Het bewonersbedrijf in 3 minuten

Met 3 video’s

Wijkonderneming De UitdagingWin-win voor wijk en ondernemers

Bewonersbedrijf Crabbehoeve Voor alle partijen een leerschool

februari 2014

Aan de slag met bewonersinitiatieven Luisteren en ruimte bieden

Wijkcentrum De Nieuwe BanierGroeit in de Agniesebuurt

Bewonersinitiatieven in ontwikkeling

Kracht in de wijk

2

Er komt steeds meer ruimte voor bewonersinitiatieven in de wijk. Overal in

Nederland worden plannen gemaakt om initiatieven te realiseren die de leef-

omgeving in de buurt verbeteren. Burgers nemen hierin vaak het voortouw en

diverse andere partijen zijn betrokken: gemeenten, woningcorporaties, zorg- en

welzijnsorganisaties en andere partners.

Een mooi idee en enthousiasme zijn een goed begin, maar het concreet maken

hiervan vergt inspanning en samenwerking. Daarbij is het constant zoeken

naar creatieve oplossingen voor obstakels en dilemma’s. Niet alleen voor de

initiatiefnemers, maar ook voor betrokken partijen. Wie neemt de leiding? Hoe

vind ik draagvlak? Welke financieringsmogelijkheden zijn er? Hoe blijft de ‘boel

draaiende’? Duidelijk wordt dat door kennis te delen veel inzichtelijk gemaakt

kan worden. Ook al is elk idee, elke groep bewoners en elke buurt uniek; het wiel

hoeft niet steeds helemaal opnieuw uitgevonden te worden.

Dit magazine belicht drie bewonersinitiatieven in Zuid-Holland die zich elk in een

andere ontwikkelingsfase bevinden en elk met andere dilemma’s te maken

hebben. Bewonersbedrijf Crabbehoeve in Dordrecht treft voorbereidingen om te

beginnen met de renovatie van een ontmoetingscentrum met een omliggende

sier- en moestuin. In De Nieuwe Banier in Rotterdam worden sinds een paar

maanden volop activiteiten georganiseerd voor de buurt. In Leiden heeft het

initiatief De Uitdaging de ontwerptekeningen voor een theehuis gereed en is men

in gesprek met partners die het project kunnen ondersteunen.

Maak kennis met de inspirerende mensen die vanuit verschillende disciplines

betrokken zijn bij bewonersinitiatieven!

Marleen Okma

Suzan Mannens

3

10

Inhoud De Uitdaging in de Tuin van Noord

Een maatschappelijke en zakelijke win-winsituatie

De Nieuwe Banier groeit in de buurt

‘Deze kar trekken we samen met de buurtbewoners’

Crabbehoeve is voor alle partijen een leerschool

De houding van de gemeente maakt het verschil

Aan de slag met bewonersinitiatieven

Luisteren en ruimte bieden

4

6

8

1Definitief OntwerpTheepaviljoenDe Uitdaging

44

De plannen voor een bewonersinitiatief

in de wijk Leiden-Noord zijn uitge-

groeid van een eenvoudig idee tot een

ambitieus project waarbij enthousiaste

buurtbewoners en diverse organisa-

ties actief zijn. De Uitdaging wordt een

multifunctionele ontmoetingsruimte

in stadspark de Tuin van Noord in

Leiden-Noord. Het maatschappelijke

doel is mensen verbinden maar ook het

zakelijke doel is belangrijk voor deze

Bewonersinitiatief De Uitdaging is in veel opzichten een ambitieus en spannend experiment. Om in Leiden een paviljoen met horeca, een buurtmuseum en andere faciliteiten te realiseren is draagvlak essen-tieel; bij bewoners, de gemeente en bij samenwerkingspartners. Aan betrokkenheid geen gebrek; zeker als duidelijk wordt dat het initia-tief zowel maatschappelijk als zakelijk een win-winsituatie oplevert.

‘wijkonderneming’. Samen met partners

zijn plannen opgesteld om De Uitdaging

tot een verbindend én zelfvoorzienend

centrum voor de wijk te maken.

