Een besluit nemen in

een groep? Doe maar

niet. Het duurt lang en

leidt tot laffe compro-

missen. Toch levert eer

groep soms verbazing-

wekkende prestaties.

Maar dan moeten de

omstandigheden wel

]Jerfect zijn.

"KST' RIK KUlPER

1 het klonk nog wel zoardig. Met steun vanIe Amerikanen zou een

--,~ger van goed getraindeCubaanse vluchtelingen het inCuba opnemen tegen het nieuweregime van Fidel Castro. Het idee:ze werden op 17 april 1961 metschepen in de Varkensbaai in hetzuiden van Cuba aan land gezet.Van daaruit konden ze vervolgens:en stuk land overnemen en hetrolk aansporen zich te verzettenegen de regering.

Tot zover de theorie. Want het liepanders. Castro bleek door goedwerk van zijn infiltranten allangop de hoogte van de Ameri-kaanse plannen. Binnen enkeleuren na de start van de invasiestuurde hij troepen naar de baai.Het invasieleger kon geen kant open wachtte op versterking. Maardie kwam niet. Drie dagen na hetbegin van de aanval was de strijdvoorbij. 114 strijders sneuvelden,bijna 1200 werden opgepakt. Eenpaar maanden later stuurde CheGuevara, Castro's rechterhand,een bericht naar de Amerikaansepresident John F. Kennedy. Detekst luidde: 'Bedankt voor deVarkensbaai. Vóór de invasie wasde revolutie nog zwak. Nu is hij~terker dijn ooiL'

~

_1 77

-

~'t:",.!

,-"'

~

..uuu,," ..u~. ~u~..V ..,Vv.~..verslaan. Maar hun invasie in deVarkensbaai in 1961 mislukte. De

v " ...v~.~v... v v~( onder) likt zijn wonden en overlegtmet voorganger Dwi~ht Eisenhower.

..hun eigen beslissingen te kijken.Dat fenomeen, bekend gewordendankzij het werk van de Ameri-kaanse psycholoog Irving Janis,heet groupthink, groepsdenken.Wanneer treedt dat op? VolgensWit komt vooral voor bij groependie heel hecht zijn. 'Dat zet deleden onder druk. Willen ze erbijblijven horen, dan moeten ze deanderen niet te veel tegenwerken.'Vaak is er ook een sterke leider inde groep aanwezig, in dit gevalKennedy. 'Hij was charismatisch,niemand durfde hem tegen tespreken.' En, ook belangrijk: degroep werkte geïsoleerd van debuitenwereld. 'Daardoor wordendissidente geluiden van buitenafniet gehoord.' Als gevolg daarvanzagen de president en consortenbelangrijke risico's van het planover het hoofd. De kracht van hetCubaanse leger bijvoorbeeld, dezwakte van de eigen strijders, en

weten meer dan één. Een mooivoorbeeld was de verdwijning vande Amerikaanse duikboot OSSScorpion. Die zonk in mei 1968 inde Atlantische Oceaan. Het enigedat bekend was: de plaats waarvandaan het laatste radiocontacthad plaatsgevonden. Waar in dekilometers diepe oceaan moestende bergingswerkers zoeken om deboot te vinden?John Craven, oceanograaf bij deAmerikaanse marine, had eencurieus plan. Hij verzamelde eenteam van wiskundigen, onderzee-bootdeskundigen, oceanografenen reddingswerkers om zich heen.Hij vroeg iedereen afzonderlijkvan elkaar een aantal vragen tebeantwoorden. Hoe was de bootin problemen geraakt? Wat wasde snelheid waarmee de onder-zeeër voer op het moment vandalen? Hoe steil ging de Scorpionnaar beneden? Enzovoorts. Toenalle antwoorden binnen waren,verwerkte Craven ze met behulpvan een statistische formule toteen collectieve schatting van deplek waar de Scorpion lag. Vijfmaanden nadat de duikboot wasgezonken, werd hij gevonden. Opslechts 200 meter van de plaatsdie de groep van experts 'geza-menlijk' voorspeld had.

.Gemiddelde is besteToeval? Nee. Een uitzondering isdit niet. Er zijn meer voorbeeldenwaarbij groepen onverwacht goedpresteren. Neem de ontdekkingvan de Britse wetenschapperFrancis Galton. In 1906 verwon-derde hij zich over een wedstrijdop een veemarkt: wie kon hetbeste raden hoe veel de tentoon-gestelde os woog? Galton had nietveel vertrouwen in de schattingenvan het volk en ging op onderzoek

hoe populair Fidel Castro bij deCubanen was.

