Wonen met water in Nobelhorst

Kruipruimteloos bouwen en ontwatering

NOBELHORST

1.INLEIDING

Nobelhorst iseenwaterrijkeenduurzaam ingerichtewijk.Hetwater-peilindeslotenishoog.Dewegen,debebouwingenhetmaaiveldzelfliggen relatief laag ten opzichte van het waterpeil. Dat beperkt hetnazakkenvandebodem.Alsgevolghiervanwordtuaanbevolenomuwwoning zonder kruipruimte te bouwen. Hoewel bouwen zonder kruip-ruimte vrij nieuw is voorAlmere, zijn de afgelopen decennia diversewijkengebouwdzonderkruipruimte.VoorbeeldenzijnIJburginAmster-damenverschillendewijkeninKatwijk,AlkmaarenArnhem.

Dezefolderinformeertkaveleigenaars,architectenenaannemersoverde noodzaak van kruipruimteloos bouwen in Nobelhorst. Verder geefthetdegevolgenvoorontwerpenuitvoeringaan.

1.Inleiding

1

2.BEGRIPPENENDEFIINITIES

Vooreenhelderebeschouwingvanbouwenmetofzonderkruipruimteisheldereomschrijvingvanrelevantebegrippenendefinitiesessentieel.Misverstandenwordenvoorkomen.Inafbeelding2.1zijndebelangrijk-stebegrippengevisualiseerd.

Debegrippenuitafbeelding2.1vragenomeennaderetoelichting:• Een kruipruimte is een lage ruimte onder de vloer van de begane- grond,diebereiktwordtmeteenkruipluik.Dit luikbevindtzich in woningenmeestal onder de vloermat achter de voordeur. De kruip- ruimtezelfiseenlageruimtevanongeveer0,6mvrijehoogte,die vooreengrootgedeeltebenedenhetniveauvanhetmaaiveldligt;• draindiepte:hethoogteverschiltussendedrainenhetmaaiveld;• drooglegging:hethoogteverschil tussenhetwaterpeilendehoogte vanhetmaaiveld/deasvandeweg;• ontwateringsdiepte: het hoogteverschil tussen de grondwaterstand bijforseregenenhetmaaiveld;• opbolling:hethoogteverschiltussendehoogstegrondwaterstanden hetwaterpeilindedrainsendewatergang;• vloerpeil:dehoogtevandevloervandewoning;• zetting:dedalingvanhetmaaivelddoorsamendrukkingvandegrond onderinvloedvaneenbelasting.

Indepraktijkwordendebegrippendroogleggingenontwateringsdieptevaakhelaasverward.Inhetvervolgvanditrapportzullendebegrippenopdebovenstaandeeenduidigemaniergebruiktworden.

2.Begrippenendefinities

afbeelding2.1

2

3.WAAROMKRUIPRUIMTELOOSBOUWENINNOBELHORST?

3.1. Voorgeschiedeniskruipruimte

Kruipruimtes werden in het verleden aangebracht om houten vloerenvanwoningendroogtehouden.Doorventilatieaandeonderzijdevandevloerwerdvoorkomendatdebalkenenplankendoordedrassigeonder-grondgingenrotten.Daarnaastdiendedeventilatievandekruipruimtevoorafvoerenvanschadelijkebodemgassenals radon.Laterboodeenkruipruimte ook ruimte voor leidingen die daar enigzins toegankelijkzijnvoorreparatieofonderhoud.

Met de introductie van betonnen vloeren werd de eis aan kruipruim-teventilatie verlaagd. Hierbij is de noodzaak tot ventilatie in dekruipruimte om de vloer droog te houden komen te vervallen. In hetBouwbesluit is kruipruimteventilatiedanooknietmeerverplicht.Welwordt er een eis gesteld aan de luchtdichtheid van de begane grond-vloer,omtevoorkomendatervochtige luchtdewoningbinnendringt.Maar is de kruipruimte vochtig, dan wordt vochtige lucht opgezogendoor het huis, door gaten in de vloer zoals het kruipruimte luik, dedoorvoerenvancv-leidingen,deleidingdoorvoerenachterkeukenkast-jesenanderegatenenscheuren.