Fonds 1818

Fonds 1818 is één van de partners die

vanaf een vroeg stadium betrokken is

bij het initiatief. Als maatschappelijk

fonds financieren zij jaarlijks diverse

projecten in Zuid-Holland. In 2010

heeft Fonds 1818 een werkgroep in

Leiden-Noord gevraagd met ideeën te

komen voor een bewonersinitiatief voor

deze wijk die sociaal wel wat onder-

steuning kon gebruiken. Het idee dat

werd geopperd was de bouw van een

paviljoen in de Tuin van Noord, centraal

gelegen in de wijk. Het bestuur van

Fonds 1818 en projectadviseur Rien

van der Velden reageerden enthousiast

en stelden 250.000 euro beschikbaar;

een gedeelte wordt gebruikt voor de

realisatie van het gebouw, een ander

deel wordt gebruikt voor de opbouw

van een buurtmuseum en activiteiten

om de wijk en vooral jeugd en jongeren

te mobiliseren voor het initiatief.

De Uitdaging in de Tuin van NoordEen maatschappelijke en zakelijke win-winsituatie

Definitief ontwerp theepaviljoen De Uitdaging. Bron: GAAGA

5

afspelen

Draagvlak

Kunnen steunen op een zo breed

mogelijk draagvlak is een voorwaarde

voor het welslagen van het initiatief.

Rien van der Velden: ‘De Uitdaging is

een duurzaam initiatief, gericht op

de versterking van de sociale samen-

hang. Draagvlak in de buurt is dus een

absolute voorwaarde. Bewoners gaan

ook een nadrukkelijke rol spelen, zowel

in de voorbereiding, de realisatie als de

exploitatie. Maar er is ook commitment

nodig van de gemeente en diverse

betrokken organisaties.’ Om de activi-

teiten in gang te zetten stelde Fonds

1818 Vincent Kokke aan als project-

leider. Hij ging meteen in Leiden-Noord

op zoek naar enthousiasme, talent en

expertise.

Theehuis

Buurtbewoner Arie Bergsma voelde zich

direct aangesproken door het sociale

aspect van het initiatief. Hij is architect en

eigenaar van architectenbureau GAAGA

en kon zijn expertise uitstekend inzetten.

‘Met het budget en de beschikbare vier-

kante meters voor ogen zijn we met een

groep mensen aan de slag gegaan om

een gebouw te ontwerpen waar ieder-

een zich in kon vinden.’ Het uiteindelijke

ontwerp is een theehuis geworden met

drie vleugels waarin horeca, een buurt-

museum en vergaderfaciliteiten worden

gevestigd. Het wordt een duurzaam

gebouw dat bovendien demontabel is.

Partners

Eén van de uitdagingen waar De Uitdag-

ing voor staat is het generen van eigen

inkomsten. Fonds 1818 en de gemeente

verwachten dat de wijkonderneming op

termijn de eigen broek kan ophouden.

Hiervoor zijn samenwerkingspartners

nodig die zich voor langere tijd aan de

exploitatie van het initiatief willen com-

mitteren. Vincent Kokke bracht diverse

geïnteresseerde organisaties samen.

‘We wilden de communicatie op gang

brengen en de partners overtuigen dat

deelname aan het project voor alle par-

tijen een win-winsituatie kan opleveren.

Je moet gezamenlijke doelen formuleren

die maatschappelijke effecten teweeg-

brengen maar ook zakelijk interessant

zijn.’

Zorgorganisaties

Twee organisaties die interesse hebben

getoond zijn lokale zorgorganisaties

Gemiva en ’s-Heeren Loo. Het plan is dat

mensen met een verstandelijke beperk-

ing de horecafunctie van het theehuis

gaan runnen en het onderhoud van het

omliggende groen op zich gaan nemen,

waar mogelijk in samenwerking met

vrijwilligers uit de buurt. Op deze manier

heeft De Uitdaging niet alleen een directe

band met de samenleving, maar biedt

het ook de mogelijkheid voor mensen

met een beperking om werkervaring op

te doen. In lunchcafé “Deksels” in Leiden

is een soortgelijke constructie recentelijk

succesvol opgestart. Frans van Kouwen,

manager dagbesteding bij ´s-Heeren Loo

zorggroep: ‘Voor onze cliënten biedt De

Uitdaging een mooie kans om werkervar-

ing op te doen. De cliënten maken zo echt

onderdeel uit van de buurt. Het is goed

voor hun gevoel van eigenwaarde.’

