l 3 q T lJ D S C H R l F T V A N H E E M K U N D E V E R E N l G lN G

D E B O H G A R D

S l M P E L V E L D - B O C H O LT Z

J A A R G A N G 7 N U M M E R 2 J U N l 1 9 9 5

M e d e w e r k e r s :l N H O U D

M . L .C r o m b a c h -J a c o h s

M .G .H .V l i ex -H ensgen s

l nh ou dsopgav e 1 8

H .C r o m b a c h

J P J a n s s e n

P . H .J . J a n s se n

W ie w as A noldt D ydden'! 19

W .J .M eij er sW .A .A .F .Strol enher g

Ons r j!ik en mooi dialect 2 3

A u w e r w e ë d e 2 4

T r i e r - H o o f d st ad v a n h e t W e ste n 2 6

C or t espondenti e-adr es: N ostalgie. ') 3 2

M ev r .M .V l i ex -H en sgensS t a t i o n s t r a a t 3 d

6369 V G Si m pel vel d

Z oek plaatj e 3 4

te l . O4 5 - 4 4 10 7 4

D e auteur r zij n verantwoordelij k voor de i nhoud van hun art ikel .N iets uit deze uitgave mag wordeQ verveelvoudigd en/of openbaar gem& ikt door middel van druk , fotocopie, mia o ofop wen e andere wij ze dan ook zonder r oorafgaande schriftel ij ke toestemming van de redactie.Dit tij 9 chriH verschij Qt r ier maal per j aar en is g at is voor l eden vaQ "De Bongard". Kosten lidmaatschap fl . 25, = per j M rA anmel dingen : Secretar i &lt "D e Bongprd", W el minastraat 29 , 63i l GN Bocholtz . T el . Od5 - 44 11l 7 .

18

TIJDSCHRIFT VAN HEEMKUNDEVERENIGING DE BONGARD

SIMPELVELD - BOCHOLTZ

JAARGANG 7 NUMMER 2

Medewerkers: INHOUD

M.L.Crombach-Jacohs Inhoudsopgave. M.G .H. Vliex-Hensgens Il.Crombach Wie was Anoldt Dydden? J.P.Janssen P.H.J.Janssen Ons rijk en mooi dialect. W.J.Meijers W. A. A. F. Strolenherg

Auwer weëde.

JUNI 1995

18

19

23

24

Tri er - Hoofdstad van het Westen 26

Correspondentie-adres: N l . ., osta g1e .... 32

Mevr.M. Vliex-Hensgens Zoekplaatje. 34 Stationstraat 3d

6369 VG Simpelveld

tel. 045 - 44 10 74

De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. Dit tijdschrift verschijnt vier maal per jaar en is gratis voor leden van "De Bongard". Kosten lidmaatschap fl.25,= per jaar. Aanmeldingen: Secretariaat "De Bonglil,rd", Wilhelminastraat 29, 6351 GN Bocholtz. Tel. 045 - 441117.

18

19

W l E W A S A R N O L D T D Y D D E N ?

E en stukj e 4a m i l i eg eJc"h i ed en i s .

d o ( r nD y D O E N n

Arnoldt Dyddeii was regutier lianunnik'j van de Praemonsti atenzer?) dhdi j "Bt aurepart" ( ook"Bel l ii e<li tus" genoemd) in L uik .Op 16 auguc;tus l 57 I volgde hj,j de over leden H endtich van Bol landt op al \ pastoor vaii,Simpelveld en \.verd gein\tal leei-d door de Eei- vaarde Heer F leinalia - abt van Seaui-ei.r dtl - .Hst is niet uitgcsioten dat hi i \ic oi- die ti id werkzaam wa(; alc; kapelaan i \ dt zel fde parochie.Destj ids \rvas het immers : ebrujkel i j k dat de ka] elaan , die ovet- de plaatsel i,ike sitLiat ie g<)edgeintc)rineeid w3s, tle pdsti)c r opvolgde, zc)als c)ok gel'>euidc met zi in voorgangei-, Hendrichv dn R o l l a n ( i t .

Pastoor D ydden noteert in li et "M emor ie¡L)oek "^

' ta6r. h

l 4J

GP3

r

siuq,b3. cL)Qr

vr ! l

c V m

i( ,krg g iLT c i cp rE) a

"A n n (J l S 7 l , na e d o vt r i eer H Pn d r i cPi vi i P2Bol laitdt, is y Listr i r woYden ii( in SYmi>i!i cel :H eer A ret D3 dden , a l iuj- OJJer inaiJ,r.

"

Arnoldt D3idden tekent in het "Meniorieboek" ook ziin fami liewapen Hieruit ziin de t amj lie-r e l a t i e s a f t e l e i d e ri .

(N .R De "rc')nde" vc)rni geeft aan dat de betrefi ende tot dc "GeesteIi ihc Stand" li eh<)c)i t

K w iart iier l : A D r dden In i vod Een gc)uden ge\rvei met de let.ters A D Het wapen A i nc>ldt Dydden

Over de fairi iljc Dydden vinden we eer intercssant gcgeven in de Leenregisters v,¡Gn liel HuisSch i n nen3)V e onischriiving van l 538 van (ft Leen-er1pacht <)p de g<)ec1ei en van Hesein,ho1 eii deHulsenh )t te Puth-Schiniien geeft aan dat M argret Ot ter mans de huisvrei iw is \'an MeesterT homas, "G oltsmit van T r icht "Hisruit vc lgt dat de t-dmilienaam Vydcten afgeleid is vdn Thomac;. De apostel Fhc)iiias noemdeii ien immers o< k "Dydimus". Dyddeii betekent in weze: "Zoon van Th<)mas". Latiin wa\eeuwenldng de ambtelij he schrij ftadl en vele namen werden desti,ids "vei-lati inst".(Pastoor Arnoldt Dydden doet dit ook regelmatig. Bisschoft noemt en hi j "EpiscopuF' B r o u w er s w o r dt "B r dx ato r i u s")Verder bliikt dat Robert Stioghen (alias Sdi'oegen) haar schoc)nzoc>n is en dat de overdrachtgeschiedt in naam v i de Deken van St. Peter in Luik.

K w ar t i e r I J : B O f f er m an ( s) In goud: Drie rode ruiten. Het wdpen Offer indns (Ot'fer man - koster )

19

WIE WAS ARNOLDT DYDDEN?

Een stukje familiegeschiedenis.

door nDYDDEN".

Amoldt Dydden was regulier kanunnik1l van de Praemonstratenzer2l abdij "Beaurepart" (ook "Bellireditus" genoemd) in Luik. Op 16 augustus 157 l voJgde hij de overleden Hendrich van Bollandt op als pastoor van Simpelveld en werd geïnstalleerd door de Eerwaarde Heer Flemalia - abt van Beaurepart - . Het is niet uitgesloten dat hU vóór die t~jd werkzaam was als kapelaan is dezelfde parochie. Destijds was het immers gebruikelijk dat de kapelaan, die over de plaatselijke situatie goed geïnformeerd was, de pastoor opvolgde, zoals ook gebeurde met zUn voorganger, Hendrich van Bollandt. Pastoor Dydden noteert in het "Memoriehoek" :

"Anno 157 l, nae doet Heer Hendrich van Bollandt, is pastoir worden van Sympelvelt Heer Aret I>ydden, alias Offèrmans. "

Arnoldt Dydden tekent in het "Memoriehoek" ook zijn familiewapen . Hieruit zijn de familie­relaties af te leiden. (N .B. De "ronde" vorm geeft aan dat de betreffende tot de "Geestelijke Stand" behoort.

Kwartier J: A Dydden. In rood: Een gouden gewei met de letters A D. Het wapen Arnoldt Dydden.

Over de familie Dydden vinden we een interessant gegeven in de Leenregisters van het Huis Schinnen3>: De omschrijving van 1538 van de Leen-erfpacht op de goederen van Hegemshof en de HuJsenhof te Puth-Schinnen geeft aan dat Margret Offermans de huisvrouw is van Meester Thomas, "Goltsmit van Tricht". Hieruit volgt dat de familienaam Dydden afgeleid is van Thomas. De apostel Thomas noemde men immers ook "Dydimus". Dydden betekent in weze: "Zoon van Thomas". Latijn was eeuwenlang de ambtelijke schrijftaal en vele namen werden destijds "verlatijnst". (Pastoor Arnoldt Dydden doet dit ook regelmatig. Bisschoff noemt hij "Episcopus" en Brouwers wordt "Braxatorius"). Verder blijkt dat Robert Stroghen (alias Sdroegen) haar schoonzoon is en dat de overdracht geschiedt in naam van de Deken van St. Peter in Luik.

Kwartier IJ: B Offerman(s) In goud: Drie rode ruiten. Het wapen Offermans. (Offerman = koster)

i-

'b . $

' p

- irh '

-

"d X .!l: -^

.i f vi i t q--i s

i

s ' e

g .C i 'kr--ri i S ,

,;x<'a.- i ^

' . mr n T ]

r L : i i - l

a xi r r"

l

&g - -

ll

l

"i t ;

D

H et f a mi l i ewap en van A rn o l dt D ydden .

(tekening ui t het "M emor ie6oek ")

2 0

Het familiewapen van Arnoldt Dydden.

(tekening uit het "Memorieboek ")

20

K w art i er l I I : C art y l s C . In rood . E en hru in-zu ait kru i s. H et \r\iapen C iut ' ls

I ii het testament van A r nold de H c ensbroek (Cartyl s) , groc>t V eketi van St . L hmberi inL ui k , alsmede in het "M emoii ehoeh " wordt genc)cmd:Dc Eerwaarde Heer M art iQus D ydden (al ias: Dqdenius) , Deken van St . Petei^ in Luik cnv ice-A I cliediacc)nus4) vhn H ishanie5!, die regelmiitig opti-eedt als getui : e bi i gevoerder r c, c e sse n

H el way en vu i iM a r l i i us O3,dden

soutane i n puur k ant ) na

Mdrtinus Dydden is de stichter van het armen-hospitaal \ anBavi re. I n de gevel van dit hospitaaI v i ii den \v, e cen ge elsteen inetzi in wapen, waarin de kwartieren D)idden en Offermaiis elk tweekeei- zi in afgel eeld .U i t het testament van M ait inus, over leden in l 6 l O, bl i ikt ddt zi,j nmoeder M arguer i te O f fer m ans w asH ij had dr ie zi isters en een broerA ) M ar i a: Echtgenote vdn Bartheleme de Roin\et ii it L uik 7 i i washui shoudster h i i M ar tinusB) M arguer i te : f chtgenote vdn M ichel Spi c)eIan\ uit St . T ruiden.C) El i sabeth : Echtgenote vaii Robert Sdroegen ui t Loo\ (Borg-lc)on)n ) A r nol dt : l n genoemd testament :aat hi i zi in l,roer A rnoldt eengouden r ing en enkele gewaden (o.a. vier bovenkleden en een D it , eeft aan dat broer A rnoldt ook peesteli ike is.

