Toelichting visienota Diversiteit in/en het Jeugdwerk Kris De Visscher ⏐Demos vzw

Demos …

Demos is een kenniscentrum, actief sinds 2008. We houden ons bezig met praktijk- en beleidsontwikkelingen in de sectoren cultuur, jeugdwerk en sport met een focus op groepen en praktijken die ondervertegenwoordigd en onderbelicht zijn in onze samenleving.

We publiceren boeken en een cahier, organiseren symposia, vormingstrajecten, workshops en andere samenkomsten. We doen onderzoek en geven advies aan organisaties en overheden.

www.demos.be

Wat voorafging…20 jaar in (iets meer dan) 20 minuten. Een beknopte en bevooroordeelde historiek

1. Terug van (nooit helemaal) weggeweest

De discussie over de toegankelijkheid van het jeugdwerk is zo oud als het jeugdwerk zelf. Dat toont Filip Coussée aan in zijn doctoraat De pedagogiek van het jeugdwerk uit 2006. Een samenvatting van dit doctoraat kan je nalezen in het artikel De theebuiltjespedagogiek van het jeugdwerk. In nieuwe ‘golven’ en soms met nieuwe begrippen houden het jeugdwerkbeleid en de jeugdwerksector de aandacht voor dit thema warm.

Vanaf de jaren '90 neemt de aandacht voor ‘bijzondere doelgroepen’ in het jeugdwerk terug toe.

à De verkiezingsoverwinning van het Vlaams Blok in 1991 (Zwarte Zondag) zet het thema van migratie en integratie op de agenda. Jeugdbewegingen lopen vooraan in de eerste betogingen van Hand in Hand tegen racisme. Groeiende aandacht voor het ‘migratievraagstuk’.

à In 1994 leidt het Algemeen verslag over de armoede tot hernieuwde aandacht voor armoedebestrijding + oprichten van fondsen voor armoedebestrijding en integratie. Ook aandacht voor het belang van ontmoeting en vrije tijd voor mensen in armoede.

à Vanuit de zorg voor mensen met een handicap maakt het inclusieparadigma en het sociaal model van handicap een opmars

Wat voorafging…20 jaar in (iets meer dan) 20 minuten. Een beknopte en bevooroordeelde historiek

2. Begin jaren 2000: Het jeugdwerk werkt vol enthousiasme aan toegankelijkheid

• Projecten• Brochures, mappen, dvd’s• Werkvormen, stappenplannen, good practices, tips en tricks• Professionalisering: diversiteitsmedewerkers• Vlaamse en Provinciale overheid stimuleren met projectsubsidies• Beleid wil verankeren: actieplan interculturaliseren in 2006, participatiedecreet in 2008

Het Participatiedecreet en het Actieplan Interculturaliseren moesten eigenlijk het beleidsmatige hoogtepunt vormen en de dynamiek binnen jeugdwerk, cultuur en sport verankeren en verder versterken. In de praktijk blijkt het een kantelpunt. In de evaluatie van Actieplan Interculturaliseren is er sprake van diversiteitsmoeheid. Drempels blijken hardnekkiger dan gedacht. Al die inspanningen leveren niet de gewenste resultaten op. De overheid pusht te hard. Diversiteit breekt niet door, het blijft een niche, één van de vele thema’s waar organisaties mee bezig zijn.

Mattheusen, F. e.a. (2010). Het Actieplan Interculturaliseren: Rewind and Fastforward. De effecten van het Actieplan Interculturaliseren van, voor en door Cultuur, Jeugdwerk en Sport. Mechelen: CIMIC.

Wat voorafging…20 jaar in (iets meer dan) 20 minuten. Een beknopte en bevooroordeelde historiek

3. Het tweesporenbeleid spuBert

Het jeugdwerkbeleid en de jeugdwerksector maken een onderscheid tussen het zogenaamde ‘doelgroepspecifiek’ jeugdwerk en het ‘regulier’ jeugdwerk. Er is een wijdverspreide consensus dat het doelgroepspecifiek jeugdwerk instaat voor het bereiken van de doelgroep, hen vertrouwd te maken met het jeugdwerk en hen vervolgens laat doorstromen naar het zogenaamde reguliere jeugdwerk, waar de inclusie zal plaats vinden. Het reguliere jeugdwerk dient hiertoe z’n drempels te verlagen. Op termijn zal het doelgroepspecifiek jeugdwerk overbodig worden en zal er een inclusief, universeel jeugdwerk ontstaan dat alle verschillen overbrugt.

De prak\jk maar ook het wetenschappelijk onderzoek wijzen op de tekortkomingen van het tweesporenbeleid. In zijn doctoraat benoemt Filip Coussée de toegankelijkheidsparadox van het jeugdwerk: hoe meer jongeren een aanbod op maat vinden in een gediversifieerd aanbod, hoe verder het inclusief ideaal verwijdert lijkt.

