KOUDE OORLOG (1945 – 1991)

Tijdvak 9 Tijd van wereldoorlogen (1900-1945)

Tijdvak 10 Tijd van televisies en computers (1945-2001)

Definitie Koude oorlog:

Periode van gewapende vrede tussen de Verenigde Staten + bondgenoten (‘het Westen’) en de Sovjet-Unie + bondgenoten (‘het Oostblok’)

Tegenstellingen zijn gebaseerd op:

* politiek systeem

* economisch systeem

* werelddominantie

* vijandbeeld

* angst

* Politiek systeem

parlementaire democratie <> communistische partijdictatuur

individuele vrijheid <>totalitaire staat

* Economisch systeem

kapitalisme (markteconomie) <> staatgeleid (planeconomie)

inkomen en bezit <> klassenloze maatschappij

* Werelddominantie

militair: NAVO <> Warschaupact wapenwedloop <> wapenwedloop

politiek: Containment politiek <> Komintern Trumandoctrine <> Brezjnevdoctrine

economisch: Marshallplan <> Comecon

vijandbeeld

Spanningen  USA  -­‐  USSR    Truman:  -­‐  Potsdam  (Stalin,  Truman,  A:lee)  

   einde  WO-­‐2      begin  Koude  Oorlog      deling  Duitsland  in  bezeCngszones            |        1949  BRD  <>  DDR  

 Wens  tot  isolaKonisme  USA  verdwijnt  >  acKevere  rol  in  wereldpoliKek  

     versterkt  door:  -­‐  rol  USA  in  WO-­‐2            -­‐  gebruik  atoombommen  

   -­‐  Trumandoctrine  >  ContainmentpoliKek          >  Marshallhulp  

   -­‐  bondgenootschappen:  -­‐  NAVO          -­‐  ZOAVO          -­‐  CENVO  

The “Iron Curtain” 1948 blokkade van Berlijn

Oorzaak: - Invoering D-Mark West DU

Gevolg: - Afsluiting Berlijn

- Luchtbrug

- Stalin geeft op – mei 1949

Onbedoelde gevolgen van blokkade:

1949 Uitroepen van de: BRD en DDR

oprichting NAVO

oprichting Warschaupact (1955) | reden: BRD lid van NAVO

DDR lid van Warschaupact

Oost-Europa was ontevreden:

1953 > opstand in de DDR - onderdrukking - armoede

onderdrukt door troepen Warschaupact (géén Russen)

(v - ‘ Duck and cover’ – voorlichtingsfilm Amerikaanse overheid )

1953 Stalin †

Chroesjtsjov volgt op

1956 Hongaarse opstand

Imre Nagy (gematigd)

volk eist:

- vertrek Russen - vrije verkiezingen - proces tegen oude leiders

Hard ingrijpen Chroesjtsjov en Warschaupact

20.000 Hongaarse slachtoffers

geen hulp van Westen hadden Hongaren verwacht

Imre Nagy

-  Haalde Hongarije uit het Warschaupact

-  Zorgde voor nieuwe verkiezingen

- Geëxecuteerd door de Russen

NL: bestorming Felix Meritis (De Waarheid) (V – Hongaarse opstand)

1961 > DDR – Bouw van de muur ‘Republikflucht’ > vanwege hogere welvaart BRD + democratisch systeem Reactie DDR? Afsluiten grens met BRD Omweg via Oost-Berlijn Afsluiten in 1961 Hoe? Bouw van de muur Walter Ulbricht spricht: ‘Niemand hat die absicht eine mauer zu errichten’.

Problemen elders in de wereld?

1949 > uitroepen Volksrepubliek China olv Mau Zedong (Mao-Tse-Toeng)

1950 – 1953 > Koreaanse oorlog

1962 > Cuba-crisis

Cuba > olv Batista - vakantie-eiland voor rijke Amerikaan - economisch afhankelijk van VS (suiker)

1959 > revolutie door Fidel Castro Cuba communistisch / nationalisatie

reactie VS? economische boycot (Eisenhower) | Castro zoekt toenadering tot USSR

1961 Varkensbaai-incident invasie van Cubaanse bannelingen met hulp van de CIA en leger mislukt

Castro / Chroesjtsjov – bouw raketbases

U2 spionage > foto basis genomen

Kennedy besluit tot blokkade

(v – toespraak Kennedy) (v – KO cuba-crisis)

Angst voor een atoomoorlog neemt wereldwijd toe

Geheime onderhandelingen: - USSR blaast bases af - USA haalt raketten weg uit Turkije (geheim) - installeren van ‘hot line’ - USA belooft Cuba niet aan te vallen

1968 > Praagse Lente

- machtswisseling in communistische partij > Alexander Dubcek wilden hervormingen (comm. met menselijk gezicht!) | * afschaffing censuur * betere naleving burgerrechten * economische hervorming

- Warschaupact maakte er een einde aan – nauwelijks verzet bevolking

Vanaf WO-2 > spanningen leidden tot wapenwedloop

Fase 1: ‘afschrikking door massale vergelding’ (jaren ’50)

|

USA – atoombommenwerpers, raketten USSR – wel kernwapens, geen raketten, atoombommen werpers wel overwicht aan conventionele wapens

dus USA in voordeel

(v – RVD als de bom barst)