Toekomst

Om de toekomst van De Uitdaging verder

te bestendigen is het belangrijk dat het

initiatief in een rechtspersoon wordt

gevat. Trees van der Gun (JSO adviseur)

heeft geadviseerd een stichtingsvorm te

gebruiken en daarnaast een vereniging:

‘De stichting maakt bijvoorbeeld winst

uit de horeca; die winst kan overgedra-

gen worden aan de vereniging zodat de

bewoners ook echt kunnen bepalen waar

de winst in geïnvesteerd wordt.’ De leiding

wordt gevormd door een bestuur waarin

voornamelijk bewoners zitting zullen

nemen. Op termijn wordt alles

statutair geborgd. ‘We werken toe naar

een netwerk-organisatie van mensen die

dingen doen op basis van hun talent en

expertise’, aldus Vincent Kokke. ‘Om dit

proces te ondersteunen wordt een op-

bouwwerker door JSO getraind volgens de

methodiek Placemaking. Op die manier

kom je tot co-creatie met de bewoners.’

Zoals de plannen nu liggen, wordt in het

voorjaar van 2014 begonnen met de

bouw van het paviljoen en in de zomer

hopen ze de deuren te kunnen openen.

In veel opzichten is het bewonersinitiatief

een ambitieus en spannend experiment,

maar met enthousiasme én lef gaan

bewoners deze Uitdaging aan, samen met

hun zakelijke partners.

De Uitdaging in 3 minuten

666

Sinds de opening in september 2013 heeft De Nieuwe Banier haar plek in de Agniese-buurt in Rotterdam-Noord veroverd. Het multifunctionele wijkcentrum organiseert maandelijks tientallen activiteiten voor, door en met bewoners. De ingrediënten voor het succes: enthousiasme van de bewoners, creatieve oplossingen en praktische onder-steuning.

Toen de voormalige drukkerij aan de

Banierstraat in Rotterdam-Noord leeg

kwam te staan zag de deelgemeente

direct een kans liggen voor een wijkcen-

trum in de Agniesebuurt. Wijkbe-

woners hadden al eerder aangegeven

dat ze een buurtcentrum misten; een

plek waar bewoners samen kunnen

komen. Eind 2012 startte Mieke

Sandifort (JSO) als kwartiermaker en pro-

cesbegeleider in De Nieuwe Banier en in

februari 2013 gingen de deuren al open.

Open deuren

‘Het is allemaal heel organisch begon-

nen in februari vorig jaar. Het gebouw

staat midden in de wijk en we wilden

direct de wijkbewoners betrekken. De Nieuwe Banier is echt ontstaan vanuit ontmoetingen’, legt Mieke uit. Renate Belfor, die als JSO

adviseur betrokken is bij het initiatief, is het met haar eens. ‘Als de ruimte toch al beschikbaar is, zet de deuren meteen open en laat

bewoners en geïnteresseerden niet wachten. Ga meteen aan de slag, anders gaat het vuurtje uit.’

Het Repair Café van De Nieuwe Banier

De Nieuwe Banier groeit in de buurt‘Deze kar trekken we samen met de buurtbewoners’

77

Exploitatieplan

In eerste instantie waren de bewoners

wat huiverig, vertelt Mieke. ‘Ze waren

bang dat de plannen al helemaal vast

lagen. Daarnaast was er de angst dat

het de bewoners ‘later weer uit handen

genomen zou worden’. Ongegronde

angst zo blijkt. Mieke, in hart en nieren

een Rotterdamse, maakte gebruik van

haar uitgebreide netwerk en ging in

gesprek met de buurtbewoners en

wijkorganisaties op. Met deze input

stelde ze een exploitatieplan op waar-

mee de continuïteit van het initiatief

werd bestendigd.

Activiteiten

Dat de “huiskamer van de Agniese-

buurt” haar plek heeft veroverd blijkt

uit de vele activiteiten die maandelijks

voor en door de buurt worden geor-

ganiseerd. Er is de Cultuurmix, waar

presentaties worden gegeven door

bands, kunstenaars en vormgevers, er

is de Kinderbibliotheek die twee keer

Wijkeconomie

De Nieuwe Banier draagt ook bij aan

het verbeteren van de wijkeconomie. Zo

verzorgen wijkbewoners zelf de catering

en daar verdienen ze ook wat mee. Ook

wordt gekeken naar samenwerking met

buurtbewoners die vanuit het wijkcen-

trum bijvoorbeeld een schoonmaak- of

strijkservice willen opzetten. Er is ruimte

voor ZZP’ers, taallessen en nog veel

meer.

