Kennisbundel Niet Aangeboren Hersenletsel

1

Inhoud

Vooraf ............................................................................................................................. 2 Wat is NAH ...................................................................................................................2 Voor wie is de kennisbundel ..............................................................................................2 Wat vind je in deze kennisbundel .......................................................................................2 In samenwerking met ......................................................................................................2 Aansluiting competentieprofiel en keuzedeel NAH ...................................................................2 Richtlijnen voor gebruik ...................................................................................................2

Hoofdstuk 1 Doelgroep NAH ............................................................................................ 3 1.1 Kennis ....................................................................................................................3 1.2 Opdrachten .............................................................................................................4

Hoofdstuk 2 Hersenletsel ................................................................................................ 6 2.1 Kennis ....................................................................................................................6 2.2 Opdrachten .............................................................................................................8

Hoofdstuk 3 Verlies en Rouwverwerking ........................................................................ 10 3.1 Kennis .................................................................................................................. 10 3.2 Opdrachten ........................................................................................................... 11

Hoofdstuk 4 Leefgebieden .............................................................................................. 12 4.1 Kennis .................................................................................................................. 12 4.2 Opdrachten ........................................................................................................... 14

Hoofdstuk 5 Methodieken .............................................................................................. 16 5.1 Kennis .................................................................................................................. 16 5.2 Opdrachten ........................................................................................................... 17

Hoofdstuk 6 Moeilijk verstaanbaar gedrag (MVG) .......................................................... 18 6.1 Kennis .................................................................................................................. 18 6.2 Opdrachten ........................................................................................................... 19 Contact ..................................................................................................................... 20

Bijlage 1 Koppeling hoofdstukken kennisbundel NAH aan competentieprofiel en keuzedeel 21

2

Vooraf

Wat is NAH

De definitie van niet aangeboren hersenletsel die in deze kennisbundel gehanteerd wordt is: een beschadiging van het hersenweefsel door een hersenaandoening die op enig moment vanaf de geboorte is ontstaan. Kenmerkend voor niet aangeboren hersenletsel is de breuk in de levenslijn: het leven voor en na het letsel verschilt essentieel. NAH kan verschillende oorzaken hebben. Er wordt onderscheid gemaakt tussen traumatisch en niet-traumatisch letsel. Met het gebruik van deze definitie sluit de kennisbundel aan bij het competentieprofiel voor beroepskrachten in het primaire proces van de gehandicaptenzorg die ondersteuning bieden aan mensen met niet aangeboren hersenletsel: Competentieprofiel NAH.

Voor wie is de kennisbundel

Deze kennisbundel is bedoeld voor docenten van opleidingen in de zorg (mbo en hbo). De kennisbundel kan gebruikt worden als lesstof en is geschikt voor het keuzedeel NAH. Daarnaast kan het materiaal gebruikt worden voor de bij- en nascholing van professionals.

Wat vind je in deze kennisbundel

We besteden aandacht aan de oorzaken en gevolgen van NAH voor cliënten en naasten. Onderwerpen die aan bod komen zijn: de breuk in de levenslijn, oorzaken van NAH, verlies en rouwverwerking, de effecten van NAH op verschillende leefgebieden, ondersteuningsmethodieken en moeilijk verstaanbaar gedrag. In de kennisbundel zijn uiteenlopende bronnen gebruikt om een zo compleet mogelijk beeld van NAH te schetsen en aan te sluiten bij de praktijk. Naast kennisbronnen bevat deze kennisbundel opdrachten die tijdens het onderwijs ingezet kunnen worden. De opdrachten richten zich voornamelijk op het begrijpen van de doelgroep, het toepassen van ondersteuningsmethodieken en het gebruiken van de opgedane kennis met behulp van casussen (Taxonomie van Bloom; niveau 2 en 3). De opdrachten die gericht zijn op analyseren en/of evalueren (Taxonomie van Bloom; niveau 4 en 5) worden aangeduid als verdiepende opdracht.

In samenwerking met

De kennisbundel is, in het kader van de Kwaliteitsagenda Gehandicaptenzorg, tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland.

Aansluiting competentieprofiel en keuzedeel NAH

In het competentieprofiel NAH en in het keuzedeel NAH wordt beschreven welke specifieke competenties nodig zijn voor het ondersteunen van mensen met NAH. Het competentieprofiel is een aanvulling op het Landelijk competentieprofiel beroepskrachten primair proces gehandicaptenzorg (BCP niveau ABC) en het Beroepscompetentieprofiel voor professionals met een hogere functie (niveau D) in het primaire proces van de gehandicaptenzorg (BCP niveau D). De kennis en leermiddelen die opgenomen zijn in de kennisbundel sluiten aan bij het competentieprofiel NAH en keuzedeel NAH. In het document Koppeling NAH staat een tabel met daarin de koppeling tussen de onderwerpen van de kennisbundel en de onderdelen van het keuzedeel en het competentieprofiel.

Richtlijnen voor gebruik

De kennisbundel NAH bestaat uit 6 hoofdstukken met bijbehorende opdrachten. De onderwerpen sluiten aan bij de inhoud van het competentieprofiel en de kennisbundel. Je hoeft niet alles uit deze kennisbundel te gebruiken. Gebruik eruit waar jij aandacht aan wilt besteden en wat jij kunt gebruiken in je lessen. De kennisbundel is zo geschreven dat de hoofdstukken zowel opeenvolgend als apart van elkaar te gebruiken zijn.

http://www.vgn.nl/media/download/index/mediaid/5018dd4b43c23https://talentstimuleren.nl/thema/stimulerend-signaleren/rijke-leeractiviteiten/bloomhttps://talentstimuleren.nl/thema/stimulerend-signaleren/rijke-leeractiviteiten/bloom

3

Hoofdstuk 1 Doelgroep NAH

Niet aangeboren hersenletsel (NAH) is een beschadiging aan de hersenen die is ontstaan in de loop van iemands leven. Bij NAH is er is sprake van een onomkeerbare breuk in de levenslijn. NAH kent vele oorzaken. Bijvoorbeeld een ongeval, hersenbloeding, hersenontsteking, hersentumor, ziektes als Parkinson of multiple sclerose.

Kennis

De breuk in de levenslijn Niet aangeboren hersenletsel zorgt voor een onderbreking van de levenslijn van de persoon die het overkomt. Na het hersenletsel is alles anders en deze verandering is (deels) onomkeerbaar: mensen blijven vaak beperkingen ervaren als gevolg van het hersenletsel. Zij zijn dan bijvoorbeeld veel sneller moe, raken snel overprikkeld, hebben verminderd inlevingsvermogen, hebben lichamelijke en motorische problemen, kunnen niet zo goed meer dingen onthouden, denken trager, hebben meer moeite met emotieregulering, et cetera. Mensen met NAH kunnen daardoor hun dagelijkse activiteiten van voor het letsel vaak niet meer doen, denk hierbij aan werk, hobby’s en onderwijs. Je ziet dan ook vaak dat mensen het idee hebben dat hun leven in tweeën is gedeeld; ‘voor het NAH’ en ‘na het NAH’. Zij moeten leren hoe ze hun leven opnieuw en anders kunnen inrichten. Dat geeft vaak veel problemen en frustratie. Hierin verschillen mensen met NAH van mensen met aangeboren beperkingen. - Op de website van ‘Professionals in NAH’ vind je uitleg over wat de breuk in de levenslijn voor mensen

met niet aangeboren hersenletsel inhoudt: En ineens is alles anders! - Interview met Felice (57) die door een trap tegen haar hoofd NAH kreeg, ze vertelt hoe zij de breuk in de

levenslijn heeft ervaren: Hersenletsel zorgt voor een breuk in de levenslijn Typering van mensen met NAH Kenmerkend voor NAH is de breuk in de levenslijn. Het hersenletsel kan echter verschillende oorzaken hebben. Er wordt onderscheid gemaakt tussen traumatisch hersenletsel ontstaan door geweld van buitenaf en niet-traumatisch hersenletsel ontstaan van binnenuit. Mensen met NAH kunnen problemen ervaren op veel uiteenlopende gebieden, zowel lichamelijk als mentaal. De specifieke gevolgen verschillen echter van persoon tot persoon. Dit heeft te maken met de ernst, omvang en plaats van de hersenschade alsmede de leeftijd waarop het letsel ontstaat, de persoonlijkheid voor het letsel en de omgeving waarin iemand functioneert. Hierdoor zijn er grote verschillen tussen individuen met NAH, als professional is het belangrijk rekening te houden met deze verschillen tussen individuen met NAH. Jaarlijks krijgen in Nederland naar schatting 130.000 tot 140.000 mensen te maken met een vorm van hersenletsel. Omdat de medische registratie moeilijk is en definities verschillen is het niet mogelijk om exacte aantallen te geven. Een deel van de mensen met NAH zal blijvend behoefte aan ondersteuning hebben. Jaarlijks houden ongeveer 40.000 mensen blijvende beperkingen over aan NAH. De meeste begeleidingsbehoeften betreft de onzichtbare gevolgen. Dit zijn gevolgen in denken (trager, niet goed kunnen schakelen in onderwerpen, minder goed in oplossingen kunnen denken), geheugen en emoties (verminderd invoelingsvermogen, korter lontje, of juist vervlakking, stemmingsveranderingen). In het volgende hoofdstuk ‘Hersenletsel’ wordt verder ingegaan op de oorzaken en gevolgen van NAH. - Voor meer informatie over de aantallen, oorzaken en gevolgen niet-aangeboren hersenletsel: Factsheet

NAH van Hersenz - Meer weten over de typering van mensen met NAH? Competentieprofiel NAH

https://www.nah.nl/hersenletsel-uitleg/https://www.mijngezondheidsgids.nl/hersenletsel-zorgt-breuk-levenslijn/http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/KNP/KNP%20GS/NAH/factsheet-aantallen-oorzaken-gevolgen-niet-aangeboren-hersenletsel.pdfhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/KNP/KNP%20GS/NAH/factsheet-aantallen-oorzaken-gevolgen-niet-aangeboren-hersenletsel.pdfhttp://www.vgn.nl/media/download/index/mediaid/5018dd4b43c23

4

Opdrachten

Opdracht 1: NAH de feiten en getallen NAH kent veel verschillende oorzaken en komt op iedere leeftijd voor. In dit filmpje van de patiëntenvereniging wordt verder ingegaan op de oorzaken en gevolgen van NAH: NAH de feiten en getallen. Stel voor het kijken van de video de klas de volgende vragen: - Hoe veel mensen leiden in NL aan hersenletsel? (1 op de … of totaal aantal) - Wat zijn oorzaken van NAH? - Met welke problemen kunnen mensen met NAH te maken hebben? - Wat zijn de grootste problemen waar veel mensen met NAH tegenaan lopen bij het vragen om hulp?

