Twee kopjesop het aanrecht

GeloofsgetuigeWillem TeellinckOnmogelijke geboorten

Pionieren is naar de mensen toe gaan

eandewei25 jaar! Jaargang 26 - nummer 1

vrijdag 11 januari 2019editie Leeuwarden e.o.

KERKBLADG

Foto Willem Wilstra

ALGEMEEN

KER

KBLA

D G

EAN

DEW

EI

2

Als ik naar onze kerk kijk, de kerk waarvan ikdeel uitmaak en die ik liefheb, overvalt mijsoms de gedachte: dit is een kerk zonder kin-deren. Misschien vindt u dit geen opgewektemededeling aan het begin van het nieuwejaar 2019. Dat is het ook niet, maar zelfs hetSociaal en Cultureel Planbureau (SCP)beves-tigt deze trend. Toch lukt het me niet om pessimistisch ensomber te zijn. Er klinkt een stem in mij dieme toefluistert dat God in staat is om zelfs uitstenen kinderen Gods te verwekken.

Geen vanzelfsprekendheidDat laatste, over die stenen, zei Johannes dedoper tegen de Farizeeën en Sadduceeën diemeenden het heil in hun zak te hebbenomdat ze toevallig afstammelingen van Abra-ham waren (Matteüs 3:19). Volgens Johannes is het geen vanzelfspre-kendheid om kind van God te zijn. Dat is eenwonder. Een even groot wonder als een steenwaaruit een mensenkind verwekt wordt. Of,en dat brengt Paulus naar voren in Romeinen4:8, dat de honderdjarige Abraham een kindverwekte bij zijn negentigjarige vrouw Sara.Heel onwaarschijnlijk allemaal, want Abra-hams lichaam was versleten, zijn potentie ver-dord, en in de moederschoot van Sara zatgeen enkel leven meer. En toch is God in staat om onmogelijke ge-boorten te laten plaatsvinden. Hij heeft erzelfs een voorkeur voor. Kijk maar naar Isaaken Johannes de doper. Bij de verwekking vanJezus kwam er zelfs geen mannelijk vlees aante pas.

ListMaar voor ons mensen is dit een lastige. ToenAbraham maar geen kinderen kreeg, begonhij te twijfelen aan Gods belofte. Waar blijftGod? Zal Hij werkelijk een groot volk uit mij

laten voortkomen? Toen nam hij zijn toe-vlucht tot een list. Hij verwekte via Hagar, deslavin van Sara, een zoon. Maar God her-haalde zijn oorspronkelijke belofte, en daar-door herstelde zich Abrahams Godsvertrou-wen en werd krachtiger. Dat hebben wij nodig vandaag. Stug geloof, le-vende hoop. Ook voor het komende jaar. Deafbraak in de kerk lijkt gewoon verder te gaan.Dalende ledenaantallen, kerken die verkochtworden, hoofden die grijzer worden. Maarzou het niet kunnen dat de Heer ons op dezemanier klaar maakt voor de geboorte van zijnnieuwe kerk? ‘Moeten’ wij misschien wachten om zo te ont-dekken dat onze listen en trucjes niet meerwerken? Zuivert Hij onze motieven? Richt Hijonze hoop op hem en hem alleen? En als hetwaar is dat God zijn kerk niet in de steek laaten er een nieuwe kerkgemeenschap geborengaat worden, moeten wij ons dan niet, netzoals aanstaande ouders, nu al bezighoudenmet het klaarmaken van de kinderkamer?Dat wil zeggen, is het niet tijd om onze kerken kerkdienst meer dan voorheen in te rich-ten en af te stemmen op hen die er nog nietzijn? Het is opvallend dat het SCP aangeeftdat bij jongere kerkleden de betrokkenheidbij geloof en kerk juist toeneemt.

KnutseltafeltjeWij hebben in de Zuiderkerk al tijden geennevendienst meer. Toch hebben we een teken-en knutseltafeltje midden in de kerk neerge-zet. En warempel. Opa’s en oma’s nemen hunkleinkinderen mee. Tijdens de preek zittenkleintjes stil te kleuren en te tekenen. Stilmaar, wacht maar, de toekomst is al begon-nen.

ds. Peter Smilde is predikant van de Protestantse Gemeente Drachten (Zuiderkerk)

MeditatieOnmogelijke geboorten‘En toch verzwakte zijn geloof niet, toen hij, ongeveer honderd jaar oud, besefte dat zijn li-chaam bijna afgestorven was en er geen leven meer zat in de moederschoot van Sara.’Romeinen 4:8 (vertaling PLS) door ds. Peter Smilde

Lees

roos

ter Week 3, 13 t/m 19 januarizondag Lucas 3:15-22

maandag Jesaja 40:1-11dinsdag Jesaja 40:12-20woensdag Jesaja 40:21-31donderdag Ester 1:1-12vrijdag Ester 1:13-22zaterdag Ester 2:1-11

‘Zo helemaalmens’...

