Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging KNNV afdeling Den Haag Project Haagse Nachtvlinders in het Licht http://www.knnv.nl/afdeling-den-haag/projecten Nachtvlinders@den-haag.knnv.nl www.knnv.nl/den-haag facebook: KNNV.afdeling.Den.Haag

Zie voor de doelen en het werkgebied: http://www.knnv.nl/sites/www.knnv.nl/files/Statuten_0_0.pdf 1

27 januari 2016 Verslag EIS dag EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden heeft op zaterdag 23 januari in Naturalis een dag georganiseerd met als thema: gewelddadige insecten.

De aanwezigen werden getrakteerd op een aantal presentaties met zeer uiteenlopende onderwerpen, alle met aanstekelijk enthousiasme gebracht.

Isabel Smallegange (UvA) sprak over geweien bij ongewervelden. Denk hierbij aan mestkevers met een hoorn. Bij deze soorten hebben de mannen grote of kleine geweien. Er wordt algemeen aangenomen dat de mannen met de grootste geweien de meeste kans maken bij de vrouwen. Maar terwijl de man met groot gewei de ingang van het nest met een vrouw verdedigt, kunnen mannen met een klein gewei via een zij-ingang toch een vrouwtje bereiken en paren. Ook bij mijten zijn deze strategieën bekend. Onderzoek laat zien hoe het kan dat ook de minder bedeelde mannen kans maken. Het volwassen worden met een groot of klein gewei wordt bepaald door erfelijke aanleg EN omgevingsfactoren zoals voedsel. Dieren met een groot gewei hebben een lange ontwikkeling nodig en leven kort. De dieren die niet zo'n groot gewei hoeven te ontwikkelen zijn veel eerder “klaar” en leven langer, zodat ze relatief evenveel kans maken.

Neushoornkever Foto Meint Mulder

Verslag EIS dag , KNNV afdeling Den Haag, 26 januari 2016 2

Vincent Kalkman van EIS gaf de eerste resultaten van het atlasproject Lieveheersbeestjes, kevers voor dummies zoals hij ze noemde. Dat project heeft als doel de stand van lieveheersbeestjes in kaart te brengen en duurt nog tot eind van dit jaar. Nu kan iedereen nog meewerken aan dit project! Iedereen kent wel de opvallende diertjes, vaak rood met zwarte stippen, er zijn verschillende soorten die met de zoekkaart wel van elkaar te onderscheiden zijn. Moeilijker wordt het met de kapoentjes, harige kleine lieveheersbeestjes (3mm). Kijk op http://www.eis-nederland.nl/lhb

download de lieveheersbeestjes zoekkaart, lees hoe je je waarneming kunt melden en zo de onderzoekers helpen met het project.

Voor de middagpauze was er de Mysterie Insecten Competitie. Er werden 25 prachtige dia's vertoond van insecten (en één spin) in allerlei stadia, waarvan wij per dia orde, familie, genus en soort mochten noteren. Tja en dan weet ik meteen dat ik nog erg veel kennis mis. Van sommige was ik al blij de orde te weten: vliegen, libellen, vliesvleugeligen, kevers - er waren 15 verschillende. Van andere dacht ik de soort te herkennen, maar dan wist ik er geen genus of familie aan te verbinden. Zal daar voortaan toch beter naar kijken bij het determineren.

Rene Krekels (Natuurbalans) hervatte de dag met “de dodelijkste vijf van het zandpad”. Vijf insecten die op andere insecten jagen om de eigen larven groot te brengen. Het zijn de bijenwolf, die vooral op honingbijen jaagt, de rupsen- en de spinnendoder, die rupsen of spinnen als prooidier hebben. Al deze soorten verlammen de prooi met hun angel zodat deze wel levend en vers blijft maar geen kant meer op kan zodat de larf fris voedsel heeft.

Van de zandloopkever en de absolute nummer één de mierenleeuw zijn het vooral de larven die dodelijk zijn. Deze zitten verscholen in holletjes in het zand om tevoorschijn te schieten als de prooi voorbij komt, eenmaal in de

Verslag EIS dag , KNNV afdeling Den Haag, 26 januari 2016 3

kaken belandt komt het gevangen dier niet meer los. In onze duinen komen deze insecten voor en zijn overdag te zien.

