Kiezen of Delen Goeree Overflakkee, volledig rapport

Rabobank Goeree-Overflakkee

Op zoek naar een duurzame balans op Goeree-Overflakkee

Kiezen of Delen

Titel

Kiezen of Delen

Datum

November 2006

Samengesteld door

Rabobank Nederland

Directoraat Kennis en Economisch Onderzoek

Drs. Rogier Aalders

Drs. Arjan Bakkeren

Enrico Versteegh (eindredactie)

Fotografie

Standhardt Fotografie

In opdracht van


Contactadressen


Postbus 38

3240AA Middelharnis

Telefoon (0187) 471 471

Rabobank Nederland

Directoraat Kennis en

Economisch Onderzoek

UCP 515, Postbus 17100,

3500 HG Utrecht

Telefoon (030) 216 26 61

Het volledige rapport staat op het Internet:

www.rabobankgroep.nl/kennisbank

(in het menu ‘regionaal’

onder ‘publicaties en presentaties’)

Colofon

�

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Voorwoord 2

Inleiding 3

DeTriplePmethode 4

�.People 6

2.Planet �6

3.Profit 22

4.Debalansopgemaakt 33

Bronnenlijst 35

Bijlage 36

KiezenofDelen2

Goeree-Overflakkee, kiezen of delen?

Onseilandstaatvooreenaantalbelangrijkekeuzes.Deontwikkelingen

opsociaal,economischenruimtelijkvlakinonzesamenlevinggaan

snel.Dezeontwikkelingenlatenookonseilandnietonberoerd.

Desamenstellingvandebevolkingverandert.Devergrijzingvraagt

omadequatevoorzieningen,zorgenhuisvesting.Deagrarischesector

verandertvanpositieenvangezicht.Indetoeristisch-recreatievesector

isruimtevooruitbreidingenkwaliteitsverhoging.Devierzelfstandige

gemeentenoponseilandzijnvanmeningdatsamenwerken,samen

éénvisieontwikkelenvoorGoeree-Overflakkee,noodzakelijkis.

Daartoezullenduidelijkekeuzesmoetenwordengemaakt.

RabobankGoeree-Overflakkee,sinds�maart2006éénRabobankop

heteiland,iseenbetrokkenbank.Wijwillendiebetrokkenheidonder

meerinhoudgevendoorinitiatieventeontplooienomdemaatschap-

pelijkevraagstukkeninkaarttebrengenenhiermetelkaarantwoorden

optevinden.Daaromhebbenweditrapportsamengesteld.

Ditrapportgeeftopeenheldereentoegankelijkewijzeweerwaterop

sociaal,ecologischeneconomischgebiedaandehandisoponseiland.

Destudieleverttevenseenbijdrageaandediscussieoverdetoekomst

vanGoeree-Overflakkee.

Onzedankgaatuitnaardesamenstellers,maarzekerooknaardemensen

dievanuithuneigendisciplineindediverseworkshopsmetopenvizier

hebbengediscussieerdenzoeenzeerwaardevollebijdragehebben

geleverdaandekwaliteitvanditrapport(ziebijlagevooreenoverzicht

vandeaanwezigeorganisatiesbijdeworkshops).

Wijwensenuveelleesplezierenwijhopendatdeinhoudbijdraagtaan

uwvisieopdetoekomstvanGoeree-Overflakkee.

J.A.VerhageMBA A.H.Jongepier

Coöperatieadviseur Directeurcommercie

Voorwoord

3

Goeree-Overflakkeeiseengebiedmetrelatiefweinigeconomische

activiteitendynamiek.Dekrachtvanheteilandzit‘mvooralinderust,

deruimteendeopenheid.Dienatuurlijkekrachtwordthooggewaar-

deerddoordebewonersenmaaktderegiototeenmooigebiedvoor

wonenenrecreëren.Ditbeeldgeldtvoorveellandelijkeregio’sin

Nederland.Maarerisookeenkeerzijde.Bezienvanuitdeeconomische

kracht(ofzwakte)vanhetgebieddreigteenneerwaartseeconomische

spiraal.Diekanleidentot‘slaapdorpen’ofzelfseenslapenderegiowaarin

dynamiekvertezoekenis.

OmGoeree-Overflakkeegeenslaapeilandtelatenworden,isaandacht

voordeeconomienodig.Indezestudiewordtdaaromgezochtnaar

mogelijkhedenomdeeconomievanheteilandeenimpulstegeven.

Maarwelmetdenatuurlijkwaardeninhetachterhoofd.Datiseen

krachtdieheteilandnietmagverliezenen,zoalsblijktuitdezestudie,

diedeeconomiejuistgoedkangebruiken(leesníet:verbruiken).

IndestudiewordtGoeree-Overflakkeeopdriekwaliteitenonderzocht.

Ditzijndesociaal-culturelekwaliteit,deecologischekwaliteitende

economischekwaliteit,oftewelpeople,planetenprofit.Samenvormen

dezekwaliteitenTripleP,eenmaatvoorduurzaamheidineengebied.

DezogenoemdeTriplePmonitor,gevuldmetreeksendatamateriaal,

vormtdekwantitatievebasisvanditonderzoek.Omechtereen

genuanceerdbeeldtekunnengevenvaneenregio,iseenstudievan

bestaandeonderzoeken,beleidsdocumentenenandererapporten

nodig.Omooknietgedocumenteerdekennisoverderegiotebenutten

zijndrieworkshopsgeorganiseerdmetambtenaren,delokalebesturen,

ondernemersenanderestakeholdersuitderegio.Tijdensdedriework-

shopisgediscussieerdoverrespectievelijkdesociaal-culturelekwaliteiten,

deecologischeeneconomischekwaliteitenvanheteiland.Eenover-

zichtvandeaanwezigenbijdeworkshopsvindtuindebijlage.

MeeruitlegoverdeTriplePmethodiekleestuinhethoofdstuk

‘DeTriplePmethode’.Indriedaaropvolgendehoofdstukkenbehandelen

wededriekwaliteiten.Daarnaaststaatinelkhoofdstukeenthema

centraal.Diethema’shebbenelkeensterkerelatiemetdebetreffende

kwaliteit,maarookmetdeanderekwaliteiten,enhebbenelkeen

economischbelang.Hoofdstukeengaatoverdesociaal-culturelekwaliteit

(people)enonderzoekthoe‘hetwonen’eenimpulskangevenaande

economie.Inhoofdstuktweewordtnaastdeecologischekwaliteit

(planet)ingegaanopheteconomischebelangvandelandbouwvoor

heteiland.Hoofdstukdriebehandeltdeeconomischekwaliteit(profit)

vanGoeree-Overflakkeeenanalyseert(heteconomischebelangvan)

desectortoerisme&recreatie.Totslotwordtinhoofdstukvierde

balansopgemaaktvandedriekwaliteitenenwordendebelangrijkste

conclusiesbeschreven.

Inleiding

Inleiding

KiezenofDelen4

Wat is Triple P?

Onze samenleving verandert voortdurend. Maatschappelijke trends leiden ertoe dat opvat-tingen van en over individuen, overheden en bedrijven veranderen door de tijd. In de afgelopen decennia zijn de meningen over de gevolgen van economische activiteiten bijvoorbeeld verscherpt. Veel meer dan vroeger worden ondernemingen bekritiseerd op hun economisch handelen, zowel nationaal als internationaal. Zij worden daardoor gestimuleerd om ethisch, of maatschappelijk verantwoord, te ondernemen. Met andere woorden: van bedrijven wordt verwacht dat zij bij hun economische activiteiten rekening houden met hun omgeving, in de brede zin van het woord.

Leefbaarheid en duurzaamheidDekritischeblikopeconomischeactiviteitenishetgevolgvaneen

groeiendbesefvanhetbelangvanonzeleefomgeving.Demeeste

mensenwillenineenmooieomgevingwonenmetvoldoendevoor-

zieningen,hetliefstindebuurtvanhetwerk.Indezecontextzijn‘leef-

baarheid’en‘duurzaamheid’kernbegrippengeworden.Zezijndanook

steedsvakeronderwerpvan(politieke)discussiesenkomensteeds

vakervoorinbeleidsstukkenvanoverhedenenjaarverslagenvanbedrijven.

Hetzijnzeercomplexebegrippendiedoortalvaninstellingenop

verschillendemanierenwordeningevuld.Hetisdaaromvanbelangom

eenduidelijkeafbakeningtegevenvandemanierwaaropwijzehier

interpreteren.Indezestudiedefiniërenweleefbaarheidalsvolgt.

Leefbaarheidisdematewaarineengebiedhaarbewonersinstaatstelt

vormtegevenaanhunleefkwaliteit.Leefbaarheidheeftdusbetrekking

opdekwaliteitvandeleefomgevingineenbepaaldgebiedopdit

moment.Hetgaatomhet‘hierennu’.Duurzaamheidgaateenstap

verder.Naasthet‘hierennu’heeftduurzaamheidookbetrekkingophet

‘daarenlater’.Metanderewoorden:bijduurzaamheidspeeltdekwaliteit

vandeleefomgevinginanderegebiedenenvoortoekomstigegeneraties

ookeenrol.Zowelderuimtelijkealsdetijdsdimensiewordeninhetbegrip

‘duurzaamheid’dusbrederopgevat.Duurzaamheidisleefbaarheidvoor

iedereen(hierendaar),zowelinhethedenalsindetoekomst(nuenlater).

De Triple P monitorIndezestudiemetenwemetbehulpvandeTriplePmonitordeduur-

zaamheidvanGoeree-Overflakkee.Alvorensindetailintegaanopde

uitkomstenvandemonitor,leggenwehiereerstuitvolgenswelke

methodiekwedatdoen.

DeTriplePmonitorishetinstrumentwaarmeeweindezestudieinvulling

gevenaandebegrippenleefbaarheidenduurzaamheid.TriplePis

afkomstigvandeterm‘TripleBottomLine’,waarmeeJohnElkington

inzijnboekCannibalswithForksverwijstnaardemaatschappelijke,

DeTriplePmethode

Triple P

People - sociaal-cultureel Planet - ecologisch Profit - economisch

Socialecohesie Milieuverontreiniging Intensiteitvandeeconomie

Veiligheidengezondheid Natuurenlandschap Krachtvanhetbedrijfsleven

Woonklimaat Ondernemingsklimaat

Sociaal-economischewelvaart

5

Triple P monitor, van indicatoren naar Triple P

Indicatoren Clusters Kwaliteiten Triple P

DeTriplePmethode

ecologischeeneconomischeverantwoordelijkheidvanondernemingen.

VolgensdeTriplePmonitorbestaatdekwaliteitvandeleefomgeving

uitdriedeelkwaliteiten,tewetendesociaal-culturele,deecologischeen

deeconomischekwaliteit,oftewel‘People,PlanetenProfit’.Samenvormen

dezekwaliteitenTripleP.Dedriekwaliteitenzijnsamengestelduitclusters.

People,PlanetenProfitbestaanuitrespectievelijkdrie,tweeenvier

clusters.Degedachteisdatallefactorendiedekwaliteitvandeleef-

omgevingbepalen,zijntoetedelenaanéénvandezenegenclusters.

Opdevorigepaginavindtueenoverzichtvandekwaliteitenenbijbe-

horendeclusters.

Van indicatoren naar Triple P

DeTriplePmonitormeetdeduurzaamheidmetbehulpvanindicatoren.

Elkvandehierbovengenoemdeclustersbestaatuiteenaantalindicatoren

diesamendescorevandeclusterbepalen.Ditwerktalsvolgt.Elkeindi-

catorheefteenwaardevoordebetreffenderegio.Indecluster‘intensi-

teitvandeeconomie’isbijvoorbeelddeindicator‘bedrijvendichtheid’

opgenomen.Dewaardevandieindicatorishetaantalbedrijvenpervier-

kantekilometer.DiewaardeberekenenwevoorGoeree-Overflakkeeen

Nederlandenvergelijkendiemetelkaar.Hetresultaathiervaniseen

boven-ofondergemiddeldescorevoorGoeree-Overflakkee.Ditdoen

wevoorelkeindicator.Descorevooreenbepaaldeclusterisdegemid-

deldescorevanalleindicatorenindiecluster.Vervolgenswordende

scoresvandeclustersgemiddeldomdescorevoordebetreffende

kwaliteittebepalen.DefinalescorevoorTriplePishetgemiddeldevan

descoresvandedriekwaliteiten.Eencompleetoverzichtvande

indicatorenisopgenomenindebijlagen.

Een vergelijking zonder waardering

Descorevooreenindicatorisdusdewaardevandeindicatorvooreen

bepaalderegiotenopzichtevandegemiddeldewaardevanalleregio’s.

IndeTriplePmonitorwaarderenwediescorenietmeteenrapportcijfer

ofeen‘goed’of‘slecht’.Eerdersprekenwevan‘beter’of‘slechter’danhet

gemiddelde.Immers,alsdegemiddeldewerkloosheid20procentbedraagt

enineenbepaalderegio�5procentdanlevertdateengoedescoreop,

maardesalnietteminiseenwerkloosheidscijfervan�5procenterghoog.

Ongewogen indicatoren

Descorevaneenclusterishetongewogengemiddeldevandescores

vandeafzonderlijkeindicatoren.Deindicatorentellendusallemaal

evenzwaarmeeindeberekening.Descoresvoordeclustersworden

ophunbeurtongewogengemiddeldtotdescorevooreenkwaliteit.

EndeuiteindelijkescorevoorTriplePishetgemiddeldevandedrie

kwaliteiten.Erzijnredenenomaantenemendatdeeneindicatormeer

zegtoverdeduurzaamheiddandeandere.Hetprocesdattoteen

wegingvandeindicatorenleidt,isechterzeergecompliceerdenper

definitiearbitrair.Hetbelangvaneenbepaaldeindicatorhangtnamelijk

sterkafvandelezer.Vooreenproductieondernemingisdeluchtkwaliteit

wellichtvanminderbelangdanvooreenatletiekvereniging.Daarom

wordteendergelijkewegingindezemonitornietgemaakt.Delezerkan

zelfbepalenhoebelangrijkdeindicatorvoorhemofhaaris.

KiezenofDelen6

In de Triple P methode staat People voor de sociaal-culturele kwaliteit in een gebied. Daarmee bedoelen we de mate waarin een gebied haar bevolking een leefbare leefomgeving biedt op sociaal-cultureel vlak. Omdat het om sociaal-culturele kenmerken gaat, is dat onder meer afhankelijk van het gedrag van de bevolking zelf. Daarom laten we hier eerst zien welke ontwikkeling de bevolking de afgelopen periode door heeft gemaakt, hoe de bevolking is opgebouwd en wat we in de toekomst aan bevolkingsontwikkeling kunnen verwachten.

1.1 De bevolking

Sinds�975isdebevolkingopGoeree-Overflakkeemet25procent

gegroeid,van38.000tot47.500inwoners.Daarmeeteltheteilandminder

dan200mensenpervierkantekilometerenbehoortderegiovolgens

dedefinitievanhetCBStotdenietstedelijkegebiedenofhet

Nederlandsplatteland�.DegemeenteMiddelharnisisindiezineen

uitzondering.Metzo’n300mensenpervierkantekilometerbehoortzetot

deweinigstedelijkegemeentenenisbovendienmet�7.500inwoners

veelgroterdandeanderedriegemeenten.OpgemeenteOostflakkee

nagroeidehetaantalinwonersindeafgelopendertigjaarmeerdan

landelijkenmeerdaninandereplattelandsgebieden.Metname

gemeenteGoedereedekendeeenforsestijgingvanhetaantalinwoners.

IndeafgelopendriejaarwasdebevolkingsgroeiopGoeree-Overflakkee

echterlagerdanlandelijk.

Uitfiguur�.2blijktdatdesamenstellingvandebevolkingsgroeiop

Goeree-Overflakkeenogalafwijktvande‘standaard’.Denatuurlijke

aanwas(persaldo�.400)endebuitenlandsemigratie(persaldo300)

zijnrelatieflaag,terwijlhetbinnenlandsmigratiesaldojuistbijzonder

hoogis.Tussen�995en2005daaldedeplattelandsbevolkingin

Nederlandmet2procent,terwijldebevolkingopheteilandmet2procent

steegtengevolgevandebinnenlandsemigratie(ruim900mensen).

Diegroeikomtoverigensvrijwelgeheelvoorrekeningvangemeente

Middelharnis,demeeststedelijkevandevier(figuur�.3).Deherkomten

richtingvandemigratieisoverigensookopvallend.Deimmigrantenin

deafgelopentienjaar(circa�0.400mensen)warenvoor72procent

afkomstiguitZuid-Holland,terwijlvanalleemigrantenindieperiode

(circa9.500)slechts55procentvoordieregiokoos.Vooremigrantenzijn

ookZeeland(�0procent)enNoord-Brabant(�3procent)belangrijke

vestigingsgebieden.

Goeree-Overflakkee

Nederland

Nederlands platteland

125

120

115

110

105

100

75 85 95 05

Figuur 1.1 Bevolkingsontwikkelingindex: 1975 = 100

Bron: CBS

Natuurlijke aanwas

Buitenlands

migratiesaldo

Binnenlands

migratiesaldo

4

3

2

1

0

-1

-2

-3

Goeree-Over�akkee Platteland Nederland

Figuur 1.2 Samenstelling van de bevolkingsontwikkeling1995-2005, in procenten

Bron: CBS

�Destedelijkheidvangebiedenisgebaseerdopdeomgevingsadressendichtheid.

Wanneerditlagerisdan500,danwordtgesprokenvaneenniet-stedelijkgebied(CBS).

�.People

7

Vestiging

Saldo

Vertrek

6.000

4.000

2.000

0

-2.000

-4.000

-6.000

Dirksland Goedereede Middelharnis Oost�akkee

Figuur 1.3 Migratie per gemeente 1995-2005

Bron: CBS

Eenveelvoorkomendprobleemophetplattelandishetvertrekvan

jongeren,ofjongvolwassenen.Zijvormeneenbronvanarbeid,maken

gebruikvanvoorzieningen,zorgenvoordynamiekenzijndaarom

belangrijkvoordeeconomie.Figuur�.4toontdemigratieindeperiode

van�995tot2005perleeftijdsklasse.Demeestedynamiekvindtplaats

indeklassevan�5tot35jaar.Veelmensenindezegroepverhuizen

voorhunopleiding,hunwerken/ofomdatzekinderenkrijgen.Inde

leeftijdvan�5tot25jaar,deenigeleeftijdscategoriemeteenvertrek-

overschot,verhuizenveeljongerenvoorhunopleidingenhunwerkvan

heteilandnaarderegioRotterdam.Persaldoverlietenruimduizend

mensenuitdezeleeftijdsgroepderegio.Indeleeftijdsgroepvan25tot

35jaarvertrokkenookveelmensenvanheteiland.Deemigratieindeze

leeftijdscategoriewerdechtermeerdangecompenseerddoorimmi-

granten.Hetisgoedmogelijkdateendeelvandezeimmigranten

terugkeertnaarheteilandnahunstudieofnahetkrijgenvankinderen.

Inelkgevalishetbelangrijkomteziendatveeljongvolwassenende

regioverlaten,maardatookveelvanhenderegioinkomen.Ondanks

hetvertrekvanjongerenblijktGoeree-Overflakkeevoorjongvolwassenen

eenaantrekkelijkwoongebiedtezijn.