Kar

Een buurtonderneming is een geza-

menlijke operatie die voortdurend om

inspanning vraagt. Ariane Lelieveld: ‘Als

bestuur vind ik het één van onze taken

de visie op het bewonersbedrijf uit te

dragen. Deze kar trekken we samen

met de buurtbewoners. We moeten

elkaar nog beter leren kennen en samen

uitvinden hoe we alles draaiende kun-

nen houden. Ik voel me bij dit alles geen

vrijwilliger, maar iemand die samen met

andere actieve bewoners zorg wil dra-

gen voor een fijne leefomgeving.’

Groeiproces

De officiële opening van De Nieuwe

Banier werd vorig jaar september

uitgebreid gevierd. ‘Alles wat we al

bereikt hadden, wilden we vieren met

de wijkbewoners’, zegt Mieke. Over de

toekomst is ze duidelijk: ‘De consolidatie

van een bewonersonderneming in de

buurt is een groeiproces, maar de wijk

en het bewonersbestuur bepalen

hoe ze het willen hebben’.

in de week open is en die voorleesmid-

dagen organiseert, er zijn dansgroepen,

jeugdtheater, fitness, koken en na-

tuurlijk de huiskamer die altijd open is.

Oplossingen

Doordat middelen beperkt zijn, is het

vaak zoeken naar de juiste vorm en

invulling van een activiteit. Maar dit

stimuleert ook het vermogen van

vrijwilligers om in oplossingen te

denken. Buurtbewoner Ariane Lelieveld

is bestuurslid en daarnaast actief voor

het Repair Café dat eens per maand in

De Nieuwe Banier geopend is. Mensen

uit de wijk repareren hier spullen van

andere wijkbewoners of knappen oude

spullen op. ‘We hebben geen geld om

gereedschap te kopen, dus nemen de

reparateurs voorlopig hun eigen ge-

reedschap mee’, aldus Ariane. ‘Zonder

geld gaat het allemaal langzamer dan ik

zou willen, maar het is een geweldig

initiatief met heel enthousiaste

mensen.’

De Nieuwe Banier in 3 minuten

afspelen

88

Bewonersbedrijf

In oktober 2012 ging het balletje rollen.

Voordat het gebouw van de speeltuin-

vereniging gesloopt zou worden, wilde

de gemeente Dordrecht eerst checken

of bewoners van de voormalige “voge-

laarwijk” Crabbehof interesse had-

den om daar een bewonersbedrijf te

realiseren. ‘Crabbehof is een wijk waar

veel kracht en energie in zit’, vindt Jos

Engelen, gebiedsmanager in Dordrecht-

West. ‘Er zijn wel wat buurtactiviteiten

maar de bewoners missen een plek om

zelf iets voor elkaar te krijgen. We wilden

ze daarom deze mogelijkheid bieden.’

Strakke regels, hoge kosten

Het gebouw was echter zodanig verval-

len dat een investering van vijftig-

duizend euro nodig was om alles in

orde te krijgen. ‘Strakke regels en hoge

kosten, dat is het eerste waar wij en

de bewoners tegenaan liepen,’ vertelt

Mariska. Ze is met de gemeente om

Voor het realiseren van bewonersbedrijf Crabbehoeve in de wijk Crabbehof is meer nodig dan een enthousiaste club wijkbewoners. Vooral in de beginfase is medewerking en ondersteuning van de gemeente erg belangrijk. Gaandeweg krijgen de plannen vorm en komen de bewoners steeds verder en beter in de lead.

‘Het is een kwestie van balans vinden’,

aldus Mariska Wagner, medewerker

van het stimuleringsprogramma in de

wijk. ‘Bewoners moeten ook zelfver-

trouwen krijgen en zaken zelf uitvinden.

Daar hebben ze tijd voor nodig. Je wilt

het niet uit hun handen trekken maar

uiteindelijk wel de juiste hoeveelheid

steun bieden.´

Crabbehoeve is voor alle partijen een leerschoolDe houding van de gemeente maakt het verschil

Schets gebouw en tuin Crabbehoeve (Bron: Crabbehoeve)

9

afspelen

de tafel gegaan om dit te bespreken.

‘Wij wilden de bewoners daar niet mee

laten worstelen en hebben het hun uit

handen genomen’. De wethouder

erkende het probleem maar regels,

zoals veiligheidseisen, moeten nu

eenmaal gehandhaafd worden. Om de

kosten omlaag te brengen en finan-

ciering te vinden hebben de gebieds-

manager en het stimuleringsprogram-

ma intensief samengewerkt. Er kwam

geld beschikbaar van de gemeente

Dordrecht uit onder meer de

“Wijkwensenpot” en met de hulp van

JSO worden momenteel ook aan-

vullende financieringsmogelijkheden

zoals crowdfunding verkend.