Kruipruimteswordennogsteedstoegepast,omdatbouwenmetofzon-derkruipruimtegeenkostenconsequentiesheefteneenkruipruimtedemogelijkheidbiedtomderioleringenkabelsenleidingenbereikbaartehouden.Deaanlegvaneenkruipruimteisechtergeennoodzaakofver-plichting;inhetbuitenlandwordennauwelijkskruipruimtentoegepastenhetBouwbesluitkentdeverplichtingookniet.En,eenkruipruimtemet water en vocht is niet of nauwelijks toegankelijk en leidingenroestensnelweg(gas!).

3.2. Voordelenvanbouwenzonderkruipruimte

energieenvochtBouwenzonderkruipruimtezorgt vooreenaangenamerbinnenklimaatindewoning.Hetbeperktdehoeveelheidvochtdieuitdekruipruimtehet huis binnendringt. Daarnaast levert het een energiebesparing opvanwegehet lagereenergieverliesvandebeganegrondvloer.Er is im-mersgeenholleruimteonderdevloeraanwezigdiemetkoudebuiten-luchtwordtgeventileerd,maarervormtzicheendun,isolerendlucht-laagjetussenvloerenondergrond.

zettingBij het bouwrijp maken wordt het gebied opgehoogd of gedeeltelijkopgehoogd.Bijhetaanbrengenvanophogingenzullenafhankelijk vandelokalebodemgesteldheidmeerofmindergrotezettingenoptreden.

3.Waarom

kruipruimteloosbouw

eninNobelhorstA+++A

A

A

A

B

C

D

+++

++

+

3

afbeelding3.1

Dit proces kan 30 jaar of langer duren,maar het verlooptwel steedstrager.Hetgevolgvandezettingisdatookdekruipruimtezelfdieperwordt en dus kwetsbaarder wordt voor de wateroverlast.Als er geenkruipruimteaanwezigis,speeltditprobleemniet.

waterhuishoudingBouwenzonderkruipruimteisgunstigvoordewaterhuishouding.Laag-gelegen en natte gebieden in Nederland hebben vaak te kampenmethoge grondwaterstanden. Om kruipruimtes van de woningen droog tehoudenishetgebiedopgehoogdenisdrainageaangelegd.Omvochtpro-blemenindekruipruimtetevoorkomenmoethetgrondwaterniethogerkomen dan 1,0meter onder het vloerpeil van dewoning. Bij bouwenzonderkruipruimteisverregaandeophogingendrainagenietnoodzake-lijk.Inditgevalmoethetgrondwaterniethogerwordendan0,5meteronderhetvloerpeilomvochtproblementevoorkomen.Hierdoorkandebodeminnatteperiodesmeerwatervasthoudenensluitdewaterhuis-houdingbeteraanbijhetnatuurlijke systeem.Debodemdalingwordterdoorgeremd.

3.3. WaaromgeenkruipruimteinNobelhorst?Nobelhorstiseenwijkmetveelwater.Omdewaterkwaliteit,debele-vingvanhetwaterteverbeterenendezettingentebeperken,isgeko-zenvooreenwaterpeildathoger isdanhetoorspronkelijkwaterpeil.DaarnaastwordthetmaaiveldinNobelhorstmetcirca0,80meterzandopgehoogd.Nobelhorstwordtzoduurzaammogelijkbouwrijpgemaaktomdekwaliteitvandewoonomgeving inNobelhorst sterk teverbete-ren.

4afbeelding3.2

Deontwerpkeuzeshebbeneenbelangrijkgevolg:degrondwaterstandishogerdaninanderedelenvanAlmere.Opbasisvandegeldendepeilenishetnietmogelijkommetbehulpvaneentraditioneeldrainagestel-seluwkruipruimtevoldoendeteontwateren.Hetisnamelijknietmo-gelijk om dieper te ontwateren dat hetwaterpeil. In het ontwerp endeuitvoeringmoet rekeninggehoudenwordenmetdezekeuzesendegevolgenervan.Omgrondwateroverlasttevoorkomenzijndaaromaan-bevelingenvoordekaveleigenarengeformuleerd.