VolgensprognoseszalhetaantalinwonersvanGoeree-Overflakkee

grofwegdekomende�5jaarblijvengroeien2.Ondanksdestagnatie

vandeafgelopendriejaar,gevenprognosesaandatdiegroeinaar

People

verwachtingzelfssnellerstijgendanlandelijkenveelsnellerdanophet

totaleplattelandinNederland(figuur�.5).Waarschijnlijkzalhetaantal

inwonersvanaf2020gaandalen.Ditgeldtookvoorderestvan

Nederland,maardeafnamebeginteerderenishevigerop

Goeree-Overflakkee.Ditheefttemakenmetdebevolkingsopbouwvan

deregio.NaarverwachtingzaldevergrijzingopGoeree-Overflakkee

zichindetoekomststerkervoordoendaninNederlandalsgeheel.

Vestiging SaldoVertrek

4.000

3.000

2.000

1.000

0

-1.000

-2.000

-3.000

-4.000

-5.000

0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+

Figuur 1.4 Migratie naar leeftijd Goeree-Over�akkee 1995-2005

Bron: CBS

Figuur�.6geeftdeleeftijdsopbouwweervandebevolkingop

Goeree-OverflakkeeenvergelijktdatmetNederlandinverschillende

jaren.Debevolkingsopbouwin2005verschiltnietveelvandievanheel

Nederland.Naarverwachtingzalhetaandeelvan65-plussersinde

bevolkingdekomendedecenniaforstoenemen.Ditiseenlandelijke

trend,maardezezetopGoeree-Overflakkeesterkerdoor.In2040isnaar

verwachting28procentvandebevolkingopheteiland65jaarof

ouder,inheelNederlandisdat23procent.

2HetprognosemodelvanPrimoshoudtrekeningmetdenatuurlijkebevolkingsontwikkeling

(doorgeboorteensterfte),debuitenlandsemigratieendebinnenlandsemigratie.Bijde

binnenlandsemigratiewordtookrekeninggehoudenmetdewerkgelegenheidsontwikkelingen

enhetwoningbouwbeleid.

KiezenofDelen8

Goeree-Overflakkee

Nederland

Platteland

110

108

106

104

102

100

‘05 ‘10 ‘15 ‘20 ‘25 ‘30 ‘35 ‘40

Figuur 1.5 Prognose bevolkingsgroei2005-2040

Bron: Primos

0 tot 20

35 tot 50

50 tot 64

65+

20 tot 35

100

80

60

40

20

0

2005 2020

Goeree-Over�akkee Nederland

2040 2005 2020 2040

Figuur 1.6 Prognose bevolkingsopbouw 2005-2040, in procenten

Bron: Primos

IndevolgendedrieparagrafenwordthetTriplePmodeluitgewerkt

voordeclustersvanpeople,desociaal-culturelekwaliteit.Ditzijnde

‘socialecohesie’,‘veiligheidengezondheid’enhet‘woonklimaat’.

1.2 Sociale cohesie

People,ofteweldesociaal-culturelekwaliteit,vanGoeree-Overflakkeeis

opgebouwduitdrieclusters.Deeerstecluster,‘socialecohesie’,verwijst

naardedeelnameaanmaatschappelijkeinstitutiesendesocialecon-

tactendiemensenmetelkaaronderhouden.

Demanierwaaropmensenmetelkaaromgaanendeelnemenaanhet

maatschappelijkprocesverschiltsterkbinnenNederland.Zostaande

inwonersvandeRandstadoverhetalgemeenbekendomhunsterke

matevanindividualisering,terwijldebewonersindelandelijkegebieden

meerwaardehechtenaanactiviteitenbinnensocialestructuren.

People

Sociale cohesie

Alleenstaanden

Kerkbezoek

Opkomst verkiezingen

Actief in vereniging

Cafébezoek

Betrokkenheid buurt

Contact buren

Contact familie & vrienden

negatieve score gemiddeld positieve score

Figuur 1.7 De sociale cohesie op Goeree-Overflakkee

Bron: Rabobank

DatlaatstegeldtgrossomodoookvoorGoeree-Overflakkee.Heteiland

scoortruimbovengemiddeldopPeopleendatkomtondermeerdoor

desocialecohesie.Defiguurlaatziendatdebewonersmindervaakeen

bezoekbrengenaanhetcaféenminderactiefzijnbinnenverenigingen,

maaropdeoverigeonderwerpenscoortderegiobeterdangemiddeld.

Zohebbendeeilandbewonersoverhetalgemeenrelatiefvaakcontact

metbuurtbewoners(figuur�.8).

60

55

50

45

40

Dr Ov G-O Fr Li Ze Gr Fi NB Ut NH ZH

Figuur 1.8 Contacten in de buurt2002, % huishoudens met veel contact met buurtbewoners

Bron: WBO 2002

Nederland

IndatopzichtverschiltGoeree-OverflakkeebehoorlijkvanoverigZuid-

Hollandenlijktheteiland‘dichterbij’Zeelandteliggen.Hetkerkbezoek,

datopheteilandzeerfrequentplaatsvindt,speeltookeengroterolbij

desocialecohesie.Eenderdevandebevolkingzegtmeerdantwee

keerpermaandnaardekerktegaan(slechts�7procentinheel

Nederland).Ookdeverkiezingsopkomstisrelatiefhoog.BijdeTweede

Kamerverkiezingenin2003ging85procentvanallestemgerechtigden

naardestembus(80procentinheelNederland).Deopkomstwasmet

9

89procenthethoogstingemeenteGoedereede.HetCDAendePvdA

warendegrootstepartijenmetrespectievelijk30en2�procentvande

stemmen.MaarveelopvallenderishetbelangvandeSGP.Inheel

Nederlandkreegdiepartijslechtsanderhalfprocentvandestemmen

terwijlmaarliefst�5procentvandebevolkingopGoeree-Overflakkee

departijsteunde.

Alleenstaand

Eenoudergezin

Samenwonend

zonder kind

Samenwonend

met kind

100

80

60

40

20

0

2005 2025

Goeree-Overflakkee Nederland

2040 2005 2025 2040

Figuur 1.9 Huishoudenssamenstelling prognose, in procenten

Bron: Primos

Tenslottenoemenwehetrelatieflageaantalalleenstaanden,weer-

gegeveninfiguur�.9.Hetaantalalleenstaandenislagerinlandelijke

gebiedenendatgeldtookvoorGoeree-Overflakkee.Volgensprognoses

zalhunaandeelinhettotaalaantalhuishoudensindetoekomstwel

stijgen,uitgaandevaneenverdereindividualiseringinNederland.Naar

verwachtingblijfthetaandeelechteronderhetlandelijkgemiddelde.

1.3 Veiligheid en gezondheid

Detweedeclustervandesociaal-culturelekwaliteitvanGoeree-

Overflakkeeis‘veiligheidengezondheid’.Dezeclustermeetdemate

waarindebewonersveiligengezond(kunnen)leveninhunleef-

omgeving.Dathangtondermeerafvanhetaanbodvanzorgdiensten,

criminaliteitendeverkeersveiligheid.

People

Veiligheid en gezondheid

Geweldsdelicten & vernielingen

Verkeersveiligheid

Veiligheidsgevoel

Zorgaanbod

Sterftecijfer

Wachtlijsten

Langdurig ziek

Ervaren gezondheid


Figuur 1.10 Veiligheid en gezondheid op Goeree-Overflakkee

Bron: Rabobank

Goeree-Overflakkeescoortbeterdangemiddeldopdezecluster.

Heteilandkomtopdemeesteonderwerpengoeduitdebus,meteen

drietalpositieveuitschieters.ZozegtopGoeree-Overflakkee�7procent

vandeinwonerslasttehebbenvanlangdurigeziekten,terwijldatin

heelNederland2�procentis.Ookhetgevoeloverdeeigengezondheid

isveelbeterdangemiddeld.Beideuitkomstenzijnopvallend,omdat

hetaandeelvanouderenindebevolkinghogerdanlandelijkis(dit

verklaarthetrelatiefhogesterftecijfer).Overhetalgemeendaaltde

gezondheidnaarmatemensenouderworden.Bovendienishetaanbod

vanzorgdienstenopGoeree-Overflakkeebenedengemiddeld.Opbasis

hiervanzoumeneenslechteervarengezondheidkunnenverwachten.

Ditblijktechter(gelukkig)niethetgevaltezijn.

Goeree-Overflakkee

Platteland

Nederland

160

140

120

100

80

60

40

20

0

Huisartsen Fysioth. Apotheken Bedden Tandartsen Wijkverpleging

Figuur 1.11 Aanbod van zorgdiensten per inwoner op Goeree-Overflakkee2005, index: Nederland = 100

Bron: Dendrite, Redactie Adresboek

Figuur�.��toonthetaanbodvanzorgdienstenopGoeree-Overflakkee

enhetNederlandsplatteland.Nederlandalsgeheelisdaarbijop�00

gezet,zodatdefiguurookeenvergelijkingmethetlandelijkgemiddelde

maakt.Terillustratie:hetaantalziekenhuisbeddenperinwonerisop

Goeree-OverflakkeeongeveerevengrootalsinheelNederland,maar

veelgroterdanophettotaleNederlandseplatteland.Invergelijkingmet

NederlandscoortGoeree-Overflakkeebenedengemiddeld,ophetrela-

tieveaantalwijkverpleegkundigenna.Invergelijkingmetandereplatte-

landsgebiedenishetaanbodvanzorgdienstenechternietslecht,of

zelfsveelbeter.

OverhetalgemeenzijndemeerlandelijkegebiedeninNederlandveiliger

intermenvancriminaliteit.ZoookGoeree-Overflakkee(figuur�.�2),

waardoorhetveiligheidsgevoelvandeinwonersrelatiefhoogis.

Hetaantaldelictenper�.000inwonersophetheleeilandwasin2005

ongeveer24endaarmeeveellagerdanlandelijk.Invergelijkingmetde

gemiddeldecriminaliteitophetplattelandscoortGoeree-Overflakkee,

opDirkslandna,echterslecht.Datheeftvooraltemakenmetgewelds-

delicten.Inallevierdegemeentenopheteilandishetaantalgewelds-

delictenperinwonerongeveertweemaalzohoogalsgemiddeldop

People

KiezenofDelen�0

hetplatteland.Desondankszijnhetdedelictenmetbetrekkingtot

vervoermiddelen,vooralautovernielingenenauto-inbraken,diehet

meestvoorkomenopheteiland.

Geweld Woningen/gebouwen

Overige

Vervoermiddelen 50

40

30

20

10

0

Dirksland Goedereede Middelharnis Oost�akkee Nederlandsplatteland

Nederland

Figuur 1.12 Aantal delicten per 1.000 inwoners2005

Bron: AD Misdaadmeter

1.4 Woonklimaat

Hetwoonklimaat,ofdewoonomgeving,isdederdeclusterdiede

sociaal-culturelekwaliteitopGoeree-Overflakkeemeet.Dewoning-

marktinhetalgemeeniseenbelangrijkthemaindezestudieenzal

verderopinditrapportuitvoerigwordenbehandeld.

People

Woonklimaat

Achterstandswijken

Vraagdruk woningmarkt

Tevreden woonomgeving

Onderwijsvoorzieningen

Sportterreinen

Horecagelegenheden

Winkelvoorzieningen

Cultureel aanbod


Figuur 1.13 Het woonklimaat op Goeree-Overflakkee

Bron: Rabobank

OpdemeestedeelindicatorenvandeclusterscoortGoeree-Overflakkee

bovengemiddeld.Denegatieveuitschietergeldtvoordemeestelandelijke

gebieden.Indiegebiedenishetaanbodvanculturelevoorzieningen,

zoalsmusea,bioscopenentheaters,beperkt.Daarvoorismenveelalop

demeerstedelijkecentraaangewezen.

Platteland

Nederland

Goeree-Overflakkee

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Figuur 1.14 Aandeel van woonmilieus

Bron: CBS

Landelijk perifeer

Landelijk bereikbaar

Dorps

Centrum dorps

Stedelijk

Hetaanbodvanhorecavoorzieningenisvergelijkbaarmetdatinheel

Nederland.Deverschillenbinnenderegiozijnechtergroot.

DegemeenteGoedereedebeschiktovereenhorecaaanboddat,ten

opzichtevandeeigenbevolking,maarliefsttweekeerzohoogisals

landelijk.Vooralhetaantalcafésiserggroot.Ditheefttemakenmethet

toeristischekaraktervandegemeente,waaroverumeerleestverderop

inditrapport.Dathetaanbodvanwinkelvoorzieningenbovengemiddeld

isopheteiland,isookopvallendvooreenlandelijkgebied.Hetzijnde

gemeentenGoedereedeenMiddelharnisdiehieraanbijdragen,met

eengrootaanbodinrespectievelijkdesegmenten‘modeenluxe’en

‘artikelenvoorinenomhethuis’.

Inpositievezinspringtmetnamedehogetevredenheidmetdewoon-

omgevinginhetoog.Diewoonomgevingbestaatuitverschillende

woonmilieus(figuur�.�4).Hetbeeldvandefiguurkomtgoedovereen

metdeindrukdiemenkrijgttijdenseenautoritoverGoeree-Overflakkee.

Stedelijkewoonmilieuskomenopheteilandnietvoor.Vooraldedorpse

woonmilieuszijnsterkvertegenwoordigd,alsookdeperifeergelegen

landelijkegebieden.Doorderustenopenheidismeninlandelijke

gebiedenoverhetalgemeenmeertevredenmetdewoonomgeving.

Nietvoornietsverruilenveelgezinnendestedelijkecentravooreen

minderstadseomgeving.Infiguur�.�5isditonderwerpverderbelicht.

MaarliefstdehelftvandebevolkingopGoeree-Overflakkeegeeftaan

buitengewoontevredentezijnmetdewoonomgeving,aangevuldmet

43procentdiezeertevredenis.Daarmeescoortderegioruimboven

hetlandelijkgemiddelde,maarookhogerdanhetgemiddeldevande

niet-stedelijkegebiedeninonsland.

Hetisbekenddatwoneneenbelangrijkesocialedragerisvan

Goeree-Overflakkee,getuigefiguur�.�5.Voorveelinwonersishet

woongenoteenbelangrijkeredenomdaartegaanwonen.Indemeer

stedelijkegebiedenhebbendeinwonersvaakdewerklokatiealsmotief.

��People

Derustenderuimtewordenzeerpositiefervarenenleidentoteen

hogewaarderingvandeleefbaarheid.Mededaardoorisheteiland

eenforensenregio.Dagelijkspendeleneenkleine6.000mensende

regiouit,vooralrichtingRotterdam,maarliefsteenderdevande

werkzameberoepsbevolking.

Zeer tevreden

Buitengewoon tevreden

100

80

60

40

20

0

Goeree-Overflakkee

Nederlandsplatteland

Nederland

Figuur 1.15 Tevredenheid met de woonomgeving2002, in procenten

Bron: WBO 2002

1.5 Wonen als economische drager

Vaakwordtbeweerddatwoneneneconomischeactiviteitenmetelkaar

inconflictzijn.Economischeactiviteitenverstorenderustineengebied,

endaarmeehetwoongenot.Vooralinlandelijkegebieden,waarwonen

vaakdeboventoonvoert,stuitenbeleidsmakersenbedrijvenvaakop

weerstandwanneerzijhetgebiedeeneconomischeimpulswillen

geven.Inveelgevallenverstorendezeeconomischeactiviteiten

inderdaadhetwoon-enleefklimaat.Veeleconomischeactiviteiten

‘passen’nueenmaalnietbijeenrustige,natuurrijkewoonomgeving.

Maardatbetekentnietdateenprettigwoon-enleefklimaatvaneen

gebiednietgepaardkangaanmeteconomischeontwikkeling.Erzijn

voldoendeeconomischeactiviteitendiedewoonomgevingnietof

nauwelijksbeïnvloeden.Tedenkenvaltaankleinschaligezakelijkeen

persoonlijkedienstverleningalsaccountancykantorenenadviesbureaus,

ofaandelaterindezestudiebesprokentoeristischeenrecreatievesector.

Eeneconomischedragerdieechtervaakwordtvergetenishetwonen

zelf.Hetwonenzelfgeeftnamelijkeenimpulsaandeeconomie.

Deeconomischeeffectenhebbendeelstemakenmetdebouwvan

dewoning.Hiervanprofiterenveelmarktpartijen,zoalsmakelaars,

notarissenenaannemers.Dezeeffectenzijneenmaligeneindigenals

dewoningwordtopgeleverd.Wanneerhuishoudensnieuwewoningen

betrekken,gevenzijookeenimpulsaanderegionaleeconomie.Zij

spenderengeldaanvoeding,kleding,ontspanning,zorg,enzovoorts.

Dezeeffectenzijnwelstructureel.Bovendienzijnernaastdedirecte

effectenvandebouwendeconsumptieookindirecteeffecten.Het

verdiendegeldwordtimmersopnieuwuitgegeven.

Vaakwordtbeweerddatwoningbouwendedaarmeegepaardgaande

immigratiestroomhetvoorzieningenniveauinkleinekernenoppijlkan

houden.Uitonderzoekblijktechterdathiermeedeschaalvergroting

enconcentratievandetailhandelnietkunnenwordentegengegaan.

‘Ervaltniettegenoptebouwen’(VanDametal,2003).

Overdegroottevandeeconomischeeffectenvanwonenbestaatveel

discussie.In�999verscheeneenonderzoeknaardeeffectenvanwonen

inhetlandelijkgebiedinZeeland.Daaruitblijktdatéénwoning0,3full-

timearbeidsplaatsengenereertenjaarlijksruim€�7.000aanregionaal

inkomenoplevert,inheteerstejaarzelfsruim€25.000(Buckers,�999).

Uitvervolgonderzoekblijktdatdezecijferstestriktzijnenafhankelijk

vanveelfactoren.Zoisheteffectafhankelijkvandevraagofeennieuwe

woningwordtbezetdooreenhuishoudenvanbinnenofvanbuitende

regioenvanhetexacteinkomenenuitgavepatroonvandathuishouden.

Hetwerkgelegenheidseffectverschiltdaardoorpersituatieenligtvolgens

deonderzoekerstussende0,�en0,3arbeidsplaatsenperwoning.

Hierdoorgaatde‘drie-is-één-regel’(driewoningenleverenéénarbeids-

plaatsop)nietaltijdop(Buckersetal,2005).Dewerkelijkeeconomische

effectenzijndusmoeilijkvoorspelbaar.Vooropstaatechterdathet

wonen,ofdewoningmarkt,vaneconomischbelangis.

Landelijk wonen nabij stedelijk gebied in trek

WoningenophetNederlandseplattelandzijnschaars.Erwordenslechts

mondjesmaatwoningenaandevoorraadtoegevoegd,terwijldevraag

naarwoningenindiegebiedenhoogis.Ditkomtondermeerdoor

beleidsrestricties,dieervoormoetenzorgendathetlandelijkgebied

nietverstedelijkt.Ondanksderestrictiesisdevraagnaarwoneninlande-

lijkegebiedengrootenzaldezeindekomendeperiodenaarverwachting

verdertoenemen.Dedrukopdewoningmarktishierdoorgrooten

drijftdehuizenprijzenophetNederlandseplattelandomhoog,vooralin

debereikbareplattelandsgebiedenindebuurtvandeRandstad.

Hierdoorishetwonenophetplattelandintoenemendematevoor-

behoudenaanderijkerehuishoudens.Inveelgebiedenisditookvoor

delokalebevolkingeenprobleem.Zijworden‘uitdemarktgeprijsd’

doornieuwkomersenkrijgenzoweinigkansomeenwoningte

bemachtigen(VanDametal,2003).

