 7.000 abonnees. Dat er dit jaar veel gebeurd is, blijkt ook wel uit het jaaroverzicht met de 10 meest gelezen berichten van de website van LED Magazine (red. vanaf half december te raadplegen via LEDMagazine.nl).

Ten slotte wens ik u nu de decembermaand alweer begonnen is fijne feestdagen toe! En, niet te vergeten, veel leesplezier met de diverse primeurs en interviews die u in deze editie van LED Magazine aantreft.

Edwin van Gastel | Hoofdredacteur LED Magazine

AGENDAAmsterdam Light Festival29 november 2018-20 januari 2019www.amsterdamlightfestival.com

Vakbeurs Facilitair & Gebouwbeheer 23-25 januari 2019 www.vakbeursfacilitair.nl

Strategies in Light 27 februari-1 maart 2019 www.strategiesinlight.com

Ecobuild 5-7 maart 2019www.ecobuild.co.uk

Salone del Mobile.Milano 9-14 april 2019 www.salonemilano.it

Global LiFi Congress 12-13 juni 2019www.lificongress.com

VOORWOORD

OPNIEUW EEN HISTORISCH JAAR VOOR DE LED-LAMP

Met de eerste koude nachten die gepasseerd zijn, is het moment weer daar om het nog lopende kalenderjaar te evalueren. Het is voor de led-lamp opnieuw een historisch jaar. Meest opvallende gebeurtenis van deze herfst is misschien nog wel de motie die de Tweede Kamer heeft aangenomen om het gebruik van led-lampen te verplichten...

GELighting

Nieuwe naamdezelfde kwaliteit

Tungsram, één van de meest iconische merken op het gebied van verlichting in Europa, komt op-nieuw in de schijnwerpers te staan met de overname van de activiteiten van GE Lighting in Europa,

het Midden-Oosten, Afrika, Turkije en de wereldwijde automobielindustrie.

tungsram.com

leaflet_hirdetes_A4_v3 NL.indd 1 23/10/2018 19:53:48

MEEST GEKLIKT IN DE LEDFLITS

IKEA roept plafondlamp

CALYPSO terug IKEA roept de CALYPSO-plafondlamp terug. Het woonwarenhuis verzoekt klanten die ná 1 augustus 2016 een CALYPSO-plafondlamp hebben gekocht om deze niet meer te gebruiken en terug te brengen. Zij krijgen dan het volledige aankoop-bedrag terug. Wereldwijd heeft IKEA enkele meldingen ontvangen over het loskomen van de glazen lampenkap, waardoor deze kan vallen en het glas kan breken. Het betreft een specifieke partij CALYPSO-plafondlampen die ná 1 augustus 2016 te koop was en voorzien is van de datumstempel 1625 tot en met 1744. IKEA roept klanten op om de lampenkap voorzichtig te demonteren en de datumstempel te controleren. IKEA heeft in Nederland de CALYPSO-plafondlamp sinds 2001 verkocht.

GroenLinks en CDA dienen

motie in voor verplichting

led-verlichting GroenLinks-Kamerlid Tom van der Lee en CDA-Kamerlid Agnes Mulder heb-ben samen een motie ingediend om be-drijven te verplichten uiterlijk per 1 juli 2020 enkel led-verlichting te gebruiken. Voor led-verlichting in de gebouwde omgeving – te weten bij de sectoren handel, diensten en overheid – stelden de onderzoekers van het Planbureau voor Leefomgeving (PBL) eerder dit jaar in een onderzoeksrapport een bespa-ring van 0,9 megaton CO2 te voorzien. De kosten hiervoor bedragen volgens het PBL 0 euro per ton CO2-reductie. Dit betekent dat de investeringskos-ten dus gelijk zijn aan de financiële opbrengsten van led-verlichting (red. zoals de creatie van banen).

1 miljoen euro subsidie voor Seaborough

Een consortium onder leiding van het Amsterdamse Seaborough heeft een subsidie ter hoogte van 1 miljoen euro toegekend gekregen voor de ontwikkeling van een nieuwe gene-ratie hoogwaardige led’s. Het consor-tium richt zich op de ontwikkeling van rode fosfor voor led’s.

01

02

03

GLOW Eindhoven 2018 trekt 750.000 bezoekers

Op de cover: led voor Sint-PietersbasiliekOsram meldt dat de installatiewerk-zaamheden van de led-verlichting in de Sint- Pietersbasiliek in Rome afgerond zijn. De laatste van de 700 led-armaturen is geplaatst. In totaal is er bijna 20 kilometer aan kabels aangebracht om de verlichting te kunnen laten branden. De hoogste armaturen hangen daarbij op een hoogte van 136 meter.

Recycle-verplichting geldt nu ook voor consumentenarmaturen

Woningcorporatie Welbions plaatst 7.085 led-lampen

GE Lighting verder onder de merknaam Tungsgram

6 ledmagazine 7ledmagazine

UNETO-VNI verandert naam in Techniek Nederland

De lucht kleurde dit jaar blauw in Eind-hoven tijdens GLOW 2018. Het lichtkunst-project “Something Blue” van de Finse lichtkunstenaar Kari Kola, zette de hele skyline iedere avond in een diepblauw en paars licht. Dit zorgde voor veel foto’s op social media. Bijna 19.000 foto’s zijn er inmiddels gepost op Instagram met #glo-weindhoven. Uit de vele positieve reacties komen de projecties op de Lichttoren (To-wer of Light, uit Eindhoven) en de Catha-

rinakerk (Confluence, uit Portugal) als grote publieksfavorieten van GLOW naar voren. De lichtshow in het Philips Stadion werd ook goed ontvangen, vooral door het wat jongere publiek. De museum-special ‘... in the dark’, een samenwer-kingsproject van het Van Abbemuseum en TAC, trok ruim 5.000 bezoekers. De bezoekersstroom op de route van 5 kilometer door de binnenstad is verlo-pen zonder calamiteiten. Naast de grote

internationale lichtkunstwerken stonden, er meer dan ooit, projecten gemaakt door Eindhovense designers, kunstenaars en technici. GLOW Eindhoven heeft dit jaar 750.000 bezoekers ontvangen. De lichtkunstwerken op GLOW Eindhoven worden speciaal ontworpen voor dit lichtfestival. Meer dan 65 procent van alle projecten waren van Eindhovense bodem. In 2019 vindt GLOW Eindhoven plaats van 9 tot en met 16 november.

Tweede Kamer neemt motie aan voor verplichting led-verlichting per 1 juli 2020

De Tweede Kamer heeft een motie aangenomen om bedrijven te ver-plichten uiterlijk per 1 juli 2020 enkel led-verlichting te gebruiken. Groen-Links-Kamerlid Tom van der Lee en CDA-Kamerlid Agnes Mulder dienden de motie samen in. De motie luidde als

volgt: ‘constaterende dat de verplichting van led-verlichting in de dienstensector 0,9 megaton CO2-winst kan opleveren; overwegende dat de aanschaf van led-verlichting door een lagere energiere-kening zich op termijn terugverdient; verzoekt de regering, bedrijven te ver-plichten uiterlijk 1 juli 2020 uitsluitend led-verlichting te gebruiken; verzoekt de regering tevens om het goede voorbeeld te stellen door zelf ook over te stappen naar led-verlichting in haar gebouwen en installaties, en gaat over tot de orde van de dag.’ Staatsrechtelijk gezien kan het kabinet een aangenomen motie naast zich neerleggen, maar gezien de brede steun uit de Tweede Kamer is dit niet heel waarschijnlijk: 95 Kamerle-den stemden vóór de motie en 55 leden stemden tegen.

Tungsram keert terug op de verlichtings-markt vanuit het hoofdkantoor in Honga-rije. Vanaf het prille begin via de overname van het merk door GE in 1989, tot op de dag van vandaag heeft Tungsram nieuwe technologieën en producten ontwikkeld. De huidige Tungsram Group gaat investe-ren in toekomstgerichte technologieën en dynamisch groeiende wereldmarkten, ter-wijl de Lighting kernactiviteiten versterkt wordt. ‘We zijn van plan om te investeren in al onze actieve locaties en uitgesproken technologische capaciteiten te ontwikke-len voor de fabrieken terwijl we tegelijker-tijd de klantgerichte distributiepartners beter willen ondersteunen’, aldus Joerg Bauer, voorzitter en chief executive officer van Tungsram. ‘Ons belangrijkste doel op korte termijn is om een soepele overgang te garanderen, door onze activiteiten als

zelfstandig bedrijf voor enige tijd voort te zetten met verzekerde overgangssteun van GE.’ Op de wereldmarkt zal Tungsram vertegenwoordigd blijven als een voor-aanstaand Europees merk met ontwerp, ontwikkeling en productie in Europa en een engagement om haar afzetmarkt te behouden en uit te breiden. De automo-bielafdeling is al 60 jaar een succesvolle speler op de wereldmarkt, zowel in de original equipment manufacturers (oem-) als in de secundaire markt met hun in Europa geproduceerde producten. ‘We willen onze huidige positie versterken en we zijn van plan om serieus te werken aan de ontwikkeling van led-oplossingen aangezien deze technologie elk jaar een aanzienlijk groter deel van de industrie in beslag neemt’, zegt Gabriella Mozes, de Algemeen Manager van Automotive.

Wie (led)armaturen produceert of importeert en deze aanbiedt aan consumenten, moet opletten. Sinds augustus 2018 moeten namelijk ook zogenaamde ‘consumenten-armaturen’ worden ingezameld voor recycling. Waar deze regeling eerder alleen op-ging voor (led)verlichting voor zakelijk gebruik en voor (led)lampen, moeten nu ook fa-brikanten en importeurs van consumentenarmaturen eraan geloven. Wie bijvoorbeeld zelf led-keukenspots importeert en deze levert aan consumenten, valt nu ook onder de wettelijke regeling. Stichting LightRec is een gezamenlijk initiatief van fabrikanten en importeurs van energiezuinige verlichting en zorgt ervoor dat deze verlichting zo efficiënt mogelijk in wordt gezameld voor recycling. Voor de armaturen die ingekocht worden via een groothandel in Nederland verandert er niets, omdat deze groothandels zelf al zijn aangesloten bij LightRec. Een groot deel van de materialen die verwerkt zijn in een ledlamp en -armatuur kan worden teruggewonnen. LightRec Nederland draagt zorg voor de inzameling en recycling.

Woningcorporatie Welbions is gestart met het vervangen van 7.085 conventionele lampen door led-lampen. De oude spaar-lampen en tl-buizen in de algemene ruim-ten van 70 gebouwen worden hiermee verduurzaamd. Om een idee te krijgen van de mogelijke besparing is een voor-beeldberekening gemaakt voor de 7.085 lampen. Welbions heeft laten uitrekenen dat de vervanging een besparing van ongeveer 300.000 kilowattuur oplevert. Dit is een theoretische besparing bij het vervangen van 50 procent type spaarlamp en 50 procent type tl-buis, die 365 dagen per jaar, 12 uur per dag branden.

Brancheorganisatie voor installateurs UNETO-VNI verandert zijn naam in Tech-niek Nederland. De nieuwe naam wordt ingevoerd op 15 januari 2019. Techniek Nederland is vanaf 15 januari niet alleen de naam van de nieuwe vereniging, maar ook een merknaam die installatiebedrijven gaan gebruiken richting consumenten en zakelijke opdrachtgevers. De organisatie vertegenwoordigt 80 procent van de omzet van de installatiebranche. De circa 5.000 aangesloten installatiebedrijven bieden aan 120.000 personen werkgelegenheid. In januari 2019 presenteert de vereniging een nieuw logo en een nieuwe huisstijl.