5

afbeelding3.3

4.GEMEENTELIJKEZORGPLICHTINNOBELHORST

Grondwateriseenbelangrijkaandachtspuntindewoonomgeving.IndeWaterwetiseendeelvandezorgvoorhetgrondwaterbijdegemeenteneergelegd.De gemeente heeft de zorg om in openbaar gemeentelijkgebiedmaatregelentetreffenomstructureelnadeligegevolgenvandegrondwaterstandzoveelmogelijktevoorkomenoftebeperken.Dege-meentedraagtechter geenverantwoordelijkheid voordegrondwater-standophetparticuliereterrein.Hiervoorisdeparticulierzelfverant-woordelijk.Eentehogegrondwaterstandopparticulierterreinkanlei-dentothinderofschadeindewoningenenooknadeligeconsequentieshebbenvoordegezondheid(vochtigeatmosfeerinhuis,schimmels).

Vanwegedegrondwaterzorgplichtheeftdegemeentedezefolderopge-steld. In het ontwerp vanNobelhorst zijnbelangrijke keuzes gemaaktvoordewaterhuishoudinginhetgebied.InNobelhorstheeftdegemeen-tegekozenvoorhoge(grond)waterpeileninhetgebied.Doordezehogewaterpeilenwordenzettingeninhetgebiedbeperktenwordteveneenseenbeterewaterkwaliteit inhetoppervlaktewaterbereikt.Dezekeu-zeshebbenookgevolgenvoorde toekomstigebewoners/gebruikers inNobelhorst.Het gevolg vandezekeuze is dat structureel grondwater-standentot0,5meterondermaaiveldverwachtkunnenworden inhetgebied. Dit betekent dat het realiseren van (voldoende) droge kruip-ruimtennietmogelijk is.Degemeenteadviseerttoekomstigegebruik-ersdaaromkruipruimteloostebouwen.

4.Gem

eentelijkezorgplichtinNobelhorst

6

5.ALGEMENEGEVOLGEN

Bouwenzonderkruipruimteheeftverschillendealgemenegevolgen.Dithoofdstukgeefteenoverzichtvandezegevolgen.

OntwerppeilenHetontwerppeilvandewoningmoetaltijdgekozenworden insamen-hangmethetpeil vandeaanliggendeweg.Dedefinitievehoogte vanhetvloerpeilwordtdoordegemeenteAlmeregekozenen isonderan-deregebaseerdophetonderstaande:• Hetvloerpeilmoetminimaal0,20meterhoger liggendandeasvan deaanliggendeweg.Afhankelijkvandepositievandevoordeurkan hetvloerpeilhogerzijn.• Artikel4.17vanhetBouwbesluitgeeftaandathethoogteverschilvan devloerenhetaansluitendeterreinofeenaansluitendehellingbaan/ drempelnietmeermagzijndan0,02meter.Aangezienvoordeonder dorpelvandedeureendrempelvan0,02meternoodzakelijkis,moet hetdirectaansluitendeterreingelijkliggenmetdeafgewerktevloer inclusiefvloerbedekking,endandirectafschotvandedeuraf;• Bij de bepaling van het vloerpeil ten opzichte van de peil van de stoepopdeerfgrensisdehellingvanhettoegangspaddebeperkende factor.Demaximalehellingis1:12,zoalsaangegeveninartikel2.39 vanhetBouwbesluit.Deminimumhellingvoorhetopstratenvanhet toegangspadis0,02meterpermeter(1:50).

OntwateringVolgens deWaterwet is de ontwatering van het eigen perceel de ver-antwoordelijkheid van de kaveleigenaar.Om te zorgen voor een drogebouwplaatsengoedeontwateringvanhetperceelmoetdrainageaange-legdworden.Bijbouwenzonderkruipruimtemoetdeontwateringdiepte0,5meteronderhetvloerpeilzijn.Metkruipruimteiseenontwaterings-dieptevanminimaal1,10meternoodzakelijk.Omuwkavelgoedteont-wateren-ookuwvoorenachtertuin-totdebenodigde0,5meterdientueendrainageopuwkavelaantebrengen.Ditkanaangeslotenwordenop het gemeentelijk drainagestelsel of regenwaterafvoer. Hoofdstuk 7geeftderegelsvoordeaanlegvandrainageinNobelhorstweer.

