DEEL I

INLEIDING IN TRANSACTIONELE ANALYSE

l

1. Wat 1s Transactionele Analyse?

'Transactionele Analyse is een persoonlijkheidstheorie en een systematische psychothera pie ten behoeve van persoonlijke groei en persoonlijke verandering'.

Dit is de definitie van de Transactionele Analyse zoals vastgesteld door de Interna tional Transactional Analysis Association. [1] InJeite is dit de Transactionele Analyse, maar de Transactionele Analyse is ook veel mee/lbnder de psychologische benaderings wijzen valt de Transactionele Analyse op door haar theoretische diepgang en de brede variatie in toepassingsmogelijkheden.

Als persoonlijkheidstheorie geeft de Transactionele Analyse ons een beeld van hoe men sen psychologisch gestructureerd zijn. Hiertoe gebruikt de Transactionele Analyse het driedelige model van ego-toestanden. Dit model helpt ons te begrijpen hoe mensen functio neren - hoe zij hun persoonlijkheid uitdrukken in hun gedrag.

De Transactionele Analyse verschaft ons ook een communicatietheorie. Deze kan wor den uitgebreid tot een methode voor het analyseren van systemen en organisaties.

De Transactionele Analyse biedt bovendien een ontwikkelingstheorie. Het concept van het levensscript verklaart hoe ons levenspatroon in de kindeijaren ontstaan is. Binnen het concept van het levensscript ontwikkelt de Transactionele Analyse verklaringen van hoe wij de strategieën uit onze kindeijaren als volwassenen herhalen, zelfs al zijn zij pijnlijk of zelfvernietigend. Zodoende geeft de Transactionele Analyse ons een theorie van de psycho-pathologie. ,1

In pra,ktische zin biedt de Transactionele Analyse ons een psychotherapeutische method;-beze wordt gebruikt bij de behandeling van alle soorten van psychisch disfunc tioneren, van dagelijkse levensproblemen tot ernstige psychosen. Het doet ons een methode aan de hand voor de behandeling van individuen, groepen, paren en gezinnen.

Behalve op het gebied van de therapie wordt de Transactionele Analyse ook gebruikt in onderwijssituaties. Het gebruik van de Transactionele Analyse bevordert een duidelij ke communicatie tussen docenten en leerlingen, en voorkomt onproduktieve confronta ties. Het is in het bijzonder geschikt voor toepassing bij professionele begeleidingsactiviteiten.

De Transactionele Analyse is een effectief instrument bij management- en communi catietrainingen en bij de analyse van organisaties.Onder de vele andere toepassingen van de Transactionele Analyse valt ook het gebruik

'"' ervan door maatschappelijk werkenden, politie- en gevangenisautoriteiten, en in het pas- torale werk.

Transactionele Analyse kan overal gebruikt worden waar behoefte bestaat aan het begrijpen van individuen, relaties en communicatie.

18

1. Wat is Transactionele Analyse?

Kernbegrippen in de Transactionele Analyse

Er zijn enkele kernbegrippen die de basis vormen \(an de theorie van de Transactionele Analyse. Zij dienen ertoe de Transactionele Analyse te onderscheiden van andere psy chologische systemen. In de volgende hoofdstukken zullen wij al deze concepten in detail doornemen en met voorbeelden toelichten. Hier vatten wij ze slechts samen. Wij geven u in overweging dit deel eenvoudigweg door te lezen om vertrouwd te raken met de ter minologie en de algemene ideeën.

Htt model van ego-toestanden (0 VK model)Het model van ego-toestanden is het belangrijkste van alle begrippen in de Transactionele Analyse. Een ego-toestand is een samenhangend geheel van gedragingen, gedachten e!l gevoelens. Het is de manier waarop wij op een bepaald moment een deel van onze persoonlijkheid tonen.

Het modellaat drie onderscheiden ego-toestanden zien.Als ik mij gedraag, denk en voel in antwoord op wat hier en nu om mij heen

gebeurt, waarbij ik alle mogelijkheden die mij als volwassene ten dienste staan gebruik, dan zeggen wij dat ik vanuit mijn Volwassene ego-toestand reageer.