KiezenofDelen�2

Goeree-Overflakkee

Nederland

2,0

1,5

1,0

0,5

0

Totaal Koopwoningen Huurwoningen

Figuur 1.16 Gemiddelde vraagdruk 1990 - 2002

Bron: WBO 1990-2002

OokopGoeree-Overflakkeeisdevraagnaarwoningengrootenhet

aanbodbeperkt.Datleidttoteenhogevraagdrukopdewoningmarkt3.

Indeperiodevan�990tot2002wasdevraagdrukopGoeree-Overflakkee

gemiddeldmaarliefst�,9(figuur�.�6).Datwilzeggendatervoorelke

vrijgekomenwoningbijnatweegegadigdenzijn.InNederlandals

geheelwasdevraagdrukindieperiodeongeveer�,4.Defiguurlaat

ziendatdevraagdrukopGoeree-Overflakkeeinzowelhetkoop-alshet

huursegmentgroterisdaninheelNederland.Hetverschilmet

Nederlandisvooralgrootinhethuursegment.Ditheeftvooralte

makenmethetlageaanbodvanhuurwoningen.De(eengezins-)koop-

woningenzijnergpopulairopheteiland.Inditsegmentisdevraaghet

grootstenhetaanbodbeperkt.Welmoetwordengezegddatdevraag-

drukinhetkoopsegmentindejaren�990,�994en�998veelgroter

wasdanin2002.Indepublicatie‘RegionaleContourenvisie

Goeree-Overflakkee’vanhetISGO(2005)vindueennauwkeurige

beschrijvingvandewoningmarktpergemeente.

BovenstaandehoudtindatwoningbouwopGoeree-Overflakkeeeen

economischeimpulslijkttekunnengeven.Detebouwenwoningen

kunnengemakkelijkwordenverkocht.Anderzijdskanwoningbouwzorgen

voorverstoringvandenatuurlijkewaardenenishetdevraagof

woningbouwindewoningvraagvandeeigenbevolkingvoorzietof

juistoverkantersaantrekt.Debalanstussenpeople,planetenprofit

moetdaaromnietuithetoogwordenverloren.Hetisdevraaginhoe-

verremenhetwonenkanenwilbenuttenomdeeconomieeenimpuls

tegevenmethetbehoudvandenatuurlijkewaardeninhetachter-

hoofd.Aanheteindevandithoofdstukkomenwedaaropterug.

1.5.1 Voor wie?Eenmaalgekozenvoormeerwoningbouwterbevorderingvande

economischedraagkrachtvanhetgebied,doetzicheentweedevraag

voor.Watisdedoelgroep?Huishoudensmeteenverschillendesamen-

stelling,leeftijdeninkomenhebbenverschillendewoonwensen.

Bovendienleverenzijeenverschillendebijdrageaandeeconomiedoor

verschilleninuitgavepatroonendoorverschilleninbehoeften.

Bouwen voor de ‘rijken’ geeft een grote economische impuls

Puurbezienvanuithetoogpuntvandeeconomischebijdrage,lijkenin

eersteinstantiedehuishoudensmeteenhooginkomenvanbuitende

regiodeaangewezendoelgroep.Zijhebbenmeertebestedenaande

woningengevendoorgaansmeergelduit.Hetcreërenvanlandgoederen

(ziebox�.�)pasthiergoedbij.Bovendientrekthetbouwenvandure

woningenveelalmensenvanbuitenderegio.Nieuwebewonersbetekent

extrainkomsten.Wanneereennieuwewoningdooriemanduitderegio

wordtbezet,bijvoorbeelddooriemanddie‘hetouderlijkhuis’verlaat,is

dezeimpulskleiner.

3DevraagdrukisafgeleiduithetWoningbehoefteOnderzoekvanVROM.Devraagdruk

wordthieringedefinieerdalsdevraagnaarwoningentenopzichtevanhetaanbodvan

woningen.Devraagenhetaanbodwordengevormddoordewoningenvanhuishoudens

dieaangevenbinnentweejaartewillenverhuizen.

Box 1.1 Landgoederen; een combinatie van wonen en natuurbehoudDe Provincie Zuid-Holland stimuleert het landelijk wonen en heeft de

regeling omtrent het toekennen van nieuwe landgoederen verruimd.

Deze regeling houdt in dat nieuwe landgoederen in principe kunnen

worden gerealiseerd buiten recreatief terrein en natuurgebieden.

Er dient wel aantoonbaar sprake te zijn van een grote ruimtelijke

kwaliteitsverbetering, waarbij de aanwezige waarden worden versterkt.

De minimale omvang van een landgoed is 5 hectare, waarvan 20%

mag worden bebouwd. Minimaal 90% van het landgoed moet voor

het publiek toegankelijk zijn en worden ingericht met groene en/of

blauwe functies. De recreatieve functies op het landgoed hebben een

extensief karakter. De eigenaar is verplicht het beheer van het land-

goed, overeenkomstig verordeningen van de Provincie, op zich te

nemen. Zo kan deze rood-voor-groen regeling de band tussen

woningbouw en landschapsontwikkeling garanderen (Provincie

Zuid-Holland, 2006).

De vraag is wat landgoederen voor Goeree-Overflakkee kunnen

opleveren? Door de rood-voor-groen regeling toe te passen, kan

versterking van de landschapswaarde gecombineerd worden met

landelijk wonen. De vergroting van de landschapswaarde komt ten

goede aan alle inwoners en bezoekers, aangezien het overgrote deel

van het gebied openbaar zal zijn. Daarnaast past het landelijk wonen

in het profiel van Goeree-Overflakkee als aantrekkelijk woongebied.

Het vormen van een eilandelijke visie over hoe deze regeling moet

worden toegepast en welke impact deze kan hebben op het buiten-

gebied is nodig. Om tot een eenduidige visie en beleid te komen is

samenwerking tussen de vier eilandgemeenten noodzakelijk.

�3

Erkleeftechtereenaantalkanttekeningenaande‘werving’vandeze

groepnieuwkomers.VeelvanhenwerkenindeRandstad,metnamein

Rotterdam,enpendelendusdagelijksheenenweer.Dezependelheeft

teneersteeennegatieveuitwerkingophetmilieu.VooraldeN57ende

N59krijgentemakenmetmeerdrukte.Tentweedekunnenvraagtekens

wordengezetbijdebestedingseffecten.Veelpendelaarsdoenhun

boodschappenbijvoorbeeldonderwegvanhunwerknaarhuis.

Bovendienhebbenzijmindersocialebindingmetheteiland,waardoor

zeeerdergeneigdzijnomhungeldbuitenderegiotespenderen.In

welkematedithetgevalis,ismoeilijktebecijferenendeelsspeculatief.

Hetweerlegtdaaromooknietinzijngeheeldepluspuntenvanhet

trekkenvan‘nieuwewelgesteldebewoners’naarGoeree-Overflakkee,

maarishieropvooraleennuancering.

Jongeren geven ook een impuls aan de arbeidsmarkt

Eenalternatiefofaanvullinghieropisbouwenvoordeeigenbevolking.

Jongeren,ofstartersopdewoningmarkt,vormenindatopzichteen

veelgenoemdedoelgroep.InheelNederlandishetvoorstartersmoeilijk

omeenhuistekopen.Zijhebbenvaakbehoefteaaneenhuurwoning

ofeengoedkopekoopwoningenvaakaaneenmeergezinswoning,

maardoordeslechtedoorstromingindekoopsector(ondermeerdoor

gestegenhuizenprijzen)komendienauwelijksvrij.Ondanksdatde

gemiddeldeprijslagerdanlandelijkenlagerdanophettotale

Nederlandseplattelandligt,geldtditookvoorstartersop

Goeree-Overflakkee.Veelvanhengevenaanwelopheteilandtewillen

wonen,maarhebbendaardemogelijkhedennietvoor.Indeperiode

van�990tot2002bedroegdegemiddeldewoningvraagvanstartersop

Goeree-Overflakkeeongeveer�.400woningen(WBO,meerderejaren).

Tenopzichtevandewoningvoorraadvanruim�8.000woningenis

dateenforsaantal,alisdeverhoudingietslagerdanlandelijk.

Goeree-Overflakkeeisdusookonderstarterspopulair.Andersdan

landelijkisdevraagvanstartersopGoeree-Overflakkeevooralgericht

opeengezinswoningenenkoopwoningen.Ditheeftwaarschijnlijk

(tendele)temakenmethetaanbodindeverschillendesegmenten.

Meergezinswoningenzijnimmersnauwelijksbeschikbaar,waardoor

startersindeanderesegmentenzoeken.Ookdeforseimmigratievan

jongvolwassenen,zoalsblijktuitfiguur�.4oppagina7,bewijstdat

Goeree-Overflakkeeookonderdezegroeppopulairis.

Eenveelgebruiktinstrumentomgoedkoperewoningenvrijtekrijgen,

ishetstrategischtebouwenindeduurderesegmenten,waardoor

doorstromingplaatsvindt.Hierdoorzoudenstartersindeeigenregio

kunnendoorstromen.Veelalzorgthetbouwenvanwoningeninde

duurderesegmentenechtervoorimmigratievanwelgesteldenuit

andereregio’sendatgeldtinsterkematevoorlandelijkegebiedennabij

eengrootstedelijkeregio.Wanneermenwoonruimtewilbiedenvoor

startersuitdeeigenregioontkomtmenerdusnietaanomookstarters-

woningentebouwenvoordezespecifiekegroep.

Ookhiergeldtdatervoorgezorgdmoetwordendatstartersuitde

eigenregiovoordezewoningeninaanmerkingkomen.Hetbehouden

vanstartersuitdeeigenregioisvanbelangomdatdezegroepmeer

bindingheeftmetheteiland.Eengroterebindingzorgtervoordatzij

meergeneigdzijnomwerktezoekenopheteilandenhungeldophet

eilanduittegeven.Hetbehoudenvanjongerenzorgtdaarnaastvoor

eendiverseengezondearbeidsmarktenmaaktheteilandaantrekkelijker

voorbedrijven.Uiteraardisditdeelseenkip-ei-probleem;debedrijven

komenpasalservoldoendearbeidspotentieelisendewerknemers

komenpasalserwerkis.Omdieredenishetdevraagofhetbehoud

vanjongerenopGoeree-Overflakkeeeenhaalbarezaakis,zelfswanneer

erbetaalbarewoningenbeschikbaarkomen.Vanwegewerkenopleiding

blijvenzijvaakaangewezenopdemeerstedelijkegebieden.Veelvan

henzullennaardestadverstrekkenvoorhunopleidingendaarookeen

baanvinden.Datgecombineerdmeteenveelhogervoorzieningenniveau

maakthetnietondenkbaarvoorstartersomindestadteblijvenwonen.

Ouderen hebben behoefte aan ‘andere’ voorzieningen

Eenandere,veelbesprokendoelgroepzijnouderen.Devergrijzingvindt

overalinNederlandplaatsendusookopGoeree-Overflakkee,zie

figuur�.6oppagina8.Datbetekentdatdebehoefteaanbepaalde

typenwoningensnelzaltoenemen.MetdezetrendisinNederlandeen

nieuwemarktontstaan,waarGoeree-Overflakkeealsregioopkaninspelen.

Hetbetekentteneerstedebouwvaneengrootaantalnieuwewoningen

zelf.Daarbijishetbelangrijkomeenonderscheidtemakenbinnende

bevolkingsgroep.Vaakwordenouderenvoorwatbetrefthunbehoeften

overéénkamgeschoren,maarerbestaangroteverschillentussen

bijvoorbeeldwelvarendeouderenenminderwelvarendeouderenen

tussen55-plussersen70-plussers.Zozullen55-plusserszonderthuis-

wonendekindereneenanderewoningbehoevendan70-plussers,die

overhetalgemeenmeerzorgnodighebben.Veel55-plusserszoeken

tegenwoordigeenwoningwaarinze‘zelfstandigoudkunnenworden’,

zogenoemdelevensloopbestendigewoningen,enwaarzeineenlater

stadiumextramuralezorgkunnenkrijgen4.Ouderenzijnlangervitaal

danvroegerenhebbendaarommeerbehoefteaaneenwoningdievan

gemakkenisvoorzienzondereengevoelvanverzorgingtehebben.

People

4Zorgzoalsdiewordtaangebodenineenzorgcentrum,maardiewordtverleendaan

iemanddiezelfstandigwoont.

KiezenofDelen�4

Tedenkenvaltaanluxeappartementenindebuurtvanvoorzieningen.

Debouwvandergelijkeappartementenbevordertbovendiendedoor-

stroming.Hetrisicodatdezewordenbezetdoormensenvanbuitende

regioisnamelijkkleinerdanbijdureeengezinswoningen.

Naastdeimpulsvandewoningbouwmakenouderenveelgebruikvan

bepaaldevoorzieningen.Tedenkenvaltaanvervoersdiensten,debezor-

gingvankant-en-klaarmaaltijden,eenboodschappendiensteneen

bibliotheekdienst.Ookdezorgindustriekanervanprofiteren.Ineen

laterstadiumdeverplegingenverzorging,enineersteinstantievooral

dezorginbredezin,zoalseenpassendwellnessaanbod.Hoofdstuk3

gaathierverderopin.

1.5.2 BeleidTotnutoeisvoornamelijkgesprokenoverdekansendie‘hetwonen’

kanbiedenvoordeeconomievanGoeree-Overflakkee.Erbestaanechter

ookbedreigingen.Teneerstedeaantastingvanhetlandelijkekarakter

vanheteiland.Grootschaligewoningbouwenbevolkingsgroei,inwelke

vormdanook,verstorenperdefinitiedeopenheidenrustvanhet

gebied.TentweedebestaatbijdeProvincieZuid-Hollanddeangstdat

destad‘leegloopt’alsgevolgvanwoningbouwopGoeree-Overflakkee.

Dekansisgrootdatvooralderijkerehuishoudensdestedenzullen

verlaten,metnameRotterdam,enzichvestigenopheteiland.Voorde

provincialeoverheidisditeenongewenstetrend.Omdezeredenenhan-

teertdeProvincievoordegemeentenopGoeree-Overflakkeederegel

datmenbijwoningbouwmoetuitgaanvaneenmigratiesaldovannul.

Metanderewoorden,degemeentenmogenalleenbouwenvoorde

eigenbevolkingsgroei,deautonomegroei.Deangstvooreenmigratie-

stroomvanuitdestedennaarheteilandvanrijkehuishoudensisniet

ongegrond,maargaatwelintegendemarktwerking.Indepraktijkis

hetbovendienergmoeilijkomkoopwoningentoetewijzenaande

eigenbevolking.

Opbasisvandeteverwachtenautonomebevolkingsgroeiheeftde

Provincieinhaarwoonvisievoordeperiode2005tot20�0voor

Goeree-Overflakkeeeenbouwopgavevan900woningenopgenomen.

DestreekplannenvandeProvincievanvoordieperiodevoorzagenook

ineenaantalwoningenvoorheteiland.Omallerleiredeneniseendeel

vandiewoningendestijdsnietgebouwd,waardooreengroteachter-

standisontstaan,eenprobleemwaarveelNederlandsegemeenten

meetemakenhebbengehad.Alswediewoningenbijdeopgavevoor

dezeplanperiodeoptellen,ligtervoordeperiodevan2005tot20�0

eenopgavevanongeveer3.000woningen5.Eendeeldaarvanisinmiddels

alopgeleverdeneendeelisinaanbouw.Depiekvandeopgaveligt

echterin2007eninietsminderematein2008.Indiejarensamenmoeten

volgensdeplannenzo’n2.000woningenwordengebouwd(ISGO,2006).

Uithet‘RegionaalBouwprogrammaGoeree-Overflakkeetot20�0’blijkt

dathetnietgaatomgrootschaligebouwprojecten.Eengrootdeelvan

deprojecteniszelfszeerkleinschaligenblijftonderde20woningen.

Ditpastbijdekenmerkenvanheteiland.Grootschaligeprojectenen

woningbouwinhetbuitengebiedtasthetlandelijkekarakterergaanen

gaattenkostevandewoonkwaliteitvanderegio.

IndewoonvisievandeProvincieZuid-Hollandisookeenprogramma

opgenomenvoordeperiodevan20�0tot20�5.Datprogrammabevateen

bouwopgavevan600woningen.Datisbeduidendminderdandeopgave

voordekomendevijfjaar,watnogmaalsbenadruktdatderegioeenkans

heeftdoorzoveelwoningentekunnenbouwenindekomendejaren.

IndecontourenvisievanhetISGOisookspecifiekeaandachtvoordoel-

groepenbeleid,tewetenstartersensenioren.Devisieerkentdatde

knelpuntenopdewoningmarktnietveelafwijkenvandieinheel

Nederland.Doordedemografischeontwikkelingenontstaanertekorten

aangoedkopekoopwoningenenhuurwoningenvoorstarters.Uitveel

onderzoekenblijktechterdatdetotalevraagnaardiewoningenvaak

nietafwijktvandevoorraad.Indatgevalvormtdedoorstromingeen

knelpunt.Bewonersvandiewoningzijnzelfopzoeknaareenandere

woningdiezenietkunnenvinden.Omdieredenishetveelalniet

gewenstominhetgoedkopesegmenttebouwen,maarjuistinde

duurderesegmentenomdedoorstromingtebevorderen.Datgeldtook

voorGoeree-Overflakkee,watbetekentdatstrategischbouwen

gewenstis.Anderzijdsspeeltbijstrategischbouwenheteerder

genoemderisicodatdedurewoningenwordenbezetdoor‘overkanters’,

waardoordegewenstedoorstromingminderopgangkomt.Datwil

nietzeggendatstrategischbouwennietkanwerken,maarmendient

5Voorhetcompletebouwprogramma,inclusiefeenbeschrijvingvandebouwprojecten,

wordtuverwezennaardepublicatie‘RegionaalBouwprogrammaGoeree-Overflakkeetot

20�0’vanISGO(2006).

�5

welrekeningtehoudenmetditverschijnsel.Directbouwenvoorstarters

ishierdoorookbelangrijk,zoalsookwordtaangegevenindecontourvisie.

Doordedemografischeontwikkelingenontstaatookeentekortaan

seniorenwoningen.Ookaandiewoningenwordtaandachtgeschonken

indecontourvisie(ISGO,2005).

Een regionaal programma vergt samenwerking

AlsdebouwopgavezoalsbeschrevendoorhetISGOinderdaadwordt

uitgevoerd,danwordtdewoningvoorraadindekomendejarenmet

�6procentuitgebreid.Datiseenenormegroeiinvergelijkingmetde

jarenervoor,maarookinvergelijkingmetanderegebiedenmeteen

landelijkkarakter.Eendergelijkeuitbreidingvandewoningvoorraadzou

eenimpulsaandeeconomiekunnengevenzoalshiervoorbeschreven.

Maardanmoetennietdezelfdevertragingenwordenopgelopenalsin

devoorgaandeperiode.

