• Klimaatadaptieve gevels: spel met licht • Veel puzzelen en rekenen met com-plexere EIA • Als eerste op weg naar klimaatneutraal pand • NSVV Lichtcongres

GELighting

Één armatuur, meerdere mogelijkheden. LED ABV van GE werd ontworpen om uw industriële toepassingen te doen oplichten

• Industriële toepassingen, magazijnen, opslagplaatsen

• Hoge licht efficiëntie: tot 129 lm/W• CRI80, IK03, IP20• Lange levensduur van 60 000 uren L80• Kleurtemperatuur van 4 000K / 5 000K• Energie klasse A, -20°C + 55°C• Verminderde onderhoudskosten, snelle terugverdientijd• Aanwezigheidssensor optie

Van de eerste gloeilamp, tot het eerste digitale industriële bedrijf, GE, 125 jaar innovatie!

Ontdek nu de ABV, de laatste innovatie van Albeo ™ LED verlichting – ABV serie!

Versie met 2 modules

digitale industriële bedrijf, GE, 125 jaar

Industriële toepassingen, magazijnen,

innovatie!

Ontdek nu de ABV, de laatste innovatie van Albeo ™ LED verlichting – ABV serie!

digitale industriële bedrijf, GE, 125 jaar innovatie!

Ontdek nu de ABV, de laatste innovatie van Albeo ™ LED verlichting – ABV serie!

Versie met 2 modules

Versie met 1 module

Lighting

Van de eerste gloeilamp, tot het eerste

Versie met 1 module

www.gelighting.com/eu

GE voordelen:• 120°, 90° or 55°• Dali of 1-10V• Garantie 5 jaren

Easy install60 000h CRI

80+

IP 20 THD

<20%

Dimmable

Holland: Tel 0800 023 25 38

België: Tel 0800 93 034

Email: DutchTeam@ge.com

05 Van de redactie

Actueel 06

12 Klimaatadaptieve gevels: een spel met licht

Veel puzzelen en rekenen met complexere EIA 16

18 Als eerste op weg naar klimaatneutraal pand

Euroluce 22

27 NSVV Lichtcongres

Toch led voor technisch instituut in België 30

35 Column: Paniekplank om

de hoek van de keukendeur

Productnieuws 37

03

[inst]ALLICHT is een uitgave vanCovordia PublishingPostbus 907, NL-7400 AX Deventerinfo@installicht.nlT +31 570 820214

Hoofd- en eindredactieStéphanie Schoordijkredactie@installicht.nl

UitgeverGerrit A.H. van Coeverdengerrit@inst allicht.nlM +31 6456-15588

Sales Italia, Österreich, SchweizCasiraghi Pubblicità InternazionaleMr. Oliver D. CasiraghiVia Cardano 81, IT-22100 ComoPhone: +39-031 261 407oliver@casiraghi.info

Aan dit nummer werkten mee:Monique van Empel, Trea ten Kate, Rien Kort, Martin Laning, Richard Out en Michael Ros.

Abonnementen Jaarabonnement à ( 92,50 excl. 6% btw) voor 10 nummers.Opgave nieuwe abonnees, wijzigingen en/of klachten bezorging: info@installicht.nl

LeesdoelgroepenArchitecten & ingenieurs, (licht)ontwerp- en adviesbu-reaus, projectadviseurs en -inrichters, interieurbouw, Rijksgebouwendienst, installatie, calculatie, inkoop, ma-nagement, onderhoud, werkvoorbereiding, groothandels, facilitairdiensten/ -managers, gemeenten, golfbanen, hotels, horeca, industrie, jachthavens, musea, onderwijs, bungalow-, pret- en recreatieparken, schouwburgen, theaters, wellnesscentra, woningbouw, zorginstellingen, agenturen, fabrikanten, importeurs, grootwinkelbedrij-ven, interieurspecialisten, lichtspeciaalzaken, woonin-dustrie, tuincentra, dhz-branche, gemeenten, beheer en infratechniek, provincies, Rijkswaterstaat

[inst]ALLICHT wordt uitsluitend verspreid onder betalende abonnees en via controlled circulation.

VormgevingInkvisible, André Weigand, Warnsveldinfo@inkvisible.nl

DrukVeldhuis Media, Raaltewww.veldhuis.nl

Oplage deze maand12.600 exemplaren

Verschijningsfrequentie[inst]ALLICHT verschijnt 10 maal per jaar

Voor meer informatiewww.installicht.nl

Auteursrecht en aansprakelijkheidHet auteursrecht voor de redactionele inhoud van [inst]ALLICHT wordt voorbehouden. Ver me nigvuldiging en/of verspreiding van het geheel of delen van de inhoud is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. © Copyright 2017 Covordia Publishing. Uitgever en redactie betrachten de grootst mogelijke zorgvuldigheid bij de samenstelling van [inst]ALLICHT. Zij aanvaarden geen aansprakelijkheid voor verstrekte technische gegevens en prijzen.

Covordia Publishing werkt journalistiek samen met:• FHI - Ledcluster – brancheorganisatie (mediapartner)• NSVV – Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (mediapartner + rubriek + marketingcommissie)• Stichting KIEN - Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland (mediapartner)

Covordia Publishing treft u op diverse beurzen:• FHI – Led Evenement (mediapartner)• Fiera Milano – Euroluce (mediapartner)• Good! – LedExpo (mediapartner)• Kortrijk – Interieur Biënnale• Messe Frankfurt – Light+Building• Jaarbeurs Utrecht –Elektrotechniek (mediapartner)

Colofon

Coverfoto:

Verlichting in het kantoor van NEN, met

Feilo Sylvania ledpanelen die met elkaar

communiceren (zie ook p. 18).

www.slv.com

SLV NederlandNoorderpoort 285916 PJ VenloNederlandT +31 (0)77 320 43 43

SLV BelgiumHerentalsebaan 429B-2160 WommelgemBelgiëT +32 (0)3 385 30 08

HELIATIJDLOOS. VEELZIJDIG.

TIJDLOOS:EENVOUDIG DESIGN IN ZWART, WIT OF KOPER-KLEUR

VEELZIJDIG:30, 40, 45 OF 60CM LENGTE, DIVERSE DOORSNEDES, OPBOUW- EN IN BOUW PLAFONDROSETTEN

DUURZAAM:LED TECHNOLOGIE, 3000K, CRI >90

VAN DE REDACTIE

Meer zonlicht is meestal prettig, maar niet altijd. Kim Bodde deed een interessant onderzoek naar de ervaringen van gebruikers met drie verschillende typen klimaat-adaptieve gevels. Hoe beleefden zij dit spel met licht?

Spelen met kunstlicht gebeurt op verschillende manieren in deze editie. Zo ‘praten’ de samenwerkende ledpanelen van Feilo Sylvania nu met elkaar in het pand van NEN. Daar geniet men als eerste ter wereld van dit nieuwe systeem, dat van alles registreert en er zelfstandig op reageert. Hier ‘spelen’ de ledpanelen dus zelf met de lichtknoppen, en op ingenieuze wijze wordt er zo � ink bespaard. Ook is er in deze editie aandacht voor wat er momenteel nog mogelijk is met de Energie Investerings Aftrek. Bij een investering van minimaal 2500 euro valt er ongeveer 13% belasting te besparen (afhankelijk van het VPB-tarief), zo geeft Maarten Loerakker aan. Dan valt er nog wel wat te spelen met licht.

Verder laat Euroluce het vormenspel van de ontwerpers zien, waarbij items 2, 3 en 4 mijn persoonlijke favorieten zijn. Sibel is bij het lichtontwerp voor Technisch Instituut St. Michiel ook speels omgegaan met licht; het is immers een gebouw voor jonge mensen. In de column breekt Richard Out een lans voor de nieuwe NPR, en kan men koken met licht.

NSVV gaat over het Lichtcongres op 15 juni, waar licht verbindt. Wij kijken er nu al naar uit, en ook naar iets wat verder niet wordt vermeld, maar wel de moeite waard is: Design District (7 t/m 9 juni) in de Van Nelle Fabriek in Rotterdam. In juni valt er dus volop te genieten van en te spelen met licht.

Veel leesplezier! Stéphanie SchoordijkHoofdredacteur [inst]ALLICHT

Spelen met licht

05

1 jaar (10) edities [inst]ALLICHT

Nu voor maar

Meer informatie: www.installicht.nl

€ 50,-€ 9220

Voor het eerste jaarRegulier à € 9250

ACTUEEL

06

Deze armatuur van

Gewiss is uitgekozen als de beste in de categorie Product design 2017. De prestigieuze prijs

werd toegewezen door de 40 experts van de Red Dot Award. Naast het design zijn het vooral

de andere kwaliteiten die de Smart [3] tot winnaar maakten: de gebruikte technologie en intel-

ligentie maken de Smart [3] één van de beste oplossingen voor

slimme verlichting. Met het compacte formaat is deze armatuur

erg duurzaam en zorgt voor een vermindering van het energie-

verbruik van ruim 50%, zo geeft men aan.www.simcas.nl

Red Dot voor de Smart

DIALux evo 7 biedt veel

nieuwe en aangepaste functies voor architecten, lichtontwerpers en

engineers. Deze versie van DiaLux evo ondersteunt BIM met IFC,

en is gericht op snellere en efficiëntere workflows voor dagelijks

gebruik. BIM (Building Information Modelling) is een methode voor

de netwerkplanning, realisatie, bewerking en onderhoud van bouw-

projecten. DiaLux evo 7 is de eerste lichtontwerp-software waar-

mee het importeren van de open BIM interface IFC (Industry

Foundation Classes) mogelijk is. Dit maakt het mogelijk om com-

plete gebouwen of delen ervan snel en eenvoudig te gebruiken

vanaf andere CAD-applicaties. Een 3D (re)constructie van de pro-

jecten is niet meer nodig. Dit maakt het werk van een lichtontwer-

per die bezig is met een BIM-proces een stuk gemakkelijker.

Fotometrische informatie en de data van echte producten die ver-

krijgbaar zijn in de lichtmarkt worden toegevoegd aan het geïmpor-

teerde project. Het is nu mogelijk om bestaande plattegronden te

DiaLux evo 7 en BIM gebruiken met informatie over de

meubels erbij en de andere aanpas-

singen in de ruimte in de documenta-

tie, dus is het bijvoorbeeld niet nodig

om de ruimte aan te kleden als dit al

is gedaan in de oorspronkelijke plat-

tegrond. Wat in deze versie ook nieuw

is, is de mogelijkheid om de bereke-

ningstijden te beïnvloeden en waar

nodig flink te reduceren. Na bereke-

ning kunnen de fotometrische resulta-

ten gemakkelijk worden geëvalueerd,

omdat DiaLux evo 7 automatisch iso-

lux-lijnen weergeeft en waardegrafie-

ken. Documentatie verzamelen kan nu

ook gemakkelijker. Een gereduceerd

boomdiagram van de output en de

vereenvoudigde settings voor de

pagina-inhoud maken het mogelijk

om de documentatie eenvoudig aan

te passen aan persoonlijke wensen.www.dial.de

ACTUEEL

07

Het demonteren en gescheiden inza-

melen van gasontladingslampen en

armaturen is nu opgenomen in de

geactualiseerde Beoordelingsrichtlijn

Veilig en Milieukundig Slopen (BRL

SVMS-007). Deze richtlijn bewaakt de

kwaliteit en deskundigheid van aanne-

mers bij de uitvoering van slooppro-

jecten en bevordert ook het veilig en

milieukundig slopen. Ruim 150 bedrij-

ven in de sloopbranche zijn gecertifi-

ceerd volgens deze richtlijn. LightRec,

in Nederland verantwoordelijk voor de

inzameling en recycling van verlich-

ting, is verheugd over deze toevoe-

ging. De beoordelingsrichtlijn geeft

onder meer aan welke eisen er wor-

den gesteld aan de scheiding en afzet

van ‘vrijkomende sloopmaterialen’.

