Kinderen leren omgaan met boosheid en woede Een praktische ... · van Genève (1924) en door de...

Een vulkaan in mijn buik

Kinderen leren omgaan met boosheid en woede

Een praktische gids voor ouders, hulpverleners en leerkrachten

Warwick Pudney & Éliane Whitehouse

U I T G E V E R I J N I E U W E Z I J D S

Oorspronkelijke titel: A Volcano in my Tummy – helping children to handle anger: A resource book for parents, caregivers and teachers. Third edition. The Peace Foundation, Auckland, New Zealand: 2002

Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, AmsterdamVertaling: Marijke van der Horst, Switch Translations, TukZetwerk: Holland Graphics, AmsterdamOmslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam

Beperkte toestemming tot kopiërenDe uitgever kent de individuele koper van dit boek het onoverdraagbare recht toe om die oefeningen te ver-menigvuldigen waarbij de toestemming tot kopiëren is vermeld. Deze licentie geldt alleen voor de individuele koper, voor persoonlijk gebruik.

© Foundation for Peace Studies Aotearoa/New Zealand Inc. (The Peace Foundation), Warwick Pudney en Éliane Whitehouse, 2002, 2012

© Illustraties: Peper the cat, Andreena Buckton, Noodle Design Corp.© Nederlandse vertaling 2012, Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam

isbn 978 90 5712 349 8nur 770

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

9

Inhoud

Zo gebruik je dit boek

Activiteitenoverzicht

De verklaring van de rechten van het kind van Janusz Korczak

De basisprincipes

Problemen oplossen

Voor ouders en verzorgers

Voor leerkrachten

Kinderen en boosheid

Activiteiten, spelletjes en verhalen

Time-out

Als kinderen boos zijn

Spelen met woedewoorden

Boosheid binnen het gezin

Woede in de wereld om ons heen

Communicatieve vaardigheden

Woede-beheersing

Niet vergeten: de woederegels

Websites en literatuur

Index

Over de auteurs

12

Woordzoeker 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Woordzoeker 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Psychische gezondheid

Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

De woederegels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Ben jij een vulkaan?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Teken je eigen axolotl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121

Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149

De boze dag van Chris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78

Heb jij een vulkaan in je buik? . . . . . . . . . . . . . . . .67

Maak een verschrikkelijk boze tekening . . . . . . .105

De woedepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148

Kalmic en het razende ruimtewezen . . . . . . . . . . .85

Kalmic en het razende ruimtewezen:

vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Creatief aan de slag met boosheid . . . . . . . . . . . . .74

Maak zelf een fi lmpje over het oplossen

van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Veilige manieren om woede te uiten . . . . . . . . . . .64

Sommige mensen doen anderen pijn

met hun woede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

De woedeladder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Time-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

Naar onderwerp

Creativiteit

Gedichten over boosheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

Teken je eigen axolotl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121


In het voetspoor van je familie . . . . . . . . . . . . . . . 118



van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

Plezier

Woedopoly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77




Kruiswoordpuzzel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Uit je boosheid met humor . . . . . . . . . . . . . . . . . .146




vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90


Maak je eigen woordzoeker . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114


van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Woordzoeker 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Activiteitenoverzicht

13

Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

De woedeladder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144

Zet je woorden kracht bij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Toneelstuk: als Naomi boos wordt . . . . . . . . . . . . .71

Waar voel jij je woede? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Een beetje magie doet wonderen . . . . . . . . . . . . . 131

Sociaal inzicht

Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Woede in de wereld om ons heen . . . . . . . . . . . . .124

Woedopoly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77


De woederegels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70


Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149



Wat kunnen we van Chris leren? . . . . . . . . . . . . . .80

Wat doe je als je wilt vloeken? . . . . . . . . . . . . . . . .147

Waardoor ben je ontploft? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107



Luistervaardigheid

Woede in de wereld om ons heen . . . . . . . . . . . . .124




vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Mondeling taalgebruik

Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149


van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

We hebben allemaal iemand nodig die ons

leert omgaan met verdriet en woede.