Wat voorafging…20 jaar in (iets meer dan) 20 minuten. Een beknopte en bevooroordeelde historiek

4. Doelgroepwerkingen herwinnen zelfvertrouwen en eigenwaarde

• Kritisch ten opzichte van inclusief ideaal (inclusie (g)een illusie?)• Kritisch ten opzichte van doorstroomfunctie (zie wij tellen mee)• Meerwaarde en eigen identiteit van jeugdwelzijnswerk

§ https://demos.be/kenniscentrum/document/meer-dan-een-habbekrats§ http://www.sociaalcultureel.be/jeugd/onderzoek/WMKJs-eindrapport.pdf§ https://ambrassade.be/nl/toolbox-diversiteit/laagdrempelig-

jeugdwerk/jeugdwelzijnswerk-versterken• Waardering en ondersteuning van de zelforganisaties van jongeren met een

migratieachtergrond: § https://demos.be/kenniscentrum/artikel/formaat-en-allochtoon-jongerenwerk-anno-

2012-over-vandaag-en-morgen§ https://vlaamsejeugdraad.be/sites/default/files/advies/1103_advies_allochtoon_jeug

dwerk.pdf

Wat voorafging…20 jaar in (iets meer dan) 20 minuten. Een beknopte en bevooroordeelde historiek

5. ‘Wat als het niet is zoals we willen, hoe gaan we dan verder?’

• Jeugdwerksector probeert ‘inclusief werken’ en ‘doelgroepspecifiek werken’ te verzoenen en de positie van het doelgroepspecifiek aanbod te versterken (zie bijvoorbeeld positioneringstekst - Een simpel plan uit 2010)

• Jeugdwerk en sociale uitsluiting : de toegankelijkheidsdiscussie voorbij? Doctoraat Tineke Van de Walle (2011). Dit interessant artikel vat het onderzoek samen.

• Vlaamse overheid houdt vast aan inclusief ideaal en tweesporenbeleid en probeert rechtstreeks nieuwe inspiratie te halen bij jongeren en jeugdwerkers in een doe-en-denkdag (2012) https://demos.be/sites/default/files/verslag_doe-en-denk_met_bijlages.pdf

• Jeugdwerksector probeert de discussie open te trekken: Andere vragen, andere antwoorden - Diversiteit en jeugdwerk anders bekeken (2014) https://demos.be/agenda/andere-vragen-andere-antwoorden-diversiteit-en-jeugdwerk-anders-bekeken

Wat voorafging…20 jaar in (iets meer dan) 20 minuten. Een beknopte en bevooroordeelde historiek

6. Op zoek naar een nieuw élan

Begin 2015 gaf de Commissie Jeugdwerk de opdracht aan een prioritaire werkgroep diversiteitsbeleid om een nieuwe, inspirerende visietekst over dit onderwerp op te stellen.

Uitdagingen: nieuwe brede dynamiek creëren, moeilijke knopen ontwarren, terug convergentie vinden met het beleid

In een veranderende context: Diversiteit neemt feitelijk toe én de aanwezige diversiteit komt prominenter op voorgrond.

• Armoede neemt toe. Kansarmoede op 10 jaar bijna verdubbeld.• Etnisch-culturele diversiteit neemt toe. Jongeren uit de tweede, derde en vierde generatie

bevinden zich steeds meer in een precaire positie. Nieuwe migratiestromen én nieuwe communicatietechnologie leiden tot superdiversiteit én tot een andere verhouding tussen ‘meerderheid’ en ‘minderheid’.

• Mensen met een beperking meer ‘zichtbaar’ (VN-verdrag, M-decreet,…)

Visienota diversiteit in/en het jeugdwerkWat staat er precies in die nota?

Traject van september 2015 tot februari 2017 in twee delen: eerste deel met ‘conceptueel kader’, tweede deel met meer concrete opera\onalisering en aanbevelingen. hjps://demos.be/kenniscentrum/document/visienota-diversiteit-inen-het-jeugdwerk

1. ATakening

à Wat is onze definiVe van ‘diversiteit’? Het gaat om diepgaande of fundamentele verschillen in de levensomstandigheden waarin kinderen en jongeren opgroeien. Verschillende levensomstandigheden kunnen - los van de gevolgen - leiden tot een andere beleving van de werkelijkheid en een ander referen\ekader. Deze verschillende ervaringen en referen\ekaders kunnen op hun beurt een breuklijn of kloof creëren. Kinderen, jongeren en hun omgeving slagen er moeizaam of niet in om deze kloof op eigen kracht te overbruggen, ook al hebben ze raakvlakken met anderen qua interesses en talenten of al groeien ze op in dezelfde buurt.

à Spreken we nog over doelgroepen of niet? Het alakenen van ‘doelgroepen’ heem zeker een aantal voordelen. Een dergelijke alakening (h)erkent bepaalde breuklijnen en creëert werkbare categorieën voor beleid, prak\jk en onderzoek. Maar tegelijk doet zo’n alakening ook onrecht aan de complexe realiteit van diversiteit. Nood aan een genuanceerde visie.

