Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 ›...

32

Transcript of Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 ›...

Page 1: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha
Page 2: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi balahlekelwa yiculo labo – WM

KuStephan namadodakazi ethu – AB

© Ukushicilelwa: LAPA Publishers (Pty) Ltd380 Bosman Street, Pretoria

Ucingo: (012) 401 0700Imeyili: [email protected]

© Umbhalo: Wendy Maartens 2009© Imidwebo: Alida Bothma 2009

Ihunyushwe nguRose MasubeleleUkuma nokuklanywa: Full Circle

Iphrintwe ngabakwa Creda Communications

Isihumusho sokuqala 2009Isihumusho sesibili 2011

ISBN 978 0 7993 4594 0

© Wonke amalungelo agodliwe. Akunangxenye yalo mbhalo evunyelwe ukuba ibuye ishicilelwe nganoma yiluphi uhlobo ngaphandle kwemvume etholwe

kubanikazi bamalungelo ombhalo.

Page 3: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

LAPA Publ isherswww.lapa.co.za

Wendy Maartens Alida Bothma

Akashayelwe ihlombe kathathu

uTyron!

Page 4: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha
Page 5: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha wakhe womculo wayebukeka ejabulile ngenkathi ephakamisa isandla sakhe emvalelisa. UTyron akashongo lutho, wesaba ukuthi ulimi lwakhe lungahle lushwabane bese onokalel w a wusuku lwakhe oluhle.

UNksz Lea wathi uTyron usebenza kahle kakhulu futhi ngolunye lwalezi zinsuku uzokwazi ukuthi ahlolelwe umculo wakhe okokuqala.

UTyron noNksz Lea bobabili bayazi ukuthi wayengakaze angingize. Ngaphambi kokuthi uMalume uJaap ezohlala naye nomama wakhe, amagama ayehuhuluza njengamabhamuza abushelelezi olimini lwakhe. Kodwa selokhu uMalume uJaap afika ezohlala ekamelweni lakubo elingahlali muntu, uTyron usenefindo lemizwa esiswini sakhe, futhi njalo amagama aya bambeka emphinjeni wakhe - njengomnyango wasekhishini lakubo obambekayo lapho izulu lina.

Page 6: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Umama kaTyron ungumthungikazi. Uhlala emshinini wakhe wokuthunga osekamelweni lokuthungela usuku lonke. Umama kaTyron uthunga izimpahla namakhethinisi. Ngezinye izinsuku ebusuku uyezwakala umshini wakhe ngemuva kokuba uTyron eselele.

UTyron wayazi ukuthi umama wakhe usebenza kanzima kakhulu ukuze akwazi ukumthumela kuNksz Lea ukuze athole izifundo zomculo kabili ngesonto. Umama wakhe uthi uTyron unezwi elimtoti elifana nelikababa wakhe, futhi lokhu kuzomenza ukuthi abe ngu muntu odumile ngolunye usuku.

UTyron wayengumfanyana omncane nje ngenkathi ubaba wakhe eshona. Noma engasakukhumbuli kahle, kodwa uyazi ukuthi ubaba wakhe wayevame ukumculela ngesikhathi sokulala.

Page 7: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UMalume uJaap wayengumhlobo kamama wakhe. UMalume uJaap wayethi bazoshada maduzane nje nomama wakhe njengoba esaqokelela imali eyanele esitodlwaneni sakhe sezithelo nemifino. Umama wakhe wayezihlekela nje lapho esho lokho ethi izingulube zingamila izimpondo uma lokho kungenzeka.

UMalume uJaap wayebanakekela kahle. Wayephethe umama kaTyron kahle futhi emlethela nokumnandi njalo uma ebuya ekhaya.

Ngesinye isikhathi wayesiza uTyron ngomsebenzi wakhe wesikole awenzela ekhaya. Wayeqinisekisa ukuthi kunezithelo nemifino emisha njalo ekhishini, futhi ngamaSonto wayebayisa esontweni ngemoto yakhe eyibhaki. Bonke abantu babethi umama kaTyron unenhlanhla ukuthola umuntu olunge njengoMalume uJaap.

Lokhu kwakwenza uTyron azizwe enamahloni ngoba ecabanga okwehlukile.

