Landschapscontactdag 2013

Wie zit te wachten op agrarisch erfgoed?

Beveren, 4 oktober 2013

Ewald Wauters (Technum) & Tim Soens (UA)

Een geïntegreerde visie op historische hoeves in hun landschappelijke context

Boerderijhistorisch onderzoek is in Vlaanderen zo goed als onbestaande… Nog steeds gebaseerd op cultuurgeografisch onderzoek

van o.m. Clemens Tréfois (‘30)

Laatste wetenschappelijk onderzoek dateert uit ‘70 en ‘80 (vooral gericht om het omgaan met dit erfgoed)

Later voornamelijk monografieën, inventarissen,…

NL: Stichting Boerderijhistorisch Onderzoek (1960-2007)

… en weinig integraal

Zeeuws-Vlaamse boerderij met vrijstaande dienstgebouwen / ontwikkelde schuur en stalgebouwen

Zeeuws-Vlaams: Grote schuur met losstaand woonhuis van Vlaamse herkomst, gebaseerd op kloosterschuren: volgt de (her)inpoldering

INVLOEDSFACTOREN

Klimaat

Aard bedrijf

Teeltpatroon

Cultuur

Bouwstijl

Bouwmaterialen

Landschap BodemEconomische

conjunctuur

Wetenschap

technologie

Sociaal statuut

landbouwer

Wet- en

regelgeving

Streekgebonden Tijdsgebonden

Woonfunctie Bedrijfsfunctie

Boederijtype

Onderzoek naar het ruraal erfgoed in de Wase polders Zowel historisch, landschappelijk, architecturaal als

archeologisch luik

Zowel desk-top als terreinonderzoek

Laat toe om polders als dynamisch systeem in beeld te brengen (ook verdwenen fases)

Duidelijke interactie tussen disciplines

Levert duidelijk beeld van erfgoed als resultaat van invloedsfactoren (en de verandering door de tijd);

Vaststellingen op het terrein… Grote schuren met kleine huizen

Zeer late verstening

Typologie houdt zeer lang stand maar evolueert

Duidelijk andere toestand voor de inundaties van 1583

Oorsprong…

Zeer sterke link met ontginning (polderkapitalisme)

Veel rationeler dan vaak wordt verondersteld

Polders zijn als grote rationele ontginningen beter bestand tegen landbouwontwikkeling (schaalvergroting, specialisatie,…)

Acte van notaris Francot, 20 augustus 1691, Antwerpen Jan Baptist van Praet (koopman te Antwerpen) geeft Jan Kennie (wonende te Boom) de opdracht een “schoone groote schuere” te bouwen in de polder van Arenberg “geseyt Kieldrecht” op de grond van eerstgenoemde.

Schoone Groote Schuere

IJsselsteen

Enkel Doelpolder

Enkel op oudere sites

Relatie met graantransport naar NL

http://www.maritiemdigitaal.nl/index.cfm?event=popup.viewimage&img=muzeeum/20021.jpg

21 04 09

11

TITLE OF THE PRESENTATION

Conclusie m.b.t. dit onderzoek • Ondanks beperkingen belangrijke nieuwe inzichten in het erfgoed en

de landschappelijke ontwikkeling

• Meerwaarde voor alle betrokken disciplines

• Basis voor verder onderzoek en inrichtingsmaatregelen

Landschappelijke ontwikkeling

Bewuste Tabula Rasa Militaire Inudaties

- 1583

- Bedolven Middeleeuws Landschap

- Behalve Doel: continuïteit 16e eeuw.

- Intertidaal landschap (voor het eerst!)

Sequentiële herbedijking

- GIS-reconstructie via (tientallen) historische kaarten

P.002934 -Ruraal Erfgoed Linkeroever

VAN CONTEXT NAAR VISIE : LANDSCHAP

4/10/2011

1620 1690

1790 1850

VROEGMODERNE ONDERNEMERSPOLDERS

= ultieme kapitalistische landschap (voortschrijdend)

= a radical simplification of nature (// Donald Worster)

VAN CONTEXT NAAR VISIE : LANDSCHAP

Wase Polderlandbouw 16e-19e eeuw

- Vertrekpunt: GIS-perceelsreconstructie PRIMITIEF KADASTER 1830

- Eigendom / Bewoning / Bodemgebruik

Bodemgebruik Beroep eigenaar

VAN CONTEXT NAAR VISIE : LANDBOUW

MAAR: verschillen tussen polders

- Nieuw-Arenberg en Prosperpolder = ‘Arenberg’-ondernemingen

MAAR: niet dé polderlandbouw

- Gelijkenissen, maar ook verschillen t.o.v. West-Vlaamse Polders / Zeeuws-Vlaanderen

- Vb. grensligging

MAAR: evolutie over tijd

- vb. boereneigendom én kleineigendom Doelpolder:

(niet gekend) min 5 5 tot 10 10 tot 25 25+ totaal

1613-14

aantal eigenaars (N) 11 11 7 13 15 57

% 19 19 12 23 26 100

tot. opp. in bezit (ha) ? 32 47 189 739 1007

% ? 3 5 19 73 100

1733

aantal eigenaars (N) 68 24 24 11 127

% 54 19 19 9 100

waarvan bewoners (N) 48 14 4 2 68

tot. opp. in bezit (ha) 149 159 384 344 1036

% 14 15 37 33 100

waarvan bewoners (ha) 104 94 62 57 318


Wase Polderlandbouw 16e-19e eeuw

- Commerciële akkerbouw op middelgrote tot grote bedrijven (GERST)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

