Ontwerpen aangoederenvervoer

Lay-out03p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Goederen-vervoer in het nauw

StudiegebiedWaalhaven-Zuid

Superhub Waalhaven-Zuid

Leidraad voor de toekomst

Lay-out is een onregelmatig ver-

schijnende uitgave over ontwer-

pende onderzoeken die met steun

van het Stimuleringsfonds voor

Architectuur tot stand zijn geko-

men. Het fonds nodigt ontwerp-

bureaus uit om een uitgave van

Lay-out samen te stellen.

Ontwerpen aan goederenvervoer

is een ontwerpend onderzoek

naar de ruimtelijke mogelijkhe-

den van efficiënte goederenover-

slag geïnitieerd door Jacques

Vink (VHP). Na een analyse zijn

er strategieën bedacht om het

bestaande bedrijventerrein Waal-

haven-Zuid in Rotterdam te ver-

dichten en te komen tot vernieu-

wende concepten voor goederen-

vervoer en overslag.

2 5 7 15

De komende tien jaar zal het goederenvervoer in Neder-land verdubbelen. De economie is gebaat bij groei, maar

het goederenvervoer over land loopt tegen grenzen aan. Enor-me files, groeiende onveiligheid op de weg en meer luchtver-vuiling zijn het gevolg. De logistieke bedrijfstak legt niet alleenin de vorm van nieuwe wegen en infrastructuur een flinkbeslag op de ruimte, maar ook in de vorm van huisvesting.Aan de rand van het open landschap ontsieren steeds meerbedrijventerreinen de horizon. De laatste jaren is er sprakevan een ongebreidelde groei en aanleg van nieuwe bedrijven-terreinen. Tegelijkertijd staan steeds meer oude terreinen leegen raken in verval. Het spreekt voor zich dat het Nederlandselandschap er niet fraaier op wordt. Bovendien leidt het toteen slecht imago van de sector. Wij pleiten ervoor het goede-renvervoer niet langer te problematiseren, maar een volwaar-dige positie te geven binnen het (stedelijk) landschap, zodathet actief kan bijdragen aan een ruimtelijke kwaliteit van stadversus platteland, efficiënter transport en een beter milieu.We richten ons in het onderzoek met name op de knooppun-ten van het goederenvervoer waar de op- en overslag vangoederen plaatsvindt, de zogenaamde distrbutiecentra.

Ruimte voor groei?Het bebouwde gebied in Nederland is in de afgelopen vijftienjaar met ruim 20 procent toegenomen. Bijna de helft van dietoename is toe te schrijven aan de bouw van bedrijventerrei-nen. Vaak zijn het ongecoördineerd aangelegde bedrijvenpar-ken met weinig aandacht voor natuur en landschap. Toch blijftde sector vragen naar nieuwe terreinen, zo blijkt uit een publi-catie van DTZ Zadelhoff makelaars in logistiek vastgoed metde suggestieve titel Feed the Lion, de Nederlandse marktvoor distributiecentra 2006: “De onverminderde interesse inen het daarmee samenhangende schaarser worden van kwali-tatief hoogwaardig aanbod van distributiecentra, voedt dehonger naar nieuwe ontwikkelingen op logistieke hot spots.” De roep om nieuwe bedrijventerreinen wordt in de Nota Ruim-te 2004 vooralsnog gehonoreerd: tot 2020 heeft de overheid23.000 hectare gereserveerd voor nieuw te ontwikkelen kan-toren- en bedrijvenparken. In het rapport Is er wel vraag naarnieuwe bedrijventerreinen? van de TU Delft en onderzoeksbu-reau Stogo (2005) worden vraagtekens gezet bij de noodzaakvan deze hoeveelheid beschikbaar gestelde ruimte: “De werke-lijke vraag naar nieuwe bedrijventerreinen wordt geraamd opde helft, circa 11.000 hectare. Dit is voldoende om economi-sche groei in Nederland te waarborgen.” De VROM-raad sluitzich hierbij aan: “Op de lange termijn is de te verwachten

vraag naar ruimte voor nieuwe terreinen relatief beperkt in ver-houding tot de ruimte die bestaande terreinen reeds innemen.”Ook wij zijn van mening dat verouderde bedrijventerreinen uit-stekend aan moderne eisen kunnen voldoen. De uitdaging isom ruimteclaims van de groeiende vervoerssector zoveelmogelijk op te vangen door slim herstructureren van bestaan-de en verouderde bedrijventerreinen. Wat nu vooral ontbreektis politieke wil.

Vicieuze cirkelVanaf het moment dat gemeenten hun begroting moestenaanvullen met inkomsten uit een actief grondbeleid is het eenuitdaging om zoveel mogelijk bedrijven naar de eigen ge-meente te lokken. Maar de verwachte groei van de werkgele-genheid is niet het gevolg. Dat is deels te verklaren doordatbedrijven binnen de gemeente naar nieuwe bedrijventerreinenverhuizen en deels door automatisering van bedrijfsproces-sen. Deze manier van plannen en ontwikkelen heeft vooral eengrote voorraad bouwrijpe kavels voortgebracht. Bedrijven ves-tigen zich doorgaans graag op een bedrijventerrein: het is nietduur en regelarm. De grond wordt tegen relatief lage prijzenaangeboden. Met als gevolg extensief ruimtegebruik. Bedrij-ven houden strategische reserves aan en laten grond, dietoch vrijwel niets heeft gekost, soms tientallen jaren braak

liggen. Doordat gemeenten voortdurend nieuwe terreinen opde markt brengen wakkeren zij de vraag naar nieuwe bedrijfs-ruimte aan, wat leegstand in de bestaande voorraad veroor-zaakt. Die vicieuze cirkel is niet gemakkelijk te doorbreken.Zolang gemeenten hun toekomstplannen met betrekking totbedrijventerreinen baseren op het succes van nieuwe terrei-nen, zullen ze zich inspannen om steeds weer nieuwe grondter beschikking te stellen.

Ruimtelijk ontwerpIn ruimtelijk opzicht zijn veel bedrijventerreinen mislukt. Ont-werp en beheer is in het ontwikkelingsproces vaak het sluit-stuk. Het mag vooral niets kosten, en dat zie je. Problemenmet verkeersstromen bijvoorbeeld worden pas onderkend naoplevering van een terrein. Kwalitatief magere interne ver-keersstructuren gaan vaak gepaard met een slechte bereik-baarheid en een gebrek aan parkeerplaatsen en laad- en los-voorzieningen. De meeste bedrijventerreinen hebben boven-dien een lage verblijfskwaliteit en vele krijgen na verloop vantijd het stempel ‘sociaal onveilig’.

OntwerpuitdagingenWij zien uitdagingen en mogelijkheden voor het ontwerp vanbedrijventerreinen. Afhankelijk van de gegeven locatie en despecifieke eisen zullen er verschillende afwegingen gemaaktmoeten worden, want de uitdagingen zijn soms strijdig vanaard. Zo kan het bijvoorbeeld lastig zijn om een zeer efficiëntterrein te ontwikkelen waarop ook functiemenging plaatsvindt.Om de ontwerpuitdagingen te illustreren hebben we een aan-tal voorbeeldprojecten gezocht. Dat was niet eenvoudig. Tij-dens onze zoektocht stuitten we telkens weer op ongeïnspi-reerde, banale of ronduit lelijke terreinen en gebouwen. Voor-beelden met meerwaarde zijn schaars, zo blijkt. We laten hiereen selectie zien uit ons eerste rapport Ontwerpen aan Goe-derenvervoer; Inventarisatie (2006).

Aandacht voor ruimtelijke kwaliteitHet is de moeite waard om aandacht te besteden aan het ont-werp van een bedrijventerrein, zowel op het niveau van hetgebouw en de inrichting, als op het niveau van de regio en deinpassing in het landschap. Een goed ontwerp maakt dat eenbedrijventerrein minder snel veroudert en de economischewaarde behouden blijft. Bovendien betekent het potentieel vaneen goed ontwerp een afname van de maatschappelijke weer-stand tegen nieuwe en bestaande terreinen. Hoe groot de invloedvan een innovatief beeldkwaliteitsplan kan zijn, laat het FlightForum in Eindhoven zien.