Het kan soms zijn dat ik mij gedraag, denk en voel op een manier die een kopie isvan die van een van mijn ouders of van anderen die ouderfiguren voor mij waren. In dat geval zeggen wij dat ik vanuit mijn Ouder ego-toestand reageer.

En soms keer ik terug tot het gedrag, de gevoelens en het denken zoals die zich bijmij als kind voordeden. Wij zeggen dan dat ik vanuit mijn Kind ego-toestand reageer.

Let op de hoofdletters. Deze worden steeds gebruikt bij verwijzingen naar de ego-toestanden (Ouder, Volwassene, Kind). Een kleine letter aan het begin betekent dat wij het hebben over een werkelijke ouder, volwassene ofkind.

Het model van ego-toestanden wordt ook vaak aangegeven als het 0VK model, volgens de drie beginletters.

Als wij gebruik maken van het model van ego-toestanden om diverse aspecten van de persoonlijkheid te begrijpen, dan kunnen wij zeggen dat wij structurele analyse toepas sen.

Transacties, strooks, en tijdstructureringAls ik met u communiceer, dan kan ik dat doen vanuit elk van mijn drie ego-toestanden.U kunt mij ook antwoorden vanuit elk van uw drie ego-toestanden. Deze uitwisseling

mededelingen noemen wij een transactie.. Het gsbruik van het model van ego-toestanden om reeksen transacties te analyseren

wordt de feitelijke transactionele analyse genoemd. 'Feitelijk' is toegevoegd om aan te geven wij spr ken over deze tak van de Transactionele Analyse in het bijzonder, in

plaatsde Transactionele Analyse als geheel.

Als u en ik bezig zijn met een transactie, dan erken ik uw bestaan en u doet hetzelften opzichte van mij. In TA taal wordt iedere vorm van erkenning een strook genoemd

Engelse 'stroke' in zijn zowel positieve als negatieve betekenis is niet goed te verta- vert.). Mensen hebben strooks nodig om hun fYsiek en psychisch welbevinden te

handhaven.

19

liif

Transactionele analyse

Als mensen in groepen of paren transacties uitvoeren, dan gebruiken zij de tijd op verschillende specifieke manieren die geregistreerd en geanalyseerd kunnen worden. Dit is de analyse van de tijdstructurering.

LevensscriptIeder van ons schrijft in zijn kinderjaren een levensverhaal voor zichzelf. Dit verhaal heeft een begin, een midden en een eind. Het fundamentele thema schrijven wij i.n onze peuterjaren, voordat wij meer dan enkele woorden kunnen spreken. Later in onze kin derjaren voegen wij meer details toe aan het verhaal. Het is min of meer klaar omtrent he end(1J;:.vensjaar. Gedurende de adolescentie kunnen wij het herzien.

Als-volwassenen zijn wij ons meestal niet meer bewust van het levensverhaal dat wijvoor onszelfhebben geschreven. Toch is er een grote kans dat wij juist volgens dat ver haal zullen leven. Zonder het ons te realise!" !uiçhten wij ons leven waarschijnlijk zo in, dat wi naar de aartoe wi u ers besloten, to levey. _ .

Dit onbewuste-tevensverhaal wordt in de-T.ransacaone1e Analyse het levensscnptgenoemd. .1'\

"'"'> Het concept van het levensscript vormt, samen met het modN:Jan ego-toestanden,de hoeksteen van de Transactionele Analyse. Het is met name van belang bij psychothe rapeutische toepassingen. Bij scriptanalyse gebruiken wij het concept van het levensscript om te begrijpen hoe mensen zichzelf onbewust problemen bezorgen, en hoe zij deze problemen kunnen aanpakken.

Miskenning, herdefiniëring, symbioseHet jonge kind besluit tot een bepaald levensscript, omdat dat de beste strategie lijkt om te overleven en om te kunnen bestaan in wat vaak een vijandige wereld lijkt te zijn. In onze Kind ego-toestand geloven wij wellicht nog steeds dat iedere bedreiging van ons kinderlijk beeld van de wereld een bedreiging vormt voor de bevrediging van onze behoeften en zelfS voor ons voortbestaan. Zo kunnen wij onze perceptie v a n . de werke lijkheid soms zodanig vervormen dat zij in overeenstemming is met ons script. Als wij dit doen, spreken wij van herdefiniëring. '

Een van de manieren om er voor te zorgen dat de wereld lijkt te passen in ons script, is het selectief negeren van informatie die ons in een bepaalde situatie ter beschikking staat. Zonder dat wij ons dat bewust zijn maken wij aspecten van de situatie die in tegenspraak zouden zijn met ons script, onzichtbaar. Dit wordt miskenning genoemd.