(naasten en professionals) Laat de klas in kleine groepjes de antwoorden op post-its schrijven en deze per vraag op het bord plakken. Reflecteer na het kijken van de video op de antwoorden. Wat hadden ze goed ingeschat? Wat hadden ze over- of onderschat en waarom? Opdracht 2: Herken NAH NAH is lang niet altijd zichtbaar. Hoe kan je dan toch te weten komen of iemand NAH heeft? Op het kennisplein gehandicaptensector staan zeven signalen die een professional bij NAH kan oppikken. Deel de groep op in 7 groepjes en verdeel de zeven signalen. Elke groep zoekt voorbeelden bij ‘hun’ signaal en presenteert deze aan de rest van de groep. Wanneer de groep al werkt met mensen met NAH kan in deze opdracht ook een cliënt als uitgangspunt genomen worden. Welke signalen zie je bij deze cliënt terug? Op welke manier? heb je nieuwe inzichten opgedaan door het werken met deze cliënt? Wat werkt wel en niet in de begeleiding bij de verschillende signalen? Verdiepend Bedenk wat verschillen en overeenkomsten kunnen zijn tussen de doelgroep NAH en andere doelgroepen in de gehandicaptenzorg. Wat zou er anders zijn in de begeleiding van mensen met niet aangeboren hersenletsel in vergelijking met de begeleiding van andere doelgroepen? Opdracht 3: Het levensverhaal van iemand met NAH Geef studenten de opdracht om het levensverhaal van iemand met NAH in kaart te brengen. Dit kan door iemand met NAH te interviewen. Bereid het interview goed voor, maak een gespreksleidraad waarin je de onderwerpen die je aan bod wil laten komen en de vragen die je wil stellen opschrijft. Bartimeus heeft een digitaal levensboek ontwikkeld. Je kunt studenten de opdracht geven om met behulp van deze online tool iemand te helpen zijn/haar levensboek te maken. Verdiepend Je hebt het levensverhaal van de cliënt in kaart gebracht. Hoe kunnen professionals bijdragen aan een betekenisvol en kwalitatief goed leven voor deze cliënt? Hoe kunnen de naasten van de cliënt hierbij betrokken worden? Opdracht 4: Kernopgaven NAH (verdiepend) Gebruik voor deze opdracht de vier kernopgaven zoals in het competentieprofiel NAH (hoofdstuk 3)

omschreven. De kernopgaven geven de keuzes en dilemma’s weer waar je als professional regelmatig mee

in aanraking komt. Daarmee is niet bedoeld dat je als professional een keuze moet maken voor één van

beide ‘polen’, maar dat je regelmatig in situaties verkeert waarbij een afweging moet worden gemaakt in

het spanningsveld tussen beide.

Reflecteer op de kernopgaven. Waarom is het een spanningsveld? Hoe sta je er zelf in, wat vind je belangrijk

in de begeleiding van iemand met NAH? Op welke manier kan de driehoek (cliënt, naasten, professionals)

betrokken worden?

https://youtu.be/bjFsHvQf5PAhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Verdieping-Clientgroep-Niet-aangeboren-hersenletsel/verdieping-7-signalen-nah-wijkverpleegkundige.htmlhttp://digitaallevensboek.nl/home-2/http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/kennispleindoc/showcases/NAH.pdf

5

Bespreek vervolgens je bevindingen met een medestudent. Waar komen jullie reflecties overeen? Waar

verschillen ze?

6

Hoofdstuk 2 Hersenletsel

Niet aangeboren hersenletsel kan verschillende oorzaken hebben. Wat de gevolgen van het hersenletsel zijn, is onder meer afhankelijk van de getroffen plek in de hersenen. NAH heeft verstrekkende gevolgen voor zowel getroffenen als hun naasten. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de werking van het brein, de oorzaken en de gevolgen van NAH.

Kennis

Werking van het brein De hersenen zijn een deel van het centrale zenuwstelsel en bevinden zich in de schedel. In deze ‘grijze massa’ worden de vitale lichaamsfuncties gereguleerd, wordt de motoriek gecoördineerd en vinden mentale processen zoals denken en voelen plaats. De hersenen bestaan uit verschillende delen, elk deel is verantwoordelijk voor bepaalde functies. Daarnaast staan de verschillende delen met elkaar in contact. Wanneer er hersenletsel optreedt, zijn omvang, ernst en plaats van het letsel belangrijk. Omdat de hersenen een zeer belangrijke rol spelen in het menselijk lichaam zijn ze zeer goed beschermd. In de eerste plaats vormt de schedel een bescherming. Binnenin de schedel worden de hersenen omgeven door drie hersenvliezen. In de ruimte tussen het tweede en derde vlies (van buitenaf geteld) bevindt zich hersenvocht, dat onder meer als een stootkussen dient. - Lees alles over de functies, indeling en bescherming van de hersenen op de website van de

hersenstichting: Hersenen in het kort. - Hogeschool Windesheim Flevoland heeft in een werkplaats van Kennisplein Gehandicaptensector een

lesbrief ontwikkeld met basisinformatie over niet-aangeboren hersenletsel. In het eerste hoofdstuk wordt uitgelegd wat hersenletsel is en hoe de hersenen werken.

Oorzaken en vormen van hersenletsel Niet aangeboren hersenletsel kan verschillende oorzaken hebben. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen traumatisch hersenletsel en niet-traumatisch hersenletsel. Traumatisch hersenletsel Jaarlijks lopen bijna 23.000 mensen matig of ernstig traumatisch hersenletsel op. Denk hierbij aan een hersenkneuzing, zware hersenschudding of een bloeding veroorzaakt door een trauma (bijvoorbeeld een schedelbasisfractuur). Na traumatisch hersenletsel is er vaak sprake van blijvende gevolgen of beperkingen. Het totaal aantal mensen dat blijvende schade, en daarmee ook een blijvende beperking, overhoudt aan traumatisch hersenletsel wordt geschat op 15.000 per jaar. Niet-traumatisch hersenletsel Niet-traumatisch hersenletsel ontstaat door een proces in het lichaam of de hersenen en kan door zeer uiteenlopende gebeurtenissen worden veroorzaakt. Vaak is dit een probleem in de bloedvaten in de hersenen, het bloedvat knapt (hersenbloeding) of raakt verstopt (herseninfarct, ook vaak beroerte genoemd). Een andere veel voorkomende oorzaak van niet-traumatisch hersenletsel is zuurstoftekort als gevolg van een hartstilstand, rookvergiftiging of bijna verdrinking. Daarnaast kan een hersenziekte, hersentumor of hersenoperatie letsel veroorzaken. Tot slot kan vergiftiging door gevaarlijke stoffen en drank of drugs ook NAH veroorzaken. Omdat niet-traumatisch hersenletsel zo veel uiteenlopende oorzaken heeft, is het moeilijk absolute aantallen te geven m.b.t. het aantal mensen dat NAH heeft als gevolg van niet-traumatisch letsel. - De hersenstichting geeft een overzicht van de oorzaken van NAH (traumatisch en niet-traumatisch),

inclusief uitleg van de verschillende gevolgen en oorzaken: Niet aangeboren hersenletsel. - Meer informatie over de verschillende oorzaken en de bijpassende ziektebeelden in ‘gewone taal’ is te

vinden op hersenletsel-uitleg.nl: Ziektebeelden en oorzaken NAH

https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/de-hersenen/hersenen-in-het-korthttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/hersenaandoeningen/niet-aangeboren-hersenletselhttp://www.hersenletsel-uitleg.nl/oorzaken-ziektebeelden

7

Gevolgen van hersenletsel NAH heeft verregaande gevolgen voor de getroffenen en hun naasten, deze zijn in de voorgaande tekst al aan bod gekomen. De zichtbare of lichamelijke gevolgen van NAH vallen vaak direct op. Voorbeelden hiervan zijn verlamming, verlies van spierkracht, incontinentie of epilepsie. De onzichtbare gevolgen van NAH vallen echter vaak pas na verloop van tijd op, pas wanneer de acute en revalidatiefasen na het letsel voorbij zijn en het ‘gewone leven’ weer opgepakt wordt. Dan blijkt dat de gevolgen van NAH chronische zijn, dus levenslang voortduren. De onzichtbare gevolgen van NAH uitten zich op verschillende manieren: - Cognitieve gevolgen: o.a. aandacht- en concentratiestoornissen, overgevoeligheid voor prikkels,

geheugenstoornissen en vermoeidheid; - Gevolgen voor communicatie: taalstoornissen en spraakstoornissen; - Gedragsmatige gevolgen: o.a. verlies van zelfredzaamheid, niet kunnen leren van ervaringen en

verstoorde controle; - Emotionele gevolgen: o.a. karakterveranderingen, sociaal onaangepast gedrag, somberheid en

depressie, verhoogde prikkelbaarheid, vervlakking, ander gevoel voor humor en gebrekkig zelfvertrouwen.