T ev ens u o r d en in d i t te stam en t v e r m eI d ^Martjn Offernians (aIias: Wuestenraedt) , Deken van St . Jiin Baptist in LuikM athieu Sdroegen, pastoor van L iers.

K w art i er I V : B rem pt D : I n zi l v er : D r ie hor i zontale b lau ,ve srr epen . H et \rvapen Brempt . ( De relatie met het geslacht Brempt is vooralsnog niet hekend.])

A n d e r e f a m i l j e I e d e n .Toen Arnc>ldt Dydden naar Simpelvelci k,vam nam hi,i familieleden inee, (j f zii waren hieri eeds w oonacht iS^Machteld Wevers: Komen wi,i tegen in l 584 met haar kindei en Getruydt en T homa\Dydden. Zii was dus echtgenote (weduwe?) van een Dydden. Van Getruydt zegt pastoor dedat het zi in bloedverwante i s.Getruydt en Thomas hebben ais momhei-s (vc)ogden)Jo hannes W v esteQr aedt ( bu rger van L uik ) .Zie liovengenoemd Testament Martitius Dydden en dieiis erfgenaam Martin Offermans(ai idc W vesteri raedt)Joannes SdroegeQ (burger van T raj ectem = Maastr icht)Zie Elisabeth (zuster van Arnoldt en Martinus Dydden. met Eehuwd Rohert Sdroeben.)N.B. Mathieu Sdroegen, pastoor van Liers, wordt als van erfgenaam Martinus D 'ddengenoemd .Meertee Sdroegen is in l 586 halfwinner op de pastoriehof in Siiiipel\r'eld.In 1j 96 overIijdt een Thomas Dydden in Simpelve1d en een l603 wordt Thomas Dyddengenoemd als koster

2 121

Kwartier lil: Cartyls C. In rood: Een bruin-zwait kruis . Het wapen Caityls

In het testament van Arnold de Hoensbroek (Cartyls), groot Deken van St. Lamhen in Luik, alsmede in het "Memorieboek" wordt genoemd: De Eerwaarde Heer Martinus Dydden (alias: Dydenius), Deken van St. Peter in Luik en vice-Archediaconus4

> van Hishanië5l, die regelmatig optreedt als getuige bij gevoerde processen.

U\v<x> ~u

1

Het wapen van Martinus Dydden.

Martinus Dydden js de stichter van het armen-hospitaal van Bavière. In de gevel van dit hospitaal vinden we een gevelsteen met zUn wapen, waarin de kwartieren Dydden en Offermans elk twee keer zijn afgebeeld. Uit het testament van Martinus, overleden in 1610, blUkt dat zijn moeder Marguerite Offermans was. Hij had drie zusters en één broer: A) Maria: Echtgenote van Barthélemé de Romseéuit Luik. Zij was huishoudster bij Martinus. B) Marguerite: Echtgenote van Michel Sproelans uit St. Truiden . C) Elisabeth: Echtgenote van Robert Sdroegen uit Loos (Borg­loon). D) Arnoldt: In genoemd testament laat hij zijn broer Arnoldt een gouden ring en enkele gewaden (o.a. vier bovenkleden en een

soutane in puur kant) na. Dit geeft aan dat broer Amoldt ook geestelijke is.

Tevens worden in dit testament vermeld: Martin Offermans (alias: Wuestenraedt), Deken van St. Jan Baptist in Luik. Mathieu Sdroegen, pastoor van Liers.

Kwartier IV: Drempt D: In zilver: Drie horizontale blauwe strepen. Het wapen Brempt. (De relatie met het geslacht Brempt is vooralsnog niet bekend.)

Andere familieleden. Toen Amoldt Dydden naar Simpelveld kwam nam hij familieleden mee, óf zij waren hier reeds woonachtig: Machteld Wevers: Komen wij tegen in 1584 met haar kinderen Getruydt en Thomas Dydden. Zij was dus echtgenote (weduwe?) van een Dydden. Van Getruydt zegt de pastoor dat het zijn bloedverwante is. Getruydt en Thomas hebben als mombers (voogden): Johannes Wuestenraedt (burger van Luik). Zif! bovengenoemd Testament Martinus Dydden en diens erfgenaam Martin Offermans (alias Wuestenraedt). Joannes Sdroegen (burger van Trajectem = Maastricht) Zie Elisabeth (zuster van Amoldt en Martinus Dydden, gehuwd met Robert Sdroegen.) N.B. Mathieu Sdroegen, pastoor van Liers, wordt als erfgenaam van Martinus Dydden genoemd. Meerten Sdrocgen is in 1586 halfwinner op de pastoriehof in Simpelveld. In 1596 overlijdt een Thomas Dydden in Simpelveld en 1603 wordt een Thomas Dydden genoemd als koster.

\hias r ; n \ian l?eii lt i7 de zoc!i i \i an M ecJi tcld W evcrs en wcll icli t t en ner:t van lvl ai ti n!i s enA riioldt'! De \ cioi rid,irit T hornal &et ft i ckcr- een *tei ke l ,i i7¡zvij zing in cl ie i-]Lhtiiii g .O ok \ iordera in hct "M etr c)r i etioek " dc k i ii dcren vaii W i nk eh O t f er m anr; eii z i in. z i ister N <esv an O ppe m gei ic)ein d .

Zettcn wr dl le gevoii dt ii gegevens op een r i it,ie ' * D¡D: t?ii i j ie-achtei-si <iP(lc[i van pastc,or A rnoldt Dyddcn wei den vc)!)i- eeii y,i oc)t gc-

deelte op5esp<>ord * Gel)ciorte- eii, over l i jdensdatuii i van k i ncldt DEddeii zi.in r i )u ';tec ds rii t t l,cheii j . " H j i werd niet iri Si in pel vcid l, egraven..

Ncii l>cr iij nen r iai'eti vL st vci boriden ;ian e; n huir eti volceri i hiin t r i iic.ipe "Stabii ita(; lo<i " ! ip eer pladts geloka1iscerd! !) kee,-den zi,i - ieveiiJ <)l j oo<i - teri ig naar tit t hL[ is w aai uit 7i i wareii uitse?c>ndeii .

Y l n l 6 l v komt 9 ntl ion ju s Jamar ndar Si iii pelveId . H i,i \;oIgt A r iic,ldt Dyddt n op als J>d5l OC)l .

J<)i i- een beier inzïcli t in tockc nisti ] e publ icJtie\ r ii.den w j i U r dn ^I ew a r en co n su l tee r b ov e n * taan de f a m i 1i er e l a t i c * c n i n f o r n Pdti e (; . n j \'er (;r nam en u j thet 'er leden k<.imt l T c!ngetw i it eld i ii c:e tc,ckoiri \ t i i,i "D y(lde7 ' tPgi ii .

r! : . Pr aenionsi ral t ii i Lr s: I\jcfr hertij neii , leden vaii 3c (, rd.e van regul ierr: k7ii i.iiiai ik9n i i< i ii l l 2 1 ccrcl

N O r E N -

l ) : Rc:bul icr k;iuunni A. Gecsr.( Iij ke die op de i jsl (canc)n) vaii i'i n orderis: enieeii<;i hap verrii clJ st.:i¡Dil eii die v ol %cii s tk n k l<>c)sti r recei l tv [ t .

r est.icii t dno.r N i?rhed us V an r Lii iie], i ii cle tir3[isc ] i 1 ¡Di ls Prt tnont rL ! n er>:ir tt mcnl L -.4i ,sne! .

3 ) "rR erL-crTp acht o] i de g oeiIer ei , va n HeXerrts-ho/ en der H ul JenhoJ Ee P u t h - S r h i n n e n .

G i rcij l O f fer rni Ii s ii7gcn Poi !ci7 \rJii Ra e lieeffi. i ] l oebr?c]i L endevercl re.r.l dat f ii i ont l an6r n h f ft sij neri pacSt , dcn l ii i j aei l j ik ;her rt op ¡LIe, Lms goet ciide H i i l st n !r()et te Pi ith d:il. w Ll cli hoet vcc)r .sl cei i r or i ch i s ¡Diei i <!en H <n rc tc Schi n ncn . E nde de,seii i c)c>rs. I )i : hll i t c f l l v c, o r rr i a c l S

Sy l l V esselcr van T r ic li r ( n tf?ri p;en i i i i t eencn pi indi ger i i ercka¡Di n ,V i l l cn¡A va i i K essel , ( la<: i nac

GPrci j t. O f fe]-.niaiis v ¡Din Rae( le , cnde ii i d<, ol C creij l vc)ors. i s, PCC) r n L l l

Sij ri s<)c,n C <,dc1er t. al s vooi geriger si j ner in oeder . E iide n ii i s l 5 3 8 l 5 Ji ]n i M cesl c r T l i c>ni a(; der G c!l l sni i t v an T r i ch l ;

l 566 22 N <>vctii ber L <' vii H i l gcr s S terckci i so<,n a l s v i-,or oei i gcr 1 ee,st .r l h ?m:i ,sseii hi iij t v roi iw M ar ' r cl O f fer .ii ians,

N u R obei-l Strc)ohen dcr cij d i im ; M oclo . . . . . . v n H ii l l eli breek i n tij t S or vel ts, 9h o d i> C c)m c : i s i a n R i n d e r a e d e n d t i i ii ae n i v a n d c n V e k c n v a n

St.. Pctcr tol L i i i cl ; l 6 4 j S J i i n i d e G r a e f ¡i ri n e v a n A ir i s l c n i7 e d e d o o r h a c i e n v o l ti i ac t ! -

ti oer Johdn K ni>ren , l 6 86 l 6 F Lt,r i r i ' ij i i and H o vei i al s v o l rnach ti ger v :tri 9 Lcr D oc-

t o r M e s se r i i ri .n ae rn e v iu i d e P r i n c e .s sc S a l i i i . "

4 )

s )

A r ch id i aco oi i s : V roegeri ! i tt l , oor 4 ar tsdiake7, hoofd v?n rrerscli i l lende dekcii i len . l a;idsheer vanversLfiil ieiidt .Dekedaten. Rii sc.hc,p ei! inedc-btsluiirder van een Bisi oni .H is' * ti ic : .E ar tsdiacoiiaat l i i six iigoil rl , hehi)rt nde tot ht l Bisdom J, iiik.