Met regelmaat wordthij hier en daar uitge-nodigd op de koffie.Het dagelijkse, schuife-

lende loopje langs de ramen van buurtge-noten en de ontmoetingen op het bankje inhet park- maakt dat er contact met mensenis. Dat vindt hij belangrijk. Hij is immers bijuitstek een mensen-mens.Bij hém thuis lopen niet zoveel mensen meerbinnen. Kinderen kwamen er niet en zijnvrouw is overleden. Er zijn veel stille momen-ten in zijn huis. En och... als je al ver over denegentig bent, dan kun je die rust ook welwaarderen. Een goede gastheer zijn vraagt im-mers veel energie. Want hij wil géén trillendehanden. Die zorgen voor een vervelend voet-bad in het schoteltje van het theekopje. Gast-heer zijn vraagt ook om communicatievaar-digheden, maar zijn stem is zwak enhaperend. Het spreken put hem uit, beneemthem de adem, en dat belemmert vaak het ge-sprek. Ja … hij legt de lat hoog voor zichzelf!Niet voor anderen. Hij is blij met elk momentvan aandacht. Als er bezoek komt van de kerkbereid hij zich erop voor. Twee kopjes op hetaanrecht, de waterkoker alvast gevuld. Hijhoopt op een ‘goed gesprek’, want dat gebeurtniet meer zoveel. Zijn mening wordt immersamper nog gevraagd. Gesprekken met anderen gaan meer overde vraag of er nog voldoende medicijnen inhuis zijn. Of hij de afspraak met de oogartsniet vergeet. En of hij zijn autootje mis-schien niet beter kan laten staan!Als ik vraag wanneer hij een gesprek als‘goed’ aanduidt, zegt hij: ‘Wat wij nu delensamen, deze vraag van u. Dát is wat er toe doet.Als ik mijn mening mag geven over zaken die mijbezighouden. Wanneer ik open en vrijuit sprekenkan, omdat het goed voelt en zinvol is’. Er ontspint zich een gesprek over oud wor-den, over oud zijn en over de teleurstellin-gen in zijn lange leven. Herinneringen aanwrede en angstige gebeurtenissen uit deoorlogstijd, die in elk gesprek weer opnieuween plaatsje vragen. Maar we besluitensamen dat ons gesprek steeds moet eindi-gen met een pareltje. Met vreugdevolle her-inneringen die er zeker ook waren en die erelke dag nog worden gemaakt! Zoals van-daag, wij hier samen aan tafel. Zie daar! Oudgeworden, maar zeker niet de dagen zat!Hij hoopt in het nieuwe jaar ‘toch weer’naar de kerkzaal te komen. ‘Toch weer’ naarde driewekelijkse gespreksgroep. Want indie samenkomsten stralen er spreekwoor-delijk sterretjes, zo vindt hij. Hij hoopt, on-danks zijn beperkingen, daar iets te kun-nen delen en ‘toch iets’ van zichzelf neer tekunnen leggen, achter te laten. Misschiente laten zien wat al die levensseizoenenhebben gebracht aan wijsheid en diepgang.Er is geen bitterheid in hem. Goddank, ikmag er getuige van zijn. Mens is hij, moe-dig... zo helemaal mens!

ColumnGryt van der Galiën

‘Verdiep je in Jesaja’

Het Nederlands Bijbelgenoot-schap heeft een studieleesplanuitgebracht over het boek Jesaja,bedoeld voor lezers die de dieptein willen. Het leesplan geeft infor-matie over de historische achter-grond van de tekst en de rol ervanbinnen het grotere verband vande Bijbel. Gebruikers krijgen opelk van de 21 dagen ook studie- entoepassingsvragen mee.

Aanmelden: debijbel.nl/jesajaWeb

site/a

pp

Week 4, 20 t/m 26 januarizondag Ester 2:12-18 maandag Ester 2:19-23dinsdag Psalm 26woensdag Lucas 4:1-13donderdag Lucas 4:14-30vrijdag Lucas 4:31-37zaterdag Lucas 4:38-44

KER

KBLA

D G

EAN

DEW

EI

ALGEMEEN 3

ActueelPioniersplekken

Kerkgebouwen worden verkocht. Nieuwe bestemmingen worden gezocht. Financiële tekorten leiden tot krimp en bezuiniging. De ouderegeneratie is nog trouw meelevend, maar over twintig jaar hebben we met nieuwe generaties te maken die nu nog niet (voldoende) deelnemenaan het kerkelijk leven. Is pionieren een antwoord? Of misschien zelfs een opdracht? door Herman F. de Vries

KrimpBijna alle gemeentes in de Protestantse Kerkin Nederland besteden onevenredig veel tijden energie aan het overleg hoe de plaatselijkeen regionale kerk georganiseerd en gesaneerdmoet worden om te kunnen overleven en be-staan in de toekomst. Het afstoten van gebou-wen, financiële tekorten, met minder predi-kanten en kerkelijk werkers hetzelfde aanbodproberen te leveren... het leidt allemaal totstress en zelfs conflicten. Veel jongeren heb-ben totaal geen interesse voor een proces dattot afbraak lijkt te leiden. Laat staan zin omdeel te nemen aan dit gesprek, dat vaak on-vriendelijk van toon is. Voorbeelden van ker-kelijke strijd kennen we allemaal. Jongerenzoeken hun heil ergens anders. In een tijdwaarin je zuinig moet zijn met je beperkte tijden mogelijkheden, en graag effectief wiltkunnen meewerken en -denken, sluiten jon-geren zich aan bij gemeentes waar vooral delofzang nog klinkt en de liefde, vrede en een-heid van Christus ervaren wordt.