14



vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90



Mijn grootste verdriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

Mensen waar ik boos op ben . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69


Time-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125


Woordzoeker 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Woordzoeker 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Woordzoeker 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Naar leeftijd:

5+

Woedopoly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77



Waar ik boos van word (5-7 jaar) . . . . . . . . . . . . . . .59

6+

De woederegels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70


Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65






Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69


Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91


met hun woede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Zet je woorden kracht bij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

Wat kunnen we van Chris leren? . . . . . . . . . . . . . 80



Waar ik boos van word (5-7 jaar) . . . . . . . . . . . . . . .59

Waar ik boos van word (10+) . . . . . . . . . . . . . . . . . 60



Schriftelijk taalgebruik


Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149




De woedepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148

15

Time-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99

Woordzoeker 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Woordzoeker 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

9+


Woede op je levensweg: volg het spoor terug . . . .106


Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Woordzoeker 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

10+


met hun woede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125


Waar ik boos van word . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Alle leeftijden


Kinderen en boosheid: een checklist . . . . . . . . . . .58






Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69


Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

De woedeladder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144

Wat kunnen we van Chris leren? . . . . . . . . . . . . . .80




7+

Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149


De woedepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148



vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90


van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

8+

Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

1616

Al lang voordat de rechten van het kind werden vastgelegd in de Verklaring

van Genève (1924) en door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties

(1959), sprak Janusz Korczak, een Poolse arts die zich heeft ingezet voor het

welzijn van kinderen, over de noodzaak van een dergelijk document. De ver-

klaring die hij voor ogen had – geen pleidooi voor welwillendheid, maar een

oproep tot actie – was nog niet voltooid toen hij overleed. Uit geschriften van

Korczak, waaronder Hoe houd je van een kind en Het recht van het kind op res-pect, hebben wij de rechten verzameld die hij zelf het belangrijkste vond. De

woorden tussen aanhalingstekens zijn van Janusz Korczak.

Het kind heeft recht op liefde.‘Houd van het kind, niet alleen van je eigen kind.’

Het kind heeft recht op respect.‘Laten we respect eisen voor stralende ogen, een glad voorhoofd, jeugdig

enthousiasme en onbevangenheid. Waarom zouden doff e ogen, een gerim-

peld voorhoofd, warrig grijs haar of vermoeide gelatenheid groter respect

afdwingen?’

Het kind heeft het recht op te groeien en zich te ontwikkelen onder optimale omstandigheden.

‘Wij eisen een eind aan honger, kou, vocht, stank, te krappe behuizing en

overbevolking.’

Het kind heeft recht op een leven in het heden.‘Kinderen zijn niet de mensen van morgen – het zijn nu al mensen.’

Het kind heeft het recht zichzelf te zijn.‘Een kind is geen loterijlot dat de hoofdprijs moet winnen.’

Het kind heeft het recht vergissingen te begaan.‘Er zijn niet meer dwazen onder kinderen dan onder volwassenen.’

Het kind heeft het recht fouten te maken.‘We nemen afstand van het bedrieglijke verlangen naar perfecte kinderen.’

De verklaring van het kind van

17

Het kind heeft het recht serieus genomen te worden.‘Wie vraagt kinderen om hun mening en instemming?’

Het kind heeft het recht gewaardeerd te worden om wie het is.‘Het kind heeft, aangezien het klein is, weinig marktwaarde.’

Het kind heeft het recht te wensen, te eisen en te vragen.‘Met het verstrijken der jaren wordt de kloof tussen de eisen van volwassenen

en de verlangens van kinderen steeds groter.’

Het kind heeft recht op het hebben van geheimen.‘Respecteer hun geheimen.’

Het kind heeft recht op respect voor zijn of haar bezittingen.‘Iedereen heeft recht op eigen bezittingen, ook al zijn ze gering of van weinig

waarde.’

Het kind heeft recht op onderwijs.

Het kind heeft het recht zich te verzetten tegen onderwijskundige invloeden die in strijd zijn met zijn of haar eigen overtuigingen.