- Veranderde stressgevoeligheid. Aangezien het letsel overal in de hersenen kan optreden kunnen gevolgen van NAH zeer uiteenlopend zijn, je kan iemand met NAH dan ook niet altijd aan de symptomen herkennen. Ook bij de cliënten met NAH binnen de GHZ zijn deze gevolgen zeer uiteenlopend (van niet-responsief tot zelfstandig wonen), je signaleert NAH dan ook voornamelijk door de breuk in de levenslijn. - In het tweede hoofdstuk van de lesbrief van hogeschool Windesheim wordt ingegaan op de gevolgen van

NAH: Niet aangeboren hersenletsel, oorzaken, gevolgen, signalen en zorg. - De hersenstichting heeft een overzicht van de gevolgen van NAH: Gevolgen NAH - Meer weten over de verschillende zorgfases bij NAH? NAH-Zorgfases - Videomateriaal over de gevolgen van NAH vind je onder andere op het YouTube kanaal van NAH TV, op

hersenletsel-uitleg.nl, en op vanhanegem.me.

Gevolgen van NAH voor naasten Hersenletsel treft ook de naasten. De onzekerheid over de toekomst en de cognitieve, communicatieve, emotionele en gedragsmatige gevolgen van NAH hebben veel invloed op de naasten. Het gezinsleven raakt uit balans, er ligt veel druk bij gezinsleden en de naasten rouwen om het verlies van de persoon die zij altijd gekend hebben. Door NAH kan iemand persoonlijkheid veranderen. De uitspraak “het lijkt wel alsof ik met een ander persoon getrouwd ben” hoor je dan ook vaak. Na NAH neemt de partner, familielid of vriend van de ene op de andere dag een andere rol aan, die van mantelzorger of ondersteuner. Als er daarnaast sprake is van een gezin zullen daarbinnen de taken ook plotseling verschuiven naar de partner, kinderen en/of naasten. Naastbetrokkenen, inclusief kinderen, ervaren daarom ook een breuk in de levenslijn en gaan een proces door van verwerking. Het is voor de professional belangrijk om te beseffen dat het hele systeem rondom de persoon met NAH geraakt wordt en hier aandacht voor te hebben en rekening mee te houden. In het vierde hoofdstuk van deze kennisbundel wordt verder ingegaan op het sociale netwerk van een persoon met NAH en wordt aandacht besteed aan mantelzorgondersteuning. - Meer informatie over de gevolgen van NAH voor naasten, inclusief ervaringsverhalen: Gevolgen voor

gezin en partner. - In het tweede hoofdstuk van de lesbrief van hogeschool Windesheim wordt ook ingegaan op de gevolgen

van NAH voor naasten: Niet aangeboren hersenletsel, oorzaken, gevolgen, signalen en zorg. - InteractContour heeft een onderzoek gedaan naar de impact van NAH op het leven van partners en

andere gezinsleden: Hersenletsel verandert de relatie met je partner.

http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlhttps://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/hersenaandoeningen/gevolgen-niet-aangeboren-hersenletselhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/nah-zorgfases.htmlhttps://www.youtube.com/nahtvhttps://www.hersenletsel-uitleg.nl/ermee-omgaan/ervaringsverhalen/verhalen-van-mensen-met-nah/video-s-van-hersenletselgetroffenenhttps://www.vanhanegem.me/nah-video/http://www.hersenletsel-uitleg.nl/ermee-omgaan/gevolgen-voor-familie/gevolgen-voor-het-gezin-partnerhttp://www.hersenletsel-uitleg.nl/ermee-omgaan/gevolgen-voor-familie/gevolgen-voor-het-gezin-partnerhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlhttps://www.verdermethersenletsel.nl/t/hersenletsel-verandert-de-relatie-met-je-partner

8

- Wanneer een kind met NAH broertjes of zusjes heeft is voor hen de impact ook groot: Een broer of zus met hersenletsel. Hoe nu verder.

Opdrachten

Opdracht 1: De hersenen en NAH Meer weten over hoe de hersenen werken en wat er in de hersenen gebeurt bij NAH? Daar zijn verschillende filmpjes over te vinden. De hersenstichting heeft een kort animatiefilmpje gemaakt over de werking van het brein en NAH. Een uitgebreidere uitleg over hoe NAH ontstaat en voorbeelden van verschillende vormen van NAH komt in dit YouTube filmpje aan bod. Verdiepend: Een overzicht van alle hersengebieden, de functies en de geassocieerde aandoeningen bij letsel vind je in de 3D brain app (Engelstalig). Opdracht 2: Gevolgen van NAH Er zijn veel verschillende filmpjes te vinden over het leven met de gevolgen van NAH. Dit beeldmateriaal geeft aan wat de gevolgen van NAH op het dagelijks leven van de getroffene en zijn of haar naasten zijn. Merith en Monique zijn beide getroffen door NAH. Hiermee omgaan is voor zowel hen als hun omgeving een grote uitdaging. Stel na het kijken van de video(s) de volgende vragen: - Hoe is het leven veranderd na NAH? - Hoe is het leven van de naasten veranderd? - Welke ondersteuning hebben Merith en Monique nodig? - Door wie wordt deze ondersteuning verzorgd? Verdiepend - Vergelijk beide casussen met elkaar. Wat zijn de overeenkomsten en wat zijn de verschillen tussen Merith

en Monique als het aankomt op de volgende punten: o Gevolgen van het NAH voor henzelf o Gevolgen van het NAH voor hun omgeving o Geboden zorg/ondersteuning (ga hierbij ook na waarom en hoe de zorg/ondersteuning werkt)

Opdracht 3: Gevolgen van NAH voor naasten Nodig één of meerdere naasten uit van een cliënt met NAH. Bereid hen goed voor. Het is belangrijk dat ze weten wat hen te wachten staat en wat er van hen wordt verwacht. Ze hoeven niet alle vragen te beantwoorden. Ze kunnen aangeven als ze iets niet begrijpen of iets niet willen bespreken. Een veilige sfeer is erg belangrijk. Evenals een blijk van waardering voor hun inzet. Bereid ook de klas goed voor. Vertel wat ze gaan doen en wat er van hen wordt verwacht. Bespreek ook het creëren van een veilige sfeer en een respectvolle omgang (omgangsregels). Laat studenten in drietallen in gesprek met de naaste. Eén stelt de vragen, één observeert en één rapporteert. Of laat twee studenten voor de klas de ‘ervaringsdeskundige’ interviewen. De overige studenten observeren. - Mogelijke vragen. Verdiepend - Wat heb je geleerd van dit gesprek? Hoe ga je dit toepassen? - Welke tips en adviezen kun je, op basis van de resultaten van het gesprek, geven aan de begeleiders

van de cliënt? Mogelijke vragen:

1. U bent familie van een ouder iemand met NAH. Wat is hij zij van u? (broer, zus, oom, tante, …) 2. Hoe en wanneer is het NAH ontstaan?

https://www.verdermethersenletsel.nl/t/een-broer-of-zus-met-hersenletsel-hoe-nu-verderhttps://www.verdermethersenletsel.nl/t/een-broer-of-zus-met-hersenletsel-hoe-nu-verderhttps://www.youtube.com/watch?v=7W9jaoJCaRk&feature=youtu.behttps://www.youtube.com/watch?v=ePGYFQJ72mM&feature=youtu.behttps://www.dnalc.org/resources/3dbrain.htmlhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/filmportret-cliente-nahhttps://www.noorderbrug.nl/nieuws/filmpje-leven-met-niet-aangeboren-hersenletsel

9

3. Hoe was het om op te groeien met een familielid met NAH? 4. Heeft het hebben van een familielid met NAH het verloop van uw leven beïnvloed? Zo ja, hoe? 5. Kende u uw broer/zus/partner al voor het NAH? Heeft u hier herinneringen van? 6. Wat betekent uw verleden met uw familielid voor de manier waarop u nu met hem of haar

omgaat? 7. Wat doen jullie samen? 8. Welke activiteiten vindt hij/zij leuk om te doen? Waaraan merkt u dat? 9. Wat doet hij/zij nog zelf en waar is ondersteuning bij nodig? 10. Wat verwacht u van zijn/haar begeleiders? Waar moeten ze rekening mee houden als ze met

hem/haar omgaan? En met uzelf? 11. M.b.t. de begeleiding. Wat gaat goed? Wat kan beter? Hoe kan dit bereikt worden? 12. Wat verwacht u van begeleiders t.a.v. het contact met u? Hoe wilt u betrokken worden? 13. Welke ondersteuning heeft u nodig van begeleiders?

Opdracht 4: De werking van de hersenen en NAH (verdiepend) Als je je verder wilt verdiepen in de werking van de hersenen en NAH is deze e-learning van wikiwijs een goed leermiddel. Er wordt op verschillende manieren informatie aangeboden om zo een uitdagende en afwisselende les aan te bieden.

https://maken.wikiwijs.nl/70364#!page-1661524

10

Hoofdstuk 3 Verlies en Rouwverwerking

Getroffen worden door NAH heeft een grote impact op het leven en resulteert vaak in een breuk in de levenslijn. Deze ‘breuk’ wordt geassocieerd met verlies en veel mensen rouwen dan ook om de persoon zoals die was en er door NAH niet meer is. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op verlies en rouwverwerking bij NAH.