PionierenDe landelijke kerk geeft veel ruimte, en ookmiddelen, om plaatselijk op een nieuwe ma-nier aan de slag te kunnen gaan. U kent devoorbeelden van pioniersplekken, al zijn demeeste pioniersplekken in de Randstad te vin-den. Onder andere Nijkleaster (foto voorpa-gina), Ameland en Drachten zijn wellicht be-kend. Het pionieren is gericht op het bereikenvan een groep mensen die tot nu toe niet of

niet meer bereikt wordt. Mensen dus die niet(meer) naar de kerk gaan en/of niet (meer) ge-loven. Soms denken voorgangers en kerkenra-den nog: ‘Wij hebben plaatselijk nog zo’nmooi aanbod en iedereen is van harte wel-kom! De drempels van onze gemeente zijn ooklaag! En toch komen de mensen niet!’ Pionieren is er niet op gericht om mensen bin-nen te halen, maar om juist naar mensen toete gaan en in hun context, samen met hen, opzoek te gaan naar nieuwe en duurzame vor-men van kerkzijn. De plaatselijke kerk biedtruimte aan een pioniersplek naast de be-staande kerk en gemeente en geeft de pio-niersplek haar zegen mee. Je moet er dan welvan doordrongen zijn dat zo’n nieuwe plekvan kerkzijn totaal anders gevormd zal zijndan tot nu toe nog het geval was.

VisieOm te kunnen gaan pionieren heb je een‘team’ van mensen nodig die hierover wilgaan nadenken. In zo’n team is de toon andersdan zoals hierboven beschreven. De negatieveteneur, samenhangend met krimp en bezuini-ging, wordt doorbroken. Nieuw elan, vuur enenthousiasme, echt iets van de Geest, wordtgeproefd. Landelijke functionarissen zijn van harte be-reid om plaatselijke intitiatieven te begelei-den. Neem die hulp vooral in een vroeg sta-dium al aan! Vervolgens is ‘draagvlak’ van belang. Wil hetteam iets kunnen bereiken, dan zal het gedra-

gen moeten worden door een kerkenraad engemeente. Communicatie, informatie en over-leg is dus van belang. Tenslotte gaat het om‘visie’: Wat heb je voor ogen in jouw plaatse-lijke context? Wie heb je voor ogen?

LuisterenOm tot een visie te kunnen komen, gaat heter niet om dat wij allereerst luisteren naaronszelf, want dat luisteren heeft geleid tot dekerk en gemeente die er nu is en die vaak nietmeer werkt om over twintig jaar nog te kun-nen bestaan. Het gaat - zou je kunnen zeggen - om een vier-voudig luisteren: naar God, naar de context,naar elkaar en naar het team dus, en naar dekerk als groter geheel. Zo word je geleid toteen visie. Absoluut dus een geloofsweg. Veel pioniersplekken zijn vanuit het gebedontstaan. Daarnaast is het belangrijk om goedinzicht te hebben in de eigen context, omdatwat voor de Randstad goed kan gelden, nogniet hét plan hoeft te zijn voor onze regio. Metwelke mensen hebben we te maken in onsteam en in onze dorpen en steden? Wie berei-ken wij (nog) niet? En wat zou mogelijk ofhaalbaar kunnen zijn voor onze kerkelijke ge-meente? Want pionieren heeft tijd nodig, gebed en aan-dacht, maar ook mensen die nieuw kunnendenken en openstaan voor bewegingen diedoor de Geest worden geleid. Sommige gelovi-gen voelen zich bedreigd door nieuwe vor-men, verandering en beweging. Dat zegt meerover hen, dan over het werk en de bedoelingvan de Geest. Wie nog te bang is, zal eerst nogaan zichzelf moeten werken.

ResultaatSoms ‘mislukt’ een plan en begint alles weeropnieuw. Maar ook al komt het niet zo ver dateen nieuwe vorm van kerkzijn zich duurzaamontwikkelt, dan toch kan het proces een rijkeervaring en zegen blijken geweest te zijn, juistin zo’n negatieve of sombere tijd en sfeer vankrimp en bezuinigingsstress. Het pionieren kan gericht zijn op nieuwe vor-men van ontmoeting rondom het vieren (deeredienst dus), maar kan ook diaconaal ofvooral sociaal van aard zijn, of meer monas-tiek (pelgrimeren, nieuwe vormen van ge-meenschap stichten). Geef ruimte aan deGeest! Bel met een landelijke functionaris dieu alles over pionieren kan vertellen en u ookkan en wil begeleiden in dit proces. Of neemcontact op met iemand, een nabije kerkelijkegemeente, die begonnen is of al ver gevorderdin dit proces. Dokkum is inmiddels begonnenmet denken en vooral met bidden. Het en-thousiasme groeit. Wat is dat mooi om mee temogen maken! Van harte zegen toegewenst opde weg die u kerkelijk gaat en ook wilt gaanin de toekomst!