Veel sloopbedrijven weten wel dat

lampen apart moeten worden gehou-

den voordat de sloopkogel door een

gebouw gaat, maar dat ook armaturen

apart moeten worden ingeleverd, is

minder bekend. Naast het feit dat het

wettelijk verplicht is om armaturen

apart te houden, is het ook beter voor

het milieu om ze separaat te verwer-

ken. Armaturen bevatten namelijk ook

elektronica en kunnen bovendien

bestaan uit pcb-houdende stoffen,

waardoor ze een speciale behandeling

nodig hebben. Concreet zijn nu ook

gasontladingslampen en armaturen

toegevoegd aan de stoffeninventarisa-

tie, de eisen ten aanzien van de

behandeling en afvoer van sloopmate-

rialen en aan de stoffenverantwoor-

ding. “Dat is belangrijk”, vertelt Gied

van Hoorn, directeur van LightRec,

“want een BRL SVMS-007-certificaat

is een inkoopcriterium van het over-

heidsprogramma ‘Duurzaam inko-

pen’, dat overheden stimuleert om

duurzaamheid expliciet als criterium

mee te nemen bij haar inkopen.

Opdrachtgevers die bij de aanbeste-

ding van sloopprojecten de BRL

SVMS-007 voorschrijven, zijn met de

toevoeging van verlichting dus extra

goed bezig.” Op dit moment worden

er bij sloopprojecten nog te weinig

lampen en vooral te weinig armaturen

gescheiden ingezameld. Dit terwijl er

jaarlijks zo’n 900.000 kilo aan armatu-

ren en 460.000 stuks aan lampen uit

de sloop- en renovatieprojecten zou-

den moeten vrijkomen. Meer informa-

tie over de gewijzigde Beoordelings-

richtlijn SVMS-007 is te vinden op

www.veiligslopen.nl.

www.lightrec.nlwww.wecycle.nl

http://www.nsvv.nl/meld-aan-training-npr-13201-1-kwaliteitscriteria-openbare-verlichting-2/

MELD U AAN VOOR DE WORKSHOPS NPR 13201• 12 april 2017: Ede, 9:00 - 16:00• 08 juni 2017 : Amsterdam, 9:00 - 16:00

NSVV LEDEN 25% KORTING!!

Gescheiden inzameling armaturen

De Rotterdamse verlichtingswinkel WATTNOU breidt uit naar het zui-

den: in augustus opent de tweede vestiging in Breda. Het is inmiddels een begrip in Rotterdam en

omstreken, maar wat nou als je daar niet woont? Wattnou verkoopt bijzondere lampen, snoeren,

verlichtingsonderdelen, heeft goede service en een fantastisch team. Binnenkort kunnen meer

mensen daarvan genieten. Uit eigen onderzoek is gebleken dat veel van de huidige klanten uit

België en Zuid-Nederland speciaal naar Rotterdam komen voor de winkel. Breda is goed gelegen

voor onze zuiderburen en het is

een diverse stad. Uitbreiden naar

Breda doet Wattnou niet alleen,

want dankzij crowdfunding kun-

nen de fans Wattnou Breda mede

mogelijk maken. In april is de

crowdfunding-campagne

geopend en kan iedereen investe-

ren in dit concept. Daarmee wor-

den de verbouwing, inrichting en

opleidingen van de nieuwe colle-

ga’s gerealiseerd. Op de hoogte

blijven van het reilen en zeilen kan

via www.wattnou.nl/wattnou-als.

Wattnou Breda

ACTUEEL

Deze maand

is er een gloednieuwe catalogus verschenen

van SLV: MORE WHITE 2017, met ruim 300

nieuwe producten en innovaties: voorzien

van projectfoto’s en verwijzingen naar alle

gerelateerde producten in de BIG WHITE

2017. De More White vormt een aanvulling

op de Big White-catalogus. In deze meest

recente publicatie van de lente worden de

nieuwste trends voor zowel outdoor als

indoor toepassingen gepresenteerd, evenals

over de meest recente ontwikkelingen en

lichtconcepten. Hierin staan ook nieuwe

design-armaturen van onder andere ontwer-

pers Carsten Witsch en David Morgan. Het

nieuwe D-TRACK 2-fase stroomrailsysteem

wordt geïntroduceerd. Het MIX&MATCH

concept, waarbij men onbeperkt kan varië-

ren met lampvoeten, lampenkappen en

pendelfittingen, wordt sterk uitgebreid.

Geheel passend in het seizoen zijn er vele

tientallen buitenarmaturen toegevoegd aan

het assortiment. SLV is verheugd om een

grote verscheidenheid aan toepassingen en

technische oplossingen te bieden voor de

dagelijkse werkzaamheden van architecten, licht- of interieur-

ontwerpers of elektrotechnisch installateurs. Op de site is het

gratis exemplaar via de post te bestellen. www.morewhite.nl

08

Er zijn van die zeldzame momenten in het

leven dat iemand op een lumineus idee komt.

Ergens in februari van dit jaar was zo’n

moment voor Jenno Westra van het ROC

Midden Nederland. Zoals wellicht al bekend,

organiseert dit ROC de verlichtingsopleidingen

Middelbare Verlichtingstechniek en Hogere

Verlichtingskunde. Dat doet men al 28 jaar,

vanaf oktober 1988 om precies te zijn. Vanaf

dat jaar is ieder jaar ook daadwerkelijk een

verlichtingsopleiding van start gegaan. Sinds

die tijd heeft ROC Midden Nederland exact

1016 gediplomeerde ver-

lichtingsdeskundigen afge-

leverd. Vanuit dat gegeven

kwam dan ook de lumineu-

ze inval om ‘iets’ voor die

afgestudeerden te organi-

seren, en wat is er mooier

dan te trachten die 1016

lichtexperts weer een keer

bij elkaar te laten komen,

om elkaar weer te ontmoe-

ten, kennis en ervaringen

uit te wisselen en anekdotes uit

de studietijd op te halen. Omdat de e-mail-

adressen slechts teruggingen tot het jaar

2007, werden de cursisten uitgenodigd die

vanaf dat jaar bekend zijn. Daarop zijn ruim 60

oud-cursisten ingegaan en die heeft ROC

Midden Nederland op 8 mei daadwerkelijk

mogen begroeten. Het programma bestond uit

het (weer) met elkaar in contact komen, maar

ook twee bijzonder interessante exposés van

professor Wout van Bommel (die ook lessen

bij ROCMN verzorgt). Hij wist zijn toehoorders

te boeien met de onderwerpen Licht en

Gezondheid en led: meer dan alleen verlich-

ting, futuristisch of werkelijkheid (in het kader

van The Interest Of Things). Al met al een bij-

zonder geslaagde avond, waarin eens temeer

werd aangetoond hoe belangrijk het is om de

kennis van het vak bij te houden door te blij-

ven scholen. Voor meer informatie over de

opleidingen Middelbare Verlichtingstechniek of

Hogere Verlichtingskunde kunt u contact

opnemen met h.jansen@rocmn.nl of j. wes-

tra@rocmn.nl

Netwerkbijeenkomst lichtexperts ROC

Meer wit

ACTUEEL

09

Sattler heeft vier nieuwe design awards

in de acht gesleept met haar bijzondere

en functionele lichtobjecten, die breed

kunnen worden ingezet. Lichtsysteem

Avveni heeft als productfamilie drie

indrukwekkende prijzen gewonnen: de iF

Design Award 2017, de Stevie Award

2017 en de German Design Award 2017.

Ook de klassieke lichtarmatuur Toccata

is in de prijzen gevallen bij de Good

Design Award 2017. www.sattler-lighting.com

Vier design awards

De jaarlijkse 40 onder 40 zijn bekend. Dit internationale pro-

gramma is bedoeld om de meest getalenteerde en veelbelovende jonge lichtontwerpers wereldwijd te

vinden. De 20 mannen en 20 vrouwen zijn geselecteerd uit 250 aanmeldingen, en deze 40 komen van-

uit 16 verschillende landen, waaronder IJsland, Turkije, Australië, India, China, Brazilië, de VS, Mexico

en Zweden. De prestaties van deze lichtontwerpers zijn fenomenaal, aldus de jury, die diep onder de

indruk is. In samenwerking met Osram is de 40 onder 40 opgericht om 40 jaar Lighting Design Awards

te vieren en om een podiumplaats te creëren waarop de lichtmarkt haar opkomende talenten kan her-

kennen en hun bestaan kan vieren. Onder deze 40 bevindt zich dit jaar ook de Nederlandse Carlijn

Timmermans.awards.lighting.co.uk

40 onder 40

Spheres Gonio’s Camera’sSpheres

Experts in licht metrologie instrumentenExperts in licht metrologie instrumenten

info@laser2000.nl

www.performanceinlighting.com

Fotografie: Ronald Auée

SQUARE PRO | NIEUW VAN PERFORMANCE IN LIGHTING

www.performanceinlighting.com

11

ACTUEEL

Voorafgaand aan de FIA World Endurance Championship WEC startte het

nieuwe seizoen half april met de eerste race op het klassieke Silverstone par-

cours (GB). De TRILUX lichtprofessionals uit het Duitse Sauerland ontpopten

zich in 2017 al voor de tweede keer als officiële verlichtingspartner van het

Porsche Works Team in de LMP1-klasse. Trilux verzorgt met op maat

gemaakte binnen- en buitenverlichting verlichtingsoplossingen op en rond

het parcours en de omliggende terreinen van Silverstone. Zowel op en langs

het parcours als in de pits, garages en de verblijfsruimten van de coureurs en

hun teamleden blinken nu duurzame en intelligente verlichtingsoplossingen

van hoge kwaliteit.www.trilux.nl

Trilux en het Porsche Works Team

Fagerhult heeft in april de intellectu-

ele rechten en activa van Organic

Response Pty Ltd en Organic

Response Investors Pty Ltd overge-

nomen. Beide bedrijven zijn gespe-

cialiseerd in intelligente lichtsturing

die zich aanpast aan veranderingen

in de omgeving. De overname ver-

sterkt het reeds brede scala aan

lichtsturing dat

Fagerhult aanbiedt, waaronder het e-Sense program-

ma. “Lichtsturing en data-analyse vormen een steeds belangrij-

ker onderdeel van onze lichtoplossingen. Fagerhult kijkt ernaar

uit om deze technologie verder te ontwikkelen en beschikbaar te

maken voor de eindgebruikers”, zegt Johan Hjertonsson, CEO

Fagerhult Group.www.fagerhult.nl

Fagerhult Groep neemt Organic Response over

12

Klimaatadaptieve gevels: een spel met licht

Omdat klimaat-adaptieve gevels vaak fors zijn, wor-

den ze beeldbepalend en krijgen ze een architectoni-

sche functie. Is dit relatief nieuwe duurzame speeltje

in de architectuur van de eenentwintigste eeuw het ei

van Columbus als energieneutraliteit wordt nage-

streefd?