.Groep vindt duikbootZijn groepen dan dom? Je zou hetbijna denken. Toch bestaan ookvoldoende voorbeelden waarbijmensen gezamenlijk tot de meestbriljante prestaties komen, schrijftJames Surowiecki in zijn fasci-nerende boek The Wisdom ofCrowds. Het boek is in het Neder-lands vertaald onder de titel Twee

uit. Hij vroeg de organisator n;de prijsuitreiking of hij de briefjevan de 800 deelnemers mochhebben. Thuis analyseerde hij d(schattingen, en viel bijna van zijrstoel van verbazing. Het gemid.delde gewicht dat de deelnemenhadden geraden, was 1197 pondHoe veel woog de os echt? Slecht!één pond meer.Het zijn anekdotes die de wenkbrauwen doen fronsen. Blijkbaalkan een groep soms iets briljant!doen. maar OP andere momentel1

78 l~~ 03/200",

het oplossen van een complexerprobleem, zonder een objectief tebepalen beste oplossing. Want dekwaliteit van de oplossing wordtbeïnvloed door erg veel onzeker-heden. Vooraf is bijvoorbeeld nietbekend wat voor weer het op dedag van de aanval zal zijn, of hoede tegenpartij zal reageren.En toch had Kennedy, mocht hijin 1968 nog geleefd hebben, bestiets kunnen leren van de vondstvan de Scorpion. Wat? Daarvoormoeten we de werkwijze van JohnCraven nog eens onder de loepnemen. Allereerst valt op dat hijeen bont gezelschap verzamelde.Waar Kennedy alleen adviseursuit zijn eigen, beperkte kring bijelkaar bracht, benaderde Cravenexperts uit allerlei vakgebiedenom mee te denken. De gedachtedaarachter is simpel. Mensen metdezelfde achtergrond zijn geneigdom dezelfde denkwijze te volgenen, erger nog, dezelfde gaten inhun kennis te hebben. Doe je eenberoep op meer disciplines, danstijgt de kans dat je elk aspect vande.kwestie meeneemt.

waardeloze beslissingen nemen. I

Had Kennedy op dezelfde wijzete werk moeten gaan als Craven?Had hij zijn adviseurs allemaaleen paar vragen moeten stellen('Wanneer vallen we Cuba aan?Waar? Metwelke manschappen?') I

en van de antwoorden vervolgenseen gemmiddelde moeten bepalen('Het wordt 14 april om 16.41 uur.Op een landingsplaats die preciesin het midden ligt van alle geop-perde suggesties. Met exact 1741,3soldaten van het zoveelste batal-jon.')? Nee, natuurlijk niet. Danwas de invasie van de Varkens-baai waarschijnlijk op een noggroter fiasco uitgelopen. Maarwat had hij dan wel moeten doen?

.Diversiteit is belangrijkNatuurlijk is het vinden van eenonderzeeër of het schatten vanhet gewicht van een os een andertype vraagstuk dan het makenvan een aanvalsplan. Het eerste iseen vraagstuk waarbij maar ééngoed antwoord geldt: de locatiewaar de Scorpion daadwerkelijkligt, het exacte gewicht van de os.Bij het nemen van een beslissingover de invasie in de Varkensbaailigt dat anders. Daar gaat het om

duidelijk: de echte proefpersonenconformeerden zich aan de groep,wilden niet buiten de boot vallen.Het was precies hetzelfde mecha-nisme waar ook Kennedy's advi-seurs over de Varkensbaai mee temaken hadden gekregen. .

[f'g)O3/20071 79

op? Maar liefst zeven op de tienslikten minstens eenmaal huneigen mening in voor de overdui-delijk incorrecte mening van deanderen. Drie op de tien dedendat in meer dan de helft van degevallen. De reden daarvoor is

1

~

.Mensen praten naMaar dat was niet de enige slimme

Izet van Craven. Essentieel wasook dat hij zijn experts niet metelkaar liet praten in een statigevergaderzaal van een hermetischvan de buitenwereld afgeslotenconferentieoord. Nee: ze mochtenin hun eigen studeerkamer, onaf-hankelijk van elkaar, de vragenbeantwoorden. Zo voorkwam hij

Idat de experts elkaar zouden gaannapraten. Nu gaven ze hun eigenmening, gebaseerd op de kennisvan hun eigen vakgebied.Dat onafhankelijkheid geen over-bodige luxe is, blijkt ook uit eenexperiment van de Amerikaansepsycholoog Salomon Asch. Hij liet

