1

‘R O Z E O U D E R E N ’ I N E E N V E R Z O R G I N G S T E H U I S :PR E V E N T I E V E M A A T R E G E L E N O M P E S T G E D R A G T E G E N T E G A A N

Voor medewerkers die werkzaam zijn in de ouderenzorg, kan het lastig zijn om pestgedrag bij ‘roze ouderen’ te herkennen. Wie veroorzaak het pestgedrag? Waarom wordt deze doelgroep gepest? Vragen die moeilijk zijn om te beantwoorden.Preventieve maatregelen zijn nodig.

Het thema voor dit artikel mag duidelijk zijn. Pestgedrag komt ook voor bij homoseksuele ouderen. Bij het thema pesten wordt snel gedacht aan pestgedrag van kinderen. Echter komt pestgedrag ook voor bij ouderen. Niet alleen bij heteroseksuele ouderen, maar ook bij de roze ouderen. Maar wat betekent de term ‘roze ouderen’ eigenlijk? Roze ouderen zijn ouderen die een homoseksuele voorkeur hebben. Dit betreft homoseksuele, lesbische of biseksuele ouderen (Movisie, 2014). De vraagstelling voor dit artikel is: Welke preventieve maatregelen kan een verzorgingstehuis treffen ter voorkoming van pestgedrag van homoseksuele ouderen? Dit artikel is voornamelijk bedoeld voor medewerkers van een verzorgingstehuis, maar ook voor andere geïnteresseerden. Het doel is om preventieve maatregelen aan te bieden voor medewerkers van een verzorgingstehuis die bovenstaand vermeld pestgedrag ervaren.

Cijfers Er zijn in Nederland ongeveer 150.000 homoseksuele mannen en lesbische vrouwen ouder dan 65 jaar. 38.000 zijn ouder dan 80 jaar (Movisie, 2012). Het merendeel van deze ‘roze ouderen’ wonen in de Randstad. Zij krijgen te maken met specifieke problemen die deels te maken hebben met hun seksuele voorkeur (Movisie, 2012). In verzorgingstehuizen zijn zorgmedewerkers vaak niet op de hoogte dat er homoseksuele ouderen zijn onder de inwoners. Dit komt doordat de meeste ouderen niet uit de kast durven te komen. Deze ouderen zijn bang om slachtoffer te worden van discriminatie (NPO gezond, 2009).

Figuur 1. Overgenomen van [twee kussende oudere lesbiennes] (n.d.). Auteursrechthebbende onbekend. Verkregen via http://www.zorgvisie.nl/Personeel/Nieuws/2010/3/Weinig-aandacht-voor-roze-ouderen-in-zorginstellingen-ZVS007208W/

Figuur 2. Overgenomen van [oudere die terug in de kast gaat] (n.d.). van Geertje Grom. Verkregen via https://www.roze50plus.nl/actueel/196/de-roze-oudere-is-onzichtbaar/

2

Uit de kast komen Recent verscheen een mediabericht waarin duidelijk werd dat professionals het stilzwijgen van homoseksuele ouderen moeten doorbreken. Vooral zorgprofessionals kennen in hun verzorgingstehuizen vrijwel geen homo’s en/of lesbiennes, terwijl deze er wel zijn. Ongeveer tien procent van de bevolking is homoseksueel. Wie als homoseksueel in een verzorgingstehuis woont, kan te maken krijgen met afkeuring en uitsluiting. Sommige ouderen die openlijk homoseksueel hebben geleefd, kunnen besluiten om weer de kast in te gaan. Aan de oppervlakte blijkt alles in orde, maar over de echte wensen van deze ouderen en over hun gevoelens van eenzaamheid wordt gezwegen. Het is belangrijk om dat te doorbreken (Zorg Welzijn, 2013). Een voorbeeld afkomstig uit een artikel van Fokkema (2012), blijkt dat roze ouderen nog niet altijd uit de kast komen: “Twee lesbiennes, op jonge leeftijd ‘uit de kast gekomen’, voorvechters van homo-emancipatie, beiden in de 60, en ruim 30 jaar een stel. Na een hersenbloeding belandt één van hen in een verpleeghuis. Uit angst voor discriminatie door medebewoners en negatieve reacties of slechtere behandeling van het personeel verzwijgen zij hun seksuele voorkeur en melden dat ze goede’ vriendinnen zijn”(p. 4). Een ander voorbeeld geeft weer dat ook het zorgpersoneel, homoseksuele ouderen niet altijd respecteren: Een 80-jarige lesbische vrouw vertelt: “Ik woon in een verzorgingstehuis in de buurt van Eindhoven. Ik heb mijn medebewoonsters en bewoners verteld dat ik lesbisch ben en tot voor kort met mijn vriendin heb samengewoond. Voor de buitenwacht was zij zogenaamd mijn nicht. Maar sinds ik het verteld heb, word ik min of meer gemeden. Ik zit steeds vaker alleen aan een tafeltje mijn kopje koffie te drinken. Laatst hoorde ik zelfs een jonge verzorgster zeggen: “Je denkt toch niet dat ik die oude pot de kont ga wassen zeker?!” Toen dacht ik: of ik nu dood ben of niet, in de hel zit ik nu toch al…”(Movisie Lesbisch- en Homobeleid ,2007, p. 5).