2 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Goederenvervoer in het nauw“Denkend aan Holland zie ik brede blokkendozen koud in oneindig braakland staan.” L. Tavasszy, TNO Magazine 2006

De wereld van het goederenvervoer is een grotendeelsonzichtbare wereld die zich afspeelt op afgelegenbedrijventerreinen, achter hekken in havens of in no-goareas bij het vliegveld. Voor dit project gingen we opontdekkingstocht. We bezochten distributiecentra,loodsen en containerterminals. De heroïek van devrachtwagens en de schoonheid van gerobotiseerdedistributiesystemen is een wereld die fascineert. Degrote schaal, monotoon en compromisloos, maaktinpassing in het landschap echter lastig en de eco-nomische realiteit bepaalt dat er minimaal wordt geïnvesteerd in het ontwerp en de inrichting van deterreinen. Hoe kunnen we ontwerpen aan dit essentiëleonderdeel van de Nederlandse economie? Hoe kunnenwe samenwerken met de logistieke bedrijfstak? Welke ontwerpmogelijkheden staan ons ter beschik-king? Deze vragen staan centraal in het onderzoekOntwerpen aan Goederenvervoer.Opmerkelijk was de gastvrijheid van de bedrijfstak.Overal waar we tijdens onze tocht aanklopten voorinformatie en kennisuitwisseling waren we welkom.Het maakt duidelijk dat er belangstelling bestaat voorsamenwerking met ruimtelijke planners en ontwerpers. Dak distributiecentrum Schuitema-West, Woerden

Distripark Halfweg 3, Spijkenisse

De bebouwing volgt de rooilijnen van de clusterszodat er één aaneengeslotengevel ontstaat. Achter dezegesloten gevel hebben be-drijven een grote mate vanbewegingsvrijheid.Architect: MVRDV

Opdrachtgever: Flight Forum CV

(gemeente Eindhoven i.s.m. Schiphol

Real Estate)

Bron: Architectuur Lokaal #50,

oktober 2005, p. 10-11

3 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

IntensiveringZuinig en intensief met ruimte omgaan is noodzakelijk als wewaardevolle natuur- en cultuurhistorische gebieden in Nederlandvoor de toekomst willen behouden. Er zijn vier verschillende vor-men van intensivering die interessant zijn voor een bedrijventer-rein.

1 intensiveren in ruimte:intensief bebouwen en stapelenIntensief ruimtegebruik komt nog moeizaam tot stand in Neder-land omdat de grondprijs op bedrijventerreinen laag is. Het bedrij-venterrein Schuitema-West in Woerden is een uitzondering. Voorextreme voorbeelden van intensief bebouwen en stapelen moetenwe naar het buitenland kijken, zoals het in zeven lagen gebouwdedistributiecentrum van ProLogis in Tokio.

2 intensiveren in gebruik:afstemmen en combineren functiesHet Dakpark in Rotterdam combineert lichte bedrijvigheid metrecreatie. Er zijn meerdere voorbeelden van combinaties tussenwonen, recreëren en lichte bedrijvigheid aan te wijzen, maar voor-beelden van functiemenging waarin de logistieke sector en distri-butiecentra een rol krijgen hebben we niet aangetroffen.

3 intensiveren in de tijd:optimaliseren dag-, week- en seizoensgebruikIn het ontwerp van MUST voor het terrein Airport Seaport inopdracht van het Gemeentelijk Havenbedrijf Amsterdam wordenvoorstellen gedaan voor intensivering in gebruik en tijd.

4 intensiveren van de belevingDe logistieke bedrijfstak is voor velen de oorzaak van de verrom-meling van ons landschap. Het levert lelijke non-places op waarniemand wil komen. Het ontwerp Truxtop van Harm Timmermanslaat zien dat de beleving en de esthetiek van infrastructuur, bewe-ging, non-design, verkeerssymbolen, voertuigen en grote schaal-sprongen wel degelijk tot fantastische werelden kan leiden. Nietmet de traditionele architectonische of stedenbouwkundige voca-bulaire maar ontworpen vanuit de logica, de eigenaardigheden enhet karakter van de logistieke sector zelf.

FlexibiliteitFlexibiliteit is een toverwoord in de distributiesector. De pro-ductlevenscycli worden korter en bedrijven moeten steedssneller kunnen reageren op ontwikkelingen in de markt. Zaraen H&M hebben fast fashion tot een begrip gemaakt. Maarook andere bedrijven willen direct op de behoeften van deklant inspelen. Bedrijven willen daarom hun distributieactivitei-ten snel kunnen uitbreiden of verplaatsen als dat nodig is engeven steeds vaker de voorkeur aan neutrale magazijnen endistributiecentra, in plaats van custom made distributiefacili-teiten. Dergelijke centra zijn gemakkelijk door te verkopen ofuit te breiden als dat nodig is. Projectontwikkelaar ProLogismaakt flexibiliteit zelfs tot business door overal in de wereldgrond en vastgoed in voorraad te houden. Bedrijven die metProLogis in zee gaan kunnen zo op korte termijn verhuizen ofuitbreiden.

Dakpark Rotterdam, Rotterdam 2005In de Rotterdamse wijk Delfs-haven wordt op de plek vaneen NS railemplacement eenbijzonder project ontwikkeld.Bovenop een langgerektgebouw met bedrijfsruimtendat het oorspronkelijke tracévolgt, komt een groen dak-park. Het dakpark is zowelbedoeld voor werknemers alsvoor bewoners van de omlig-gende wijken en biedt ruimtevoor speelplekken, terrassenen een wijktuin. Architect: Buro Sant en Co land-

schapsarchitectuur

Opdrachtgever: gemeente Rotterdam

i.s.m. Dura Vermeer Vastgoed

Bron: www.dakparkrotterdam.nl

Airport Seaport, Amsterdam 2004De nabijheid van de luchtha-ven Schiphol maakt het vijfhectare grootte terrein Air-port Seaport, gelegen binnenhet zogeheten Atlaspark inde Amsterdamse Afrikahaven,tot een geschikte locatie voorbedrijven die op korteafstand van twee logistiekeknooppunten, zeehaven enluchthaven, willen zitten.Belangrijke aspecten in de

Flight Forum, Eindhoven1995Flight Forum is een bedrijven-terrein aan de A2, in deomgeving van Eindhoven Air-port. ArchitectenbureauMVRDV ontwikkelde een ste-denbouwkundige structuurwaarin één hoofdweg in enke-le grote lussen de kavels ont-sluit. Door dit ontwerp zijnalle deelgebieden van FlightForum gelijkwaardig. Logistie-ke bedrijven, die elders naarde periferie van een terreinworden verwezen, bevindenzich net als de ‘hoogwaardi-ge’ kantoren aan de hoofd-weg. In het beeldkwaliteits-plan wordt geëist dat de clus-ters volledig moeten wordenvolgebouwd. Bedrijven dieeen kavel op een van de clusters kopen moeten devolledige kavel betrekken. En omdat de kavelgrenzenvloeiend zijn, ontstaan er geenstandaarddozen met rechte lij-nen en scherpe hoeken.