Page 8: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha
Page 9: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UTyron wayefisa kwangathi angatshela umama wakhe noma uNksz Lea ukuthi uMalume uJaap ungubani ngempela lapho bengekho. Kodwa wayesaba ukuthi bangeke bamkholwe. Kwakuzokwenzekani uma bengathukuthela, bethi lokho kuyicala lakhe? Kwakungenzeka okubi kunalokho: kwakungenzekani uma bengayeka ukumthanda futhi bamxoshe uma eveza imfihlo kaMalume uJaap? Wayengakuthandi ukulala nezingane ezingosikhotheni ngaphansi kwebhuloho. Waye-zibon a izingane ezindala zithathela izingane ezincane izinto zazo futhi wayezibona lapho zicela kwabahamba ngezimoto. Njalo uma ecabanga ngalokho, wayekhetha ukuthula.

Kodwa uMalume uJaap yena wabelokhu embizela ekamelweni elingaphandle. Uma elapho kwakudingeka ukuthi amsize ngokufaka izithelo nemifino ezikhwanyaneni ezincane. Ngesinye isikhathi uMalume uJaap wayesika amathanga abe yizicucu ezinkulu okumel e uTyron azemboze ngeplastiki enamathelayo. Bese konke bekufaka emabhokisini ukuze uMalume uJaap ayokuthengisa erenki yamatekisi.

Page 10: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Ngesinye isikhathi babexoxa benze namahlaya, kodwa ngezinye izinsuku, uma uMalume uJaap ethule, uTyron waye-fikelwa wukwesaba okukhulu. Ngalezi zinsuku uMalume uJaap wayemthinta. Amthinte isisu kanye nezinqe, athinte naleyo ndawo umama wakhe athi akukho muntu ovunyelwe ukuthi ayithinte.

Uma lokhu kwenzeka, uTyron wayezwa kwangathi inhlizi yo yakhe isishaya ekhanda lakhe. UMalume uJaap wayekuyeka lapho uTyron eseqala ukukhala lokhu, bese emnika u-R2. Wayethi lokhu kuyimfihlo. UTyron wayengafanele atshele muntu. UMalume uJaap wayethi uma uTyron eke watshela noma ngubani, wayezokwazi. Wayekhomba amathanga amakhulu ayinqwaba asekhoneni, bese ethi: “Ngisho nawo la mathanga anezindlebe, kanjalo uboqaphela!”

Noma uTyron wayengawufuni lo R2, wayewuthatha. Wayengafuni ukuthi uMalume uJaap athukuthele noma atshele umama wakhe ukuthi uluhlaza.

Page 11: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Wayezosuka lapho agijime ngelikhulu ijubane ayocasha ngemuv a kwezinkuni kanye nangemuva kwezimbali ezibukhwebezane ezinga-macilongo. Lezi zimbali zikuyo yonke ingadi futhi zenza ikhe thini elimnyamana angacasha ngemuva kwalo.

Wayehlala lapho kuze kuphume izinkanyezi zokuqala, bese umama wakhe embizela ukudla kwakusihlwa. Wayemangala uku thi amathanga anazo ngempela yini izindlebe, bese ethandaza, athandaze acele uJesu ukuthi angamjezisi ngoba akayena ngempela umfana omubi.

Page 12: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Uma uTyron ezizwa engenalo ifindo esiswini, kungesikhathi lapho enoNksz Lea kuphela. UNksz Lea wayehlala endlini enkulu namakati amathathu futhi enezihlahlana eziningi zamarozi. Wayefaka isigcobo esiphinki emlonyeni futhi unephunga elimnandi lamakha. Kwakuhlala kunevasi yezimbali zamarozi kuphiyane wakhe. Uma edlala uphiyane, amarozi ayenyakaza kancane. UNksz Lea wayethi lokho kungenxa yokuthi athanda umculo. UTyron wayengayeki ukuhleka amarozi anyakaza ngenjabulo.

Page 13: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha
Page 14: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Ngolunye usuku uNksz Lea wabuza wathi: “Tyron, ungathanda yini ukuba ngumdlali kumabonakude?”

UTyron kwammangalisa kakhulu lokho waze wawisa nencwadi yakhe yomculo.