Om ons script te handhaven komen wij als volwassenen soms in relaties terecht die een herhaling zijn van de relatie die wij als kind met onze ouders hadden. Dit gebeurt zonder dat wij het ons realiseren. In deze situatie speelt een van de partners in de relatie de rol van Ouder en Volwassene, terwijl de ander Kind speelt. Zij functioneren alsofzij samen slechts drie in plaats van zes ego-toestanden ter beschikking hebben. Zo'n relatie wordt een symbiose genoemd.

'/ Rackets, zegels e .Als jonge kinderen wij ervaren dat in ons gezin bepaalde gevoelens aangemoe digd worden terwijl alldere verboden zijn. Het kan zijn dat wij, om onze strooks te krij gen, besluiten om alleen maar de toegestane gevoelens te ervaren. Dit besluit wordt

20

.

1. Wat is Transactionele Analyse?

genomen zonder dat wij ons daarvan bewust zijn. Als wij ons script in de volwassenheid verwerkelijken, dan blijven wij onze authentieke gevoelens overdekken met de gevoe lens die ons in onze kindertijd waren toegestaan. Deze vervangende gevoelens worden racketgevoelens genoemd.

Als wij een racketgevoel ervaren en er op dat moment geen uitdrukking aan geven,wordt gez dat wij een zegel sparen.

Een spel is een zich herhalende reeks transacties d ie e ind ig t m et het ervaren van racketgevoelens door beide partijen.. Het bevat altijd een rolwisseling, een moment

waarop de spelers merken dat er iets ornve.r/w·achts en onaangenaams gebeurd is.

Mensen begeven zich in Spelen zonder zich te realiseren dat zij dat doen.:......

"----- "··-"AutonomieOm ons volledig potentieel als volwassene te verwerkelijken moeten wij de overlevings strategieën waartoe wij als kind besloten, toetsen en bijstellen. Als wij merken dat die strategieën ons niet meer baten, dan moeten wij ze vervange < r nieuwe die wel,· "n. In de taal van de Transactionele Analyse moeten uit ·ons script gaan erl auto-..:i

t;;; mie en te bereiken. "-· \_" //

e concepten van de TranS<lf ,pde Analyse zijn ontwikkeld om mensen te helpenbij het verwerven van deze au_ttf;; ;§\pe componenten daarvan zijn bewustheid, sponta niteit en een vermogen tot intimîteit. Hét impliceert de mogelijkheid tot het oplossen vanproblemen met gebruikmaking van alle mogelijkheden die een mens als volwassene tot zijn beschikking heeft.

De filosofie van de Transactionele Analyse

De Transactionele Analyse berust op bepaalde filosofische vooronderstellingen. Dit zijn beweringen omtrent mensen, het leven en het doel van verandering. [2]

De filosofische uitgangspunten van de Transactionele Analyse zijn:

Mensen zijn OK.Iedereen heift het vermogen om te denken.Mensen bepalen hun eigen lot door middel van besluiten, en deze besluiten kunnen herzien worden.

vooronderstellingen volgen twee basisprincipes van de TA praktijk:

zijn OKfundamentele vooronderstelling binnen de Transactionele An yse is dat mensen

)etlek mt: u en ik hebben beiden waarde en waardigheid als mensen. Ik aanvaard mijzelf en ik aanvaard u als u. Deze uitspraak betreft eerderhet wezen van de zijn gedrag.

21

Transactionele analyse

Soms kan ik niet waarderen of accepteren wat u doet. Maar ik accepteer altijd wat u bent. In beginsel bent u als menselijk wezen voor mij OK, hoewel uw gedrag dat misschien niet is.

Ik sta niet boven u, en u staat niet boven mij. Als mensen zijn wij van hetzelfde niveau. Dit blijft waar, ook als onze prestaties verschillend zijn of als wij van verschillend ras, leeftijd of godsdienst zijn.