DeachterstandindewoningbouwdieGoeree-Overflakkeeindeafgelopen

jarenheeftopgelopen,heeftmeerdereoorzaken,vanmeerdantienjaar

durenderechtszakentothetveellangerdanverwachtinbeslagnemen

vanhetbouwrijpmakenvanarealen.Wanneersprakeisvaneengroot

aantalkleineprojecten,zoalshetgevalisopGoeree-Overflakkee,

bestaatopnieuwhetrisicovanvertraging.Eenbelangrijkaandachts-

puntisdanookomoplossingentebedenkenvoordevertragingsoorza-

keninhetverleden.Eengoedesamenwerkingtussendeviergemeen-

tenisdaarvooreenvereiste.Maarookeengoedesamenwerkingmet

hetISGO,deProvincieZuid-Hollandendebetrokkenmarktpartijenis

noodzakelijk.Inhetverledenishierveelovergesproken,maarvaneen

structurele,vruchtbaresamenwerkingtussenallepartijenisnoggeen

sprake.HetISGOgeeftaandatdecontourvisiemeerzoumoetenzijn

dandesomderdelen.Datgeldtookvoordeuitvoeringvandievisieen

hetdaaraangekoppeldebouwprogramma.Omdaartoetekomenzullen

degemeentenelkaarmeerdanvroegermoetenopzoeken.

1.5.3 Tot slot: keuzes maken‘Hetwonen’biedtkansenvoorGoeree-Overflakkee.Zoalseerdergezegd

indithoofdstukismoeilijkaantegevenwatdeeconomischeeffecten

precieszijn.Maarwanneereenregiomet�8.000woningendataantal

met3.000woningenkanuitbreiden,heeftdatongetwijfeldeffectenop

deeconomie.Dewoningbouwzelfgeefteeneconomischeimpuls

doordatveelmarktpartijenervankunnenprofiteren.Daarna,wanneer

dewoningenwordenbezet,hebbendiehuishoudenseenstructurele

invloedopdeeconomie,directmethuneigenuitgavenenindirect

doordatdatgeldopnieuwwordtuitgegeven.

Doorhetbeleidterichtenopverschillendedoelgroepen,zoalsinde

woonvisiediedoorhetISGOisopgesteld,zijnookdeeconomische

effectenverschillend.Rijkerehuishoudensdiemeerspenderendan

anderehebbenwellichtmeereffectopdeeconomiedanhuishoudens

meteenkleinerbudgetmaarkunnendoorverhoogdependel

mobiliteitsknelpuntenveroorzaken.Anderzijdsspelenstarterswaarschijnlijk

eengrotererolopdearbeidsmarkt,waardoorderegioaantrekkelijker

kanwordenvoorbedrijven,maarhebbenmindertespenderen.

Tenslottecreërenoudereneenmarktvoorbepaaldevoorzieningen,

waaronderdezorgsector,alzijnzijmindervitaaldandejongerebevolking.

Hetgaateromdatdekeuzevoorbepaaldewoningenendusvooreen

bepaaldedoelgroepookeeneconomischekeuze.

EenmeerfundamentelekeuzeisechterofGoeree-Overflakkeeeen

woonregiowilworden.Eenbelangrijkthemaindezestudieisdebalans

tussendesociaal-culturele,deecologischeendeeconomischewaarden

vanGoeree-Overflakkee,people,planetenprofit.Uitgaandevanhet

belangvandenatuurlijkewaardenvanhetgebiedzijngroteeconomische

ontwikkelingenengrotewoningbouwprojectennietgewenst.En

andersombestaathetgevaarvanslaapdorpen,ofzelfseenslaapeiland,

wanneergeenaandachtaandeeconomiewordtbesteed.

Hierinzalderegiokeuzesmoetenmaken.Inwelkematewilmende

rust,natuurenruimteopgevenvoorsocialeeneconomischontwikkeling?

Hetantwoordopdievraagisbelangrijkvoordetotaleontwikkelingvan

Goeree-Overflakkee.Maarhetisgeenvraagdiedeviergemeenten

afzonderlijkkunnenbeantwoorden.Opallevlakkenissamenwerking

gewensttussengemeenten,tussenmarktpartijenenonderling.

Datgeldtzekervoordewoningmarkt.Dewoningmarktisnamelijkbij

uitstekeenregionalemarktengeenlokalemarkt.Zonderjuisteafstemming

tussenpartijenkandiemarktnietoptimaalwordenbediend.

People

KiezenofDelen�6

Planet staat in de Triple P monitor voor de ecolo-gische kwaliteit van een regio. Deze ecologische kwaliteit is lastig in cijfers uit te drukken. Aangezien het model kwantitatief van aard is hebben we een aantal aspecten van de ecologie benaderd die goed in cijfers zijn uit te drukken. De ecologische kwaliteit bestaat uit twee clusters, namelijk milieuverontreiniging en natuur en land-schap. De eerste cluster ‘milieuverontreiniging’ beslaat enerzijds de mate waarin het milieu in de provincie is vervuild en anderzijds het milieuver-vuilend gedrag van de inwoners. De tweede cluster ‘natuur en landschap’, gaat in op de ruimte die aan natuur en landschap is gegeven in een regio en de waardering daarvan.

2.1 Milieuverontreiniging

Dematevanmilieuverontreinigingendemanierwaaropmensenmet

hetmilieuomgaan,verschiltperregioinNederland.Zoisdeuitstoot

vangassendoorindustrieenverkeerhoogindeverstedelijktegebieden.

Aandeanderekantwordtdekwaliteitvandegrondinlandelijkegebieden

verslechterddoordeschadelijkestoffenindelandbouw(bijvoorbeeld

mestenmineralen).Hetblijktdatverstedelijkingeenbelangrijkemotor

isvoormilieuverontreiniging.Hoemeermensenineengebiedwonen

hoegroterdemilieuverontreiniging.Mensenproducerenafval,brengen

economischeactiviteitennaareengebiedalsindustrieenzorgenvoor

luchtvervuilingdooro.a.autogebruik.

Goeree-Overflakkeestaatbekendomhaarrustendegeringematevan

verstedelijking.Ditverklaarddepositievescoreopmilieuverontreiniging.

Datlandelijkegebiedenbeterscorenopmilieuvervuilinggeldtechter

langnietaltijdvoordemilieubelastingperinwoner(lees:hetvervuilend

gedragperinwoner).Zowordtinstedelijkeregio’svaakopeenmeer

efficiëntewijzeaanafvalverwerkinggedaan,waardoorde(milieu-)kosten

perinwonerlageruitvallendaninveellandelijkeregio’s.Ookisdeauto-

vervuilingperinwonerbeperkter,vanwegehetlagereautobezitende

kleinerereisafstandenmetdeautodaninlandelijkegebieden.Bovendien

hebbenverstedelijkteregio’sveelmindertemakenmetvervuilingdoor

delandbouw.Bewonersvanlandelijkegebiedenzijnechteroverhet

algemeenmeermilieubewustdanbewonersvanstedelijkegebieden,

omdatzijmeergeconfronteerdwordenmetdenatuuromhenheen.

Eenindicatorhiervoorisdematewaarindeinwonersafvalscheiden.

Planet

Milieuverontreiniging

Autovervuiling naar inwoner

Autovervuiling naar oppervalkte

Geluidsbelasting

Afvalkosten

Afvalscheiding

Milieudruk industrie

Mestproductie


Figuur 2.1 Milieuverontreiniging op Goeree-Overflakkee

Bron: CBS, Alterra, AOO, bewerking Rabobank

Dezeverschillentussenlandelijkeenstedelijkegebiedenzijndeelsook

vantoepassingopGoeree-Overflakkee.Zoishetautogebruikperinwoner

hogerendescoreopafvalscheidingietspositiever.Demestproductie

laatechterniethettypischebeeldvoorplattelandsgebiedenzien.Erzijn

naarverhoudingweliswaarveelagrarischebedrijven,maardemest-

productieligtonderhetgemiddelde.Deredenhiervoorisdaterrelatief

weinigveehouderijenenveelakkerbouwbedrijvenopheteilandzijn.

Indezecijferskunnennietallebronnenvanmilieuverontreinigingworden

opgenomen.Individuelegevallenkunnenzorgenvoorgrotemilieu-

belastingofhinder.ZohebbenbewonersvanMiddelharnisaljarente

makenmetstankoverlastdievooreengrootdeelwordtveroorzaakt

dooreencomposteerbedrijfenvarkenshouderij.

2.Planet

�7

Almetalzorgendelagebevolkingsdichtheidenhetweinigintensieve

grondgebruikervoordatderegioalsgeheelbovengemiddeldscoort.

2.2 Natuur en landschap

Detweedeclusterwaarmeewedeecologischekwaliteitvan

Goeree-Overflakkeeinkaartbrengen,is‘natuurenlandschap’.Dezecluster

verschafteenbeeldvandelandschappelijkeenuiterlijkekwaliteitenvan

heteiland.HetlandschappelijkuiterlijkinNederlandvarieertsterkper

regio.Doordezelandschappelijkeverscheidenheidwordthetuiterlijk

vanderegio’sverschillendgewaardeerd.

Planet

Natuur en landschap

Stedelijk

Horizonvervuiling

Water

Natuurlijke variatie

Historische kenmerkendheid

Bebouwd gebied


Figuur 2.2 Waardering van natuur en landschap op Goeree-Overflakkee

Bron: Alterra, CBS, bewerking Rabobank

Goeree-Overflakkeeiseenbakenvanrustenruimtenabijdegrootste-

delijkegebiedenaandeoverkant.Heteilandwordtgekenmerktdoor

polders,dijken,dijkdorpen,havenkanalen,kreken,akkerbouwgebieden

ennatuurgebieden.Erzijnechterverschilleninlandschapopheteiland.

Develeinpolderingeninverschillendeperiodenhebbengezorgddat

deoorspronkelijkverschillendeeilandentotééneilandzijngevormd.

Zozijndrielandschappenduidelijkteonderscheidenopheteiland;

Kop(Goeree),Hals(Stellendame.o.)enRomp(Overflakkee).OpdeKop

vanGoereeishetlandschapkleinschaligmetveelafwisselingtussen

duinen,(kleinschalige)akkers,natuurgebiedenenkreken.Dehalsvormt

deverbindingtussenOverflakkeeendeKopvanGoereeendepolder-

structuurissterkoost-westgericht.DerompvanOverflakkeewordt

gekenmerktdoorgrootschaligpolderlandschapmetkenmerkende

afwisselingvanringpoldersenaandijkingen(Landschapsontwikkelingsp

lanGoeree-Overflakkee,2003).Demeestegegevensdiezijngebruiktin

deTriplePmonitorzijnbeschikbaaropgemeenteniveau.Aangezien

zoweldeKopalsdeHalsliggenbinnendegemeentegrenzenvan

GoedereedevergelijkenweindithoofdstukdeKopvanGoeree(Halsen

Kop)metOverflakkee(Romp:gemeentenDirksland,Middelharnisen

Oostflakkee).

Geziendenatuurlijkekwaliteitenvanheteilandisdepositievescoreop

natuurenlandschapnietopvallend.Delagescoreopnatuurlijkevariatie

wel.Deindicatornatuurlijkvariatiegeeftaanhoehetlandschapwordt

gewaardeerddoorNederlanders.Dezewaarderingwordtbepaalddoorde

hoeveelheidnatuurlijkevegetatie(inclusiefbos),deafwisselinginbegroeiing

endehoeveelheidopgaandebegroeiing.Opgaandebegroeiing,met

namebos,maarookbijvoorbeeldhoutwallenensingels,verhogende

belevingswaardevanlandschappen.Delagescoregeldtoverigensniet

voorhetheleeiland.DeKopvanGoereescoortnamelijkwelerghoog.

InvergelijkingmetSchouwen-DuivelandscoortdeKopvanGoereeook

erghoog.DevariatieopOverflakkeeisechterlaag.

NaastnatuurlijkevariatiescoortGoeree-Overflakkeeooklaagophistorische

kenmerkendheid.Dezeindicatorisgebaseerdophetaantalcultuur-

historischemonumentenenbeschermdestads-endorpsgezichten,dat

geregistreerdisdoorMonumentenzorg.Dehistorischekenmerkendheid

vanSchouwen-Duivelandisduidelijkgroter.Deindicatorhorizonvervuiling

modelleertdenegatievewaarderingdoorNederlandersvanstorende

elementeninhetlandschap.Heteilandalsgeheelscoorthieroppositief.

OostflakkeeenMiddelharnisscorenietsbenedengemiddeld.Deposi-

tievescorevoorOverflakkeeisdanooktedankenaaneenhogescore

voorDirksland.Deindicatorstedelijkheidgeeftdenegatievewaardering

weerdoorNederlandersvanbebouwinginhetlandelijkgebied.Het

spreektvoorzichdatheteilandhieropeenpositievemanieruitspringt.

Totslotzorgthetfeitdatheteilandvanzelfsprekenddoorwaterwordt

omringdtevensvooreenhogewaarderingvanhetlandschap.Inbox2.�,

opdevolgendepagina,staatbeschrevenhoeheteilandmomenteelactief

isomhetwatereengrotereroltelatenspeleninderuimtelijkeordening.

Planet

KiezenofDelen�8

Box 2.1 Versterking eilandkarakter door natte natuur aan de randen Water speelt een belangrijke rol op het eiland. Landbouw, recreatie,

natuur en wonen zijn afhankelijk van de beschikbaarheid van

voldoende water van goede kwaliteit en van een goed peilbeheer.

Met name door de klimaatveranderingen, met meer extremen van

droogte tot wateroverlast, speelt water ook op Goeree-Overflakkee

een steeds dwingender rol in de ruimtelijke inrichting.

Voor een goed waterbeheer is het essentieel dat de systemen veer-

krachtiger en duurzamer worden ingericht, waarbij knelpunten

worden opgelost. Zo is, om wateroverlast te voorkomen, vergroting

van de oppervlakte open water noodzakelijk. Ook het toekomstige

grondgebruik is hierbij een belangrijk aspect.

Zo zal de noordrand van het eiland Goeree-Overflakkee de komende

jaren sterk veranderen: het Haringvliet wordt weer brak en er zal een

groot robuust natuurgebied worden aangelegd met slikken en schorren.

Recreatieve functies zullen een plek krijgen in een nieuw deltalandschap

in plaats van bij afzonderlijke dorpen. Hierdoor wordt het eiland-

karakter op een regionaal niveau versterkt. De dorpen krijgen net als

vroeger een directer contact met het water door de randen van het

eiland om te vormen tot natte natuur. Deze ontwikkelingen zorgen

ervoor dat het als saai gewaardeerde landschap op Overflakkee

gevarieerder wordt en dus hoger gewaardeerd zal worden door

bewoners en bezoekers.

Natuur en landschap

Stedelijkheid

Horizonvervuiling

Water

Natuurlijke variatie

Historische kenmerkendheid


Figuur 2.3 Waardering van natuur en landschap naardeelgebied en Schouwen-Duiveland

Bron: Alterra, CBS, bewerking Rabobank

Schouwen-Duivenland Overflakkee Kop van Goeree

2.3 Landbouw: drager van het landschap

Landbouwactiviteitenhebbenzoalsbesprokeninparagraaf2.�milieu-

belastendeeffecten.Waarechtervaakaanwordtvoorbijgegaanzijnde

positieveinvloedendiedelandbouwheeftopdewaarderingvanhet

landschapenhetlandschapsbeheer.Hetagrarischegrondgebruikis

gezichtsbepalendenheeftookgrotecultuur-historischewaardevoor

hetNederlandseplatteland.Nederlandbeschiktoverruimttweemiljoen

hectarevruchtbareengoedbewerkbarelandbouwgronden,waarvan

naarverwachtingovertwintigjaarnogsteedsmeerdan90procentvoor

delandbouwbeschikbaarzalzijn(SER,2005).Hetbelangvandezesector

voorhetNederlandslandschapzaldusookindetoekomstgrootblijven.

EvenalsophetplattelandeldersinhetlandisopGoeree-Overflakkeede

landbouweendominerendefactorinhetlandschap.Delandbouwop

Goeree-Overflakkeebestaatvoornamelijkuitakkerbouw.Verderiser

eengroeiendetuinbouwsectorenookdegrasveehouderijneemttoe.

Hierbijmoetonderscheidgemaaktwordenindegroeivanhetareaal

cultuurgrondendeontwikkelingvanhetaantallandbouwbedrijven.

Hetaantallandbouwbedrijvenvolgtnamelijkdelandelijkdalendetrend.

In�990warenernog730bedrijvenopheteiland.In2005wasditaantal

gezakttot423.Integenstellingtotdelandelijkedalendetrendishet

areaalcultuurgrondopheteilandlichttoegenomensinds�990.

Kop vanGoeree

Schouwen-Duivenland

Overflakkee

Figuur 2.4 Grondgebruik

Bron: CBS

Verkeer

Recreatie

Bewouwd

Bos en natuur

Landbouw

0% 100%75%50%25%

Plattelands-gemeenten

Nederland

ErzijnwederomverschillenwaartenementussendeKopvanGoeree

enOverflakkee.Meerdan80%vandetotaleoppervlaktevan

Overflakkeewordtingenomendoordelandbouw.OpdeKopvan

Goereeisdatslechts50%.Opditdeelvanheteilandisdaarentegenhet

areaalbosennatuurerggroot(36%vanhettotaleoppervlak)(figuur2.4).

2.3.1 Het economische belang van de landbouwHeteconomischebelangvandelandbouwintermenvanwerkgelegen-

heidisgering.Debrutotoegevoegdewaardegeeftechtereenbetere

�9

6Ngestaatvoor‘Nederlandsegrootteeenheid’.DeNgeisgebaseerdopdebrutostandaard-

saldiperdiersoortenperhectaregewas.Dezesaldiwordenberekenddoordeopbrengsten

metbepaaldebijbehorendespecifiekekostenteverminderen.

indicatievanhetbelangvandezesector.Detoegevoegdewaardevan

deproductieactiviteitenindelandbouwopGoeree-Overflakkeeiszo’n

44,7miljoeneuro.Datiszo’n6,�procentvandetotaletoegevoegde

waardeopheteiland.Landelijkligtdatpercentageop2,�%enophet

buureilandSchouwen-Duivelandop5,9%.Heteconomischebelangvan

delandbouwopGoeree-Overflakkeeisdusnogbehoorlijkgroot.

Detraditioneelsterkeakkerbouwopheteilandheeftdeafgelopenjaren

echterveelterreinmoetenprijsgeven.Deakkerbouwblijftweliswaarde

economischbelangrijksteagrosectoropGoeree-Overflakkee,maarde

tuinbouwencombinatiebedrijvenzijnsterkinbelangtoegenomen.

2.3.2 De kracht van de landbouwDoortoenemendeconcurrentie,regelgevingenkwaliteitseisenzien

veellandbouwbedrijvenaljarendebedrijfskostentoenemenende

opbrengstenafnemen.Eengroeiendegroepboerenkiestervoorte

stoppenofheeftgeenperspectiefvoorbedrijfsopvolging.Anderen

kiezenvoorschaalvergrotingenintensiveringvanhunactiviteiten.

Dezeprocessenhebbenertoegeleiddathetaantalagrarischebedrijven

sterkisafgenomen.Degemiddeldebedrijfsgrootteisdaarentegensterk

toegenomen.Doordezeschaalvergrotingofintensiveringblijvenveel

boerenbedrijvenlevensvatbaar.

Schaalvergroting en intensivering

WijgebruikenNederlandsegrootteeenheden(Nge)6omdebedrijfs-

groottetemetenenvergelijken.Agrarischebedrijvenvan79Ngeof

meerwordenlevensvatbaargeacht.Bedrijvenkleinerdan70Ngezijn

(opdenduur)tekleinomtevoorzieninhetlevensonderhoudvande

ondernemer(LEI,200�).

Klein

Middel

Groot

100

80

60

40

20

0

Nederland Kop van Goeree Overflakkee

Figuur 2.5 Verdeling van het aantal landbouwbedrijven naar grootteklasse2005, in procenten

Bron: CBS

Infiguur2.5zijndeagrarischebedrijveningedeeldnaarbedrijfsgrootte.