DDe afgelopen jaren zijn verschillende onderzoeken ver-richt op het gebied van dynamische gevels of klimaat-adaptieve gevels. Iedereen kent de automatisch geregelde buitenzonwering, maar de klimaat-adaptieve gevel pakt verder uit. Grote gevelvlakken worden beweegbaar met als doel de zon te weren als die niet is gewenst, en de zon door te laten als de zonnewarmte kan worden benut. Zo wordt bespaard op koel- en verwarmingsenergie. Veel van die slimme systemen maken daglichttoetreding mogelijk, dus minder energiegebruik voor kunstlicht. Kim Bodde, die afstudeert in de leerlijn SMART Building van de opleiding Bouwkunde van Saxion Hogescholen in Enschede, vertelt wat een klimaat-adaptieve gevel is. “Het woord zegt het al: bij een klimaat-adaptieve of dynami-sche gevel past de zonwering zich automatisch aan de

hoeveelheid zonlicht aan. Met andere woorden: als de zon veel en intens schijnt, is er meer zonwering dan wanneer de zon niet schijnt.” In het kader van haar studie voerde Bodde een onderzoek uit onder kantoorbewoners van drie Nederlandse kantoorgebouwen met een dynamische gevel, met als doel te ontdekken hoe kantoorgebruikers de kli-maat-adaptieve gevel waarderen. Op zich geen vreemde onderzoeksvraag, want de dynamische gevel kan bijdra-gen aan een beter binnenklimaat en een lager energiege-bruik, maar aan de andere kant is er steeds een bewegend element in de gevel dat door sommige mensen als storend kan worden ervaren. “Om erachter te komen wanneer mensen een dynamisch gevelelement wel of juist niet hin-derlijk vinden, heb ik van drie gebouwen met verschillen-de dynamische gevelsystemen de gebruikers geïnterviewd.

• door Gerrie van Coeverden

13

In elk gebouw zijn tien gebruikers en de facilitair manager geïnterviewd. De ondervraagde gebruikers hadden allemaal een werkplek aan de gevel waar de zonwering relatief veel beweegt.

Soorten klimaat-adaptieve gevelsDe uitvoering van de dynamische gevels van de onderzochte gebouwen verschilt nogal. Gebouw één heeft elektrisch aange-dreven zonwering met kleine gaatjes. De gaatjes zorgen ervoor dat er zonlicht door de bekleding kan komen. Deze zonwering is gemaakt van geanodiseerd aluminium, een lichtgewicht materiaal. Doordat de luiken horizontaal opknikken, lijkt de zonwering op een luifel.

Gebouw twee is een gebouw van twee verdiepingen hoog. In dit gebouw is gekozen voor gelamineerde houten lamellen, die zijn bevestigd op een frame dat kan bewe-

gen. De lamellen zijn zo lang als het gebouw hoog is, in dit geval zes meter. De lamellen bewegen met de zon mee en rea-geren op de zonintensiteit. Tijdens de wintermaanden staan de lamellen veelal ‘open’ en reduceren zo de verwarmingskosten, tijdens de zomermaanden zullen de lamellen dicht zijn en kos-ten voor eventuele airconditioning tot een minimum beperken. De dynamische gevel van gebouw drie bestaat uit horizontaal verschuifbare luiken. De luiken schuiven voor de ramen als er veel zonintensiteit is en ze schuiven weer weg als er minder zonlicht is.

Waarom dynamische gevelsBij de eerste twee gebouwen is er volgens Bodde hoofdzakelijk vanuit architectonisch oogpunt voor deze typen dynamische gevels gekozen. Met andere woorden, de architect wilde graag een bepaalde uitstraling aan het gebouw geven en een visite-kaartje van zijn werk achterlaten. Bij het derde gebouw is de gevelbekleding minder spectaculair. Overigens is dit ook het oudste gebouw: het is al twaalf jaar in gebruik, terwijl bij gebouw één het gedeelte met de dynamische gevel nog maar vijf jaar in gebruik is. Dit gedeelte is een nieuwe aanbouw. Gebouw twee met de houten lamellen is acht jaar in gebruik.

OnderzoeksresultatenDe meeste ondervraagden zijn over het algemeen tevreden over de werk-plek. Toch zijn er ook minpuntjes. Bij het eerste gebouw zijn de meeste negatieve geluiden te horen, zoals over de zontoetreding via de gaatjes in de zonwering. Dit levert een scha-duwpatroon op het werkvlak, wat als hinderlijk wordt ervaren. Ook vinden sommige kantoorbewoners dat de zonwering te vaak en te plotseling beweegt, en dat leidt af. De facilitair medewerker geeft aan dat het dyna-mische gevelelement ook vanuit onderhoud extra aandacht vraagt. Vuil van buiten gaat in de kleine gaatjes van de zonwering zitten, en moet met behulp van een hoogwerker worden verwijderd. De klachten zijn serieus opgepakt in de organisatie.

Omdat een groot deel van de werkne-mers niet tevreden is over de zonwe-rende werking van de gevelbekleding worden er juist op de dag van het interview aanvullende lamellen aan de binnenkant van de ramen geïnstal-leerd.

‘Geen visitekaartjes die storend licht of

geluid geven’

14

www.koningenhartman.com

Officiële distributeur in de Benelux

on stock!

15

Bij het tweede gebouw zijn de meeste mensen tevreden over de zonwe-ring. Het bewegen van de lamellen gaat zo geleidelijk dat het de meer-derheid van de mensen niet eens opvalt. Er kleven wel een paar nade-len aan het gebruik van het lamellensysteem. Lamellen laten vaak nog zonlicht door kieren of spleten binnenkomen, dit is vervelend als men juist geen zonwering binnen wil hebben. Daartegenover staat dat het soms binnen erg donker wordt, waardoor dan weer extra kunstlicht nodig is om toch een voldoende hoog verlichtingsniveau binnen te ver-krijgen. Ook zijn de zes meter lange lamellen zwaar, soms zo zwaar dat aanpassing van de draagconstructie nodig blijkt te zijn. Als het gaat om een specifiek product, zoals hier, dan ontstaat het probleem dat bij breuk niet snel een nieuwe lamel leverbaar is. De lamellen uit het voor-beeldgebouw zijn maar door één bedrijf leverbaar. Toen uiteindelijk bleek dat er te veel zonlicht door het systeem naar binnen kwam, moest er toch nog helderheidswering komen in de vorm van fijnmazige rol-gordijnen door storende verblinding in het zichtveld.

In het derde gebouw kunnen mensen individueel de zonwering bedie-nen. Dit wordt als positief ervaren. Niet tevreden zijn de medewerkers over de luiken als zonwering. De luiken gaan niet op de juiste momen-ten open en dicht en laten bovendien door kieren toch nog licht binnen-komen. Als de luiken dicht zijn, is er vrijwel altijd aanvullende kunst-verlichting nodig. Dan zijn er nog de nodige opmerkingen van mede-werkers over het belevingsaspect. De massieve luiken ontnemen mede-werkers een groot deel van het uitzicht. Dit wordt als negatief ervaren. Ook in dit gebouw zijn al kort na de oplevering rolgordijnen opgehan-gen om de klachten te verhelpen. Dit was niet ingecalculeerd.

Tips voor architecten en adviseursBodde werd gevraagd of ze op basis van haar onderzoek tips heeft voor architecten en adviseurs als zij een klimaatadaptieve gevel willen ontwerpen. Zonder te aarzelen komt ze tot een zevental do’s en don’ts voor klimaat-adaptieve gevels. Aspecten die uit haar onderzoek naar voren komen, die van belang zijn bij de keuze voor een bepaald systeem van zonwering, zijn bijvoorbeeld de robuustheid en snelheid van de beweging. Systemen die wat fragieler zijn (de dunne luxaflex) lijken beter te worden gewaardeerd dan grote bewegende vlakken. Geleidelijke beweging van de zonwering wordt nauwelijks opgemerkt en leidt mensen minder af. Ten tweede mag het op en neer bewegen van de zonwering geen storend geluid veroorzaken. Verder moeten de zonwering en het kunstlicht individueel of per stramien van twee werk-plekken te regelen zijn. Als vierde tip geeft Bodde: “Let op de aanwe-

zigheid van kleine openingen of smalle spleten in het zonweringsdoek of tussen lamellen. Kleine gaatjes of kleine spleten kunnen, als er zonlicht door naar binnen komt, een hinderlijk patroon veroorzaken op meubilair, of zelfs tot verblinding leiden.” Ook de hoeveelheid daglichttoetreding moet goed regelbaar zijn. Dat wil zeggen niet alleen helemaal open of hele-maal dicht. Ten zesde: zorg dat vol-doende daglichttoetreding mogelijk is en uitzicht naar buiten mogelijk blijft. Waarnemen van het weer en beweging in het uitzicht worden gewaardeerd door medewerkers. Tot slot is er de functionaliteit. De dyna-mische gevel mag best een architec-tonisch hoogstandje zijn, maar pri-mair moet de zonwering doen waar-voor die dient: effectief tegenhouden van fel zonlicht.

Licht is emotieDe gesprekken met de gebruikers van de diverse klimaat-adaptieve gevels hebben een schat aan informatie opgeleverd. Concluderend is te stel-len dat veel mensen het niet prettig vinden om alleen met kunstlicht te werken. Het gaat om meer dan vol-doende licht op de werkplek. Veel signalen wijzen erop dat voorzienin-gen die zorgen voor effectieve zon-wering met daarbij behoud van dag-lichttoetreding op de werkplek en uit-zicht veel beter worden gewaardeerd dan dichte screens in combinatie met (alleen) kunstverlichting.

Handvatten voor architectenAls architecten de komende jaren steeds meer dynamiek in de gevel gaan brengen met als doel energie te besparen, dan moeten ze ook de juis-te handvatten krijgen om deze gevels goed te kunnen ontwerpen. Welke maatregelen dragen in positieve zin bij aan het welbevinden van de gebruikers? Ook dat is een aspect van duurzaamheid.

16

Veel puzzelen en rekenen met complexere EIA

De Energie Investerings Aftrek (EIA) is een veel

gebruikte aftrekpost. De regeling is sinds dit jaar ver-

soberd en bovendien ingewikkelder geworden, con-

stateert Maarten Loerakker.

SSteeds meer bedrijven vervangen hun gloei- of spaarlam-pen door ledverlichting. Bijkomend voordeel is dat leds er in diverse kleuren zijn, zodat er een sfeer kan worden gecreëerd die bij het bedrijf past. De EIA biedt een fiscaal voordeel, waardoor ondernemers de stap naar ledverlich-ting sneller zetten. Het voordeel is nog steeds te halen, maar de regels zijn duidelijk aangescherpt. De adviseur helpt de overschakeling op de energie-efficiënte ledver-lichting in goede banen te leiden. Belangrijk advies voor ondernemers zal zijn: niet blindstaren op alleen de nieuwe verlichting. Kijk vooral naar het totaalplaatje: waar zitten de kosten en wat kan eraan worden gedaan om die omlaag te brengen?Ondernemers die van de EIAgebruik willen maken, moe-ten er vanaf dit jaar duidelijk meer moeite voor doen dan

in voorgaande jaren. Tot en met vorig jaar gold de subsi-die voor grofweg het hele investeringsbedrag plus arbeid. Dat is sinds 1 januari anders. De bepalingen hebben plaatsgemaakt voor nieuwe voorwaarden die veel meer op technische details ingaan. Loerakker, directeur-eigenaar van Koreman Verlichting en voorzitter van de Commissie Verlichting van UNETO-VNI, de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en technische detailhandel: “Neem bijvoorbeeld een ledbuis met ingebouwde driver. Die valt niet meer onder deze regeling. Het moet tegen-woordig per se een externe driver zijn. Laat ik de overige technische veranderingen overslaan; het komt erop neer dat de regeling vanaf dit jaar eigenlijk alleen voor de echte kenner te doorgronden is. Het is een grote puzzel geworden en ook een enorme rekensom.”