VloerenBouwen zonder kruipruimte betekent een iets andere aanpak van devloerconstructie enhet aanbrengen vande isolatie onderde vloer. Erzijn verschillende methoden beschikbaar om hiermee om te gaan. Inparagraaf6.1wordthierverderopingegaan.

KeldersHetaanbrengenvaneenwaterdichteondiepeofdiepekelderinplaatsvan een kruipruimte is nog steedsmogelijk en kent geen aanvullendeeisenofrandvoorwaarden.Keldersmoetentotaanvloerpeilaltijdvol-ledigwaterdichtzijn.

5.Algem

enegevolgen

7

afbeelding5.1

RioleringKruipruimteloosbouwenvereistextraaandachtbijhetaanbrengenvan(riool)leidingenonderdevloer.Mochtenzichineenlaterstadiumpro-blemen voordoen, dan zijn de aansluitingennietmeerbereikbaar.Alshet hoofdriool onder de woning is gebroken, is het bijvoorbeeld nietmeertoegankelijkvoorreparatie.Tijdenshetontwerpendeuitvoeringisdaaromdedetailleringvandeleidingenonderdevloerextrabelang-rijk.Inparagraaf6.2wordthierverderopingegaan.

OverigekabelsenleidingenHetaanbrengenvandehuisaansluitingenvanverschillendekabelsenlei-dingen kent geen verschilmet of zonder kruipruimte.Tijdens de bouwwordenalleelektra-,waterengasleidingenindedekvloerbovendecon-structievebeganegrondvloergestort.Deinvoervandekabelsenleidin-gen van buiten de woning tot de meterruimte gaat via mantelbuizen.Hiervoorkuntude“Richtlijnvoormeterruimteninonderheidelaagbouw-woningenmeteengasaansluiting”raadplegenopwww.aansluitingen.nl.

8

6.GEVOLGENVOORDETAILLERINGENUITVOERING

Bouwenzonderkruipruimteheeftgevolgenvoordedetailleringvandevloerendehuisaansluitingen.Dithoofdstukgeeftuitleghoehierreke-ningmeegehoudenkanworden.

6.1 vloerconstructie

Devloerconstructievaneenwoningzonderkruipruimtekanopbasisvantweemethodenwordenontworpen:1.eenstandaardNederlandsevloerconstructie;2.eenDuitsevloerconstructie.

De standaard Nederlandse vloerconstructie bestaat uit een standaardgeïsoleerde vloerconstructie van 420mm dik op een betonnen funde-ringbalk van 500 mm die op palen is gefundeerd. De hoogte van dekruipruimtebedraagtminimaal500mm(zieafbeelding6.1).Dezevrij-dragendevloerconstructiekanooktoegepastwordenbijbouwenzonderkruipruimte.Hetverschilisdatderuimteonderdevloernietmeertoe-gankelijk is.Hierbijkangekozenwordenomderuimteonderdevloergeheelofgedeeltelijktevullen.Omdeisolatiewaardevanuwwoningtemaximaliseren ishetaante radende ruimtetevullenmetzandofeenlichtgewchtmateriaal.

Afbeelding6.1:VoorbeeldNederlandsevloerconstructie

InDuitslandwordtveelaleenomgekeerdevloerconstructietoegepast.Betonbalkenenvloerenwordengestortopfolie,nadatdeleidingenendewapeningzijnaangebracht.Opdebetonvloerenwordtvervolgensdewoning verder opgebouwd.Alle isolatie wordt aan de bovenzijde vande fundering aangebracht, zodat sprake is van een ‘koude’ fundering(integenstellingtotde‘warme’fundering inNederland).Hieronder isditschematischweergegeven:de‘Duitse’methodelinksende‘Neder-landse’rechts.

6.Gevogenvoordetailleringenuitvoering

9afbeelding6.2

Afbeelding6.3:“Duitsemethodeindepraktijk”

Afbeelding6.4:KruipruimteloosbouweninNederland.

6.2 huisaansluitingen

Bouwenzonderkruipruimtebetekentdatdehuisaansluitingvanderio-leringsomsbeperkttoegankelijkis.Doordejuistedetailleringkunnenallepotentiëleproblemenvoorkomenworden.Eerstekeuze:buitenomleggen!Ditisalleenmogelijkbijvrijstaandewoningen.