2 2

Was één van heicfon de zoon van Mechleld Wevers en wellicht een neef van Martinus en Arnoldt'! De voornaam Thomas geeft zeker een sterke aanwijzing in die richting. Ook worden in het "Memoriehoek" de kinderen van Winken Offerrnans en zijn zuster Nees van Oppem genoemd.

Zetten we alle gevonden gegevens op een rij~je: * De familie-achtergronden van pastoor Arnoldt Dydden werden voor een groot ge­

deelte opgespoord * Geboorte- en overlijdensdatum van Amoldt Dydden zijn nog steeds niet bekend. * Hij werd niet in Simpelveld begraven.

Norbertijnen waren vast verbonden aan één huis en volgens hun principe "Stabilitas loci" ( op één plaats gelokaliseerd!!) keerden zi.i - levend of dood - terug naar het huis waaruit zij waren uitgezonden.

* In 1616 komt Antbonius Jamar naar Simpelveld. Hij volgt Arnoldt Dydden op als pastoor.

Voor een beter inzicht in toekomstige publicaties raden wij U aan: Bewaar en consulteer bovenstaande familierelaties en informaties. Diverse namen uit het verleden komt lJ ongetwijfeld in de toekomst bij "Dydden" tegen.

NOTEN: .1 ): Regulier kanunnik: Geestelijke die op de lijst (canon) van een ordensgemeenschap vermeld staat

en die volgens t~n kloosierregei keft. 2): Pracmonstratcnzcrs: Norhertijnen, leden van de orde van reguliert: kamnrniken die in l 121 werd

gesticht door Norhertus Van Gennep in de Franse plaats Prémontré (Departement L'Aisne) .

3): ·1..ee1l-erfpacht op de goe,lere,i van Hegems-hof e,i den Hulsenhof te Puth- Schinnen.

Gcreijt Offermans ingen Porten van Racde heefft ingebracht ende verclee.rt dat hij ontfangcn heefft sijnen pacht, den hij jaerlijkx heeft op Hegems goet ende Hijlsen goet te Puth dal welch goet voors . leenrorich is aen den Hccre te Schinnen. Ende <lesen voors. pacht heefft voormaels

Syll Wesseler van Tricht ontfangen mit eenen pundiger merck aan Willem va11 Kessel, dam·nae

Gere\jt Offermans van Raede, ende na <loot Gcreijt voors. is gecornen

Sijn soon Goddert als voorgenger sijner moeder. Ende nu is 1538 15 Juni Meester Thomas der Goltsmit van Trichl; 1566 22 November Leen Hilgers Stercken soon als voorgenger

Meester Thomassen huijsvrouw Margret Offermans; Nu Robert Stroghen der eijdum; Modo ... .. . van HulleJ1broek in tijt Borvelts; Modo Cornelis van Randernede in den naem van den Deken van

St. Peter tot Luijck; 1643 8 Juni de Grneffinne van Amstenrnede door haernn volmach­

tiger Johan Knoren; 1686 16 Februari Wijnand Hoven als volmachtiger van Hi.::cr Doc­

tor Messen in .naeme van de Princesse Salm."

4): Archidiàcoous: Vroegere titel voor Aartsdiaken, hoofd van verschillende dekenaten. Raadsheer van versphiiiende Dekenaten. Bisschop en mede-bestuurder van een .Bisdom. .

5): Hisbantë: Aartsdiaconaat Eiasj:ie11gouw, behorende tot het Bisdom Luik.

22

O N S R l J K E N M O O l D l A L E C T

d o o r H . v a n W e r s c h .

Er wordt door bepaalde mensen , vooral door hen die l ij den aan een soort "hol landi ti s",beweerd dat men gedachten, begrippen en omschr ij vingen beter kan weergeven in het A BN(A lgemeen Beschaafd N eder lands) dan in het dial ect .Om het tegendeel hiervan aan te tonen laten we hieronder twee begr ippen volgen waarvoorwe in ons nplat " tal loze ui tdruk kingen hebhen .P r oh eer d i it m aar een s i n h et A B N ! !

ochr U hog meer ui tdr uRRingen weten , dan houd iR mij aanbevoten !

H et begrip "9 on ken z ij n n H et begr ip ngek zij n n, niet goed bij ver -stand zij n ^

h e ë i s v o l

h e e i s k n i i l

h e ë i s k o t se v o l

heë i s hagele v olheë i s sj tr6nks volh eë i s k an on n ev o lh e ë i s v o l w i e d a u se n t m a n

h e ë i s b e so f e

heë i s hesiw iepsth e ë i s b l b w

heë i s bl ow gesofeheë hat ee sjtuk iheë hat ee sj tuk in de bientheë hat ee sj tuk i n der k raagheë hat ee sj tuk in de v otheë hat ee situk in de konkheë hat ee sj tuk in de huuveheë hat ee stj uk in de k loeëteheë hat ee sj tuk in de hakkeheë hat ee sj tuk in de v ioeëlheë hat ee sj tuk in der zakheë hat enge sj w ieps inh e ë h at z e k l e ëv e

h eë h at z e z i t teh e ë h a t z e u m

heë hat ze ni t l ofte sj toaheë hat ze n it umgesj toeëse

heë i s gekheë i s k natsi gekheë i s god gekh e ë i s v e r m k t

heë i s getietsi theë i s op der kop geval leh e ë i s d u r c h e e

heë i s hek loptheë i s van de trap geval leh e ë i s d ö l

heë i s r i ef v uur enkel V enr ayheë i s gev ietstheë hat ze ni t nui op 'n r eiheë hat ze ni t nu i op d'r kr i shoomheë hat ze nit nui gekroamdheë hat ze nit god gek roamdh eë h at ze n i t a l l e v u n n efheë hat eng sj roef losheë hat ee sj r üf ge losh eë h at z e n i t m i eë b e i ee

heë hat eng si tang losdem i s enge op der leufdoe t ik st n i t r i chti g doe bi s uvv er gesj napt doe has eng pan oes doe has enge hiep doe bi s ni t g6d w ies doe bi s ni t bei v er sj tand dea hat enge sj l aag in 't kof fer dea hat enge sj laag mit der wiekshusj tel

gehad

2 323

ONS RIJK EN MOOI DIALECT

door H. van Wersch.

Er wordt door bepaalde mensen, vooral door hen die lijden aan een soort "hollanditis", beweerd dat men gedachten, begrippen en omschrijvingen heter kan weergeven in het ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) dan in het dialect. Om het tegendeel hiervan aan te tonen laten we hieronder twee begrippen volgen waarvoor we in ons "plat" talloze uitdrukkingen hebben. Probeer dát maar eens in het ABN ! !

Mocht U nog meer uitdrukkingen weten, dan houd ik mij aanbevolen!

Het begrip "dronken zijn":

heë is vol heë is knul heë is kotse vol heë is hagele vol heë is sjtrónks vol heë is kanonnevol heë is vol wie dausent man heë is besofe heë is be~jwiepst heë is blow heë is blow gesofe heë hat ee ~jtuk i heë hat ee sjtuk in de bient heë hat ee sjtuk in der kraag heë bat ee sjtuk in de vot heë hat ee ~jtuk in de konk heë hat ee sjtuk in de huuve heë hat ee stjuk in de kloeëte heë hat ee sjtuk in de hakke heë bat ee sjtuk in de vioeël heë hat ee sjtuk in der zak heë hat enge sjwieps in heë bat ze kleëve heë hat ze zitte heë hat ze um heë bat ze nit lotte sjtoa heë bat ze nit umgesjtoeëse

Het begrip "gek zijn", niet goed bij ver­stand zijn:

heë is gek heë is knàt~jgek heë is göd gek heë is verrukt heë is getiet~jt heë is op der kop gevalle heë is durch ee heë is beklopt heë is van de trap gevalle heë is döl heë is rief vuur enkel Venray heë is gevietst heë hat ze nit nui op 'n rei heë hat zenit nui op d'r krisboom heë hat ze nit nui gekroamd heë hat ze nit göd gekroamd heë bat ze nit alle vunnef heë hat eng sjroef Jos heë bat ee sjrüf ge los heë hat ze nit mieë bei ee heë hat eng sjtang los dem is enge op der leuf doe tikst nit richtig doe bis uvvergesjnapt doe bas eng pan oes doe has enge hiep doe bis nit göd wies doe bis nit bei versjtand dea bat enge sjlaag in 't köffer dea bat enge sjlaag mit der wieksbusjtel

gehad

A U W E R W E ë D E .

A o d w eëde w i l l e v i er a l l em o u l ,

n a od ziei i da t i .s j i is de k woa l .I ns za l l e ze vuur o,s 't r ek wieum z i i2! e ,of ste erni bis of r iech, da l geld vuur gidder inge

Z iei ve kinger hauw 't F iei ig oes d 'r Broch, 't H uuw zier h gegei ve, 'r von,p 't geno! .Wen ier h die mer ins groei l l2ai i , duat '* ummer hij ziechzefdan 6 in iech tsevr ei i , , wa al wiet uw er de heJ

'l H auw j onge Pn i>2ei dj es, ze woare verdeelden vuur 't F ieng en d 'r K i ieh inp r ichtige weeldD an ha nt vier wei tigsl ei2s gel vuur d 'r a uwe daagei i op 't F iPrtg zie gezich doa koam inge l aach

D e kinger die gr uiëtc nog f lotter wiP 't gra3en 't F i eri,e i i;oar gel wkk ig , 't hauw r i cl i tie,e sj p a s.D 'r K üeb. dee r iech g iddere mörge noa de hus moei it hegei ive,gong Mii rke iii i t vr äud . niant dat woar zie lei Ye.

Vuur 't F ieng ei i de l i i iger woar 'm dan ooch ni iks tse veul .döks kapot gewirkt en to( l i i iog tsiet vuur get f Tauwe keul .V e u l v r i iu d en l ee d h a n l r e tsez a m e k i n n e 6 e l eë ve ,

n i2oe i ,s t da it zoeëu iet da l 't de k inper an i ngr anger e mcit gcëve

N oe wei l 't u er r i chtig sj ti l i gei i hoes,want Ze gii n l sj tuk vuur sj tuk dP duur er oes.D 'r K ü h en 't F ieng l unt toe wer m pans a l l i ngei i zagP teege ziechzef . "H äui vier de ki i iper nog werm ns kl i i iRi '

Z e gonpe ni t tr eure ne doge a l l es dra ge@ve,um tsezame nog h iei l veul sj ön j oa r e l Je k in ne heleëveM e dat l iauw ging j oa re miei 6edoerd,doe koa m d 'r doeëd um d 'r ek gel oer d

D 'r K üeb deë a l l es ummer ha uw k in ne ver dr ape,woei t ni l miei; wakker 't F ieng woar tsersj lage.Wie ken noe zoeëget zoei f !ot geheure, t F iei ip m i t de k i nger d i e zotP tse tr eu r e.