Pionieren is er niet op gericht om mensen binnen te halen in de oude kerk(structuren), maar om juist naar mensen toe te gaanen in hun context, samen met hen, op zoek te gaan naar nieuwe en duurzame vormen van kerkzijn. Foto: Willem Wilstra

ALGEMEEN

KER

KBLA

D G

EAN

DEW

EI

4

Fotokollum Willem Wilstra It klimaat

By dizze foto haw ik al wat mear romte nedich as gewoanwei foarde ’fotokollum’. Wêr giet it om? Jawis, wêr't it nijs fol fan is: it kli-maat. Ik haw it gefoel dat wy bang makke wurde as soe de wrâldmoarn fergean.Soe dat komme om’t it yn’e bibel stiet? Ik bin der wis fan dat al dybeliedsmakkers en wittenskippers dêr gjin boadskip oan hawwe. ItSweedske famke (15 jier) op de klimaattop yn Poalen rekke de jústesnaar: ‘Jimme binne net folwoeksen genôch om te sizzen hoe't itkrekt sit…!’ En dat bin ik mei har iens.Koartlyn haw ik op twa sympoasia west dêr’t it oer ús grutte natu-ergebiet de Waadsee gie. Man, man, wat in wittenskiplik praat endjoere rapporten wurde dêr op tafel smiten - bygelyks in ’Zelfevalu-atierapport’ - oer hoe goed at se it wol dogge! En dêrop krije sewer miljoenen euro’s om fierder te studearjen.En dêr sit no krekt myn sear, troch dat famke beneamd; de natuerwurdt der net better fan en de namme God komt der net yn foar.Sy draaie harren holle om. Rink van der Velde silliger soe seinhawwe: ‘Stjerrende wier heite’! En it is wier.Wie it net in jonge fan 16 jier dy’t ús de eagen iepene foar de Waad-see, wat kaam ta de oprjochting fan de Landelijke Vereniging totBehoud van de Waddenzee? Yndied yn 1965. En no hinget it kaartsjeder oan fan Natura 2000 en is it sels útroppen ta Unesco Werelderf-goed!De boeren hawwe harren problemen en moatte in grutte stapwerom. Sa is it ek mei saken oangeande it belied fan it Waad. De

ekonomy en de polityk hawwe it oernaam, mei in soad jild mienese de natuer keapjen te kinnen.En jimme moatte witte, dat al dy rapporten en stúdzjes konklu-dearje dat it mar better wêze soe as hast alle fiskers fan it Waadferdwine soene ... Oer berop en breawinning en iten wurdt netpraat. Slimmer noch, harren ûnderfiningen oer it wurkjen yn dynatuer wolle se net hearre. Mar farren op dy machtige Waadsee meitwa kear deis heech en leech wetter, foar it boaiemlibben dé soers-tof, is mei gjin jild te beteljen.

Dizze foto makke my sa bliid, want wat is it boadskip?Genesis 9, it Ferbûn mei Noach.

God sei: ‘Dit is it teken fan myn ferbûn dat ikset tusken My en jimme en alle libbene wêzensby jimme, foar altyd, alle geslachten troch. Ikhaw myn bôge yn’e wolken set. Dy sil in tekenwêze fan it ferbûn tusken My en de ierde.’

Ik fiel my dêr hiel bot troch oansprutsen.Ek foar jimme: Folle lok en seine yn’t nije jier!

ALGEMEEN

KER

KBLA

D G

EAN

DEW

EI

5

Piscina op miniatuur (ca 1450), Universiteitsbibliotheek Utrecht

Geloofsgetuige

Je kunt hem de eerste Nederlandse puri-tein noemen. Puriteinen streefden naardoorwerking van het geloof in het heleleven. De reformatie van de leer en de li-turgie en de kerkelijke organisatie alleenwas niet genoeg. Dorpen en steden warennog teveel ‘loopgoten van zonden’. Mensenmoesten komen tot een gestructureerdmeditatief en spiritueel leven waarin ‘deoude mens’ daadwerkelijk sterft. De Na-dere Reformatie begon in Zeeeland. Vader Joost Teellinck was schepen en bur-gemeester te Zierikzee en goed bemiddeld.De vier zoons studeerden allen rechten.Willem reisde jarenlang Europese univer-siteiten langs. Tot hij in 1603 in het EngelseBanbury verzeild raakte tussen puriteinen.Teellinck kwam met een Engelse vrouwterug om in Leiden theologie te studeren.Twee jaar later werd hij predikant inHaamstede en Burgh. Als de boeren 's morgens vroeg gingen mel-ken zagen ze in de studeerkamer van de do-minee vaak nog licht branden. Tot de wel zes-tig boeken van zijn hand behorenvertalingen van de puritein William Perkins.Zelf werd hij wel ‘de gereformeerde Thomasa Kempis’ genoemd. Hij citeerde De navolgingvan Christus van twee eeuwen eerder. Vanaf 1613 was hij predikant in Middel-burg. De kerken zaten vol en 66 procentvan de stad ging ook naar het Avondmaal,zo is berekend. Hij bepleitte meer zondags-rust en zorg voor de armen, sobere kledingen een verbod op kermis, dansen en duin-rijden. Zelf verwelkomde hij iedere zondagarme gemeenteleden bij de maaltijd.Subtiel was hij niet. Het menselijk lichaamnoemde hij ‘een maden-sack’ en het Oudeen Nieuwe Testament ‘de twee borstenGods, waaraan Zijn kinderen zuigen’. Dedronkaard die vond dat het bier niet voorde ganzen gebrouwen was kreeg te horendat de hel ook niet voor de ganzen ge-maakt was. Met boeken als Huijsboeck en Sleutel der De-votie werd het godsdienstig leven in hetgezin bevorderd. Dat betekende matigheidbij de maaltijden, moeder de vrouw nietlanger mishandelen, thuis doorpratenover de preek, kinderen leren om zelf bijde maaltijden een vrij gebed te doen. Terwijl de Gouden Eeuw begon en PietHein de zilvervloot veroverde bleef er doorde toenemende innerlijke discipline extraover voor nieuwe winstgevende investerin-gen! Harmen Jansen

