Klem tussen ambitie en overmacht

Jan Grijpink

Keteninformatisering als antwoord opcomplexiteit, schaal en

gebrek aan overkoepelend gezag

Belang van ketendenken

• ketens worden steeds belangrijker door:ketens worden steeds belangrijker door:– voortschrijdende specialisatie– toenemende onderlinge afhankelijkheden– hogere maatschappelijke eisen– toenemende interactie en samenwerking

• een keten is een moeilijk terreineen keten is een moeilijk terrein door:door:– geen overkoepelend gezag– gemeenschappelijke belangen vaak beperkt en onduidelijk– irrationaliteit en onvoorspelbaarheid troef – het dominant ketenprobleem is de ‘baas’ in de keten!

Ketens in soorten

• Administratieve ketens: foutloze gegevensoverdracht (koppeling)

• Logistieke ketens: efficiënte goederenoverdracht (levertijd)

• Maatschappelijke ketens: effectieve waardenoverdracht (veiligheid, bestaansminimum, gezondheid)

kenmerken van een maatschappelijke keten

• maatschappelijk product (waarde: veiligheid, gezondheid)

• veel onafhankelijke partijen

• wil of druk om iets samen te doen

• afhankelijkheid in het proces, vaak wederkerig

• tegengestelde belangen, beperkt gemeenschappelijk belang

• bestuurlijke en administratieve complexiteit

• een dominant probleem waarop men alleen geen vat heeft

Ingrediënten van de ketenvisie

•Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit

•Dominant ketenprobleem

•Informatiseren op twee niveaus

Verstorende factoren:Schaal en Gezag

• Grootschalige stelsels werken anders dan je verwacht op basis van inzichten en proefnemingen: niveau-vergissing.

• Vaak werken ze (ook) averechts! Voorbeeld: het biometrische visum!

• Binnen een homogeen gezagsgebied werken managementconcepten en -methoden. Daarbuiten veel minder, afhankelijk van situatiekenmerken, soms ook niet.

Wat weten we wel? Enkele ketenwetten

1. Voor een grote oplossing is ieder draagvlak te kleina) geleidelijkheid is uitgangspuntb) ‘én-én’ in plaats van ‘of-of’

2. Niet bemoeien met interne aangelegenhedena) eerst informatiseren, dan reorganiseren;b) geen dwang, wel drang of belonen;c) infrastructuur: hoe ‘kaler’, hoe beter.

3. Het probleem is de baas in de keten4. Crisis creëert verandering

Ingrediënten van de ketenvisie

•Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit

•Dominant ketenprobleem

•Informatiseren op twee niveaus

Het dominante ketenprobleem bepaalt de keten!

• wat is de gemeenschappelijke ketenopgave• welke ketenpartner heeft welke invloed• welke communicatie is kritisch• welke keteninformatiesystemen zijn nodig

De ketenspecifieke informatie-infrastructuur verandert als het dominante ketenprobleem verandert!

Een ketenbreed probleem dat geen der partners zelf kan aanpakken en dat de effect van ketensamenwerking aantast

Identiteitsketen

bron- document

officieel identiteits-

bewijs

pasje ofpersoons-nummer

transactie

dominant ketenprobleem:bestrijding valse documenten

documentfraude

dominant ketenprobleem: bestrijding verkeerde personen

identiteitsfraude

geleidelijke verschuiving

Wat bedoelen we met identiteitsfraude?

• Iemand gebruikt met kwade bedoelingen de identiteit van iemand anders, bestaand of verzonnen

• Elk persoonsnummer, foto, handeling of gebeurtenis bevat suggesties waaruit mensen afleiden wie ze tegenover zich hebben; een identiteitsbewijs is niet vereist

• Identiteitsfraude kan overal plaatsvinden en op allerlei manieren, niet beperkt tot specifieke situaties, procedures of documenten

Identiteitsfraude, iets nieuws?

• Nee, maar het wordt wel anders, door de digitalisering en anonimisering van onze samenleving. Die leidt tot een explosieve toename van – elektronische identiteits-‘bewijzen’ en– elektronische identiteitscontroles– vervlechting van stukjes fysiek en digitaal proces

• Slachtoffers hebben het niet, of te laat in de gaten en eventuele sporen leiden naar het slachtoffer, niet naar de dader

• Geslaagde identiteitsfraude in een proces of keten verspreidt zich ongemerkt over andere processen of ketens.