Iedereen heeft het vermogen om te denkenAlle mensen, met uitzondering van degenen met ernstige hersenbeschadiging, hebben het vermogen tot denken. Het is daarom ieders eigen verantwoordelijkheid om te beslissen wat hij of zij van het leven verlangt. Iedereen zal uiteindelijk moeten leven met de gevol gen van dit besluit.

Het beslissingsmodelU en ik zijn beiden OK. Misschien zullen wij ons soms niet-OK gedragen. Als wij dat doen, dan volgen wij strategieën waartoe wij als jonge kinderen besloten.

Deze strategieën waren de beste manier die wij konden bedenken om te overleven en om te krijgen wat wij nodig hadden van een wereld die ons wellicht vijandig voor kwam. Als volwassenen volgen wij soms eenzelfde patroon, hoewel dat niet produktief of zelfS pijnlijk voor ons kan zijn.

ZelfS toen wij kleine kinderen waren, konden onze ouders ons niet dwingen ons in een bepaalde richting te ontwikkelen. Wel konden zij flinke druk op ons uitoefenen. Maar het was ons eigen besluit of wij aan die druk toegaven, ertegen protesteerden of hem negeerden.

Voor ons als volwassenen geldt hetzelfde. Wij kunnen niet door anderen of door de omgeving worden gedwongen op een bepaalde manier te voelen of ons op een bepaalde manier te gedragen. Er kan zowel door andere mensen als door onze le vensomstandigheden sterke druk op ons worden uitgeoefend. Maar het is altijd onze eigen beslissing of wij aan die druk toegeven. Wij zijn verantwoordelijk voor onze eigen gevoelens en gedragingen.

Als wij een besluit nemen kunnen wij dat besluit later altijd herzien. Dit geldt voor de vroege besluiten die wij omtrent onszelf en de wereld namen. Als sommige van die kinderlijke besluiten voor ons als volwassenen onaangename gevolgen hebben, dan kun nen wij die besluiten opsporen en tot nieuwe en meer adequate besluiten komen.

Op deze manier kunnen mensen veranderen. Verandering bereiken wij niet alleen door inzicht in onze oude gedragspatronen, maar door actief te besluiten die patronen te veranderen. De veranderingen die wij realiseren kunnen reëel en blijvend zijn.

Het werken met contractenAls u een TA therapeut bent en ik uw cliënt, dan nemen wij een gezamenlijke verantwoor delijkheid op ons om de verandering(en) te bereiken die ik wens.

Dit volgt uit de vooronderstelling dat u en ik gelijkwaardig zijn. Het is niet aan u mij schade toe te brengen, noch verwacht ik dat u alles voor mij doet.

Omdat wij beiden deelnemen aan dat proces van verandering, is het nodig dat wij beiden weten hoe de taken verdeeld zullen worden. Daarom sluiten wij een contract.

22

1. Wat is Transactionele Analyse?

Dit is een verklaring die de verantwoordelijkheid van beide partijen beschrijft. Als cliënt zeg ik wat ik wil bereiken en wat ik bereid ben te doen om die verandering te bewerkstelligen. U, als therapeut, bevestigt dat u bereid bent hierin met mij samen te werken. U neemt op u hierbij al uw deskundigheid te gebruiken, en u zegt welke ver goeding u daarvoor van mij verwacht.

Open communicatieEric Beme stond erop dat zowel de cliënt als de therapeut volledig op de hoogte zijn van wat er in hun samenwerking gebeurt. Dit volgt uit de uitgangspunten dat mensen OK zijn en dat iedereen kan denken.

In de praktijk van de Transactionele Analyse kan de cliënt inzage krijgen in de doorde therapeut gemaakte notities. De therapeut moedigt de cliënt aan zich de begrippen van de Transactionele Analyse eigen te maken. Op die manier speelt de cliënt een gelijkwaar dige rol in het veranderingsproces.

Om de communicatie te vergemakkelijken worden de concepten in de Transactionele Analyse in eenvoudige taal beschreven. In plaats van lange, uit het Grieks of Latijn afgeleide woorden - die gebruikelijk zijn in andere takken van de psychologie - gebruikt de Transactionele Analyse gewone woorden: Ouder, Volwassene, Kind, Spel, script, strook.