Willem Teellinck ‘Het gebeurt nu en dan aendie zielen die daer beginnenoprechtelijcken de verla-tinghe des wereldts ende deverloocheninge hares selfs tebetrachten om Christum tevinden, dat zy vinden hare siele ende gemoetvrij zijnde van commerlijcke bedenckingenende ydele gedachten ofte snoode lusten dersinnen ende des vleesches’

* 4 januari 1579, Zierikzee † 8 april 1629, Middelburg

Op de lezingen uit de Bijbel volgt in een protestantse kerkdienst de preek. ‘Preek’ staat voor‘prediking’ en prediken betekent ‘verkondigen’. Meestal staat de preek in een protestantsedienst letterlijk centraal, in het midden. Vaak wordt de term ‘preek’ zelfs gebruikt voor dehele dienst. Er wordt ook gezegd dat een dominee ‘uit preken’ gaat, een gemeente heeft een‘preekvoorziener’ die gastvoorgangers uitnodigt, en zij krijgen een vergoeding voor hun‘preekbeurt’. door Riemer Roukema

Toch doet een voorganger ineen dienst aanzienlijk meerdan preken. In veel gemeentenduurt de preek nu ongeveertwintig minuten, en de heledienst een uur. Maar vroegerduurden preken meestal lan-ger, en er zijn genoeg gemeen-ten waar ook nu de preken eenhalf uur tot drie kwartierduren. Dan wordt de preek er-varen als het zwaartepunt vande dienst. Vandaar dat de termvoor de hele dienst gebruiktkon en kan worden. Het is een typisch protestantse aanduiding,want protestanten vormen vanouds kerkenvan ‘het Woord’: dat wil zeggen van de Bijbelen de uitleg en toepassing daarvan in depreek. Niet voor niets heet een protestantsevoorganger ‘predikant’ (prediker dus), terwijlje als dominee veel meer doet dan preken. Zelfgebruik ik uitdrukkingen als ‘uit prekengaan’ niet. Ik zeg dat ik voorga in een kerk-dienst, of een dienst ga leiden. Dat is wat om-slachtiger, maar het wekt tenminste niet deindruk dat ik alleen maar ga preken.

Twee brandpuntenBovendien is het niet altijd zo geweest dat depreek hét hoogtepunt van de kerkdienst was.In een volledige kerkdienst wordt immers ookhet Avondmaal gevierd. Om allerlei redenenvieren de meeste protestantse gemeenten hetAvondmaal slechts een paar keer per jaar,hooguit eenmaal per maand. Maar oorspron-kelijk hoorde de maaltijd van Christus er inde samenkomst op zon- en feestdagen hele-maal bij. Zo’n volledige dienst heeft niet éénbrandpunt, maar twee: de prediking en demaaltijd. Ook Johannes Calvijn was daar ei-genlijk voor!

Onplezierig belerendNog iets: het woord ‘preek’ heeft niet altijdeen gunstige klank. Buiten de kerk klinkt hetwoord onplezierig belerend. Ik betrap mijzelfdaar ook wel op. Toen ik bij een ‘taalpunt’ ad-vies vroeg over een leerboek Nederlands voorbuitenlanders, kreeg ik eerst omstandig tehoren dat zo’n advies alleen bestemd was voormensen die met die organisatie meewerkten,en niet voor loslopende vrijwilligers. Enigs-zins geïrriteerd vertelde ik later dat ik van hettaalpunt eerst een hele preek had gekregen,waarop de humoristische reactie luidde: ‘daarhoudt u zeker niet van?’ Omdat het woord ‘preek’ ook wel die bele-rende klank heeft, wordt op veel liturgieën ofbeamerschermen de term vaak vervangen

door ‘overweging’ of ‘medita-tie’. Die woorden klinken neu-traler, maar voor mijn gevoelklinken ze ook iets meer vrij-blijvend. Daarom vermeld ikals gastvoorganger bij de op-gave van de liturgie altijd hetwoord ‘preek’ of ‘prediking’,want ik wil niet suggereren datik een vrijblijvend verhaal gahouden.

UitlegNu de preek zelf. Daarover zijn

boeken vol geschreven. Ongelooflijk hoeveeldaarover is te zeggen. In een protestantsedienst worden in de preek doorgaans de gele-zen Bijbelteksten uitgelegd en op het leventoegepast. Vooral moeilijke, ontoegankelijketeksten vragen erom, eerst te worden uitge-legd, om vervolgens met onze eigen levens inverband te worden gebracht. Maar dat betekent niet dat een preek per semoet beginnen met die uitleg en dat daarnapas besproken wordt wat wij nu met die tekstkunnen beginnen. Een predikant kan ook meteen vraag of gebeurtenis uit de actualiteit be-ginnen en die vervolgens met de Bijbeltekst inverband brengen. Of je begint met de plaatsin het kerkelijk jaar en legt dan uit wat de Bij-beltekst daarmee te maken heeft. Het lijkt mijhet beste dat een predikant in de opzet van depreken variatie aanbrengt.

OnmisbaarHoe dan ook kunnen in een protestantsedienst de Bijbel en de uitleg daarvan niet wor-den gemist. Dat is in katholieke parochieker-ken wel eens anders, of anders geweest. Ik hebwel preken gehoord waarin de pastoor meereen vriendelijk praatje over de actualiteithield, en aan het eind kort op de Bijbeltekstzinspeelde, of zelfs dat niet. Dat zou een pro-testantse voorganger niet gauw zo doen. Maar we moeten niet vergeten dat in een ka-tholieke dienst na de Schriftlezingen, depreek en de geloofsbelijdenis (of een ‘geloofs-lied’) de eucharistie wordt gevierd. Daarinwordt het evangelie van Christus’ leven endood en opstanding in gedachtenis geroepenen wordt het tastbaar. Toch zou het in een pro-testantse kerkdienst met Avondmaal onbevre-digend zijn als daarin niet naar aanleidingvan de Bijbel zou worden gepreekt. Daarovereen volgende keer meer.