• door Martin Laning

17

TotaalplaatjeDeze belastingmaatregel is maar één van de hulpmiddelen bij de aanschaf van nieuwe, energiezuinige verlichting. Een advi-seur zet namelijk alle kosten op een rijtje en kijkt naar het totaalplaatje. In de praktijk houdt dit in dat de kosten voor aan-schaf, onderhoud, incidenteel herstel en vervanging van de oude armaturen worden vergeleken met de totale kosten voor aanschaf van de nieuwe verlichting. Dit geeft een helder beeld over en nadelen van vervanging. Er komt tenslotte veel meer kijken bij de bedrijfsvoering. De vakman adviseert over de tota-le kosten van de aanschaf.

VoorbeeldHeel concreet betekent de aanpassing van de EIA dat er in de nieuwe situatie 55% van de kosten van de winst kan worden afgetrokken. Dit was tot en met vorig jaar 58%. Volgens Loerakker is dit geen reden om de regeling links te laten liggen: “Een bedrijf dat minimaal 2500 euro investeert, kan dankzij de EIA ongeveer 13% belasting besparen, afhankelijk van het VPB-tarief van de onderneming. Dat maakt een investering in energie-efficiënte verlichting toch een stuk aantrekkelijker.” De regeling geldt trouwens alleen voor ondernemingen; voor non-profitorganisaties zoals een stichting of vereniging gelden weer andere regels.

Grotere rol adviseurZonder deskundige ondersteuning is het volgens Loerakker voor ondernemers haast ondoenlijk om optimaal van de EIA te profiteren. “Er komt tegenwoordig zoveel bij kijken, en daarom is de rol van de adviseur een stuk groter geworden.” Voor grote ondernemingen is dat volgens hem meestal geen probleem, want die laten het grondig uitzoeken en voorbereiden: “Dat komt dus wel goed. Het probleem zit bij de kleine ondernemin-gen in het midden- en kleinbedrijf, want die laten het uitzoek-werk vaak aan hun accountant over. In de nieuwe situatie moet die veel extra uren maken om alles op een rijtje te krijgen. Belangrijk is dat je als bedrijf eerst onderzoekt of de kosten daarvan opwegen tegen de 13% belastingvoordeel. In veel gevallen is dat niet zo, en dat zie ik echt als een groot nadeel.”Waarom de EIA is versoberd en complexer is geworden, kan de lichtspecialist niet met zekerheid zeggen. “Waarschijnlijk is de vraag naar deze aftrekpost zo groot, dat het voor de overheid te

duur wordt. Adviseurs stimuleren de regeling namelijk heel nadrukkelijk, dus dat speelt waarschijnlijk wel een rol.” Hij hoopt niet dat ondernemers hierdoor afzien van energie-efficiënte ledverlichting. Het is ingewikkelder geworden, maar nog steeds zeer inte-ressant. Door over te schakelen op led valt er ongeveer 50% energie te besparen ten opzichte van de oude situatie. “Ik zou twijfelende onderne-mers adviseren hun licht op te steken bij de adviseur. Leg uit wat je onge-veer van plan bent en je krijgt een algemeen maar desondanks goed doortimmerd advies. Goed genoeg om een weloverwogen keuze te kun-nen maken.” Het is belangrijk om binnen drie maanden na groen licht voor de opdracht subsidie aan te vra-gen. Een veelgemaakte fout is de aanvraag pas te versturen als de klus is geklaard. Wie dat doet, ziet het voordeel aan zijn of haar neus voor-bijgaan.

ISSO-90Om de overstap naar energiezuinige en comfortabele verlichting op een verantwoorde manier aan te pakken zijn belangrijke voorwaarden en tips op een rijtje gezet in een handboek. Dit naslagwerk is opgesteld door de stichting Instituut voor Studie en Stimulering van Onderzoek op het gebied van gebouwinstallaties (ISSO: http://isso.nl/home). Dit is het ken-nisinstituut van installatietechniek. De installateur kan altijd op het naslagwerk terugvallen als het gaat om praktische zaken betreffende energiezuinige verlichting. De wijzi-ging van EIA is helaas nog niet mee-genomen in de nieuwste editie van het handboek. De adviseurs van Uneto-Vni beschikken over de meest actuele kennis en springen daarom graag bij.

18

Als eerste op weg naar klimaatneutraal pand

Het kantoor van NEN was aan nieuwe verlichting toe.

Verduurzaming stond hoog op de lijst met wensen en

eisen, want NEN streeft ernaar in 2020 een klimaat-

neutraal kantoor te hebben. De keuze viel op het

smart lighting-systeem SylSmart.

NNEN, het kennisnetwerk in Nederland voor normontwik-keling en -toepassing, werd opgericht in 1916 als ‘Hoofdcommissie voor de Normalisatie van Nederland’. Ruim honderd jaar later is NEN een gerenommeerde organisatie met ongeveer 280 medewerkers. Het kantoor is gevestigd in Delft en beslaat in totaal vier bouwlagen en vier torens. Edwin van der Zijden, hoofd facilitair bedrijf van NEN, kreeg steeds meer klachten van mede-werkers over de storingen van verlichting. Die storingen kwamen niet alleen voor bij armaturen en tl-buizen, maar betroffen ook de voorschakelapparaten. In 2016 startte Van der Zijden daarom een marktonderzoek om te bekij-ken wat de mogelijkheden voor een duurzamere oplossing waren. Tijdens dat traject kwam hij in contact met ‘Mijn Onderneming Duurzaam’. Dit platform brengt verschil-

lende gespecialiseerde marktpartijen bij elkaar om geza-menlijk duurzaamheidstrajecten op maat te ontwerpen en te implementeren voor organisaties en bedrijven. “Van de negen partijen die we hadden geselecteerd, was Mijn Onderneming Duurzaam één van de drie die we hebben uitgenodigd een offerte uit te brengen. Deze partij stelde voor de armaturen te vervangen door ledpanelen. Daar hadden we in eerste instantie onze vraagtekens bij: was dat wel zo duurzaam als waar we naartoe wilden? De toe-gevoegde waarde bleek echter te zitten in de sensor in het paneel.”

Samenwerkende panelenVan der Zijden raakte geïnteresseerd in het idee van samenwerkende ledpanelen en bracht een bezoek aan het

• door Michael Ros

19

kantoor van Feilo Sylvania in Londen voor een demonstratie. Daarnaast sprak hij met verschillende specialisten. “Het con-cept was nog zo nieuw, het bestond nog niet in de infrastructuur die wij voor ogen hadden, maar met verlichtingsbedrijf Relighting en daarachter de expertise van Feilo Sylvania en SylSmart kwamen we precies tot de oplossing die we voor ogen hadden.”

Pijlsnel door de buurtDeze oplossing betekende dat Feilo Sylvania 1000 ledarmatu-ren leverde, alle bij de assemblage uitgerust met een SylSmart-sensor. Die bestaat uit een infrarood-zender en -ontvanger, een omgevingslichtsensor, een bewegingsdetector en een statusindi-cator. Zodra een sensor-node beweging detecteert, reageert de armatuur door een bepaalde hoeveelheid licht te geven. Tegelijkertijd verstuurt het een draadloos infraroodsignaal naar

armaturen in de nabije omgeving. De omrin-gende sensor-nodes staan dan op scherp en reageren door ook een bepaalde lichthoeveel-heid te geven, bijvoor-beeld 80% lichtuit-stroom. Bovendien brengen zij hun nabije buren ook weer op de

hoogte van de gedetecteerde beweging. Dit gaat zo door op de hele verdieping. Elke sensor-node weet op basis van de signa-len hoe dichtbij de gedetecteerde persoon is en handelt daar-naar. Elke armatuur bepaalt dus zelf wat hij doet op basis van drie factoren: de aanwezigheid van mensen in de nabije omge-ving, de hoeveelheid omgevingslicht en de informatie die het ontvangt van omringende armaturen.

GrondigNEN pakt de renovatie meteen grondig aan. Zo koos de organi-satie ook voor koppeling met het Feilo Sylvania Smart Lighting Portal, een slim webplatform. De PIR-sensor die is ingebouwd in elke armatuur verzamelt allerlei data die in het portal terug te vinden zijn. Door deze data te analyseren heeft de gebouwbe-heerder bijvoorbeeld inzicht in welke ruimten er niet of nauwe-

‘Ook kwamen we erachter dat het

systeem voordelen biedt bij een ontruiming’

lijks worden gebruikt. Zo zijn schoonmakers heel gericht het gebouw in te sturen en kan er worden bespaard op schoonmaakkosten. Daarnaast kan de facilitair manager zien welke armaturen misschien beschadigd zijn en zo vervanging tijdig inplannen. Van der Zijden: “Tijdens de implementatie kwamen we er bovendien achter dat het systeem ook een voordeel biedt bij een ontruiming. De realtime heat-mapping in het portal geeft namelijk heel nauwkeurig aan waar mensen zich bevinden in het gebouw. Dat is waardevolle informatie voor de hulp-diensten.”

Armaturen groeperenHet systeem is voor NEN nu verder te personaliseren en optimaliseren. Zo is het mogelijk armaturen te groe-

peren in een zone. Zones kunnen onafhankelijk van elkaar werken, bij-voorbeeld om de printerruimte af te scheiden van de open ruimte, maar ook afhankelijk van elkaar. Op deze manier is een open ruimte te koppe-len aan een verkeerszone zoals een gang, zodat de armaturen op de gang

20

Koop Mean Well Direct Online!

Van Spijk B.V.De Scheper 402 | 5688 HP OirschotT +31 499 57 18 10E info@vanspijk.nlI www.vanspijk.nl

Lichteffi ciëntie in het kwadraat.Homogene verlichting in landscape-formaat. Met de nieuw ontwikkelde matrix LED-lens en een uitgekiend mechanisme zodat de spot in alle rich-tingen kan worden verdraaid kan een perfecte verlichting langs gebouwen of brede oppervlakken worden gecreëerd. De krachtige high-end LED’s leveren maar liefst 2400lm bij een verbruik van slechts 24,8W. Als 2400 lumen nog te weinig is, kan de nacht worden omgetoverd in de dag met de XLED PRO Square XL. Deze levert 4400 lumen met een verbruik van slechts 48W.De geïntegreerde basislicht LED’s zorgen voor oriëntatie en extra veiligheid met een minimaal energieverbruik. Er is ook een ‘slave’ versie beschikbaar welke simpel bedraad kan worden verbonden tot een groep. Het instellen kan op het armatuur zelf maar ook via de optionele afstandsbediening RC9 en natuurlijk ook met de Smart Remote app.

www.steinel.nl

XLED PRO Wide

XLED PRO Square

XLED PRO Wide

XLED PRO Square

Volledig 360° draai- en kantelbaar!Volledig 360° draai- en kantelbaar!

240° 5 sec - 15 min. handbediendeinstelling

30 jaarØ4,5u/dag

4000 Kneutraal wit

max. 12m 2 - 1000 Lux 360°2400 lm97 lm/W

4400 lm92 lm/W

soft lightstart

basishelderheid

functioneringsgarantie

Adv.Steinel_installicht_XLEDPRO_Square&Wide_B176xH121mm_def.indd 1 04-04-17 12:20

21

blijven branden zolang er bureaus in gebruik zijn. Daarnaast zijn er losse behuizingen voor sensor-nodes beschikbaar, die te gebruiken zijn voor aansturing van meer dan één armatuur, zoals downlighters en spots, of voor armaturen die geen plaats hebben voor een sensor-node, zoals hang-lampen. Ook zijn draadloze wandschakelaars te installeren, waarmee verlichting handmatig in en uit te schakelen en te dimmen is, zodat bij-voorbeeld het licht in een vergaderruimte is aan te passen als er met een beamer en groot presentatiescherm wordt gewerkt.

