Elementen/air voor een duurzaam vrijwilligerswerkJoris Van Puyenbroeck

Erik ClaesOnderzoeksgroep SAW – HUB-KAHO

Laura DemunterErik ClaesDirk Smits

Joris Van Puyenbroeck

Vrijwilligerswerk in stedelijke context BrusselRapport via www.vgc.be

Kennis individueel vrijwilligers(werk) ≠ kennis vrijwilligerswerking

• Individuele en persoonlijke (lft, geslacht, SES, etc..) spelen een rol om vrijwiligerswerk op te nemen, maar dit is nu niet de focus.

• Onze vraag: hoe zit de interactie vrijwilligers (individu) met vrijwilligerswerk (organisatie) en hoe kan een (lokale) overheid (i.c. VGC) hierin beleid voeren?

Onderzoeksvragen

1. Wat zijn de behoeften van Nederlandstalige vrijwilligersorganisaties uit Brussel?

2. Wat zijn de uitdagingen met betrekking tot doorstroom van vrijwilligerspotentieel inzake vrijwilligersinzet?

3. Hoe en wat communiceren organisaties met hun vrijwilligers?

06/02/2013

4

- Multidimensioneel en gevarieerd:- Sectorale verschillen : bv. onderwijs, welzijn, cultuur, jeugd

en sport- Verschillen in vrijwilligerstaken (bv. uitvoerend of besturend)- Autonoom of ingebouwd (uitsluitend vrijwilligers of ‘hybride’

mix van professionals en vrijwilligers) (Decreet, 2009)- Werving

- commitment na persoonlijke uitnodiging, noodzaak van duidelijke afspraken

- NB: ‘Dominant status’: vaak binnen dezelfde sterke groep- Brussel: mensen met migratieachtergrond

ondervertegenwoordigd (Roumans, 2009)06/02/2013

5

Uitgangspunten vrijwilligerswerk organisatieniveau

- Selectie- Ter discussie, sterk afhankelijk van organisatie

- Binding van vrijwilligers- Inspelen op de (gewijzigde) motivatie (bv. niet enkel

altruïstisch) en motivationele barrières (bv. tijdsgebrek)- De ‘nieuwe’ versus de ‘klassieke’ vrijwilliger (Hustinx &

lammertyn, 2003) : bv. onvoorwaardelijk en langdurig versus afgebakend en occasioneel

- Cf. FLEXIVOL (Gaskin, 1998)

06/02/2013

6

Uitgangspunten vrijwilligerswerk organisatieniveau

- Ondersteuning en waardering van vrijwilligers (door professionals)- Oriënteren, informeren, afspraken maken,

taakgericht coachen- Bottleneck: vorming van de professionals- Waardering kan verbaal, via attenties, of

d.m.v. erkenning van competenties

06/02/2013

7

Uitgangspunten vrijwilligerswerk organisatieniveau

– (Persoonsgebonden en socio-economische factoren ifv ‘volhouden’• Lft, SES, persoonlijkheid, motivatie)

–Organisatiegebonden:• Perceptie van de organisatie• Ervaren steun• Identificatie als vrijwilliger (‘rol-

identiteit’)

Bepalende factoren voor duurzaam vrijwilligerswerk

Steekproef organisaties Brussel

Domein Aantal organisaties

Onderwijs & Vorming 220 (volledig)

Welzijn, Gezondheid & Gezin 303 (volledig)

Cultuur, Jeugd & Sport 392 (steekproef)

Totaal 915

06/02/2013

9

Respons en aanwezige vrijwilligerswerking

- Respons: 276 organisaties (30,1%)

06/02/2013

10

58%42%

Geven aan te werken met vrijwilligersGeven aan niet te werken met vrijwilligers

Mogelijke oorzaken non-respons

- Sommige organisaties werken slechts op sporadische of kleinschalige basis met vrijwilligers (telefonische feedback) geen ‘werking’

- Organisaties hebben een verkeerde perceptie van het vrijwilligersstatuut (bv. bestuursvrijwilligers)

06/02/2013

11

Resultaten: profiel organisaties

- Omvang van de vrijwilligerswerking: - Grote verschillen tussen organisaties- Gemiddeld aantal v/org: 24, modale klasse: 10 à 20 v/org- Relatief meer vrijwilligers binnen Cultuur, Jeugd & Sport en

Welzijn, Gezondheid & Gezin- 4/5de zijn hybride organisaties: gemengd professioneel-

vrijwillig- 3/4de van de organisaties zijn afhankelijk van vrijwillige inzet- Perceptie van het aantal vrijwilligers en uren inzet: volgens

4/5de stabiel of zelfs toegenomen, 1/5de merkt afname

06/02/2013

12

Actueel vrijwilligersprofiel

- Geslacht: - Gelijkaardige verdeling mannen en vrouwen binnen

organisaties- Leeftijd:

- Gemiddeld meer vrijwilligers/org die 35 jaar of ouder zijn- 35% van organisaties heeft 75% vrijwilligers ouder dan 54

- Opleidingsniveau: - Gemiddeld meer vrijwilligers/org met hoger

opleidingsniveau

06/02/2013

13

Actueel vrijwilligersprofiel

- Overwegend Belgisch en Nederlandstalig- Maar deelname van niet-Belgische en anderstalige

vrijwilligers is onmiskenbaar- 23% organisaties hebben vrijwilligers die <5 jaar in land

verblijven- 60% overwegend nederlandstalig, 17% gelijkmatig verdeeld,

20% overwegend anderstalig- De grotere aantallen vrijwilligers van niet-Belgische origine

bevinden zich in een relatief kleiner aantal organisaties, bijvoorbeeld in de socio-culturele ‘zelforganisaties’.

06/02/2013

14

Gewenst vrijwilligersprofiel

- Jongere vrijwilligers (nl. 18-35 jarigen)- Op structurele basis - Langere engagementen

Doel: continuïteit van de organisaties verzekeren

- Mogelijke verklaring: - Opkomst van de ‘nieuwe’ vrijwilliger (cf. Hustinx en

Lammertyn)- Beperkte beschikbaarheid in levensfase van

jongvolwassenen tussen 18 en 35 jaar

06/02/2013

15

Open vraag naar ‘continuïteit’

• “… dit wil zeggen het behouden of het vervangen van vrijwilligers die vertrekken. Letterlijk zegt men het zo: “elan behouden”, “behouden dynamiek”, “blijven doorgaan zoals we bezig zijn”, “toekomst veilig stellen”, “voortbestaan garanderen”, “ouderen op termijn vervangen”, “onze vrijwilligster behouden, ze is een parel!”.

Organisatie vrijwilligerswerking

- Kennis en registratie gegevens vrijwilligers (ruimer dan pure adressenlijst):- Registratie: 2/3de digitaal en 1/3de op papier

- De meerderheid zegt een duidelijke visie op vrijwilligerswerk te hebben

- > 4/5de geen vrijwilligersreserve

06/02/2013

17

Werving

- Bij de meerderheid duidelijk gedefinieerd

- Onderscheid tussen mondelinge en schriftelijke wervingsstrategieën- Voornaamste en meeste succesvolle wervingsstrategie:

Mondeling (spontaan, via mond-tot-mondreclame en persoonlijke uitnodiging)

- In mindere mate: Schriftelijk (bv. folders, brochures, affiches, artikels,…)

- Sociale media worden vaak niet gericht ingezet

06/02/2013

18

Relatief weinig gebruik van sociale media bij interne communicatie met vrijwilligers (n=151)

Selectie

- Gebeurt bij 3/5de van de organisaties:- Voornamelijk bij het domein Welzijn, Gezondheid & Gezin - Selectiecriteria

- vooral kennis van het Nederlands en specifieke vaardigheden.

- vnl. bij organisaties die overwegend bestaan uit vrijwilligers met een Belgische achtergrond

- Verwachte competenties- meerderheid van organisatie heeft concrete verwachtingen: 68%

specifieke kennis, 71% specifieke vaardigheden, 84% specifieke attitudes

- Bij 4/5 ook actief ingezet en nodig06/02/2013

20

Communicatiestrategieën

- Gebeurt bijna altijd ‘face tot face’ - E-mail, telefoon en SMS wordt bij 3/4de actief gebruikt- Geen verschil in type organisatie op basis van etnische

achtergrond- Inhoud communicatie:

- Vnl.: taakaspect (inhoudelijk) en organisatorische aspect (praktisch)

- In mindere mate: relationele aspect (opvolging/coördinatie)

06/02/2013

21

Ondersteuningsbehoeften

- Ervaren ondersteuning:- Financieel: voornamelijk VGC- Andere dan financieel: voornamelijk Het Punt vzw en VGC

- Ervaren ondersteuningsbehoefte:- Informatie over: Verzekering voor vrijwilligers, vorming van

vrijwilligers, wet- en regelgeving en werven van vrijwilligers

- Weinig samenwerking en uitwisseling tussenorganisaties uit verschillende beleidsdomeinen

06/02/2013

22

Beleidsaanbevelingen

- De perceptie rond vrijwilligerswerk aanscherpen (vnl. bestuursvrijwilligers)- Sensibiliseren door middel van campagnes

- Jongere vrijwilligers aantrekken door middel van:- Persoonlijk contact (= noodzakelijke

voorwaarde)EN- Online netwerken (bekendmaking event en

vrijwilligerswerk onder de aandacht brengen)