UNksz Lea wachaza ukuthi ufunde ephephandabeni ukuthi bafuna umfanyana omncane onezwi elimtoti ukuthi acule iculo eliyindikimba yohlelo olusha kumabonakude. UNksz Lea washayela inombolo ese-phephandabeni ukuthola eminye imininingwane. Konke ababefanele bakwenze yena noTyron kwakuwukuya edolobheni bese becula esikhathini esiyinyanga esitudiyo sikamabonakude. Uma bekhetha uTyron ukuthi acule, wayezokhokhelwa ngalokho.

Page 15: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UTyron wayejabulile. Wagijima waya ekhaya ukuyotshela umama wakhe. Uthe lapho efika, wayesenephika engakwazi nokukhuluma.

“We mame!” kwamemeza umama. “Ake nicabange nje. Umdlali kama-bonakude ekhaya lami. Kuzomele ngiqale ukukubiza ngo-‘mnumzane’ manje!” Uma umama kaTyron ehleka, izihlathi zakhe zibukeka kwangathi zithi phafu zibe njengezindingilizi ezimbili zikakhilimu.

Kodwa uMalume uJaap usuke akumoshe konke lokho uma esebizela uTyron ekamelweni elingaphandle, ngaphambidlana nje kokudla kwakusihlwa. Ngalolo suku ntambama, uTyron wayengakufuni ukudla. Wayenesigaxa esikhulu emphinjeni esasimenza adumale. Umama wakhe wamthethisa ngokungadli kwakhe, kodwa okwakumenza angakhali kwakuwukucabanga ngokucula kwakhe.

Page 16: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Kusukela ngaleso sikhathi uTyron noNksz Lea babezicija cishe nsuku zonke. UTyron kwakufanele acule amaculo amabili lapho belalelwe: elilodwa elikhethwe nguNksz Lea kanye nelinye azikhethele lona yena.

Leli azikhethele lona yileli culo ubaba wakhe ayethanda ukumculela lona uma elala. UNksz Lea wathi leli culo lizwakala linjengempumelelo kuye.

Umama wakhe wayeziqhenya kakhulu ngoTyron. Wayetshela bonke abantu ukuthi angahle acule kumabonakude.Wayesephanyeke nekhalenda ekamelweni athungela kulo futhi esefake nendingilizi enkulu ezongolozela usuku lwangomhla ka-24 Mashi. Lolu kwakuwusuku uTyron ayezokuya ngalo edolobheni noNksz Lea beyocula. Njalo kusihlwa lapho uTyron evalelisa umama wakhe eseyolala, umama wakhe wayenza uphawu lwesiphambano ekhalendeni.

Page 17: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Uthe lapho uTyron eya endlini kaNksz Lea ukuyozicijela amaculo akhe amabili okokugcina, umama wathi akaphathele uNksz Lea iphinifa amenzele yona. Le phinifa yayinerozi elikhulu elisawolintshi kanye namaconsi ombethe ngaphambili. UNksz Lea washaya izandla lapho ebona iphinifa. Wafaka iphinifa wasebopha imichilo yalo emibili ngemuva. “Lilungele lapho sengenza ukhari kusihlwa,” kwasho uNksz Lea ebamba uTyron emsingatha kakhulu.

UTyron wacabanga ukuthi lesi yisona isikhathi esifanele sokuthi atshele uNksz Lea ngemfihlo yakhe, kodwa waphinde wakhetha ukuthi angakwenzi lokho.Wayengathandi ukuthi adale izinkinga manje. Umama wakhe noNksz Lea babejabulile, kwakuzokwenzekani uma amathanga anezindlebe ngempela?

Page 18: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Kuthe lapho uNksz Lea ehlala phansi kuphiyane wakhe, ukuba uTyron acule, wayesewakhohlwe wonke amagama eculo uTyron. Wayewazi kahle kakhulu la macula futhi abengawacula elele, kodwa kwakungenzeki. Kuthe lapho ethi uvula umlomo, amagama eculo anyamalala okwamazolo.

“Ungakhathazeki,” kwasho uNksz Lea ezama ukumkhuthaza. “Asiphuze itiye kuqala.”

Baya ngaphandle, ngamunye bephethe amamagi etiye, bahlala esihlalweni esasibhekene nengadi yamarozi. Ikati likaNksz Lea lakhwela phezu kukaTyron lahlala ethangeni lakhe. Ikati labuka uTyron ngamehlo alo aluhlaza okotshani, kwangathi liyakubona okungaphakathi enhliziyweni yakhe. Laqala landondela phansi. UTyron akakwazanga ukuzibamba. Ukudangala kwaphuma emlonyeni kwenza umsindo owesabekayo emphinjeni wakhe.