D 'r p ap , deë ummer zoeë hel uw gewerkt, oar gans häusj ver tr (j kke 't /cauw nog gi iige gemer kt 't F ieng zoot i n d 'r sj tool en k ieket rner de vinster oes.

D e kinper rnoeëte poa, want die hauwe hi in eege hoes.

M en ige tr oan gong doe z ienge vr ij e l oofZ ieëve ki nger en iech i t k i mi t ieël end inge ganse hoofVa w; ch 6 is wech gong 't F ienp h inger oes, 't koeet ni t n iiei i bl ieve - 't moeï t oes gen hoes.

D oe gohg de ieël end p a s r ich tig 6egi nne.'t moeet g; t weëde pedoa ze moeëte toch gi t ven inne.'t äudste hau w de mam wel peer , 't woar Zelf ummer krank,eR 't j ungste koeëf ze n i t h r oeche - d at ha uw dr ei k i ng er a n de ha nk

2 4

AUWER WEëDE.

Aod weëde wille vier allemoal, mè aod zieë dat is jüs de kwaal. Ins zalle ze vuur ós 't rekwieum zinge, of ste erm bis of riech, dat geld vuur gidderinge.

Zieëvè kinger hauw 't Fieng oes d'r Bróch. 't Hauw ziech gegeëve, 't vong 't genóg. Wen iech die mer ins groeët han, daal 't ummer bij ziechzelf, dan bin iech tsevreië, mè waal wiet uvver de helf

't Hauw jonge en meëdjes, ze woare verdeeld en vuur 't Fieng en d'r Küeb ing richtige weeld. Dan hant vier wenigstens get vuur d'r auwe daag en op 't Fieng zie gezich doa koam inge laach.

De kinger die gruiëte nog Jlotter wie 't gras en 't Fieng woar gelukkig, 't hauw richtieg sjpas. D'r Küeb, deë ziech giddere mörge noa de bus moeët begeëve, gong wirke mit vräud. want dat waar zie leëve.

Vuur 't Fieng en de kinger woar 'm dan ooch nüks tse veul, döks kapot gewirkt en toch nog tsiet vuur gèt flauwe keu/. Veul vräud en leed hant ze tsezame kinne beleëve, mè noe is 't dan zoeëwiet dat 't de kinger an inge angere mót geëve.

Noe weët 't wer richtig sjtil i gen hoes, want ze gunt sjtuk vuur sjtuk de duur eroes. D'r Küeb en 't Fieng zunt ,we werm gans alling en zage teëge ziechze/f: "Häuë vier de kinger nog werm 'ns kling"

Ze gonge nit treure mè doge alles dra geëve, um tsezame nog hieël veul sjön joare tse kinne beleëve. Mè dat hauw ging joare mieë gedoerd, doe koam d'r doeëd urn d'r èk geloerd.

D'r Küeb deë alles ummer hauw kinne verdrage, woeët nit mieë wakker - 't Fieng wóar tsersjlage. Wie kèn noe zoeëget zaeë flot gebeure, 't Fieng mil de kinger die zate tse treure.

D'r pap, deë ummer weë hel hauw gewerkt, woar ga1ZS häusj vertrókke - 't hauw nog ginge gemerkt. 't Fieng wot in d'r sjtool en kieket mer de vinster oes. De kinger moeëte goa, want die hauwe hön eege hoes.

Menige troan gong doe zienge vrije loof Zieëve kinger en iech zit hei mit ieëlend - inge ganse hoof Va wéch bis wéch gong 't Fieng hingeroes, 't koeët nit mieë blieve - 't moeët oes gen hoes.

Doe gong de ieëlend pas richtig beginne, 't moeët gèt weëde gedoa - ze moeëte toch gèt verzinne. 't äudste hauw de mam wel geër, mè 't woar zelf ummer krank, en 't jungste koeët ze nit broeche - dat hauw drei kinger an de hank.

24

2 5

E i t d 'r j ong . woa d 'r p a]J ummer zoei pek mi l ,voarmoaget ni t van ziei ig vr auw en dat vool 'm sj woarD 'r middelste - d 'r kl inge Sj ii l ,dee zaat gee woad en vr ievet ziech i2s langs de ti il .

d i t die anger drei woar nit mit tse kal le.die zunt zr f derh ij ziech 't leëve tse verpa l l e. hauwe zoeëveul gekald en koame gaar nit droes,doa woar nr r ing besj l is,sing 't hej aardehoes.

A an d 'r wi l van de mam woei it paa r n i t gedaad,die daad rner ummer , han iPch doavuur zieëve ki nger gr oees hraal 't Ko] fer gepak! en ee gezich vol troane gonp 't tePge d 'r zeenbij 't bej aardehoes de duii r ereen.

D e kinger die hauwe hön p l i cht gedoaen Za te . "A dieï nui m , vier i i tte g oa ". 't Al ler ieësj te hQuw 't ziech def i,lo van d 'r Küeh oe.igepakt ei i hauw die di rek op 't naa tsi eske gezat.

E n hauw 't inge daag Pn gong 't i i t iniei ,dan bei nel 'l umn r .' "H ergöt e, l os mech doch bij d 'r K i ieb i er m ziei Zoeë bepon vuur 't F ieng d 'r auwe daag .Veul ntit ing troan n ooch döks mit i i ige laach.

Went de kl ingkinger koame, hool 't ziech ummer vr iee, 't daad, went die diech zienl kr iesj e. da komP zP n i t miei Zoeë woare j oare toch verpaitge. 't F ieng hauM, )t hiei l got uw ersj larti e.

Giddere oavend n ent 't degoto van d 'r K üeb i gen heng hauw gehad,koei t 't toch r ui ig sj lof fe, ooch at kr iesj et 't znl . ziech 'nsD al is 't noadeel va n a uwer iveëde toch n'aa l .D oa weëd noeëts mit gereck nt - doe vings 'r nor maal .

'd F ieng hat zef noe i -gezieë,bij ee van dP kinger dat geet nit mieë.Ooch al hai i iech die zieëve ,pot groeës ge6raad,m; dat die ing rnam hant, weëi l winnig aa gedaad

N oe veul t 't z iech doa toch r ichtig heem,egaal wie 't tupt, 't vingt nüks mieë sj leem.Noe di 't döks, wei2t de tsiet vuur miech gekoame is,poan iech noa d'r Küeb, want dem han iech tang genog gemistEn kunt 't bij d 'r Petr us, da zeët 't gans verlei ge,dat is noe 't ioadeel va n 't a uwer weëde.

Jea y W i l he1mus-Jacobs

Simpelveld, maad 1994

/

25

En d'r jong, woa d'r pap ummer zoeë gek mil woar. moaget nit van zie11g vrauw en dat vool 'm sjwoar. D'r middelste - d'r klinge Sjül, deë zaat gee woad en vrievet ziech 'ns langs de tül.

Mit die anger drei woar nit mit tse kalle, die zunt zelf derhij ziech 't leëve tse vergalle. Ze hauwe zoeëveul gekald en koame gaar nit droes, doa woar mer ing besjlissing - 't bejaardehoes.

Aan d'r wil van de mam woeët gaar nit gedaad, die daad mer ummer, han iech doavuur zieëve kinger groeës braat. 't Kójjer gepakt en ee gezich vol troane gong 't teëge d'r zeen bij 't bejaardehoes de duur ereen.

De kinger die hauwe hön plicht gedoa en zate : "Adieë mam, vier mótte goa ". 't Allerieësjte hauw 't ziech de foto van d'r Küeb oesgepakt en hauw die direk op 't naatskèske gezat.

En hauw 't inge daag en gong 't nit mieë, dan beënet 't ummer: "Hergötje, los mech doch bij d'r Küeb wem1 zieë. Zoeë begon vuur 't Fieng d'r auwe daag, Veul mit ing troan mè ooch döks mit inge /aach.

Went de klingkinger koame, hooi 't ziech ummer vrieë, 't daad, went die diech zient kriesje, da kome ze nit mieë. Zoeë woare joare toch verga11ge. mè 't Fieng hauw 't hieël gót uvversjtange.

Giddere oavend went 't de foto van d'r Küeb i gen heng hauw gehad, koeët 't toch ruiig sjloffe, ooch al kriesjet 't ziech 'ns zat. Dat is 't noadeel van auwer weëde toch waal. Doa weëd noeëts mit gerechent - doe vings 't normaal.

't Fieng hat zelf noe i-gezieë, bij ee van de kinger dat geel nit mieë. Doch al han iech die zieëve gót groeës gebraad, mè dat die ing mam hant, weëd winnig aa gedaad.

Noe veult 't ziech doa toch richtig heem, egaal wie 't lupt, 't vingt nüks mieë sjleèm. Noe dink 't döks, went de tsiet vuur miech gekoame is, goan iech noa d'r Küeb, want dem han iech lang genóg gemist. En kunt 't bij d'r Petrus, da zeët 't gans verleëge, dat is noe 't noadeel van 't auwer weëde.

Jeanny Wilhelmus-Jacobs

Simpelveld, 111aart 1994

T R l E R - H O O F D S T A D V A N H ET W ES T E N

d o o r D r s . H u u b F r a n ss en

Tr ier is een stad van bij na l .OOOinwoners, gelegen aan deMoezel , niet ver van deLw emburgse en Franse grens, in de Duilse deetstaat Rheinland-Pfalz.

D e sag e .T r i er i s een oude stad . M aar n i et zo oudals de T ri erse sage ons wi l wij smaken . D ievertelt dat de stad 13OO j aar ouder is & uiR ome eQ dus vo6r 2OOO v . Chr . gest ichtis. En wel door de A ssyr ische pr ins T rebe-ta, die moest vluchten omdat zij n stiefmoe-der Semi ramis het hem last ig maak te, eensoort geschiedenis als van Jozef en devrouw van Poti f ar in de bij bel . I ets daar -van is te lezen op het hui s Rote Haus l i iiksvan de Steipe, het feesthuis op de M arkt-platz .U it het verhaal spreekt de wens belangr ij -ker , groter en ouder te zij n dan de moeder-stad R om e w aar v an het al s r esi den ti e v ankeizer s de r iv aal was gewor den , althansvolgens T r ierse inzichten .

provincie strekte zich uit van^ de Moezeltot de N oor dzee ov er N oord-F r ank r ij k enZuid-België. L ater werd ze i n tweeëngedeeld en werd Trier de hoofdstad. vanBel gi ca Pr im a .EUie provincie was weer ingedeeld indistr icten of civ itates, genoemd naar destam die er w oonde . T r ier w as dus ook dehoof dstad v an de C iv i tas T r ev er or um . D egrenzen van die civitates. zij n niet altij dzeker . Men neemt aan dat in die tij d Sim-pelveld en Bocholtz (de Romeinse vil la'sen de dorpj es en de stad A ken tot de Civi-tas Tungrorum (T ongeren) behoorden,terwij l Heerlen waarschij nli ik in de CivitasCugernorum lag (hoofdstad X anten ofwelColoni a U lpia T rai ana .