Truxtop, Rotterdam 2002Truxtop is een multifunctione-le pleisterplaats voor truckersen trucks in de Rotterdamsehaven. Vormgegeven als eenlogo voor de sector van hetvrachtvervoer is Truxtop eenpoging om het beeld van destinkende, vervuilende,lawaaierige en file veroorza-kende vrachtwagen te trans-

formeren in de subliemearchitectuur van een bewe-gingsmachine. Geen enkelarchitectonisch middel ishierbij geschuwd. Truck,chassis, carrosserie, interieuren context vormden de refe-renties. Het gebouw is hetpodium waarop vrachtwa-gens elke dag weer eenandere choreografie uitvoe-

ren. Behalve vormgevingwordt functiemenging ingezetter intensivering van de erva-ring. Architect: Harm Timmermans, Shift

Architecture (afstudeerproject, Archi-

prix 2002)

stedenbouwkundige visie zijnveiligheid en uitstraling. Hetdistributiepark is omringddoor een twintig meter hoogscherm dat een gemeen-schappelijke identiteit bena-drukt. Bij de hoofdingang vanAirport Seaport is een ruimontvangstplein gepland, waarscheiding van truckvervoer enpersonenverkeer plaatsvindt.De gebouwen aan het pleinhuisvesten gemeenschappe-lijke voorzieningen: flexibele

kantoorruimtes, kantines eneen truckservice centrum.Buiten kantooruren biedt hetplein ruimte aan allerlei ste-delijke activiteiten zoalsmotorlessen en skaten. Architect: MUST

Opdrachtgever: Gemeentelijk Haven-

bedrijf Amsterdam i.s.m. Schiphol

Real Estate

Bron: Nova Terra, nr. 4, 2004,

p. 34-37

DuurzaamheidDuurzaamheid kunnen we splitsen in twee invalshoeken: duur-zame bedrijfsprocessen en duurzame inrichting. Bij duurzamebedrijfsprocessen gaat het om het zo efficiënt mogelijk inzet-ten van grondstoffen, energie en water. Zoals het gebruik vanduurzaam opgewekte energie, het hergebruik van reststof alsgrondstof en het collectief inzamelen en afvoeren van afval.Bij duurzame inrichting staat het gebied centraal. Te denkenvalt aan intensief ruimtegebruik, stedenbouwkundige kwaliteiten herstructurering. Ook een goed beheer van de openbareruimte hoort bij duurzame inrichting. De bedoeling is eenzorgvuldiger ruimtegebruik en een langere levensduur vanbedrijventerreinen te bereiken. Projectontwikkelaar Gazeleyprofileert zich sterk op het gebied van duurzaamheid. Hetbedrijf nam William McDonough in de arm, bekend van depublicatie Cradle to Cradle uit 2002, om een Eco Templatete ontwikkelen: een blauwdruk voor het verduurzamen vanbedrijventerreinen.

Aansluiting met spoor en water: modal shiftHet vrachtverkeer draagt bij aan de files op het wegennet.Waarom maken we niet meer gebruik van het spoor en debinnenvaart? De binnenvaart branche heeft capaciteit genoegen wil graag miljoenen containers en pallets overnemen. Ookhet goederenvervoer over spoor kan nog flink groeien. Er lig-gen dus kansen in de aansluiting tussen weg en water enweg en spoor. In het ontwerp van Ruimtelab voor een termi-nal in Alphen aan den Rijn wordt een logische aansluiting methet water gerealiseerd. De terminal krijgt ook een publiekefunctie. De huisvesting van detailhandel in de terminal brengtde consument op een speelse manier in contact met de goe-derenoverslag: twee werelden die normaliter zoveel mogelijkworden gescheiden.

4 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

ProLogis Parc II, Tokio 2003Projectontwikkelaar ProLogis,eigenaar van 40 miljoen vier-kante meter distributiefacili-teiten, speelt handig in op debehoefte aan flexibiliteit. Pro-Logis heeft wereldwijd eenuitgebreide grondvoorraad.Bedrijven die met ProLogiswerken kiezen, in plaats vanuitbreiding van het bestaandedistributiecentrum, voor hetverhuizen van hun activiteitennaar een nieuwe, standaarduit voorraad of custom madedistributiefaciliteit. De meer-kosten om onderdeel te zijnvan het ProLogis platformhebben bedrijven er graagvoor over.Door de hoge grondprijs inTokio is meerlaags bouwengemeengoed. Het ProLogisParc II Tokio telt zeven ver-diepingen. Alle verdiepingenzijn met vrachtwagens tebereiken. Architect: Shigetoshi Tamura,

ProLogis

Opdrachtgever: ProLogis

Bron: www.prologis.com

nodig. Een verdiepte liggingvan de laad- en loswallenmaakt een goede landschap-pelijke inpassing mogelijk.Het ontwerp brengt het spek-takel van de goederenover-slag weer terug in de staddoor een supermarkt en out-letcentrum met een groot-schalige detailhandelsvesti-ging te combineren.Architect: Ruimtelab

Opdrachtgever: Provincie Zuid-Holland

Bron: Ruimtelab

G-Park, Bedford (GB) 2004Architect William Mc-Donough ontwierp voor G-Park in Bedford een duur-zaam systeem van energie-voorziening in de vorm vaneen windmolen en zonnecel-len. De bedrijfsgebouwen zijnvoorzien van een grijswater-systeem en is er meer dag-

Combinatie outletcentrum enterminal, Alphen aan denRijn 2007Het ontwerp van een over-slagterminal voor de binnen-vaart in Alphen aan den Rijnillustreert hoe goederenver-voer en distributie weeronderdeel kunnen wordenvan onze stedelijke leefomge-ving. Goederenvervoer overwater wordt steeds belangrij-ker. Er zijn meer maar ookbetere overslagvoorzieningen

Een duurzaam logistiek distripark, ontwerp William McDonough & Partners

lichttoetreding in de gebou-wen gerealiseerd dan gebrui-kelijk. Het terrein is boven-dien ingericht met duurzameelementen als een waterdoor-latende bestrating en lokalevegetatie. Architecten: William McDonough &

Partners

Opdrachtgever: Gazeley Ltd

Bron: www.gazeley.com

In overleg met het Havenbe-drijf Rotterdam is Waalha-

ven-Zuid gekozen als studie-gebied voor Ontwerpen aanGoederenvervoer.De Waalhaven en Eemhavenin Rotterdam-Zuid wordenook wel de stadshavensgenoemd. Het zijn de oudeRotterdamse havengebiedendie het dichtst tegen de stadaanliggen, daar waar de groeivan Rotterdam als grootstehaven ter wereld begon. Vóórde Tweede Wereldoorlogbevond zich op het huidigebedrijventerrein van Waal-haven-Zuid het eerste(inter)nationale vliegveld vanNederland. Na het bombarde-ment is hard gewerkt aan het

herstel van de havens; hetvliegveld werd nooit meeropgebouwd. In de jaren nade oorlog ontwikkelde menplannen om stad en havenge-bied steeds meer los te kop-pelen. De havenactiviteitenverschoven geleidelijk aanrichting zee, naar de oeversvan de Nieuwe Waterweg envanaf de jaren zeventig naarde Maasvlakte. Waalhaven-Zuid ontwikkelde zich tot eengroot bedrijventerrein rondhet havenbassin met groteopslagplaatsen van voorallege containers. Het gebiedis sterk naar binnen gekeerd,ligt vreemd genoeg met derug naar de Waalhaven en isvanaf het water vrijwel

onzichtbaar. Ook vanaf deA15 is Waalhaven-Zuid moei-lijk te vinden. De enige land-mark in de wijde omgeving isde zendmast. Waalhaven-Zuidis een gemengd bedrijventer-rein met 300 bedrijven diewerk bieden aan zo’n 5.000mensen. Veel leegstand en dematige kwaliteit van de open-bare ruimte en gebouwengeven het een rommeligeindruk. De ondernemers ophet terrein klagen over socialeonveiligheid, er zijn veel inbra-ken, en gebrekkige bereik-baarheid. Vrachtwagens wor-den nogal eens geparkeerdop de openbare weg en erstaan vaak files bij de weste-lijke ingang van het terrein.

Momenteel werkt het Haven-bedrijf aan de herontwikke-ling van het terrein. Men wilde economische functie vanhet gebied intensiveren enstedelijke ontwikkelingen ingang zetten. Rotterdam heeftde ambitie om met een bij-zondere combinatie van inno-vatieve werk- en woongebie-den de economie en de inter-nationale positie van stad enregio te verbeteren. Ontwer-pen aan Goederenvervoeronderzocht hoe die transfor-matie gestalte zou kunnenkrijgen in Waalhaven-Zuid.

Wandeling door Waalhaven-Zuid

1. Zendmast en KPN-gebouwDe zendmast, het KPN-gebouw en het Parmentier-plein liggen in het hart vanWaalhaven-Zuid. De ver-vreemdende werking van hetKPN-complex in de contextvan Waalhaven-Zuid zounooit zo sterk zijn geweestzonder het Parmentierplein.De kwalificatie plein is overi-gens twijfelachtig, ondankszijn grootte. Deze ‘publiekeruimte’ bestaat uit een vlaktevan drassig gras en is vooralkaal en leeg. Het is een ruim-te die het KPN-complex een

sublieme kwaliteit verleent ende omringende bedrijfsge-bouwen tot decor van deleegte maakt. Wat de toe-komstige identiteit van Waal-haven-Zuid ook moge zijn, ditensemble is here to stay enzal er een essentieel deel vanuitmaken.