Deschaalgrootteiseengoedeindicatoromdekrachtvandeland-

bouwbedrijvigheidtemeten.OpOverflakkeeishetaandeelgrote

bedrijvenmet30%groterdaninNederlandgemiddeld(26%)enopde

KopvanGoeree(22%).Degemiddeldeschaalgroottevandelandbouw-

bedrijvenopdeKopvanGoereeisveelkleiner.Degemiddeldegrootte

ligtopdeKopvanGoereeop72Nge.OpOverflakkeeisdatmaar

liefst97Nge.Debedrijvenzijnhierookeenstukgroterdangemiddeld

inNederland(88Nge).DelandbouwbedrijvenopdeKopvanGoeree

mogendandekleinsteschaalhebben,zehebbenweleengroteinhaal-

slaggemaakt.

Grote bedrijven (< 100 NGE)

Middelgrote bedrijven (50-100 NGE)

Kleine bedrijven (> 50 NGE)

-100% 100%-75% 75%-50% 50%-25% 25%0%

Figuur 2.6 Ontwikkeling van het aantal bedrijven naar Nge grootteklasse 1990-2005

Bron: CBS

Kop van Goeree Overflakkee Nederland

Infiguur2.6zienwedathetaantalgrotelandbouwbedrijvenopde

KopvanGoereehetsterktistoegenomen(+80%)enhetaantalkleine

bedrijvenhetsterkstisafgenomen(-67%).Aangeziendegemiddelde

schaalgroottevanbedrijvenopOverflakkeealbovengemiddeldwas,is

deschaalvergrotingachtergeblevenbijdeKopvanGoereeenhet

gemiddeldeinNederland.

Verdieping en Verbreding

Naastschaalvergrotingenintensiveringkiezenookveelagrarische

ondernemersvoorverdiepingenofverbredingvanhunactiviteiten.

Verdiepingrichtzichopdeverhogingvandetoegevoegdewaardeper

product.Doorverdiepingblijfteengroterdeelvandeopbrengstbinnen

hetbedrijf,bijvoorbeeldtenbehoevevaneenhogerondernemersinkomen.

Verdiepingkanenerzijdsplaatsvindenindevormvankostenbeheersing,

bijvoorbeelddooreenefficiëntergebruikvanarbeidenmiddelen.

Anderzijdshoudtverdiepingverhogingvandeopbrengstindoorhet

aanborenvannieuweafzetmarkt(biologischeteelt)ofdoorhetomzeilen

vanpartijendietussendeagrarischeproducentenconsumentinstaan

(eigenverkoop)(Rabobank,2003;WLTO,2004).

Bijverbredinggaathetomhetrealiserenvanandereactiviteitennaast

dereguliere,landbouwkundigeactiviteiten,zoalszorg,recreatieenland-

schapsbeheer.Hetzijnveelaldewatgrotere,professionelebedrijven

Planet

KiezenofDelen20

metjongereenhoogopgeleideondernemersdiezichrichtenop

verdiepingofverbreding.Detoegevoegdewaardevandiversevormen

vanverbredinglooptnogaluiteen.Zolijkenactiviteitengerichtopde

consument(denkbijvoorbeeldaaneigenproductievankaas)infinancieel

opzichtveelaantrekkelijkervoorhetbedrijf.Zevergenechtertevens

eengroteinzetvanarbeideninvesteringen.Indiezinzijndediverse

vormendanookonvergelijkbaar.

Overflakkee

Schouwen-Duivenland

Kop vanGoeree

Figuur 2.7 Bedrijven met verbrede landbouw 2003, als percentage van totaal landbouwbedrijven

Bron: CBS

Verbrede

landbouw

(excl. loonwerk)

Verbrede

landbouw

0% 40% 50% 60%30%20%10%

Nederland

Figuur2.7laatziendatdeverbredelandbouwinmiddelsgemeengoed

isindeNederlandselandbouw.Opeenkwartvanallelandbouwbedrijven

inNederlandkomtenigerleivanverbredingvoor.Opveelvandeze

bedrijvenvindenverschillendevormenvanverbredingsactiviteiten

plaats.IndeCBS-gegevensvaltookloonwerkvoorderdenonder

verbredingsactiviteiten.Hetgrootstedeelvanditloonwerkkomtvoor

rekeningvanakkerbouwersdiezichinlatenhurendoorandereakker-

bouwers.Dezevormvanverbredingwordtechternietaltijdmeegeno-

menindedefinitievanverbredelandbouwendaaromisinfiguur2.7

ookhetpercentageweergegevenvanverbredelandbouwexclusief

loonwerk.LoonwerkblijktopGoeree-Overflakkeeeenzeergrootaan-

deelindeverbredelandbouwintenemen.Inclusiefloonwerkvoorder-

denishetaandeelverbredelandbouwopGoeree-Overflakkeeboven-

gemiddeld,maarexclusiefloonwerkligthetrondhetlandelijkegemid-

delde.VooralopOverflakkeeisditverschilgroot.Ditheeftvooralte

makenmetdegroteakkerbouwsector,waarinveelvanloonwerkers

gebruikwordtgemaakt.

Agro-toerisme: de koeien zorgen voor brood op de plank en de

recreanten voor het beleg

Infiguur2.8isingezoomdopdeverschillendesegmentenwaaruitdever-

bredelandbouwbestaat.Heteerdergenoemde‘loonwerkvoorderden’

springtduidelijkuitdefiguren.OpdeKopvanGoereebiedteengroot

aantalboerenbedrijveneenvormvanverblijfsaccommodatiesaan.Dit

reflecteertdesterketoeristischesectoropditdeelvanheteiland,echter

opSchouwen-Duivelandishetagro-toerismenogveelsterkerontwikkeld.

OpGoeree-Overflakkeezijnookveelboerenbedrijven,diehuneigenpro-

ductieenhuisverkoopvanland-entuinbouwproductenverzorgen.Ook

hiergeldtechterdatditaandeelopSchouwen-Duivelandietshogerligt.

Overflakkee

Schouwen-Duivenland

Kop vanGoeree

Figuur 2.8 Verbrede landbouw naar segment2003, als percentage van totaal landbouwbedrijven

Bron: CBS

0% 20%15%10%5%

Nederland

Verblijfsaccomodatie

Eigen productie en

huisverkoop land- en

tuinbouw producten

Zorgtaken

Beheerslandbouw

Loonwerk voor

derden

Eenanderevormvanverbredelandbouwisdebeheerslandbouw.

Bijagrarischnatuurbeheergaathetomagrarischegrondwaarnatuur-

beheerwordtbedrevendoordegrondgebruiker.Opbasisvaneen

beheerovereenkomstlevertdegrondgebruikernatuur.Dezeovereen-

komstkanaldannietonderbetrokkenheidvaneennatuurvereniging

totstandzijngekomen.OpdeKopvanGoereeheeftzo’n�3%van

deagrarischebedrijveneenbeheersovereenkomst.Landelijkligtdit

percentageop��,5%.OpOverflakkeeiserveelmindersprakevan

beheerslandbouw.Slechtszo’n5%vandeagrarischebedrijvenheeft

hiereenbeheerovereenkomst.

Potentie verbrede landbouw beter benutten

Verbredelandbouwbiedtenerzijdsdemogelijkheidomhetcontact

tussenmaatschappijenlandbouwteherstellenenwaardevollecultuur

ennatuurtebehouden.Anderzijdsbiedtdeverbredelandbouwde

agrarischesectorvolopmogelijkhedenomeconomischhethoofd

bovenwatertehouden.Omdezepotentiebetertebenuttenzaler

zoweldooroverheidalsbedrijfslevengewerktmoetenwordenaan

strategie-enbeleidsvorming.Hiervooriseenaantalaanbevelingen

geformuleerd(PPO,2006):

- Verbeterenvanhetondernemerschap:demarktpotentiewordtbeter

benutalsmeerondernemerskennis,vaardighedeneneigenschappen

ontwikkelenommultifunctioneleactiviteitensuccesvolterealiseren.

Belangrijkaandachtspuntdaarbijisdathetmanagementenonder-

nemerschapcomplexerwordtdoordatmeerderefunctiesophet

bedrijfgecombineerdworden.

- Aanpassenvanhetondernemersklimaat,vooralgerichtopverbetering

2�

vanknelpuntenindewet-enregelgeving.Inderegelgevingstaat

vaakdeprimairelandbouwfunctiecentraalenisgeenrekening

gehoudenmethetspecifiekekaraktervanmultifunctioneleactiviteiten.

- Zorgenvoorinspiratie:potentiëlevragersenaanbiedersvanmulti-

functionelelandbouwgaanaandeslagalszekansenzienvoorzichzelf

enhuneigenbedrijfendaarbijhandvatenkrijgenomdezekansen

concreetophuneigenbedrijftoetepassen.Ditbetekentbijvoorbeeld

debehoefteaaneenverbindingtussenpotentiëleaanbiedersenvragers.

- Meerwaarderingvandemaatschappijvoordebijdragevanlandbouwers

aannatuurenlandschap.Momenteeluitzichdezewaarderingslechts

ineenbeperktegeldstroomnaarlandbouwers.Landbouwbedrijven

dieinhunvoortbestaanwordenbedreigdhebbenmindertijdengeld

beschikbaarvoorhetonderhoudvangroeneruimte.Ditkangrote

gevolgenhebbenvoordekwaliteitvandegroeneruimteenons

cultuur-historischerfgoed(WLTO,2004).

2.3.4 Tot slot: perspectieven voor landbouw DelandbouwopGoeree-Overflakkeeisnogaltijdkrachtig.Degemiddelde

schaalgrootteisgezondtenoemen.Vooraldeakkerbouw,diesterkopcon-

sumptieaardappelenenuienisgericht,isdominantopOverflakkee.Deze

gewassenkennenechtereengemiddeldmatigeopbrengstenstaanonder

drukvangroteconcurrentie,onderanderevanuitOost-Europa.Deafname

vanhetareaalakkerbouwzalnaarverwachtinginhetkomendedecennium

doorgaan.Dittengunstevanandereagrarischeactiviteiten,maarook

anderefunctieszoalsrecreatie,natuurenwonen.

Hetplattelandenmetnamedelandbouwisdusvolopinbeweging.

Agrarischebedrijvenzijngenoodzaaktomteveranderenomzodefinanciële

continuïteitvanhetbedrijfveiligtestellen.Dezeontwikkelingenhebben

ookhuninvloedophetlandschap.Eenkenmerkvandeontwikkelingen

vanagrarischebedrijvenisdatbedrijfsleidersveelalindividuelebesluiten

nemen.Ditleidttoteengrotediversiteitvanontwikkelingenophetplatte-

land.Eendeelvandeondernemerszalkiezenvoorgrootschaligeproductie

envoortgaandemechanisatieenautomatisering.Eenanderedeelvande

ondernemerszaldebedrijfsactiviteitenverbreden,waardoormeerdere

inkomensbronnenbijdragenaanhetbedrijfsinkomen.Eenkleindeelvande

ondernemerskiestvooreendeeltijdbaanbuitenhetbedrijf.

DeKopvanGoereekenteenkleinschaligelandbouwsectordiezich

meeropverbredendeactiviteitenheeftgerichtinvergelijkingmetde

restvanheteiland.Verbredingindevormvanagro-toerismeennatuur-

beheerishieralverderontwikkeld.Datheefttemakenmetdeoudsher

kleinschaligerelandbouw,deaanwezigenatuurwaardenentoeristisch-

recreatievepotentie.VooreenkleindeelvandebedrijvenopdeKop

vanGoereezalschaalvergrotingeentoekomstperspectiefbieden.

Verdereverbredingenverdiepingbiedengezienderuimtelijkeinrichting

enhetkaraktervanhetlandschapmeerperspectieven.

OpOverflakkeeisdelandbouwgrootschaliger.Verdereschaalvergroting

zalhiernaarallewaarschijnlijkheidplaatsvinden.Ditbetekentechter

nietdatverbredingvandelandbouwopOverflakkeegeentoekomst

heeft.Ookhierleenthetlandschapendetoeristisch-recreatievepotentie

zichvoorondermeeragro-toerismeennatuurbeheer.Eenmooivoor-

beeldvaneeninitiatief,datnavolgingverdient,ishetproject‘bloemrijke

akkerranden’.Debloeiendeakkerrandenregelinghoudtindateen

strookvanminimaal3,5meterlangseenwatervoerendeslootwordt

ingezaaidmetbloemrijkofwildafleidendkruidenmengselofmetgras.

Opdezestrookmagdangeenkunstmestofbestrijdingsmiddelenwor-

dengebruikt.Voorhetandersbeherenvanderanden,ontvangende

deelnemerseenvergoedingvan€0,50perstrekkendemeter(ISGO,2006).

Ditkomttengoedevandewaterkwaliteitenleverteenprachtigbeeld

opinhetlandschap.Dezemaniervanwerkenendenkenzorgtvooreen

verdereverduurzamingvandelandbouwenstimuleerteengezonde

balanstussenlandbouwenlandschap.

Binnendezediversiteitaanontwikkelingsrichtingenzijndrieaspecten

vangrootbelangvoordetoekomstigeontwikkelingenvandesector.

Datzijnduurzaamheid,innovatieensamenwerking(WLTO,2004).Vooral

vanuitdeconsumentwordensteedshogereeisengesteldaandeduur-

zaamheidvandeproductie.Erisveelpotentieelbinnendelandbouw

omaantesluitenbijmaatschappelijkewensenomdemilieubelasting,

dieonvermijdelijksamenhangtmetdeteelt,teverminderen.Innovatie

speelthierbijeencrucialerol.Delandbouwdoetechteralheelveelop

ditvlak,maarloopthiernogteweinigmeetekoop.Ermoeteffectiever

gecommuniceerdwordenoverderesultatendieophetgebiedvan

duurzaamheidwordenbereikt.Hettweedeaspectbetreftinnovatie.

Ondernemersmoetenopenstaanvoorvernieuwingenhetadopteren

eenmogelijkheidtothetverlagenvankostendooreeninnovatie.

Innovatiedienthierbreedopgevatteworden.Hetkangaanomnieuwe

technologischetoepassingen,nieuweteelttechnieken,nieuwerassen,

eenaanpakindeketenofmogelijkhedenomdeketenteverkorten.

Juistdezeduurzaamheideninnovatievragenomsamenwerking.

Ondernemersdiehunkennis,kundeencapaciteiteninzetten,blijkenvoor

meerderepartijenopdearbeidsmarktinteressanttezijn.Hetverkrijgenvan

eenpositieopdearbeidsmarktluktbeterwanneerereen(kleine)organisatie

is,diezorgdraagtvoorcoördinatieencontinuïteit.Doorsamenwerkingvan

entussenondernemersineengebiedisditterealiseren.Diesamenwerking

kanzijnopgebiedenvanhetgebruikvanmachines,menskracht,in-of

verkoop.Verwachtwordtdatsamenwerkingverderzaltoenemen.

Planet

KiezenofDelen22

De indicatoren die de economische kwaliteit van Goeree-Overflakkee toetsen, kunnen we indelen in vier clusters. Dit zijn de ‘intensiteit van de economie’, de ‘kracht van het bedrijfsleven’, het ‘ondernemingsklimaat’ en de ‘sociaal-economische welvaart’.

3.1 De intensiteit van de economie

Deeerstecluster,‘intensiteitvandeeconomie’,komthieraandeorde.

Dezeclustergaatonderandereinopdeproductiviteitenhetinveste-

ringsniveauvanhetbedrijfsleven.

Belangrijkeindicatorenvandeintensiteitvandeeconomiezijndebedrij-

vendichtheidendewerkgelegenheidsfunctie.Debedrijvendichtheiden

werkgelegenheidsfunctiezijninplattelandsgebiedenuiteraardlagerdan

instedelijkegebieden.OpGoeree-Overflakkeezijngemiddeld8bedrijven

perkm2gevestigdenlandelijkisdat27bedrijven.Invergelijkingmethet

gemiddeldeinplattelandsgemeenten(�0bedrijvenperkm2),ishetver-

schilkleinermaardebedrijvigheidligtnogsteedslager(figuur3.2).

Profit

Intensiteit van de economie

Bedrijvendichtheid

Zakelijke verplaatsingen

Intensiteit bedrijventerrein

Werkgelegenheidsfunctie

BRP per werknemer


Figuur 3.1 De intensiteit van economie op Goeree-Over�akkee

Bron: Rabobank

Dewerkgelegenheidsfunctiegeeftdeverhoudingweertussenhetaantal

banenendeberoepsbevolking.Wanneerhetaantalbanengroterisdan

deberoepsbevolkingkanhetgebiedgetypeerdwordenalseenwerk-

gebiedenandersomeenwoongebied.Goeree-Overflakkeetypeertzich

duidelijkalseenwoongebied.Verschillentussendegemeentenophet

eilandlatenziendatMiddelharnishetcentrumvanbedrijvigheiden

werkgelegenheidisopheteiland,terwijlDirkslandenOostflakkeede

minstebedrijfsactiviteitenkennen.Naastdecentrumfunctievan

MiddelharnisisdetoeristischesectorindegemeenteGoedereede

belangrijkvoorderegionaleeconomie.

Bedrijvendichtheid (linkeras)

Werkgelegenheidsdichtheid (rechteras)30

25

20

15

10

5

0

1,2

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2

0

Dirks-land

Goede-reede

Middel-harnis

Oost-flakkee

Goeree-Overflakkee

Platte-land

Nederland

Figuur 3.2 Bedrijvendichtheid (bedrijven per km2) en werkgelegenheidsfunctie

(banen / beroepsbevolking), 2005

Bron: LISA, ETIN, CBS, bewerking Rabobank

Mededoordespreidingvaneconomischeactiviteitenoverheteilandis

ersprakevanrelatiefveelzakelijkeverplaatsingen.Ditisdeenigeindicator

infiguur3.�diebovenhetlandelijkgemiddeldescoort.Naastderelatief

grotespreidingvanactiviteitenoverheteilandwordtditveroorzaakt

dooreengrotependeltussenheteilandenhetRijnmondgebied.

EenderdevandewerkendeberoepsbevolkingopGoeree-Overflakkee

pendeltdagelijksnaarhunwerkaandeoverkant,terwijltweederde

3.Profit

23Profit

werkheeftopheteilandzelf.Daarvanishetovergrotedeelwerkzaam

inMiddelharnis,waarzich47%vandebanenopheteilandbevindt.

Deinkomendependeliszeerbeperkt(figuur3.3).

Goeree-Overflakkee

Oostflakke

Middelharnis

Goedereede

Dirksland

15.000-10.000 10.000-5.000 5.0000

Figuur 3.3 Pendelstromen van en naar de gemeenten op Goeree-Overflakkee 2003

Bron: Provincie Zuid-Holland, bewerking Rabobank

Uitgaand Intern Inkomend

3.1.1 Economische ontwikkeling op het eiland blijft achter Deontwikkelingvanhetaantalbanenenbedrijfsvestigingengeefteen

indicatievanhoedeintensiteitvandeeconomiezichheeftontwikkeld.

Opheteilandissprakevaneengroeivanhetaantalbanentotenmet2003.

Vanaf2003zienwedathetaantalbanensterkisafgenomen(figuur3.4).

Dezeontwikkelingisafgezettegendeontwikkelingvanhetaantal

baneninheelNederlandenophetNederlandseplatteland.

WeziendatdewerkgelegenheidinNederlandookietsafneemtvanaf

2002,maaroverdegeheleperiodehogerisdanopGoeree-Overflakkee.