3 of min 4 t.e.m. 6 7 t.e.m. 9 10 of meer

Paarden/bedrijf Doel 1696

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1704/0

6

1704/0

7

1704/0

8

1704/0

9

1704/1

0

1704/1

1

1704/1

2

1705/0

1

1705/0

2

1705/0

3

1705/0

4

1705/0

5

1705/0

6

1705/0

7

1705/0

8

1705/0

9

1705/1

0

1705/1

1

1705/1

2

1706/0

1

1706/0

2

1706/0

3

1706/0

4

1706/0

5

1706/0

6

1706/0

7

1706/0

8

1706/0

9

1706/1

0

1706/1

1

1706/1

2

1707/0

1

1707/0

2

1707/0

3

Graanexport Doel 1704-1707


1. boerderijsites versus “marginale”

dijkdorpen

- Vanaf 18e eeuw

- Precair karakter bebouwing

- i.f.v. arbeidsnoden in een geïsoleerd gebied

- Bezitten huis maar niet grond

- Overstromingsrisico? (cfr. 1953)

- Idem dorp ???

VAN CONTEXT NAAR VISIE : BEBOUWING

II. Hoog risico-gehalte

- Weinig investeringen in “status”-gebouwen (woonhuizen)

- Wel nog in 16e eeuw

- Uitzonderingen: Hof ter Wallen / Prosperhoeve

Heer Berlantshuis / Olifantshoef 16e Prosperhoeve c. 1900


III. De ratio van de polderschuur

- Vb. Contract notaris Franchot, Antwerpen, 1691: langsdeelschuur 35x16,5 m

- Opdrachtgever: Jean-Baptist Van Praet, koopman op Portugal en Canarische eilanden

Kallo (verdwenen)


III. De ratio van de polderschuur

Continuïteit

- Mini-versies

- Traditionalistische bouw

- Géén modernisering (haven)

Adaptatie

- Aanbouw stallen (eind 19e eeuw: veeteelt)

- Verstening muren

- golfplaten

Hiaten in waarderingskader.

Cfr. hoger: boerderijbouw

Cfr. dijksequentie

• Inventarisatie historische dijken?

VAN CONTEXT NAAR VISIE : AANBEVELINGEN

Beschermingsmaatregel niet feilloos: vb. Hof ter Wallen (BS 24/06/2011)

2007

2010

2013


Naar een globale waardering

Erfgoedwaarde komt voor uit combinatie bouwkundige waarden + landschappelijke

+ roerende + historische + archeologische waarden

=> géén losse elementen beschermen, wel herkenbare erfgoedcomplexen proberen

ontwikkelen

Historische graffiti Oud-Arenberg 111


DENKEN VANUIT ERFGOEDCOMPLEXEN

- Prosperdorp en Prosperpolder = grotendeels intacte 19e eeuws polder, vormgegeven door Arenbergfamilie => ontwikkeld met nadruk 19e eeuwse en Arenbergiaanse erfgoedwaarden



- Nieuw-Arenberg = na volledige of gedeeltelijke verdwijning van Kallopolder; Oud-Arenberg; Doel; Prosperpolder, laatste intact bewaarde grootschalige open polder van Linkerschelde-oever



Doelpolder

- = iconische eilandvorm én poldergrid

- = spanning dijkgehuchten en hoeves

- = een grenspolder met forten en versterkingen

- = een landschap getekend door overstromingen

- = polderkapitalisme en blik op Antwerpen


Op zoek naar WIN-WIN strategieën natuurontwikkeling – ruraal erfgoed -

landbouw

Poldergrid (wegen / kavels /dijken/ geulrestanten) = bruikbare basis

toekomstige landschapsontwikkeling

Zelfs in moeilijke ‘ecotypes’ (vb. overstromingsgebied)

- Minstens herkenbaarheid vroegere landschapsfazes bewaren

Erfgoed creëert commitment

- Herkenbaarheid landschap

- Verhalen

- Aanknopingspunten

- Toegangspoorten

- …



landbouw

Ruimtelijke visie die afstapt van compartimentering ruimte

- Vandaag: functie-maximalisatie ruimte:

• haven = 100% haven

• Natuur = 100% natuur

• Landbouw = 100% landbouw

• (erfgoed = 100% erfgoed (minimaal aantal beschermde sites))

- Alternatief = EN/EN

• Maximale keuze voor ontwikkelingstypes die én landbouw én natuurontwikkeling én erfgoedwaarden mogelijk maken

• Vanuit erfgoedperspectief is zachte vergroening van een groot gebied veruit te verkiezen boven harde vergroening van beperkt gebied

• Dynamische omgang met erfgoedwaarden: aanpassingen mogelijk aan nieuwe functionaliteit

Erfgoedwaarden vroeger in proces

- Bij keuze gebieden / ontwikkelingstypes


MARIEMOENS: Beschermde hoeve te Zuienkerke



landbouw

Erfgoedwaarden vroeger in proces

- Bij keuze gebieden / ontwikkelingstypes

- Pro-actief i.p.v. re-actief


AFSPRAAK IN 2023

???


Landschapscontactdag 2013

Documents

Transcript of Landschapscontactdag 2013