NSVV-voorzitter John de Joode stelt dat de Tweede Kamer de deur openzet voor cowboys door via een aangenomen motie de regering te bewegen om de toepassing van led-verlichting te verplicht per uiter-lijk 1 juli 2020. De Joode: ‘Even googelen voor een led-lampenboer, je gebouw vol led-lampen laten hangen is zo gepiept. En weer kan er een vinkje op de lijst van energiebesparende maatregelen. Zo zet de regering de deur open voor de cowboys op de markt, die zonder verstand van za-ken geld uit de zak kloppen van bedrijven, die denken met een adviseur te praten maar die in werkelijk colporteur zijn.’

9ledmagazine

Vakbeurs LED Expo omgedoopt naar ‘LED + Elektro’

Vakbeurs Energie trekt 15.000 bezoekers: kennis delen en zaken doen centraal

De Brabanthallen vormden half oktober het epicentrum van de energietransitie: 15.000 bezoekers kwamen naar de Vak-beurs Energie, Ecomobiel en Industrial Heat & Power voor kennis delen, zaken doen en contacten leggen. 15.000 zake-lijke bezoekers, meer dan 350 betrok-ken bedrijven en brancheorganisaties en een inhoudelijk programma waar-voor 10 theaters en een congrescen-trum nodig waren, maakten de beurzen aantrekkelijk. Vakbeurs Energie (red. met diverse led-exposanten) is de zakelijke beurs voor professionals die werken met warmte, elektriciteit en energiebesparing, waarbij zusterbeurs

Industrial Heat & Power zich specifiek richtte op de industriële grootverbrui-ker. Ecomobiel is er voor iedereen die zakelijk betrokken is bij duurzame mo-biliteit. De beurzen vinden jaarlijks ge-lijktijdig en op dezelfde locatie plaats. Exposanten van Vakbeurs Energie waarderen hun deelname deze editie met een 7,6. Nieuwkomer Industrial Heat & Power kreeg een verdienstelijke 7,2 – net als Ecomobiel.

In 2019 vindt de Vakbeurs Energie plaats van 8 tot en met 10 oktober 2019. Het evenement vindt opnieuw plaats in de Brabanthallen te ’s-Hertogenbosch.

Verlichtingsproducent Signify, het voormalige Philips, heeft de resul-taten van het derde kwartaal van 2018 bekendgemaakt. Hieruit blijkt dat de verkoop van led-verlichting 70 procent van de totale omzet bedraagt. Dat is weer 2 procent meer dan in het derde kwartaal van 2017.

Led beslaat 70 procent verkopen Signify

8 ledmagazine

Onderzoek Signify: ruim helft

werknemers wil dat bedrijf investeert

in slimme led-verlichting

Onderzoek van Signify toont aan dat ruim de helft van de werknemers bij bedrijven er voorstander van is dat zijn of haar werkgever investeert in slimme led-verlichting. Voor het onderzoek vroeg Ipsos Mori namens Signify 5.000 volwassenen uit 5 landen om een online-enquête in te vullen. Deze zijn afkomstig uit Nederland, Duitsland, China, Amerika en het Verenigd Koninkrijk. Als het gaat om het gebruik van ‘connected’ technolo-gie door het midden- en kleinbedrijf (mkb), gebruikt 17 procent dit al op een of andere manier in zijn bedrijf en 29 procent is geïnteresseerd om dit in de toekomst te doen.

‘Escalerende handelsoorlog Amerika-China

vergroot overaanbod led-industrie’ De escalerende handelsoorlog tussen Amerika en China kan het overaan-bod in de led-industrie de komende periode wezenlijk verergeren. Dit stel-len analisten van Trendforce-divisie LEDinside in een nieuwe publicatie. Volgens het rapport ‘LED Industry Demand and Supply Data Base’ is de enorme uitbreiding van de productie-capaciteit van Chinese led-fabrikanten de groei van de vraag voorbijgestreefd, waardoor het overaanbod op de markt is ontstaan. In de eerste helft van dit jaar werd de markt voor diverse led-chips geconfronteerd met prijs-dalingen van 20 tot 30 procent, maar LEDinside verwacht op korte termijn geen verdere scherpe prijsdaling omdat de huidige prijsniveaus bijna de kosten hebben benaderd.

Wereldprimeur Tottenham Hotspur

met groeilichtsysteem

Tottenham Hotspur heeft – in sa-menwerking met SGL, SCX en Hewitt Sportsturf – een geïntegreerd groei-lichtsysteem ontwikkeld. Het is in bedrijf genomen in het nieuwe stadion waar de club sinds dit seizoen voet-balt. De verplaatsbare constructie weegt ongeveer 120 ton en bestaat uit 864 afzonderlijke lampen met een totaaloppervlakte van 7.525 vierkante meter. Met een groeilichtsysteem

wordt een optimale groeiomgeving gecreëerd, wanneer er weinig direct zonlicht op de grasmat schijnt. Het oude groeilichtsysteem bestond uit traditionele units, die op het veld wer-den gerold en in positie gemanoeu-vreerd. Technici van de club hebben nu een geïntegreerd systeem ontwikkeld dat sneller en effectiever werkt, vanuit een speciale opslagruimte onder de North Stand. Vanaf hier wordt de ap-paratuur hydraulisch op rails getild die op de oost- en westpitch zijn gemon-teerd en rolt deze vervolgens naadloos van het ene uiteinde naar het andere uiteinde van het voetbalveld.

6 bedrijven treden toe tot Friends

of Hue-programma Busch-Jaeger (red. onderdeel van de ABB Group) en het Amerikaanse Illumra hebben zich als fabrikanten van schakelapparatuur aangeslo-ten bij het Philips Hue-programma van Signify. Bovendien hebben het Amerikaanse Kichler, het Italiaanse MAKRIS by Imoon, het Japanse Koi-zumi en het Britse John Lewis zich eveneens aangesloten bij het Hue-programma voor een verscheiden-heid aan nieuwe armaturen. Met de nieuwe vrienden introduceert Philips Hue wandschakelaars in verschillen-de modellen, ontworpen en ontwik-keld voor de slimme Hue-led-lampen.

American Industrial Partners koopt

GE’s led-onderdeel Current GE heeft een voorlopige overeen-komst ondertekend om Current te verkopen aan American Industrial Partners (AIP). Current is onder meer bekend van ’s werelds groot-ste led-verlichtingsproject. De in New York gevestigde private equity-onderneming wil de overname begin 2019 afronden, onder voorbehoud van goedkeuringen van regelgevende instanties. Financiële details zijn niet bekendgemaakt. De Noord-Amerikaanse consumentenverlich-tingsactiviteiten van GE Lighting zijn niet opgenomen als onderdeel van de voorgestelde transactie. GE blijft ac-tief betrokken bij het proces om deze onderneming te verkopen.

ELDERS IN DE WERELD...

Energie Investeringsaftrek (EIA) voor led-verlichting verlengd tot 2024

De Energie Investeringsaftrek (EIA) voor ondernemers wordt per 1 janu-ari 2019 verlaagd van 54,5 procent naar 45 procent. Dit heeft het kabinet bekendgemaakt. Naar aanleiding van de bevindingen in de recente evaluatie van de EIA door CE Delft wil het kabinet het aftrekpercentage van de EIA naar beneden aanpas-sen. Nederlandse bedrijven vroegen afgelopen jaar nog 5.029 keer EIA aan voor led-verlichting. Wel is het zo dat overwegend positieve resulta-ten in de evaluatie voor het kabinet reden zijn om de EIA-regelingen voor een periode van 5 jaar te verlengen, te weten tot 1 januari 2024. Het verlaagde belastingvoordeel blijft volgens de regering voldoende om ondernemers te prikkelen tot het treffen van energie-investeringen.

Veel provincies en steden worden heel langzaam donkerder. Dit blijkt uit meet-gegevens van de satelliet Suomi NPP die de afgelopen 6 jaar het opgaande licht heeft gemeten van de 54 grootste Neder-landse steden. Dit licht komt met name van openbare verlichting en reclamever-lichting. Het instrument meet van elke 750 meter bij 750 meter het opgaande licht. Of Nederland de komende jaren donker-der wordt, zal voornamelijk afhangen van bedrijven. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de Natuur en Milieufedera-ties, voor de Nacht van de Nacht-campag-ne. Provincies waar de steden het snelst donkerder worden zijn Flevoland (-2,4 procent per jaar), Gelderland (-1,7 procent) en Friesland (-1,5 procent). De Zuid-Hol-landse steden stoten het meeste licht uit per vierkante kilometer (32). De steden die het meeste licht uitstralen zijn Delft (score 48), Amsterdam (40) en Rotterdam (score 36). De steden die het donkerste zijn: Stadskanaal (score 7), Dronten, Emmen, Heerenveen en Veendam (score 9).

Delft de lichtste stad, Stadskaneel het donkerst

De vakbeurs LED Expo heeft een nieuwe naam: LED + Elektro. ‘Om het beurscon-cept te verbreden en aantrekkelijker te maken, breiden we in 2019 uit met elek-tro’, aldus Henriëtte Vrisekoop van orga-nisatiebureau Good! ‘Waarom? Verlichting en schakelen zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden’, vervolgt Vrisekoop. ‘Met de uitbreiding van het beursconcept richten wij ons op de innovatieve instal-lateur die behoefte heeft aan informatie over nieuwe technologische ontwikke-lingen. We kiezen niet voor elektrobreed, LED + Elektro wordt een special interest “narrow casting” event.’ Op verzoek van exposanten maakte beursorganisator Good! eerder al bekend de vakbeurs te verplaatsen naar 13 en 14 november

2019. ‘Op verzoek van onze deelnemers voegen we óók een avondopening toe’, stelt Vrisekoop. ‘Daarom zullen we in 2019 op de woensdag tot 8 uur ‘s avonds geopend zijn.’ In 2018 trok de vakbeurs 3.984 bezoekers uit alle sectoren van de licht en elektrotechniek, waarvan 32 procent van de bezoekers bestonden uit lichtontwerpers, architecten en licht-adviseurs. ‘Een indrukwekkende verte-genwoordiging waar we erg trots op zijn. Het was het resultaat van een gerichte marketing- en imagocampagne. Deze bezoekersdoelgroep willen we vasthou-den en uitbreiden. Door de toevoeging van het elektro-segment denken we ook de installateurs een nog beter aanbod te kunnen presenteren.’

NSVV: Tweede Kamer zet de deur open voor cowboys

Nieuwe led-verlichting voor grootste kerstboom van NederlandStichting De Grootste Kerstboom is, ondanks dat het pas september is, druk in de weer om te zorgen dat de verlichting in de Groot-ste Kerstboom in december weer aankan. Deze ging vorig jaar namelijk defect. Hoofd-sponsor LEDVANCE zorgde voor OSRAM HQL led-lampen als basis voor de nieuwe verlichting. Specialisten van hoofdsponsor Ampco Flashlight Rental hebben samen met een groep enthousiaste vrijwilligers voor een passend armatuur gezorgd.

lichtflitsenkort nieuws

Als onderdeel van Brainport Industries Campus (BIC) is een parkeergarage gebouwd met 1.000 parkeerplekken voor auto’s en fietsen. LEDProfz heeft led-verlichting van Ervan geleverd voor de par-keergarage. In de parkeergarage zijn Ervan L07-armaturen toegepast. Door gebruik te maken van intelligente sensoren wordt een evenwicht gevonden tussen lichtopbrengst, veiligheid en energieverbruik.