Kennis

Verlies en rouwverwerking NAH gaat vaak gepaard met een breuk in de levenslijn. Hierdoor heeft de getroffene vaak (zij het niet altijd) het idee dat dat hij of zij een ander persoon is dan voor het letsel. Dit gevoel gaat zowel bij de persoon met NAH als bij de naasten vaak gepaard met gevoelens van rouw. Ieder mens rouwt anders. Toch zijn er een aantal algemene kenmerken van een rouwproces: ontkenning, boosheid, onderhandelen en vechten, verdriet en aanvaarding. Vaak wordt gedacht dat deze fasen in een vaste volgorde doorlopen worden, al deze aspecten kunnen echter van tijd tot tijd opduiken. Rouw bij NAH verschilt van rouw bij overlijden, rouw bij NAH gaat om zogenaamd ‘levend verlies’. De rouw die iemand met NAH ervaart wordt ook wel omschreven als chronische rouw. Het leven en de omgeving van de getroffene gaan verder waardoor iemand met NAH steeds weer met het verlies wordt geconfronteerd. Daarnaast kan het voor mensen met NAH ingewikkeld zijn om te aanvaarden dat bepaalde dingen niet meer kunnen. Wanneer het bijvoorbeeld door tekort aan ziekte-besef of ziekte-inzicht niet lukt om de eigen beeldvorming aan te passen aan de nieuwe realiteit, leidt dit tot teleurstelling en gevoelens van falen. Omdat rouw een heel persoonlijk proces is en er bij rouwreacties veel verschillende emoties komen kijken, zijn de signalen van rouw niet altijd goed te herkennen. Als professional kan je helpen de emoties te herkennen. Het is daarbij van belang dat de rouwende het gevoel heeft erkend en gewaardeerd te worden. - Rouw bij NAH is complex. Om dit beter te kunnen begrijpen, kun je terecht op de website van

hersenletsel-uitleg: Rouw en verlies bij hersenletsel en rouw bij NAH (focus op levend verlies). - Voorbeelden en handvatten voor de professional kan je vinden in het derde hoofdstuk van de lesbrief

NAH. Hierin wordt het begrip chronische rouw verder uitgelegd en wordt aandacht besteed aan de rol en houding van de professional bij rouw: Niet aangeboren hersenletsel, oorzaken, gevolgen, signalen en zorg

Verlies en rouwverwerking bij naasten De gedragsmatige en fysieke gevolgen van NAH en de onzekerheid over wat er in de toekomst wel en niet mogelijk is hebben invloed op iedereen in de sociale omgeving van een persoon met NAH. De gevolgen van NAH kunnen tot ontwrichting van het gezinsleven leiden. De naasten moeten het ‘verlies’ van de persoon die zij kenden verwerken. Dit gaat vaak gepaard met ambivalente gevoelens naar het gezinslid met hersenletsel. Niet alleen de persoon met NAH gaat een rouwproces door, ook de naasten rouwen om het verlies van de persoon die zij kenden. Het is als professional dan ook zeer belangrijk dat je je niet alleen richt op de persoon met NAH, maar dat je ook oog hebt voor de naasten en hen helpt hun emoties te herkennen en te steunen in hun zoektocht naar een ander, aangepast leven. - Op de blog van Jet van Swieten, NAH verborgen kopzorgen, wordt ingegaan op wat de gevolgen van NAH

voor naasten zijn. Ze gaat hier ook in op rouw: verdriet en rouw bij NAH – ongezien en onbegrepen. - De manier waarop mensen met rouw omgaan hangt af van de manier waarop mensen met verbinding

en impact omgaan. De transitiecirkel (J. van Wielink) geeft aan hoe rouw en verbinding met elkaar verbonden zijn. Dit model kan je gebruiken om de rouw bij NAH (zowel voor naasten als voor de persoon met NAH) te duiden.

http://www.hersenletsel-uitleg.nl/ermee-omgaan/rouw-en-verlies-bij-hersenletsel1http://www.hersenletsel-uitleg.nl/ermee-omgaan/rouw-bij-nah-levend-verlieshttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlhttps://nahverborgenkopzorgenblog.wordpress.com/2015/09/29/rouw/http://www.jakobvanwielink.com/app/uploads/Vuurvogel-De-Transitiecirkel.-Verhalen-van-betekenis-Van-Geelen-Merks-en-Van-Wielink.pdfhttp://www.jakobvanwielink.com/app/uploads/Vuurvogel-De-Transitiecirkel.-Verhalen-van-betekenis-Van-Geelen-Merks-en-Van-Wielink.pdf

11

Opdrachten

Opdracht 1: Verder met hersenletsel Bekijk de videoportretten van Willem en Arnold. Zij hebben beiden te kampen met de gevolgen van NAH.

- Kan je bij het zien van deze filmpjes de vijf aspecten (ontkenning, boosheid, onderhandelen en vechten, verdriet en aanvaarding) van rouw onderscheiden?

- Op welke manier hebben Willem en Arnold het verlies verwerkt? - Wat is de rol van de sociale omgeving geweest bij hun rouwverwerking?

Opdracht 2: Wat kan je als professional doen? Signalen van rouw zijn niet altijd makkelijk te herkennen. Vaak zijn mensen boos of gefrustreerd en hebben moeite met het erkennen van de situatie. Als professional kan je helpen bij het herkennen van de emoties. In de lesbrief NAH, paragraaf 3.3, staan verschillende vragen die je als hulpverlener kan stellen en welke houding daarbij belangrijk is. Gebruik deze vragen in een rollenspel waarbij de rol van professional, cliënt met NAH en naaste voorkomen.

- Ga na wat je eigen ervaringen zijn met rouw, put uit je eigen ervaringen. - De cliënt en de naaste hebben gevoelens van frustratie, ontkenning of boosheid. - De professional gaat het gesprek aan en stelt vragen en helpt de emoties herkennen. - Na afloop bespreek je hoe het gesprek verliep.

Verdiepend:

- Bespreek in je groepje niet alleen wat er goed ging of wat er beter zou kunnen maar ga ook na waarom iets wel of niet werkt tijdens een dergelijk gesprek, pas je vragenlijst aan aan je bevindingen. Onderbouw je ideeën met voorbeelden.

Opdracht 3: Omgaan met levend verlies Stel op je werk of stageplek vragen over het omgaan met ‘levend verlies’ aan mensen met NAH, hun begeleider en/of naastbetrokkenen. Op welke gebieden kan de cliënt minder doordat het NAH? Hoe gaat hij daarmee om? Geef in de volgende les of bijeenkomst een presentatie over: • Op welke gebieden de cliënt verandering ondervindt; • Hoe de cliënt dit ervaart; • Wat dit betekent voor de ondersteuning die ze nodig hebben. Verdiepend: Stel aan de hand van de presentatie drie discussie- of reflectievragen op over hoe er op jouw stageplek/werkplek omgegaan wordt met verlies en rouwverwerking bij mensen met NAH en hun naasten. Bespreek deze met de groep. N.B. zorg dat je voorafgaan aan het gesprek met de cliënt altijd toestemming hebt van de organisatie/begeleiding/naasten.

Opdracht 4: Beleving cliënt (verdiepend)

Hoe ervaart de persoon met NAH de gevolgen van het hersenletsel? Observeer een cliënt met NAH en stel

tijdens de dagelijkse contacten vragen om te achterhalen hoe de cliënt de gevolgen ervaart. Bespreek je

bevindingen eerst met de cliënt en vervolgens met betrokken professionals en/of naasten. Wat kunnen jullie

voor deze cliënt betekenen?

N.B. Je kan voor deze opdracht een instrument gebruiken, bijvoorbeeld de transitiecirkel.

https://www.youtube.com/watch?v=_TvojZem5gQhttps://www.youtube.com/watch?v=Mh-x6Ie4wAchttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.html

12

Hoofdstuk 4 Leefgebieden

Mensen die getroffen zijn door NAH ondervinden daarvan de effecten op verschillende leefgebieden. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op deze effecten en op de ondersteuning en begeleiding die je als professional de cliënt kan bieden op de verschillende belangrijke leefgebieden.

Kennis

Disharmonisch profiel Het is in het begeleiden van mensen met NAH zeer belangrijk kennis te hebben over en rekening te houden de gevolgen van een disharmonisch (intelligentie)profiel. Mensen met NAH kunnen op de verschillende leefgebieden en ontwikkelingsgebieden op zeer uiteenlopende niveaus functioneren. De ene taak voeren zij op een hoog niveau uit en andere dingen kunnen vervolgens te moeilijk zijn. Iemand kan bijvoorbeeld verbaal zeer sterk zijn maar niet meer in staat zijn ‘simpele’ uitvoerende taken, zoals een dagplanning maken, zelfstandig te doen. Het is belangrijk de persoon met NAH bewust te maken van dit disharmonische profiel en hem handvatten te bieden over hoe hij hiermee om kan gaan. Omdat de discrepantie tussen de verschillende functieniveaus niet direct duidelijk is, loopt de getroffene het risico over- of juist onderschat te worden in zijn kunnen.

- Meer informatie over het disharmonisch profiel vind je op de website van hersenletsel-uitleg: Disharmonisch profiel

Werken met NAH Het komt vaak voor dat mensen met NAH in eerste instantie worden overschat. Dit gebeurt ook in de werksituatie, het komt bijvoorbeeld voor dat zij verkeerd beoordeeld worden bij het re-integreren in hun werksituatie of dat ze op weinig begrip stuiten bij hun collega’s. Dit komt omdat je de gevolgen van NAH vaak niet kan zien aan iemand, het is een onzichtbare beperking. Ook zie je vaak dat iemand met NAH geneigd is meer te doen dan hij aankan, wat tot frustratie en stress kan leiden. Het is daarom belangrijk de cognitieve gevolgen van NAH, de restcapaciteiten en de belastbaarheid goed in kaart te brengen alvorens de persoon met NAH weer aan het werk gaat.

- Meer informatie over de gevolgen van hersenletsel voor de arbeidssituatie en wat je als werkgever of werknemer kan doen: Wat zijn de gevolgen van hersenletsel voor de werksituatie?