UNksz Lea wathatha imagi kuTyron, wayibeka ezitebhisini, wambamba wamqinisa. Bahlala kanjalo isikhathi eside. Kuthe lapho izinyembezi sezomile emehlweni akhe, futhi sezenze nezihlathi zakhe zanafuna, uNksz Lea wathi kuye: “Ungangitshela noma yini, Tyron.”

Page 19: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UTyron wamtshela ngoMalume uJaap nangokwenzeka ekamelweni elin gaphandle kanye nangamathanga anezindlebe. Wamtshela nangendawo yakhe yokuzifihla ngemuva kwezimbali ezibukhwebezane ezingamacilongo, nokuthi uzizwa enamahloni kangakanani ngakho konke lokho okwenzekile. Wamtshela nokuthi umama wakhe angahle amxoshe ekhaya manje nokuthi angeke asakwazi ukuyocula edolobheni. Wamtshela nokuthi ulimi lwakhe lumane lubambeke nje, njengomnyango wakubo wasekhishini.

Page 20: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UNksz Lea walalela ngokukhulu ukucophelela, kwaze kwafika lapho esemtshele konke. Uthe esuka wayesethi uNksz Lea: “Akulona iphutha lakho leli, Tyron. UMalume uJaap ungumuntu omdala, wena useyingane. Akufanele ukuthi akwenze kuwe lokhu.”

Wathatha uTyron waya naye endlini yokugezela ukuze ageze ubuso bakhe, futhi wafaka nepheshana lokusula ubuso ephaketheni lakhe leyembe.

Waguqa phambi kwakhe, wambuka emehlweni.“Ngingamtshela umama wakho ngalokhu?” kwabuza uNksz Lea ngokuco phelela.UTyron wanqekuzisa ikhanda kancane, evuma, kodwa ayefuna ukukwenza

ngempela kwakuwuphinde aqale ukukhala. “Akumele wethuke, Tyron,” kwachaza uNksz Lea. “Uma umama wakho esekwazi

lokhu, izinto zizoguquka, ngiyakwethembisa. Uzodumala ekuqaleni, kodwa kuzolunga. Nawe akufanele ukuthi uzizwe udangele lapho umama wakho edangala. Akulona iphutha lakho.”

Page 21: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UNksz Lea wacosha irozi elibomvu klebhu elinephunga elimnandi walinika uTyron, wema esangweni lengadi yakhe waze wayosithela ngale kwejika uTyron.

Ngalolo suku ntambama ngemuva kokudla kwakusihlwa, kwaba nomuntu ongqongqoza emnyango. UTyron wayazi ukuthi lowo kwakunguNksz Lea.

Kwakuvamile ukuthi noma nini agijime ayovula umnyango, kodwa namuhla waphuma ngomnyango wasekhishini waya ngaphandle. Noma ayegqoke ama-phijama akhe, wacasha ngemuva kwekhethini lezimbali ezibukhwebezane ezingamacilongo, nangemuva kwezinkuni zokubasa.

Wayazi ukuthi umama noNksz Lea babexoxa ekamelweni lokuthungela lapho umama wakhe ayevame ukuthungela khona. UMalume uJaap wayengayi lapho, futhi wayematasa elayisha imifino yakhe ebhakini yakhe.

Kwakuzwakala kwangathi bangeke baqede ukukhuluma.

Page 22: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

UTyron kungenzeka ukuthi wazumeka walala ezimbalini ezinga-macilongo, ngoba kuthe lapho evuka, uMalume uJaap wayeselayisha izimpahla zakhe ebhakini yakhe.

Umama wayethukuthele emphonsa ngezimpahla zakhe. UMalume uJaap wayevika evikile, uma ebengaviki, wayezoba nezisihla ezimnyama neziluhlaza okwesibhakabhaka. Uthe lapho ethi uzama ukuthatha elinye ibhokisi, umama wayeselapha ngomshanelo, waliyeka, weqela ebhakini yakhe wayidonsa yasho ihamba.