De SLV Group heeft een nieuwe chief executive officer aangekondigd: Eric Lachambre. Met deze stap stelt SLV zijn managementcapaciteiten te verbeteren. Bovendien moet de aanstelling van La-chambre bijdragen aan de strategie om de positie als Europees verlichtingsfabrikant te consolideren en uit te breiden. Lacham-bre komt oorspronkelijk uit Frankrijk en levert technische en economische exper-

tise in zijn nieuwe functie. Na zijn manage-mentactiviteiten voor Schneider Electric en Hilti leverde hij een bijdrage aan het succes van WILO als bestuurslid.

Brugmans Metaaltechniek uit Beek en Donk heeft led-verlichting in gebruik genomen. Het bedrijf in de metaalsector is gespecialiseerd in het bewerken van roest-vrij staal. Om een lagere energierekening te verkrijgen, maar tegelijkertijd vermogen vrij te houden om nieuwe investeringen te kun-nen doen, heeft het bedrijf de led-verlichting laten financieren door Volgroen.

Tjeerd Visser is aangesteld als sales- en marketingmanager bij InventDesign. Door de aanhoudende groei is een ervaren manager essentieel voor het sales- en marketingteam en de organisatie in haar geheel. Visser heeft veel ervaring opge-

daan in verschillende branches. Zo is hij van grote betekenis geweest bij Dopper, Gielissen Interiors en Tchai. InventDesign stelt hard op weg te zijn om een internati-onale ‘brand’ te worden en zet zich in om de markt van de creatieve led-verlichting te kunnen bedienen.

Het nieuwe Jaarbeursplein in Utrecht is officieel geopend door wethouder Victor Everhardt van de gemeente Utrecht. Tegelijkertijd werd de onderliggende parkeergarage Croeselaan opgeleverd die voorzien is van led. Dit project in het hart van Utrecht is gerealiseerd door Volker-Wessels-ondernemingen Van Hattum en Blankevoort en Visser & Smit Bouw in de Bouwcombinatie Jaarbeursplein. Deze 3-laagse parkeergarage heeft 778 par-keerplekken die dus verlicht worden met led-verlichting.

HET NIEUWS IN CIJFERS

CityTec heeft in opdracht van de gemeente Rotterdam

de openbare verlichting rondom verkeersknooppunt Kleinpolderplein in Rotterdam vervangen. CityTec heeft hiervoor een compleet nieuw lichtplan op maat gemaakt met 164 nieuwe licht-masten en 292 nieuwe led-armaturen.

De openbare verlichting van de gemeente Noordoostpol-

der is recentelijk deels vervangen door led-verlichting. In totaal zijn er meer dan 850 pl-l-lampen vervangen door led-ps-l-lampen van Saled. Door het installeren van led-Retrofit-verlichting treedt er een energiebesparing op van ongeveer 30 procent, wat ten goede komt aan zowel het milieu als de gemeentelijke financiën.

De gemeente Haren vervangt lichtmasten en plaatst led. Er is

een start gemaakt met het vervangen van de openbare verlichting in de ge-meente Haren. De nieuwe lichtmasten en armaturen zijn voorzien van led-lampen die dimmen in de nachtelijke uren. In 16 straten worden de masten en armaturen 1-op-1 vervangen.

De gemeente Nederweert werkt tot en met december aan

de openbare verlichting. Er worden nieuwe lampen geplaatst en oude exemplaren vervangen. Het doel? Een energiebesparing van 43 procent. Ruim 600 armaturen krijgen een nieuwe led-module en er worden bijna 1.100 armaturen vervangen.

De wijk Wageningen-Hoog gaat de donkere

winterperiode in met led-verlichting van Saled. Recentelijk zijn de relatief jonge armaturen in de wijk voorzien van led-retrofit, waardoor de gemeen-te duurzamer wordt. Naast het bespa-ren van energie leidt de led-verlichting van Saled tot een reductie van 15.625 kilogram CO2-uitstoot.

De gemeente Waalre heeft Heijmans opdracht gegeven

om langs de Koningin Julianalaan en Willibrorduslaan circa 100 lichtmasten en armaturen te vervangen.

De gemeente Houten start op de Rond-weg, tussen de Dorpsstraat en de Staart, een proef met dynamische led-verlich-ting. Het gaat om een proef van een jaar die loopt tot 1 november 2019. Door de proef krijgt de straatverlichting een andere kleur, te weten wit in plaats van oranje. Tijdens de proef meet de gemeen-te de besparing op het energieverbruik

als gevolg van de nieuwe verlichting. In de nachtelijke uren worden de led-lampen gedimd. De straatverlichting geeft dan minder licht. Omdat er ‘s nachts min-der verkeer op de Rondweg rijdt, is dit volgens de gemeente Houten geen pro-bleem. Bewoners worden gedurende de proef gevraagd om hun reactie te delen met de gemeente via een enquête.

Gemeente Houten start proef met dynamische led-verlichting

De gemeente Helmond heeft gekozen voor verlichten op maat. Dat gebeurt met een verlichtingsoplossing van Luminext, gebaseerd op bewegingsdetectie. Op alle lichtmasten zitten SmartNodes-sensoren die onderling met elkaar in contact staan. De sensor maakt het mogelijk de verlichting feller te laten branden als iemand de lichtmast nadert. Hier-door kan hij met goed zicht aan het verkeer deelnemen en wordt de veiligheid geborgd. De sensor zorgt er ook voor dat de verlichting weer dimt zodra de weggebruiker voorbij is. De SmartNodes-verlichtingsoplossing gaat uit van zo efficiënt mogelijk verlichten. Bij reguliere verlichtingsoplossingen op basis van beweging dimt het licht na een vooraf ingestelde tijd. Als er met regelmaat een weggebruiker is, kan het dus gebeuren dat de verlichting continu voluit brandt. De SmartNodes-sensor werkt op basis van infrarood en radar en is efficiën-ter, omdat het licht direct dimt zodra de weggebruiker buiten bereik van de sensor is.

Helmond kiest voor slimme verlichting op maat met bewegingssensoren

Ameland lanceert nieuw verlichtingssysteem Tijdens de Nacht van de Nacht heeft Ameland een nieuw, slim verlichtingssys-teem gelanceerd. Hiermee realiseert de gemeente een mijlpaal in haar duur-zaamheidsambitie om CO2-neutraal en zelfvoorzienend te worden. De gemeente Ameland greep het moment aan om – als koplopergemeente op het gebied van duurzaamheid – aan de rest van Neder-land te laten zien dat zij al een stap verder is met haar lichtbeleid. Jaarlijks gaan

de nieuwe Philips-led-lampen ongeveer 80.000 kilowattuur minder elektriciteit verbruiken, een besparing van 70 procent ten opzichte van de oude verlichting. Met het nieuwe verlichtingssysteem zijn alle 923 lichtpunten in de openbare verlich-ting met elkaar verbonden en ze kunnen individueel worden ingesteld. Zo kan de verlichting op bepaalde momenten uitge-zet of op bepaalde plekken waar het best donker mag zijn, gedimd worden.

164

16

43

15.625

100

DE OPENBARE RUIMTE:

11ledmagazine

850

13 – 15 februari 2019, Messe DortmundDe gespecialiseerde handelsbeurs voor gebouw -, industrie-, energie- en lichttechniek. Gekwalificeerde professionele bezoekers en internationale exposanten – in Dortmund komt de who-is-who uit de branche van elektro-installateurs en elektro-industrie samen.www.messe-elektrotechnik.de Nieuwe impulsen.

#lichttechniek #besturing #design #led #energie #efficiëntie #trends #beurs #elektrotechnik2019

ET_2019_AZ_Licht_186x131_3mm_NL_RZ.indd 1 26.11.18 14:32

12 ledmagazine 13ledmagazine

‘IEDEREEN IS GEBAAT BIJ STORINGSVRIJ LED-LICHT’Agentschap Telecom is een onderzoek gestart naar storingshinder van led-lampen. Daarbij worden de producten van 50 fabrikanten en distributeurs onder de loep genomen. Voldoen die niet aan de Europese normen dan volgt een gesprek, met als uiterste consequentie een verkoopverbod of terugroepactie. Onderzoeksleider Ron Molenkamp: ‘Dat doen wij niet om bedrijven te pesten. We willen hen en hun klanten doordringen van het belang van een goed product voor een schone ether.’

at ooit begon als de zend- en ontvangstdienst van de PTT, is nu

Agentschap Telecom. De opdracht van de organisatie die heden ten dage onder de vlag van het ministerie van Economische Zaken opereert, is in wezen echter niet veranderd. Het beschermen van de ether staat centraal. Dat begint met de vergun-ningverlening voor de frequenties voor radio, tv en bijzondere organisaties zoals de brandweer en de politie. Daarnaast is het agentschap de wettelijke toezicht-houder die verstoring bestrijdt.

Paal en perk‘De essentiële eis in de Elektro Magne-tische Compatibiliteit (EMC) Richtlijn is niet storen en niet gestoord worden’, ver-telt Molenkamp. ‘En dat wordt een steeds lastiger verhaal. Dat zie je ook terug in de ontwikkeling van de regelgeving. De afgelopen decennia zijn er steeds meer producten op de markt gekomen die een al dan niet bedoeld effect hebben op de ether. Dat hindert maar al te vaak de werking van andere apparatuur. In 1999 besloot de Europese Unie (EU) daar paal en perk aan te stellen door het vastleg-gen van een Europese richtlijn die op nationaal niveau werd uitgewerkt in een wettelijk kader. Hiermee is een level playing field gecreëerd voor heel Europa, zodat voor iedereen duidelijk is wat wel en wat niet kan. De regels voor zendende apparatuur zijn beschreven in het Radio Equipment Directive; die voor overige elektronische apparaten in het Electromagnetic Compatibility Directive. Led-

verlichting valt onder die laatste richtlijn die feitelijk 2 dingen gebiedt: het moet veilig en je mag de ether niet bevuilen met rommelsignalen.’

Conformité EuropéenneIn 2011 deed de EU onderzoek naar de verstorende werking van led-verlichting. De conclusie was opvallend. Zo’n 83 procent van de producten voldeed niet aan de wet, voor een belangrijk deel in administratieve zin. In Europa geldt een helder protocol waaraan led-fabrikanten moeten voldoen om hun producten op de markt te mogen brengen. Als ze genoeg kennis over de EMC-normering in eigen huis hebben, kunnen ze zichzelf certifi-ceren; zo niet dan kunnen ze daarvoor terecht bij een externe partij. Voldoen hun processen, dan mag een Conformité Européenne, oftewel CE-markering, op de verlichting en/of verpakking worden aangebracht. Diegene die de led-lamp op de Europese markt brengt, is verant-woordelijk voor een juiste Declaration of Conformity en moet deze bijsluiten of verwijzen naar een webpagina waar deze te vinden is. Juist die bleek vaak onvol-ledig of onjuist. Tegelijkertijd werden er heel wat technische tekortkomingen geconstateerd, ook op het gebied van verstoring door magnetisme en straling. 2 onderzoeken die Agentschap Telecom uitvoerde onderschrijven dat beeld.

Negatieve effectenMolenkamp: ‘Met ons onderzoek brengen wij de technische kwaliteit van led-

verlichting in huishoudens in kaart. Het biedt consumenten een handvat om te kiezen voor een led-lamp die technisch van goede kwaliteit is en dus niet stoort. Goede lampen verminderen de man-made-noise, dragen bij aan een schone ether en zorgen ervoor dat andere appa-raten naar behoren blijven werken. Dat is ook nodig omdat de markt explodeert. Er komen heel veel nieuwe producten op de markt. Daarmee is het potentieel aan

negatieve effecten door verstoring groot. De led-lamp zelf is niet het issue, de driver die de omzetting van 220-volt-wis-selspanning naar gelijkspanning verzorgt is hier de boosdoener. De oplossing is meestal eenvoudig te realiseren door de juiste ontstoringscomponenten toe te voegen. Maar produceer je een groot volume, dan telt het toch snel op. Verstoring is daarmee vaak het gevolg van economische motieven.’