Fijnmazig Van der Zijden is erg enthousiast over SylSmart: “Het is een eer dat wij de eerste ter wereld zijn die er op zo’n grote schaal mee gaan werken. Ik ben ervan overtuigd dat smart lighting baanbrekend is voor de facilitaire wereld. Kijk alleen al naar de energiebesparing die we hiermee bereiken. Bewezen is dat met SylSmart tot 75% energie te besparen is ten opzichte van een standaardinstallatie met aan/uit-principe, en ongeveer 34% in vergelijking tot een DALI-systeem, vanwege het fijnmazig netwerk van sensoren. Hiermee zijn wij hard op weg ons doel van een klimaatneutraal pand in 2020 te bereiken.”www.nen.nlwww.feilosylvania.com

Buchholzstraße 40-46 . 51469 Bergisch Gladbach

Uw betrouwbare, wereldwijde contactAdels-Contact – Uw partner voor innovatieve en hoogwaardige verbindingstechniek

–– de kleine broer van de succesvolle AC 166® reeks

–– 16 A en merkelijk kleinere afmetingen

–– ideaal bij plaatsgebrek, kleinere verlichtingsmodules en apparaten

–– foutloze en ultra snelle installatie door het „plug & play“ principe

–– opbouwsysteem voor een flexibel gebruik in winkel-, stapelrekken- en beursinrichting

NIEUW: AC 164 – de compacte stekker voor een flexibele installatie

Informatie en monsters online.www.adels-contact.de

Laat kleine broer de klus klaren

2017_05_16_ADL_Anzeige_AC164_60x249mm.indd 1 16.05.2017 15:39:44

22

Fontana ArteSetareh is een collectie tafel- en hanglampen van een jonge Siciliaanse architect die vorm wilde geven aan licht. Centraal in elk model staat een bol van handgeblazen melkglas die op ingenieuze wijze lijkt te balanceren in of op een aluminium frame; naar keuze in goud of chroom. Doordat het licht het frame aanlicht, ontstaan spannende schaduwen in de ruimte. De tafel-lampen hebben een basis van rood of grijs mineraalsteen. Dimbaar, 6 W (2700 K). www.fontanaarte.com

U- en O-vormenIn vier grote hallen en verspreid over 38.000 m2 presenteerden ruim 450 lichtfabrikanten zich in

april tijdens de Euroluce in Milaan, en in de binnenstad waren er nog eens tientallen merken en

veelal jonge ontwerpers die hun visie op licht toonden. In drie artikelen volgt het mooiste van

Milaan. Deel 1: U en O-vormen.

ArtemideU-vormen zijn overal. Ze zijn organisch en lineair tegelijk. Deze Yanzi vloer- en hanglamp zijn een ontwerp van het toon-aangevende duo Neri & Hu. De lichtge-wicht constructie van zwart metaal is mooi uitgebalanceerd en doet denken aan vogeltjes op een tak of in een kooi-tje. Het lijfje is van gepolijst messing, het kopje is de lichtbol. In diverse modellen.www.artemide.com

• do

or M

oniq

ue v

an E

mpe

l

Siba SahabiIn de Spazio van de Grand Ol’ Lady of Design, Rosanna Orlandi, was het werk van

Siba Sahabi (Gerrit Rietveld Academy) te zien - een poëtische ontwerpster uit Amsterdam met Duits-Iraanse roots. Ook in haar lampencollectie ‘Perspectives’ com-

bineert ze het Europese lineaire perspectief met abstracte patronen uit het Midden-Oosten. De intrigerende, driedimensionale lichtobjecten met leds zijn er in vijf model-

len (in gelimiteerde oplage van acht stuks) en gemaakt van messing, koper, rvs en berkenhout, afgewerkt met zwarte inkt (Foto: Lisa Klappe).

www.sibasahabi.com

Euroluce 2017 (1)

23

Lumen Center ItaliaOutline is een collectie wandlampen voor indirecte verlichting. De lichtstaven van geanodiseerd aluminium geven een strakke streep

licht, opgevrolijkt met een gekleurde lichtvlek op de muur. De meta-len bevestiging is er in rood, zwart of wit. Led in wit van 12 W en

één led rood van 1 W polychroom licht geprojecteerd op de wand. Grafisch en visueel sterke impact. L 21 cm x h 105 cm.

www.lumencenteritalia.com

BrokisHet Tsjechische Brokis is op vrijwel elke meubel- of lichtbeurs in Europa aanwezig en timmert flink aan de weg met haar spectaculaire armaturen

van handgeblazen glas. Nieuw is deze tafellamp Macaron. De lichtbron zit in een marmeren houder en centraal tussen de twee glazen delen zit een

rond stuk marmer of onyx. Het geaderde oppervlak wordt van onderen aangelicht, wat voor een bijzonder effect zorgt. Macaron is er in drie

maten: twee tafellampen van respectievelijk 25 cm hoog en 30 cm door-snede, 35 cm hoog en 40 cm doorsnede en een vloerlamp van 47 cm hoog en 54 cm in doorsnede. In verschillende kleuren glas en marmer.

www.brokis.cz

AquaCreationsNieuwe kleuren die digitaal zijn geprint in plaats van geverfd. Elke kleur en elke print is nu mogelijk op de met gekreukte zijde bekleedde lampen van Aqua Creations. Hier voorbeelden van wandlamp Simon Says. Frame naar keuze in mahoniehout of eikenhout. Verschillende maten, alle kleuren. Elk formaat geeft hetzelfde licht.aquagallery.com/contact

AxolightOok hier wordt gewerkt met U-vormen, maar dan omgekeerd. De naam van de lamp is U-light. De lichtbron is verwerkt in de ring eronder. Het lichtgewicht aluminium frame is er in grijs en – de nieu-we trendkleur – roestbruin. Verkrijgbaar als hang-, wand- en pla-fondlamp. Hang er meer bij elkaar voor een sfeervol, theatraal effect. www.axolight.it

Bel 085 303 2817 of kijk op volgroen.nl

BESPAREN ZONDER INVESTEREN!

24

1 jaar (10) edities [inst]ALLICHT

Nu voor maar

Meer informatie: www.installicht.nl

€ 50,-€ 9220

Voor het eerste jaarRegulier à € 9250

Alles in éénVluchtwegaanduiding én vluchtwegverlichting

Alle componenten in één kleine behuizingWandmontage én plafondmontage

Opbouw, inbouw én railmontageVerlichting én noodverlichting

Duurzaam én intelligentFunctioneel én elegant

Volledig in balans

www.hbi-lighting.com

550 All-in-one

Verlichtingsoplossingen voor de openbare ruimte

25

Marc VermeulenDeze hanglamp Fragile is aan de buitenkant geheel bekleed met breekbare, witte tegels van Mosa. Vermeulen liet zich inspireren door de breekbaarheid, de textuur en het ritme van de tegels. De techniek is weggewerkt in de armatuur, waardoor deze lijkt te zwe-ven. Standaard als pendellamp van 105 cm lang, andere maten zijn mogelijk. Aan een vloerlamp wordt gewerkt. Met led (2700 K).www.marcvermeulen.design

PWTBSHet bedrijf heet Please Wait To Be Seated, en de stalen lamp heet Blooper. Kortom: dit bedrijf uit Kopenhagen vergeet je niet snel. Het lampje vraagt er gewoon om om te worden aangeraakt. Intuïtief draai je aan het binnen-ste rondje en het blijkt de dimmer te zijn. Het licht van de verborgen led-lampjes reflecteert tegen de binnenkant van de schaal en geeft zacht licht. Het lampje is 35 cm hoog en leverbaar in grijs, met voor de ronde dimmer keuze uit grijs, blauw en paars-rood. pleasewaittobeseated.dk

Tristan FrenckenIn het 19e eeuwse Palazzo Turati had Tristan Frencken een grote

overzichtstentoonstelling van zijn werk. Nieuw is deze lamp Bloom, in zwart en wit. De kunststof lamellen aan de binnenkant doen

direct denken aan een paddenstoel en geven mooie schaduwen op de wand of de vloer. Bloom is 135 cm hoog. De kap van 60 cm

doorsnede is draaibaar. Ook verkrijgbaar als hanglamp.www.misterdesign.nl (tristan frencken)

VibiaPalma is een collectie hang- en wandlampen (horizontaal en verti-caal), die kunnen worden gecombineerd met planten. Lichtbollen

lijken te zweven, ze groeien aan de wand, met de mogelijkheid om planten te integreren. Twee maten handgeblazen glazen bol-

len bij elkaar in aluminium frame, in donkergrijs of witte finish. Met dimbare leds.

www.vibia.com

De NSVV houdt op 15 juni weer haar jaarlijkse Lichtcongres in

Barneveld met deze keer als thema: Licht verbindt. Bij wijze van

voorproefje doen enkele sprekers van die dag al een boekje

open over hun bijdrage.

Nieuwe 2-draads universele drukknopdimmer plusMet de Niko 2-draads universele drukknopdimmer in de muur dim je elke lamp tot max. 300W volgens de ideale curve. Inclusief alle ledlampen van 3 tot 200W. Naast het standaardprofiel heeft hij 7 bijkomende dimprofielen voor onder meer elektronische en elektromagnetische transformatoren, klassieke ledlampen en filament-ledlampen. Zijn stand-by verbruik is beperkt tot 0,15W. De geïntegreerde CAB-ontstoorder haalt in CAB-gevoelige regio’s zoveel mogelijk storende signalen uit het net om de meeste lampen optimaal zonder flikkering of gebrom te doen branden.

PA-432-03www.niko.nl/dimmers

PA-432-03_ADV_2-draads_drukknopdimmer_A4.indd 1 16/05/17 13:08

Lichtwetenschapper Wout van Bommel, één van de sprekers, heeft

ruim 40 jaar ervaring op het gebied van binnen- en buitenverlichting

en was werkzaam als  lichttoepassingsdeskundige  bij Philips.

Daarnaast geeft hij bijna 30 jaar les in verlichtingskunde op het ROC

Midden Nederland. Zijn bijdrage zal bestaan uit een verhandeling

over zowel de voordelige als de nadelige eigenschappen van ledver-

lichting. “De mogelijkheden met led gaan veel verder dan conventi-

onele verlichting. In vergelijking daarmee is het aantal toepassingen

enorm toegenomen.” Toch zal het verhaal van Van Bommel niet

voortdurend hosanna zijn. Hij staat ook stil bij de schaduwkanten:

“De kennis van led valt binnen de verlichtingswereld niet volledig

optimaal te noemen. Gedegen kennis en kunde zijn noodzakelijk

voor een kwalitatief hoogwaardig gebruik. Blindelings bestellen

uit een catalogus of oppikken uit een magazijn is er niet meer bij;

je moet weten waarover je praat.” Een gebrekkige knowhow leidt

tot dito installaties, aldus de wetenschapper. “Denk aan verblin-

ding of flikkering van het licht.”