Umama wasala emi yedwa emgwaqweni, yedwa. Wayebukeka ekhathele futhi enesizungu, lokhu kwenza ukuthi uTyron agaqe aphume ngemuva kwenqwaba yezinkuni zokubasa, afike abeke izingalo zakhe zisingathe umzimba kamama wakhe othambile.

Bobabili bahamba bayongena ekhishini.Uthe lapho eqala ukukhala umama, uTyron wazi ukuthi akulona

iphutha lakhe.

Page 23: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Kuthe ngemuva kwezinsuku ezimbili, uTyron wayesemi elinde uNksz Lea kuvulandi egqoke izicathulo zakhe ezipholishwe zacwebezela. UNksz Lea wayezomlanda ngemoto yakhe eluhlaza okwesibhakabhaka eyiBeetle. Selokhu umama noNksz Lea bathola iqiniso ngemfihlo yakhe, usewakhumbula wonke amagama amaculo akhe futhi usekuyekile nokungingiza.

UTyron noNksz Lea bema endaweni yokupaka ebhilidini elikhulu, bathatha ilifthi eya esitezi seshumi. Ithe lapho ilifthi iqala ukuhamba, uTyron wezwa esiswini sakhe kwangathi ugibele umjikelezo osemidlalweni yokuzijabulisa. UNksz Lea wabeka isandla sakhe emahlombe kaTyron ngenkathi ebona amehlo akhe avuleke kakhulu.

Umnyango welifthi wavuleka, owesimame onomusa wabakhombisa itafulana wasenikeza uTyron ithikithi elibhalwe unombolo 91. Wabacela ukuthi bahlale phansi kosofa. Kwakunabanye abantu abaningi abanezinombolo, nabo belindile. UTyron wayenokuziqhenya ngokuhlala eduze kukaNksz Lea owayegqoke izi cathulo zakhe ezinhle eziphinki futhi ephethe isikhwama esinezimbali. UTyron wayelokhu ephenduphendula inombolo yakhe.

Page 24: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Ekugcineni kwasekuyithuba lakhe. Indoda eyayibophe izinwele zaba wumsi dlana ngemuva futhi igqoke iyembe elinemibala ekhanyayo yeza yathatha uTyron wammukisa ekamelweni elali seduze. Yathi akahlale esihlalweni esip hakeme ngemuva komshini obamba umshindo. Yabambabamba izinkinobho ezimbalwa yase inqekuzisa ikhanda ukuthi uTyron aqale.

Wacula iculo likaNksz Lea kuqala.Le ndoda yavala amehlo, yagebisa ikhanda kancane ngesikhathi ilalele.

Uthe lapho eqeda ukucula uTyron, le ndoda yayisahleli laphaya ivale ame hlo. UTyron wayesecula umlolozelo ka baba wakhe, ecabanga ngomama wakhe owayethunga.Wacabanga ngomama wakhe efaka izimpa w u zesiphambano ekhalendeni nan gendlela ayefuna ukushaya uMa lume uJaap ngayo ngomshanelo.UTyron wabona nezihlathi zikamama wakhe zithi phafu lapho ehleka kamnandi. Wacula kwangathi ngumama wakhe owayehleli laphaya phambi kwakhe evale amehlo.

Uthe lapho eqeda ukucula uTyron, le ndoda yavula amehlo kancane yanqekuzisa ikhanda, phansi phezulu, phansi phezulu. UTyron wayengazi ukuthi lokho kwakuwuphawu oluhle noma olubi yini. Le ndoda yamsiza ukwehla esihlalweni esiphakeme, yase imthatha immukisa kuNksz Lea. Yakhuluma noNksz Lea isikhathi eside, yase ibhala inombolo yakhe yocingo esicucwini sephepha.

Page 25: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha
Page 26: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha
Page 27: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Besendleleni eya ekhaya, uNksz Lea wema ngase- bhishi wathengela umuntu nga muye u-ayisikhilimu. Kuthe lapho beqeda u-ayisikhilimu wabo, bema emanzini anga-julile babuka ama gagasi enza imidwa ecwebezelayo ngemuva kwawo ngenkathi ebuyela phakathi olwandle.

UTyron wafisa kwangathi lolo suku lwalunga hlala lungedluli.