Raar beeldAgentschap Telecom selecteerde 50 Ne-derlandse fabrikanten en distributeurs. Die kregen het verzoek om een set pro-ducten aan te leveren. Om het onderzoek nog verder af te bakenen werd gekozen voor een beperking tot producten met E14- en E27-fittingen.‘Wanneer je alles wilt onderzoeken dan ben je jaren bezig’, aldus Molenkamp. ‘Bovendien zijn het juist deze lampen die

vooralsnog het meest populair zijn bij consumenten. We testen ze op 2 manie-ren. Allereerst kijken we naar het gebied tussen 9 kilohertz en 30 megahertz. Sto-ringen op deze frequenties hebben vooral effect op het lichtnet. Die kunnen bijvoor-beeld voor een raar beeld op je tv zorgen, ruis op je radio of een slechtwerkende kabelontvanger of wifi-modem. Daar-naast kijken we naar de hoge waarden, die tussen de 30 en 300 megahertz,

W

RON MOLENKAMP VAN HET AGENTSCHAP TELECOM:

‘Ons motto is niet storen en ook niet gestoord worden’

‘Verstoring is vaak het gevolg van economische motieven’

(foto

: TÜV

)

waarbij magnetisme straling wordt. De gevolgen daarvan kunnen tot ver bui-ten het huis voelbaar zijn, bijvoorbeeld het verstoren van portofoonverkeer en het platleggen van het internet.’

AcceptatieVindt Agentschap Telecom slechte led-verlichting tijdens zijn onderzoek, dan zijn de gevolgen voor de producent of verkoper. Daar windt Molenlkamp geen doekjes om. Tegelijkertijd onderstreept hij dat zijn organisatie er niet is om be-drijven een oor aan te naaien.‘Iedereen heeft baat bij storingsvrij led-licht. Wij willen dan ook allereerst dat het

belang van het op de markt brengen van goede producten breed resoneert in de markt. Daarnaast streven we naar meer bewustzijn onder consumenten. Tegelijkertijd zijn we een organisatie die toezicht houdt op naleving van de wet. Als er iets niet in orde blijkt te zijn,

dan zullen we zeker een bezoek afleg-gen voor een praatje met de betreffende operator. Daarbij is ons uitgangspunt om oplossingen te vinden, bijvoorbeeld door het aanpassen van het product. Bij gevaarlijke led-verlichting is het echter ook denkbaar dat we een verkoopverbod instellen. Dat kan nu eenmaal vergaande negatieve maatschappelijke gevolgen hebben. Datzelfde geldt overigens ook voor de acceptatie van led en het beeld van de branche. Vanuit dat oogpunt zou het nog niet zo gek zijn wanneer de sector ook zelf in actie komt om storingsvrij licht te garan-deren, bijvoorbeeld door een keurmerk in te stellen op producten of installaties.’

15ledmagazine

‘Ons uitgangspunt is het vinden

van oplossingen’

(foto

: TÜV

)

PARTNER VAN GROOTHANDEL EN INSTALLATEUR • COMPLEET ASSORTIMENT • UIT VOORRAAD LEVERBAAR

Bekijk ons assortiment LED verlichting op www.tronixlighting.comWij adviseren u graag | E sales@tronixlighting.com | T +31 (0)413 33 03 80

Light delivered by people

• Groot assortiment hoge kwaliteitsprofielen met modern design

• Breed toepasbaar met modulaire opbouw voor maatwerk

• ● Aluminium ● Wit ● Zwart

Perfecte lichtlijnen met Galaxy profielen van Tronix

TRONIX VANAF 2019 EXCLUSIEVE DISTRIBUTEUR VAN GALAXY PROFIELEN IN NEDERLAND

met Galaxy profielen van Tronix

Bestel nu je sample box op sales@tronixlighting.com

K

16 ledmagazine 17ledmagazine

‘DE ONTWIKKELING LIGT OP DIT MOMENT VOLLEDIG STIL’De Vereniging voor Podiumtechnologie (VPT) luidde een half jaar geleden de noodklok over het plan van de Europese Unie (EU) om de levering van alle lichtbronnen van minder dan 85 lumen per watt te verbieden. Dat zou de middelen om podia te belichten ernstig beperken. Het gevolg: hogere kosten en minder kwaliteit en creativiteit. Inmiddels lijkt het erop dat de sector een uitzonderingspositie krijgt. ‘Ik ben echter pas gerust als die vastligt in de wet’, aldus Henk Kroon.

HENK KROON (VPT) OVER LED-TECHNOLOGIE VOOR PODIA

roon is bestuursvoorzitter van de VPT en Technical manager bij TivoliVredenburg. In de voorgenomen

herziening van de richtlijnen van Ecodesign – het Europese programma dat tot doel heeft dat producten steeds energiezuiniger worden – zag hij direct een bedreiging, voor de bedrijven in zijn sector en de uitoefening van zijn beroep. Dat heeft alles te maken met het algemene verbod op alle lichtbronnen van minder dan 85 lumen per watt dat vanaf september 2020 gaat gelden.

Verkeerd licht‘Wij creëren beleving door een podium tot leven te brengen’, vertelt Kroon. ‘Daarvoor hebben we een uitgebreid pallet aan middelen. Licht is daar een essentieel onderdeel van, bijvoorbeeld bij het aanlichten van personen en het toneel. Daarbij wil je allereerst een natuurlijk beeld kunnen creëren. Dat kan alleen als je daarvoor de juiste lichtbronnen gebruikt. Iedereen weet bijvoorbeeld hoe gemakkelijk een gezond persoon er opeens ziek uitziet onder verkeerd licht. Werken met led is daarom al lang een uitdaging voor ons, zeker nu de kwaliteit van die lampen nog beperkt is.’

Weinig middelenEen verplichte overstap naar 85 lumen per watt heeft volgens Kroon enorme gevolgen. Het is funest voor de kwaliteit van producties. Bovendien wordt de creativiteit van makers significant ingeperkt. Voor de theaterwereld betekent de strenge norm immers óf lichtbronnen met zeer beperkte kleurweergave, óf ontzettend kostbare armaturen terwijl de beste daarvan de norm vaak niet eens halen.Kroon: ‘En vergeet ook niet dat veel theaters het met weinig middelen moeten doen. Ombouwen naar hogere efficiëntie betekent dat we niet alleen nieuwe schijnwerpers en regelapparatuur moeten aanschaffen, maar vaak ook een geheel nieuwe infrastructuur. Daarbovenop komen dan nog eens investeringen in kennis en praktische vaardigheden. Daar is geen geld voor. Het zou bovendien een aantal bedrijven tijdelijk stilleggen. Daarmee heb je het dus over een rampscenario voor onze sector.’

Groot succesIn mei van dit jaar diende VPT – samen met zusterorganisaties uit België, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk – een gezamenlijke verklaring in bij de EU. Daarin deden ze een dringend advies over uitstel van de regeling of een continuering van de al bestaande uitzonderingspositie. Zoals het er nu uitziet wordt het dat laatste. Onlangs werd in Brussel een amendement op de wet

goedgekeurd dat theater- en studioschijnwerpers vrijwaart van de voorgenomen lichtrichtlijn. Kroon noemt dat een groot succes voor VPT en haar achterban. Helemaal gerust is hij er echter nog niet op.

Voortdurende onzekerheid‘Ik leun pas achterover als de wet zoals die er nu ligt er doorheen is. Maar dan nog. De wettelijke kaders worden met regelmaat herzien. Er is dus een voortdurende onzekerheid en dat heeft zijn effect op de ontwikkeling van lichttechniek in onze sector. Die dreigt momenteel tot stilstand te komen. Dat is ook logisch. Niemand investeert in innovatie en de fabricage van nieuwe producten als het volkomen onduidelijk is hoe de marktregels van morgen er uit zien. Dat is slecht voor ons, maar ook voor onze toeleveranciers. Het zou het beste zijn wanneer podiumverlichting structureel buiten de richtlijnen van Ecodesign wordt geplaatst. Dat is ook prima te verantwoorden vanuit de klimaatdoelstellingen.’

Vernieuwing en creativiteitKroon onderstreept dat er geen principiële weerstand tegen led is bij de Nederlandse podia. Als voorbeeld noemt hij zijn werkgever TivoliVredenburg. ‘Het licht in ons gebouw komt grotendeels uit led-bronnen. Ook op het podium is het aandeel vrij groot. Het kleine deel conventioneel licht dat we daar gebruiken, wordt alleen tijdens repetities en voorstellingen aangezet. We hebben het dus al met al over een miniem percentage en dus een zeer klein effect op onze totale CO2-footprint. Willen we die verminderen, dan schuilt er veel meer winst in andere maatregelen, bijvoorbeeld aangaande de gebouwbeheersystemen of afvalverwerking. Tegelijkertijd moet ik ook zeggen dat led ons heel veel heeft gebracht, ook op de podia. Denk bijvoorbeeld aan werken zonder kleurfilters en het creëren van vloeiende kleurovergangen. We kunnen complexe patronen laten zien op armaturen die vele lichtpunten bevatten. Dat soort vernieuwing werkt creativiteit in de hand en ik weet zeker dat led-technologie ons alleen maar meer gaat bieden. Juist daarom moet er op dat vlak weer beweging komen.’

(foto

: CLS

)

‘Wij creëren beleving door een podium tot leven te brengen, licht is een essentieel onderdeel van het pallet’

19ledmagazine

LED REVIEW

In de rubriek LED Review zet de redactie van LED Magazine de belangrijkste productinnovatiesuit het afgelopen kwartaal op een rij. Uw nieuweproduct in deze rubriek? Mail de redactie via het e-mailadres redactie@ledmagazine.nl

1

3

54

76

Orb, Nebula en Tubular | HARRY LightingHet nieuwe Nederlandse designmerk HARRY Lighting is gelan-ceerd. Een merk voor designliefhebbers, geïnspireerd op het heelal. De eerste collectie bestaat uit 3 verschillende ontwer-pen. Het gaat om 3 tijdloze lampen: de Orb, een bolvorm; de Nebula, genoemd naar het melkwegstelsel; en de Tubular, een hoge koker. Iedere lamp wordt op maat gemaakt, in verschil-lende diameters. De afwerking, de openheid van vorm en de nieuwe manier van lichttransport maken van deze verlichting volgens de initiatiefnemer een blikvanger in iedere ruimte, zon-der daarbij massief over te komen. De led-technologie is door HARRY in eigen beheer ontwikkeld en gepatenteerd.

CAMLight | STEINELSTEINEL heeft de CAMLight geïntroduceerd. Een op het eerste gezicht normale designbuitenlamp, maar de lamp heeft naast de bekende sensortechniek ook een camera met intercomfunc-tie. Nu is 24 uur per dag te zien wie er voor de deur staat en er kan zelfs gecommuniceerd worden met diegene. Het maakt niet uit waar men zich bevindt – in de woonkamer of op vakantie. De CAMLight is vervaardigd uit aluminium en werkt op led-verlich-ting. Via de ingebouwde wifi-verbinding staat de CAMLight altijd in contact met een smartphone of tablet.