DegroeiophetNederlandseplattelandisietslagerdaninNederland

gemiddeld,maarishogerdanopheteiland.Hetblijktdatdeafname

vanhetaantalbanenopGoeree-Overflakkeezichvooralconcentreerde

inMiddelharnisenOostflakkee,terwijldegemeentenGoedereedeen

Dirkslandnogwelbanengroeikenden.VooralindegemeenteDirksland

ishetaantalbanentoegenomen.Dezegroeiwasvooraltedankenaan

eenbanengroeiindezorgsector.IndegemeenteGoedereedeconcen-

treerdedegroeizichindetoeristisch-recreatievesector.

Goeree-Overflakkee

Nederland

Platteland

104

102

100

98

96

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Figuur 3.4 Werkgelegenheidsgroei (index: 2000=100)

Bron: LISA werkgelegenheidsregister

HetaantalbedrijfsvestigingenissterkafgenomenopGoeree-Overflakkee

sinds2000,terwijlerlandelijkenophetNederlandsplattelandnogwel

sprakewasvaneenlichtetoename(figuur3.4).Inallevierdegemeenten

opheteilandisersprakegeweestvaneenafnamevanhetaantal

bedrijfsvestigingen.Deafnameisdanookgrotergeweestdandeafname

vanhetaantalbanenenhierdooriserenigematevanschaalvergroting

opgetredenopGoeree-Overflakkee.Deafnamevanbedrijfsvestigingen

concentreertzichevenalsbijdewerkgelegenheidindegemeenten

MiddelharnisenOostflakkee(figuur3.5).

Ditalleswijstopeengeringeintensiteitvandeeconomieinabsolute

zin.Naasteconomischemassaintermenvanbanen,bedrijvenen

verplaatsingen,kandeintensiteitvanderegionaleeconomieworden

gemetendoordeproductiviteitinkaarttebrengen.Degemiddelde

toegevoegdewaardeperwerknemerzegtnietsoverdeeconomische

massa,maarweloverhoeproductiefdebedrijvigheidopheteiland

gemiddeldgenomenis.Degemiddeldetoegevoegdewaardeperwerk-

KiezenofDelen24

nemeropGoeree-Overflakkeeblijktzo’n47.000europerwerknemerte

zijn.DaarmeeblijftdezesterkachterbijhetNederlandsgemiddeldevan

52.000europerwerknemer.Letop,ditzegtnietsoverhetarbeidsethos

endushoeharddeeilanderswerken.Ditzegtechterwelwatoverwat

voorbedrijvigheideropGoeree-Overflakkeegevestigdis.

Deenebedrijfstaklevertnueenmaalmeertoegevoegdewaardeopper

werknemerdandeandere.Wemoetendanookdeverklaringzoekenin

deproductiestructuur.Daargaanweindeparagraafoverde‘krachtvan

hetbedrijfsleven’verderopin.

Banen

Bedrijfsvestigingen

15

10

5

0

-5

-10

-15

-20

Dirks-land

Goede-reede

Middel-harnis

Oost-flakkee

Goeree-Overflakkee

NederlandsPlatteland

Nederland

Figuur 3.5 Groei van het aantal bedrijfsvestigingen en banen2000-2005, in procenten


3.2 De kracht van het bedrijfsleven

DetweedeclusterdiedeeconomischekwaliteitvanGoeree-Overflakkee

meet,is‘krachtvanhetbedrijfsleven’.Dezeclusterkanwordengezien

alseconomischebarometervanderegio.

Profit

Kracht van het bedrijfsleven

Startersdynamiek

Productiestructuur

Exportgerichtheid

Investeringsbereidheid


Figuur 3.6 De kracht van het bedrijfsleven op Goeree-Overflakkee

Bron: Rabobank

HetbedrijfsleveninenronddestedeninhetwestenvanNederlandis

krachtigerdanindemeerperiferegebiedenvanonsland.Dekracht

vanhetbedrijfslevenopGoeree-Overflakkeeblijftookachterbijhet

gemiddeldeinNederland.DefunctievanMiddelharnisalsdienstverlenend

enzorgcentrumopheteilandheeftalsgevolgdateengrootdeelvan

deinwonerswerkzaamisindedienstverleningenzorg(figuur3.7).

Nederland

Goeree-Overflakkee

Oostflakkee

Middelharnis

Goedereede

Dirksland

Figuur 3.7 Werkgelegenheidstructuur2005


Landbouw

Visserij

Industrie

Bouw

Handel

Horeca

Vervoer

Commerciele

diensten

Onderwijs

Gezondheidszorg

Overige

0% 80% 100%60%40%20%

Eendergelijkewerkgelegenheidsverdelingwerktvoorderegiopositief

aangeziendedienstverleningendegezondheids-enwelzijnszorgtot

desnelstgroeiendesectorenvanNederlandbehoren.OpdeKopvan

Goereeisdehorecadebelangrijkstesectorenookdevisserijishiernog

eenbelangrijkewerkgever.IndegemeenteOostflakkeezijndeland-

bouwendetransportsectorsterkvertegenwoordigd.Deproductie-

structuurinDirkslandkenmerktzichdooreengrotezorgsector.

DitkomtdoordeaanwezigheidvanVanWeel-Bethesdaziekenhuisin

Dirksland.Delandelijksnelgroeiendesectorcommerciëledienstverlening

isopheteilandsterkondervertegenwoordigdendatistevensde

belangrijksteredenvoordelagerescoreopproductiestructuur.

Goeree-Overflakkee

Nederland

10

8

6

4

2

0

Starter Oprichting Opheffing Saldo

Figuur 3.8 Startersdynamiek per jaar t.o.v. het totale bedrijfsleven1996-2005, in procenten

Bron: Kamer van Koophandel

DeautonomebedrijvendynamiekopGoeree-Overflakkeeligtietsonder

hetlandelijkgemiddelde(figuur3.8).Hetautonomesaldovandezebedrij-

vendynamiekberekenenwedoor,bijhetaantalstarters,hetaantal

oprichtingenvannevenvestigingenoptetellenenhetaantalopheffin-

genvanbedrijvendaarvanaftehalen.Cijfersbetreffendeimmigratieof

emigratievanbedrijvenzijnhierbijnietbetrokken(dezekomeninde

volgendeparagraafaanbod).Hetblijktdatzowelhetaantalstartersals

25Profit

deoprichtingenvannevenvestigingenrelatiefgezienlagerliggendan

landelijk.Hetzelfdegeldtechtervoorhetaantalopheffingen.Hierdoor

vallendeverschilleninsaldinogenigszinsmee.

3.3 Het ondernemingsklimaat

DederdeclusterwaarmeewedeeconomischekwaliteitvanGoeree-

Overflakkeeinkaartbrengen,is‘ondernemingsklimaat’.Hetondernemings-

klimaatbepaaltdeaantrekkelijkheidvaneengebiedalsvestigingsplaats

voorbedrijven.

Insterkstedelijkegebiedenisdeeconomieintensieverenkrachtiger

daninlandelijkegebieden.Dezehogereintensiteitvandeeconomieen

hetkrachtigerebedrijfslevenzijnsterkgerelateerdaaneenhogerewaar-

deringvanhetondernemingsklimaat.Afgezienvandefilesopdewegis

doordehogedichtheidvanhet(spoor)wegennetwerkindeRandstad

vooraldebereikbaarheiderggoed.Debereikbaarheidisvoorbedrijven

éénvandebelangrijksteredenenomzichergenstevestigingen.

DebereikbaarheidvanhetlandelijkeGoeree-Overflakkeeisslechterdan

indestedelijkegebiedenvandeRandstad.Ditkomtdoordelage

bevolkingsdichtheid,endaarmeesamenhangendeenminderuitgebreid

wegennetwerkenhetontbrekenvanspoor.Degebrekkigeinfrastructuur

resulteertinlangerereistijdenvanennaardewerklocaties.Daarentegen

wordthetwegennetwerkminderintensiefgebruiktmetminderfilesals

gevolg.EchterookGoeree-Overflakkeeontkomtnietaandetoenamevan

demobiliteitenhetdaarmeesamenhangendedichtslibbenvanwegen.

HeteilandheeftslechtstweeontsluitingswegenrichtingdeRandstad.

Dezewegenstaansteedsvakervast,vooralopzomersedagenwanneer

naastpendelaarsooktoeristenenrecreantenzichopdewegbegeven.

Profit

Ondernemingsklimaat

Beschikbaarheid arbeid

Bedrijfsmigratie

Opleidingsniveau

Bedrijfsruimte

Bereikbaarheid


Figuur 3.9 Het ondernemingsklimaat op Goeree-Overflakkee

Bron: Rabobank

Eenanderebelangrijkeredenvoorbedrijvenomzichineenbepaalde

regiotevestigenishetopleidingsniveauvanpotentiëlewerknemers.

DitwordtvooreengrootdeelbepaalddoordeaanwezigheidvanHBO

enuniversitaireinstellingen.Daarnaastbiedendieinstellingenmogelijk-

hedenvoorbedrijvenomgebruiktemakenvanstudentenvoorstages

enonderzoekenenhetvergarenvankennis.Doorhetontbrekenvan

HBOenuniversitaireinstellingenopheteilandtrekkenveeljongeren

vanheteilandnaardestadvoorhunopleiding.Hetopleidingsniveau

vandeberoepsbevolkingopheteilandishierdoorlagerdangemiddeld

inNederland(figuur3.�0).

Bron: WBO 2002, bewerking Rabobank

Lager 57% 50% 45%

Middelbaar 26% 30% 29%

Hoger 17% 20% 26%

Figuur 3.10 Opleidingsniveau bevolking2002

Goeree-Overflakkee Plattelandsgemeenten Nederland

Tenslotteisdeaanwezigheidvanvoldoendeenbetaalbarebedrijfs-

locatiesvoorondernemerseenbelangrijkevestigingsfactor.Ruimte

voorbedrijvigheidisgemetendoordehoeveelheidbeschikbare

bedrijfsruimteterelaterenaandegemiddeldeopnamevanbedrijfs-

ruimteoverdeafgelopenjaren.HieruitblijktdatGoeree-Overflakkee

nietergruiminzijnjasjezit.Dekomendejarenzaldeontwikkeling

van25/30habedrijventerreinOostflakkeebijOudeTongeerechter

voorzorgendatderegionogeenaantaljarenvooruitkan.

Plattelands-gemeenten

Nederland

Goeree-Overflakkee

Figuur 3.11 Uitgeefbaar netto-areaal bedrijventerrein 2004 in jaren bij uitgiftetempo 1996-2003

Bron: VROM, IBIS

Uitgeefbaar

Terstond

uitgeefbaar

0 4 5 6 7321

Voorraadruimte bedrijventerrein in jaren

KiezenofDelen26

3.4 De sociaal-economische welvaart

Devierdeenlaatsteclusterisde‘sociaal-economischewelvaart’.

MetdezeclustergaanwenahoewelvarenddebevolkingopGoeree-

Overflakkeeoverhetalgemeenis.

Profit

Sociaal-economische welvaart

Werkeloosheid

Werkenden t.o.v. bevolking

Bijstandsuitkeringen

Huishoudens, lage inkomens

Huishoudensinkomen


Figuur 3.12 De sociaal-economische welvaart op Goeree-Overflakkee

Bron: Rabobank

Descoresopdezeclusterwijkenafvanhetpatroondatweindeeerdere

drieprofit-clustershebbengezien.Datpatroonweesophogescoresin

stedelijkegebieden.DeNederlandsewelvaartconcentreertzichechter

nietindegrootstedelijkegebieden,maarjuistnetdaarbuiten.

DezwakkeeconomievanGoeree-Overflakkeeheeftgevolgenvoorde

welvaartinderegio.Zoishetaantalwerkendenopheteilandrelatief

laag.Datheefttweebelangrijkeoorzaken.Teneerstedebevolkings-

opbouw.Zoisdepotentiëleberoepsbevolking(mensenindeleeftijd

van�5totenmet64jaar)laag,doordatzowelhetaandeelkinderenals

hetaandeelouderenhogerdangemiddeldisinNederland.Tentweede,

laatfiguur3.�3ziendatdearbeidsparticipatievanvrouwenerglaagis

opGoeree-Overflakkee.Zelfsinvergelijkingmetdegemiddeldeparticipatie

vanvrouweninplattelandsgemeenteninNederlandisditaandeellaag.

Aangeziendezegroepnietwordttoegerekendaanwerklozen,maaraan

degroepdienietkanofwilwerken,isdewerkloosheidopGoeree-

Overflakkeeietslagerdanlandelijk.Infiguur3.�4isdeverdelingvande

werklozengetoondnaarleeftijd.Inplattelandsgemeentenishetaandeel

vanwerklozejongereninhetalgemeenhogerdanlandelijk.

OpGoeree-Overflakkeezienweechterdatditaandeelmet22%zelfs

ietslagerligtdanlandelijkendatvooraldegroepwerklozenindeleeftijd

45-64jaarhetgrootstis.

Plattelandsvrouwen

Nederlandse vrouwen

Vrouwen op Goeree-Overflakkee

Plattelandsmannen

Nederlandse mannen

Mannen op Goeree-Overflakkee

Figuur 3.13 Arbeidsparticipatie

Bron: Etin

Kan of wil niet

werken

Werkloos

Werkzaam

< 15 of > 65

0% 80% 100%60%40%20%

Ondankshetgeringeaantalwerkendenindebevolkingligthethuishoud-

inkomenopheteilandongeveerophetlandelijkgemiddelde.

Hetbetrefthierhetbesteedbaarhuishoudensinkomendatisgecorrigeerd

voorhuishoudenssamenstellingenhuishoudensgrootte.Het

nietgestandaardiseerdehuishoudinkomenligtbovenhetNederlands

gemiddelde,maarmetnamedoordegemiddeldietsgroterehuishoudens

opheteilandligthetgestandaardiseerdehuishoudinkomenietslager.

Bron: Etin

15 tot 24 jr 22% 27% 23%

25 tot 34 jr 21% 20% 24%

35 tot 44 jr 24% 24% 26%

45 tot 64 jr 33% 29% 27%

Figuur 3.14 Werkloosheid naar leeftijdklasse

Goeree-Overflakkee Plattelandsgemeenten Nederland

27Profit

3.5 Toerisme en recreatie; eiland met veel (onbenut) toeristisch potentieel

HetNederlandsplattelandisnaarstigopzoeknaareconomischeactivi-

teitendiedenodigedynamiekingangkunnenzetten.Toerismeen

recreatiewordtdoordezegebiedenvaakaangehaaldalseconomische

activiteitdiedebenodigdedynamiekkanbrengen.Enterecht,want

toerismeenrecreatieiseensectorinbewegingenhetplattelandis

volopintrekbijtoeristenenrecreanten.Nietinalleplattelandsgebieden

komtditechterevengoedvandegrond.Eengebiedmoetaaneen

aantalkenmerkenvoldoenomindezetoeristisch-recreatievemarkteen

roltekunnenspelen.Belangrijkzijndenabijheidvandemarkt,dus

nabijeliggingengoedebereikbaarheidtotstedelijkegebieden.

Belangrijkerisechternoghetbiedenvaneenuniekaanbodenvooral

ookdebekendheideneengoedimagobijdetoeristenenrecreanten.

Goeree-Overflakkeebeschiktovereenaantaluniekekenmerken

waardoorhetaantrekkingskrachtheeftoptoeristenenrecreanten.

Eeneilandspreekttotdeverbeeldingvantoeristenenrecreantenen

biedtmogelijkhedenvoorwaterrecreatieennatuurbeleving.Heteiland

vankust,rustenruimteligtbovendieninrelatievenabijheidvande

Randstad,waarzo’n5miljoenmensenwonen.Wegaanindithoofdstuk

inophettoeristischeprofiel,aanbod,vraagenheteconomischebelang

vandetoeristisch-recreatievesector.Hethoofdstukzalwordenbesloten

meteenbeschouwingvanhettoeristischepotentieelopbasisvan

sterktenenzwakten.

Goeree-Overflakkeeiseeneilandmettweegezichten;deKopvan

GoereeenOverflakkee.DeKopbestaatuitdegemeenteGoedereede

enOverflakkeeuitDirksland,MiddelharnisenOostflakkee.DeKopvan

Goereekenmerktzichdooreensterktoeristisch-recreatiefkarakter.

Hetlandschap,bestaandeuitkust,duinenkleinschaligagrarischgrond-

gebruik,maaktditgebiedaantrekkelijkvoorrecreatie.Hetgebied

beschiktovereenbreedscalaaanrecreatievevoorzieningenendeaan-

wezigekernen,OuddorpenGoedereedezijnleukeplaatsjesomals

bezoekertevertoevenentevensde(vissers)havenvanStellendamheeft

toeristischeaantrekkingskracht.OokOverflakkeeheefteenaantalleuke

plaatsjesmettoeristisch-recreatieveaantrekkingskracht,maarhetkarakter

vanhetommelandisanders.Museumbezoek,winkeleninMiddelharnis

enhetfortPrinsHendrikinOoltgensplaatbiedeninteressanteaanvullingen

ophettoeristisch-recreatieveaanbod.Hetommelandwordtdaaren-

tegenalsminderaantrekkelijkervaren.HetlandschapopOverflakkeeis

vlakenwordtdoorbezoekersalseentoniggewaardeerd(Alterra,2005;

ZKA,2000).

3.5.1 Het economische belang van toerisme Hetbelangvantoerismeenrecreatievoorderegionaleeconomiekan

opverschillendemanierenwordenbenaderd.Debestedingenvan

toeristenenrecreantengeveneengoedeindicatie,maarzijnerglastig

teachterhalen.HetonderzoeksbureauZKAheeftbestedingscijfersvoor

Goeree-Overflakkeeberekendvoorhetjaar2000.VolgensZKAkwamen

detotalebestedingenopzo’n64miljoeneuro.Daarvanconcentreert

zo’n70%zichopdeKopvanGoereeen63%inbungalowvakanties.

Naastbestedingengeeftookdewerkgelegenheideenindicatievanhet

economischebelangvandesector.Toeristisch-recreatieveactiviteiten

spreidenzichuitoverdiverseeconomischesectoren.Indezestudieis

gebruikgemaaktvaneendefinitiedieisopgestelddoorRECRONen

MKBNederland.Indedefinitiezijnactiviteitentotopbrancheniveau

geselecteerdeningrovelijnenvallenhieronderactiviteitenindelogies-

sector,daghoreca,vervoer-enhuurgoederen,detailhandelinrecreatie-

goederenencultuur,recreatie,sport&amusement.Hetbelangvande

toeristisch-recreatievesectorvoordelokaleeconomieisweergegeven

infiguur3.�5.Dezefiguurlaatnamelijkhetaandeelzienvandetoeristisch-

recreatievewerkgelegenheidindetotalewerkgelegenheid.Landelijk

ligtditaandeelrondde7%.OpdeKopvanGoereeisditmaarliefst

24%.DewerkgelegenheidopOverflakkeeblijftachtermet5%.

Dezeaandelenzijnbovendienvergelekenmethetgemiddeldein

deNederlandseNoordzeekustgemeenten(9%).Ookinvergelijking

daarmeescoortdeKopvanGoereebovengemiddeld.

Overflakkee

Kust-gemeenten

Kop van Goeree

Figuur 3.15 Aandeel banen en vestigingen in toerisme en recreatie in het totale aantal banen en vestigingen 2005


Banen

Bedrijfs-

vestigingen

0% 20% 25%15%10%5%

Nederland

EvenalsdeconclusiesvanZKAkomtookhierdedominantievande

bungalowsectornaarvoren.Nietminderdan64%vandewerkgelegenheid

opdeKopvanGoereeishierintevinden.HetbungalowparkPort

Zélandeneemteengrootdeelvandewerkgelegenheidopzich.