- Soms is het niet meer mogelijk betaald werk te doen na NAH. Dit betekent een grote omslag in het leven van de getroffene. Op hersenletsel.nl vind je meer informatie over werk en zingeving na NAH: Werk en zingeving

School met NAH Leerlingen met NAH zorgen in het onderwijs voor een dubbele uitdaging. Aan de even kant is het herkennen van NAH een uitdaging voor docenten en ander schoolpersoneel. Wanneer er wordt gesignaleerd dat er iets aan de hand is met een kind wordt NAH als mogelijke oorzaak vaak over het hoofd gezien. Aan de andere kant vormt de diagnostiek en begeleiding een uitdaging. Veel kinderen en jongeren met NAH ondervinden problemen op het gebied van leren, gedrag en emotie. De gevolgen van NAH hebben grote invloed op de schoolloopbaan van een kind. Kinderen en jongeren met NAH hebben daarom vaak begeleiding en aanpassingen nodig om naar school te kunnen gaan. Om een terugkeer naar school te bevorderen, is het belangrijk dat kinderen en jongeren er van op aan kunnen dat zij goede begeleiding krijgen.

- Omdat veel docenten niet zijn opgeleid in het lesgeven aan kinderen en jongeren met NAH is er een protocol voor onderwijs aan leerlingen met NAH ontwikkeld: Onderwijsprotocol voor leerlingen met NAH.

- Een kort overzicht van wat wel en niet werkt bij schoolgaande jongeren met NAH vind je in de factsheet naar school met NAH (onderaan de pagina).

http://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen/niet-zichtbare-gevolgen/disharmonisch-profielhttps://www.werkenmethersenletsel.nl/NL/Artikel/190?audienceid=4https://www.hersenletsel.nl/alles-over-hersenletsel/werk-en-zingeving/Niet+meer+betaald+werken/http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Product-Onderwijsprotocol-voor-leerlingen-met-NAH.html?origin=29900http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Product-Onderwijsprotocol-voor-leerlingen-met-NAH.html?origin=29900https://www.zorgstandaardnah.nl/implementatie_volwassenen/toolbox?toolid=199https://www.zorgstandaardnah.nl/implementatie_volwassenen/toolbox?toolid=199

13

- Meer informatie over leerlingen met NAH en de dubbele uitdaging: kinderen en jongeren met NAH op school.

Vrijetijdsbesteding en participatie Mensen met NAH hebben een leven vóór de beperking gekend. Zij hadden bijvoorbeeld een gezin, een baan en jarenlange hobby’s. Nadat iemand door NAH getroffen is, is het vaak niet alleen moeilijk om school en/of werk weer op te pakken, ook de vrijetijdsbesteding die mensen hun hele leven beoefend hebben kunnen na het NAH te hoog gegrepen zijn. Als professional is het belangrijk deze veranderingen te erkennen en te verhelderen en de cliënt te motiveren en te stimuleren een vrijetijdsbesteding die binnen de mogelijkheden ligt op te pakken. Dit kan ook in de vorm van dagbesteding zijn. De professional begeleidt de individuele cliënt in het erkennen van de nieuwe situatie en op basis daarvan nieuwe keuzes te maken. Door de grote omslag in het leven die NAH met zich meebrengt, is het voor de getroffene vaak moeilijk naar wens te participeren in de samenleving. Dit komt door de cognitieve, emotionele, gedragsmatige en communicatieve gevolgen van NAH, maar ook door de houding van de omgeving naar de getroffene toe. Mensen met NAH zullen net als ieder ander deel willen uitmaken van en bij willen dragen aan de maatschappij. Participeren in de samenleving kan wellicht niet meer op dezelfde manier als voor het letsel, maar er zijn voor veel mensen met NAH goede mogelijkheden voor participatie. Wat iemand kan doen wordt beïnvloed door de aard van het letsel, maar ook door de professionele begeleidingsmogelijkheden en het sociale netwerk. Bij participatie geldt, net als bij vrijetijdsbesteding, dat de getroffene gemotiveerd wordt een activiteit op te pakken die binnen de mogelijkheden ligt.

- Meer informatie over de impact van NAH op het dagelijks leven, zoals sporten, uitgaan, vakanties en openbaar vervoer, vind je op hersenletsel.nl: Dagelijks leven

- Het NAH kennisnetwerk Gewoon Bijzonder werkt, samen met mensen met NAH en hun naasten, aan het ontwikkelen van kennisproducten en handreikingen met betrekking tot participatie: Achtergrondinformatie NAH-kennisnetwerk

Sociale Netwerk De impact van NAH op het sociale leven van de getroffene is vaak groot. Hersenletsel kan als gevolg hebben dat een verandering van de persoonlijkheid doormaken en er gelden vaak nieuwe beperkingen en grenzen. Deze veranderingen hebben een grote impact op het sociale netwerk. Daarnaast gaan sociale activiteiten vaak gepaard met prikkels waardoor mensen met NAH dit niet goed meer aan kunnen. Ook is het mogelijk dat het hersenletsel geleid heeft tot taal- of motorische problemen, wat het participeren in sociale situaties ernstig kan bemoeilijken. Mensen met NAH hebben hun omgeving nodig om weer een rol te gaan vervullen in de maatschappij. Het komt voor dat de sociale omgeving van de getroffene verandert van houding. De getroffene kan daardoor het gevoel krijgen als patiënt behandeld te worden. Als professional is het belangrijk het sociale netwerk van de getroffene te ondersteunen, bijvoorbeeld in de vorm van mantelzorgondersteuning. Het is bij de ondersteuning van het sociale netwerk belangrijk dat je onderscheid maakt in verschillende type relaties ten opzichte van de persoon met NAH. Ouders van een kind met NAH ervaren de gevolgen anders dan de broertjes of zusjes. Dit heeft gevolgen voor jouw houding ten opzichte van de naasten, een mantelzorger vraagt om andere ondersteuning dan een minderjarig kind.

- Een overzicht van de gevolgen van NAH op het sociale netwerk van de getroffene vind je op hersenletsel.nl: Relaties.

- De hersenstichting heeft een zorgwijzer ontwikkeld voor partners van mensen met NAH met informatie en concrete tips: Zorgwijzer partners.

- In het project ‘het sociale netwerk aan zet na NAH’ is gezocht naar een manier van werken waarbij naasten meer actief betrokken worden bij het herstel na NAH. Hieruit is een handreiking opgesteld: Weer meedoen, de waarde van het sociale netwerk na NAH.

- Het expertisecentrum mantelzorg heeft tips, instrumenten en methoden voor het ondersteunen van mantelzorgers van mensen met NAH: Mantelzorg en NAH (Verdiepend).

http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/KNP/KNP%20GS/NAH/Vilans_NAH_op_school_brochure.pdfhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/KNP/KNP%20GS/NAH/Vilans_NAH_op_school_brochure.pdfhttps://www.hersenletsel.nl/alles-over-hersenletsel/dagelijks-leven/Dagelijks%26nbsp%3Bleven/http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/achtergrondinformatie-nah-kennisnetwerk-gb.htmlhttps://www.hersenletsel.nl/alles-over-hersenletsel/relaties/Relaties/https://www.hersenstichting.nl/webwinkel/producten/zorgwijzer-partnershttps://www.zorgbelanggelderland.nl/publicaties/2017/11/weer-meedoen-de-waarde-van-het-sociale-netwerk-na-niet-aangeboren-hersenletsel-(nah)/http://www.expertisecentrummantelzorg.nl/em/zorgvraag-bij-niet-aangeboren-Hersenletsel.html

14

Relaties en seksualiteit Op het gebied van relaties en seksualiteit kan er veel veranderen, bijvoorbeeld het verminderen of verdwijnen van seksuele verlangens. Soms is er sprake van seksuele ontremming, iemand kan dan niet meer goed inschatten wat gepast seksueel gedrag is. Het is gebleken dat ongeveer de helft van de mensen met NAH veranderingen ondervindt in relaties, intimiteit en seksualiteit. Veranderingen op het gebied van intimiteit en seksualiteit na NAH zijn vaak lastig bespreekbaar te maken. Lichamelijke veranderingen na NAH kunnen zorgen voor schaamte, schuldgevoelens en afkeer van het lichaam of van dat van de partner. Ook de gedachten en gevoelens over deze klachten kunnen intimiteit en seksualiteit belemmeren. Daarnaast is het na NAH vaak zo dat de relatie tussen partners verandert. De partner van iemand met NAH is vaak betrokken bij of zelfs verantwoordelijk voor de zorg. Veel partners voelen zich soms meer verzorgers dan geliefden. Beiden partners hebben hun eigen verdriet en zorgen en gaan daarmee anders om. Dat kan spanning opleveren en de relatie beïnvloeden. Deze veranderingen hebben ook invloed op intimiteit en seksualiteit.

- Omgaan met veranderingen in relaties en seksualiteit na NAH kan moeilijk zijn, InteractContour werkt met cliënten en partners om dit bespreekbaar te maken: Hoe hersenletsel seks en intimiteit kan veranderen.

- Om patiënten, partners en patiëntenorganisaties te helpen, heeft de Hersenstichting de zorgwijzer Hersenaandoeningen en Seksualiteit uitgebracht.

- Hersenen spelen een essentiële rol in de seksualiteit. Gaat er wat mis in de hersenen dan heeft dat vaak ook gevolgen voor de seksualiteit. In deze uitzending van NAH-TV is seksualiteit en intimiteit het thema.

Opdrachten

Opdracht 1: Signaleringslijst NAH Omdat de gevolgen van NAH per persoon verschillen is het voor de professional niet makkelijk een realistisch beeld van de mogelijkheden, beperkingen en werkelijke behoeften van de cliënt duidelijk te krijgen. Om de professional handvatten te bieden bij het in kaart brengen van het functioneren zijn er signaleringslijsten voor kinderen en jongeren en voor volwassenen met NAH ontwikkeld. In deze signaleringslijsten vind je ook tips voor de cliënt en diens naasten op het gebied van plannen en organiseren, communicatie, vermoeidheid, etc.

- Signaleringslijst kinderen en jongeren met NAH. Bekijk de video over Remko en pas de signaleringslijst op deze casus toe.

- Signaleringslijst volwassenen met NAH. Bekijk het verhaal van Paul en pas de signaleringslijst toe op deze casus.