‘Het is een voorrecht voor de mensheid dat we kinderen niet kunnen dwin-

gen te zwichten voor aanslagen op hun gezond verstand en menselijkheid.’

Het kind heeft het recht bezwaar te maken tegen onrechtvaardigheid.‘We moeten een eind maken aan tirannie.’

Het kind heeft recht op verdediging in het jeugdstrafrechtsysteem.‘Een kind dat een misdrijf heeft gepleegd, is nog altijd een kind… Helaas ver-

spreidt het lijden dat voortkomt uit armoede zich als luizen: sadisme, crimi-

naliteit, ongemanierdheid en gewelddadigheid tieren er welig op.’

Het kind heeft recht op respect voor zijn of haar verdriet.‘Ook al gaat het maar om het verlies van een steentje.’

Het kind heeft recht op een band met God.

Uit: The King of Children door Betty Jean Liston, uitgegeven door Chatto & Windus.

de rechten van Janusz Korczak

18

Dit boek gaat over succesvol, gezond, gelukkig, geweldloos en gemotiveerd leven. Zonder angst en met goede onderlinge verhoudingen.

Stap over je angst voor woede en boosheid heen en doe iets leuks. Dit boek bevat activiteiten, verhalen, informatie, spelletjes en lesmaterialen voor iedereen. Het is ontwikkeld voor thuis en op school. We nodigen je uit de activiteiten te gebruiken voor je kinderen, ze in te bouwen in je lesprogramma en… plezier te beleven aan woede en boosheid.We willen kinderen met name leren:• Zich in een vroeg stadium bewust te worden van hun boosheid, wanneer ze nog kunnen

kiezen wat ze met het gevoel gaan doen.• Onderscheid te maken tussen emoties en gedrag.• Te bepalen of het echt nodig is om boos te worden.• Een time-out te nemen voor hun eigen veiligheid en die van anderen.• Alternatieven te vinden voor fysieke en verbale agressie en zich op een positieve en assertieve

manier te uiten.• Woede in te zetten als motor achter verandering.• Woede die eigenlijk op iets of iemand anders is gericht, te herkennen.• Zich ervan bewust te worden wat woede en boosheid bij hen oproept.• Erachter te komen welke manieren om woede te uiten zij hebben geleerd en te kiezen voor

nieuwe manieren.• Om te gaan met de woede en boosheid van anderen.• Hun gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen.• Om te gaan met autoriteit.

We hopen dat iedereen die dit boek gebruikt zich uiteindelijk thuis zal voelen bij zijn of haar woede en er profi jt van zal hebben.

Woede!

Kinderen hebben vaak problemen met woede.

Leerkrachten hebben vaak problemen met woede.

Ouders hebben vaak problemen met woede.

Waarom? Omdat we bang zijn voor woede.

Woede kan ertoe leiden dat we iemand niet meer in de hand hebben.

Woede kan ertoe leiden dat iemand ons niet aardig vindt.

Woede kan ertoe leiden dat iemand zich agressief gedraagt.

Woede – van onszelf of van iemand anders – kan ertoe leiden dat er gevoelens en herinneringen bij ons boven komen die we liever willen vergeten.

• We zijn allemaal verantwoordelijk voor het beëindigen van geweld en agressie.

• Agressie kan fysiek, verbaal, seksueel of emoti-oneel zijn of op voorwerpen gericht.

• Een time-out is bedoeld voor ieders veilig-heid en voorkomt agressief gedrag, maar lost het oorspronkelijke probleem niet op.

• Zeggen of aangeven dat we boos zijn, voor-komt dat we woede oppotten. Het is belangrijk de woorden te leren waarmee we onze woede op een constructieve manier kunnen uiten.

• Het is belangrijk te weten wat we willen en hoe we daarom kunnen vragen.

• We krijgen niet altijd wat we willen.• Mensen met een gezond gevoel van eigen-

waarde hebben minder behoefte aan woe-de.

• Goed luisteren lost woede of boosheid op en versterkt het gevoel van eigenwaarde.

• Stress voedt de behoefte woede in te zetten als afweermiddel.