Fase 2: ‘wederzijdse afschrikking’ (jaren daarna) |

USA – McNamara (1961) > ‘MAD’ = Mutual Assured Destruction kern: second strike capability door kernonderzeeërs

Lanceerinrichtingen en kernkoppen USA en USSR: periode 1962-1965

USA USSR Jaar lanceerinr. kernkoppen lanceerinr. Kernkoppen 1962 1653 3267 235 481 1963 1812 3612 302 589 1964 2021 4180 425 771 1965 2088 4251 463 829

Fase 3: ‘het aangepaste antwoord’ (jaren ’60) |

Kennedy (1962) > eerst conventionele wapens dan lichte kernwapens uiteindelijke zware kernwapens > ‘MAD’

Europa was tegen: oorlog zou namelijk in Europa worden gevoerd | angst dat USSR nu eerder W-Europa zou aanvallen

|

Pas in 1967 aanvaard (v – wapenwedloop U2-incident)

Aantallen nucleaire wapens USA en USSR

Ontspanning tijdens koude oorlog 1953 nieuwe regeringen:

USA > Truman vervangen door Eisenhower (Dulles min. v BZ)

| containment vervangen door politiek van rollback | = bevrijding van volken door comm onderworpen Hoe? Politiek, economisch, militair (ook kernwapen)

niet doorgegaan: Congres > weinig geld beschikbaar stellen USSR > opbouw kernmacht – te gevaarlijk

USSR > Stalin vervangen door Chroesjtsjov

| politiek van vreedzame coëxistentie

Hoogtepunt: Conferentie van Genève (1955) > vriendelijke sfeer

Uitwerking: - 1949 aanvaarding ontstaan BRD en DDR - 1955 aanvaarding BRD lid NAVO en DDR lid Warschaupact - 1955 vredesverdrag met Oostenrijk

USSR akkoord dat land westerse democratie wordt USA akkoord dat land neutraal blijft, geen lid NAVO

- 1956 opstand Hongarije Warschaupact slaat opstand neer USA geen militair ingrijpen

- 1956 Suezcrisis USSR geen militair ingrijpen USA druk op Eng. + Fr. tot terugtrekking

(Suezcrisis: Nasser (Egypte) nationalisatie Suezkanaal

Israël valt aan met steun van Eng. en Fr.)

Periode 1963 – 1991 Kenmerk: nieuwe detente = pogingen tot ontspanning

| nu en dan incidenten

Waarom detente?

- voorkomen dat nucleair conflict onbeheersbaar wordt - wapenwedloop kost veel geld > begrotingstekorten

USA - kosten Vietnamoorlog - niet elk regime is bondgenoot tegen comm.

USSR - kosten landbouwproblemen - economische hulp aan satellietstaten

Hoe was detente te zien?

* aanleg hotline

* betere relatie USA – China > pingpong-diplomatie > China wil economische samenwerking

* kernwapenbeheersing > 1968 Non-poliferatieverdrag doel: verspreiding kernwapens voorkomen > 1972 SALT I doel: afname intercontinentale kernwapens > 1979 SALT II doel: afname intercontinentale kernwapens

* BRD erkent grens met DDR 1969 Willy Brand werd bondskanselier – voerde ‘Ost-politiek’ 1970 Brand tekent Verdrag van Moskou USSR belooft vrij verkeer tussen BRD en DDR

Tegelijkertijd vasthouden van invloedssferen

USSR: - 1968 Brezjnevdoctrine - 1968 ingrijpen in Praagse Lente - 1979 inval in Afghanistan – steun comm. partij - 1982 dwingt Poolse regering ‘Solidariteit’ te verbieden

USA: - geen westerse democratieën die overliepen - 1979 geen ingrijpen Afghanistan, wel steun aan Moedjahidien - 1979 geen ingrijpen in Nicaragua bij macht van Sandinistas

Einde van de Koude Oorlog

* indirecte oorzaken:

> kost veel geld - USSR: economisch slecht (schaarste, corruptie, armoede) USA: 1983 SDI (star wars) – R. Reagan (leiding USSR ongerust)

> communisme verliest aantrekkingskracht - voor de bevolking (zie boven) - voor de leiding (technologische achterstand) - einde Koude Oorlog = kans op westerse hulp

> bevolking W-Europa verzet tegen kernbewapening - tegen NAVO-dubbelbesluit - ‘Hollanditis’

* directe oorzaken:

> 1985 Gorbatsjov aan de macht - Glasnost (openheid) – democratisering - Perestrojka (hervorming) – kapitalisme - loslaten Brezjnevdoctrine - Oostbloklanden meer vrijheid - invoering meerpartijendemocratie (1989)

> 1989 Polen: - Solidariteit toegelaten, vrije verkiezingen Hong, Tsj, DDR, Bulg: - demonstraties DDR: val van de muur (‘wir sind das Volk’ > ‘wir sind ein Volk’

> 1990 BRD/DDR: eenwording, EU en NAVO

> wapenvermindering USA / USSR

> 1991 USSR: mislukte staatsgreep gevolgen: Jeltsin vervangt Gorbatsjov USSR valt uiteen opheffen Warschaupact