Opdracht 2: Netwerkondersteuning NAH Mensen met NAH hebben vaak mensen om zich heen die helpen het leven na het letsel weer vorm te geven. Als professional heb je een centrale rol in dit netwerk en heb je een regiefunctie (HBO) waarbinnen je afstemt met de verschillende stakeholders waardoor de cliënt optimale hulpverlening krijgt. In deze video leggen MEE consulenten Ada Grasmijer en Gerrie Kuiperij uit hoe je netwerkondersteuning bij NAH kan bieden. Deel voor het kijken van de video de groep op in sub groepen en laat ze nadenken over de volgende vragen:

- Waarom is het belangrijk je te richten op de mantelzorger? - Wat maakt een mantelzorger voor iemand met NAH anders dan andere mantelzorgers? - Wat kan je als professional betekenen voor de mantelzorger? - Op welke manier zou jij als professional de gevolgen van NAH voor de mantelzorger bespreekbaar

maken?

https://www.verdermethersenletsel.nl/t/hoe-hersenletsel-seks-en-intimiteit-kan-veranderenhttps://www.verdermethersenletsel.nl/t/hoe-hersenletsel-seks-en-intimiteit-kan-veranderenhttps://www.hersenstichting.nl/webwinkel/producten/zorgwijzer-seksualiteithttps://www.hersenstichting.nl/webwinkel/producten/zorgwijzer-seksualiteithttps://www.youtube.com/watch?v=_hBz0OyMBOk#t=22https://www.youtube.com/watch?v=_hBz0OyMBOk#t=22http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/NAH-Signaleringslijst-Brain-Injury-Alert-kinderen-jongerenhttps://www.youtube.com/watch?v=dnLJ5GHGqPwhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Product-Signaleringslijst-volwassenen-met-NAH.htmlhttps://www.youtube.com/watch?v=PZfryNITYHkhttps://www.youtube.com/watch?v=tsJdTFFS2vQ

15

- Bekijk de video: wat valt op? Komt de aanpak voor netwerkondersteuning overeen met de antwoorden die zij hebben gegeven? Etc.

Opdracht 3: Hersenletsel en seksualiteit Seksualiteit en intimiteit zijn onderwerpen die vaak lastig te bespreken zijn. Het gevolg van hersenletsel op seksualiteit en intimiteit kan echter groot zijn en het ontbreken ervan kan een grote impact hebben op de relatie met de partner. Nodig voor de les een expert op het gebied van seksualiteit en relaties bij NAH uit, bijvoorbeeld een behandelaar, psycholoog of seksuoloog. Ga met de klas met deze persoon in gesprek over de gevolgen van NAH op seksualiteit, intimiteit en relaties en hoe je dit met je de cliënt en de naasten bespreekbaar kan maken. Opdracht 4: Samenwerking met mantelzorgers (verdiepend) Het is belangrijk dat de samenwerking met mantelzorgers goed verloopt. Movisie, Vilans en de V&VN hebben hier een toolkit voor ontwikkeld. In deze toolkit vind je ook casussen, opdrachten en dilemma’s (niet NAH specifiek).

- Het in visueel in kaart brengen van het netwerk om de cliënt kan door middel van deze tool voor stakeholder analyse (opent in excel).

Geef de studenten deze tool mee tijdens hun stage (of in het geval van bij- en nascholing mee naar het werk) en vraag ze het netwerk omrent iemand met NAH in kaart te brengen.

https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Toolkit-thuiszorgmedewerkers-Samenwerken-met-mantelzorgers%20%5bMOV-8055617-1.0%5d.pdfhttps://www.zorgstandaardnah.nl/assets/uploads/files/Tool%20voor%20stakeholderanalyse.xlsxhttps://www.zorgstandaardnah.nl/assets/uploads/files/Tool%20voor%20stakeholderanalyse.xlsx

16

Hoofdstuk 5 Methodieken

Mensen die getroffen zijn door NAH hebben vaak in meer of mindere mate ondersteuning nodig. Het begeleiden van mensen met NAH is complex, aangezien je te maken hebt met een disharmonisch profiel bij de cliënt en elke cliënt uniek is. Naast ondersteuningsmethodieken zal in dit hoofdstuk ingegaan worden op communicatietechnieken bij NAH.

Kennis

Ondersteuningsmethodieken Niet aangeboren hersenletsel heeft blijvende gevolgen. Dat wil echter niet zeggen dat na de acute en revalidatiefase er niets meer gedaan kan worden voor de betrokken. Integendeel, gedurende de chronische fase van het NAH kunnen er verschillende ondersteuningsmethodieken ingezet worden die de getroffenen helpen hun leven weer op orde te krijgen. De gebruikte ondersteuningsmethodiek kent overlap met het ondersteuningsplan. Dit plan is gericht op de optimale participatie van de persoon met NAH en richt zich op de beleving, wensen en ambities van de getroffene en zijn naasten. Er worden doelen, afspraken en evaluatiemomenten in vastgelegd. De ondersteuning kan zich op één of meerdere levensgebieden richten. Naast ondersteuning voor de persoon met NAH is het ook belangrijk dat de professional de naasten, en dan met name de mantelzorger, kan ondersteunen in het vormgeven van het leven na het NAH.

- Het belang en de inhoud van een ondersteuningsplan bij NAH toegelicht: Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel Volwassenen en Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel Kinderen & Jongeren

- Hooi op je Vork is een model voor ondersteuning bij NAH en wordt in veel instellingen gebruikt: good practices en Hooi.

- In het zesde hoofdstuk van de Lesbrief NAH komen verschillende redenen aan bod waarom nazorg en monitoring belangrijk is: Niet aangeboren hersenletsel, oorzaken, gevolgen, signalen en zorg.

- SWZ heeft een app ontwikkeld als naslagwerk voor ondersteuning bij NAH: NAH-Wijzer app - Ondersteuning bij herstel na een beroerte is zeer belangrijk: oefenapp voor zelfstandig herstel na

een beroerte. - Hoe de cliënt de werkelijkheid beleeft wordt zichtbaar en invoelbaar aan hand van de

hermeneutische methodiek: de hermeneutische cirkel - Competentiegericht begeleiden geeft begeleiders concrete handvatten en technieken waarmee ze

in staat zijn aan te sluiten bij cliënten en hen te motiveren, stimuleren en hun competenties te vergroten: kennisplein gehandicaptensector.

Communicatietechnieken Goede communicatie bij NAH valt of staat bij een goede inschatting van het niveau, de deskundigheid en de beleving van de cliënt. Hierbij moet ook rekening gehouden worden met een eventueel disharmonisch profiel. Omdat de gevolgen van NAH vaak niet op het eerste gezicht duidelijk zijn, en bij ieder persoon anders zijn, is het belangrijk goed te luisteren en te kijken naar de cliënt. Daarbij is het belangrijk altijd de persoon centraal te stellen en niet het hersenletsel, kijk naar mogelijkheden, wensen en talenten en niet naar beperkingen. NAH kan leiden tot taalstoornissen. Mensen hebben moeite met het vinden van woorden, het vormen van zinnen en het begrijpen van taal (afasie). Daarnaast kunnen mensen met NAH moeite hebben met praten als gevolg van de verlamming van spieren in de mond. De spraak wordt dan moeilijk verstaanbaar (dysartrie). Ook kan het vermogen om de grote lijn van een gesprek vast te houden en/of het meer abstract denken zijn aangedaan. Als professional is het belangrijk dat je bij de communicatie met mensen met NAH rustig praat, de tijd neemt, goed de hoofdlijnen van het gesprek aangeeft, helpt hoofd- en bijzaken van elkaar te scheiden en goed

https://www.zorgstandaardnah.nl/implementatie_volwassenenhttps://www.zorgstandaardnah.nl/implementatie_volwassenenhttps://www.zorgstandaardnah.nl/Zorgstandaard_THL_Kinderen_Jongerenhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/good-practices-nah.html?q=%25http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/good-practices-nah.html?q=%25http://hooiopjevork.nl/http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlhttp://www.swzzorg.nl/swz-lanceert-app-nah-wijzer/http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Verdieping-Clientgroep-Niet-aangeboren-hersenletsel/Oefenapp-en-gids-voor-zelfstandig-herstel-na-beroerte.htmlhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Verdieping-Clientgroep-Niet-aangeboren-hersenletsel/Oefenapp-en-gids-voor-zelfstandig-herstel-na-beroerte.htmlhttp://tandem-begeleiding.nu/tandem/introductie-hermeneutische-cirkelhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/leidraad-oud-gelukkig-competentiegericht-begeleiden-OIV.html

17

nagaat of alles voldoende begrepen is. Het gaat er echter niet alleen om dat jij als professional begrijpelijk maar juist om dat de cliënt zich begrepen voelt.

- Meer tips voor de communicatie met mensen met NAH vind in de factsheet opgesteld door Hersenz en Hooi op je Vork voor medewerkers van gemeenten: Tips voor de communicatie met mensen met NAH.