VoorkomenschadeDe schade aan riolering, kabels en leidingenwordt voornamelijk ver-oorzaakt door zettingen. De leiding zaktmet de grondmee,maar deaansluitingaandemuurvandewoningzaktniet.Doordezettingvandegrondonderwoningkandeleidingoptermijngaanbreken.Doorderioleringgoedaanteleggenenwellichtookzwaardertypebuistege-bruiken,wordtditprobleemvoorkomen.

10

Aan de hand van de huisaansluiting voor de riolering wordt uitgelegdwat de oplossingsmogelijkheden zijn. De huisaansluiting riolering kannietonderdewoningindegrondgelegdwordenzonderbevestiging.Erzijnverschillendemogelijkhedenomhiervoortezorgen:• constructievandehuisaansluiting;• bevestigenmetbeugels;• detailleringvanaansluitingen.

ConstructiesvanhuisaansluitingenDegronddekkingvandeaansluitingnaardewoningdientvoldoendetezijnomschadedoorvorstenbeschadiging(doorbijvoorbeeldtuinwerk-zaamheden) tevoorkomen.Hetgebruikvanhorizontalebochten (90˚)moet zoveelmogelijkworden voorkomen in verbandmet de hydrauli-schewerkingvanhetsysteem.Alshetonvermijdelijkis,kunnenboch-tenvan15°,30°en45°wordentoegepast.Dehuisaansluitingzalveelaldoordemuurof funderingheengevoerdworden (zie afbeelding 6.5).Alle principedetails van de gemeente Almere voor de huisaansluitingzijntevindeninbijlageI.

Afbeelding6.4:kruipruimteloosbouwengevuldmetschelpalslichtge-wichtmateriaal en isolatie.Het rioolmoetnogwelbevestigdwordenaandevloer.

11

Afbeelding6.5:Muurdoorvoerrioolhuisaansluiting.Mofzodichtmoge-lijkbijdemuur.

GebruikvanbeugelsDebeugelsvoorPVC-Afvoerleidingendienentevoldoenaandevolgendevereisten:• de beugelhouders en de PVC-leiding zelf, moeten voldoende stevig zijn om het gewicht van de belaste leiding en de belasting van de grondbijhetinklinkenvandegrondonderdewoningtekunnendragen;• allebevestigingsbeugelsmetuitzonderingvandevastebeugelsmoe- teneenvrijeuitzettingenkrimpvandePVC-leidingtoelaten;• hetgebruikvanbeugelsvankunststofofmetaalismogelijk.Beugels vankunststofzijnmindersterkenmeertemperatuurgevoelig. Metalenbeugelsmoetenbeschermdwordentegencorrosieofver vaardigdzijnuiteencorrosievastmetaal;• afvoerleidingendienen steedszo tewordengebeugelddatopdeaf takkingvanT-stukkengeenofnagenoeggeenkrachtenwordenuit geoefend.Alsditnietmogelijkis,dienteenexpansiestukteworden toegepast;• dealgemenevuistregelvoordejuistebeugelafstandis:8maalDtot eenmaximumvan1,0m.

Afbeelding6.6:Voorbeeldvanbevestigingvanderioleringaandefundering.Ruimtedientnogopgevuldtewordenmetzandoflichtgewichtisolatie

12

7. ONTWATERING

7.1. HetfuncionerenvanhetdrainagesysteemAlmereligtopdevoormaligebodemvanhetIJsselmeer.Vanwegedezelageliggingkangrondwateronderdrukomhoogkomenuitdieperezand-lagen (kwel). Om grondwateroverlast (vocht in de kruipruimte, etc.)te voorkomenmoet dit grondwaterworden afgevoerd. De ondergrondbestaat echter uit klei dat het water goed vast houdt. Daarom is debodeminuwwijkopgehoogdmetgemiddeld0,8mzand.Geïnfiltreerdregenwaterenkwelwaterkandoordezezandbodemgoedwordenafge-voerd.Deafvoerwordtverbeterddoordeaanlegvaneengemeentelijkdrainage systeem dat het water afvoert naar sloten in de omgeving.Voordejuisteafwateringvanhetgrondwatermoetuopuwkavelookeendrainagesysteemaanleggen.DitdrainagesysteemkuntuvervolgensaansluitenophetuwhuisaansluitingRegenwaterafvoerzoalsweergege-veninBijlageI.