Led-lampen ZigBee 3.0 | LEDVANCELEDVANCE heeft 2 nieuwe led-lampen gelanceerd voor de nieuwe draadloze standaard ZigBee 3.0. Via ZigBee kunnen slimme verlichtingsproducten worden gestuurd. Deze versie, ZigBee 3.0, maakt het mogelijk eerdere ZigBee-profielen, waarmee ook appa-raten uit andere productcategorieën kunnen worden gestuurd, sa-men te brengen in 1 draadloos profiel. Hierdoor verbetert de onder-linge compatibiliteit tussen apparaten en kunnen gebruikers deze gemakkelijk installeren, integreren en sturen. De Smart+ Candle E14 Dimmable White met 470 lumen is bijvoorbeeld geschikt voor sfeervolle kamerverlichting, terwijl de Smart+ Spot GU10 Dimma-ble met 350 lumen modernere plafondverlichting biedt.

Lutia | ABB Van LienABB VanLien introduceert Lutia, het nieuwste led-verlichtings-systeem voor het leveren van prestaties in buitenomstandighe-den. Lutia is een vluchtrouteverlichting om ook buiten veiligheid te brengen. Het armatuur beschikt over een loop-in/loop-outsysteem voor eenvoudige montage. De verstelbare lichtbron zorgt ervoor dat het armatuur behalve in nood ook toepasbaar is als standaardverlichting. De geïntegreerde lichtsensor biedt de mogelijkheid tot nachtwaakverlichting. Met een speciaal IP65-compartiment dat gecombineerd is met een tweelaags ontwerp voor een thermische luchtbuffer, zijn de Lutia-arma-turen bestand tegen waterstralen van lage druk en een breed bereik aan omgevingstemperaturen.

T21a Tri proof | ErvanMet de T21a-armatuur presenteert Ervan een nieuw product met Tri-proof-technologie in de vorm van wind-, water- en stofdichte armaturen. Dit armatuur heeft een maximale lichtop-brengst van 1.500 lumen. Hierdoor is toepassing mogelijk tot 15 meter hoogte. Snelle installatie en flexibiliteit bij het instal-leren zijn belangrijke uitgangspunten bij het ontwerp. Zo is het niet meer nodig om het armatuur te openen en kan installatie zonder gereedschap plaatsvinden. Het T21a-armatuur is con-nectable zodat meerdere armaturen op één voeding aangeslo-ten kunnen worden. Zo kan het aantal manuren bij plaatsing of vervanging geminimaliseerd worden.

Optix | SylvaniaSylvania breidt zijn Smart Office-verlichtingsportfolio uit met de lancering van Sylvania Optix. Deze lijn kenmerkt zich door een ge-garandeerd lage schittering en verbeterde energie-efficiëntie. Voor extra comfort en energiebesparing zijn er standaard ook versies met het autonome, zelflerende lichtsturingssysteem SylSmart. Optix is uitgerust met optieken die luminantie terugdringen met geoptimaliseerde lichtspreiders en reflectoren. Dat betekent dat Optix een verblindingswaarde (UGR) biedt van

et het ondertekenen van het nationale Energieakkoord en het

Klimaatakkoord van Parijs verplichtte ook de Nederlandse overheid zich tot het reduceren van haar CO2-uitstoot. Deze verduurzamingsslag moet in de praktijk worden gerealiseerd door uitvoerende organisaties waaronder ProRail. Dat pakte de handschoen op en besloot een grootschalig led-programma uit te rollen voor 400 stations.

Werk met werk‘Verlichting is goed voor de helft van het energieverbruik van onze stations’, vertelt Pigeaud. ‘Vervang conventionele lampen door led en je bespaart 50 procent. En met behulp van dimmers kun je nog eens een kwart reductie realiseren. Met ons Programma Verlichting maken we werk met werk door het combineren van 4 financieringsstromen. Dit zijn groot onderhoud, toegankelijkheid, led en dimmen. Deze integrale aanpak geeft een efficiëntere besteding van publiek geld. In 2016 zijn de installateurs gecontracteerd en in 2017 de leveranciers van led-armaturen.’

Te veel lichtDe verlichting van stations is gehouden aan Europese wetgeving. Die onderscheidt wat betreft voorschriften voor lichtgebruik verschillende klassen stations op basis van aantallen in- en uitstappers van treinen. Bovendien is voor verschillende zones – bijvoorbeeld

de stationshal, de tunnel, perrons en wachtruimtes – vastgelegd wat lichtwaarden moeten zijn. Die eisen maakten uiteraard onderdeel uit van de aanbesteding van ProRail.Pigeaud: ‘Daarbij namen we een aantal belangrijke lessen mee uit onze pilotprojecten. In het verleden dacht men: hoe meer licht hoe beter. Wanneer de eis van 5 lux voldoende was voor een perron, dan werd dat in de praktijk al snel 10 tot 15. Maar te veel licht is verblindend en bovendien niet duurzaam. Gelijkmatige verlichting is vanuit oogpunt van sociale veiligheid en visueel comfort belangrijker.’

Lokale partijDe aanbesteding voor installateurs is verdeeld in de 4 ProRail-regio’s; Randstad Noord en Zuid, en Regio Zuid en Noord-Oost. Voor iedere regio zijn 2 aannemers geselecteerd. De gunning van het werk verloopt in minitenders van een groepje stations. Tijdens een aanwijs wordt samen het werk ter plekke opgenomen. Vervolgens brengen beide partijen een offerte uit op basis van de prijslijsten die tijdens de aanbesteding zijn ingediend.‘De ene keer wint de een, de andere keer de ander’, aldus Pigeaud. De lokale installateur kan vaak voordelig aanbieden doordat hij minder kilometers en overnachtingen hoeft te rekenen. Dit betekent ook winst in duurzaamheid. Wat betreft de tender voor leveranciers ging het anders. In de uitgangssituatie hadden we meer dan 100 verschillende

armaturen in stations hangen. Wij wilden meer standaardisatie. Daarom heeft ProRail 4 armaturen aanbesteed: licht onder de kap, 2 typen lichtmasten en dimbare mastverlichting. Voor de dimbare masten hebben we uitdrukkelijk gekozen voor één partij die zowel de armaturen als de besturing levert en zo verantwoordelijk is voor een goedwerkend systeem.’

Mega’s en Kathedralen2 jaar na het voltooien van de aanbestedingen loopt het led-programma van ProRail op volle kracht. Er zijn inmiddels 200 stations aanbesteed, 80 daarvan zijn gereed. Het zijn met name kleinere stations – haltes en basisstations – die het eerst

20 21ledmagazine ledmagazine

M

‘HET IS EEN DYNAMISCH PROGRAMMA WAARIN WE DE VERNIEUWING NIET SCHUWEN’ProRail kondigde in 2016 aan 400 stations van led-verlichting te gaan voorzien. In het programma dat het daarvoor optuigde zijn inmiddels grote stappen gezet. Reeds 80 locaties zijn omgebouwd. Daarbij is niet alles functionaliteit wat de klok slaat. Sommige stations zijn pareltjes; nationaal erfgoed. Juist daar wordt er volgens projectleider Maurits Pigeaud alles gegeven op het gebied van lichtarchitectuur met toegevoegde waarde.

LEDDIFICERING PRORAIL-STATIONS LOOPT ALS EEN TREIN

‘De lokale partij blijkt vaak de opdracht te krijgen’

zijn aangepakt. Zo heropende ProRail onlangs feestelijk het donkerste station van Nederland: in Mantgum, net onder Leeuwarden. Samen met stichting Feel The Night is hier de lichthinder voor natuur en omgeving tot het absolute minimum beperkt. Tegelijkertijd is het werk aan enkele van de zogenaamde Mega’s en Kathedralen in uitvoering en soms zelfs al af, zo vertelt Pigeaud.

Spoorbouwmeester‘Juist bij Mega’s en Kathedralen zetten we de stap van functionele verlichting naar lichtarchitectuur. Een aantal grote stations zijn rijksmonumenten en andere behoren tot ‘De Collectie van beeldbepalende stations’ van Bureau Spoorbouwmeester. Bureau

Spoorbouwmeester is verantwoordelijk voor dit nationale erfgoed. Het lichtplan van zo’n station maken we in overleg met alle stakeholders. Denk hierbij aan het toepassen van dynamische verlichting en het aanlichten van monumentale tegeltableaus. In Leeuwarden variëren we de verlichting van de hal van 4.000 kelvin gedurende de dag naar 3.000 kelvin in de avond. In Haarlem zullen de waarden uiteenlopen van 2.100 – bijna jarentwintiglicht – naar 6.000 kelvin; vergelijkbaar met helder daglicht. Op Amsterdam Amstel gaan we bijvoorbeeld kunstwerken accentueren. Het project op Amstel maakt net als dat in Naarden-Bussum deel uit van een grotere ontwikkeling van de stationsomgeving. Ook in dit soort projecten maken we werk met

werk en zorgen we dat de verlichting direct verduurzaamd wordt.’

InnovatiePigeaud onderstreept dat gedurende de 4 jaar dat de leddificatie van stations zal beslaan de innovatie niet stopt. Zo werkt ProRail aan het verminderen van obstakels zoals masten voor luidsprekers, camera’s en wegwijzers. Daarvoor ontwikkelt het een Multi Purpose Mast, inclusief de noodzakelijke led-verlichting. ‘Daarnaast testen we met Tunable White en Dali8 om reizigersstromen te sturen. Er loopt ook een pilot met lijnverlichting op open perrons. Het led-programma is kortom allesbehalve rigide; het is een dynamisch programma waarin we blijven verbeteren om er het maximale uit te halen.’

oe nieuw is de energiebesparingsplicht?‘De energiebesparingsplicht ligt al 25 jaar vast in het

Activiteitenbesluit milieubeheer.’

Hoe is de informatieplicht tot stand gekomen?‘In 2013 werd, in het kader van ons streven naar duurzame groei, het Energieakkoord getekend. Niet dat van Parijs dat later kwam, maar dat van Nederland. Daarin spraken 40 publieke en private organisaties af in 7 jaar toe te werken naar een extra energiebesparing van 100 Petajoule. Dat werd verder uitgewerkt naar verschillende doelgroepen. Daarbij is de inschatting gemaakt dat een verbeterde naleving van de energiebesparingsplicht een besparing van zo’n 16 Petajoule op kan leveren. Daarmee is het een belangrijk middel voor het realiseren van de doelstellingen tot en met 2020.’

Welke bedrijven en instellingen gaat het aan?‘Bedrijven en instellingen die meer dan 50.000 kilowattuur elektriciteit of 25.000 kubieke meter aardgas-equivalent per jaar verbruiken, moeten voldoen aan de energiebesparings-plicht uit het Activiteitenbesluit milieubeheer. Vanaf volgend jaar geldt voor hen ook de informatieplicht. Hierop zijn enkele uitzonderingen zoals vergunningsplichtige ondernemingen, deelnemers aan de Europese Broeikasgasemissiehandel en glastuinbouwbedrijven. Zij hebben geen energiebesparings-plicht, en vallen dus niet onder de informatieplicht. Onder de streep hebben we het over meer dan 100.000 bedrijven en instellingen die aan de informatieplicht moeten voldoen.’

Hoe is die wetgeving vormgegeven?‘Voor de bedrijven en instellingen die onder de energiebe-sparingsplicht vallen, zijn Erkende Maatregelenlijsten opge-steld per bedrijfstak, 19 in totaal. Denk hierbij aan generieke bedrijfstakken zoals kantoren en bedrijfshallen, maar ook

specifieke zoals autoschadeherstelbedrijven, drukkerijen en hotels en restaurants. Via deze maatregelen kunnen bedrijven en instellingen voldoen aan hun wettelijke energiebesparings-plicht. Veel van hen zullen deze – bijvoorbeeld het toepassen van led-verlichting – al hebben uitgevoerd, andere niet.’