Smart horlogeUiteraard staat hij ook stil bij de enorme rol van betekenis die

NSVV Lichtcongres

De NSVV houdt op 15 juni weer haar jaarlijkse Lichtcongres in

Barneveld met deze keer als thema: Licht verbindt. Bij wijze van

voorproefje doen enkele sprekers van die dag al een boekje

open over hun bijdrage.

led (straks) speelt in onze digitale

wereld vol slimme technologie. Het

begrip ‘internet der dingen’ is hierbij

leidend. Machines, auto’s, de ther-

mostaat en de koelkast: we schuiven

steeds meer op richting een toekomst

waarbij allerlei gebruiksapparatuur

naast iPad, laptop en mobiele telefoon

ook deel uitmaken van onze digitale

omgeving. “Denk aan auto’s die gege-

vens krijgen, maar ook zelf verzamelen

van de verkeerssituatie op de weg. Of

je dokter die automatisch via sensoren

in bijvoorbeeld je smart horloge of een

geïmplanteerde chip een seintje krijgt

dat je verzorging behoeft. Leds, thuis

of op straat, kunnen hierin een vitale

rol spelen”, aldus Van Bommel. Overal

zijn lichtmasten of lampen aanwezig,

die bijvoorbeeld kunnen worden uitge-

rust met een chip die informatie verza-

melt. Het licht zelf kan, opzienbarend

genoeg, dienst doen als sensor.

Licht als sensorLed als het hart van het internet der

dingen, dus niet alleen verlichting,

maar ook informatievergaring. “Door

het licht te coderen, kun je gegevens

onderling uitwisselen. In ziekenhuizen

en op vliegvelden ontvang je bijvoor-

beeld via een app de door jou gewens-

te locatie en kun je in gebouwen

dankzij het licht navigeren, zoals we

dat buiten allang doen. In de thuissitu-

atie moet je denken aan zaken zoals

het regelen van de verwarming of de

verlichting en, sensationeler, een

alleenstaanden-alarm, waarbij licht

zelf de sensor is.” Veel van deze futu-

ristische zaken zijn al (deels) mogelijk,

door Rien Kort

27

28

THE ONLY THING LOW ABOUT THE RHEA IS THE PRICE

ADVANCED MEASUREMENT SYSTEMS

admesyadmesy www.admesy.com

ADM006-4 advertentie rhea-halfpage.indd 1 05-08-16 14:05

VERLICHT UW LOGISTIEKE PROCES LIJNVERLICHTING VOOR UW WAREHOUSE

ZIPLINE LIJNARMATUURZipline LED-verlichting biedt ongeëvenaarde fl exibiliteit

in lichtontwerp. Zipline combineert architectonisch

effect, een lange levensduur en de hoogste effi ciëntie

(149,3 lm/W) en is daarmee de perfecte lichtoplossing

voor totaaltoepassingen.

www.lightronics.nl

LIGHTRONICS BV Spuiweg 19 5145 NE Waalwijk Tel.: 0416 56 86 00

29

aldus Van Bommel. “Tijdens mijn seminar droom ik nog een

paar stappen verder.”

HinderDe combinatie van licht en akoestiek staat centraal tijdens

de workshop van Rob Cornelissen van lichtimporteur

Eikelenboom. “Zowel storend licht als geluidshinder zijn de

twee grootste irritatiefactoren op een gemiddelde werkvloer.

Deze klachten steken steeds vaker de kop op door de ver-

anderde smaak qua architectuur en het open karakter van

de werkplekken.” Voor beide problemen bestaat er een keur

aan oplossingen. Een braakliggend gebied, aldus

Cornelissen, die als één van de weinigen in dat gat is

gesprongen. “De combinatie maakt de uitdaging. Meestal is

verlichting namelijk bijzaak met betrekking tot de akoestiek

en vice versa.” Vooral in kantoortuinen steken deze proble-

men vaak de kop op. “Daar wordt veel gecommuniceerd,

dus er is sprake van veel geluid of nagalm. Bovendien wer-

ken mensen voornamelijk in kunstlicht en staan ze weinig

bloot aan daglicht. In beide gevallen kan dit een uitwerking

hebben op iemands welzijn of gemoedstoestand.” Een

comfortabele afstemming van licht en geluid leidt tot een

verbeterd werkklimaat, wat de productiviteit  en arbeids-

vreugde weer ten goede komt.

Niet bewustVia berekeningen en metingen wordt de akoestische en

lichttechnische situatie nader in kaart gebracht. Op die

manier wordt helder wat mensen als prettig ervaren. “Veel

mensen herkennen wel de hinder, maar zijn zich vaak niet

bewust van het effect op hun eigen functioneren. Zoals onze

fabrikanten de combinatie van lichttechniek en akoestische

functionaliteit toepassen, dat is vrij uniek.”

GezondheidHet kweken van een stukje bewustwording is ook het doel

van consulent Vincent Vallenduuk van Deerns. “Binnen het

Bouwbesluit zijn op dit moment minimale eisen voor dag-

licht opgenomen, in de vorm van de hoeveelheid vierkante

meters aan glas in de gevel, afhankelijk van het type ruimte

en de functie van de achterliggende ruimte. Dat is het wel.

De eisen hebben ook geen directe link met de hoeveelheid

natuurlijk licht die een ruimte binnenkomt.” Daarom komt hij

vertellen over enkele duurzaamheidsmethodieken, zoals

BREEAM, LEED en WELL, waarmee de duurzaamheid of

gezondheid van een gebouw kunnen worden vastgesteld.

“Tijdens onze workshop staan wij onder meer stil bij de

verschillen.”

WeerdataExterne factoren, zoals aanpalende bebouwing of objecten

buiten de eigen kavel zijn bijvoorbeeld niet opgenomen.

Opmerkelijk, vindt de consulent: “Als er zich op vijf meter

afstand een torenhoog gebouw naast jouw pand bevindt,

dan heeft dat effect.” De eerder benoemde duurzaamheids-

technieken houden daar wel rekening mee. “Naast een

statische inschatting van de hoeveelheid daglicht die bin-

nenkomt, is het ook mogelijk om een heel jaar in kaart te

brengen aan de hand van weerdata. En Well houdt ook

rekening met het biologische effect op het menselijk

lichaam; dat heeft dagelijks behoefte aan enkele uren

natuurlijk licht van een gestelde kwaliteit.”

Anoniem bestaanVolgens Vallenduuk zijn deze eisen wel bekend bij de

meeste installateurs en architecten, maar binnen de rest van

de lichtwereld leiden ze een vrij anoniem bestaan. “Het

accent ligt vanzelfsprekend op kunstlicht. Bij voldoende

daglicht overdag schakelt men een dimmer in en dat is het

dan wel.” Ontwerpen waarbij kunst- en daglicht allebei

evenredig worden meegenomen zijn eerder uitzondering

dan regel. Dat is niet de basis, zeker niet in de utiliteitsbouw.

Aan de andere kant ziet hij wel dat daglicht steeds meer zijn

intrede doet. “Het loopt alleen niet hard van stapel. Binnen

de bestaande lichtopleidingen wordt de meeste aandacht

besteed aan kunstlicht, terwijl daglicht de basis zou moeten

zijn. Het gaat om redelijk complexe rekenmodellen. Gezien

de aangescherpte eisen valt hier zeker nog een verdiepings-

slag te maken.”

Datum Activiteit Plaats

2 februari NSVV Workshop Lichthinder aan de hand van de

nieuwe Richtlijn Lichthinder Ede

8 februari LED Expo Benelux Den Bosch LichtagendaEr wordt in Nederland veel georganiseerd op

het gebied van verlichting. Soms vinden er

meer bijeenkomsten plaats in dezelfde week

of op dezelfde dag. Om dit te voorkomen,

kunt u zelf uw evenement vermelden in de

lichtagenda. www.nsvv.nl/agenda

Datum Activiteit Plaats8 juni Workshop NSVV/NEN: NPR 13201-1

Kwaliteitscriteria openbare verlichtingAmsterdam

15 juni NSVV Lichtcongres Indoor Ede23 juni – 25 juni Society for Light Treatment & Biological Rhythms Berlijn18 september LUX Europa 2017: Smart Lighting for modern

SocietyLjubljana

11 oktober Examen European Lighting Expert Ede9 november Workshop NSVV: Lichthinder Ede

30

Toch led voor technisch instituut in België

Sinds dit schooljaar volgen de leerlingen van

Technisch Instituut St. Michiel hun lessen in een volle-

dig nieuw en duurzaam gebouw. Het is één van de

projecten van Sibel Lighting uit Zonhoven.

SSibel Lighting, gespecialiseerd in lichtadvies, lichtstudies, lichtberekeningen en maatwerkverlichting. Het nog jonge Belgische bedrijf is anderhalf jaar geleden ontstaan vanuit Serious Lighting in Luxemburg. “We werken in de pro-jectmarkt nauw samen met installatiebedrijven”, zegt Vanreppelen. “Wij zijn geen typische groothandel, we leveren maatwerk. We leveren merken van verschillende fabrikanten, die we selecteren op hoge kwaliteit en techni-sche afwerking. Daarnaast brengen we producten met onze eigen merknaam op de markt. Op al onze producten geven wij tenminste vijf jaar garantie.” Hij blikt terug op het project in de nieuwbouw van het Technisch Instituut St. Michiel (TISM). Om het nieuwe gebouw van TISM van het juiste licht te voorzien, werkte het team van Sibel Lighting nauw samen

met installateur en projectleider Kevin Schepers van Engie Fabricom. Het volledige lichtplan voor de school is uiteindelijk in led opgeleverd, terwijl dat oorspronkelijk niet in het plan van eisen stond van het studiebureau (ingenieursbureau). In het kader van Scholen van Morgen maakt de Belgische overheid budget vrij om scholen in maximaal tien jaar te bouwen of aan te passen naar duur-zame gebouwen. “Led past bij het uitgangspunt van de bouw van TISM, maar het vroeg wel om een extra inves-tering”, zegt Vanreppelen. “We stelden ledproducten voor conform de basisvragen van het studiebureau, waarbij duurzaamheid een belangrijke eis was. Door over te stap-pen op led moesten niet alleen de lichtstudies opnieuw worden gedaan; omdat led nauwelijks warmte afgeeft en heel zuinig is, was het toepassen van led ook van invloed

• door Trea ten Kate

31

Elke ruimte een eigen planOok projectleider Kevin Schepers blikt terug op de fase waarin er nog klassieke tl in de opdrachtomschrij-ving stond voor het TISM. “Die omslag kwam deels vanuit Engie Fabricom. We hebben de school moeten overtuigen. Net als Sibel Lighting kiezen wij eigenlijk altijd voor led in onze projecten en ook ik merk dat klanten nog wat terughou-dend zijn. Inmiddels staan professio-nals eigenlijk allemaal volledig ach-ter led en fabrikanten bieden goede garanties.” In de school zijn stan-

daard klaslokalen, praktijklokalen, enkele auditoria en overige ruimten, zoals de gangen. In elke ruimte wor-den andere eisen gesteld aan het licht. In de gangen is gekozen voor led-armaturen van 1200 mm lang.

‘Als je morgen een nieuwe auto koopt, wil

je ook een nieuw model’

op de berekeningen van isolatie, verwarming, airco en elektriciteit. Door een goede samenwerking zijn we tot een heel mooi eindresultaat gekomen, waar alle partijen tevreden over zijn.”