D e w er k el ij k hei d .N a de verover ing v an Gal l ië door Jul iusCaesar in de j aren 58 tot 5 1 v . Chr . legdende R o m ei n en aan de er w on en de K el ti schestammen hun w i l op , r egelden het bestuuren ver zorgden de inf i astr uctuur ten t hoe-ve van hun leger en de economie. Zest i ch t ten i n 14 v . C hr . al s h and el s- enbestuu r scentrum de stad A ug usta T r ev er o-rum, genoemd naar de stichter , keizerA ugustus en naar de er wonende K e1ti schev ol ksstam de T r ever en . O p di e plaas l agtevoren ook het pol itieke en economi schecen bv m v an di e T r ev er en . O m str eek s h etj aar 50 werd de stad verheven tot ColoniaA ugusta T reveror um (CA T ) . -

H o o f d st a d .

V oor het bestuur w as - het R om ei nse r ij kverd ld i n prov incies. In onze strekenwaren dat de prov i ncies Germania Infer iorof Secunda met de hoofdst d K eu1en, enBelgica met de hoofdstacl T r ier . D eze

A c t i v i t e i t e n .

T r i er w as een cenbu m v an wij nbouw ,tex ti el - en k er am i ek i ndv str ie en ook w a-penindustrie. Bovendien een helangrij kverkeersknooppunt , en voor zien van eengoede haven . A l v66r zij n echte bloeitij dw aren er ther men , een arena, een amfi the-ater , grote reger ingsgebouwen en natuur -l ij k woonhuizen voor de f unctionar issen,ambtenaren , handelaar s en ambachtsl ieden ,v a n w i e v e l e v ete r a n en w a r en .D e stadsmuur werd opgetrok ken omstreeks2OO. Z e w as 2 ,5 k m 1ang, 7 m hoog, teldevier grote poorten, waar van de noordel ij kebew aar d is gebleven , en 47 ronde torens.Ze omsloot een gebied van 285 ha. i endaar door w as de stad bij na di re keer gr oterb ui het ber oemde K eulen . D at zegt w eli etr over het belan g v an T r ier .

B l oei t i j d .V an 2 6 0 to t 2 7 0 w a s T ri er d e r esi d en t i evan de tegenkei zer Postumus, in opstandgekomen tegen het centra1e gezag. Na zij n

2 6

TRIER- HOOFDSTAD VAN HET WESTEN

door Drs. Huub Franssen

Trier is een stad van bijna 100.000 inwoners, gelegen aan de Moezel, niet ver van de Luxemburgse en Franse grens, in de Duitse deelstaat Rheinland-Pfalz.

De sage. Trier is een oude stad. Maar niet zo oud als de Trierse sage ons wil wijsmaken. Die vertelt dat de stad 1300 jaar ouder is dan Rome en dus vóór 2000 v. Chr. gesticht is. En wel door de Assyrische prins Trebe­ta, die moest vluchten omdat zijn stiefmoe­der Semiramis het hem lastig maakte, een soort geschiedenis als van Jozef en de · vrouw van Potifar in de bijbel. Iets daar­van is te lezen op het huis Rote Haus links van de Steipe, het feesthuis op de Markt­platz. Uit het verhaal spreekt de wens belangrij­ker, groter en ouder te zijn dan de moeder­stad Rome waarvan het als residentie van keizers de rivaal was geworden, althans volgens Trierse inzichten.

De werkelijkheid. Na de verovering van Gallië door Julius Caesar in de jaren 58 tot 51 v. Chr. legden de Romeinen aan de er wonende Keltische stammen hun wil op,· regelden het bestuur en verzorgden de infrastructuur ten behoe­ve van hun leger en de economie. Ze stichtten in 14 v. Chr. als handels- en bestuurscentrum de stad Augusta Trevero­rum, genoemd naar de stichter, keizer Augustus en naar de er wonende Keltische volksstam de Treveren. Op die plaats lag tevoren ook het politieke en economische centrum van die Treveren. Omstreeks het jaar 50 werd de stad verheven tot Colonia Augusta Treverorum (CAT). ·

Hoofdstad. Voor het bestuur was · het Romeinse rijk verdeeld in provincies. · In , onze streken waren dat de provincies Germania lnferior of Secunda ·met dé · hoofdst:ad Keulen; en Belgica met de hoofdstad Trier. Deze

provincie strekte zich uit van de Moezel tot de Noordzee over Noord-Frankrijk en Zuid-België. Later werd ze in tweeën gedeeld en werd Trier de hoofdstad van Belgica Prima. Elke provincie was weer ingedeeld in districten of civitates, genoemd naar de stam die er woonde. Trier was dus ook de hoofdstad van de Civitas Treverorum. De grenzen van die civitates zijn niet altijd zeker. Men neemt aan dat in die tijd Sim­pelveld en Bocholtz ( de Romeinse villa's en de dorpjes en de stad Aken tot de Civi~ tas Tungrorum (Tongeren) behoorden, terwijl Heerlen waarschijnl~jk in de Civitas Cugemorum lag (hoofdstad Xanten ofwel Colonia Ulpia Traiana.

Activiteiten. · Trier was een centrum van wijnbouw, textiel- en keramiekindustrie en ook wa­penindustrie. Bovendien een belangrijk verkeersknooppunt, en voorzien van een goede haven. Al vóór zijn echte bloeitijd waren er thermen, een arena, een amfithe­ater, grote regeringsgebouwen en natuur­lijk woonhuizen voor de functionarissen, ambtenaren, handelaars en ambachtslieden, van wie · vele veteranen waren. De stadsmuur werd opgetrokken omstreeks 200. Ze was 2,5 km lang, 7 m hoog, telde vier grote poorten, waarvan de noordelijke bewaard is gebleven, en 47 ronde torens. Ze omsloot een gebied ·van 285 ha., en daardoor was de stad bijna dire keer groter dan het beroemde Keulen. Dat zegt wel iets over .· het belang van Trier.

Bloeitijd. Van 260 tot 270 was Trier de residentie van de . tegenkeizer. Postumus, in opstand gekomen tegen het centrale gezag. Na zijn

26

d o o d en n a v eN vo e st en d e i n v a l l en v an d e

G er m anen i n 275 , ook i n onze str ek en ,w as de tij d gek om en v oor een r eor gani sati ev an h e t b e st u u r .

K e i z e r D i o c l e t i a n u s v e r d e e l d e i n 2 8 4 h e t

r i i k i n v i er del en m et aan het hoof d eendeeU<eizer , de tetr arch i e .

hulp plaatsel ij k e mi l i ti e , en al s enige orga-n i sator en en kele grootgr ondbezi t ter s, amb-tel ij k e f uncti onari ssen en de bi sschoppendie in eU<e civ i tas gev est igd waren .

W est-Europa, in dit geval Spanj e, Gall i ëen E ngeland , kw am onder het gezag v anConstanti nus Chlor us, getrouw d

V e r v a l .

T r i er w as w eer loos tegen de aanstor mendeG er m an en . T u ssen 4 0 7 en 4 6 0 w er d d e

stad dr ie k eer v er w oest en geplunder d ,

m et H e l e n a e n v a d er v an C o n -

stantij n de Gr ote . T r i er w er dzij n hoof dstad . D aarm ee begoneen eeuw v an grote bloei opal ler l ei gebied . G r ote palei zenw erden gebovwd , een tweedether mencomplex aangelegd, deK e i z e r t h e r m e n . H e t a m b t e n a r e n -

hh r i z5 OO mO R e i rn s

r

\i

Pa l e i s

corps w er d ui tgebreid , handel enni!iv erheid bloeiden . T r i er telde

P i le )s va n V a orin ii s

ga pDom

geBas'li"a

Rom inse brug

8 0 .OOO i n w o n er s en w e r d d e

grootste stad ten noor den v an deA lpen .Constantij n werd de kei zer c iehet chr istendom vr ij heid gaf .D eze godsdienst had al eer deruitbreiding gekregen in onzestreken , v oor namel ij k doorso l d aten en h an de l aar s . O o k d e

kerkel ij ke or gani satie i n T r ierbestond al v r Constantij n . Z e w erd nuechter door de kei zer l ij ke fami l i e gesteund.K ei zer i n H el ena zou aan de stad de "H ei l i -

l l l l ] ] TampelOsbisd

] l van

l l] lana Mars/

] r - Forum

8 i r ba r a l r m e n

i i

k l I R t h r m n

T r i e r i n de R o me i n se l ij d .

ge Rock " hebben geschonken, het zondernaad geweven kl eed dat Jezus droeg enwaarom bij zij n kruisdood gedobbeldw er d . D i t r el i ek en het l i chaam v an deapostel M atthias maakten Trier tot eenbedevaar tplaats die tal loze pelgrims trok .De volgende toning van de rel ieken, ookvan de "H .Rock " , v i nat plaats in mei19 9 6 .N aast mater iële bloei w as er ook cul turel eactiv iteit , vooral onder keizer Grat ianus.Tot 400 h1ij ft Tr ier residentie. Dan trekkende Romeinse legioenen terug om Ital ië tebeschermen tegen de steeds gevaarlij kerw or dende i nv al len v an de G er manen . Z elaten onze sbeken achter met slechts al s

Am phirhea l er

Temp lOab'1 i n h h

\ A ll hM l ll Rl

: , \, ,empell

S t r a . ts b u r q

door de V andalen , de Sueben en de F r an-ken . D e grote pronkzaal van het keizer l ij kpaleis werd vernield. Bij opgravingen nade laatste oor log onder de dom zij n fres-co's geborgen die uit Constantij ns tij ddateren . Ze zij n gerestaureerd en te bezich-tigen in het bisschoppel ij k museum.Tr ier werd tij del ij k residentie van Franki-sche koningen , die echter al in de 6e eeuwhun verbl ij f verplaatsten naar M etz . DeGermanen , niet gewend aan stedeQ, verko-zen het platteland. De steden raaktenv er laten en v er v ielen . A l s de samenlev ingweer enigszins op adem komt en de stedenhun oude rol weer opnemen, worden deantieke gebouwen gebr uikt als bouwgroe-ve. Hoe groter en hoe belangrij ker de stadwordt , hoe meer er aan Romeinse over-b1ij fselen verdwij nt. IQ Keulen is boven-

2 727

dood en na verwoestende invallen van de Germanen in 275, ook in onze streken, was de tijd gekomen voor een reorganisatie van het bestuur. Keizer Diocletianus verdeelde in 284 het tijk in vier delen met aan het hoofd een deelkeizer, de tetrarchie. West-Europa, in dit geval Spanje, Gallië en Engeland, kwam onder het gezag van Constantinus Chlorus, getrouwd

hulp plaatselijke militie, en als enige orga­nisatoren enkele grootgrondbezitters, amb­telijke functionarissen en de bisschoppen die in elke civitas gevestigd waren.