Dr. R. Roukema is hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit (Groningen)

en vaste medewerker van Geandewei

De kerkdienst (11)De preek

ALGEMEEN

KER

KBLA

D G

E AN

DE W

E I

6

Redacteuren en medewerkers van Geandewei bespreken boeken, cd’s of dvd’s die ze bij de lezers onder de aandacht willen brengen.Met bij-dragen van Siep Boukes, Evert van der Veen, Arjen Bakker

SlowfoodHet handzame boekje Slow-food bestaat uit een verzame-ling brieven, columns en ge-spreksverslagen over hetOnze Vader. Het is ontstaanin een interreligieuze werk-groep, die zich wilde oefenen

in het voeren van interreligieuze gesprekken.Het resultaat is een palet van gedachten rondkernthema’s in het geloof, die in relatie wor-den gebracht met de vragen van vandaag. Detitel Slowfood is tegelijk ook een aanwijzingvoor de beste manier waarop je dit boekjekunt lezen: niet teveel tegelijk, maar af en toewat kauwen op wat er te berde wordt ge-bracht. Het ene zal daarbij meer aansprekendan het andere. Een echte uitleg van het OnzeVader is het niet: daarvoor kun je elders te-recht. Het zijn impressies van wat modernetheologen uit verschillende tradities erinhoren. Opvallend is, dat ook de joodse en deislamitische gesprekspartner er volop in meekonden doen. De vorm van het boekje zorgt er-voor, dat je de verrassing die dat opleverdekunt meebeleven. (SB)Claartje Kruijff (red.), Slowfood. Broodnodige ge-sprekken over het Onze Vader. Uitgeverij Boekencen-trum, 13,99 euro

Goede vrijdagTom Wright is een van demeest gelezen theologen vandit moment. Hij verstaat dekunst om zijn gedachten, dievoortkomen uit een grondigestudie van het Nieuwe Testa-ment, op een ook voor geïnte-resseerde niet-vakgenoten te

volgen manier te vertolken. Zijn missie is: hetNieuwe Testament weer te leren lezen in hetkader van het Jodendom van de eerste eeuw.Zijn stelling in dit boek, dat gedachten uit eer-dere boeken voortzet, is dat het kruis na de Re-formatie veel verstaan is in het kader van vra-gen van de tijd van toen: hoe word ikbehouden en ga ik naar de hemel? Zonder teontkennen dat die vraag ook nu nog betekeniskan hebben wil hij het kruis breder verstaan:in het kader van Gods heilsplan om zijn schep-ping weer terecht te brengen. Door het kruiswordt voor ons de weg geopend om als konin-gen en priesters (de oude roeping van Israël)mee te werken aan het herstel van Gods rijkop aarde. Op Goede Vrijdag is daarvoor een be-slissende stap gezet, toen Gods Zoon, de Mes-sias van Israël voor ons stierf en de machtenoverwon. Voor wie niet opziet tegen een gron-dig duiken in teksten van Paulus is dit een in-spirerend boek. Een boeiende vraag blijft voormij wel: is dit kader werkelijk dat van de eersteeeuw, of toch ook niet behoorlijk dat van de21e? (SB)Tom Wright, Goede Vrijdag - De dag dat de revolutiebegon, Uitgeverij Van Wijnen, 24,95 euro

Stilte zingenDe titel van Stilte zingen vanHuub Oosterhuis is ontleendaan Psalm 65. Het boek bevatalle verzamelde liedtekstendie hij gedurende tientallenjaren voor liturgisch gebruikheeft geschreven. Wat min ofmeer toevallig begon – ‘kunje een versje schrijven?’ - is

zijn levenswerk geworden, waarvoor hij in2002 een eredoctoraat van de Vrije Universiteitontving. De liederen van Oosterhuis zijn voorveel mensen van grote betekenis is geworden.De taal van Oosterhuis zou je eigentijds-bijbelskunnen noemen. Dicht bij de bijbelse bood-schap en gehecht aan de droom van Gods Ko-ninkrijk, maar wel met een nadruk mensen inhun kwetsbare bestaan. Wij staan naast Godcentraal in de hedendaagse wereld, omdat wijverlangen naar gerechtigheid en zoeken naarGod, die wij dikwijls in medemensen ontmoe-ten. Het taalgebruik is in sommige opzichtenwat klassiek (‘Gij zijt’ klinkt het meestal) ter-wijl de inhoud verder modern is.Oosterhuis weet uitstekend het moderne le-vens- en geloofsgevoel van een aantal genera-ties te vertolken. Sommige liederen zijn verta-lingen van bv. Augustinus ‘Veel te laat heb ikjou liefgekregen’ (God wordt hier met jou aan-gesproken; die vorm komt af en toe voor). Demeeste teksten zijn in couplet-vorm geschre-ven maar een aantal is vrijer van vorm.In de rubriek ‘God’ van dit boek staan diversebekende liederen: ‘Zolang er mensen zijn opaarde’, ‘Zo vriendelijk en veilig als het licht’, ‘De Heerheeft mij gezien’ en ‘Licht dat ons aanstoot in demorgen’. God is zeer op mensen betrokken enwil in onze wereld aanwezig zijn om zich onsbestaan in te zetten. Op die menslievendheidmogen wij God aanspreken.In ‘Deze wereld’ gaat het om Gods/Oosterhuis’ideaal van de goede wereld waar mensen eenthuis vinden en in vrede met elkaar samenwo-nen. Hier komt de mensgerichte theologie van