Energiebesparing kan dan ook een complexe, maar ook een kostbare opgave zijn…‘Het Rijk heeft met de introductie van de Erkende Maatrege-lenlijsten het voldoen aan de energiebesparingsplicht zo een-voudig mogelijk gemaakt. Het Activiteitenbesluit milieubeheer betreft investeringen die zich in 5 jaar of minder terugverdie-nen. Dat maakt het financieel verantwoord om ze uit te voeren. Het zijn over het algemeen ook heel overzichtelijke acties, zoals het plaatsen van HR++-glas, lichtbewegingsmelders, isolatie en led. Met de herziening van het Activiteitenbesluit worden die lijsten nu ook geactualiseerd.’

Maar de grote verandering is dus de informatieplicht?‘Klopt. Vanaf 2019 moet je rapporteren over wat je hebt ge-daan, of wat nog niet. Zo kan het bevoegd gezag zijn taak beter uitvoeren.’

Wat is de taak van RVO.nl bij dit alles?‘We lichten bedrijven en instellingen voor over de wetswij-ziging. Hierbij trekken we samen op met VNO-NCW en de betrokken brancheverenigingen. Daarnaast zorgen we samen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en InfoMil dat voor het einde van dit jaar de geactualiseerde erkende maatregelenlijsten worden gepubliceerd. Maar vooral zijn we verantwoordelijk voor het inrichten van het rappor-tagesysteem voor de informatieplicht. Dat zal via ons eLoket gaan lopen. Van daaruit sturen we de informatie door naar de bevoegde gezagen.’

H

(foto

: Sig

nify

)

23ledmagazine

‘DIT GAAT EEN FLINKE IMPULS GEVEN AAN DE LED-BRANCHE’

INFORMATIEPLICHT IN ACTIVITEITENBESLUIT MILIEUBEHEER

Het Activiteitenbesluit milieubeheer verplicht meer dan 100.000 bedrijven en instellingen tot energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd

van 5 jaar of minder. Vanaf 2019 geldt daarnaast een informatieplicht. Daarmee wordt de handhaving van de wet significant vergemakkelijkt.

Dat heeft volgens Frerik van de Pas van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) aanzienlijke gevolgen voor de led-branche. De

organisaties die onder de energiebesparingsplicht vallen, ontkomen immers niet meer aan het vervangen van traditionele verlichting door led.

Koop Mean Well Direct Online!

for professionals

LED Matrix (3300K)LED Glow (1800K)

Same technology, different look bailey.nl

Wanneer gaat dat de lucht in?‘Het loket wordt in januari 2019 opengesteld. Om toegang te krij-gen is een eHerkenning inlogmiddel nodig. Vervolgens kan een bedrijfstak geselecteerd worden en wordt de relevante Erkende Maatregellijst voor de betreffende organisatie aangeboden. Daar-na kun je deze lijst aflopen en aangeven welke maatregelen wel of niet uitgevoerd zijn. Dat laatste kun je bovendien toelichten. De rapportages moeten uiterlijk 1 juli 2019 zijn ingediend ’.

Wat betekent dit nu allemaal voor de led-branche?‘Het gaat een flinke impuls geven. Het vervangen van traditi-onele verlichting door led staat op iedere Erkende Maatregel-lijst. In feite zou iedereen die het aangaat dus al actie onder-nomen moeten hebben. Dat is echter niet het geval. Kijk maar eens om je heen hoeveel kantoren en bedrijven nog steeds tl aan de plafonds hebben hangen.’

En nu gaat dat dan wel gebeuren?‘De bedrijven en instellingen die een wettelijke energiebespa-ringsplicht hebben, meer dan 100.000 dus, zullen moeten rap-porteren dat ze deze verlichtingsmaatregelen nog niet gedaan hebben. Of ze moeten de led-verlichting alsnog installeren. Dat laatste lijkt me de meest verstandige optie. Dat betekent werk voor led-leveranciers.’

Hoe specifiek worden de eisen voor led beschreven in de erkende maatregelen?‘We hebben het niet over intelligente, energiebesparende systemen waar led gecombineerd wordt met allerhande ICT. Vervanging van bestaande verlichting staat centraal vanwege de terugverdientijdeis. Maar de lijsten zijn wel heel specifiek. Ze betreffen onder andere binnen-, buiten-, lift-, nood- en recla-meverlichting. Zo’n beetje het hele denkbare gamma dus.’

25ledmagazine

EEN GUNSTIGE WIND VOOR DE LED-BRANCHE

Naast de Nederlandse overheid, verplicht ook Europa energiebesparingsmaatregelen. In 2012 stelde het Europees Parlement de Europese Energie-Efficiency Richtlijn vast. De richtlijn vermeldt de doelstelling van een 20 procent lager Europees energieverbruik in 2020. Hij bevat verplichtingen voor zowel lidstaten als bedrij-ven. Eén daarvan is dat lidstaten in nationale wetgeving een energie-auditplicht invoeren. In Nederland is die nu van toepassing op de ondernemingen met meer dan 250 voltijdbanen (fte) of een jaaromzet van meer dan 50 mil-joen euro en een jaarlijkse balanstotaal van meer dan 43 miljoen euro. Organisaties die niet door de audit komen, zullen maatregelen moeten treffen. Ook dit betekent kansen voor de led-branche.

Er is werk aan de winkel voor led-bedrijven’

(foto

’s: S

igni

fy)

Energiezuinige lampen en verlichtingsarmaturen moeten volgens de wet gescheiden worden aangeboden voor recycling. Dit geldt nu ook voor zogeheten “consumentenarmaturen”. Dit zijn armaturen die rechtstreeks aan de consument worden verkocht.

Zelf importeur? Sluit u aan!

Bedrijven die zelf lampen of (consumenten-) armaturen produceren of importeren moeten zich bij LightRec Nederland aansluiten voor opgave van het aantal verkochte exemplaren. Deze stichting is namens alle producenten en importeurs van verlichting opdrachtgever van Wecycle. Wecycle zorgt voor een verantwoorde inzameling en recycling van uw producten.

Ga voor meer informatie naar lightrec.nl en klik op producenten/importeurs, aanmelden of neem contact met ons op via producenten@wecycle.nl of (079) 7600 630.

Wijziging wetgeving: ook consumentenarmaturen gescheiden inzamelen

WECYCLE0989 adv LedMagazine-210x297.indd 1 22-10-18 15:52

E NOOD startte 94 jaar geleden als familiebedrijf in metaalbewerking. Het specialiseerde zich over de tijd

steeds meer in de productie van koperen lantaarns. Hoewel de familie inmiddels niet meer in het bedrijf zit, is de naam gebleven. En die klinkt nog steeds als een klok; in de thuisba-sis Middelburg, maar ook in de lichtbranche.

Oude dorpsstraatAnno 2018 is DE NOOD marktleider in zijn niche. Zo’n 15 procent van de business bestaat uit werk voor de particuliere markt, bijvoorbeeld opdrachtgevers die exclusieve en passen-de verlichting bij woningen of een kasteel willen. Het grootste deel van het werk komt van gemeenten die nieuwe, klassieke buitenverlichting willen plaatsen of bestaande verlichting willen updaten naar deze tijd. En volgens Akveld is die markt groter dan de meeste mensen beseffen.‘Nederland kent vele oude binnensteden, maar los daarvan zijn er heel wat plekken waar klassieke lantaarnpalen staan of passen. In totaal hebben we het dan over zo’n 200 tot 300 gemeenten in ons land. Dat varieert van een stad als Dord-recht, waar honderden historische lantaarnpalen staan, tot een moderne plek als Zoetermeer dat ook een oude dorps-straat heeft. En voor al die gemeenten is de transitie naar led een belangrijk thema.’

Archief van mallenWanneer gemeenten klassieke lantaarnpalen moeten ver-vangen of die juist weer in het straatbeeld willen introduce-

DE NOOD uit Middelburg is marktleider in de ontwikkeling en productie van klassieke lantaarnpalen. Daarmee bedient het een nichemarkt. Maar ook die is volop in beweging als gevolg van de led-revolutie. Traditionele lichtbronnen worden vervangen, nieuwe functionaliteiten worden toegevoegd. De werkwijze van DE NOOD verschilt daarbij radicaal van die van de grote lichtfabrikanten. ‘Bij ons is de armatuur het vaste uitgangspunt, niet de lichtbron en aansturing’, aldus commercieel directeur Thomas Akveld.

27ledmagazine26 ledmagazine

D

‘HET BEHOUD EN REPRODUCEREN VAN HISTORISCH ERFGOED STAAN CENTRAAL’

DE NOOD VOORZIET KLASSIEKE LANTAARNPALEN VAN LED

KENNIS EN EXPERTISE

Als voorbeeld van een mooi project noemt Akveld Midden-Delfland, een gemeente met een beschermd dorpsgezicht, een actieve bewonersvereniging en een sterke drive om te verduurzamen. Die wilde overstappen op openbare led-verlichting en daarbij haar historische lantaarnpalen hergebruiken.

DE NOOD haalde er zo’n 100 naar Middelburg, restau-reerde ze en bouwde led-armaturen in. Daarnaast wer-den ze voorzien van een systeem waarmee de beheerder op afstand kan monitoren en sturen. Nog zo’n traject waarbij alle kennis en expertise van DE NOOD bij elkaar komt, betrof een wandelroute: De Willemstraat naar station Breda. Daar werden nieuwe, klassieke lantaarn-palen voor ontworpen, geproduceerd en geïnstalleerd. Tegelijkertijd werd een led-module geïnstalleerd waarop het lichtplan van de architect speelt; een golvende bewe-ging van wit of gekleurd licht markeert nu de route.

ren, komen ze meestal uit bij DE NOOD. Vaak wordt er daarbij gevraagd om wat er al stond te reproduceren, op basis van nog bestaande palen of foto’s en tekeningen uit historische documen-ten, en daarbij een specifiek lichtbeeld te creëren. Akveld: ‘Dat betekent dus dat alles wat wij doen vakmanschap vereist. Wij hebben een archief van mallen van alles wat we over de decennia hebben gemaakt. Dat moet ook wel, omdat wij 30 jaar garantie geven. Daarnaast hebben we 4 standaardarmaturen in onze portfolio, bijvoorbeeld de Hollandse en Leidse Kap. We houden echter geen voorraad. Met de verandering van de tijd veranderen immers de eisen aan lantaarnpalen. Wij leveren dan ook nooit een standaardproduct maar maatwerk, ook wanneer de bestaande palen moeten worden behouden en uitgerust met led.’

AndersomDE NOOD speelt actief in op de led-transitie in openbare buitenverlichting, bijvoorbeeld door op vraag van gemeenten een totale inventarisatie te maken van de staat van al hun klassieke lantaarnpalen. Die wordt vervolgens vertaald in een rapport met aanbevelingen. Niet zelden wordt in een advies beschreven hoe ze de overgang naar led kunnen maken met een onveranderd of beter lichtbeeld.‘We voorzien inmiddels 90 procent van onze armaturen van led-verlichting’, vertelt Akveld. ‘Wat betreft optieken en de aanstu-ring werken we daarbij samen met gerenommeerde partijen zoals Philips, LEDlicht Nederland, Tvilight en Luminext. Onze primaire kracht blijft het design en de bouw. Daarom werken wij op een geheel andere basis dan de grote lichtfabrikanten. Die draaien volume, ontwikkelen een moderne lichtbron met aansturingstechnologie en bouwen daar een armatuur omheen. Wij doen het andersom. Bij ons is alles gericht op het behoud of reproduceren van historisch erfgoed. Het armatuur is dan ook het uitgangspunt. Daarin verwerken we de led, drivers, antennes en andere technologie; alles wat nodig is om de juiste lichtsterkte, lichtkleur en intelligente toepassingen te creëren die de opdrachtgever wil. Ons voordeel daarbij is natuurlijk dat die historische kappen vrijwel altijd een zee aan ruimte bieden om dat allemaal in te bouwen.’