II een proefpersoon plaatsnemen ineen zaal met andere mensen, die(zonder dat de proefpersoon hetwist) allemaal in het complot vande onderzoeker zaten. Vervolgensmoesten de aanwezigen vertellenwelke van drie lijnen op de enekaart even lang was als een lijn op

leen andere kaart. Ze moestenIhun keuze hardop zeggen, en de

echte proefpersoon kwam als eenna laatste aan de beurt.De eerste paar nepproefpersonengaven het juiste antwoord. Maardaarna begonnen ze stuk voorstuk hetzelfde, foute antwoord tegeven. Hoe reageerden de echte

I proefpersonen daar bij herhaling I

~ .Kennis blijft onder tafelEn daarmee hebben we de tweebelangrijkste ingrediënten vooreen slimme groep te pakken: deleden moeten een diverse achter-grond hebben en onafhankelijkvan anderen hun mening kunnengeven. Had Kennedy daar beterop gelet, betoogt Surowiecki inThe wisdom of crowds, dan hadhij de blamage bij de Varkensbaaiwellicht kunnen voorkomen. Isdat echt zo? De Leidse sociaal-psycholoog Arjaan Wit is minderoptimistisch. Hij meent dat hetnog niet zo eenvoudig is om eensituatie te creëren waarin diver-siteit en onafhankelijkheid gega-randeerd zijn. 'Het groepsproceskent veel valkuilen.'Het verzamelen van een groepdiverse mensen lijkt niet moeilijk.Toch valt dat in de praktijk nietmee. De meeste besluitvormerszijn geneigd om mensen om zichheen te verzamelen die ze aardigvinden en met wie ze op één lijnzitten. En mocht de groep wéldivers genoeg zijn, dan zijn deproblemen daar nog niet meteenmee opgelost. Want hoe J zorg jeer dan voor dat deze menseli deunieke informatie die ze bezittenook daadwerkelijk in de discussieinbrengen? 'Groepsleden zijn indiscussies vrijwel altijd geneigdom zich vast te klampen aan dedingen waar ze het snelover eenszijn. Daar besteden ze dan veelaandacht aan', waarschuwt Wit.'Heel specifieke kennis, die vaakmoeilijk aan anderen uit te leggenis, loopt daardoor het risico omonder tafel te blijven. Bovendien:wanneer een groep het snel eenswordt over ingewikkelde zaken,dan is dat vaak zo'n verheugendeconstatering dat daarna niet veelaandacht meer is voor het achter-

halen van mogelijke tegenstrijdigemeningen.'

legt en komt tot een conclusieVervolgens voegt zich een derdtbij het duo, die eerst zijn menin~geeft en vervolgenshet standpun1van de anderen aanhoort. Dardiscussiëren ze met z'n drieën, ervinden ze een nieuwe oplossingDaarna komt de vierde erbij. Hoekijkt hij er tegenaan? Tenslottekomt de groep tot een gemeen-schappelijk slotoordeel. De oplos-singen van groepen die op dezemanier werken, zijn beter dan dievan groepen die meteen bij elkaargaan zitten, zo blijkt uit experi-menten van Rogelberg. Hoe datkomt? Wit: 'De kans dat nieuweinformatie wordt ingebracht, iseen stuk groter.' .

rrlk.kuiper@questmag.nl

(I:: _.'jl~~:.III~II:u'j'ó'll~

Twee weten meer dan een, James

Surowiecki, Uitgeverij Contact (2006):

Wanneer zijn groepen slim, wanneer niet?

Een boek vol fascinerende anekdotes.

http:/ /tinyurl.com/ybt4kj: het originele

paper in Nature van Francis Galton uit

1907 over het wegen van de os.

http:/ /tinyurl.com/y3d3t3: meer over

de steoladder techniaue.

.Naambordje kan helpenNatuurlijk is daar iets aan te doen,maar dat kost wel energie. Watbijvoorbeeld helpt, betoogt Wit, isiedereen in de groep een naam-bordje geven waarop staat watvoor expertise hij of zij kaninbrengen. 'Dan voelt zo iemandzich eerder geneigd om iets overzijn eigen discipline te vertellen.'Ook de gespreksleider kan eenbelangrijke rol spelen om infor-matie boven water te krijgen. 'Hijmoet de groepsleden uitdagen.Zeggen: 'Jij komt uit een anderdomein. Hoe kijk jij vanuit jouwvakgebied tegen dit probleemaan?' Op die manier benut je deverscheidenheid, en daag je degroepsleden uit tot een onafhan-

kelijke inbreng.'Wat ook goed uitpakt, is de zoge-heten stepladder technique, waar-over de Amerikaanse hoogleraarpsychologie Steven Rogelberg alseerste publiceerde. Daarbij beginteen groep van vier mensen aller-eerst met een kerngroep van tweeaan een probleem. Dit duo over-