• Kinderen nemen hun gedrag over van volwas-senen. Ze leren meer van wat volwassenen doen dan van wat ze zeggen.

• Kinderen hebben rechten.• Uitkomen voor onze gevoelens is gezond en

verkleint de kans op confl icten.• De woede van anderen is hun probleem.• Agressief gedrag verdient gepaste maatregelen.• We hoeven agressief gedrag van anderen

niet te accepteren.• Ouders en leerkrachten horen de macht die ze

hebben op een eerlijke en verantwoorde manier in te zetten.

• Het is niet goed om mensen een etiket op te plakken.

• De woederegels beschermen iedereen.

• Volwassenen en kinderen zijn vaak bang voor woede en boosheid vanwege negatieve ervaringen in het verleden. Dat is niet no-dig.

• Woede is een emotie. Een goede, gezonde, normale emotie. We hebben woede nodig om onszelf te beschermen en te motiveren. We kunnen leren er op een goede manier mee te leven.

• Geweld of agressie is gedrag. Het kan aan- en afgeleerd worden. Het is niet acceptabel.

• Machtstactieken waar mensen bang van worden, zijn een vorm van agressie en dus niet acceptabel.

• Achter woede en boosheid gaan gevoelens van verdriet, angst of machteloosheid schuil.

• Opgepotte woede kan tot driftbuien of de-pressieve gevoelens leiden en is slecht voor de gezondheid.

• We kunnen leren de patronen, lichamelijke gewaarwordingen en waarschuwingssignalen van onze woede te herkennen en ons ervan bewust te worden wat woede bij ons oproept voordat het uit de hand loopt.

De woederegels

Er is niets mis met woede, maar denk eraan…

Doe anderen geen pijn

Doe jezelf geen pijn

Maak geen dingen kapot

En… praat erover

De basisprincipes

samengevat…

20

Als je thuis of in de klas tegen problemen rond woede en boosheid aanloopt, dan kun je in de lijst die volgt opzoeken wat je eraan kunt doen, maar stel jezelf eerst de volgende vragen:

• Welke mogelijkheden hebben de kinderen in je klas/thuis om hun woede te uiten?

• Mogen kinderen bij jou thuis of in de klas boos worden?

• Ben je bang voor woede?

• Hanteer je andere normen voor jongens dan voor meisjes bij het uiten van woede?

• Heb jij zelf het recht en de mogelijkheden om woede te uiten in jouw relaties?

• Heb je met de kinderen die aan je zorg zijn toevertrouwd onderhandeld over regels voor het uiten van woede?

In die regels moet rekening worden gehouden met:

• Het recht van kinderen om hun gevoelens te uiten.

• Jouw behoefte om je werk te kunnen doen.

• Jouw recht om je gevoelens te uiten.

• De angst voor woede van de betrokkenen.

• Respect voor anderen en hun spullen.

Als je over deze kwesties hebt nagedacht, dan kan het volgende je helpen in specifi eke situaties.

Problemen oplossen

het t vov lggenee dede je e

Mag jij je

zegje doen?

21

Wat doe je als… (voor leerkrachten):

Je graffi ti op de muren aantreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie bijvoorbeeld pagina: 54, 74, 77

Kinderen vloeken in jouw bijzijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66, 71, 133, 147

Er sprake is van vandalisme in de school . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54, 70

Een kind zit te mokken en niet wil meedoen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65, 77, 102

Een kind de activiteit of het werk van een ander kind verpest . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24, 102, 144

Kinderen in jouw bijzijn worden uitgescholden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24, 54, 74, 91

Een kind erg teruggetrokken is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28, 30, 65

Een kind heel erg ‘aardig’ doet, en voortdurend op zoek is naar goedkeuring. . . . . . . 30, 65, 74

Een kind niet tegen zijn of haar verlies kan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74, 107, 137

Wat doe je als… (voor ouders):

Je kind andere kinderen pijn doet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie bijvoorbeeld pagina: 68, 70, 102

Je de neiging hebt iemand te slaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54, 131

Je kind andere kinderen plaagt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 68