‘Ons uitgangspunt is het armatuur’

‘We voorzien inmiddels 90 procent van onze armaturen van led-verlichting’

29ledmagazine28 ledmagazine

o’n 10 jaar geleden werden de eerste contouren zichtbaar

van concepten zoals smart factories, buildings en city’s. De toekomst was er een van sensoren, wireless communi-catie en zelfdenkende systemen. Han Bak en de medeoprichters van Chess Wise zagen – in het verlengde daarvan – al vroeg de potentiële toegevoegde waarde van draadloze netwerken zon-der enige hiërarchie. Zo konden immers de beperkingen van werken met een centrale computer, wifi en bluetooth worden omzeild. Bij zo’n systeem maakt het niet uit of er 2 of 10.000 apparaten worden aangesloten; ze doen onafhan-kelijk van elkaar wat ze moeten doen en kunnen tegelijkertijd samenwerken als een school vissen.

Sensoren en software‘Toen we begonnen was er nog nau-welijks led-verlichting te koop’, vertelt Bak. ‘Wij zagen bijvoorbeeld mogelijke toepassingen voor veilingen waar heel snel veel karretjes met uiteenlopende goederen onder de hamer gaan, of voor reserveringssystemen waar tegelijker-tijd een groot aantal stoelen vergeven kunnen worden. Met opkomst van led verlegden we onze focus echter volledig; we specialiseerden ons in het opzetten van draadloze, zelfor-ganiserende, schaalbare en veilige lichtbesturingssystemen voor kleine

en zeer grote netwerken. De reden daarvoor is eenvoudig. Licht zit overal, in gebouwen, in straten, op pleinen… Bestuur je dat licht, dan beheer je ook je omgeving. Sensoren kunnen immers gebruikmaken van die infrastructuur om vervolgens met regelalgoritmes in het netwerk allerhande dingen te doen; eleganter en efficiënter dan eerder, of juist iets anders.’

Draadloze componentDe ontwikkeling van het MyMesh-plat-form, het draadloze lichtbesturings- en -managementsysteem van Chess Wise, doorliep verschillende ontwikkelstadia. Bak spreekt nu van een geperfectioneer-de oplossing. Bestaande drivers kunnen worden geïntegreerd door een bestu-ringscomponent toe te voegen. Zo wordt een domme led in één keer slim. Of het wordt in samenwerking met fabrikanten ingebouwd in hun led-verlichting. Vanuit het perspectief van de installateur en gebruiker is gemak het credo. Het start met de gebruikelijke montage van een led-lamp. Daarna gebruik je een iPad om zijn taak duidelijk te maken, de sensoren en schakelaars toe te voegen en de ge-wenste parameters aan te geven. Vervol-gens is een druk op de knop voldoende om hem optimaal te laten functioneren binnen het totale systeem dat, indien gewenst, via een backoffice kan worden gemonitord en onderhouden.

‘DRAADLOOS CONNECTED WORDT DE STANDAARD IN LED’Chess Wise is een IT-bedrijf met de focus op het aansturen van led-verlichting. Met MyMesh, een lichtbesturings- en -managementsysteem, wil het een gamechanger in de internationale transitie naar led zijn. Doordat de technologie van het bedrijf draadloos en niet hiërarchisch is, opent het immers de weg naar de intelligente toepassingen van de toekomst. Chief executive officer Han Bak: ‘Wie het licht bestuurt, beheert zijn omgeving.’

HAN BAK VAN CHESS WISE

ZelftestChess Wise heeft inmiddels diverse producten op de markt gebracht. Zo presenteerde het onlangs een geauto-matiseerd systeem voor het op afstand uitvoeren van functie- en duurtesten van noodverlichting. De draadloze DALI-controller wordt gekoppeld aan de driver van de noodverlichting die de communi-catie tussen de zelftest en de verlichting faciliteert. De resultaten worden via een Ethernet Gateway naar de cloud server teruggekoppeld waar de manage-mentsoftware van de klant draait. ‘Dit is maar een van de mogelijke toe-passingen van MyMesh’, aldus Bak. ‘Zo

kun je een lichtsysteem creëren dat au-tomatisch inschakelt bij aanwezigheid van mensen en dimt bij daglicht, waar-door je ten opzichte van traditionele verlichting tot 80 procent energie kunt besparen. Maar we werken bijvoorbeeld ook aan softwaresuites voor verwar-ming, track en trace en toegankelijkheid van gebouwen; allemaal applicaties die eenvoudig kunnen worden ingeplugd in ons netwerk. Ze hebben gemeen dat ze data ontsluiten voor de eigenaar. Op basis daarvan kun je automatisch licht aanpassen, een waarschuwing afgeven, een klimaatsysteem reguleren, in beeld brengen wie zich waar bevindt, noem

maar op. Het systeem is bovendien op afstand te bedienen.’

GamechangerChess Wise wil een gamechanger zijn in de wereld van lichtbesturing. Voor-beelden van Nederlandse klanten zijn de VPRO, Stadhuis Utrecht, Stadshart Amstelveen en Luchthaven Rotterdam/Den Haag. Daarnaast speelt het zich steeds meer in de internationale kijker. Zo werd het dit jaar in Londen genomi-neerd voor 2 Lux Awards: een voor de multifunctionele slimme dimbare led-tube die dient als vervanger van oude tl-verlichting, de andere voor een Mean

Well led-driver met een geïntegreerde MyMesh-module.Bak: ‘Dat onderstreept dat wij vooroplo-pen in innovatie op het vlak van zelfre-gulerende besturing zonder centrale master, met behulp van radiocommuni-catie. Dat is een mooi uitgangspunt voor verdere groei en nieuwe toepassingen. Ik ben ervan overtuigd dat draadloos connected de nieuwe standaard in led wordt. Connected is het nieuwe “on”; licht dat altijd standby staat als basis van slimme kantoren, fabrieken en steden. Daarmee is het de sleutel voor een wereld die duurzamer, gezonder, veiliger en comfortabeler is.’

Z‘Wie het licht bestuurt, beheert zijn omgeving’

LED VAN ILFARI VOOR HOTEL

Ilfari heeft de opdracht gekregen om decoratieve verlichting voor het gerenoveerde Van der Valk Conference Hotel in Luik te realiseren. De ingang en restaurants zijn gedecoreerd met statige kroonluchters uit de collectie Lazy Sunday. De Lazy Sunday-kroonluchter is een klassieke kroonluchter, vertaald in een eigentijdse look en is handgemaakt op een architecturale manier. In de conferentiezalen heeft de binnenhuisarchitect gekozen voor de slanke, moderne kroonluchters van de collectie Sky Cycles.

LED VOOR RADIO 10

De studio’s van Radio 10 zijn door lichtontwerper Bart Wiersma voorzien van een nieuw lichtbeeld. Lichtontwerper Wiersma heeft gebruikgemaakt van de CLS Lina Clip HP in combinatie met CLSv Emerald en de Luxo 3 Basic downlighters. Radio 10 is een van de oudste commerciële radio-omroepen van Nederland. Met een focus op muziek van de jaren 70 tot het jaar 2000 kan de omroep rekenen op een stabiel luisterpubliek.

LICHTGEVENDE GELEIDERAIL

Heijmans heeft een deel van de geleiderail van de Buitenring Parkstad Limburg voorzien van verlichting. Ter hoogte van Schinveld en Brunssum is de geleiderail in de middenberm over een lengte van 1 kilometer - in beide richtingen - voorzien van lichtgevende patronen, die in kleur en intensiteit kunnen veranderen. De pilot die Heijmans uitvoert, draagt bij aan het omvormen van de Buitenring tot belevingsroute: Leisurering. Heijmans voert het proefproject Lightbarrier uit in opdracht van provincie Limburg, IBA Parkstad en Stadregio Parkstad Limburg.

30 ledmagazine 31ledmagazine

33ledmagazine

et infraproject kent een totale waarde van 115,9 miljard yuan, oftewel 14,7 miljard euro. Thorn’s led-producten

verlichten de 2 kunstmatige eilanden aan de oost- en de westkant van de kruising en de tunnel die naar de brug vanuit Hong Kong leidt. De brug is klaar en open voor verkeer nadat er 9 jaar bouw-werkzaamheden hebben plaatsgevonden. De brug overspant de Pearl River Delta in China en verbindt de eilanden Hong Kong en Macau met de stad Zhuhai op het vasteland.

Bij de bouw van de brug moest met veel complexe factoren rekening gehouden worden zoals de regelmatige tyfoons,

luchthavenhoogtebeperkingen, hoge milieunormen en scheepvaart die lokaal aanwezig is. De brug is zo gebouwd dat die een aardbeving met een magnitude van 8 en tyfonen moet kunnen weerstaan. Zo’n 400.000 ton staal is in de brug verwerkt. Dat is 4,5 keer zoveel staal als in de Golden Gate Bridge van San Francisco.

Thorn leverde in totaal 120 Champion Pro LED-schijnwerpers die gemonteerd zijn op 12 hoge masten en 6.000 GTLED Entry en GT58-armaturen met DALI-drivers voor het verlichten van de tunnel van 1 kilometer.

H

GROOTSTE ZEEBRUG TER WERELD NEEMT

LED-VERLICHTING IN GEBRUIK

INTERNATIONAAL

In China is in Hong Kong de grootste zeebrug ter wereld van led-verlichting voorzien. De verlichting is geleverd door Thorn,

dat 2 van de 3 verlichtingscontracten uitgevoerd heeft.

www.slv.com

SLV NederlandKazernestraat 195928 NL VenloNederlandT +31 (0)77 320 43 43

YEARS OF SLV

BIG WHITE 2019

Bestel de BIG WHITE catalogus gratis via:

NIEUW!

ARMATUURDit is het apparaat dat dient voor het verdelen, filteren of vervormen van het licht van led’s. Het armatuur bevat alle componenten die nodig zijn voor het bevestigen en beschermen van de led’s en voor aansluiting ervan aan de voedingsspanning.

CANDELA (CD)De eenheid die gebruikt wordt voor het uitdrukken van lichtsterkte. De lichtsterkte geeft aan hoeveel licht zich bevindt in ieder stukje van een lichtbundel (een lichtbundel is het geheel van een aantal lichtstralen). De lichtsterkte van led’s en led-lampen wordt uitgedrukt in millicandela (mcd). Duizend millicandela is gelijk aan één candela.

DOWNLIGHTEREen niet verstelbaar inbouw- of opbouwarmatuur met een omlaag gerichte lichtbundel.

LICHTSTROOMHet vermogen dat door de lichtbron in de vorm van zichtbare straling wordt uitgezonden. De lichtstroom heeft de eenheid lumen (lm).

35ledmagazine

LICHTEXPERTSPRATEN GEENABRACADABRA...

LED JARGON

Mensen die in de verlichting werken pratengeen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...

LIGHT OUTPUT RATIO (LOR)De verhouding tussen de totale hoeveelheid licht die wordt uitgestraald door een armatuur en de totale lichtopbrengst van de lampen die erin branden. De lichtopbrengstverhouding is altijd kleiner dan één.