Ditverklaartookhetrelatieflageaandeelbedrijfsvestigingeninvergelijking

metbanenopdeKopvanGoeree.

KiezenofDelen28

Heteconomischebelangvandetoeristisch-recreatievesectorisdus

vooralopdeKopvanGoereeerggroot.PortZélandezorgtvoorveel

bestedingenenwerkgelegenheid,maarookzonderditbungalowpark

zouhettoerismeopdeKopvanGoereesterkzijnontwikkeld.Tochkunnen

wenietvoorbijdegroteinvloeddieditparkheeft.Ookdebanengroeiis

namelijkvooreengrootdeeltoetewijzenaanhetbungalowpark.Inde

periode2000-2005isdewerkgelegenheidintoerismeenrecreatie

zowelopOverflakkee(�4%)alsopdeKopvanGoeree(34%)sterker

gegroeiddangemiddeldinNederland(5%)endeNederlandsekust-

gemeenten(7%).Toerismeenrecreatieblijkteenbelangrijkestuwende

sectortezijnwanneerdegroeipercentageswordenvergelekenmetde

totalebanengroei(figuur3.�7)


Hotels 3% 4% 9%

Campings en

jeugherbergen 7% 4% 2%

Bungalowparken 64% 0% 2%

Restaurants 9% 14% 21%

Cafés 6% 10% 14%

Snackbars en

ijssalons 2% 22% 10%

Cultuur en

amusement 2% 15% 14%

Overig 7% 32% 28%

Figuur 3.16 Banen naar toeristische subsector2005

Goeree-Overflakkee Overflakkee Nederland

Overflakkee

Kust-gemeenten

Kop van Goeree

Figuur 3.17 Werkgelegenheidsgroei toerisme en recreatie ten opzichte van de totale banengroei 1996-2005


Totaal

Toerisme en

recreatie

0%-10% 20% 30% 40%10%

Nederland

3.5.2 Het toeristisch-recreatieve aanbod in kaartOmdemogelijkhedentebenoementeneindeheteconomischebelang

vandesectorbetertebenutten,behandelenweindezeparagraafaanbod

envraagindetoeristisch-recreatievesector.Eeninventarisatievanhet

toeristisch-recreatieveaanbodopheteilandgeeftonseenbeeldvan

hoetoerismeenrecreatieopheteilandwordtbeleefd.

Campings &jeugdherbergen

Bungalowparken

Hotels

Figuur 3.18 Toeristisch aanbod, aantal vestigingen per 10.000 inwoners 2005


0 2015105

Restaurants

Cafés

Snackbars &ijssalons

Cultuur & amusement

Kop van Goeree

Over�akkee

Nederland

Figuur3.�8geefthetaanwezigetoeristischeaanbodweer.Hieristevens

onderscheidgemaakttussendeKopvanGoereeenOverflakkee.

Hetaanbodisweergegeveninhetaantalvestigingenper�0.000inwoners

enkanzodoendewordenvergelekenmetgemiddeldenindekust-

gemeentenenNederland.Duidelijkisdathettoeristischeaanbodzich

concentreertopdeKopvanGoereeendathetaanbodopOverflakkee

veelmindergrootis.HetaanbodopdeKoptypeertzichdooreenzeer

sterkelogiessector(vooralcampingsenbungalows)enveelrestaurants

encafés.Vooralhetcultureleaanbodblijftachter,maardatgeldtoverigens

ookvoordeanderekustgemeenteninNederland.Metuitzonderingvan

campingsishettoeristischeaanbodopOverflakkeegering.Hethotel-

enbungalowaanbodiskleinopditdeelvanheteiland.Invergelijking

metdeKopvanGoereeblijfthetcultureleaanbodopOverflakkeenog

verderachterbijhetlandelijkegemiddelde.HetRienPoortvlietmuseum

inMiddelharnisisoverigenswelhetbelangrijkstemuseumophet

eiland.Ditmuseumzalhoogstwaarschijnlijkbinnenkortsluitenof

verplaatsen.Hetzalweldegelijkeenaderlatingzijnvoorhettochal

geringecultureleaanbodopheteiland.Halverwegedejaren’90trok

hetmuseumtochnogzo’n40.000bezoekersperjaar.Ditaantalis

afgelopenjarengedaaldtotminderdan20.000bezoekersenkwam

hierdoorinfinanciëleproblemen(GooienEemlander,2005).Andere

29Profit

belangrijketoeristentrekkerszijndeHavendageninMiddelharnisen

StellendamenhetbezoekerscentrumdeGrevelingeninOuddorp.

Breid slechtweervoorzieningen uit

Gezienhetwisselvalligeklimaatendesterkeseizoenenzijnslechtweer-

voorzieningenvangrootbelangvooreencompleettoeristisch-recreatief

aanbodopGoeree-Overflakkee.Bijslechtweervoorzieningenmoeten

wedenkenaan(overdekte)recreatievoorzieningenwaarookbijslecht

weerrecreantenzichkunnenvermaken,bijvoorbeeldoverdektzwembad,

museaofklimwand.Deaanwezigheidvanslechtweervoorzieningenkan

enerzijdsbijeenslechtezomerervoorzorgendattoeristentochnaarde

regioblijvenkomenenanderzijdsmaakthetderegiointeressantom

ookbuitenhetseizoentebezoeken.Dezeseizoensverlengingisnodig

omdetoeristischesectorrobuustertemakenenminderafhankelijkvan

eengoedezomer.

Investeer in kwaliteit jachthavens

Waterrecreatieopheteilandvormtdespilinhettoeristischepotentieel.

Jachthavensspelenhierbijuiteraardeencrucialerol.Investereninde

capaciteitenkwaliteitvandejachthavensopheteilandisvangroot

belang.Waterrecreatieiseengroeimarkt.Vooraldegroeiendegroep

seniorenissteedsvakeractiefophetwater.Omzicheenpositietekunnen

blijvenverwerven,dienenjachthavensintoenemendemateteinvesteren

invoorzieningen,zoalswaterleiding,elektraenfaciliteitenalsdraadloos

internet.Ookverlangendegebruikersvandejachthavensmeeraanvul-

lendediensten,zoalsonderhoudswerkzaamheden,bewakingetcetera.

Ominvesteringenindezevoorzieningenbetertotrendementtebrengen,

isseizoensverlengingwenselijk.Deaanwezigheidvandezeelementen

openronddehavenbepaleninhogematehaaraantrekkelijkheid.

OpbasisvanhetStreekplanZuid-HollandZuidzijnerinmiddelsplannen

gemaaktomindekomendejarendehavencapaciteitopheteiland

flinkuittebreidenenindekwaliteithiervanteinvesteren(Provincie

Zuid-Holland,2003;ISGO,2005).

Verbind het toeristisch-recreatief aanbod

Dehuidigesituatieopheteilandbiedtvoldoendeaanleidingomde

afstemmingenderelatiesbinnenhettoeristisch-recreatieveaanbodte

verbeteren.Momenteelisderelatietussendagrecreatievemogelijkheden

onderlingenverblijfs-endagrecreatienogtegeringinderegio.Bij

verbeteringvanafstemmingenrelatiesbinnenhettoeristisch-recreatie-

veaanbodkanondermeergedachtwordenaanarrangementenen

investeringenindetoeristisch-recreatieveinfrastructuur.

Initiatievenvansamenwerkendetoeristischeondernemersindevorm

vanarrangementen,biedenveelmogelijkheden.Ditkanbijvoorbeeld

doordagrecreatievevoorzieningenmetverblijfsaccommodatieste

verbinden.Hierdoorkanhetverblijfvanbezoekersinderegioworden

verlengd,waarmeedeeconomischespin-offgroterwordt.Kansenzijn

eronderandereinhetversterkenvanderelatievanheteilandmet

bungalowparkPortZélande.PortZélandeligttussenGoeree-Overflakkee

enSchouwen-DuivelandinenhemelsbreedligtPortZélandedichterbij

ScharendijkeopSchouwen-DuivelanddanbijOuddorp.Hetisduszaak

develetoeristendieopPortZélandeverblijventebindenaanheteiland.

Daarnaastbiedthetbungalowparkzelfeenheelspectrumvandagre-

creatieveactiviteitenwaartoeristendieeldersopheteilandverblijven,

gebruikvankunnenmaken.

Ookinvesteringenindetoeristisch-recreatieveinfrastructuurleidentot

eenbetereafstemmingvanhetaanbod.Eeninitiatiefdatinmiddelsin

deregioisopgepakt,isdeaanlegvanhetfietsknooppuntennetwerk.

Doorondermeerbezienswaardighedeninderegio,horecagelegenheid

endetailhandelmetelkaarteverbinden,kanzo’nknooppuntennetwerk

leidentotveel(economische)spin-off.Hetopzettenvaneensoortgelijke

structuurvoorwandelpaden,kanoroutesenruiterroutenetwerkenkan

toerismeenrecreatieinderegionogeenextraimpulsgeven.

Verbeter organisatiegraad van het bedrijfsleven

Ominitiatievenvanuitdesectormeerkrachtbijtezetten,issamenwerking

onontbeerlijk.Datgeldtevengoedvoorondernemersalsvooroverheden.

Verderekwaliteitsverbeteringvanhettoeristisch-recreatieveaanbod

vraagtveelvanhetondernemerschap.Detoeristisch-recreatievesector

isimmersconstantinbeweging,waardoorondernemingenzichcontinu

zullenmoetenvernieuwen.

Hoewelveelondernemersuitdetoeristisch-recreatievesectorverenigd

zijninlokaleenlandelijkebelangenorganisatiesalsdeRECRON,zijnnog

vooralveelkleinetoeristischeondernemersnietgeorganiseerd.Uit

RabobankCijfers&Trendsblijktdatindehorecaenrecreatierelatief

weinigsamenwerkingistussenondernemers(RabobankNederland,

2005).Samenwerkingisvangrootbelangvoorondernemersom

bijvoorbeeldgezamenlijkeenvuisttekunnenmakentegenongewenste

ontwikkelingenineenregioofomjuistgewensteontwikkelingente

promoten.Veelondernemerszienhelaasniethetbelanginvansamen-

werking.Indesnelveranderendetoeristisch-recreatievesectorwordt

vanondernemersechtergeëistdatzijvisiehebbenendatzijdurvente

investeren.Vooralveelkleinetoeristischeondernemershebbenvaak

moeitemetinvesteringendienietdirectenuitsluitenddeeigen

bedrijfsvoeringtengoedekomen.Ookoverhedenzijngebaatbijeen

betergeorganiseerdbedrijfsleven,aangeziendezeeenprofessionelere

inputkangevenenmeerbetrokkenisbijhetbeleid.

KiezenofDelen30

3.5.3 Wie komen er naar Goeree-Overflakkee?Hettoeristischeprofielenaanbodopheteilandisvooralgeschiktvoor

gezinnen.Gezinnenmetkinderenwaarderenderustenruimteophet

eiland.Voorjongerenisheteilandeenminderinhetoogspringende

vakantiebestemming.Jongerenkiezeneerdervoormeerdynamische

bestemmingenmetmeerattractiesenuitgaansmogelijkheden.

Hettoerismeopheteilandisooksterkafhankelijkvanhethoogseizoen.

Eenbreedtoeristisch-recreatiefaanbod,metuitgebreidehotelvoor-

zieningenenslechtweervoorzieningenzijnvancruciaalbelangomook

bezoekersbuitenhethoogseizoennaarheteilandtetrekken.Ookeen

uitgebreidcultureelaanbodkaneenimpulsgevenaandeseizoens-

verlengingvanhettoerisme.

Werk aan gezamenlijke promotie van het eiland

Hardegegevensoverdebekendheidvanheteilandbij(potentiële)

bezoekerszijnmoeilijktevinden.Debelangrijkstebadplaatsvanhet

eiland,Ouddorp,iswelmeegenomeninhetonderzoekvandeProvincie

Zuid-Holland7.VanalleZuid-HollandsebadplaatsenblijktOuddorpde

minstbekendtezijnonderNederlanders.AangezienOuddorpdeplek

opheteilandismetdemeestetoeristischebekendheid,isdegeringe

bekendheidvoorhetheleeilandeenbeperking(figuur3.�9).Vooralop

deKopvanGoereewordtalactiefaanhetimagogewerkt,maarsamen-

werkingmetdegemeentenopOverflakkeeissterkaantebevelen.Het

heleeilandheefteencompleteraanboddanenkeldeKopenhet

gebiedkanzichalsgeheelookalseilandpromoten.Eeneilandspreekt

namelijktotdeverbeeldingvandebezoeker.

Figuur 3.19 Mate van bekendheid met kustplaatsen in Zuid-Holland onder Nederlanders 2003

Bron: ZKA, 2004

Geweest

Beetje

Van naam

Niet

0% 80% 100%60%40%20%

Ouddorp

Rockanje

Hoek van Holland

Monster

Kijkduin

Scheveningen

Katwijk

Noordwijk

VerderwordtOuddorpdoorbezoekersvooralgewaardeerdalsmooie,

vriendelijkeenveiligebestemming(ZKA,2004).Aspectenwaarhet

eilandslechtopscoortzijnexclusiviteit,avontuurlijkheid,dynamieken

eigentijdsheid.ExclusiviteitisnieteenaspectdatbijGoeree-Overflakkee

past.Hetiseeneilanddatjuistvooriedereentoegankelijkwilenkanzijn.

Deslechtescoresopdeaspectenavontuurlijk,dynamischeneigentijds

zijnzorgelijker.Dezeaspectenzijnnamelijknietalleenvoorjongeren

vanbelang,maarookgezinnenenouderenzoekensteedsvakernaar

eenvormvanbelevinginhunvrijetijd.Hetwatoubolligeenweinig

avontuurlijkendynamischekarakterpaststeedsmindergoedbijde

wensenvandenaarbelevingzoekendebezoekers.Dezebelevingspeelt

eenbelangrijkerolinhethedendaagsetoerisme.Indevolgende

paragrafenwordenenkelebelangrijketrends,waaronderdebelevings-

economie,behandeld.

3.5.4 Trends in toerisme Heteilandmoetinteressanterwordenvoordebezoekerenzijmoet

trachtendezeaanzichtebinden.Belevingiswaarhetomdraaitinde

toeristisch-recreatievesector.Toeristenwillennietzomaaropvakantie

vermaaktworden,maarwillenhetookbeleven.PineenGilmoreintro-

ducereninhunveelgeciteerdeboek‘Debeleveniseconomie’hetbegrip

belevenisalseeneconomischverschijnsel.Zijdefiniërenbelevenissen

alszijnde‘gebeurtenissendiemensenopeenpersoonlijkemanieraan-

spreken’.Vervolgenswerkenzedatuitnaarhetkopenvaneenbelevenis:

‘Eenbeleveniskopenisbetalenomtijdtebestedenaanhetgenietenvan

eenreeksmemorabelegebeurtenissendiedoordeondernemingworden

georganiseerdomjeeropeenpersoonlijkemanierbijtebetrekken’(De

Baak,2002).

Het eiland beleven: zien, horen, voelen, ruiken en proeven

Dezevraagnaarbelevingheefteengroteinvloedoptoerismeenrecreatie.

Idealiterwordtbijhetbelevenzoveelmogelijkzintuigenvandemens

geprikkeld.Daarnaastwordenookcreatieveencognitieveervaringen,

fysiekeervaringenensocialeervaringenonderscheidenalsmogelijke

effectenvandebelevenis.Hetmeelatenbelevendoordeconsument

zithemvaakinhelesimpeledingen.Mogelijkhedenzijnerteover.

Voorbeeldenzijnrestaurantsdiekookworkshopsorganiserenofrestaurants

waaroberszingendserveren,boerderijenwaarjezelfkaaskuntmaken

ofkoeienkuntknuffelen,theatervoorstellingenof(cultuur)historische

7In2003heeftZKAinopdrachtvandeProvincieZuid-Hollandeenenquêteuitgevoerd

onderbezoekersomdetoeristischevraaginZuid-Hollandteonderzoeken.

3�Profit

verhalenvertellentijdensstadsrondleidingenofnatuurwandelingenen

museadieinteractieveinformatieencommunicatietechnologietoepassen.

Stijgende welvaart en vergrijzing betekent...

Degroeivandewelvaartheeftuiteraardinvloedopdewensenvan

toeristenenrecreanten.Continueaandachtvoordekwaliteitvanhet

toeristisch-recreatiefisnoodzakelijk.Toeristenhebbenintoenemende

matebehoefteaancomfortengemak.Devergrijzingvandebevolking

heeftookinvloedopdevraag.Seniorenhebbenoverhetalgemeen

meer(vrije)tijdengeldtebesteden.Detoenemendelevensverwachting

zorgterooknogvoordatouderenlangerkunnengenietenenconsu-

meren.Daarnaastgeldtdatdoorhetstijgendeopleidingsniveauvan

vrouwen,enhetdaarmeesamenhangendestijgendeinkomenvan

vrouwen,deinvloedvanvrouwenopdeconsumptievebestedingen

verdertoeneemt.

Ditallesuitzichineensterketoenamevandevraagnaarluxueuze

toeristischevoorzieningenenzienwebijvoorbeeldterugindetrend

van‘wellness’(NRIT,2005).

...een groeiende vraag naar luxe en wellness

Wellnessiseentrenddieillustratiefisvoordetoenemendevraagaan

luxeinvrijetijdsbeleving.LetterlijkvertaaldbetekenthetEngelsewoord

wellnessnietmeerofminderdangezondheid.Wezenlijkeelementen

diebijwellnesseenrolspelenzijn:gezondevoeding,ontspanning,zelf-

verantwoording,fitnessengezondheidszorg.

Naastdegroeivandewelvaart,vergrijzingentoenemendeinvloedvan

vrouwenopdevrijetijdsbesteding(vrouwenwordengezienalsde

pioniersvandewellnesstrend),wordtookdeverhardingvandemaat-

schappijgezienalseenoorzaakvoordegroeiendebehoeftenaarrust

enontspanning.Stressenspanningophetwerkzijngeenuitzondering

meerenmensenproberenopallerleimaniereneventeontsnappenaan

dehardewerkelijkheid(RabobankNederland,2006).

Erzijntweevormenvanwellnessteonderscheiden,namelijkwellness

doorontspanning(passief )enwellnessdoorinspanning(actief ).Bijde

passievestromingwordtdenadrukgelegdopontspanning,rusten

geestelijkwelzijn.Dezevormvanwellnessiseencombinatievande

saunacultuurenhetkuren.Hieruitzijngrotewellnesscentraontstaan.

Dezecentrabiedeneenbreedassortimentaanvansauna’s,behandelingen,

eet-endrinkgelegenhedeneneventueelslaapgelegenheden.Bijde

actievestrominggaathetomwellnessdoorinspanning.Dezevormvan

wellnesslegtdenadrukophetlichamelijkewelzijnvanmensen.

Deaandachtvoorbewegenendepositieveeffectenhiervanopde

gezondheidstoestandnemensterktoe.Sportieveactiviteitennemen

hierdooreensteedsbelangrijkerdeelvandevrijetijdin(Rabobank

Nederland,2006).Activiteitenwaaraangedachtkanwordenzijnfitness,

golfen,paardrijden,wandelen,fietsenenzeilen.