06/02/2013

23

- Langere engagementen vragen… door ouderen te blijven motiveren

(bv. vrijwilligerswerk promoten tijdens pensioenvoorbereidende cursussen; platform waar

oudere vrijwilligers hun ervaringen kunnen delen, bekendmaken)

06/02/2013

24

Beleidsaanbevelingen

- Een betere spreiding van vrijwilligers met een niet-Belgische oorsprong- Door middel van samenwerking en uitwisseling- Nadruk leggen op de multiculturele en meertalige context

toekomst van het vrijwilligerswerk- Inhoudelijke speerpunten voor een transversaal

beleid- Thema’s: vorming, sociaal werk, integratie, jeugd

06/02/2013

25

Beleidsaanbevelingen

Lokale samenwerking en uitwisseling van vrijwilligers in Brussel

- Delen en uitbreiden van ‘good practice’ op vlak van samenwerking door middel van:- Online platform - E-volunteering

- Professionele ondersteuning van vrijwilligerswerking- De verantwoordelijken van de vrijwilligerswerking vormen

(‘train the trainers’)- Delen van ‘good practice’- Visieontwikkeling

06/02/2013

27

Beleidsaanbevelingen

- Een langer engagement vragen:- … door kritisch, reflexief om te gaan met vrijwilligers- … door meervoudige meerwaarde van

vrijwilligerswerk te beklemtonen - … door burgers op hun verantwoordelijkheidsgevoel te

durven aanspreken - … door een grotere focus op competentieontwikkeling(bv. valorisatie van elders verworven competenties)

06/02/2013

29

Beleidsaanbevelingen

CASUS 1 : HERSTELGERICHT VRIJWILLIGERSWERK

Vb.1 Reflexieve vrijwilligerswerking

PWO-onderzoek Herstelrecht en Vrijwilligers (2010-2013, Claes e.a.)Waar en Wie? • Vrijwiligerswerking Bemiddelingsdienst Arrondissement.• Vrijwilligers-bemiddelaars Wat? • Vrijwilligers werden bewust gemaakt van de

betekenis/meerwaarde van hun vrijwillig burgerschapsengagement

Waarom? • Empowerment, zet vrijwilliger in zijn krachtenHoe? • Focusgroep en diepte-interviews

Vb.2 Reflexieve vrijwilligerswerking

PW0-onderzoek Herstelrecht in BrusselWaar en Wie? • Anneessenswijk Brussel, i.s.m. Buurtwinkel

Anneessens• Buurtbewoners AnneessenswijkWat? • Vrijwilligers krijgen ruimte om hun vrijwillig

engagement voor de wijk voor zichzelf zichtbaar te maken?

Hoe? • Wandelingen, proces van digital-storytelling

CASUS 2 : GASTOPVANG EN OPPASHULP

Community care

Caring for=

Zorgen voor

Care in the community=

Professionele zorg

Caring about=

Geven om

Care by the community=

Vrijwilligerszorg en informele zorg

Vrijwillige opvang en oppas van zorgbehoevende mensen• “Gastopvang” (eigen woning) en “oppashulp” (woning

zorgvrager)• Erkenning in het woonzorgdecreet (2009)• Vergelijkbaar met zorgboerderijen en tijdelijk

ondersteunende pleegzorg voor volwassenen en ouderen

• PWO-project: Evaluatie via SWOT: Meerwaarde, competente vrijwilligers, vermaatschappelijkte en gedeelde zorg, maar ook bedreigd in voortbestaan (Diels, Van Rampelberg, Van Puyenbroeck, 2014)

Interesse in vrijwillig gastopvang voor zorgbehoevende (marktstudie, deur aan deur) (n=208)

1.90%

29.80%

68.30%

Ja

Nu nog niet, later wel

Nee

Conclusies vrijwillige gastopvang

• De kwaliteiten en competenties van vrijwilligers en professionals zijn complementair– Professional ondersteuning van personen met zwaardere

zorgbehoeften – Vrijwilliger minder intensieve zorgvragen

• Uitbreiding vrijwilligerspool is noodzakelijk– Actieve rekrutering van mensen die het zorgberoep achter zich

hebben gelaten– Vrijwilligers blijven binden aan de organisatie, vb. tijdelijke andere

dienstverleningen voorstellen zoals oppashulp.

(Beleids)aanbevelingen

• Aanbodzijde:– Betere waardering voor de vrijwilliger– Extra fiscale of sociale voordelen voor gastvrouw of -heer– Betere financiële tegemoetkoming

• Vraagzijde:– Betere bekendmaking

• Overkoepelend:– Andere organisatie van het gehele Vlaamse aanbod d.m.v.

een centraal onafhankelijk (steun)punt

Joris.Vanpuyenbroeck@hubkaho.beErik.Claes@hubkaho.be

HUB-KAHO vzwOnderzoeksgroep SAW Warmoesberg 261000 Brussel