Je kind klikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24, 131

Je kinderen ruzie maken in de auto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95, 102

Je kinderen zich misdragen als je aan het telefoneren bent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26, 95

Je kind weigert in zijn autostoeltje te gaan zitten en een driftbui krijgt . . . . . . . . .26, 54, 95, 98

Je te maken hebt met krijsende dochters of treiterende zoons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26, 41, 74

Je zoon of dochter een driftbui krijgt in de supermarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24, 26, 95, 98

58

❏ Je ouders zeggen dat je niet boos mag worden. ❏ Je ouders hebben het te druk om naar jouw

boosheid of verdriet te luisteren. ❏ Je weet soms niet waarom je je rot voelt. ❏ Je hebt een broertje of zusje gekregen dat je

ouders te veel in beslag neemt. ❏ Je moest ergens heen waar je een hekel aan had. ❏ Je bent verraden of ergens in geluisd door een

volwassene. ❏ Je werd uitgescholden door andere kinderen. ❏ Je bent doelbewust bezeerd door iemand. ❏ Je vriendjes speelden vals bij spelletjes. ❏ Je bent ten onrechte ergens van beschuldigd. ❏ Je hebt ergens een oneerlijk deel van gekregen. ❏ Iemand die belangrijk voor je was of je huisdier

is overleden. ❏ Je hebt iets wat je heel graag wilde niet gekregen. ❏ Je werd buitengesloten. ❏ Je vader of moeder was niet op tijd om jou een

belangrijke prestatie te zien leveren. ❏ Je krijgt vaak te horen dat je je mond moet

houden. ❏ Je hebt gezien dat je vader of moeder werd

geslagen. ❏ Je bent geslagen door een van je ouders. ❏ Je moest naar een pleeggezin. ❏ Je moest verhuizen naar een ander huis. ❏ Je moest op je vader of moeder wachten. ❏ Je had ouders die je geen duidelijke regels en

steun gaven.

Praat samen met een vriend of vriendin over een van de dingen die je hebt aangekruist.

Schrijf een woedegedicht over hoe je je voelt.Vraag voor ouders: Wat ben je door deze lijst aan

de weet gekomen over jezelf en je kind?

Kruis de dingen aan die op jou van toepassing zijn en waarover je boos bent of was.

❏ Je bent afgekraakt in het bijzijn van anderen. ❏ Je moest dingen doen die je niet kon. ❏ Je bent op school behandeld alsof je achterlijk

was. ❏ Je bent uitgescholden door leerkrachten of

klasgenoten. ❏ Je bent op school gepest. ❏ Je moest iets doen zonder dat je uitleg of

inspraak kreeg. ❏ Je hebt een vader of moeder die zich nooit ergens

voor verontschuldigt. ❏ Je hebt ouders die gescheiden zijn. ❏ Je bent afgekraakt door je vader, moeder, broer

of zus. ❏ Je verheugde je op iets wat iemand je had

beloofd, maar dat ging niet door. ❏ Je hebt dingen die andere gezinnen wel hebben

thuis niet. ❏ Je hebt een vader of moeder die je zelden een

compliment geeft. ❏ Je hebt een vader of moeder die zelden zegt dat

hij of zij van je houdt. ❏ Je hebt een vader of moeder die te veel drinkt. ❏ Je hebt een vader of moeder die je slaat. ❏ Je hebt een vader of moeder die de andere ouder

afkraakt. ❏ Je hebt een vader of moeder die niet genoeg tijd

voor je heeft. ❏ Je hebt een ouder die mentaal of lichamelijk

gehandicapt is. ❏ Je hebt een ouder die je klein houdt in plaats van

je te steunen in je ontwikkeling. ❏ Je moet dingen eten die je niet door je keel kunt

krijgen. ❏ Je krijgt niet te horen wat er aan de hand is. ❏ De volwassenen in je leven hebben ‘altijd gelijk’. ❏ Je vader en moeder zijn niet allebei actief

betrokken bij jouw leven. ❏ Je hebt gescheiden ouders die ruzie maken. ❏ Je leerkracht zei dat je weg moest gaan toen je

iets belangrijks wilde vertellen.