2. Van MaasdijkwegDe Van Maasdijkweg is hetdomein van vrachtwagens. Zerijden af en aan, wordengeladen en gelost en staanher en der geparkeerd. Rela-tief veel panden aan de wegstaan geheel of gedeeltelijkleeg. Overal in het gebiedhangen borden met ‘te huur’aan de gevels. De buiten-

5 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Studiegebied Waalhaven-ZuidAnalyse van een verouderd bedrijven-terrein op een strategische locatie

1. Zendmast en KPN-gebouw: een monument

3. Snackloket Appie Happie

2. Van Maasdijkweg: typische straat in Waalhaven-Zuid

4. Truckpark Waalhaven: toevluchtsoord voor buitenlandse chauffeurs 5. Waalhaven Zuidzijde: rommelige skyline

Wandeling door Waalhaven-Zuid

ruimtes worden veelvuldiggebruikt voor opslag, vancaravans tot pallets tot rot-zooi.

3. Appie HappieAppie Happie is het truckers-café-restaurant van Waalha-ven-Zuid. Hier treffen de truc-kers elkaar en komt de lokalewerkbevolking bijeen. Chauf-feurs en ondernemers zien deonveiligheid ’s nachts als hetgrootste probleem van Waal-haven-Zuid. Regelmatigwordt er ingebroken in devrachtwagens, terwijl dechauffeur ligt te slapen in zijncabine.

4. Truckpark WaalhavenTruckpark Waalhaven biedtparkeerruimte aan zo’n tach-tig vrachtwagens en wordtvooral gebruikt door buiten-landse chauffeurs, met nameuit Oost Europa. Deze truc-kers, die vaak in het gebiedmoeten wachten op hunretourlading, kunnen gebruikmaken een aantal voorzienin-gen zoals douches, eengemeenschappelijke ruimtemet televisie, telefooncellen,picknicktafels en stromendwater buiten. Het truckparkwordt erg goed bezocht.

5. Waalhaven ZuidzijdeDe locatie Waalhaven Zuidzij-de toont ondanks zijn huidigearmoedige staat wat Waalha-ven-Zuid is: een op zichzelfstaand eiland van bedrijvig-heid op een extreem strategi-sche locatie, geïsoleerd entegelijkertijd zeer goed teontsluiten over weg, water enspoor.

Ruimtelijke problemen enpotenties

Aansluiting op netwerkDe enige ontsluitingsweg vande Rotterdamse haven is deA15, gelegen ten zuiden vanWaalhaven-Zuid. Geregeldstaan hier lange files. Tussen2009 en 2015 wordt de A15uitgebreid met extra rijstro-ken. Desondanks is de capa-citeit van de snelwegbeperkt, naar verwachting isde grens rond 2020 bereikt.De bedrijven in Waalhaven-Zuid maken vrijwel allemaalgebruik van de snelweg. Detoegangswegen tot hetbedrijventerrein zijn evenwelniet berekend op de hoeveel-heid verkeer vanaf de A15,met opnieuw opstoppingenals gevolg.Parallel aan de A15 loopt deBetuwelijn. Vlakbij Waalha-ven-Zuid is een grote railter-minal. Slechts weinig bedrij-ven maken momenteelgebruik van de mogelijkhedendie het spoor biedt. Net zomin wordt gebruik gemaaktvan de binnenvaart, ondanksde ligging aan de Waalhaven.

EigendomEen deel van de kavels opWaalhaven-Zuid is particuliereigendom, de overige kavelszijn eigendom van het Haven-

bedrijf. De bestemmings-plannen voor de kavels inparticulier eigendom zijntamelijk vrij, eigenlijk is allesmogelijk, zelfs wonen. Voorhet Havenbedrijf is dit eenprobleem. Er kunnen alleenbestemmingsplannen wor-den gemaakt voor de kavelsdie eigendom zijn van hetHavenbedrijf en de bedrijvenop die kavels hebben vaaklanglopende contracten. Bij de herverdeling en uit-gave van vrijgekomen kavelskan het Havenbedrijf eisenstellen aan nieuw te vesti-gen bedrijven, maar door de gecompliceerde eigen-domsituatie kan een échteomslag op het terrein pasrond 2040 plaatsvinden.

ProfileringAls onderdeel van de ste-denbouwkundige strategie is nagedacht over de pro-grammering van het terrein.Wat voor soort bedrijvigheidpast in Waalhaven-Zuid?Andere distriparken in deRotterdamse havens positio-neren zich met high-qualityproducten (distripark Eem-haven), chemicaliën (distri-park Botlek) en containers(distripark Maasvlakte).Waalhaven-Zuid kan zich,net als distripark Eemhaven,positioneren als distriparkvoor high-quality producten.Met zijn eigen pier en uitste-kende faciliteiten voor truc-kers en schippers is Waal-haven-Zuid een zeer aan-trekkelijk park voor bedrijvenen logistieke dienstverle-ners.

Superhub en kraamkamerHet Waalhaven-Zuid gebiedheeft relaties met spoor, wegen water. Het is daarmeeeen echte A-locatie. Waalha-ven-Zuid kan door intensive-ring en verhoging van effi-ciency uitgroeien tot eensuperhub, vergelijkbaar metSchiphol. Wij zetten daaromin op het ontwikkelen vaneen modern en hyperefficiëntdistributiepark, distriparkWaalhaven-Zuid. Dit distri-park zal een aanzuigendewerking hebben op bedrijvenin de logistieke sector. Endaarmee wordt de regio vanRotterdam ontzien. Metandere woorden: de ontwik-keling van Waalhaven-Zuidtot een hyperefficiënt distri-park maakt het aanleggenvan nieuwe bedrijventerrei-nen in de omgeving van Rot-terdam, zoals in de Hoek-sche Waard, onnodig. Veel bedrijven zijn in deWaalhavens gestart en laterdoorgegroeid naar grotereterreinen verderop in dehavens. Dat is een kwaliteitdie gehandhaafd moet blij-ven. Wij zien Waalhaven-Zuid als een hyperefficiëntdistripark, dat tegelijkertijdeen broedplaats blijft voorstartende, innovatieve bedrij-ven. In het masterplan isdaarom ruimte gemaakt vooreen ‘kraamkamer’.

6 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

De Waalhaven met bedrijventerrein Waalhaven-Zuid

Casestudy Waalhaven-Zuid, huidige verkaveling

Toplocatie in het goederenvervoersnetwerk, met aansluiting op weg, water en spoor

Modal Split

Waal/Eemhaven 2003-2005

Bron: Havenbedrijf Rotterdam 2007

7 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Waalhaven-Zuid heeft depotentie om uit te

groeien tot een modern enhyperefficiënt distributiepark.Het belangrijkste unique sel-ling point is de strategischeligging in een wereldhavenmet uitstekende verbindingennaar het achterland, vlakbijde stad Rotterdam en dusgoed bereikbaar voor perso-neel. Wij stellen een ontwik-kelingsstrategie voor waarbijWaalhaven-Zuid zich in deloop van een aantal jaar ont-wikkelt tot een modern distri-park. In die ontwikkeling gaatde gehele Waalhaven mee.

De uitgangspunten voorhet masterplan Waalha-ven-Zuid• Modal Shift. Waalhaven-

Zuid ligt letterlijk ingeklemdtussen spoor, weg enwater. Nu maakt Waalha-ven-Zuid nog weiniggebruik van spoor enwater. Het masterplan zetin op 50 procent goede-renvervoer per schip, 20procent per spoor enslechts 30 procent pervrachtwagen. Dat ontlastde kwetsbare A15 én hetmilieu.

• Value Added Logistics. In de Waalhaven is meermogelijk dan alleen over-slag van goederen. Ver-voerders bieden steedsmeer diensten aan: ze ver-voeren bijvoorbeeld nietalleen, maar verpakken,wegen en labelen de spul-len ook. De werknemersdie hiervoor nodig zijnkomen uit het nabijgelegenRotterdam.