Identiteitsfraude waait niet over!

• De relatie tussen fysieke werkelijkheid en administratieve afbeeldingen wordt steeds moeilijker te doorgronden

• Grootschalige voorzieningen werken anders dan men verwacht, soms zelfs omgekeerd (niveauvergissing)

• Digitalisering van processen leidt tot méér sporen, maar naar wie?

Criteria voor dominante ketenproblemen

Wel:

• Levensgevaar

• Incidenten met ernstige

gevolgen

• Risico op herhaling

• Risico op escalatie

• Publieke verontwaardiging

• Schade voor imago van de

keten

• Internationale politieke druk

Niet (in het algemeen):

• Efficiency

• Kosten

• Baten

• Doelmatigheid

• Informatievoorziening

• Wet- en regelgeving

Ingrediënten van de ketenvisie

•Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit

•Dominant ketenprobleem

•Informatiseren op twee niveaus

Keten met twee niveaus

grondvlakvan een

keten

bronregister

keten-niveau

keteninformatiesysteem

verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem

Legenda:

Informatiseren op twee niveaus

bronregister keteninformatiesysteem verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem

Legenda:

bronregisters

keteninformatiesysteem

verbinding tussen bronregisters

LCMR

Addictis

keten-niveau

grondvlakvan een

keten

Keteninformatisering voor de verslavingszorg

arts ofapotheker

LCMR-nr

verwijzing

verslavingszorg-keten

medisch dossier

coördinerendeinstantie/arts

LCMR-chipkaart

kaartnummer enbiometrisch template

Patiënt is bekend en is de juiste persoon!Coördinator is dr X

behandelingsadvies

patiënt-admini-stratie

keten-niveaugrondvlak van de keten

laatste contact

grondvlak van de keten

kenmerken keteninformatisering:signaleringen

• signalering is ingebed in werkproces, geen extra handwerk

• kritische informatie wordt gebracht, niet gehaald

• op moment en plaats van beslissing of handeling, vervlochten in het werkproces

• via kale informatie-infrastructuur

• gegevens na gebruik weggegooid

• geen keurslijf voor ontvanger

ketenniveau

Keteninformatisering voor rampenbestrijding

alarmalarm

Toezichthoudersen inspecties

mobielecommandopost

coördinaten objecten enverwijzingen

signalering bijzondererisico’s

waarschuwing

meldkamermeldkamer

spoedadvies

GIS metverwijsindex Register van objecten

met bijzondere risico’s en hun coördinatenabonnement

Grondvlak van de keten

Verschillen tussen keteninformatisering

• communicatie• keten• gemeenschappelijke

informatie• ‘kale’ informatie-

infrastructuur

klassieke automatisering

• registratie• eigen organisatie• eigen informatie

• eigen toepassing met alle inhoudelijke gegevens

Preventie van uitkeringsfraude door gedetineerden

detentie-inrichting

TULP

VIP RINIS

VIP-nr BSN-nr

uitkerings-instantie

verwijzingen

strafrechtketensociale zekerheid

uitkerings-verwijzing

verwijzingen

brief a naaruitkerings-instantie b

nummer-conversie

hit

insluitings-verwijzing

Belang van Keteninformatisering

• betere ketenprestaties door stroomlijning van informatie-uitwisseling (bijvoorbeeld minder fouten)

• privacybevordering door compartimentering (tussen ketens)

• sommige informatieproblemen binnen en tussen ketens zijn anders niet op te lossen (je weet niet waar de informatie zich bevindt)

Conclusies• Grote ICT- en ketenprojecten blijven het

moeilijk houden, want het ontbreken van gezag in ketens is permanent

• Grootschalige stelsels en informatie-uitwisseling werken anders dan je op grond van kleinschalige inzichten en experimenten denkt; we hebben nog weinig kennis over die grootschaligheid

• Een geschikte ketenvisie is onmisbaar omdat managementconcepten en –methoden niet werken zonder voldoende overkoepelend gezag

• Een dominant ketenprobleem kan die leemte opvullen en daarmee een nuttig kompas leveren voor grootschalige informatisering