Oosterhuis sterk naar voren, bijvoorbeeld inLied van de stad (laatste lied uit het Liedboek voorde Kerken van 1973) en Een mens te zijn op aarde.De menselijke onrust, voortkomend van eenbijbels verlangen naar geheelde wereld, komthier prachtig tot uitdrukking.‘Levend Boek’ bevat liederen die zijn gemaaktop bijbelgedeelten. De meeste bijbelboekenkomen hier wel naar voren.In ‘Mens voor mensen’ staat Jezus centraal.Een prachtige tekst is ‘Wek uw kracht en kom’dat eindigt met deze woorden:

‘Wees onze genezer.Leg op ons uw handen,opdracht en zegen,vandaag en morgen’.

Andere liederen hier zijn Komt ons in diepenacht ter ore en Zomaar een dak boven wat hoof-den.In de rubriek ‘En de dood’ staat Lied van de op-standing dat begint met ‘De steppe zal bloeien’en als volgt eindigt ‘…wij zullen opstaan en la-chen en juichen en leven’.Diverse registers maken deze ‘bijbel’, die eenwaardevol en indrukwekkend overzichtswerkis, prima toegankelijk. (EvdV)Huub Oosterhuis: Stilte zingen. Verzamelde liedtek-sten, Uitgeverij KokBoekencentrum, 39.99 euro

Ferbûn en sjoenDe bondel Ferbûn en sjoen fo-armet – sa’t syn útjouwer itseit – ‘de delslach fan WillemAbma’s mystike leauwe enoanhâldende ferlet om yn deinerlike dialooch fan it gebedit kontakt mei God te ûnder-hâlden.’ Dochs it it boek gjin

drege kost. Wa’t de rige Mimeringen yn Gean-dewei folge hat, wit dat de religieuze poëzijfan de Ljouwerter hiel tagonklik is. De gedich-ten út de stean allegear yn de bondel, meinoch hast fjirtich oare gedichten, gebeden engeastlike lieten en yn it skift Sa beskôge ektrije ferhalen dy’t as meditaasje sjoen wurdekinne. Sûnder de foto’s fan Willem Wilstra,mar wol prachtich fersoarge troch Gert JanSlagter.

Willem Abma, Ferbûn en sjoen – Mimeringen oer myn leauwe en libben, uitgeverij Wijdemeer,

19,90 euro

AanbevolenSlowfood, Goede vrijdag, Stilte zingen...

Nieuwe medewerker

Ds. Evert van der Veen uit Oldemarkt isgeboren in Burgum en opgegroeid inBolsward. Hij was predikant in enkele ge-meenten, is wat eerder uitgetreden enmomenteel consulent in twee gemeen-ten. Hij is als gemeentebegeleider be-schikbaar voor advies en inspiratie. Hijgaat elke zondag voor door heel het landen kan ook in bijzondere diensten voor-gaan. Tevens kan hij uitvaarten verzor-gen en houdt hij lezingen over o.a. af-scheid en rouw, waarover hij enkeleboeken publiceerde. Daarnaast schrijfthij recensies voor diverse media en is hijmedewerker van de Elisabethbode. Willem Abma oerlanget it earste eksimplaar fan syn

bondel oan ds. Doekle de Boer. Foto: Willem Wilstra

ALGEMEEN

KER

KBLA

D G

EAN

DEW

EI

7

Onlangs kwamen een paar nieuwe leden in een al enkele jaren bestaande gespreks- en ontmoetingskring over geloofsvragen. Iemand vande nieuwkomers introduceerde zich als volgt: ,,Ik kom uit een goed kerkelijk - gereformeerd - nest. Daar heb ik veel aan gehad. Onze oudersgingen zondags altijd twee keer naar de kerk. Als kinderen hoefden we maar één keer. En omdat er bij ons eerst uit een kinderbijbel enlater uit de gewone Bijbel werd voorgelezen, ken ik veel Bijbelverhalen. In het onderwijs is dat voor mij erg gemakkelijk. Wij mochten ookbest wel veel. Het geloof is voor mij nooit een zaak van ge- en verboden geweest. Integendeel. Ik heb dus ook geen last van oude trauma’szoals sommige bekende schrijvers.” door ds. Pieter Lootsma

Hoe kan dat nou?,,Maar ik zit soms wel met iets. Wij hebbenvroeger geleerd dat God alles ziet en weet. Inalles heeft Hij de hand. Maar nu vraag ik mijvaak af: Hoe kan dat nou? Al dat lijden vankinderen in de wereld, ten gevolge van oorlogen natuurrampen, dat wil God toch niet?Waarom laat Hij het dan wel toe? En vorig jaarstierf plotseling een schoonzus ten gevolgevan een hersenbloeding. Haar man is met driepuberkinderen alleen achtergebleven. Dat kantoch niet Gods werk zijn? Ik hoop dat jullie ditbegrijpen en mij een beetje kunnen helpen.”