LUMINANTIE (CD/M²)Oftewel lichtintensiteit. Alle lichtgevende vlakken hebben een bepaalde luminantie omdat ze licht doorlaten of reflecteren. De luminantie is wat het oog ziet en is onafhankelijk van de afstand. Als je verblind wordt, noemt men de luminantie te hoog. De eenheid is Candela per vierkante meter.

REFLECTOREen helder reflecterend materiaal dat achter of rondom een groot deel van een lamp wordt aangebracht met als doel het verhogen van de lichtopbrengst.

VERLICHTINGSSTERKTEDe verlichtingssterkte van een bepaalde oppervlakte komt overeen met de lichtstroom (het aantal lumen) dat erop invalt per vierkante meter en dit alles op één meter afstand van de lichtbron. Horizontale verlichtingssterkte duidt het licht op een tafel of vloer, verticale verlichtingssterkte duidt het licht tegen een deur of muur.

vandaag samen voor morgen

Bel of mail ons voor info:

Weee Nederland BV +31 (0)55 533 55 47Wilmersdorf 36 contact@weee.nl7327 AC Apeldoorn www.weee.nl

Categorie Lightrec 2018 (€)*

Weee NL 2019 (€)*

LED lampen 0,14 p.s. 0,05 p.s.

Gasontladings-lampen

0,14 p.s. 0,12 p.s.

TL buizen 0,14 p.s. 0,12 p.s.

Armatuur >50 cm (LED/zonder lamp)

0,42 p.s. 0,30 p.s.

Armatuur

37ledmagazine

‘Uiteindelijk kijken we naar het complete verhaal: het gemak, de acceptatie, de flexibiliteit, de kosten, de functionaliteit…’

en gewone Albert Heijn heeft maximaal 20.000 arti-kelen te koop. Bij XL-winkels loopt dat aantal op tot

30.000. De meestgestelde vraag aan het personeel ligt dan ook voor de hand. ‘Waar vind ik …?’ Maar dat personeel weet natuurlijk ook niet alles. Dat kan niet alleen vervelend zijn, het leidt soms zelfs tot ergernis. Indoornavigatie‘Dat is het laatste wat wij willen’, vertelt Steven de Kroes, format developer bij Albert Heijn. ‘Wij willen klanten allereerst een prettige winkelervaring bieden. Dat geldt tevens voor het team “digitale vernieuwing” waar ik deel van uitmaak. Het gemakkelijk

vinden van producten is dan ook al langer een thema voor ons. Enige tijd geleden demonstreerde Signify – een van onze vaste in-novatiepartners – de mogelijkheden van Interact, hun connected led-systeem dat onder andere indoornavigatie mogelijk maakt. Er kwamen 2 zaken bij elkaar – een behoefte en een technische oplossing – en we besloten een pilot op te zetten.’

Unieke codeCentraal in de proef van Albert Heijn, in ieder geval vanuit het perspectief van de klant, staat de ‘Vind mijn product-app’. Hiermee kunnen bezoekers gemakkelijk en snel producten vinden, tot op 30 centimeter nauwkeurig. Ze typen in wat ze

E

ALBERT HEIJN START MET VISIBLE LIGHT COMMUNICATION

NAVIGEER DOOR DE SUPERMARKT MET BEHULP VAN LED

Vind mijn product. Dat is de naam van de app waarmee klanten van Albert Heijn sinds kort de door hen gewenste waren in de schappen kunnen vinden. Daarbij wordt gebruik-

gemaakt van het Interact Retail Indoor-navigatiesysteem met led-lampen van Signify. Voor nu draait het alleen als een proef in Hoofddorp, maar die lijkt goed te worden

ontvangen door de klanten van de winkel.

zoeken, vervolgens wordt de weg gewezen. De toepassing werkt via het Interact Retail Indoor-navigatiesysteem. Elke led-lamp in de winkel stuurt een unieke code uit die door de camera op de smartphone wordt opgevangen. Daarmee kan de exacte locatie van de telefoon worden bepaald op een digitale plattegrond van de winkel.

Datamodel en algoritmesDe Kroes: ‘Je hebt dan hardware nodig en de juiste led-ar-maturen op de juiste posities. De winkel in Hoofddorp werd al verbouwd en voorzien van led, net zoals al onze vestigingen. We hoefden slechts enkele lichtpunten toe te voegen. Het was uiteraard wel nodig de plattegrond en de locatie van producten te digitaliseren. De bijbehorende software, het datamodel en algoritmes draaien in de cloud. De app draait voor nu los van onze Appie-app, en moet apart worden gedownload.’

VeelbelovendDe proef van Albert Heijn loopt 12 weken in een winkel in Hoofddorp. Of de applicatie door heel Nederland, wordt uitge-rold is vooralsnog niet besloten. Het is uiteindelijk afhankelijk van vele factoren.‘We zijn de eerste Nederlandse supermarktketen die op deze wijze experimenteert met Visible Light Communication (VLC-)technologie’, aldus De Kroes. ‘De primaire vraag is natuurlijk of het een succes bij de klanten is. Dat ziet er veelbelovend uit. De app is in korte tijd meer dan 400 keer gedownload. In hoeverre hij wordt gebruikt en of het bevalt weten we nog niet. Voor ons is het ook nog niet helder of VLC de beste oplossing

biedt. Naast de proef met led, draaien we in dezelfde winkel een test met bluetooth-technologie. Uiteindelijk kijken we naar het complete verhaal: het gemak, de acceptatie, de flexibiliteit, de kosten, de functionaliteit… Over een uitrol door heel Neder-land valt nu nog niets te zeggen.’

Nieuwe mogelijkhedenHet Interact Retail Indoor-navigatiesysteem van Signify biedt naast het wijzen van de locatie van producten diverse andere mogelijke functionaliteiten. Zo kunnen er uiteenlopende data worden verzameld, bijvoorbeeld over klantenstromen en -aantallen. Op basis daarvan kunnen onder andere looprou-tes worden aangepast en de efficiency van de inzet van per-soneel en kassa’s kan worden verbeterd. Daarnaast ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor locatiegebonden diensten zoals gerichte acties in gangpaden. Voor Albert Heijn zijn die zaken momenteel echter niet aan de orde.

Gemakkelijk navigerenDe Kroes: ‘Het is een valkuil om bij een proef als deze breed uit te waaieren en allerhande doelen en kansen bij elkaar te vegen. Je kunt wel van alles willen, maar wij moeten ons bij ie-dere stap van digitale vernieuwing afvragen wat goed is voor de klant en goed is voor ons. Wij willen klanten gemak en plezier, dus een positieve ervaring bieden en klanten aan ons binden. Gemakkelijk navigeren door onze winkels draagt daaraan bij. Of andere mogelijkheden zoals extra marketingacties dat ook doen,v is weer een geheel andere vraag. Voor nu focussen we ons dus op deze led-toepassing. Dan zien we wel weer verder.’

36 ledmagazine

en recycling vormen deze een verstoring van de markt. Dat gaat ten koste van de, veelal lokale, bedrijven die zich wel aan de regels houden.’

Effectieve controleDe maatregelen die worden geopperd door de achterban van EucoLight en diverse betrokken partijen zijn legio. Zo moet de consument meer en beter worden voorge-licht over productveiligheid. Autoriteiten moeten meer gaan samenwerken met producenten om niet-conforme verlich-ting te voorkomen, in plaats van alleen de markt te bewaken. Er moeten middelen komen voor een effectieve controle op onlineverkoop en de follow-up daarvan.

De samenwerking tussen landen moet worden verbeterd op het vlak van product-regulering en de handhaving op het gebied van douanevoorschriften, belasting, han-del en milieubescherming.

VerbeterenAls afsluiting van de discussie in Brus-sel kwam Marc Guiraud, secretaris-generaal van EucoLight tot een hel-dere conclusie. ‘Het is noodzakelijk dat beleidsmakers en onlineplatforms in actie komen tegen de verkoop van niet-conforme lichtproducten. De lichtsector zal zich in ieder geval onverminderd inzetten om verbetering in de huidige situatie te realiseren.’

ucoLight richt zich op het in beeld brengen en stimuleren

van de producenten-verantwoordelijk-heid op het milieu en de samenleving. Daarbij gaat het een dialoog aan met alle stakeholders om expertise op het gebied van het verzamelen en recyclen van verlichting te verbreiden. Het Euro-pese beleid over Waste Electrical and Electronic Equipment, oftewel WEEE-producten, vormt het werkkader.

Brusselse politiekDe leden van EucoLight zijn 16 nationale stichtingen die gezamenlijk goed zijn voor 80 procent van de verzameling en recycling van licht in de landen waar ze actief zijn. Door hun krachten te bunde-len, laten zij hun stem duidelijk klinken in de Brusselse politiek. Een van de aangesloten organisaties is LightRec dat er in Nederland voor zorgt dat tl-buizen, spaar- en led-lampen en bijbehorende armaturen apart worden ingezameld, en dat die op een milieuverantwoorde manier worden gerecycled.

ZorgwekkendRecentelijk verzamelden zich meer dan 100 experts uit het netwerk van Euco-Light voor een discussie over de nega-tieve effecten van de onlineverkoop van verlichting. De wijdverbreide beschik-

baarheid van lichtproducten die niet voldoen aan de Europese standaarden voor consumentenveiligheid, belasting-voorschriften en milieuverplichtingen is immers zorgwekkend. De leidende vraag was wie de aangewezen partij is om te reageren op deze niet-conforme producten en hoe die taak kan worden opgenomen in de Europese en natio-nale wetgeving. Een antwoord op die vraag vereist allereerst een beeld van de uitgangssituatie.

Btw-ontwijkingOm te achterhalen hoeveel ‘slecht licht’ de Europese markt opstoomt via online-platforms schakelde de Britse Lighting Industry Association (LIA) onlangs een aantal mysteryshoppers in. Aan di-verse producten die momenteel worden aangeboden, blijken ernstige risico’s te kleven ten aanzien van elektrische veilig-heid. Volgens de fabrikanten is dit niet voldoende om ze van de markt te weren, het vraagt allereerst om aanpassingen in de wetgeving en een krachtiger mark-toezicht. Een ander probleem betreft de potentiële btw-ontwijking bij internetver-koop, en die is enorm volgens de Retai-lers Against VAT Abuse Schemes (RAVAS). Die wil dat wat betreft dat de verantwoor-delijkheid bij de webshops wordt gelegd. Die zienswijze wordt inmiddels door de

overheden van steeds meer landen ge-deeld en omgezet in wetgeving.

OnlineverkoopNigel Harvey, vicevoorzitter van Euco-Light, deed tijdens de bijeenkomst in Brussel verslag van een recent onder-zoek dat zich focuste op het aanbod van een van de belangrijkste onlineverkoop-platforms. In hoeverre voldoen de elek-trische apparaten die worden verkocht aan de WEEE-richtlijn? Het antwoord op die vraag was niet hoopgevend. Van de gereedschappen, led-lampen en fitnes-shorloges waren respectievelijk 54, 76 en 88 procent niet-conform. Dat toont aan dat er op grote schaal licht wordt verkocht dat niet voldoet aan de regels voor waste en hergebruik. ‘Traditionele winkelbedrijven controleren al sinds jaar en dag of hun producten wel WEEE-conform zijn’, aldus Harvey. ‘Online-ope-rators kunnen en moeten dit ook doen. Er is geen enkel excuus voor het bewust meewerken aan de verkoop van licht dat niet voldoet aan de regelgeving.’Monika Romenska van de Exten-ded Producer Responsibility Alliance (EXPRA) valt Harvey bij. ‘Verkopen op afstand vertegenwoordigen in som