Verval. Trier was weerloos tegen de aanstormende Germanen. Tussen 407 en 460 werd de stad drie keer verwoest en geplunderd,

met Helena en vader van Con- Ki>ulen M,1111z

stantijn de Grote. Trier werd zijn hoofdstad. Daarmee begon een eeuw van grote bloei op allerlei gebied. Grote paleizen werden gebouwd, een tweede thermencomplex aangelegd, de Keizerthermen. Het ambtenaren-corps werd uitgebreid, handel en ntjverheid bloeiden. Trier telde 80.000 inwoners en werd de grootste stad ten noorden van de Alpen. r-1

/~1 Tempelgebied I I vin

/ \ Lenus Mors _____ ,

0 SOOm

Paleis van Victorinus . ""

tv1t>1z

ffE?toom

till Bas,lika

Circus(?)

KaisertherlTll!fl Ol Amphnheater

Tempelgebied ........ -.:, In hflt t,--.._ \~l1h11r.hl11I

:~ :). i, ....... -

Straatsburg

Constantijn werd de keizer die het christendom vrijheid gaf. Deze godsdienst had al eerder uitbreiding gekregen in onze streken, voornamelijk door soldaten en handelaars. Ook de

Trier in de Romeinse tijd.

kerkelijke organisatie in Trier bestond al vóór Constantijn. Ze werd nu echter door de keizerlijke familie gesteund. Keizerin Helena zou aan de stad de IIHeili­ge Rock" hebben geschonken, het zonder naad geweven kleed dat Jezus droeg en waarom bij zijn kruisdood gedobbeld werd. Dit reliek en het lichaam van de apostel Matthias maakten Trier tot een bedevaartplaats die talloze pelgrims trok. De volgende toning van de relieken, ook van de "H.Rock", vindt plaats in mei 1996. Naast materiële bloei was. er ook culturele activiteit, vooral onder keizer Gratianus. Tot 400 blijft Trier residentie. Dan trekken de Romeinse legioenen terug om Italië te beschermen tegen de steeds gevaarlijker wordende invallen van de Germanen. Ze laten onze streken achter met slechts · als

door de Vandalen, de Sueben en de Fran­ken. De grote pronkzaal van het keizerlijk paleis werd vernield. Bij opgravingen na de laatste oorlog onder de dom zijn fres­co's geborgen die uit Constantijns tijd dateren. Ze zijn gerestaureerd en te bezich­tigen in het bisschoppelijk museum. Trier werd tijdelijk residentie van Franki­sche koningen, die echter al in de 6e eeuw hun verblijf verplaatsten naar Metz. De Germanen, niet gewend aan steden, verko­zen het platteland. De steden raakten verlaten en vervielen. Als de samenleving weer enigszins op adem komt en de steden hun oude rol weer opnemen, worden de antieke gebouwen g~bruikt als bouwgroe­ve. Hoe groter en hoe belangrijker de stad wordt, hoe meer er aan Romeinse over­blijfselen verdwijnt. In Keulen is boven-

gronds navwelij ks nog iets te vinden. InT r ier wordt de Por ta N igra gered doordatze v er an der d w or dt i n een k er k .De stad blij ft in de middeleeuwen ;rer tenachter bij K eulen, vandaar dat er meerR om ei n se h ou w w er k en o f r esten er v an tezien zij n. Het middeleevwse Tr ier beslaatnog niet de hel van de Romeinse stad.

mag dus met zes andereQ de nievwe keizerk i e z e n .

V oor de stad zelf is die geesteli jke bemoei -ing niet altij d bevorderlij k . Ze probeertzich onder het bi sschoppel ij k j uk uit tewor stelen en vr ij e ti j lcsstad te worden,maar tev er geef s.In de 17e eeuw komen daar nog de talr ij ke

A a r t sb i sd o m e n k e u r v o r st e n d o m .

N a de v al v an het R om ei nse ri j k m oetT r ier tev reden zij n met een bescheiden rolA l leen op kerkel ij k gehied wordt het toon-aangevend . H et bi sdom w or dt aart sbi sdom ,m et al s b i sdom m en M etz , T ou l en V er duno n d e r z i c h A i s d e z e ste d e n i n 15 5 6 F r an s

w or den i s T r i er afgesneden v an een grootdeel v an zij n achter l and .D e v er w oesting door de plunder ende N oor -mannen i n 882 i s de l aatste r amp (v oor l o-

ver w oestende oor logen hi i , ter w ij l de keur -vor st vaker i n het centraa l l i ggende en ster -kere K oblenz resideert . Gevol g : in 1720telt T ti er nog maar 3OOO inwoner s.

V on der L ey en .D e naam v an een der v or st-aart sb i sschoppen moet ons bekend in de oren k l inken .Car l Caspar von der L eyen , 16S2-1676 .H ij i s een ver of nabij fami l ie1id van H ans

pig) die de stad treft . In 958 kr ij gt de stadm ark trecht ( het m arM krui s) . D e aar tsbi s-schop w or dt , zoal s in K eu len en L uiJ<, ookw ereldl ij k v or st . Z ij Q gebied strek t zich uitlangs de M oezel tot ver over de Ri jn bijK ob1enz . I n 1150 w or dt hij keur vor st en

Caspar von der L eyen , die in 1630 trouwtmet A nna M argaretha van de Bongard enzo heer van Simpelveld wordt . D e derdeheer heet trouw ens ook C ar l C aspar .D e keu rvor st V on der L ey en l aat nogtij dens t ij n leven de westabsis v an de domi nr ichten tot zij n grafk apel . H et stucw erk

2 8

gronds nauwelijks nog iets te vinden. In Trier wordt de Porta Nigra gered doordat ze veranderd wordt in een kerk. . De stad blijft in de middeleeuwen ~er ten achter bij Keulen, vandaar dat er meer Romeinse bouwwerken of resten ervan te zien zijn. Het middeleeuwse Trier beslaat nog niet de helft van de Romeinse stad.

mag dus met zes anderen de nieuwe keizer kiezen. Voor de stad zelf is die geestelijke bemoei­ing niet altijd bevorderlijk. Ze probeert zich onder het bisschoppelijk juk uit te worstelen en vrije rijksstad te worden, maar tevergeefs. In de 17e eeuw komen daar nog de talrijke

Buitenzijde van de Porta Nigra met het Simenonskoor.

Aartsbisdom en keurvorstendom. Na de val van het Romeinse rijk moet Trier tevreden zijn met een bescheiden rol. Alleen op kerkelijk gebied wordt het toon­aangevend. Het bisdom wordt aartsbisdom, met als bisdommen Metz, Toul en Verdun onder zich. Als deze steden in 1556 Frans worden is Trier afgesneden van een groot deel van zijn achterland. De verwoesting door de plunderende Noor­mannen in 882 is de laatste ramp (voorlo­pig) die de stad treft. In 958 krijgt de stad marktrecht (het marktkruis). De aartsbis­schop wordt, zoals. in Keulen en Luik, ook wereldlijk vorst. Zijn gebied strekt zich uit langs de · Moezel tot ver over de ~jn bij Koblenz. In 1150 wordt hij keurvorst en

verwoestende oorlogen bij, terwijl de keur­vorst vaker in het centraal liggende en ster­kere Koblenz resideert. Gevolg: in 1720 telt Trier nog maar 3000 inwoners.

Von der Leyen. De naam van een der vorst-aartsbisschop­pen moet ons bekend in de oren klinken: Carl Caspar von der Leyen, 1652-1676. Hij is een ver of nabij familielid van Hans Caspar vonder Leyen, die in 1630 trouwt met Anna Margaretha van de Bongard en zo heer van Simpelveld wordt. De derde heer heet trouwens ook Carl Caspar. De keurvorst Von der Leyen laat nog tijdens zijn leven de westabsis van de dom inrichten tot zijn grafkapel. Het stucwerk

28

i s er nog te bew onderen , voor het graf mo-nument moet j e naar het bi sschoppel ij km u s e u m

ca;i C r i R 'ii'ii cr

l

9 - k l l r'd

D e D o m

K a r l M a r x .

Tner is de geboorteplaats van de fi losoof ,econoom en j our nalist Karl Manr, doorvelen vereerd, door anderen verguisd Jek unt hem ni et verantwoordel iJk st e l l e n

voor het comm sme en ziJn gevolgen ,want dat i s eerder een k ar ikatuur van ziJnideeën In de Br uckensb asse 10 staat hethuis waarin hij i n 1818 g en eboren is,w aar in nu het K ar l M ar x -m u seu m gev es-tigd is, en in de Simeonstrasse 10 woondehij van 1819 tot 1835

B ez i ensw aar di gh eden . T r ier is een groene, knusse stad met veel uiteenlopende bezienswaardigheden . I n de

oor l og v oor een groot deel v er w oest ,

--- r m aar op een u l t ste- k en de m an i er ger es-

* t av r e e r d

D e P or ta N i gr a w as de noor del i l k e stads-

- poor t , geh ouw d o m st r e e k s 2 0 0 , v ol gen s ander en een o f t w e e e e u w e n

l a ter Z e i s 3 0 m

hoog , 36 m breed en 22 m diep D e beide bogen zij n 7 bij 4 ,5 m D e stenen

7 zij n n i et m et cem ent m aar m et iJz er en st av e n a a n e l k a a r

gek l onken V eel - " t k rampen zl jn al 1n

d e m i d d e l e e u w e n

geroofd, maar de poor t staat nog st ev i g I n 10 2 8 b et r ok d e G n ek se k l u i z e n aa r

$' r , s1meon de poort al s PE kluis Na zij n dood

i n 10 3 5 w er d z e v er -

h ou w d to t een du h - bel e k er k en n Jk v e r si e r d D a t i s z o

gebleven tot in de Franse tij d, en het is de redding van de poort geweest Ernaast ligthet Simeonss ft v an l 150 , nu o a terr asr estaur ant De Dom is gebouwd op de plaats van het paleis van Helena en Constantij n, in de 4e eeuw I n 1030 werd de huidige dom ge- bouwd, met nog zichtbare resten vaQ de Romeinse muren H et oostel iJk koor da- teert van 1160, de kapel van de H Rock van 1716 Em aast l igt de L iebfrauenki r- che, oorspronkeliJk ook 4e eeuws, d e

huidige gotische bouw is een zeldzame

-

2 929

is er nog te bewonderen, voor het grafmo­nument moet je naar het . bisschoppelijk museum.