Wat doet God wel en wat doet God niet?Voor sommige mensen is God een vastomlijndbegrip. Voor anderen is God Iets wat meeropen is. Of Iemand. En dit Iets of Iemand magdan ook nog wel met een kleine letter wordengeschreven.In de gespreksgroep bespeuren mensen dik-wijls een verandering in zichzelf wanneer hetover God en geloven gaat.Als kind beleefden zij God op een andere ma-nier dan als jongvolwassene. Bij het ouderworden zien zij nog weer ontwikkelingen.Zaken die voor hen vroeger van groot belangwaren vallen wat weg. Zo kunnen er als hetware open plekken in het geloofslandschapontstaan, zonder dat dat pijn doet. Iemandzei: ,,Het is, nu ik oud ben, juist heerlijk dat ik

niet meer zoveel ‘zeker weet’. Geloven heeftnu ik zestig-plus ben, veel meer te doen metvertrouwen, hopen. Geloven en Bijbelverhalenleren mij om het goede te doen omdat hetgoed is.”

Wat bedoelen we met het woord God?Zelf heb ik, juist ook door ingrijpende gebeur-tenissen in mijn leven, verschillende ontwik-kelingen in m’n geloofsleven meegemaakt. Ennu ik boven de 75 ben, merk ik dat ik meluidop meer vragen stel en daarop voorlopigeantwoorden geef. Met het stellige weten datdit antwoorden zijn in deze periode van m’nleven en dat zij in een latere periode weer an-ders kunnen luiden.Luidop vraag ik mij de laatste jaren af of hetwoord God niet een ander woord is voor ge-nade. Of voor woorden als licht, liefde, vrede,weg, gerechtigheid, leven. En ik antwoord meteen volmondig ‘Ja’. Dit is een innerlijke over-tuiging waarop ik ook steeds meer leer te ver-trouwen.Mijn inziens kun je God ook een kracht ofenergie noemen. Een kracht die in mensen is.En tussen mensen. Een energie die bovendienook nog eens groter is dan wijzelf.Zoals de zojuist genoemde woorden als ge-nade, licht, liefde, vrede, weg, gerechtigheiden leven zowel ‘iets’ is dat tussen ons mensenis als dat het in ons mensen aanwezig is en onstegelijk overstijgt.

Licht komt bijvoorbeeld naar ons toe, over-straalt ons, maar het kan ook in ons zijn. Enhet is groter dan ons.Ik vraag me de laatste jaren ook af of dezewoorden wel los van ons mensen te krijgenzijn. Of doe je mensen dan teveel eer aan? Im-mers ook dieren en planten, zelfs het micros-copisch kleine draagt leven en licht in zich.Alles leeft. Alles wil leven. En is licht.In alles komt ook het mysterieuze woord Godaan het licht, denk ik. Niet God die van bui-tenaf in alles ingrijpt. Maar God die in alles enallen aanwezig is. En in wie alles en allenleven en bewegen. (Vergelijk Handelingen17:28) Kortom: God 2.0

Gave en opgaveIn het verlengde hiervan denk ik dat alle hier-boven genoemde woorden niet alleen gavenaan ons zijn maar ook opdrachten. Ik heb degave van het leven gekregen, maar leven is ookde opdracht: Leef.Ik kan licht zijn, mag licht verspreiden ènmoet ook licht zijn. Voor mezelf en voor ande-ren. Persoonlijk heb ik op bepaalde momentengenade of vergeving ontvangen. Op mijn beurtkan en behoor ik anderen genadig te zijn ente vergeven. Toch?Kunnen we op deze manier ook zeggen dat hetwoord God een gave is aan ons en een op-dracht voor ons mensen? Ja. Ik denk het wel.Want moeten wij niet doen wat God voor enmet ons doet en ons voordoet? Is dat niet deweg geweest van Jezus van Nazareth, dat Hijvolop, helemaal op God gericht was en deedzoals God doet? Als God liefde is behoor ikliefde te zijn. Als God vrede is, kan ik de anderniet de oorlog verklaren. ‘God de Vader en ikzijn één’ heeft Jezus gezegd, naar het getuige-nis van Johannes de evangelist. (Zie de hoofd-stukken 10 en 14 van het Johannesevangelie)Moeten ook wij niet de moed hebben om hetJezus na te durven zeggen? Of zeggen we hetniet, omdat we nu al weten dat we het nietwaar durven te laten zijn? Dat we volstrekt te-kort zullen schieten? Omdat we niet aan hetkruis van gelach en bespotting genageld wil-len worden? Wat gebeurt er met ons als wijhet wel vrijmoedig Jezus nazeggen: ‘God en ikzijn één’?De apostel Paulus schrijft over ‘bestemd zijntot gelijkvormigheid met de Zoon’. De Zoon isJezus Christus. In de Nieuwe Bijbelvertaling isdeze gedachte van de apostel vertaald met ‘be-stemd worden tot evenbeeld’ (Romeinen 8:29).Waaruit blijkt dat evenbeeld zijn van Jezus bijmij/ons in ons leven?

ds. Pieter Lootsma uit Leeuwarden is emeritus-predikant

PersoonlijkGod 2.0 (deel 1)

Licht komt naar ons toe, overstraalt ons, maar het kan ook in ons zijn. En het is groter dan ons. Foto: Willem Wilstra

VOLG

ENDE KE

ERe

an

dew

ei

Gin

Weagen

God: stem en tegenstemColumn Sietske Koole