• Programmatische cluste-ring. Bedrijven die werk-zaam zijn in dezelfde sectorworden aan elkaar gekop-peld. Zodoende kunnen zegezamenlijk faciliteitendelen en activiteiten organi-seren.

• Duurzaam. In 2025 moet inRotterdam de uitstoot vanCO2 ten opzichte van1990 zijn gehalveerd.Duurzame voorstellen voorWaalhaven-Zuid zijn, naastmodal shift: groene daken,windenergie, biologischewaterzuivering en aanslui-ting bij Harbour Park (MaxWan), een groen recreatiefnetwerk in de havens.

• Aantrekkelijk. Een toploca-tie moet er goed uitzien enmoet goede voorzieningenbieden aan de werknemers,bezoekers, recreanten enomwonenden. We beste-den daarom ook aandachtaan Waalhaven-Zuid ‘opooghoogte’.

Modal shiftOm een superhub te wordenmoet de infrastructuur inWaalhaven-Zuid worden ver-beterd. De toegang tot hetgebied is slecht en ook deaansluiting met het spoor ende scheepvaart kan beter. Inhet masterplan worden devolgende voorstellen gedaan:• Aansluiting op het spoor

door middel van een shutt-leverbinding

• Vernieuwing en verbeteringtoegangsgebied tot Waal-haven-Zuid

• Aansluiting op het watermiddels eigen pier (directerelatie met het water) engespecialiseerde pierenvoor overslag van schip opschip (in de Waalhaven)

Deze maatregelen leiden toteen verschuiving in vervoers-wijzen ten gunste vanscheepvaart en spoor.

Value Added LogisticsBij Value Added Logistics(VAL) worden distributieacti-viteiten gecombineerd metsecundaire productie, ookwel postponed manufactu-ring, uitgestelde productie,genoemd. VAL-activiteitenzijn bijvoorbeeld assemblage,klantspecifiek maken van eenproduct, ompakken, labellen,kwaliteitscontrole, testen,reparatie en hergebruik. Hetgaat om het toevoegen vaneen hogere waarde aan delogistieke keten van distribu-tie en is daarom economischinteressant. De Waalhavenheeft voldoende arbeidspo-tentieel uit de nabijgelegenstad. In het masterplan wordtvolop ruimte gemaakt voorValue Added Logistics, demoney maker in de havens.

Programmatische cluste-ringTegenwoordig kent een aan-tal bedrijventerreinen het‘campusmodel’ waarbijbedrijven faciliteiten metelkaar delen. Het model is

enkele jaren geleden geïntro-duceerd door DHL. DHLdeelt ruimte, arbeid en trans-portactiviteiten met naburigebedrijven waardoor de kostenaanzienlijk lager uitvallen voorelk bedrijf afzonderlijk. In hetmasterplan Waalhaven-Zuidgaan we een stap verder.Bedrijven kunnen hier ruimte,arbeid en transport delen,maar ze kunnen ook geza-menlijk een additioneel pro-gramma exploiteren. Onderadditioneel programma ver-staan we sales, service enpromotieactiviteiten, al danniet op de consumentgericht. Daartoe zijn bedrij-ven met een vergelijkbaarprogramma geclusterd. Elkcluster heeft een thema, bij-voorbeeld fashion, media,retail, recycling, enzovoorts.Eén cluster kan bestaan uitmeerdere kavels en distrige-bouwen. Het fashion clusterkan bijvoorbeeld een fashionweek organiseren met cat-walks op het dak. Ook kun-nen de bedrijven gezamenlijkeen fashion outletcentrumbeheren.

Duurzaam De sector transport en logis-tiek kampt met een slechtimago. Wij vinden dat Waal-haven-Zuid naast een effi-ciënte en economisch inte-ressante superhub ook eenduurzaam en attractief distri-park moet worden. Dat pastbij de ambities van het Rot-terdam Climate Initiative datinzet op een halvering van deCO2 uitstoot in Rotterdam inhet jaar 2025. Het ClimateInitiative is een initiatief vande gemeente, HavenbedrijfRotterdam, DCMR Milieu-dienst Rijnmond en Rotter-damse bedrijven (zie ookwww.rotterdamclimateinitiati-ve.nl).

Aantrekkelijk ‘op oog-hoogte’Het aanzicht van Waalhaven-Zuid is het visitekaartje voorbedrijven. Welke factoren envoorzieningen maken eentoplocatie aantrekkelijk?• Het masterplan heeft aan-

dacht voor mens, milieu enopenbare ruimte. Er zijngoede faciliteiten enrecreatiemogelijkhedenvoor truckers, schippers en

SuperhubWaalhaven-ZuidMasterplanOntwerpers: Harm Timmermans (Shift Architecture), Jacques Vink (VHP)

Stedenbouwkundige strategie: stapsgewijze transformatie

Intensivering als alternatief voor de verrommeling van het landschap

Eindpunt stedenbouwkundige transformatie, er ontstaat een grid met enveloppen van ongeveer 2 hectare

8 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Superhub: Distripark Waalhaven-Zuid als onderdeel van één grote overslagmachine

Servicestrip Shuttle stop

arbeiders in de ruime ver-keersluwe centrale zonevan Waalhaven-Zuid.

• Een set duidelijke spelre-gels moet verrommelingvan het terrein voorkomen.Goed beheer is vanzelf-sprekend noodzakelijk omtoe te zien op de nalevingvan de spelregels.

• Waalhaven-Zuid krijgt aan-sluiting bij Harbour Park,een netwerk van recreatie-ve fietsroutes door de Rotterdamse havens.

• De centrale zone heeft eeninstallatie voor biologischewaterzuivering met rietbas-sins. Het water van detruckwasstraat wordt nazuivering hergebruikt.

• De daken van de 3D-distri-gebouwen zijn beplant. Ditheeft zowel een recreatieveals een ecologische functie(opname fijn stof, opnameCO2).

• De daken dienen eveneensvoor de opwekking vanduurzame energie metbehulp van windmolens.

• De warmte die het KPN-gebouw geproduceerdwordt hergebruikt, bijvoor-beeld voor de verhittingvan het water van het bad-huis in de centrale zone.

Stedenbouwkundige strategieDe bestaande structuur vanhet terrein is het uitgangs-punt. De wegenstructuur blijftbehouden evenals het beeld-bepalende ensemble KPN-gebouw, Nozema zendmasten Parmentierplein. Het Par-mentierplein wordt verlengdtot een strip met truckersfaci-liteiten en wordt het socialehart van het distripark. Depier is een opvallend ele-ment. Hiermee krijgt Waalha-ven-Zuid directe aansluitingop het water en de binnen-vaart. De transformatie vanhet gebied gaat stapsgewijsplaatsvinden, want hetHavenbedrijf beschikt nietover alle kavels in het gebied.Op vrijkomende kavels kanworden gestart met een gefa-seerde vernieuwing. Heteindbeeld van Waalhaven-Zuid, te realiseren vanaf2012, is een distripark metgrote enveloppen van iederongeveer 20.000 vierkantemeter ofwel 2 hectare.

De heroïek van de havenOntwerpen aan goederenver-voer vraagt om een anderearchitectuurtaal dan die vooreen binnenstad of buitenwijk.We hebben de esthetiek vande haven als uitgangspuntgenomen. De grote schaal,monotoon en compromisloos,en de techniek van de haven-machine is uitgewerkt in ver-schillende ontwerpen.

De haven slaat terug!

Ambitie: streven naar Value Added Logistics

9 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

3D-distrigebouwen Overslag water/weg Spoorzone Kraamkamer Restwarmte uit KPN-centrale Truckerspark

distributie

hellingbaan

kantoren, services, etc.