Led laten zienVanreppelen constateert dat er nog steeds sprake is van enige terughou-dendheid als het gaat om led. “Het wordt vaak gezien als standaard-oplossing, niet als een hoogwaardige en breed toepasbare verlichtings-oplossing. Voor de klant is het belangrijk om te weten wat er allemaal kan met led, hoe snel ze de extra investering kunnen terugverdienen, maar ook welke subsidiemogelijkheden er zijn. Dat kunnen we in bere-keningen uitwerken, waarmee we klanten die nog onbekend zijn met led kunnen overtuigen. In de praktijk vragen klanten zich ook nog vaak af of de eisen die zij stellen aan licht wel in led kunnen worden uitge-voerd. Die vraag beantwoorden we door het te laten zien. In onze showroom kunnen we gewenste armaturen plaatsen, metingen doen en vooral het effect van led laten zien.” Het studiebureau bestudeerde de nieuwe richting en de school raakte overtuigd. “We zijn trots op het resultaat. Onze fabrikant LedLuks uit Slovenië heeft mooie producten geleverd en we hebben met alle partijen iets moois neergezet. Projectleider en installateur Kevin Schepers van Engie Fabricom speel-

de daar een belangrijke rol in. Een goede samenwer-king is in zo’n project van groot belang.”

MogelijkhedenSibel Lighting werkt in al haar projecten uitsluitend met led. “Als je morgen

een nieuwe auto koopt, wil je ook een nieuw model en zo werkt het ook met licht”, zegt Vanreppelen. “Met led is zoveel mogelijk. Ik zit al jaren in de lichtwereld. Bij elke nieuwe ontwikkeling zie je eerst twij-fels en weerstand. Bij de T5, bij halogeen en ook bij led. Inmiddels kunnen we led gebruiken zonder afbreuk te doen aan kleurvastheid en het gewenste lichtniveau behalen met veel minder vermogen. Het is gemakkelijk dimbaar en het is toepasbaar met Dali. En door de levens-duur van 50.000 branduren kunnen we met minimaal vermogen maxi-maal rendement halen. Dat is wat led ons brengt en die boodschap dra-gen we graag uit.”

Bekijk de video

— Evago De minimalistische weg naar maximale hoogteGeen plafond is te hoog voor de nieuwste Evago. De compacte Evago maakt vluchtrouteverlichting tot 12 meter hoogte mogelijk. Op reguliere 3 meter plafondhoogte profiteert u van een ongekend sterke spacing van 23 meter. Het futuristische ontwerp combineert de hoogste staat van bedrijfszekerheid met specifieke lichtoptiek voor gangen, open ruimtes én trappenhuizen. Met Evago maakt u uw keuze op esthetische grond zonder concessies te doen aan de technische functionaliteiten van vluchtrouteverlichting. www.vanlien.nl

ABB_ECHT1604_Evago_advertisements_vluchtroutewegverlichting_A4.indd 1 20-04-17 10:22

33

Omdat het een gebouw is vol jonge mensen, is er gekozen voor een speelse oplossing door de armaturen niet in rechte lijnen te plaat-sen. In de klaslokalen mocht het licht niet verblinden of in beeld-schermen reflecteren. Voor de praktijklokalen, waar met verschil-lende materialen wordt gewerkt, is gekozen voor water- en stof-dichte armaturen. Verder was de mogelijkheid tot dimmen een belangrijke eis in de auditoria.

Deftige lampenHet nieuwe gebouw van TISM werd gebouwd in het kader van de Scholen van Morgen. “De Belgische overheid investeert in duurza-me scholen en dat betekent dat scholen de gebouwen voor 30 jaar in bruikleen krijgen. Daarom bedenken we heel goede en duurzame oplossingen en daar past led prima in. Uiteindelijk zijn we de komende 30 jaar samen verantwoordelijk voor het onderhoud. In een goede samenwerking is aan alle eisen voldaan”, zegt Schepers. “De lampen werken deftig.”www.sibellighting.be

Energiehuis van TISM Om meer jongeren aan te sporen om te kiezen voor een beroep in de techniek ontwikkelde de Vlaamse overheid

het STEM-actieplan: Science, Technology, Engineering en Mathematics. In het kader van STEM ontwerpen en

bouwen leerlingen van verschillende afdelingen van TISM het Energiehuis. In het Energiehuis worden verschillende

bouwstijlen toegepast en het ontwerp en de bouw moeten voldoen aan de geldende normen in de gekozen

bouwstijl. Het Energiehuis bestaat uit een leslokaal, demoruimte en technische ruimte, waarin verwarming, verlich-

ting, isolatie, ventilatie, warmtepompen, zonnepanelen, vloerverwarming, houtskeletbouw en ledverlichting worden

toegepast. Het Energiehuis wordt beoordeeld door de GIP-jury. Deze ‘geïntegreerde proef’ (GIP) maakt in België

deel uit van het examenprogramma van het voortgezet onderwijs. Op 7 juni 2017 is het Energiehuis klaar voor de

beoordeling door de jury.

www.tismbree.be

systemsolution.osram.com

Licht is OSRAM

Licht is individueelZo veelzij dig als uw armaturen:LED systeemoplossingen van OSRAMOSRAM Digital Lighting Systems levert individuele LED oplossingen voor uiteenlopende professionele toepassingen en heeft een breed assortiment aan LED drivers, LED modules en lichtmanagementsystemen. Alle OSRAM producten vallen bovendien op door hun betrouwbaarheid, prestaties en hoge effi ciëntie. Ze bieden een hoge mate aan fl exibiliteit bij de vorm geving van LED verlichting. Voor binnen of buiten, in conventioneel vormgegeven of design armaturen, voor accent- of algemene verlichting – er is altij d een OSRAM product dat voldoet aan uw wensen. Zo nodig ontwikkelen we zelfs een op maat gemaakte LED systeemoplossing voor u.Ontdek nu ons portfolio met innovatieve LED systemen op systemsolution.osram.com

60316_OT_FIT-Portfolio-Anzeige_195x275.indd 1 12.05.17 11:24

35

Paniekplank om de hoek van de keukendeur

Een hotel met meer boeken dan bakstenen

heeft overeenkomsten met de nieuwe NPR.

Er is een hotel dat is opgezet van uit een centraal thema:

boeken. Reisboeken, kookboeken, kinderboeken, stripboe-

ken, literatuur, romans, gedichtenbundels, enzovoort. Wat

je ook maar kunt bedenken, het is er. Lokaal, landelijk en

internationaal. Gesigneerd en onbekend. Naast dat je er

veel kunt lezen en goed kunt slapen, hebben ze ook een

fijn restaurant, met een goede kaart.

De kok blijft de kokDe receptie of bar staat voor de uitgang van de keuken, en

naast de deur hangt een boekenplank aan de muur met

allemaal vooraanstaande kookboeken: van Escofier tot

Montignac, van Johnnie Boer tot aan Holland Bakt. De

meest exotische recepten zijn erin te vinden, maar ook

gewoon het recept van een appeltaart en van boerenkool.

“Dit is de paniekplank, voor als de kok het niet meer weet.

Bij een gemis aan inspiratie komt hij daar zijn kennis

opdoen, maar hij blijft de kok met ambitie en talent, die

door invulling als professional de gerechten op niveau

maakt en zich daarmee onderscheidt. Niet de gerechten

van 20 in een dozijn. Daar komt men niet voor.”

Vernieuwde onderbouwingSinds het laatste NSVV congres Outdoor is er een nieuwe

NPR, de Nederlandse Praktijk Richtlijn. De NPR 13201-1 is

een nieuwe versie die de oude vervangt en daarmee ook

de ROVL2011, voorzien van nieuwe inzichten en ervarin-

gen. Geschreven en samengesteld door deskundigen uit

het veld. Er is daarbij rekening gehouden met de vier the-

• door Richard Out

COLUMN

masessies die in 2015 zijn gehouden door de NSVV over

de actualiteit van de ROVL 2011. De nieuwe NPR is een

welkome vernieuwde onderbouwing over richtlijnen voor

en over de openbare verlichting. Voor mij als lichtontwer-

per is het een ‘Licht Kookboek’ en een naslagwerk dat

goed is om te hebben. Het is verkrijgbaar in de boe-

kenshop van NEN.

DummiesHet is geen receptenboek met hierin het A, B, C-tje licht

voor dummies. Je zult een professional moeten zijn om

een goed ontwerp te maken en te weten hoe met de nieu-

we richtlijn om te gaan. Het uitgangspunt hiervoor is: hoe

ontwerpen we het lichtbeeld binnen het totaal van het pro-

jectontwerp? De richtlijn schrijft niet voor, maar geeft

handvatten om te komen tot een goed lichtontwerp. Zoals

de kok het vlees leest voor hij het gaat braden, zo mogen

wij als lichtontwerpers eerst met onze kennis en inzichten

ontwerpen en vervolgens kunnen we het toetsen door de

richtlijnen.

Meer smaakEr is met de nieuwe NPR meer smaak in de keuken van

OVL-land gekomen. Ruimte voor de opzet van het lichtont-

werp, wat een verhoging en verrijking van de kwaliteit van

licht in de openbare ruimte met zich meebrengt. Ik ben blij

met de nieuwe richtlijn. Het biedt voor mij als lichtontwer-

per meer mogelijkheden. Het ontwerp wordt hiermee niet

alleen vanuit beheer bepaald.

Richard Out is lichtontwerper IALD

36

BE INSPIRED . . .

De Trio Lighting Group ontwikkelt en produceert, decoratieve, trendy verlichting en biedt een breed assortiment van betaalbare armaturen voor meerwoongenot en lichtcomfort. Een toegewijd team van170 professionals zorgen op het hoofdkantoor in Arnsberg – Duitsland, voor een uitstekende klantenservice en de vlotte doorstroming van alle bedrijfsprocessen.

TRIO International GmbHDieselstraße 4 • 59823 ArnsbergE-Mail: info@trio-lighting.com • www.trio-lighting.com

37

PRODUCTNIEUWS

Deze nieuwe down-

lightserie van Regiolux is efficiënte en energiezuinige verlichting. De

inbouw-downlights zitten in een robuuste aluminium behuizing en ze

zijn in drie verschillende maten verkrijgbaar. Met een doorsnee van 140,

190 en 230 mm is er voor elke ruimte een passende oplossing. De ver-

schillende maten kunnen ook een interessante combinatie vormen. De

lichtkleuren zijn er in 830 warmwit of 840 neutraal wit, en met een licht-

stroom tussen 1300 en 3000 lm. De diffuser zorgt voor een homogene

verlichting. De inbouw-downlights kunnen plug & play met kwaliteitsdri-

vers worden geïnstalleerd. De middelgrote en grote varianten zijn ook

met DALI-drivers voor dimbaarheid verkrijgbaar. Relo Led biedt daar-

mee energiezuinige en praktische lichtoplossingen voor foyers, hallen

en gangen. Met IP44 zijn ze ook geschikt voor toiletten en badkamers. www.regiolux.de

Relo Led drivers

ALLES VOOR UW OPENBARE VERLICHTINGwww.buroteta.nl | info@buroteta.nl

Verstand van techniekPassie voor innovatieHart voor duurzaamheid

De Sonis EVO van RZB

legt de lat hoger en met het nieuwe Alea lenssysteem verandert de wereld van de

systeemplafondverlichting. De vierkante reflector-elementen hebben dit jaar een Red Dot

Award gewonnen in de categorie productontwerp en ze brengen een minimalistische,

lineaire structuur. Alea is Latijn voor dobbelstenen en past bij de dobbelsteenvormige

lichtelementen. De vergelingsvrije, matte kunststoffen diffuser gaat verblinding tegen,

zorgt voor een hoge lichtkwaliteit en beschermt de hoogefficiënte leds. Met het dark-

light-effect blinkt Sonis EVO uit wat betreft de niet opdringerige aanwezigheid en als ver-

blindingsvrije kantoorverlichting die voldoet aan de normen. Met de matwitte metalen

behuizing kan de Sonis Evo onopvallend worden geïntegreerd in alle lichte plafonds.www.rzb.de

Anders

38

PRODUCTNIEUWS

Osram

Lighting Solutions heeft voor de Nordichallen, een

modern complex voor zaalvoetbal in het Zweedse

Sundsvall, een innovatieve led-oplossing gereali-

seerd. Deze voldoet aan de nieuwe professionele

lichteisen van de Zweedse voetbalbond en bespaart 65% energie.