Sommige mensen dachten dat achter deze eenvoudige taal oppervlakkig denken schuilging. Dit is een misvatting. Hoewel de taal van de Transactionele Analyse eenvoudig is, is haar theorie diepgaand en zorgvuldig onderbouwd.

23

Noten en :referenties

Hoofdstuk 1: Wat is Transactiond Analyse1. Deze definitie komt voor op de pagina 'The ITAA' in elke uitgave van de Transadionat Anatysis ]oumal.2. Zie over de filosofie achter en de concepten van de Transactionele Analyse: Beme, E., Principtes of group treatment), hoofdstuk 10.James, M. (red.), Techniques in transactionat analysisfor psychotherapists and counselors, hoofdstuk 3.James, M. andJongeward, D., Bom to win: transactionat anatysis withgestalt experiments, hoofdstuk 1. Steiner, C., Scripts peopte live: transactionat anatysis of life scripts, inleiding.Woollarns, S., and Brown, M., Transactionat analysis, hoofdstuk 1.

Hoofdstuk Z: Het model van go-to standen1. zie over de aard en definitie van ego-toestanden: Beme, E., Intuition and ego states, hoofdstuk 6.Beme, E., Transactionat anatysis in psychotherapy, hoofdstuk 2. Beme, E., Games people play, hoofdstuk 1.Beme, Prindptes '!fgroup treatment, hoofdstuk 10.Beme, E., Sex in human toving, hoofdstuk 4.Beme, E., What do you say tifter you say hello?, hoofdstuk 2. James andJongeward, Bom to win, hoofdstuk 2.2. Beme gaf in verschillende publicaties diverse definities van 'ego-toestand'. Deze komt uit Prindptes '!f

group treatment. Beme gebruikt het woord 'denken' niet bij het definiëren van ego-toestanden, maar uit de context blijkt duidelijk dat denken gezien moet worden als een onderdeel van de 'ervaring'.

3. zie voor een diepgaande empirische studie van de aanwijzingen voor de ego-toestand en vele andere aspecten van de Transactionele Analyse:

Steere, D., Bodily expressions in psychotherapy.Zie ook de volgende wetenschappelijke artikelen:Falkowski, W., Ben-Tovim, D., andBland,J., 'The assessment ofthe ego-states'. British]oumat '!fPsychiatry,

137, 1980, 572-3.Gilmour, J., 'Psychophysiological evidence for the existence of ego-states'. TA], 11, 3, 1981, 207-12. Williarns,J. et al., 'Construct validity oftransactional analysis ego-states'. TA], 13, 1, 1983, 43-9.4. Voor Berne's toelichting op het verschil tussen ego-toestanden en de drie Freudiaanse 'ego's', zie

bovengenoemde hoofdstukken in Intuition and ego-stales en Principtes '!fgroup treatment. Zie ook:Drye, R., 'The best ofboth worlds: a psychoanalyst looks at TA'. In: Barnes, G. (red.), Transactionat anatysis

afier Eric Berne: teachings and practices of three TA schools, hoofdstuk 20.Drye, R., 'Psychoanalysis and TA'. In:James (red.), Techniques in transactionat anatysis ...., hoofdstuk 11.

Hoofdstuk 3: Functiond analyse van ego-toestand n1. Zie over functionele analyse: Abel!, R., Own your own t![e.Beme, E., The structure and dynamics of organizations and groups, hoofdstuk 9.Dusay,J., Egograms, hoofdstuk 1.Kahler, T., Transactionat anatysis revisited, hoofdstuk 1. Woollarns and Brown, Transactionat analysis, hoofdstuk 2.2. Zie met betrekking tot het egogram: Dusay, Egograms, alle hoofdstukken. Zie ook: Dusay,J., 'Egogratns

and the constancy hypothesis'. TA], 2, 3, 1972, 37-42.Dusay hanteert de term 'egogram' voor een analyse volgens een staafdiagram van de functionele ego-toestan

den van een persoon, gemaakt door een ander. Als ik dezelfde analyse uitvoer ten aanzien van mijzelf. dan zou het resultaat in de bewoordingen van Dusay een 'psychogram' zijn. Wij hebben er de voorkeur aan gegeven de term 'egogtam' voor beide concepten te gebruiken.

292