10 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

3D-distrigebouwenDe strategische locatie vanWaalhaven-Zuid in het mondia-le vervoersnetwerk leent zichuitstekend voor een extremeverhoging van de distributieca-paciteit in dit gebied. De loca-tie profiteert niet alleen van hetfeit dat hier alle vervoersmodali-teiten samenkomen, de nabij-heid van de stad Rotterdam isessentieel voor de beschik-baarheid van arbeid op korteen dus goedkope reisafstand.Door de grote kavels in hetmasterplan in te vullen metmeerlaagse distributiegebou-wen kan de distributiecapaci-teit van het gebied worden ver-veelvoudigd. Deze zogenaamde3D-distrigebouwen accommo-deren de core business vansuperhub, namelijk met ValueAdded Logistics. Het distribu-tiegedeelte wordt omkaderddoor een frame met functiesdie aansluiten bij de distributie-loodsen. Gedacht moet wor-den aan functies als kantoor-ruimtes, dienstverlening, front-offices, outlet centra en show-

parkeren

kantoren, services, etc.

rooms. De werkelijke duur-zaamheid van het 3D-districon-cept zit in de radicale intensive-ring van distributie op eenextreem goed ontsloten goede-renknooppunt in de nabijheidvan Rotterdam. Het maaktsuperhub tot een alternatiefvoor de vele logistieke bedrij-venterreinen die nog in deplanning zitten en die een claimleggen op het Nederlandselandschap. De 3D-distrigebou-wen behoren tot de grootstdenkbare gebouwen en biedenruimte voor duizenden werkne-mers. Hun technische uitstra-ling, compromisloze design enschaal sluit aan bij die van dehavenmachinerie verderop inde Europoort. Zij brengen deheroïek van de haven terug inde nabijheid van de stad envormen de ruggengraat vansuperhub, een werkelijkestadshaven die eens niet in hetteken staat van fantastischewoonambities. Rotterdam iseen werkstad.Ontwerper: Harm Timmermans

(Shift Architecture)

Plattegrond 0 1 2

Plattegrond dak

Om een werkelijke synergie te bewerkstelligen tussen de distributiebedrijven en

de aanverwante programma’s worden bedrijven met specifieke profielen geclus-

terd. Op deze manier ontstaan er bijvoorbeeld fashion, food en electronics clus-

ters per 3D-distrigebouw of per laag.

3D-distrigebouwtype 01

Bovenin de gebouwen bevinden zich parkeerlagen voor werknemers en bezoekers. Daarbovenop bevindt zich een groen daklandschap dat dient als verblijfsgebied,

opvang en zuivering van regenwater, activiteitenpark, CO2 reducer en energie opwekker door middel van windmolens. Deze groene iconografie is in zekere zin een

vorm van cosmetische duurzaamheid. De gemakkelijk te begrijpen boodschap van het Havenbedrijf in het verwerven van draagvlak voor expansie.

3D-distrigebouwen, compromisloos groot, technisch en bruut, gezien vanaf de truckersstrip. De loodsen worden omkaderd door een frame met secundaire functies

die aansluiten bij de core business van logistiek. Gedacht moet worden aan programma's als kantoren, dienstverlening en outlet.

Superhub met de nieuwe containerterminal die direct aansluit op het netwerk van short sea en deep sea.

De laad- en losstraten over drie lagen

worden ontsloten voor vrachtwagens

via een centraal stijgpunt van helling-

banen. Elke laag heeft twee distribu-

tieloodsen met een oppervlakte van

minimaal 1 hectare per stuk. Deze

kunnen worden opgedeeld om distri-

buteurs van verschillende omvang te

kunnen huisvesten. Op deze manier

kan een 3D-distrigebouw functioneren

als een bedrijfsverzamelgebouw met

een maximum aan flexibiliteit.

KraamkamerWaalhaven-Zuid huisvest veelstartende ondernemers. Hetzijn bedrijven die klein begin-nen en bij succes de vleugelsuitslaan in de Rotterdamsehavens. De Waalhaven wordtook wel de ‘kraamkamer’ vande haven genoemd. In hetmasterplan willen we dezekwaliteit handhaven naast de3D-distrigebouwen. Er zijndaarom enkele kavels gereser-veerd voor jonge, startende,kleinschalige en innovatievebedrijven en ondernemingen.Om verrommeling te voorko-men wordt de kraamkameringericht volgens een set ste-denbouwkundige en architec-tonische spelregels, zoals:• Bouwen in de rooilijn en

handhaven van gezamenlijkedaklijnen; om een rustigstraatbeeld te krijgen.

• Regulering reclame-uitingen;om wildgroei aan re-clameborden te voorkomen.

• Expeditie in de binnenstraat;zodat de doorgaande wegenniet worden geblokkeerd

Cargo shuttleIn de Waalhaven gaan tweegoederenmetro’s rijden. Dezeshuttles rijden de hele dagen stoppen steeds op vastepunten, vergelijkbaar met eenmetro. Naast een cargoshuttle die de Waalhavenbedient, stelt het ontwerp-team een Greenportline voor

11 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

die de toekomstige fruittermi-nal verbindt met GreenportIJsselmonde.De cargo shuttle loopt doorde gehele Waalhaven, gro-tendeels over bestaandspoor. De shuttle doet allepieren aan en heeft twee hal-tes aan de westzijde vanWaalhaven-Zuid. Het voor-

naamste doel van de cargoshuttle is het voorkomen vanvrachtwagenbewegingen overkorte afstanden. Ook kunnencontainers vanaf de cargoshuttle worden overgeslagenop de trein, bijvoorbeeld deBetuwelijn, voor verder ver-voer door Europa.Ontwerper: Ruimtelab

door ladende en lossendevrachtwagens.

• Grond in erfpacht voormaximaal 15 jaar; zodateventuele toekomstigeplannen voor het gebiedniet worden geblokkeerddoor bedrijven met con-tracten van 50 jaar of langer.

• Lease-concept; om flexibelop de vraag naar bedrijfs-gebouwen te kunnen rea-geren.

• Tijdelijke gebouwconcep-ten; door het experimente-ren met zeer tijdelijkegebouwconcepten, zoalshigh tech tenten, wordt hetterrein flexibel inzetbaar.Ontwerper: Ruimtelab

Kraamkamer voor starters in de haven

Expeditie via de binnenstraat

Goederenmetro

Verbinding tussen de toekomstige fruitterminal en Greenport IJsselmonde

Cargo shuttle

Shuttle stop

Service stationDe entree van Waalhaven-Zuid is nu nog een wasteland die wordt geteisterddoor files. In het masterplanwordt de entree ingericht meteen service station waar allediensten voor de Waal- enEemhaven zijn gebundeld,zoals politie, brandweer,tankstation, wasstraat, enzo-voorts. Centraal element ishet hoofdkantoor van de dou-ane die een vitale functie inde Rotterdamse haven ver-vult. De vrachtwagens rijdenals het ware onder hetwakend oog van de douanehet gebied binnen. Het ser-vice station krijgt een groteluifel die het entreegebiedoverspant. Net zoals bij eengrensovergang, payage ofbenzinestation vinden dewerkzaamheden plaats in deopen lucht. De ruimte onderde luifel is flex space en kanin de loop van de tijd telkenseen andere invulling krijgen. Ontwerper: Ruimtelab

12 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Service station: luifel overspant entreegebied

TruckersparkTrucks worden her en dergeparkeerd in de Rotterdam-se havens, omdat chauffeurssoms vijf tot zes uur moetenwachten op een retourlading.In het masterplan is een cen-trale zone van 900 bij 85meter bestemd voor trucker,schipper en arbeider. Hettruckerspark krijgt een hoge

13 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

De ingang tot het gebied wordt

gevormd door een rotonde waarop

twee waterzuiveringstorens staan.

Waterbassins waarin met behulp van

riet water uit de wasstraat wordt

gezuiverd. Het schone water wordt

hergebruikt in de wasstraat.

Snackbar Appie Happie. Verblijfsplekken met waterpartij,

gekoppeld aan de binnenhaven van

Waalhaven Zuid.

Waterstrip, recreatie en verkoeling.

Groen veld geschikt voor sport en

barbecue

Omsloten tuin, voor degene die rust

en afzondering zoekt.

Vrachtwagens vormen een picknick-

plek.

Geen parkeervakken. Het is een vrij

veld, een zelforganiserend systeem.

Lunchroom, badhuis en bordeel wor-

den verwarmd door de restwarmte uit

het KPN-gebouw.