Kinderen en boosheid: een checklist

Psychischegezondheid

Sociaalinzicht

59

❏ Als ik niemand heb om mee te spelen. ❏ Als papa me geen eten geeft. ❏ Als mijn zusje iets krijgt en ik niet. ❏ Als ik mijn zin niet krijg. ❏ Als mijn lievelingsboom wordt omgezaagd. ❏ Als mijn broertje mijn tekeningen verknoeit. ❏ Als iemand me beledigt. ❏ Als ik val en me pijn doe. ❏ Als mijn zusje mijn lego-autootjes stuk maakt. ❏ Als er andere kinderen op de glijbaan spelen. ❏ Als anderen in plassen stampen en mij nat

spatten. ❏ Als anderen zeggen dat ze me gaan verklikken. ❏ Als kinderen me ‘kleintje’ of ‘dikzak’ noemen. ❏ Als we tikkertje spelen en het me niet lukt

iemand te tikken. ❏ Als ik me per ongeluk bezeer. ❏ Als het regent en ik binnen moet blijven. ❏ Als andere kinderen me niet aan het woord

laten. ❏ Als mensen me een vraag stellen waar ik al

antwoord op heb gegeven. ❏ Als ik iets vertel en iemand praat er doorheen. ❏ Als ik mijn tekening niet kan afmaken. ❏ Als de juf of meester iets belooft en dat gaat niet

door. ❏ Als de juf of meester zegt dat mijn tekening nog

niet af is.

Het is belangrijk voor kinderen om te leren dat ze niet altijd krijgen wat ze willen, maar het is ook be-langrijk dat ze gehoord worden en dat hun boosheid gezien wordt. Ze hebben volwassenen nodig die hun leren omgaan met teleurstellingen.

Zet een kruisje voor de dingen waar je boos van wordt

❏ Als mijn broertje aan mijn haar trekt. ❏ Als mijn zusje mijn spullen kapotmaakt. ❏ Als mijn broertje vervelend tegen mij doet. ❏ Als andere kinderen de baas over me spelen. ❏ Als iemand me een duw geeft. ❏ Als mijn zusje me lastigvalt. ❏ Als ik geen tv mag kijken van mijn vader. ❏ Als mijn moeder me niet uitlegt waarom. ❏ Als anderen zich ermee bemoeien wanneer ik

aan het spelen ben. ❏ Als kinderen met me gaan vechten. ❏ Als ik geplaagd word. ❏ Als mensen me uitschelden. ❏ Als ik dingen kwijtraak. ❏ Als mijn broertje mijn bordspel omgooit. ❏ Als mijn vriendjes of vriendinnetjes vals spelen. ❏ Als mama onaardig tegen me doet.

Waar ik boos van word: een checklist voor kinderen van vijf tot zeven jaar

1. Als ik honger heb.

2. Als ik van de bank af ge-duwd word.

Uit Een vulkaan in mijn buik, Warwick

Pudney en Éliane

Whitehouse (2012),

© Uitgeverij Nieuwe-

zijds. Toestemming

voor kopiëren voor

kopers van dit boek

voor persoonlijk

gebruik (zie pagina 4

voor details).

leeftijd: 5-7

Hoofdpunten:

Kinderen hoeven niet altijd te krijgen wat

ze willen, maar het is wel belangrijk dat

ze gehoord worden.


Sociaalinzicht

60

❏ Als ik de puinhoop in mijn kamer moet opruimen.

❏ Als mijn broer te veel praat. ❏ Als ik naar de kerk moet. ❏ Als mijn vriendje en ik vechten en hij wint. ❏ Als mijn zusje mij haar troep laat opruimen. ❏ Als mijn broer zijn vingernagels in mijn pols

zet. ❏ Als ik iets wat ik echt nodig heb niet kan vinden. ❏ Als ik ergens niet naartoe mag terwijl ik dat wel

graag wil. ❏ Als mijn zus mijn eten afpakt. ❏ Als ik het onderwerp krijg dat ik het minst leuk

vind. ❏ Als iemand me na-aapt. ❏ Als iemand mijn geheimen doorvertelt. ❏ Als mensen zich ergens mee bemoeien en het

van me overnemen. ❏ Als iemand ergens mee wegkomt en ik de schuld

krijg. ❏ Als ik moet gaan wandelen met mijn kleine

broertje.