- In hoofdstuk 5 van de lesbrief NAH vind je tips en concrete vragen voor de bejegening van mensen met NAH. Hier worden ook verschillende voorbeelden en casussen gegeven: Niet aangeboren hersenletsel, oorzaken, gevolgen, signalen en zorg

- Adviezen en methoden om te communiceren met mensen met afasie vind je op afasienet: Communicatieadviezen

Opdrachten

Opdracht 1: Communicatietechnieken bij afasie Wie als gevolg van NAH te kampen heeft met afasie heeft van het ene op het andere moment moeite met spreken, begrijpen, lezen en/of schrijven. Om mensen met afasie te helpen zich uit te drukken is er een gespreksboek ontwikkeld. Bekijk het voorbeeld van het gespreksboek en oefen in tweetallen met deze methode. Je kan deze opdracht uitbreiden door de studenten na het oefenen met behulp van het gespreksboek in gesprek te laten gaan met iemand met afasie na NAH. Dit kan bijvoorbeeld op hun stageplek. De studenten koppelen na afloop terug wat hun ervaringen zijn. Opdracht 2: Communicatietechnieken bij niet zichtbare aandoeningen Deze Free Learning module richt zich op communicatie met mensen met ‘Niet-zichtbare beperkingen’. Door het doen van deze free-learning module word je je bewust dat er mensen zijn met een niet-zichtbare beperking. Aan de hand van 15 vragen kun je jezelf basiskennis bijbrengen over wat ‘Niet-zichtbare beperkingen’ zijn en hoe je daar in je communicatie rekening mee kunt houden. Opdracht 3: Ondersteuningsmethodieken in de praktijk Er zijn veel verschillende methodieken die professionals kunnen hanteren als het aankomt op de begeleiding en ondersteuning van mensen met NAH. Ook zal je in de praktijk vaak tegenkomen dat je als professional flexibel moet zijn in het toepassen van ondersteuningsmethodieken. Daarnaast zal je in het werken met cliënten verschillende dilemma’s tegen komen. Ga in gesprek met een professional die al langere tijd werkt met mensen met NAH. Ga in dit gesprek in op de ondersteuningsmethodieken die hij/zij gebruikt. Welke methodieken zijn er? Wat werkt er goed? Wat werkt minder goed? Hoe maak je een keuze voor een ondersteuningsmethodiek? Welke dilemma’s kom je daar in tegen? Etc. Opdracht 4: Vergelijk ondersteuningsmethodieken (verdiepend) Vorm groepjes van maximaal vier studenten. Elk groepje zoekt twee ondersteuningsmethodieken die gebruikt worden bij mensen met NAH. Zij verdiepen zich in deze methodieken en brengen in kaart op welke theorie de methodiek gebaseerd is en wat de werkende principes zijn. Vervolgens vergelijken zij beide methodieken met elkaar. Geef in de vergelijking aan waar de verschillen en overeenkomsten zijn en onderbouw welke methodiek je het meeste aanspreekt.

http://www.hersenz.nl/sites/all/files/media/tips-voor-de-communicatie-met-mensen-met-nah.pdfhttp://www.hersenz.nl/sites/all/files/media/tips-voor-de-communicatie-met-mensen-met-nah.pdfhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlhttp://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/verdieping-NAH-basisinformatie-wijkprofessionals-studenten.htmlfile:///C:/Users/list1/AppData/Local/Microsoft/Windows/Temporary%20Internet%20Files/Content.Outlook/PB0D1SDW/Niet%20aangeboren%20hersenletsel,%20oorzaken,%20gevolgen,%20signalen%20en%20zorghttps://www.hersenletsel.nl/images/downloadables/Folder%20Gespreksboekhttp://www.free-learning.nl/modules/nietzichtbarebeperkingen/start.html

18

Hoofdstuk 6 Moeilijk verstaanbaar gedrag (MVG)

In de zorg kan je te maken krijgen met gedrag van cliënten dat je niet goed begrijpt of moeilijk vindt om mee om te gaan. Deze mensen vertonen vaak verschillende vormen van probleemgedrag als reactie op de situatie waar ze zich bevinden. Omdat we het gedrag niet goed kunnen verstaan is het vaak moeilijk om precies te achterhalen wat het probleem is.

Kennis

Oorzaken van MVG Ook bij mensen met NAH kan moeilijk verstaanbaar gedrag (MVG) voorkomen. Onder MVG verstaan we gedrag dat gevaarlijk of bedreigend is voor de cliënt zelf of voor de omgeving en gedrag dat leidt tot stagnatie van de ontwikkeling of een achteruitgang van de kwaliteit van leven. Moeilijk verstaanbaar gedrag kan leiden tot agressie, ontremd gedrag of tot zich terugtrekken. Het is voor een professional vaak een uitdaging om de oorzaken van MVG te achterhalen. Vaak zijn de oorzaken niet zichtbaar en versterken ze elkaar. MVG ontstaat bijvoorbeeld wanneer iemand het gevoel heeft de grip op het eigen leven kwijt te raken en/of hierin door de ander niet begrepen te worden, MVG is dan ook te zien als een vorm van communicatie door de cliënt. Het gedrag kan zijn grondslag vinden in angst, frustratie of onzekerheid. In de voorgaande hoofdstukken is toegelicht dat NAH cognitieve, communicatieve, emotionele en gedragsmatige gevolgen heeft. Deze eigenschappen van NAH maken dat er een breuk in de levenslijn optreed. De persoon met NAH kan hierdoor het gevoel krijgen de grip op het leven kwijt te raken. Als professional is het belangrijk goed te kijken welke vraag iemand werkelijk stelt met het vertoonde gedrag.

- Een overzicht van verschillende vormen van probleemgedrag/MVG vind je op het kennisplein gehandicaptensector (niet specifiek voor NAH): Gedrag en gedragsproblemen.

- Kirsten van den Bosch, orthopedagoog aan de Rijksuniversiteit Groningen, legt uit wat moeilijk verstaanbaar gedrag inhoudt (niet specifiek voor NAH): Moeilijk verstaanbaar gedrag.

Preventie en hantering van MVG Inzicht in de beperkingen die aan MVG ten grondslag liggen, zijn essentieel om het gedrag te kunnen beperken of voorkomen. In het geval van NAH kan MVG veroorzaakt worden door frustratie/verdriet over verloren vaardigheden, overvraging van de persoon met NAH en/of het gevoel niet begrepen te worden. Moeilijk verstaanbaar gedrag tegengaan of oplossen is moeilijk aangezien de oorzaken vaak niet eenduidig zijn. Het is voor de preventie en hantering van MVG van groot belang dat je als professional goed luistert naar de cliënt en de oorzaken van het gedrag weg probeert te nemen. Aangezien mensen met NAH vaak op het eerste gezicht niets mankeren is het als professional belangrijk de mogelijk achterliggende oorzaken van het gedrag goed in kaart te brengen. In de erkenning van verlies de cliënt meer in zijn eigen kracht zetten, kijken naar wat wel kan en mensen ondersteunen om deel te kunnen nemen aan het gewone leven zijn vaak doeltreffende manieren om MVG te voorkomen en/of hanteren. Inzetten op ondersteuning in plaats van op behandeling is vaak een manier om onbegrepen gedrag gunstig te beïnvloeden.

- Oorzaken van moeilijk verstaanbaar gedrag en handvatten voor het voorkomen en veranderen ervan vind je op dwangindezorg.nl. Hier vind je ook verschillende punten waarop je de leefsituatie van iemand kan beoordelen (niet specifiek voor NAH): Gedrag veranderen.

- Er zijn verschillende methoden waarmee je inzicht kan krijgen in moeilijk verstaanbaar gedrag, enkele van deze methoden zijn ook te vinden in het hoofdstuk ‘ondersteuningsmethodieken. Een voorbeeld van een methode die je kan gebruiken bij MVG is de Triple C methode: Cliënt-Competentie-Coach.

- Om in kaart te brengen hoe iemand met zijn/haar gezondheidstoestand omgaat kan je de International classification of functioning (ICF) gebruiken. Aan de hand van de ICF kan je het menselijk functioneren en de problemen die daarin kunnen optreden beschrijven en vergelijken (verdiepend)

http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gehandicaptenzorg/Functioneren-en-ontwikkeling-client-Gedrag-en-gedragsproblemen.htmlhttp://fastfacts.nl/nl/content/moeilijk-verstaanbaar-gedraghttps://www.dwangindezorg.nl/vraag-en-antwoord/probleemgedrag/vp-gedrag-veranderenhttps://www.sheerenloo.nl/meer-weten-over-zorg/verstandelijke-beperking/mvg-moeilijk-verstaanbaar-gedrag/behandeling-moeilijk-verstaanbaar-gedraghttp://www.who-fic.nl/Familie_van_Internationale_Classificaties/Referentie_classificaties/ICF_International_Classification_of_Functioning_Disability_and_Health

19

Opdrachten

Opdracht 1: Moeilijk Verstaanbaar Gedrag bij NAH Anton is een man met NAH voor wie autonomie zeer belangrijk is. Vanwege zijn NAH is autonomie echter geen vanzelfsprekendheid. Dit leidt tot frustratie en agressief gedrag bij Anton. In deze casus hoor je hoe de begeleiding van Anton de ondersteuning heeft aangepast en de situatie heeft gestabiliseerd en verbeterd. Beluister de casus en beantwoord de volgende vragen:

- Wat valt je op aan de beslissingen die de begeleiding maakt? - Waarom denk je dat de verandering in de ondersteuning die Anton krijgt werkt? - Hoe had jij de situatie opgelost?