Crabbehoeve

Inmiddels is een actieve groep van

twintig bewoners samen met Mariska

bij het project betrokken. Onder de

noemer ‘Crabbehoeve’ worden

plannen gemaakt voor het realiseren

van een ontmoetingsruimte met daarbij

een moes- en siertuin. Het doel is om

de wijk op te fleuren en daarnaast de

sociale redzaamheid van be-

woners versterken. De betrokken

bewoners hebben wel voorwaarden

gesteld. Zo zal Crabbehoeve zelf

inkomsten moeten generen maar dat

mag niet ten koste gaan van andere

ondernemers en banen in de wijk. Ook

staat duurzaamheid hoog op de prior-

iteitenlijst en verzamelen de bewon-

ers tweedehands bouwmaterialen en

planten om het pand te renoveren en

de tuin in te richten.

Dilemma’s

Om de verschillende gebiedsmanagers

uit Dordrecht zo goed mogelijk voor te

bereiden op het begeleiden van deze

en andere bewonersinitiatieven en

-bedrijven, kregen ze een workshop van

JSO. Dilemma’s en oplossingen werden

besproken. Een van die dilemma’s was

‘wat doen we als het fout gaat?’ en ook ‘wie is er dan aansprakelijk?’. ‘Vooral bij de

gemeente speelt die zorg’, vertelt Marleen Okma, adviseur JSO. ‘Het is een prangend

dilemma waar we heel open over hebben gesproken. Conclusie was dat er in praktijk

helemaal niet zoveel mis hoeft te gaan als vooraf wordt gedacht. De gebieds-

managers concludeerden dat je als gemeente ruimte moet creëren om initiatieven te

laten groeien en ook om daarbij eventuele fouten te kunnen laten gebeuren. Daarvoor

kun je bijvoorbeeld een zogenaamd reparatiebudget op de begroting instellen.’

Behoefte

De houding van de gemeente maakt het verschil. ‘De gemeente moet bewoners-

initiatieven voorzichtig behandelen‘, vindt Marleen. ‘Het moet in hun eigen tempo

gaan. Het opzetten van een bewonersbedrijf is voor alle partijen een leerschool.

Ambtenaren kunnen ervoor zorgen dat het vonkje niet uit gaat bij de wijkbewoners.

Het werkt enorm demotiverend als je als bewoner meteen geconfronteerd wordt met

allerlei regels en procedures. Zet als gemeente eerst je haalbaarheidsbril af en luister

goed waar bewoners behoefte aan hebben. Ambtenaren kennen de regels en kunnen

de bewoners vanuit hun expertise en netwerk bijstaan om de weg vrij te maken of de

ruimte in de regels te ontdekken.‘

Beweging

Het project blijft continu in beweging. De grond om het gebouw is inmiddels groen-

rijp gemaakt. De bewoners zijn druk in de weer met het oprichten van een stichting.

Ondertussen staat gebiedsmanager Jos Engelen in de startblokken om bewoners waar

mogelijk te ondersteunen wanneer zij dat wensen. ‘Ik hoop dat Crabbehoeve een

belangrijk “gebeuren” in de wijk wordt, van en door bewoners. Het zou geweldig zijn

als Crabbehoeve rendabel is, zodat de inkomsten terug de wijk in kunnen vloeien. Hoe

zelfstandiger het project loopt des te kleiner de rol van de gemeente hoeft te zijn.’

Crabbehoeve in 3 minuten

1010

Aan de slag met bewonersinitiatievenLuisteren en ruimte bieden

Overal in Nederland ontplooien actieve bewoners initiatieven en zoeken ze manieren om hun leefomgeving te verbeteren. JSO onder-steunt gemeenten, maatschappelijke partners en actieve bewoners in de verschillende stadia van bewonersinitiatieven en adviseert bij de dilemma’s waar ze mee te maken krijgen.

Ruimte bieden

Zo willen gemeenten meer overlaten

aan bewoners en een beroep doen op

hun kennis en medeverantwoorde-

lijkheid. Toch is dat makkelijker gezegd

dan gedaan. Want wanneer moet je ‘op

je handen gaan zitten’ en hoe kun je

burgers juist even een duwtje in de rug

JSO-IVN bijeenkomst met actieve bewoners uit regio Drechtsteden, november 2013

geven? Hoe kun je regels en bureau-

cratie loslaten en ruimte bieden,

waardoor je meer met burgers kunt

bereiken? JSO organiseert voor diverse

gemeenten verdiepingsbijeenkomsten

over de kunst van het luisteren, het

omzetten van bezwaren in oplossingen

en loslaten van regels.