“Je denkt toch niet dat ik die oude pot de kont ga

wassen zeker?!” Toen dacht ik: of ik nu dood ben of niet, in de hel zit ik nu toch al…”

Pagina 2

Trainingen Er bestaan trainingen voor zorgprofessionals over hoe beter om te gaan met homoseksuele ouderen. Een voorbeeld is van Humanitas Rotterdam. Bij Humanitas Rotterdam is een ‘coördinator roze diversiteit’ aangesteld. Zij zorgt ervoor dat vaste krachten en stagiaires informatie krijgen over homoseksualiteit, speciaal over de positie van oudere homo’s en lesbo’s. Tijdens zo’n training krijgen zorgprofessionals te horen dat ze tactisch moeten zijn: niet direct vragen naar kleinkinderen, er niet automatisch van uitgaan dat een man wel met een vrouw getrouwd was en omgekeerd; vragen naar een ‘partner’ is neutraler en daarom verstandiger (Zorg Welzijn, 2012).

De Roze Loper In Nijmegen is vanuit het plaatselijke Cultuur- en OntspanningsCentrum (COC) het project ‘De Roze Loper’ ontstaan dat verzorgingshuizen begeleidt bij het opzetten van een ‘homovriendelijk’ beleid. Inmiddels krijgt het idee landelijke navolging. Het woord ‘loper’ heeft een dubbele betekenis: het is de sleutel die de deur opent en tegelijk de welkomstmat voor homoseksuele ouderen. Bij de uitreiking van een Roze Loper wordt altijd een bijzondere, lesbische film getoond: ‘If these walls could talk’, met Vanessa Redgrave in de hoofdrol. Initiatiefnemer van de ‘De Roze Loper’ Clem Bongers: “Voor zo’n uitreiking worden alle bewoners uitgenodigd, maar meestal zijn het vooral vrouwen die belangstelling tonen. Op een keer kwamen er echter ook twee mannen binnen, vlak voor de film begon. En na afloop durfde een van hen eindelijk hardop te zeggen dat hij homo was. Die openhartigheid werd positief ontvangen. Maar de film zorgde voor nog meer openhartigheid, er kwamen ook gesprekken op gang over de homoseksualiteit van een dochter of een kleinkind. Daar hadden de betrokken bewoners nooit eerder openlijk uitspraken over gedaan’’ (p. 31).Voor medewerkers die werkzaam zijn in de (ouderen)zorg kan het lastig zijn om

3

Figuur 3. Overgenomen van [initiatiefnemers roze zorg in Nederland] (n.d.). Auteursrechthebbende onbekend. Verkregen via http://www.coc.nl/wp-content/uploads/2012/11/Roze-Loper-op-Roze-50PlusBoot.jpg

Pagina 3

De Roze Loper heeft geen eindeloze houdbaarheid. Een verzorgingshuis waaraan de loper wordt uitgereikt, krijgt een jaar later opnieuw bezoek van de projectgroep. De afspraken over een homovriendelijk beleid worden dan doorgesproken en tegen het licht gehouden. Nederland is een klein land, maar dat betekent niet dat er geen tolerantieverschillen bestaan. “Om een homovriendelijk beleid in verzorgingshuizen te introduceren moet je bijvoorbeeld niet op veel medewerking rekenen in de provincie Limburg” zegt Clem Bongers. “Limburg heeft maar één COC, dat maakt al veel duidelijk.’ In Oost-Nederland is een homovriendelijk beleid echter bespreekbaar, evenals in het noorden. En in het westen van het land werken al steeds meer verzorgingshuizen met de COC-tolerantiescan. We richten ons nu nog op de huizen in Nijmegen en hebben daar voorlopig onze handen vol aan. Maar we moeten verder. Als we alle Nijmeegse verzorgingshuizen hebben voorzien van een Roze Loper, willen we het project uitbreiden naar andere delen van de provincie en het land. Wat ons betreft komt er in elk verzorgingshuis een Roze Loper te liggen” (Hollander, den L. 2010, p. 32).

Richten op de toekomst Er lijkt nog een lange weg te gaan. De tolerantie onder jongere generaties heteroseksuelen lijkt weliswaar groter dan onder oudere generaties. Het is echter nog maar de vraag hoe zich dat verder ontwikkelt. Centraal staat dat ieder (ouder wordende) mens recht heeft op een leefomgeving waarin hij/zij zich het meest prettig voelt, ongeacht of dat nu mensen zijn met dezelfde seksuele voorkeur. Men moet zich veilig kunnen voelen, erkenning ontvangen voor de eigenheid en kunnen uitkomen waar men voor staat (Swimmen, A. 2011).