Persoonsnummers en keteninformatiesystemen

Identiteitsfraude in de strafrechtketen

HAVANK en VIP in de strafrechtketen

het ‘grondvlak’ van een keten

bronregister

het ‘keten-niveau’

keteninformatiesysteem verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem

Legenda:

bronregisters

keteninformatie-systeem

verbinding tussen bronregisters

VIP

verwijzingen

politieparket

HAVANK en VIP in de strafrechtketen

het ‘grondvlak’ van een keten

bronregister

het ‘keten-niveau’

keteninformatiesysteem verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem

Legenda:

bronregisters

keteninformatie-systeem

verbinding tussen bronregisters

VIP

HAVANK

2004: meer dan 1,2 miljoen VIP-nrs

2004: meer dan 101.000 vingersets met 2-54 aliassen

verwijzingen

politieparket

PI-steekproef feb 2006:• HAVANK kan identiteits-fraude helpen ontdekken• Betrof 46 van 700 ged.• DNA ook in enkele gevallen op verkeerde identiteit geboekt.

penitentiaire Inrichting

Voorbeeld Identiteitsfraude in de strafrechtketen

• Aliasmisbruik (identiteitsfraude) in de strafrechtketen heeft in de loop van de tijd geleid tot ernstige vervuiling van het strafbladregister

• Gevolgen: – niet onderkennen van recidive– arrestatie of aanhouding van de verkeerde persoon– foutieve beslissing op een aanvraag Verklaring

omtrent gedrag (VOG)

• Hoe pak je – schoonmaken van vervuilde strafbladen aan?– voorkomen/blokkeren van nieuwe aliassen aan?– voorkomen van onterechte verdenking, onterechte

weigering VOG?

Conclusie identiteitsfraude in de strafrechtketen

1.Identiteitsfraude in de strafrechtketen is een groot probleem

2.De strafbladuitwisseling binnen de EU kan het probleem vergroten

3.Andere sectoren zouden vergelijkbare inspanning moeten doen om identiteitsfraude een halt toe te roepen

Identiteitsfraude in de zorgsector

Patiëntdossiers in een zorgketen

het ‘grondvlak’ van een keten

bronregister

het ‘keten-niveau’

keteninformatiesysteem verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem

Legenda:

inhoudelijke gegevens in bronregisters

keteninformatiesystemen waken intelligent tegen persoonsverwisseling voor toegang, signalering en opslag (metagegevens)

verbinding tussen bronregisters

Burgerservicenummer

patiëntdossier

patiëntdossier

controlegegevensen kunstmatige intelligentie

Landelijkschakelpunt

Identiteitsfraude in de gezondheidszorg

• Het burgerservicenummer (BSN) in de zorg als identificatiemiddel of als koppelmechanisme zal ertoe leiden, dat bij raadpleging ongemerkt medische gegevens van méérdere patiënten worden gepresenteerd

• Gevolg: verkeerde behandeling of onderbehandeling van BSN-

houder en meelifters, doordat een ziekte van de ene patiënt een contra-indicatie oplevert voor de juiste behandeling van de andere patiënt

• Hoe pak je – schoonmaken van vervuilde medische dossiers aan?– blokkeren van meelifters aan?– bewijsvoering bij letselschade aan?– elkaar tegensprekende behandelingsresultaten aan?

Patiëntdossier en identiteitsfraude,drie doelstellingen

1. Een identiteitsfraudebestendige toegang tot iemands patiëntdossier

2. Een identiteitsfraudebestendige signalering van kritische medische gegevens

3. Voorkomen dat gegevens van iemand anders in een patiëntdossier komen

Gevolgen op de lange termijn

1. Als je als slachtoffer moet bewijzen dat je het niet gedaan hebt komt ons rechts-beginsel onschuldig tot het tegendeel bewezen is onder spanning. Betekent dat je nog weer extra privacy moet opgeven om er een beetje van terug te krijgen!

2. Als men zich tegen deze dreiging zelf moet verweren komt privacybescherming in een nieuwe fase waarin zelfverdediging en actieve waakzaamheid geboden zijn. Je moet je eigen identiteit beschermen en tegelijkertijd meeliften belemmeren: anonimiteit en pseudonimiteit krijgen een nieuwe betekenis

Einde