Spinnendoder met prooi. Foto Anna Kreffer

Christophe Brochard (Biota) gaf ons een kijkje achter de schermen bij de boeken over libellen-larven en de huidjes daarvan. Hij liet zien hoe de werkelijk schitterende foto's voor de boeken zijn gemaakt en wat daarbij allemaal komt kijken. Vangen en kweken van de larven, prepareren van de huidjes, hoe kleiner hoe meer spelden nodig zijn. Speciaal in elkaar geknutselde foto apparatuur en aquaria. Ook over de reizen die hij maakte om al die libellen van Europa zelf te zien en een oponthoud bij de douane van Servië voor het invoeren van wilde dieren.

Jacques van Alphen vertelt over sluipmoordenaars die een eitje leggen in een gastheer, een eufemisme voor een daardoor ter dood veroordeeld dier.

Verslag EIS dag , KNNV afdeling Den Haag, 26 januari 2016 4

De larven van deze dieren eten delen van de gastheer tot ze kunnen verpoppen. Als voorbeeld een wesp die een rups parasiteert. Samen met het ei brengt de wesp ook een virus in die de rups herprogrammeert: als de larven uitgebroken zijn en verpoppen spint de rups nog een extra net over ze heen en beschermt ze tegen andere parasieten die het gemunt hebben op de nieuwe poppen. De sluipwespen of – vliegen ruiken waar hun prooi is doordat een aangegeten plant geur afgeeft en zo om hulp inroept. Er zijn ook ei-parasieten, die liften mee op een bevrucht (vlinder)vrouwtje. Ook dat wordt gevonden door geurstoffen die het vrouwtje afgeeft. De parasieten stappen af als de eitjes worden afgezet. Elk insect heeft minstens éen of twee parasiterende soorten en gelukkig maar, anders hadden we geen groene wereld, die was dan al lang kaal gegeten.

Zie als voorbeeld dit al oude filmpje van internet:

https://www.youtube.com/watch?v=vMG-LWyNcAs

Als laatste voor de theepauze doet Roy Kleukers (Eis) verslag van wat EIS afgelopen jaar onder andere heeft gedaan en wat de plannen zijn voor komend jaar. Zoals ontwikkelen van de soortenzoekers op waarneming en determinatie hulp voor gewone mensen.

Na de pauze maakt Rolf Roos (Natuurmedia) terecht reclame voor het boek: Niet zonder elkaar, bloemen en insecten. Het heeft de Jan Wolkers prijs gewonnen. Ik heb het zelf gelezen en kan het iedereen aanraden. Prachtig en spannend geschreven, mooie illustraties en een bijzonder onderwerp.

De laatste presentatie is van John Smit (EIS) die verslag doet van de reis naar Sint Eustatius. Twee weken heeft een heel team van wetenschappers en

Verslag EIS dag , KNNV afdeling Den Haag, 26 januari 2016 5

studenten op 11 plaatsen op alle mogelijke manieren onderzoek gedaan, bijvoorbeeld in een de krater van de vulkaan. Er werd gezocht en gekeken naar vogels,vaatplanten, mossen, zoogdieren, insecten, slakken en wat niet. Er zijn nieuwe soorten ontdekt en er wordt nog steeds onderzoek gedaan (DNA niveau). Gelukkig voor de spreker waren er ook mensen mee die vleermuizen onderzoek deden, want op die vleermuizen zijn bijzondere vleermuisluisvliegen en een hierop lijkende wants ontdekt. Want insecten daar worden mensen van EIS vrolijk van.

Tot slot nog het nalopen van dia's en de uitslag van de Mysterie Insecten Competitie. Beetje jammer voor sommige amateurs, dat alleen de wetenschappelijke namen gegeven werden, maar echt erg was dat natuurlijk niet. De winnaar is Bart Achterkamp! KNNV afdeling Den Haag mag blij zijn met zo'n lid.

Bart Achterkamp Naturalis foto: Geert van Poelgeest

Wat mij verder van de dag is bijgebleven is dat de meldingen op waarneming.nl erg gewaardeerd worden. Wetenschappers maken er dankbaar gebruik van, het geeft extra informatie. Meld wel met foto, want alleen dan kunnen de meldingen geverifieerd worden.

Verslag EIS dag , KNNV afdeling Den Haag, 26 januari 2016 6

Als afsluiting nog napraten met wat te drinken en te eten. Wat een fantastische en goed verzorgde dag. EIS organiseert elk jaar zo'n dag, ik was er voor het eerst bij en verheug me nu al op een volgende!

Onder de aanwezigen waren zeven leden van KNNV afdeling Den Haag, van de Landelijke Insecten Werkgroep van KNNV telde ik ook zeven personen.

Anna Kreffer

Coördinator nachtvlinderwerkgroep KNNV afdeling Den Haag 06 - 26 41 71 37