Zet een kruisje voor de dingen waar je boos van wordt

❏ Als ik een fi jne droom heb en iemand maakt me wakker.

❏ Als mijn zus iets doet en ik krijg ervoor op mijn kop.

❏ Als mijn broer mij pijn doet. ❏ Als ik op school strafwerk krijg of in de

middagpauze voor straf binnen moet blijven. ❏ Als iemand me te vroeg wakker maakt. ❏ Als ik zie dat mijn moeder geslagen wordt. ❏ Als ik denk dat mijn vader niet van me houdt. ❏ Als ik iemand vraag of mijn moeder van me

houdt en die zegt dat dat niet zo is. ❏ Als ik iets waar ik erg gek op ben kwijtraak. ❏ Als mijn broer of zus vervelend doet. ❏ Als ik mijn mooiste kleren aan wil maar ze zijn

in de was. ❏ Als mijn vader mijn huisdier laat ontsnappen. ❏ Als ik aan het vissen ben en de vis glipt van het

haakje. ❏ Als ik iets moet doen terwijl het niet mijn beurt

is. ❏ Als iemand niet op me wacht. ❏ Als ik geslagen word. ❏ Als iemand zegt dat hij me iets zal geven en dat

niet doet. ❏ Als ik wakker word en het is een schooldag. ❏ Als iemand mijn kleine zusje pijn doet. ❏ Als mijn fi ets stuk is. ❏ Als mijn broer mijn speelgoed kapotmaakt. ❏ Als ik iets niet kan vinden. ❏ Als ik geen geld heb voor speelgoed dat ik wil

kopen. ❏ Als iemand me niet met rust laat. ❏ Als mijn zus denkt dat zij de beste is. ❏ Als ik de luier van de baby moet verschonen.

Waar ik boos van word: een checklist voor oudere kinderen


Pudney en Éliane

Whitehouse (2012),


zijds. Toestemming

voor kopiëren voor

kopers van dit boek

voor persoonlijk


voor details).

leeftijd: 10+

Hoofdpunten:

Kinderen hoeven niet altijd te krijgen wat

ze willen, maar het is wel belangrijk dat

ze gehoord worden.


Sociaalinzicht

61

Schrijf dingen waar je veel verdriet om hebt in de tranen.

Mijn grootste verdriet

h ijf di j ll d i


Pudney en Éliane

Whitehouse (2012),


zijds. Toestemming

voor kopiëren voor

kopers van dit boek

voor persoonlijk


voor details).

leeftijd: 6+

Hoofdpunten:

Als we weten waar we verdriet om

hebben, kunnen we het beter

verwerken.

Dat mijn hon

d dood ging

Dat mijn hon

d dood ging

Papa en mam

a gaanPapa en m

ama gaan

misschien scheidenmisschien scheiden


Sociaalinzicht

Schrijven

62

Schrijf de naam op. Schrijf het geluid dat erbij hoort op.

Mensen waar ik boos op benMensen waar ik bbbboos opp ben

Schrijf de naam op. Schrijf het geluid dat erbij hoort op.

Bas

grrrr


Pudney en Éliane

Whitehouse (2012),


zijds. Toestemming

voor kopiëren voor

kopers van dit boek

voor persoonlijk


voor details).

leeftijd: 6+

Hoofdpunten:

Als we weten waarom we boos zijn,

kunnen we onze woede gericht

inzetten.


Sociaalinzicht

Schrijven

Kinderen leren omgaan met boosheid en woede Een praktische ... · van Genève (1924) en door de...

Documents

Transcript of Kinderen leren omgaan met boosheid en woede Een praktische ... · van Genève (1924) en door de...