Wellnessbiedtzekerkansenvooreenwater-ennatuurrijkgebiedals

Goeree-Overflakkee.Omeengraantjemeetepikkenvandezesterkgroei-

endetrendiseenpassendimagoenfaciliterendwellnessaanbodnodig.

3.5.5 Waar liggen de kansen?Hetfeit,datGoeree-Overflakkeeomringdwordtdoorwater,belemmert

opeenaantalaspectendeeconomischeontwikkeling.Hettoeristische

potentieeliséénvandeweinigeeconomischeaspectendiewelkan

profiterenvandezeligging.

Hetbelangvandetoeristisch-recreatievesectoropGoeree-Overflakkee

ishetafgelopendecenniumtoegenomen.OpdeKopvanGoereeis

degroeiechtersterkergeweestdanopOverflakkee,waardoorhet

(economisch)belangvandesectorhierookgroteris.Deontwikkeling

vantoerismeenrecreatieopheteilandisdusversnipperd.Hetonbenutte

potentieeloptoeristisch-recreatiefvlakligtondermeerindezeversnip-

pering.Kansenliggenerinhetkomentotééntoeristisch-recreatiefproduct

voorhetheleeiland.OverflakkeeendeKopvanGoereeenmeerspecifiek

devierafzonderlijkegemeentenkunnenopdezewijzeiederssterkten

benuttenendeeigenzwaktencompenseren.Debelangrijkstesterkten

enzwaktenvandetoeristisch-recreatievesectorzijnindetabelopde

volgendepaginaweergegeven.

Decombinatievandeverschillendesterkepuntenmakenhettoeristisch-

recreatieveaanbodopGoeree-Overflakkeeuniek.Onzeaanbevelingen

richtenzichopdevraaghoewedezesterktenbeterkunnenbenutten.

Debelangrijksteaanbevelingendieindithoofdstukzijngedaan,betreffen

investeringenindekwaliteitvanhetaanbod,afstemmingvanhetaanbod

eneenbeteresamenwerking.Dezesamenwerkingvormtderodedraad

vandithoofdstukenvanditrapportalsgeheel.Eriseenduidelijke

behoefteaanbeteresamenwerkingtussenoverhedenenondernemers.

Debelangrijkstevlakkenvansamenwerkingwaaropwinsttebehalenis,zijn:

- Gezamenlijkaanpakkenvandetoeristisch-recreatieveinfrastructuur;

- Uitbreidenvanluxeverblijfsaccommodaties;

- Aanvullingvandagrecreatiefaanbodmetslechtweervoorzieningen;

- Vormenvanarrangementen;

- Versterkenvanhetimagovanheteilando.a.doorgezamenlijke

promotie;

KiezenofDelen32

- Afstemmenvanhettoeristisch-recreatievebeleidtussende

gemeenten;

- Voorlichtingoverditbeleidaantoeristischeondernemers;

- Betrekkenvanondernemersbijdevormingenuitvoering

vanditbeleid;

- Verbeterenvandeorganisatiegraadvantoeristischeondernemers.

Omalssectorietstebereikenishetvergrotenvandeorganisatiegraad

vanondernemerscruciaal.HetonlangsopgerichteInnovatieplatform

KopvanGoereeisinditkadereenprachtiginitiatief.Typerendisechter

weldatditInnovatieplatformzichbeperkttotdeKopvanGoeree.Wij

bevelenaanomookOverflakkeeerbijtebetrekken.

Demogelijkerolvandeoverheidbijhetstimulerenvansamenwerking

tussenondernemerslijktgering.Zelfwijstdeoverheidterechtopde

eigenverantwoordelijkheidvandeondernemer.Maarookvoordeover-

heidzijndebelangengroot.Initiatievenwaarbijdegemeentennauw

samenwerkenmetinstantiesalsdeKamervanKoophandel,deVVV’sen

deRECRONkunnenhetvonkjevormenwaardoordemotoropgang

komt.Allesdraaithierbijomeenondernemendeoverheiddiede

samenwerkinginitieertenondernemersdieverderdurventekijkendan

hunkortetermijnbelangen.

Sterkten-zwakten tabel

Sterkten Zwakten

DeliggingnabijdeRandstad Slechtebereikbaarheid

DeliggingaandeNoordzeekust

Geringeaanwezigheid

slechtweervoorzieningen

De‘eilandidentiteit’

Ontbrekenvansterk

toeristischimago

Derust,ruimteennatuurwaarden

Natuurnogteweinigtoegankelijk

voorbezoekerenlandschap

Overflakkeealssaaigewaardeerd

Develemogelijkhedenvoor

waterrecreatie Geringcultuuraanbod

DeaanwezigheidvanPortZélande

meteenuitgebreiddag-en

verblijfstoeristischaanbod

Weinigavontuurlijkdynamischen

eigentijdsaanbod

Actievetoeristischesectoropde

KopvanGoeree

Weinigcombinatiesvantoeristische

productenopheteiland

VerschillendegezichtenOverflakkee

endeKopvanGoeree

Ontbrekengezamenlijke

toeristischevisieopheteiland

Ruimdagrecreatiefaanbod Geringluxelogiesaanbod

Groeiendeconomisch

belangtoerisme

Achterblijvendbelang

toerismeopOverflakkee

33Debalansopgemaakt

In de voorgaande hoofdstukken is voor elk van de drie kwaliteiten (people, planet en profit) de balans opgemaakt voor Goeree-Overflakkee. Daarnaast behandelt ieder hoofdstuk een thema, passend bij de betreffende kwaliteit, dat een sterke relatie heeft met en een impuls kan geven aan de economie van het eiland. In dit afsluitende hoofd-stuk maken we de balans op van de duurzaamheid van Goeree-Overflakkee door de drie kwaliteiten te combineren. Ook blikken we terug op de behandelde thema’s in de drie hoofdstukken en geven we aanbevelingen.

4.1 Profit blijft achter bij People en Planet

Goeree-OverflakkeescoortinvergelijkingmetgeheelNederlandgoed

alshetgaatomdesociaal-culturelekwaliteitendeecologischekwaliteit.

Deeconomischekwaliteitvanheteilandlooptechterachterbijhet

landelijkegemiddelde.Infiguur4.�zijndedriekwaliteitengeïntegreerd.

DefiguurgeeftinéénoogopslagdeTriplePsituatieopGoeree-Overflakkee

weer.HetoranjevlakstaatvoordescorevanNederland,deblauwelijn

voordievanGoeree-Overflakkee.InNederlandvindenwenauwelijks

regio’sdieopelkvandedriekwaliteitenbovengemiddeldscoren.

Elkgebiedheeftzijneigensterkeeigenschappen.Datgeldtookvoor

Goeree-Overflakkee.Peopleenplanetspringenerinpositievezinuit,

profitinnegatieve.

Bedreigt de economie de ecologie of vice versa?

DesituatieopGoeree-Overflakkeenoodzaaktinvesteringeninde

regionaleeconomie.Ditisechterlangnietaltijdgemakkelijk.

Investeringenindeeconomielijkenopgespannenvoettestaanmet

debestaandelandschappelijkewaardenenhethuidigewoonklimaat.

Figuur 4.1 De Triple P balans

Bron: Diverse bronnen, bewerking Rabobank

People

Profit Planet

Nederland

Goeree-Over�akkee

Bestaandespanningsveldenzijnbijvoorbeeld:

- Landbouwlevertstankoverlastopvoorbewonersenzorgtvoor

schadeaanhetmilieu;

- Toerismeenrecreatietrektbezoekersdiezorgenvoorveeldrukte

ophet‘rustige’eiland(files);

- Nieuwewoningbouwtrektmeermensenvanbuitenheteiland

diezullenzorgenvoormeerwoon-werkverkeer(files);

- Meerbewonersenbezoekerszullendedrukopdenatuurvanhet

eilandvergroten.

Hetbetrefthiercomplexespanningsveldenaangezienwedeboven-

staandestellingenookandersomkunnenformuleren:

- Hetbelangomdenatuurlijkewaardenenhetprettigewoonklimaat

tebehoudenbeperktdeeconomischeontwikkelingsmogelijkheden

vanheteilandindezinvan(grootschalige)woningbouw,toerismeen

recreatieenlandbouw.

De(economische)ontwikkelingvanheteilandlijkthierdoortestagneren.

Hierbijwordtervanuitgegaandateconomischeontwikkelingnietkan

plaatsvindenzonderdatbestaandewaardendrastischzullenveranderen

ofzullenwordenaangetast.Grootschaligeeconomischeontwikkelingen

zulleninderdaadinhetalgemeenhunsporennalaten.Erzijnechter

voldoendemogelijkhedenomdeeconomieopeenmindergrootschalige

4.Debalansopgemaakt

KiezenofDelen34

wijzetestimulerenzonderdatersprakeisvaneendrastischeaantasting

vandebestaandenatuurwaardenofhetwoonklimaat.

Totslotbiedtdezestudiedaaromeenaantalaanknopingspuntenom

totdergelijkestimulansenovertegaanenactiesteondernemendie

buitendespanningsveldentussenpeople,planetenprofitomgaan.

4.2 Economische ontwikkeling en duurzaamheid

Eénvandiemogelijkhedenomdeeconomietestimulerenbetrefthet

benuttenvanwonenalseconomischedrager.Metkleinschalige

woningbouwprojecten,gerichtopbepaaldedoelgroepen,kaneen

impulswordengegevenaandeeconomie.Dittastdenatuurlijkeomgeving

slechtsinbeperktemateaan.Datderegiodemogelijkheidheeftomin

vijfjaartijd3.000woningentebouwen,isdanookeenkans.Decontour-

visievanISGOgeefthierinvullingaan.Eenbelangrijkaandachtspunt

daarbijisdatdefoutenvanhetverleden,diehebbengeleidtotde

groteachterstand,nietweerwordengemaakt.Goedeafstemmingen

samenwerking(tussengemeenten,marktpartijenenandereorganisaties)

zijndaarbijvaneminentbelang.

Eenandereeconomischekrachtvanheteilandisenblijftdelandbouw.

Vandezesectorkunnenweweliswaargeenverdereeconomischegroei

verwachten,tochblijftdelandbouweenbelangrijkespelerophet

platteland.Desectorheefttenonrechteeenstatischimago,wanthet

isdelandbouwdiemomenteelvoordenodigedynamiekzorgtophet

platteland.Verdereverbredingvandesectorbiedtkansenvoorhet

eiland.Verbredingwaarbijagrarischebedrijvenandereactiviteiten

opstarten,zoalsnatuurbeheerenagrotoerisme.Ditzorgtvoorhetver-

sterkenvanderelatietussenlandschap,consumentenlandbouw.

Toerismeenrecreatieisweleensectormeteensterkgroeipotentieel.

Heteilandbiedtveelmogelijkhedenvoortoerismeenrecreatieenveel

vandezemogelijkhedenzijnslechtsgedeeltelijkbenutofzelfsnog

onbenut.Veelvalttewinnendoorsamenwerkingenhetverbindenvan

hetaanboddoorarrangementvormingenhetaanleggenenverbeteren

vandetoeristischeinfrastructuur.Daarnaastzalookhettoeristisch-

recreatieveimagovanheteilandsterkerindemarktmoetenworden

gezet.Dezemarktisweldegelijkaanwezig.Eenzeergrotemarktishet

nabijgelegenRijnmondgebied,maarookveelDuitserstrekkennogaltijd

naardeHollandsekust.

Noodzaak tot meer samenwerking

Naastdeviergemeentelijkeoverhedenzijneropheteilandveelorgani-

satieseninstantiesactiefdiehetbestevoorhebbenmet(delenvan)het

eiland.Deindrukbestaatechterdatdeverschillendeorganisatie,netals

deoverheden,nogteweinigmetelkaarsamenwerkenenteweinigoog

hebbenvoorheteilandalsgeheel.Hierdoorontbreektervisieopmenig

vlak.Visiesopdetoekomstigeontwikkelingvandelandbouw,toerisme

enrecreatie,zorg,wonenenzovoortzijnnietaanwezig,verouderdof

hebbenteweinigdraagkracht.Hetbeleidishierdoornogveelteveel

versnipperd.Mededoordezeversnipperinghebbendeorganisatieste

weiniginvloedopontwikkelingendieheteilandbeïnvloeden.Zowordt

erteweinigoftelaatingespeeldoptrendsenontwikkelingenofworden

kansenombijvoorbeeldsubsidiesteontvangenvanProvincie,Rijken

EUgemist.

Alsbelangrijksteaanbevelinggeldtdateengestructureerdesamenwer-

kingnodigistussenbedrijfslevenengemeenten.Dathoeftnietmeteen

opalleterreinendiehierbovenzijngenoemd.Eilandelijkesamenwerking

ophetgebiedvantoerismeenrecreatiezoueenbeginkunnenzijn.

Dezesamenwerkingzoumoetenleidentothetvormenvaneenvisie

opdezesectorvoorheteiland,waaropbeleideneenplanvanaanpak

kunnenwordengebaseerd.Voorwatbetrefthetwoningbouwbeleid

lijkteeneerstebelangrijkestapinderichtingvanmeersamenwerking

tezijngezet.MetdeRegionalecontourvisieenhetdaaraangekoppelde

bouwprogrammaisvanuithetheleeilandgedacht.Degroteuitdaging

zit‘mechterinhetvoortzettenvandiesamenwerkingenvooralinhet

vormenenuitvoerenvaneengezamenlijkbeleid.Bovendienis20�0al

dichtbijenishetzaakomnualverdervooruittekijken.

35Bronnenlijst

- Alterra(2005),BelevingsGISversie2,WaarderingvanhetNederlandse

landschapdoordebevolkingopkaart.

- Buckers,D.(�999),Deeconomischebetekenisvanlandelijkwonen.

DenHaag:LEI.

- Buckers,D.,G.J.vanBork&F.A.vanderZee(2004),Deeconomische

betekenisvanlandelijkwonen.InnovatieNetwerkGroeneRuimteen

Agrocluster.

- BureauAlleHopser&Arcadis(2003),LandschapsOntwikkelingsPlan

Goeree-Overflakkee.

- Cebeon(�998),HetkwaliteitsprofielvanMiddelharnis.

- GooienEemlander(2005),WeduwedroomtvanRien

PoortvlietcollectieinSoestdijk.Gepubliceerdop24november2005.

- ISGO(2005),Overambitiesenontwikkelingen.Notitiealsbasisvoor

gesprekoverrecreatieentoerismeopGoeree-Overflakkeetussen

regioenprovincieop�5december2005.

- ISGO(2006),Nieuwsberichtenopwww.isgo.nl.

- LEI(200�),HetNederlandseagrocomplex200�,DenHaag.

- LEI(2006),ToekomstigeontwikkelingenvanagrarischNoord-Oost-

Nederlandinkaart.

- PraktijkonderzoekPlantenOmgeving(2006),Verbredingonderde

loep.Potentiesvanmultifunctionelelandbouw.

- ProvincieZuid-Holland(2000),StreekplanZuid-HollandZuid.


UitwerkingToeristischRecreatieveOntwikkelingOverflakkee.


StreekplanuitwerkinginzakeToeristisch-RecreatieveOntwikkeling

Overflakkee.

- ProvincieZuid-Holland(2005),SamenhangenSamenspel.Woonvisie

Zuid-Holland2005-20�4.

- ProvincieZuid-Holland(2006),NieuweLandgoederen.

- RabobankNederland(2004),Schouwen-Duiveland:Homofkuit?

- RabobankNederland(2005),Cijfersentrends.

- RabobankNederland(2006),EconomischKwartaalberichtjuni2006.

- SER(2005),Kansenvoorhetplatteland.

- Schoorlemmer,H.B.,F.J.Munneke&M.J.E.Braker(2006),Verbreding

onderdeloep,Potentiesvanmultifunctionelelandbouw.

- VanDam,F.,M.Jókövi,A.vanHoorn&S.Heins.(2003),Landelijk

wonen.Rotterdam:NAiUitgevers.

- WLTO(2004),SectorvisieAkkerbouwenVollegrondsgroenteteeltin

West-Nederland.

- ZHBT&NLRNT(2004),KustsegmentatieZuid-Hollandsebadplaatsen

enkustregio’sProvincieZuid-Holland.

- ZKA(2000),Goeree-Overflakkee:Visieoptoeristischeontwikkelingtot20�5.

- ZKA(2004),TOERTrends2003Zuid-Holland.

Bronnenlijst

KiezenofDelen36

BijlageLijst met aanwezigen bij de workshops

Aat van Alphen

IntergemeentelijkSamenwerkingsverbandGoeree-Overflakkee(ISGO)

Adri Schipper

VerenigingBedrijvenGoeree-Overflakkee(VBGO)

André Jongepier

DirecteurCommercieRabobank

Arno de Jonge

GemeenteOostflakkeeEconomischeZaken

Cees Jongejan

WaterschapHollandseDelta

Daan Buijze

VoorzittermiddenstandsverenigingMiddelharnis

Erik Roeland

GemeenteGoedereede

Gert-Jan Kievit

JongerenraadRabobank

Gert-Jan van der Valk

WethouderGemeenteOostflakkee

Harold van der Berge

VerenigingBedrijvenGoeree-Overflakkee(VBGO)

Jan de Waard

VoorzitterDirectieteamRabobank

Jan Slegh

Zorgboerderij

Jan Tromper

CultureelBereikProvincieZuidHolland

Jan Verhage

CoöperatieAdviseurRabobank

Jan Zuidweg

HoofdRuimtelijkezakenGemeenteDirksland

Jan-Pieter Warnaer

Land-enTuinbouwOrganisatie

Jeroen van Woudenberg

Zuid-HollandsBureauvoorToerisme

Jo Kolf

KamervanKoophandelRotterdam

Kees Tanis

VerenigingEigenarenen/ofExploitantenvanRecreatieterreinen

Ouddorpaanzee(VEERO)

Leo van Bennekom

GolfbaanCatharineburg

Marcel Schildwacht

LandschapsbeheerZuid-Holland

Marcella van der Pluijm

CommunicatieAdviseurRabobank

Martina Wesdorp


Peter van Alphen

IntergemeentelijkSamenwerkingsverbandGoeree-Overflakkee(ISGO)

Rien de Koeijer

GemeenteMiddelharnis

Robert Kievit


Siemco Louwerse

GroenserviceZuid-Holland

Ton van der Gaag

Particulier

Wilmar Spies

RegionaleScholengemeenschapGoeree-Overflakkee

Wim Nattekaas

StichtingzorgenwelzijnEbbeenVloed

Wim Standhardt

Particulier

Titel

Kiezen of Delen

Datum

November 2006

Samengesteld door

Rabobank Nederland

Directoraat Kennis en Economisch Onderzoek

Drs. Rogier Aalders

Drs. Arjan Bakkeren

Enrico Versteegh (eindredactie)

Fotografie

Standhardt Fotografie

In opdracht van


Contactadressen


Postbus 38

3240AA Middelharnis

Telefoon (0187) 471 471

Rabobank Nederland

Directoraat Kennis en

Economisch Onderzoek

UCP 515, Postbus 17100,

3500 HG Utrecht

Telefoon (030) 216 26 61

Het volledige rapport staat op het Internet:

www.rabobankgroep.nl/kennisbank

(in het menu ‘regionaal’

onder ‘publicaties en presentaties’)

Colofon


Op zoek naar een duurzame balans op Goeree-Overflakkee

Kiezen of Delen

Kiezen of Delen Goeree Overflakkee, volledig rapport

Documents

Transcript of Kiezen of Delen Goeree Overflakkee, volledig rapport