Visienota diversiteit in/en het jeugdwerkWat staat er precies in die nota?

2. Probleemstelling

Twee centrale problemen:

• Ondervertegenwoordiging van bepaalde doelgroepen in het jeugdwerk• Participatie in gescheiden circuits

Twee centrale doelstellingen:

• Meer kinderen en jongeren participeren aan het jeugdwerk• Jeugdwerk bevordert sociale integratie: ontmoeting tussen jongeren creëert verbinding,

solidariteit en leert jongeren omgaan met diversiteit

Visienota diversiteit in/en het jeugdwerkWat staat er precies in die nota?

3. Andere kijk op het jeugdwerklandschap? Alternatief voor de opdeling ‘regulier’ vs‘doelgroepspecifiek’? Bril van ‘centrum’ en ‘periferie’

Centrum: naambekendheid, traditie, methodiek, dominant publiek, wijd vertakt aanbod, invloed.

Organisaties in de periferie van het jeugdwerk belangrijk voor ‘doelgroepen’ omdat ze bruggen slaan naar andere levensdomeinen.

Plaatst het ‘centrum’ in een minder centrale plaats en creëert zo erkenning voor organisaties in de periferie van het jeugdwerk

Meer lezen? https://demos.be/kenniscentrum/artikel/participatief-werken-tussen-centrum-en-periferie

Visienota diversiteit in/en het jeugdwerkWat staat er precies in die nota?

4. Van twee naar vijf strategieën

Strategieën voor meer en meergelijke mogelijkheden

Strategieën voor meer socialeintegratie

Strategieën op organisatieniveau

Meer laagdrempeligjeugdwerk

Ontmoeting opzetten als waarde op zich

Strategieën op sectorniveau

Lacunes opsporenen aanpakken

Andere stemmen aan het woord laten

Samenwerking en

netwerkvorming

Van visienota naar masterplan en toolboxWat hebben we nadien met die visienota gedaan?

1. Masterplan diversiteit in/en het jeugdwerk

• Vlaamse overheid liep ondertussen ook een eigen traject met een burgerkabinet Jeugd over dit thema https://www.burgerkabinet.be/burgerkabinet-jeugd/

• Trajecten vanuit de jeugdwerksector en het jeugdwerkbeleid kwamen samen in een beleidsnetwerk diversiteit en op een ronde tafelgesprek in de loop van 2016.

• Mondt uiteindelijk uit in een masterplan diversiteit in/en het jeugdwerk https://cjsm.be/jeugd/themas/diversiteit-het-jeugdwerk

• Bundelt acties binnen de sector en vanuit het beleid (o.a. projectoproepen, onderzoek, traject racisme en discriminatie in het jeugdwerk)

2. Toolbox diversiteit in/en het jeugdwerk

https://ambrassade.be/nl/toolbox-diversiteit

Strategieën voor meer en meer gelijke mogelijkheden

Strategieën voor meer sociale integratie

Strategieën op organisatieniveau

meer laagdrempelig jeugdwerk

ontmoeting opzetten als waarde op zich

Strategieën op sectorniveau

experimenteren en nieuw aanbod creëren

andere stemmen aan het woord laten

Meer weten over

samenwerking en netwerkvorming

intersectionaliteit - armoede - racisme en discriminatie - handicap - handicap in de begeleiding -superdiversiteit - vluchtelingen en wereldspelers

een veranderingsproces opze7en drempels verlagenvorming en coaching van de begeleidingbruggen bouwen en outreachend werkendiverse vrijwilligers betrekkendiversiteitsbeleid voerenjeugwelzijnswerk versterkenzelforganisa;es versterken

aard van de activiteitvoorbereiding van de ontmoeting

omkadering van de ontmoeting praktijkverhaal

soorten en voorbeelden mogelijkheden en uitdagingen

do’s en dont’s

soorten en voorbeeldenstap voor stap naar een samenwerking

spanningsvelden en succesfactorenvrijwilligers betrekken

En nu?Kan de visienota iets duurzaams betekenen?

• Is de visienota voldoende begrijpbaar? Niet te intellectualistisch? Te veel ‘minds’, te weinig ‘hearts’? Te saai en te weinig wervend?

• Is de visienota voldoende bruikbaar?• Is de visienota voldoende bekend?• Is de visienota nog voldoende actueel?

à Verwerken van meer recente kaders als intersectionaliteit, dekolonisatie?à Verwerken van recente onderzoeken (vrije tijd van jongeren in migratie, CSI

Flanders), de resultaten van de projectoproepen, visietraject racisme?à Meer de stem van jongeren zelf?

• Is de visienota voldoende robuust?

à Erkent het voldoende de eigenheid/realiteit van het jeugdwerk? à Past het in een veranderende tijdsgeest? Kan dit ‘polariserend’ werken?à Is een ‘oplossing’ van het probleem wel gewenst?