Luisteren naar burgers

‘Een burger heeft vaak veel mentale en

fysieke obstakels overwonnen voordat

hij met zijn idee bij de gemeente of

woningcorporatie durft aan te klop-

pen’, aldus Suzan Mannens, adviseur bij

JSO. ’Dat verdient respect. We adviseren

ambtenaren daarom om onbevangen

11

met een burger in gesprek te gaan over

het idee. Tijdens één van de bijeen-

komsten deed ook een actieve bewoner

een nadrukkelijk appel op de gemeente

om vooral ruimte te geven en te

luisteren naar bewoners.’

Initiatieven opsporen

Tegelijkertijd bestaan er al veel meer

ideeën en initiatieven onder be-

woners dan op het eerste oog zichtbaar

is. Deze bewoners kloppen niet altijd

aan bij gemeenten en of instanties en

blijven daardoor soms buiten bereik van

beschikbare ondersteuning en bruik-

bare kennis en expertise. Om ook deze

actieve bewoners in beeld te brengen

ontwikkelde JSO de Initiatievenscan.

Deze scan leidt tot een gestructureerd

overzicht van bewonersinitiatieven per

wijk, buurt of regio.

Vervolgens kunnen gemeenten en

organisaties deze initiatieven een stapje

verder helpen door dienstverlening aan

bewonersinitiatieven te verbeteren,

door initiatieven met elkaar in contact

te brengen en door dwarsverbanden te

organiseren.

Interactief platform

’De verkregen data kan bijvoorbeeld op

een digitale kaart en website geplaatst

worden, en daarmee uitgroeien tot

een interactief platform voor en door

bewoners’, vertelt Marleen Okma,

adviseur bij JSO. ‘Zo’n platform kan

zorgen voor kruisbestuiving. Het delen

van kennis en expertise kan initiatieven

versnellen of versterken. Door het

netwerk komen mensen met elkaar

in aanraking, ze leren van elkaar en

nieuwe initiatieven kunnen ontstaan.’

Initiatievenscan: actieve bewoners in beeld

‘De Initiatievenscan kan uitgroeien

tot een interactief platform.’

Rotterdam

Verdiepingsbijeenkomst voor gebiedsmanagers in Dordrecht, juni 2013

Colofon

Meer weten?

Redactie

Niels Huizinga

Tekst

Caroline Broeijer, Marleen Okma, Suzan Mannens

Vormgeving

Jaco Taal (www.wasgoedonline.com)

Video, fotografie en interviews

Issa Shaker, Femke Noordink

Met dank aan: Arie Bergsma, Rien van der Velden, Vincent Kokke, Frans van Kouwen,

Mariska Wagner, Jos Engelen, Mieke Sandifort, Ariane Lelieveld, Marleen Okma,

Trees van der Gun, Renate Belfor, Suzan Mannens en alle actieve bewoners die

hebben meegewerkt.

Op zoek naar randvoorwaarden en instrumenten waarmee burgerinitiatieven

in uw gemeente kunnen bloeien? Nieuwsgierig naar goede voorbeelden en

valkuilen elders? Neem contact op met:

Marleen Okma, adviseur m.okma@jso.nl, 0182 547 767

Suzan Mannens, adviseur s.mannens@jso.nl, 0182 547 725

JSO helpt bij:

• Het in beeld brengen van relevante participatie-

methoden waarmee gemeenten en organisaties

burgers optimaal kunnen betrekken en/of ruimte

kunnen bieden om zelf verantwoordelijkheid te

nemen.

• Het inzichtelijk maken van kennis en vaardigheden

die de professional nodig heeft om burgerkracht en

co-creatie te faciliteren bij duurzame initiatieven

• Het presenteren van succes- en faalfactoren van

gebiedsgericht werken aan de hand van ver-

nieuwende praktijkvoorbeelden.

JSO. Omdat iedereen teltNieuwe Gouwe Westzijde 1, 2802 AN Gouda Postbus 540, 2800 AM Gouda

T 0182 547 888 - F 0182 547 889 - E info@jso.nl - www.jso.nl