4

Literatuurlijst

Fokkema, T. (2012, februari). Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, Volume 43, Issue 1, pp 4-6. Verkregen op 12 december 2014 van http://link.springer.com/article/10.1007/s12439-012-0001-5#page-1

Grom, G. (n.d.). [oudere die terug de kast in gaat] [tekening] Verkregen via https://www.roze50plus.nl/actueel/196/de-roze-oudere-is-onzichtbaar/

Hollander, den L. (2010, oktober). Denkbeeld – Acceptatie van homoseksualiteit in de ouderenzorg; De Roze Loper, Volume 22, Issue 5, pp 30-32. Verkregen op 12 december 2014 van http://download.springer.com/static/pdf/367/art%253A10.1007%252FBF03088840.pdf?auth66=1420460833_e59211d0b1cabe4463268518821489d5&ext=.pdf

[Initiatiefnemers roze zorg in Nederland] [foto] (n.d.). Verkregen via http://www.coc.nl/wp-content/uploads/2012/11/Roze-Loper-op-Roze-50PlusBoot.jpg

Movisie Lesbisch- en Homobeleid. (2007, september). Ouderen en homoseksualiteit – Beleidsmogelijkheden ten behoeve van oudere homoseksuelen. Verkregen op 12 december 2014 van http://multiculturele-ouderenzorg.nl/wp-content/uploads/2014/01/Factsheet_Ouderen_en_homoseksualiteit.pdf

Movisie. (2014, november). Roze ouderen, zelf aan zet! Verkregen op 12 december 2014 van https://www.movisie.nl/artikel/roze-ouderen-zelf-aan-zet

Movisie. (2012, november). Roze ouderen. Verkregen op 2 december 2014 van https://www.movisie.nl/artikel/roze-ouderen

Nederlandse Publieke Omroep (NPO) gezond. (2009, november). Homoseksualiteit in verzorgingshuizen. Verkregen op 12 december 2014 van http://www.gezond24.nl/tv-uitzending/g24_iv_4701/Homoseksualiteit-in-verzorgingshuizen-

Swimmen, A. (2011). Seksualiteit Van Ouderen: Een Multidisciplinaire Benadering. Amsterdam University Press

[Twee kussende oudere lesbiennes] [foto]. (n.d.). Verkregen via http://www.zorgvisie.nl/Personeel/Nieuws/2010/3/Weinig-aandacht-voor-roze-ouderen-in-zorginstellingen-ZVS007208W/

Zorg Welzijn. (20 februari 2012). ‘Professionals moeten stilzwijgen rond homo-ouderen doorbreken’. Verkregen op 2 december 2014 van http://www.zorgwelzijn.nl/Ouderenzorg/Nieuws/2012/2/Professionals-moeten-stilzwijgen-rond-homo-ouderen-doorbreken-ZWZ017742W/

5

pestgedrag bij ouderen te herkennen. Vragen die bij dit thema opkomen zijn onder andere: Wie veroorzaakt het pestgedrag? Waarom wordt deze doelgroep gepest? Vragen die medewerkers van verzorgingstehuizen ook niet makkelijk kunnen beantwoorden. Pestgedrag komt helaas ook voor bij ouderen. Niet alleen bij heteroseksuele ouderen, maar ook bij de roze ouderen. Roze ouderen zijn ouderen die een homoseksuele voorkeur hebben. Dit betreft homoseksuele, lesbische of biseksuele ouderen. Ongeveer 10% van de Nederlandse bevolking is homoseksueel. Er zijn in Nederland ongeveer 150.000 homoseksuele mannen en lesbische vrouwen ouder dan 65 jaar. In verzorgingstehuizen zijn zorgmedewerkers vaak niet op de hoogte dat er homoseksuele ouderen zijn onder de inwoners. Dit komt doordat de meeste ouderen niet uit de kast durven te komen. Een voorbeeld geeft weer dat ook het zorgpersoneel, homoseksuele ouderen niet altijd respecteren: “Je denkt toch niet dat ik die oude pot de kont ga wassen zeker?!”. Er bestaan trainingen voor zorgprofessionals over hoe beter om te gaan met homoseksuele ouderen. Bij Humanitas Rotterdam is een ‘coördinator roze diversiteit’ aangesteld. Zij zorgt ervoor dat vaste krachten en stagiaires informatie krijgen over homoseksualiteit. In Nijmegen is vanuit het plaatselijke Cultuur- en OntspanningsCentrum (COC) het project ‘De Roze Loper’ ontstaan dat verzorgingstehuizen begeleidt bij het opzetten van een ‘homovriendelijk’ beleid. Het woord ‘loper’ heeft een dubbele betekenis: het is de sleutel die de deur opent en tegelijk de welkomstmat voor homoseksuele ouderen. Inmiddels krijgt het idee landelijke navolging. Centraal staat dat ieder (ouder wordende) mens recht heeft op een leefomgeving waarin hij/zij zich het meest prettig voelt, ongeacht of dat nu mensen zijn met dezelfde seksuele voorkeur. Men moet zich veilig kunnen voelen, erkenning ontvangen voor de eigenheid en kunnen uitkomen waar men voor staat.

Samenvatting

6