De Dom

Karl Marx. Tri er is de geboorteplaats van de filosoof, econoom en journalist Karl Marx, door velen vereerd, door anderen verguisd. Je kunt hem niet verantwoordelijk stellen voor het communisme en zijn gevolgen, want dat is eerder een karikatuur van zijn ideeën. In de Brückenstrasse 10 staat het huis waarin hij in 1818 geboren is, en waarin nu het Karl Marx-museum geves­tigd is, en in de Simeonstrasse 10 woonde hij van 1819 tot 1835.

Bezienswaardigheden. Trier is een groene, knusse stad met veel uiteenlopende bezienswaardigheden .. In de

oorlog voor een groot deel verwoest, maar op een uitste­kende manier geres­taureerd. De Porta Nigra was de noordelUke stads­poort, gebouwd omstreeks 200, volgens anderen een of twee eeuwen later. Ze is 30 m. hoog, 36 m. breed en 22 m. diep. De beide bogen zijn 7 bij 4,5 m. De stenen zijn niet met cement maar met IJzeren staven aan elkaar geklonken. Veel krampen zUn al in de middeleeuwen geroofd, maar de poort staat nog stevig. In 1028 betrok de Griekse kluizenaar Simeon de poort als kluis. Na zijn dood in 1035 werd ze ver­bouwd tot een dub-bele kerk en rijk versierd. Dat is zo gebleven tot in de

Franse tijd, en het is de redding van de poort geweest. Ernaast ligt het Simeonsstift van 1150, nu o.a. terrasrestaurant. De Dom is gebouwd op de plaats van het paleis van Helena en Constantijn, in de 4e eeuw. In 1030 werd de huidige dom ge­bouwd, met nog zichtbare resten van de Romeinse muren. Het oostelijk koor da­teert van 1160, de kapel van de H.Rock van 1716. Ernaast ligt de Liebfrauenkir­che, oorspronkelijk ook 4e eeuws; de huidige gotische bouw is een zeldzame

r! i 4p o Y

YVald; ta Yon W ldfreigehege Wald-

Fachhoch ulo- eiBhauswa!d lelvpRd 9 --- \ a. -- ,s. e. . i B

l

^ >

J d Ka O.nen oahn

rberge sS,

~

0 O

q

. ^ e

\ E , *

' 3 th.Akademie

Fr e ib a d No r d

, / ' cs,/.// /P$Og!i g '/i L /

g ,i l l i

l

/ /

/

r 9d

H ,/

8 i

i l l l

' sl i- -,l

/

/

/ /

t 4q

Z?k

e

)

'

Gd Tr/d e

'

S t M a m n

tNes

. h

:kOS]?ka3Cs'

- ^ cpk

l

/li .

,y4) 1G

^ s9a. , fi\ocKen9'eDebl($e c9$

9"'

M o s e l-S ta d io n

/ pC f nedM fenKp ,. +

P

i'.

' .

'\- n ,

ee/iJrae _ < n

, C -l

LEB

/l

/i

I

b '

l

l i :, '

l iEurop , Akademie

l

r

Kral nenSii ] i ", aR - Bon om a e ne n

M a r [ e r s ä

i /

(t ; , c (l

//

\

\ i t '

i

s*

l

'

o l Z

D

'

'

l

] :d' -h!Re Stmeo ,., ,- .. . ' anz] '/9-g Museum N -. Kunst- -- n- qZr $ \ h d- /

, $ . raa b :o"eT : U em, h ,,

, c St.Paulus- caslra .oKaleelstr p sl Rauien- Oete sUaDa Op/7chg!raRe P9d) s

8dh C? tra8e F ken- ' turm

Steip

z m 5a/*ghs!(JRe n -C s mcrsf,;ne 0

b o pO i , i ,Tum \ hdnn ae_Z

t ii Rota

i y .

/

/

." c " ^

D 5D 10D , l O l 2S0m /

l

i A ssi ? .> a gaad>riiaen -Q ;;oblerul/i 4'S.S.-

^ A l / 4

/ U n i

/

rrf t' 9 s g --E\F- .r\z

\

S t P i u l in

\

Z\ U a 4 , g nEv. K henha uP

a

t-

B

S t

1/

l

i iil

i>'Z dS

\

i

l

'a qp

rminen

ai 3!iL.SSl

, q

\

ll

i

i

l ,

i

l e)

,lltl/ ,

; i i _ .

l B L r -i C ! R e cke i

f

l B l

P, U>

f L l $ l

j.- ay'r rsti;a?e

s'?qa\C3i5

i

"ul reikonigen- --.rOGh?

-

'o E ,F5? ?;i c,c giKhii ?

u m ^

il l l l 1ll \ l S a nrCarCE u a g '

St M a x im in

ri s nrer

4n)tollar?!

c

.m ,9

n

j

'

C 'l 'bDa

-:, . Bol!Wed!str9e i-;hq5Ci

k d - M a a -

n , e

c "

i q Ra .Q c : s9 o : r :! Hochbu?ker e E alie r e! Q o Spag e

\

,'9ndsta?e

l l

' l '

l

h i= t l l - , T j ^ - - l -

, .. -ww:

t

'

o lic '

, ! b l e : g !

O i

i

m r , ,' l

a ad, e .S tAntoniUSn / üdemi ss!'-aa 4'?,arThermen u s

^

P -

r m b <3 s

l r ^e

, Rahnenstrt0

Tuchfabri lp

- .!ZeUse!si,aR

e R i i miialastaUa

bk- W8in in fo r m at ion

E n ka- bibliothekK u r li i slR k iD

Q ^

.43.s

Pa

t

De*o( c.5s,raae

'

l

l,

i '

1S;

iisro Re

,

B lduüis -

Ek

!l

)/ -

: ! l 1p" J(

,B 9 Ps' c 4P%

$ 'v ^

o' pe\ 9Hw

oib

:" l g

c Barbaadennen,

E

c

o P .--- fii!l!ers-apP z - -- _ ,

aH -JW!i(ek 'b E -O ,0

7

R .La nd e i

- ,' l lee "

- - - - .

-Gd nf :,28e

*

r e

- B a h n t

?Oi lr], a J? H l

l r c !

' $

^ c

e <n

E m

E o

e

/s$ " - /

: r

/ b q30 ,r

"2Dpli,pe Ltherm i

8 u i n

)

F ^

u"

- 2

, -!t

- 3 , ,

m m

¡Drt L! !- 3Re

en?esst$o,

s ; :o

l

'

(

E< ac

r 8 pl Stadtt - ltt r eei c

r

-.tnhcio(er sl .t r? aRea9/ p >

t/L

/

/

- -

r ,

>

l

' . gC*

' a q

eipii " (6 0t

c Gcc

- .

o ^ l( ' $a

., "a

\ $ - l i

t \

Je

7 i ' l

4

\

- i '

r

W e t t l

i

>

s

ph aterO " l

- liq'-? ., -Cvsr.i ;a,t l - Oi( \

~ - - l ~ - i ' k

P l a ttcg r ond van het cen l r um va n Tr i er .

3 0

/ 1 !

1

\

\ - ---~ llni

Plattegrond van het centrum van Trier.

30

D e B a s i l i c a

centraalbouw van de j aren 1235-1260.De Basi l i ca is de paleisaula en troonzaalvan keizer Constantij n , gebouwd 310 op deplaats van een vroeger regeringsgehouw.Ze is 67 m. lang, 27 m. breed en 30 m.hoog, en ondai s het gemis van de vroe-gere mozaïeken en het stucwerk de indruk-w ek kendste bi M en r ui m te v an de stad . N uis het een protestantse kerk .De kei zer ther men zij n uit 3OO-350 D eB ar bar ath er m en dateren v an 150H et amfi theater is van het j aar 1OO. H et i seen ovaal van 75 hij 50, eromheen 24 r ij enzitplaatsen. Er was p1aats voor 20.OOOtoeschouwers. In grootte i s het tiende vande bekende theaters, gel ij k aan V eronaHet is de plaatsvan de hekende en geduch-te gladiatoren- en dierengevechten. Het kevrvorstel ij k pal eis is van de 17e eeuw, de zuidvleugel aan de parkzij de dateer t v an 17 60

H et B i schof l i ches M u seu m met de kei -z e r sf r e sc o ' s

H et R hei n i sch es L an desm u seu m m et deIgeler zui l en het schip van Neumagen.De St . Gangolph of M arktkerk : 13e_15eeeuw ; toren van 1507Steipe: het feesthuis voor de Trierse elite,1430- 1483 . E r naast het R ote H au s, 1684 .I n de buur t i s de oudste apotheek v anD uitsland, genoemd in 124 1.V erdere bezienswaardigheden zi in ^ h e t

M ar k tk r u i s van 985 , gerestaureerd i n

1724 en de f oQtei n ui t 1595 . D e F r ank en-turm uit l 1OO, het DreikoningeQhavs uit 1230, de Romeinse Moezelbrog uit detweede eeuw, en twee kraantorens op deoever van 14 13 en 1774 . Buiten het cen-trum liggen nog vier oude sti ftskerken gebouwd op Romeins en vroegchristelijkebegraafplaatsen .

3 131

De Basilica.

centraalbouw van de jaren 1235-1260. De Basilica is de paleisaula en troonzaal van keizer Constantijn, gebouwd 310 op de plaats van een vroeger regeringsgebouw. Ze is 67 m. lang, 27 m. breed en 30 m. hoog, en ondanks het gemis van de vroe­gere mozaïeken en het stucwerk de indruk­wekkendste binnenruimte van de stad. Nu is het een protestantse kerk. De keizerthermen zijn uit 300-350. De Barbarathermen dateren van 150. Het amfitheater is van het jaar 100. Het is een ovaal van 75 bij 50, eromheen 24 rijen zitplaatsen. Er was plaats voor 20.000 toeschouwers. In grootte is het tiende van de bekende theaters, gelijk aan Verona. Het is de plaats van de bekende en geduch­te gladiatoren- en dierengevechten. Het keurvorstelijk paleis is van de 17e eeuw, de zuidvleugel aan de parkzijde dateert van 1760.