Chauffeurs blijven graag in de buurt van hun wagen

Waterbassin, recreatie en verkoeling Grastaluds voor informele recreatie

Café, lunchroom met badhuis

Centrale zone truckerspark

verblijfskwaliteit met goedevoorzieningen. In het ontwerpzijn onder andere opgeno-men: een biologische water-zuiveringsinstallatie metopslagtanks en rietbassins,grasvelden, vrije parkeerruim-te voor trucks, een café-res-taurant, een bordeel en eenbadhuis.Ontwerper: Mixst Urbanisme

Pakhuis WaalhavenHet pakhuis bestaat uit effi-ciënte overslagterminals voorde scheepvaart met mogelijk-heden voor Value AddedLogistics. De huidige maniervan overslaan is nogalomslachtig. Er is veel onnodi-ge tussenopslag en vracht-wagenbeweging. In het ont-werp worden containers aan-gevoerd via short sea. Delading wordt direct bewerkt,bijvoorbeeld geassembleerd,en overgeladen om naar deklant vervoerd te worden viabinnenvaart, spoor of vracht-wagen. Pakhuis Waalhavenbevindt zich op de bestaandepieren in de Waalhaven. Determinals worden meerlaagsuitgevoerd en krijgen extraproductiefuncties.Ontwerper: van Bergen Kolpa Archi-

tecten

Vierde verdieping

14 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Pakhuizen Waalhaven

Mogelijke locatie in de Waalhaven

Het crafe-automatic crane feeding system, ontwikkeld door TUDelft

Eerste verdieping

Begane grond

Containers aangevoerd via short sea

Middenstraat: meerlaagse overslag

Value Added Logistics boven in de pakhuizen

Pakhuizen als uitwerking van een intensivering

In het onderzoek Ontwerpenaan Goederenvervoer heb-

ben we ons gericht op deruimtelijke component vanhet goederenvervoer en deop- en overslagpunten in hetbijzonder. Het probleem vanbedrijventerreinen is dat zevrij snel verouderen. De ont-wikkelingen in de logistiekgaan zo snel dat bedrijvenvoortdurend nieuwe eisenstellen aan hun distributie-centra. Hoe voorkom je voor-tijdige veroudering en leeg-loop? Hoe houd je eenbedrijventerrein actueel? Hetdoel van ons project was omtot inzichten te komen diealgemeen toepasbaar zijn oparchitectuur én logistiek enop hoog én laag schaalni-veau. Een aantal van onzeinzichten zijn:

FlexibiliteitOm verpaupering van bedrij-venterreinen in de toekomsttegen te gaan is het belang-rijk om flexibiliteit in te bou-wen. Vermijd langlopendecontracten en experimenteermet modulen en tijdelijkebebouwing die geschikt isvoor hergebruik.

Introduceer kraamkamersTrek innovatieve starters aanen koester ze. Dit vergroot dedynamiek en de levendigheidvan een bedrijventerrein enwaarborgt de levensvatbaar-heid op de langere termijn.

Stel spelregels opSpelregels zijn belangrijk omde verrommeling en verpau-pering van een bedrijventer-rein tegen te gaan. Spelre-gels kunnen allerlei vormenhebben zoals een beeldkwali-teitsplan en vestigingseisen,maar ook in ruimtelijke zin zijner mogelijkheden. Bijvoor-beeld het plaatsen van scher-men om kavels waarbinnende bebouwing moet plaats-vinden.

BetrokkenheidVoor een succesvolle verbe-tering van een bedrijventer-rein is de betrokkenheid vanondernemers een voorwaar-de. Ondernemers hebbendoorgaans belang bij de ver-betering van hun omgeving.Organiseer dus overleg eninspraak vanaf de start vanelk project.

Zet in op multimodaalGebruik van spoor ofscheepvaart moet waarmogelijk worden gestimu-leerd nu het wegtransportsteeds meer vast loopt.Daarvoor moet soms behoor-lijk worden ingegrepen in deinfrastructuur. In het gevalvan Waalhaven-Zuid is deaanleg van een eigen pier inde Waalhaven noodzakelijk.Scheepvaart biedt na weg-transport de meeste flexibili-teit, bijvoorbeeld in vertrektij-den. Het spoor daarentegenis weinig flexibel. In het ont-werp voor Waalhaven-Zuidhebben we een relatief flexi-bele oplossing gevondendoor een cargo shuttle in hetgebied te laten rijden, verge-lijkbaar met de metro.

Kies een goed uitgangs-punt voor het gebiedDe uitdaging is om de ruim-teclaims van de logistiekesector zoveel mogelijk op tevangen door het slim her-structureren van bestaandebedrijventerreinen. In sommi-ge herstructureringsgebie-den wordt gekozen voor eencombinatie van wonen ofrecreëren en werken, onderhet motto ‘een krachtigestad’. In het geval van Waal-haven-Zuid hebben weervoor gekozen om stad enhaven niet te mengen; dusgeen woonfuncties in Waal-haven-Zuid. In plaats daar-van hebben we de herstruc-turering gericht op het velemalen efficiënter maken vanhet terrein, met als doel ‘eenkrachtige haven’. Natuurlijk iselke herstructureringsstrate-gie voor een bedrijventerreinsterk afhankelijk van de loca-tie en de omstandigheden.

Overweeg extreme ver-dichtingMeerlaagse distributie ont-ziet het landschap. Verdich-ting verkort afstanden, ver-groot efficiency en is daar-mee duurzamer dan exten-sieve bedrijventerreinen.Zeker op strategische loca-ties zoals de Waalhaven, zaldit op termijn renderen.Naast het bouwen in meerlagen kan ook het dak, devijfde gevel, worden ge-bruikt. Bijvoorbeeld als park,voor parkeren of voor hetopwekken van energie.

Oog voor de mensMensen vallen in het niet bij deenorme industriële overslagter-minals en volautomatische dis-tributiecentra. Ze worden danook gemakkelijk vergeten. Tochwerken er overal mensen opbedrijventerreinen. Met namede vrachtwagenchauffeursleven nu als outcasts. Ze kam-peren op het schaars aanwezi-ge groen wachtend op eenlading. Goede voorzieningenen een gemeenschappelijke

sociale plek kunnen het open-bare gebied animeren en soci-ale cohesie én veiligheidbevorderen. Een goed land-schapsplan en zorgvuldigebeplanting kunnen hierbij eenrol spelen.

ClusteringOverweeg strategische clus-tering van bedrijven met eengelijksoortig profiel. Dat geeftmogelijkheden voor het delenvan faciliteiten, gemeen-

schappelijk beheer (ook vande openbare ruimte) engemeenschappelijke promo-tieactiviteiten.

Duurzame energieOp bedrijventerreinen is ruim-te voor windmolens, zonne-panelen, asfaltboilers enwarmtekrachtkoppeling.Industriële ecologie, waarbijeen groep bedrijven samen-werkt in een ecologisch sys-teem, behoort ook tot de

mogelijkheden. Het restpro-duct van het ene bedrijf dientals waardevolle grondstofvoor het andere.

Maak het proces transparantMeer openheid leidt tot beterbegrip en acceptatie en toteen beter imago voor goede-renvervoer en overslag. In dearchitectuur kan dit vrij letter-lijk worden opgevat: laat het‘ballet der containers’ zien.

15 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k

Leidraad voor de toekomst

Postbus 290663001 GB Rotterdam

t (010) 436 16 00f (010) 436 06 39

www.archfonds.nl

TekstenConny Bakker, Info-Eco

RedactieTim de BoerAnneloes van der Leun

EindredactieAnneloes van der Leun

Inhoudelijke bijdrageJacques Vink

VormgevingManifesta, Rotterdam

DrukwerkGTV Rijswijk

Niets van deze uitgave mag zonderuitdrukkelijke toestemming van demakers worden gereproduceerd.

Uitgave van het Stimuleringsfondsvoor Architectuur, juni 2008

Niet alle rechthebbenden van de gebruikte illustraties kondenworden achterhaald. Belangheb-benden worden verzocht contactop te nemen met het Stimule-ringsfonds voor Architectuur.