7.2. TechnischdrainageontwerpIedere woning moet zijn eigen drainage krijgen. Bij geschakelde/aaneengesloten bebouwing wordt de drainageleiding in het mid-den onder de woning aangelegd (zie figuur 7.1 en 7.2). Bij vrij-staande woningen of twee onder één kap moet de drainage-leidingzodichtmogelijkomdegehelewoningheengelegdworden(ziefi-guur7.3en7.4).Dedrainagemoetvoldoenaandevolgendevoorwaarden:• Op eigen terrein is minimaal één doorspuitpunt voor het drainage- systeemaanwezig.• Als hetdrainagestelsel opeigen terrein is gekoppeld aande regen- waterafvoer,zijnergeenaansluitkostenvoorhetdrainagestelsel;• Als de aansluiting op het gemeentelijke drainagesysteemwordt ge- maakt, zorgt de gemeente voor aansluiting op de erfgrens op een hoogte van 1,10 meter minus het vastgestelde vloerpeil (binnen onderkantbuis).Ditgebeurtnadatdeaansluitingformeelbijdege- meenteisaangevraagd;• Deminimalediametervandedrainageisø80mm.

7.3. OnderhouddrainagesysteemOmdedrainageookindetoekomstgoedtelatenfunctionerenzijndevolgendeaandachtspuntenvanbelang:• aanlegvandedrainagebijgeschakelde/aaneengeslotenbebouwingin eenlaagpuntbovenopdeklei(figuur7.1);• aanlegvandedrainagelangsdegevelbijvrijstaandewoningenopde klei(figuur7.4);• aanleg vande voordrainage in een grindkoffer van circa 400 x 400 mmeengoedetoestroomvangrondwater;• omhulling van de grindkoffer met een anti-worteldoek om wortel- ingroeitevoorkomen;• aanlegvandoorspuitpuntenopknikpuntenindeleiding.

Hetvasteonderhoudvanhetdrainagesysteembestaatuithetperiodiekreinigen (doorspuiten) van de drainageleidingen en doorspuitpunten.Hiermeewordenverstoppingenalsgevolgvanzandinspoelingen ijzer-afzettingentegengegaan.Geadviseerdwordtinbeginseldedrainagelei-dingenjaarlijkstereinigen.Naenkelejarenkuntuditopnieuw(laten)beoordelenenzonodigwijzigen.

7.Ontw

atering

13

Afbeeldingen7.1.t/m7.4

14

8.Samenvatting

8.SAMENVATTING

Nobelhorstiseenwaterrijkewijkwaarinveelaandachtisbesteedaanduurzaamheidenwaterhuishouding.Hethogewaterpeilheeftdanookveelvoordelenvoorhetwaterendewoonomgeving.Hetbetekentweldat de gemeente bouwen zonder kruipruimte adviseert en extra aan-dacht voor ontwatering nodig is. Voor de woningen is met aandachtbij het ontwerp en de uitvoering ook veel voordeel te bereiken. Debelangrijkstepuntenzijndeconstructievandevloer,hetaanbrengenvanhuisaansluitingenendeaanlegvandrainageopheteigenterrein.Door hier goedmee om te gaan, wordt Nobelhorst een wijk met eenduurzamewoonomgevingénduurzamewoningen.

15

BIJLAGEI STANDAARDDETAILSRIOOL-ENDRAINAGEAANSLUITINGEN

© maart 2012

Disclaimer

Dit is een uitgave van de ge-meente Almere en 3BW. Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag wor-den verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gege-vensbestand, of openbaar ge-maakt, in enige vorm of op eni-ge wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere ma-nier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de gemeente Almere.

De gemeente Almere en 3BW is zich volledig bewust van haar taak om zo betrouwbaar moge-lijke informatie te verstrekken. Niettemin kan zij geen aan-sprakelijkheid aanvaarden voor onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.