Het Bischöfliches Museum met de kei­zersfresco' s. Het Rheinisches Landesmuseum met de !geler zuil en het schip van Neumagen. De St. Gangolph of Marktkerk: 13e_ 1y eeuw; toren van 1507. Steipe: het feesthuis voor de Trierse elite, 1430-1483. Ernaast het Rote Haus, 1684. In de buurt is de oudste apotheek van Duitsland, genoemd in 1241 . Verdere bezienswaardigheden zijn: het Marktkruis van 985, gerestaureerd in 1724 en de fontein uit 1595. De Franken­tunn uit 1100, het Dreiköningenhaus uit 1230, de Romeinse Moezelbrug uit de tweede eeuw, en twee kraantorens op de oever van 1413 en 1774. Buiten het cen­trum liggen nog vier oude stiftskerken gebouwd op Romeins en vroegchristelijke begraafplaatsen.

N O S T A L G l E . . . . . ?

d o o r W . F r a n s s e n .

W i e h er i nner t z i ch n og

de geur van de versgehakken "poetes",de smaak van "d'r moekefoek " en de andere surrogaten in de oor logstij d,

de stank van de "baar" met ingemaakte honen, de wasketel en de overgekookte meU<

op het fornuis, een verstopte beerput, en de WC's op het schoolplein van deJongensschool ,

de geur van de rode sterappeltj es op zolder ,

het z o em en v an de m ei k ev er s ,

het geluidvan "d'r Loekas" op dekermis, van het Angelusklokj e en van de kleppersv an d e m i sd i en aa r s m et P asen ,

de smaak v an de "zoerh laar " en van de "zeemcaram el len " ,

de wekel ij kse beurt in de "wes ibvut",

het gesj ouw met de "kaar schlam" en het maken van " 't gedek s" ,

de "grieze" van de Marechaussee-kazerne tegenover de Meis.iesschool i n d e

K l o o ster st r aat ,

het "k luu tes" ,

de steenf abr i ek ,

"d 'r Pool " aan de Stampstraat ,

het gel iefde vrij -weggetje langs "d'r Hoeëge Berg" ,

de weidefeesten met de traditionele attracties: het pyramidebouwen van de tur nvereni-

ging en de concerten op de k iosk ,

"d 'r Boa " ,

"d 'r k ak k e Joeh an " ,

"d 'r H eruiesj oeë en d 'r Pi ttej oeë " ," 't nunk sge van d'r Stamp ",

" 't nunksge vaW eësj " ( "nonk " L eo van W er sch) ,

Zuster Jocunda van de k leuter school , Pater H i lar ius op zij n motor ,

de missie-optochten en de processies waarbij versierde heil igenbeelden in ramen en

devren stonden en de straat belegd was met kleur ige zand- en bloemtapij ten,

"d ' r sj oester " P eter Jon gen ,

3 2

NOSTALGIE ..... ?

door W. Franssen.

Wie herinnert zich nog

de geur van de versgebakken "poetes",

de smaak van "d'r moekefoek" en de andere surrogaten in de oorlogstijd,

de stank van de "baar" met ingemaakte bonen, de wasketel en de overgekookte melk

op het fornuis, een verstopte beerput, en de WC's op het schoolplein van de

Jongensschool,

de geur van de rode sterappeltjes op zolder,

het zoemen van de meikevers,

het geluid van "d'r Loekas" op de kermis, van het Angelusklokje en van de kleppers

van de misdienaars met Pasen,

de smaak van de "zoerhlaar" en van de "zeemcaramellen",

de wekelijkse beurt in de "wesjbuut",

het gesjouw met de "kaar schlam" en het maken van " 't gedeks",

de "grieze" van de Marechaussee-kazerne tegenover de Mei~jesschool m de

Kloosterstraat,

het "kluutes",

de steenfabriek,

"d'r Pool" aan de Stampstraat,

het geliefde vrij-wegge(je langs "d'r Hoeëge Berg",

de weidefeesten met de traditionele attracties: het pyramidebouwen van de turnvereni­

ging en de concerten op de kiosk,

"d'r Boa",

"d'r kakke Joehan",

"d'r Hennesjoeë en d'r Pitterjoeë",

" 't nunksge van d'r Stamp",

" 't nunksge vaWeësj" ("nonk" Leo van Wersch),

Zuster Jocunda van de kleuterschool, Pater Hilarius op zijn motor,

de missie-optochten en de processies waarbij versierde heiligenbeelden in ramen en

deuren stonden en de straat belegd was met kleurige zand- en bloemtapijten,

"d'r sjoester" Peter Jongen,

32

het sl achthui s v an Creusen ,

de sm eder ij v an N otehor n ,

de duivemenier "Neatn W ings, langs de l ij n bi,j de V .V .Simpelveld "op d'r berg",

knotterend op spel er s en scheidsrechter ,

de busondernemingen van F el ix Bisschof f , H ein M er x, en Jan de V ri es,

de carbidlamp op de f iets en de bekeur ing die j e kreeg als ze niet hrandde, (nu r ij dt

haast ni emand meer met l icht) ,

"de Ju f " ( M ev r .L ef arth-Brouns, de v roedv r ou w ) ,( '

't PöU<e D oam en " ,

"d 'r k ino " v an " 't L ei ke " V an W er sch ,

het Patronaat onder l eiding van "d 'r Gr eat en 't M ar ie " Br oek mans,

de lange r ij en v oor de bi echtstoel en in de ker k met Pasen ,

het eUke av ond b i dden v an de r ozenkr ans thu i s,

de water ov er last i n de D or pssb aat , door het ov er stromen v an de heek ,

de "fl iknieënesj e " ,

de "k ow tl atte " spreiden met de "gaf f el " voor het v oetbal len ,

't snoepwinkeltie van "d'r K arel Rutten " met het kuikendraad tegen dief stal ,

de "sj welmen5 er e oes d'r verkeskessel " ,

dok ter Buysrogge en dok ter D i rken ,

het opr uimen van het kerkhof rond de kerk rond 1932-1933,

het "r inken " met de hoepel , en het "knoolen " ,

de ij sbloemen op het slaapkamerr aam in de w inter ,

d'r W iel A brahams, voetbalcoach en bege1eider van de elf tal len van V .V . Simpelveld,

D en Pelzer , verzetsman , een van de leider s van V .V .W i l lem l V , man van de E D A H ,

pastoor Gr ispen, kapelaan Loo, pastoor Gi ll issen en kapelaan Rothkrans

Misschien is het nostalgie. Maar ongetwij feld zij n bij het lezen al lerlei beelden, herinneringenen anecdotesbij U opgekomen. Zeker bij de vij f tig-plussers. Het zou j ammer zij n als dat allesin de tij d ver loren gaat .Daarom, heeft U herinneringen aan, of weet U anecdotes over bovenstaande - of anderemensen of schrij f ze dan op en stuur ze in als kopij voor "De BONGARD ". Degrippen,Of vertel ze in een interview . Een telefoontje naar de redactie i s voldoende. We nemen dancontact m et U op .

3 333

het slachthuis van Creusen,

de smederij van Notebom,

de duivemelker "Neat" Wings, langs de lijn b~j de V.V.Simpelveld "op d'r berg",

knotterend op spelers en scheidsrechter,

de busondernemingen van Felix Bisschoff, Hein Merx, en Jan de Vries,

de carbidlamp op de fiets en de bekeuring die je kreeg als ze niet brandde, (nu rijdt

haast niemand meer met licht),

"de Juf" (Mevr.Lefarth-Brouns, de vroedvrouw),

" 't Pölke Doamen",

"d'r kino" van " 't Leike" Van Wersch,

het Patronaat onder leiding van "d'r Great en 't Marie" Broekmans,

de lange rijen voor de biechtstoelen in de kerk met Pasen,

het elke avond bidden van de rozenkrans thuis,

de wateroverlast in de Dorpsstraat, door het overstromen van de beek,

de "fliknieënesje",

de "kowtlatte" spreiden met de "gaffel" vóór het voetballen,

't snoepwinkel~je van "d'r Karel Rutten" met het kuikendraad tegen diefstal,

de "sjwelmentjere oes d'r verkeskessel",

dokter Buysrogge en dokter Dirken,

het opruimen van het kerkhof rond de kerk rond 1932-1933,

het "rinken" met de hoepel, en het "knoolen",

de ijsbloemen op het slaapkamerraam in de winter,

d'r Wiel Abrahams, voetbalcoach en begeleider van de elftallen van V.V. Simpelveld,

Den Pelzer, verzetsman, één van de leiders van V.V. Willem IV, man van de EDAH,

pastoor Grispen, kapelaan Loo, pastoor Gillissen en kapelaan Rothkrans.

Misschien is het nostalgie. Maar ongetwijfeld zijn bij het lezen allerlei beelden, herinneringen en anecdotes bij U opgekomen. Zeker bij de vijftig-plussers. Het zou jammer zijn als dat alles in de tijd verloren gaat. Daarom, heeft U herinneringen aan, of weet U anecdotes over bovens~de - of andere mensen of begrippen, schrijf ze dan op en stuur ze in als kopij voor "De BONGARD". Of vertel ze in een interview. Een telefoontje naar de redactie is voldoende. We nemen dan contact met U op.

Z O E K P L A A T J E

Landschappen zij n keNielij k in onze zoekpiaatj es niet thuis te brengen. We hebben geenenkele reacti e gek regen op ons vor i ge plaatj e .W e proberen het dus maar weer eens met een groepsfoto.Onderstaand plaatje zal waarschij nl ij k de hewoners van de Huls aanspreken. Het isnamelij k een groepsfoto van Fanfare Eendracht uit - waarschij nl ij k - 1928.W e zoeken de namen v an de af gebeelde per sonen en eventueel het j u i ste j aar tal .Misschien een aardige klus om een regenachtige vakantiedag of -avond a te spenderen.

S u c c e s e r m e e !

U w react ie al s gew oon l ij k gr aag aan

F .vaa der Smissen, Sovgnezstraat 6 , 6369 EJ Simpelveld. T el . O4S - 44 17 30 .

W ^ ' l i ': ':- ./i i:"P . a ka

a

-

h

L

*

t

r

3 4

ZOEKPLAATJE

Landschappen zijn kennelijk in onze zoekplaatjes niet thuis te brengen. We hebben geen enkele reactie gekregen op ons vorige plaatje. We proberen het . dus maar weer eens met een groepsfoto. Onderstaand plaatje zal waarschijnlijk de bewoners van de Huls aanspreken. Het is namelijk een groepsfoto van Fanfare Eendracht uit - waarschijnlijk - 1928. We zoeken de namen van de afgebeelde personen en eventueel het juiste jaartal. Misschien een aardige klus om een regenachtige vakantiedag of -avond aan te spenderen.

Succes ermee!

Uw reactie als gewoonlijk graag aan:

F.van der Smissen, Sougnezstraat 6, 6369 EJ Simpelveld. Tel. 045 - 44 17 30.

34