Page 28: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha
Page 29: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Ekuseni ngosuku olulandelayo, uNksz Lea wangqongqoza emnyango wakubo kaTyron, ephethe iphephandaba. UTyron nomama wakhe babesagqoke amaphijama abo.UNksz Lea wayecevuza engaqedi. Wayebatshela ukuthi leya ndoda ebilalele uTyron ecula ibimshayele ucingo ngayizolo imtshela izindaba ezimnandi.

Ephephandabeni kwakunesithombe sikaTyron. Umcosheli wezindaba kun genzeka ukuthi usithole esikoleni. Laphaya ngezansi iphephandaba lalithi: Umfana waseKapa onezwi legolide. UNksz Lea wabafundela ukuthi umfana ukhethwe phakathi kwabanye abafana abayikhulu ukuthi acule iculo eliyindikimba yohlelo olusha lukamabonakude. Inhliziyo kaTyron kwakungathi igxumagxuma ekhanda lakhe. Kodwa manje kwakungenxa yento enhle eyayenzeka kuye.

UTyron wabuka umama wakhe. Umama wakhe wambamba, yena kanye noNksz Lea okhalweni, wahleka, wakhala, wadansa ebabambile ezungeza ekamelweni athungela kulo. UNksz Lea wazama ukugcina iphephandaba lingashwabani, kodwa wagcina eliyekile.

Esikoleni uthisha omkhulu wabizela zonke izingane ukuba ziyohlangana ehholo ukwabelana nazo ngalezi zindaba ezimnandi. Wabizela uTyron esiteji, waxhawula isandla sakhe, wamtshela ukuthi baziqhenya kangakanani ngaye. Zonke izingane zamemeza zithi:“AkAshAyelwe ihlombe kAthAthu utyron

hAlAlA! hAlAlA! hAlAlA!”

Page 30: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Ngalolo suku ntambama ngemuva kokudla kwakusihlwa, uTyron, umama wakhe kanye noNksz Lea babehleli ebhentshini elingemuva komnyango wangemuva kwendlu kaNksz Lea bephuza itiye. Ikati lakhe lalihleli ligonwe nguTyron futhi, kodwa manje akazizwanga kwangathi angakhala. Kulo leli phephandaba kwakunendatshana eyayithi uMalume uJaap ubehlukumeza ezinye izingane nokuthi uzofakwa ejele ngalokho.UTyron wayejabulele ukuthi wayengeke aphinde abonane noMalume uJaap.

“Uyokwenzani ngayo yonke imali yakho?’ kwabuza uNksz Lea. UTyron wacabangisisa, wayesethi: “Ngifuna ukutshalela umama wami ingadi

yamarozi, efana nalena eyakho, Nksz Lea.”Umama wakhe wavula izingalo zakhe wamsingatha, waqala ukucula kamnandi.

Kwakungumlolozelo kababa wakhe.UTyron wabona amehlo kamama wakhe ecwebezela ebumnyameni. Waqala

wacula kanye nomama wakhe, uNksz Lea naye wahlanganyela ekuculeni.Ngesikhathi becula, uTyron wabheka phezulu, phezulu, phezulu

esibhakabhakeni, wayazi ukuthi ubaba wakhe ulalele, nokuthi amathanga angeke aze abe nezindlebe.

Page 31: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Okumele kwaziwe yizo zonke izingane

• Uyigugu, kumele uphathwe ngenhlonipho.

• Akusilo iphutha lakho uma uhluku-nyezwa. Futhi lokho akusho ukuthi ungumuntu omubi.

• Kunemithetho ekuvikelayo kodwa kumele utshele omunye umuntu omethembayo ukuthi uyahlukunyezwa.

• Kufanele ukuthi uzizwe ungakhu-lulekile lapho ukhuluma nomunye umuntu ngalokhu.

• Uma uchitha isikhathi eside uthulile ngalokho okwenzeka kuwe, uzoqhu-beka nokukuhlukumeza lowo muntu.

• Unelungelo lokuthi “cha” kumuntu omdala noma kwenye ingane endala kunawe.

• Ungawemukeli amaswidi noma izipho ozinikwa ngabantu ongabazi. Tshela abazali bakho noma omunye umuntu omdala omethembayo ngalokho ngokushesha.

• Ungaze uhambe nabantu ongabazi. Noma ngabe bathi bathunywe ngabazali bakho.