GIF Sundsvall, een vereniging van de Zweedse voetballiga

Allsvenskan, gebruikt deze ruimten voor de dagelijkse training en

de overdekte wedstrijden. Er worden ook andere sporten beoefend

en het complex van 11.000 m2 en een plafondhoogte van 22 m

heeft ook kunstgras om te oefenen voor de internationale wedstrij-

den. De verlichting voldeed echter nog niet aan de eisen van de

eerste liga. Na zorgvuldig ontwerp en een exacte berekening heeft

Osram de 500 HID-lampen van 400 W geïnstalleerd met 411 led-

lampen van 181 W. De Siteco-verlichting LS160 Led zorgen voor

beduidend betere lichtkwaliteit en ook voor minder verblinding

dankzij de matte lenzen. Verder is er ook knippervrije verlichting

voor video-opnamen, van camera’s tot HDTV. Met de modernste

technologie tillen de nieuwe ledlampen het gemiddelde lichtniveau

van 400 lux naar 800 lux, en zijn zuiniger dan daarvoor, met een

energiebesparing van rond de 65% en verminderde onderhouds-

en bedrijfskosten.www.osram.de

De AC 167

micro is zo groot als een balpen en maakt de installatie van hogere beschermingsklassen mogelijk met mini-

male ruimte. De tweepolige IP68-stekkerverbinding met schroefaansluiting biedt zekerheid en eenvoudige en

snelle montage. Stof of olie en natheid kunnen er niet in binnendringen, en het is klein met een doorsnee van

14 mm en een lengte van slechts 90 mm. De doorsnee van de kabel varieert van 5,8 tot 8,0 mm. De AC 167

micro kan ook in serie worden geschakeld en is met een druk op de knop te regelen. Op aanvraag is een

Safe-Lock-sluiting verkrijgbaar, waarmee de zekerheid en waterdichtheid van de aansluiting blijvend zijn gega-

randeerd. Ze zijn zowel binnen als buiten toepasbaar, en tot op 30 m (30m/1h) diepte waterdicht.www.adels-contact.de

Zaalvoetbal

Zo klein als een balpen

39

PRODUCTNIEUWS

Bij de Euroluce van dit jaar kwamen ontwerpers

Garth Roberts en Erik Kreider met een hangende lichtop-

lossing voor Kalmar Werkstätten, die een vrij bekend interi-

eurontwerpprobleem omzeilt: dankzij de multifunctionele

mogelijkheden zonder stroomdraden aan het plafond, past

dit lichtsysteem in elk interieur, en het geleidt de kabel ele-

gant vanaf het stopcontact naar het gewenste ophangpunt

als het de zijden draad van een spin. Dit lichtsysteem kan

op allerlei manieren worden toegepast, samen met een

selectie van de meest populaire pendel-, muur-,

bureau- en staande lampen. De onderdelen zijn ver-

krijgbaar in messing, koper, nikkel en zwarte afwer-

kingen. De kegelvormige matglazen kap geeft warm en

sfeervol licht. De gebruikelijke crèmekleurige kabel maakt

verschillende pendellengtes mogelijk in allerlei interieuren.

Anders dan de andere ontwerpen van Kalmar Werkstätten

is Spinne niet gebaseerd op tekeningen uit de archieven

van het bedrijf, en toch spreekt het dezelfde formele taal

als de andere ontwerpen. De Spinne heeft een moderne

twist, net zoals de kabel luchtig krult rondom de houder

die aan de muur wordt gemonteerd, of de leds die van bin-

nenuit het glas oplichten.www.kalmarlighting.com

De Nimbus Groep

komt met een lichtoplossing voor de

showroom van een opticien die ver

van alledaags is. Het ontwerp en de

individuele verlichting van de brillen-

winkel maakt dat de geïnteresseerden

meer willen. In de winkel maakt de

prettige verkoopsfeer een positieve

indruk, mede door de Rosso acoustic

pads en de led-armaturen van de

Nimbus Groep. Boven de displays

hangt de verlichting op verschillende

hoogten, en ze verspreiden een lichte,

gracieuze sfeer in Die Diekers in

Oldeburg. De opdrachtgevers wilden

de verlichting en de verschillende

lichtscenario’s met hun mobiele appa-

raten kunnen bedienen. Dit kan met

het lichtcontrolesysteem van Nimbus,

dat is gebaseerd op Casambi (blue-

tooth). Vier varianten van de Modul-

serie zijn hier toegepast. Verder

draagt de Rosso acoustic Pad R-serie

bij aan het gevoel van welbehagen en

een aangename verkoopsfeer. Het

zorgt voor geluidsabsorptie in ruimten

waar veel wordt gepraat, en is ver-

krijgbaar in zes kleuren. De verlichting

zorgt ook ’s avonds voor een goede

verlichting van de etalage.www.nimbus-group.com

Licht en akoestiek

Spinne in Milaan

40

PRODUCTNIEUWS

De nieuwe Serie

900 Lunet van HBI Bisscheroux reageert subtiel op licht en beweging. Is het voldoende donker, dan schakelt deze armatuur al bij kleine

bewegingen zachtjes van low level (25%) naar medium level (50%). Als vervolgens personen of auto’s naderen, schakelt hij door naar high

level (100%), om na detectie zacht en geleidelijk terug te schakelen. Deze subtiele, waakzame werking van de Lunet geeft bezoekers een

veilig en comfortabel gevoel. Dat maakt de Serie 900 Lunet bij uitstek geschikt voor parkeergarages. De Lunet is een duurzaam en effi-

ciënt ontwerp, gericht op extra energiebesparing en met een levensduur van meer dan 100.000 branduren.www.hbi-lighting.com

Dynamische verlichting voor parkeergarages

Deze lichtpa-

len van Ligman zijn ontworpen voor downlight verlichting met visueel comfort en

zonder verblinding. Ze horen bij de Vancouver lichtpaal, zijn efficiënt en geven aan

vier kanten helder licht. De geëxtrudeerde aluminium armaturen (mogelijk in roest-

vrije poedercoatings in kleur) zijn bedoeld voor opritten, wegen en pleinen, hebben

kleurtemperaturen van 2700, 3000 en 4000 K en een CRI >80 en 50.000 branduren. www.ligman.com

Vancouver

41

In 2008 was

STEINEL de eerste fabrikant die sensor led-schijnwerpers presenteerde;

de XLED10 en XLED25. Een nieuwe standaard was daarmee een feit. Bij

het ontwerpen van de nieuwe generatie XLeds is extra aandacht

besteed aan de reflectoren en het draaibereik van de spot. Het volledig

nieuwe concept van de nieuwste XLed PRO-serie is geschikt voor het

uitlichten van grote oppervlakten, bijvoorbeeld langs gebouwen. De

nieuw ontwikkelde Matrix led-lens zorgt voor homogeen licht en een uit-

gekiend mechanisme zorgt ervoor dat de spot in alle richtingen 360° kan

worden verdraaid, met als resultaat dat iedere gewenste lichtomstandig-

heid kan worden gecreëerd. www.steinel.nlwww.vanspijk.nlwww.vsabelgium.be

XLED PRO Wide + Square

PRODUCTNIEUWS

Het Norton led-

pakket is uitgebreid met de EDW: een effi-

ciënte, budgetvriendelijke downlight voor

algemene en verkeersruimten. Deze arma-

tuur is eenvoudig te monteren, ook door de

standaard gemonteerde GST 18i3 male

connector. De EDW heeft een gematteerde

witte aluminium reflector met grote inkijk-

hoek voor een prettige en comfortabele

lichtbeleving. De COB-ledmodule geeft een

egaal lichtbeeld, en door de speciale diffu-

ser is het licht zacht en gelijkmatig. Dankzij

de volledig geïntegreerde led is er geen

lampwissel meer nodig, en door de speciale coating

is deze downlight minder gevoelig voor stof en vin-

gerafdrukken. De EDW gaat 50.000 branduren mee

(L70/B50), heeft vijf jaar garantie en is leverbaar in

diverse lumenstromen in 3000 en 4000 K. EDW

wordt geproduceerd in Europa en is doorgaans uit

voorraad leverbaar, inclusief gemonteerde driver.www.spaapen.nl

Norton EDW downlight

42

De

traditionele olielamp is deze zomer door interieurmerk QAZQA en platform

Caravanity in een hip jasje gestoken. Ontwerpster Femke Creemers van Caravanity.

nl liet zich inspireren door de iconische vorm van de stormlamp en vertaalde dit

door naar een lamp die echt storm-proof is. Storm heeft een stevig design en is

het materiaalgebruik stoer en sfeervol tegelijk. “De outdoor lamp brengt sfeer en

comfort tijdens kampeervakanties, eindeloze zomeravonden en bbq-sessies in het

park of op het strand”, aldus Creemers. Ze wilde een iconische outdoorlamp

maken, die tegen een stootje kan en er leuk uitziet. Dat is Storm in een notendop,

met eindeloos veel mogelijkheden: hij kan hangen en staan, je kunt hem meene-

men tijdens een avondwandeling, hij heeft vier verschillende lichtstanden en is

oplaadbaar. Storm geeft voldoende en sfeervol licht op outdoor locaties, zoals de

camping, het terras, een boot, in de tuin en in het bos. De designlamp (h x b x d:

30 x 21 x 14 cm) is binnenshuis een moderne eyecatcher en geeft gezellig licht in

de slaapkamer of op de eettafel tijdens een fijn diner. Meer informatie over Storm

staat op https://shop.qazqa.com/nl/tafellamp-storm-wit.html.

Storm bij een glas water

LED driversuper klein & plat

IDEAAL GESCHIKT VOOR SPOTS EN VOOR DE INBOUW IN MEUBELEN OF NISSEN

VERSIES VOOR CONSTANTE STROOM EN CONSTANTE SPANNING

3, 4, 6, 12 & 20 WATT

ZEER KLEINE FOOTPRINT, ZEER PLAT DESIGN

BESTAND TEGEN ONBELASTE WERKING, KORTSLUITING, OVERBELASTING EN TE HOGE TEMPERATUREN

EENVOUDIGE INSTALLATIE MET KABELS OF SCHROEFKLEMMEN

UL8750, ENEC & CE GECERTIFICEERD

www.recom-power.com/superflat

Low

C O S T

Low

C O S T€€€€€€

jaar

ga

r a n t i e

jaar

a

rn t i333333333g

a

r

PRODUCTNIEUWS

www.ledlightingbv.nlMail: info@ledlightingbv.nl

Made in Holland

FDA Foodsafe HACCP Dekra IK07 IP67 CEKunststof profiel: body en diffuser uit één extrusieSpeciaal ontwikkeld voor de voedselindustrie

voedselveilig kunststof LED armatuur

Gecertificeerd

MORE WHITE 2017GLOEDNIEUWE CATALOGUS MET MEER DAN 300 NIEUWE

PRODUCTEN EN INNOVATIES

Bekijk hem direct online op slvbyoutput.nl of download de vernieuwde app.