Subsidie, financiering Ontwerpenaan GoederenvervoerStimuleringsfonds voor ArchitectuurProvincie Zuid-HollandMinisterie van VROM, Directoraat-Generaal RuimteStichting Slimme ArchitectuurInnovatievoucher, Senter Novem

Ontwerpen aan Goede-renvervoer is een initiatiefvan Jacques Vink (VHPvoorheen Ruimtelab). Doelis een brug te slaan tussenruimtelijk ontwerp en delogistieke bedrijfstak. Ont-werpen aan Goederenver-voer is uitgevoerd in tweefasen. Het eerste rapportuit 2006 bestaat uit eeninventarisatie van de pro-blemen waar het goederen-vervoer in Nederland meekampt, en een inventarisa-tie van inspirerende voor-beelden die bijdragen aanoplossingen voor die pro-blemen. De tweede fase,het ontwerpende onder-zoek dat voor u ligt, isonder leiding van Ruimte-lab uitgevoerd door eenteam van ontwerpers tus-sen januari en november2007. Zij vonden in hetRotterdams Havenbedrijfeen goede partner. NaastRuimtelab waren HarmTimmermans van ShiftArchitecture, van BergenKolpa architecten enMIXST Urbanisme als ont-werpers betrokken bij decasestudy Waalhaven. Deontwerpen zijn in zes work-shops met experts bespro-ken en van inhoudelijkcommentaar voorzien.Conny Bakker van Info-Ecoheeft de tekst voor dezeLay-out geschreven enleverde als industrieel ont-werpster een inhoudelijkebijdrage. Jacques Vink isinmiddels partner en archi-tect bij VHP waar hetonderwerp goederenver-voer in diverse ontwerpenop de agenda staat. Wilt uhet eerste rapport Ontwer-pen aan Goederenvervoer;Inventarisatie opvragen ofheeft u voorstellen om metde ideeën van dit projectaan de slag te gaan, dankunt u contact opnemenmet Jacques Vink,jvink@vhp.nl.

VHP is een ontwerpbureauvoor stedenbouw, architec-tuur en landschapsarchi-tectuur. Het bureau bena-dert elke opgave integraalvanuit een nieuwsgierige,onderzoekende houding enopereert op alle schalen endoor alle schalen heen. Bijelke vraag wordt de wareaard van de opgave onder-zocht en gezocht naar demeest passende oplossingvoor de locatie. Het bureauwerkt zowel abstract alsconcreet binnen eenzelfdeopgave. Een breed teamvan ontwerpers leidt hetbureau sinds dit jaar naareen meer stedelijke, inter-nationaal georiënteerde

koers. Daarin worden zeondersteund door Royal Has-koning, de moederorganisa-tie waar VHP sinds het voor-jaar 2006 als zelfstandigeBV deel van uitmaakt. Recentelijk hebben we bui-tenlandse projecten verwor-ven in Dubai (UAE) en Vladi-vostok (Rusland). In Neder-land werken we aan nieuwecentrumontwikkelingen,onder andere in Rotterdamen Eindhoven, aan stedelijkeherstructurering, onder ande-re in Vlissingen, Doetinchemen Deventer. Parallel aanonze projecten doen we aankennisontwikkeling. VHPdoet onderzoek naar de ruim-telijke implicaties van de ken-niseconomie in de BrainportZuidoost Brabant en weondervragen de betekenisvan de snelweg in de Lang-zame stad. Het onderzoeknaar nieuwe manieren vanstedelijke waterberging isgepubliceerd in Lay-out 02,Waterpleinen (niet meer ver-krijgbaar, wel te downloadenvan www.archfonds.nl).www.vhp.nl

WorkshopdeelnemersAnne Akerboom, SenterNo-vem; Aleida van den Akker,Provincie Zuid-Holland,beleidsmedewerker clusterbedrijventerreinen en glas;Arènso Bakker, HavenbedrijfRotterdam hoofd Terreinuit-gifte; Arjan van Binsbergen,directeur Trail ResearchSchool; Ruud Bos, ProvincieZuid-Holland; Jan Brouwer,Rijksadviseur Infrastructuur;Jan de Bruijn, directeur Sto-rematch en Warehouse-match.com; Joost Eenhuizen,Havenbedrijf Rotterdam busi-nessdeveloper logistiekedienstverlening en stukgoed;Jan Emmerzaal, ACtransPort;Jan Peter Legtenberg,Havenbedrijf Rotterdam;Ellen Naaykens, Buck Con-sultants; Laurence Peels,Havenbedrijf Rotterdamgebiedsmanager Waalhaven;Maurits van Schuylenburg,Havenbedrijf Rotterdam pro-jectmanager logistiek, ver-keer en vervoer; Tom Visée,student TU Delft Bouwkun-de; Peter Vorenkamp, Haven-bedrijf Rotterdam businessmanager vastgoed; IsabelleVries, Havenbedrijf Rotter-dam

OntwerpersHarm Timmermans, ShiftArchitectureJacques Vink, Ward Mouwen,Brit Anders, RuimtelabIngeborg Thoral, Mixst Urba-nismeJago van Bergen, John Hier-onimus, van Bergen KolpaArchitecten

opdrachtgevers en ontwer-pers gepresenteerd. Ookbrengt uitgeverij THOTH eenpublicatie uit op basis van ditonderzoek. Deze publicatiewordt medio 2008 verwacht. architect@minke-wagenaar.nl

Z-labZ-lab is een tweejarig labora-torium waarin onderzoek isgedaan naar het ontwerpenop regionale schaal. De Zuid-vleugel in de Randstad dien-de als proeftuin, met als doeldeze te herontwerpen tot eensamenhangende stad meteen bijbehorende plattegrondop schaal. In het eerste jaaris er gebiedsgericht ontwor-pen aan een aantal subre-gio’s in de Randstad. Hettweede jaar is er thematischgewerkt aan de Zuidvleugel,onder andere aan de bereik-baarheid, woon- en werkrela-ties en het buitengebied. Hetonderzoek is gepubliceerd ineen aantal mini cahiers diezijn verspreid onder betrokke-nen en belanghebbenden. Inoktober 2007 vond in het NAieen afsluitende presentatieplaats. Z-lab is uitgevoerdonder leiding vanZandbelt&vandenBerg archi-tecten.www.zandbeltvandenberg.nl

Experts, inventarisatieIn de loop van het projectzijn de volgende personengeraadpleegd of geïnter-viewd. Wij willen hen harte-lijk danken voor hun bijdra-ge aan de totstandkomingvan Ontwerpen aan Goede-renvervoer. Wim Bekink Flora Holland;Ton Bervoets SchuitemaWest; Fre de Boer HeiploegZoutkamp; Francoise vanden Broek NDL/NEA;Michael Jurriaans Ministerievan Verkeer en Waterstaat;Peter Kwekkeboom Schuite-ma Zuid; Hans van deLande Ridderhaven b.v.;Marcel Michon Buck Con-sultants International; Maar-ten Struys Gemeentewer-ken Rotterdam; Lori Tavass-zy Radboud Universiteit Nij-megen TNO INRO Delft;Lucy Wassink PlatformAgro; Gerard WesselingProvincie Zuid Holland

Het fonds subsidieertmeerdere ontwerpendeonderzoeken. Enkelevoorbeelden zijn:

Van huis en haard in deVrouwenopvangDe betekenis van de huis-vesting is voor mishandeldevrouwen, en hun kinderen,bijzonder groot. De accom-modatie moet niet alleenveilig zijn, maar ook veiligvoelen. Het goed ontwerpenvan de huisvesting hoortdan ook bij de primairehulpverlening; het is geensecundair bedrijfsproceszoals nu algemeen wordtaangenomen. Minke Wage-naar heeft in dit onderzoekde kwaliteit en de effectenvan de huidige accommoda-ties van vrouwenopvangonderzocht. Daarnaast is ereen historisch onderzoeknaar de geschiedenis vande vrouwenopvang en eencultureel antropologischonderzoek uitgevoerd. Ookdoet zij aanbevelingen voorde toekomst. De resultaten van hetonderzoek worden dit jaarop een symposium voor

16 l a y - o u t – p l a t f o r m v o o r r e c e n t o n t w e r p e n d o n d e r z o e k