• Ukumemeza nokubaleka yizona zikhali zakho ezibalulekile lezo.

• Nabantu abahloniphile abanjen-gothisha, abefundisi, amaphoyisa noma omunye umuntu omthan-dayo, bangasidumaza benze izinto ezingavumelekile ngokusem-thethweni. Laba bantu kumele bajeziswe njengazo zonke ezinye izigilamkhuba.

• Ukuhlukumeza akusho ukuthi ngaso sonke isikhathi umuntu uthola uku-limala emzimbeni. Uma umuntu enza into ongakhululekile ukuyenza, lokho kuwuhlobo lokuhlukumeza futhi unelungelo lokungavumi.

Izinombolo ezibalulekile ezinganeni:Childline 0800 055 555

Crime Stop 08600 10111

Page 32: Kubo bonke abathi ngesinye isikhathi - Wendy Maartens › wp-content › uploads › 2017 › ... · 2017-11-27 · UTyron wafaka incwadi yakhe yomculo esikhwameni sakhe. Uthisha

Imigomo yabazali nothisha

• Qinisekisa ukuthi nichitha isikhathi esanele njengomndeni ngokuba nesidlo okungenani esisodwa ngosuku nindawonye etafuleni (ngaphandle kokubuka umabonakude). Lokhu kusiza ekwakheni isisekelo sobudlelwano obunokwethembana phakathi kwamalungu omndeni.

• Fundisa abantwana ukuthi bakwethembe ukwahluleka kwabo futhi bakhulume lapho bezizwa bengakhululekile ngomuntu othile noma ngesimo esithile.

• Fundisa umntwana ukwehlukanisa phakathi kwemfihlo enhle nembi.

• Qinisekisa ukuthi umntwana uyalazi ikheli lakhe kanye nezinombolo zakhe zocingo.

Ngokunikeza abantwana ulwazi oludingekayo, kasinikeli ekuphepheni kwabo nje kuphela, kodwa sibanikeza namandla abawadingayo okuthi bakwazi ukuzivikela benze okufanele ezimeni ezinzima.

Uma umntwana ekuvulela isifuba sakhe, kubalulekile ukukhumbula okulandelayo:

• Yehlisa umoya ungebhekani naleso simo ngendlela engafanele. Ukuthi ubhekana kanjalo naleso simo kuzoba nomthelela ekuthini umntwana usithathe kanjani leso simo.

• Mtshele ngokungananazi umntwana ukuthi umethemba kangakanani. Abantwana banokuqamba amanga ngokuhlukunyezwa.

• Mchazele ukuthi uzokhulumisana nabanye abantu abadala ngalokho, ukumsiza, kodwa lokho ungeke ukwenze yena engazi.

• Misa umntwana isibindi ukuthi ukuphepha kwakhe nobumfihlo besehlakalo kubalulekile kulaba bantu.

• Mangalela iselelesi emaphoyiseni. • Qinisekisa ukuthi umntwana uyaqondisisa

ukuthi yiselelesi okumele sithole ukujeziswa, hhayi yena.

• Ungachithi isikhathi ukuthola usizo lwezokwe-lashwa.

• Usizo lodokotela bezengqondo luzoqinisekisa ukuthi umntwana uthola ukuxhaswa okufanele nokudingekayo nokuthi umndeni wakhe uyathinteka ekupholeni kwayo.

Famsa, Ihhovisi Elikhulu: 021 447 0170Family Life, Ihhovisi Elikhulu: 011 788 4784/5Child Care, Ihhovisi Elikhulu: 011 492 2888

Bheka namawebhsayithi alandelayo:www.health24.com

www.childline.org.za

Kungathintwa nezinhlangano ezilandelayo ezisezweni lonke mayelana nosizo:

Izimpawu zokuhlukunyezwa ngokocansi ezinokubonakala:

• Ukwehla ngokushesha emsebenzini wesikole.• Ukuguquka ekuziphatheni: ushesha akhale, uba

nokuncika okukhulu kumzali, uba namahloni, uba nesimo sengqondo esishintshashintshayo.

• Ukuguquka ekulaleni noma ukuchamela umbhede.

• Akadli kahle.• Akadlali nabanye abantwana.• Ubalekelana nabantu abathandayo.• Uba nothanda olunehaba lwezitho zangasese.