Verdiepend: - Waarin verschilt moeilijk verstaanbaar gedrag bij NAH van moeilijk verstaanbaar gedrag bij een

andere (aangeboren)beperking? Geef voorbeelden. Opdracht 2: E-learning ‘Gentle Teaching’ Deze Free Learning richt zich op ‘Gentle Teaching’. Aan de hand van 20 vragen kun je jezelf basiskennis bijbrengen over Gentle Teaching en hoe je dat kunt inzetten om weerstand en agressie bij jouw cliënten te voorkomen. Deze e-learning is niet specifiek gericht op mensen met NAH, maar de opgedane kennis is hier wel op toe te passen. Opdracht 3: Omgaan met MVG Moeilijk gedrag bij een cliënt heeft bijna altijd een achterliggende reden. Het is als professional dan ook heel belangrijk om goed naar je cliënt te luisteren en te achterhalen waarom hij/zij moeilijk verstaanbaar gedrag laat zien. Een van de manieren waarop je dit kan achterhalen is de IJsbergtheorie. Deze theorie gaat er van uit dat het gedrag dat mensen laten zien ‘het topje van de ijsberg’ is en dat je om de werkelijke reden van het gedrag te achterhalen ‘onder de waterlijn’ moet kijken. Een voorbeeld van hoe het ijsbergmodel ingezet kan worden bij moeilijk gedrag zie je in het filmpje ‘sociale vaardigheden – omgaan met moeilijk gedrag op de goede manier’. Oefen met het ijsbergmodel in tweetallen in de klas (in de vorm van een rollenspel) of op de stage/werkvloer met een cliënt die MVG laat zien. Opdracht 4: Observatie en behandeling MVG (verdiepend) Observeer het gedrag en de behandeling van een persoon met NAH met MVG. Beschrijf het gedrag en hoe de betrokken professionals hiermee omgaan. Bespreek, wanneer mogelijk, je observaties met de betrokken professionals. Gebruik bij de observatie van de cliënt de International Classification of Functioning, hoofdstuk 5. Gebruik het figuur op pagina 16 van de Nederlandse uitgave van de ICF om de wisselwerking tussen de verschillende aspecten van het menselijk functioneren in kaart te brengen. Bespreek de observaties vervolgens in kleine groepjes. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten in het gedrag dat bij de cliënt waargenomen is? Waarom denken jullie dat de cliënt moeilijk verstaanbaar gedrag laat zien? Wat wil de cliënt duidelijk maken met zijn/haar gedrag? Wat zijn de verschillen en overeenkomsten in de benadering van de professionals naar de cliënt toe? Wat werkte goed in de benadering/behandeling? Wat heb je geleerd van deze observatie?

https://lerenvancasussen.cce.nl/casussen/autonomie-voor-antonhttp://www.free-learning.nl/modules/gentleteaching/start.htmlhttp://www.itasc.com/handout/ob/IJsberg.pdfhttps://www.youtube.com/watch?v=zgwlPfrrS9ohttps://www.youtube.com/watch?v=zgwlPfrrS9ohttp://www.who-fic.nl/dsresource?objectid=rivmp:230329&type=org

20

Contact

In deze kennisbundel vind je actuele informatie over NAH. Deze kennisbundel is bedoeld voor docenten van opleidingen in de zorg. We besteden aandacht aan wat NAH is en aan de behandeling, begeleiding en zorg voor mensen met NAH. Meer informatie over deze kennisbundel vind je op de Vooraf pagina. Heb je vragen, verbetertips, verhalen over het gebruik van de opdrachten in deze kennisbundel of werkt een hyperlink niet meer? Laat het ons weten door ons contactformulier in te vullen.

Bijlage 1 Koppeling hoofdstukken kennisbundel NAH aan competentieprofiel en keuzedeel

In de onderstaande tabel staat de koppeling tussen de hoofdstukken van de kennisbundel NAH en de onderdelen van het bijbehorende competentieprofiel NAH en keuzedeel Mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Tabel 1 Koppeling tussen hoofdstukken kennisbundel NAH en het keuzedeel Mensen met niet-aangeboren hersenletsel en het competentieprofiel NAH

Hoofdstuk kennisbundel Hoofdstuk omvat o.a. Gekoppeld aan onderdeel keuzedeel/Competentieprofiel

1. Doelgroep NAH • De breuk in de levenslijn

• Typering van mensen met NAH

Keuzedeel:

• Kennis: heeft kennis van de breuk in de levenslijn Competentieprofiel:

• Typering van (mensen met) niet-aangeboren hersenletsel

2. Hersenletsel • Werking van het brein

• Oorzaken en vormen van hersenletsel

• Gevolgen van hersenletsel

• Gevolgen van NAH voor naasten

Keuzedeel:

• Kennis: heeft kennis van de werking van het brein

• Kennis: heeft kennis van de oorzaken en vormen van hersenletsel

• Kennis: heeft kennis van de psychische, fysieke en sociale gevolgen van het hersenletsel Competentieprofiel:

• Kennis: de werking van het brein

• Kennis: oorzaken en vormen van hersenletsel

• Kennis: ontwikkelingspsychologie zodat de begeleider kan inschatten in welke levensfase het hersenletsel is ontstaan

• Kennis: de gevolgen van hersenletsel (neurologisch, cognitief, psychologisch etc., alsmede de interactie tussen diverse functiestoornissen) en de betekenis daarvan voor het functioneren van de NAH-cliënt en voor het sociale netwerk

3. Verlies en rouwverwerking

• Verlies- en rouwverwerking

• Verlies en rouwverwerking bij naasten

Keuzedeel:

• Werkproces: Begeleiden van de NAH-cliënt en naastbetrokkenen bij de verliesverwerking

• Kennis: heeft kennis van de gevolgen van het hersenletsel voor het functioneren van de NAH-cliënt en zijn omgeving

• Kennis: heeft kennis van rouwverwerkingsprocessen in combinatie met beperkingen als gevolg van hersenletsel

• Vaardigheid: kan voorlichtingstechnieken toepassen

22

Hoofdstuk kennisbundel Hoofdstuk omvat o.a. Gekoppeld aan onderdeel keuzedeel/Competentieprofiel

Competentieprofiel:

• Kennis: rouwverwerkingsprocessen bij de cliënt in combinatie met beperkingen als gevolg van hersenletsel, en rouwverwerking bij het sociale netwerk.

• Kernopgave: Het leven vóór versus het leven na hersenletsel

4. Leefgebieden • Disharmonisch profiel

• School, werk en arbeid

• Vrijetijdsbesteding en participatie

• Sociale Netwerk

Keuzedeel:

• Kennis: heeft kennis van het disharmonische profiel

• Werkproces: Inventariseren van de (nieuwe) mogelijkheden, wensen en behoeften van de NAH-cliënt

• Werkproces: Omgaan met het disharmonische profiel van de NAH-cliënt Competentieprofiel:

• Kennis: de gevolgen van hersenletsel (neurologisch, cognitief, psychologisch etc., alsmede de interactie tussen diverse functiestoornissen) en de betekenis daarvan voor het functioneren van de NAH-cliënt en voor het sociale netwerk

• Competentiegebied A: Vraaggericht werken: o is in staat om op basis van een realistisch beeld van de mogelijkheden en

beperkingen van de cliënt de werkelijke behoefte van de cliënt duidelijk te krijgen

o is in staat om het gedrag, de gezondheidssituatie en de ontwikkeling van de persoon met NAH te observeren en veranderingen te signaleren, waardoor zij het begeleidingsplan kan opstellen en steeds kan aanpassen aan de behoeften van de cliënt

• Competentiegebied B: Communiceren/contact: o is in staat om een vertrouwensband met de cliënt op te bouwen, zodat de cliënt

zich veilig en op zijn gemak voelt o Is in staat het sociale netwerk van de cliënt in stand te houden of te vergroten,

te benutten en te ondersteunen en is intermediair bij contacten met maatschappelijke organisaties

• Competentiegebied F: Ontwikkelingsgericht ondersteunen: o is in staat de cliënt te motiveren en te stimuleren om, voor zover mogelijk, onder

ogen te zien dat het leven zoals het was is veranderd door het hersenletsel, en op basis daarvan nieuwe keuzes te maken

23

Hoofdstuk kennisbundel Hoofdstuk omvat o.a. Gekoppeld aan onderdeel keuzedeel/Competentieprofiel

o is in staat om talenten van de cliënt te ontdekken, te stimuleren en te ontwikkelen op planmatige wijze

• Competentiegebied G: Regie en coördinatie: o is in staat samen te werken en af te stemmen met collega’s en personen binnen

en buiten de organisatie, waardoor de cliënt optimale hulpverlening krijgt Competentieprofiel:

• Kernopgave: omgaan met (verschillende) normen en waarden van de cliënt, het cliëntsysteem, de organisatie en de eigen, professionele zienswijze, normen en waarden

5. Methodieken • Ondersteuningsmethodieken

• Communicatietechnieken

Keuzedeel:

• Vaardigheid: kan ondersteuningsmethodieken bij NAH-cliënten toepassen

• Vaardigheid: kan communicatiemethodieken bij NAH-cliënten toepassen Competentieprofiel:

• Competentiegebied B: Communiceren/contact: o is in staat om diverse methoden en technieken van communicatie flexibel in te

zetten en op verschillende niveaus te communiceren in de dialoog met de cliënt, waardoor ook bij bemoeilijkte communicatiemogelijkheden de cliënt zijn behoefte weet te verduidelijken en aangesloten wordt bij het niveau en de beleving van de cliënt

• Competentiegebied C: Gestructureerd, methodisch en kostenbewust werken: o is in staat methodisch te werken, waardoor de werkwijze betrouwbaar is en het

begeleidingsplan goed onderbouwd en consistent is

• Competentiegebied E: Ondersteunen van de cliënt: o is in staat op flexibele wijze situationeel te begeleiden

• Competentiegebied F: Ontwikkelingsgericht ondersteunen: o is in staat de cliënt te motiveren en te stimuleren om, voor zover mogelijk, onder

ogen te zien dat het leven zoals het was is veranderd door het hersenletsel, en op basis daarvan nieuwe keuzes te maken

• is in staat om talenten van de cliënt te ontdekken, te stimuleren en te ontwikkelen op planmatige wijze

6. Moeilijk verstaanbaar gedrag (MVG)

• Oorzaken MVG

• Preventie en hantering van MVG

Keuzedeel:

• Vaardigheid: kan wet- en regelgeving t.a.v. NAH-cliënten toepassen

• Kennis: heeft kennis van ziekte-inzicht van NAH-cliënten

24

Hoofdstuk kennisbundel Hoofdstuk omvat o.a. Gekoppeld aan onderdeel keuzedeel/Competentieprofiel

• Kennis: heeft kennis van de invloed van persoons- en omgevingsfactoren op het functioneren en het gedrag van de NAH-cliënt

• Werkproces: Omgaan met ontremd gedrag van de NAH-cliënt Competentieprofiel:

• Kennis: de invloed van persoons- en omgevingsfactoren op het functioneren en het gedrag van de NAH-cliënt

• Competentiegebied D: Omgaan met grenzen: o is in staat om adequaat te reageren op conflicten tussen de persoon met NAH

en het sociale netwerk o is in staat op respectvolle en heldere wijze op te treden bij agressie, ontremd

gedrag of andere onverwachte, lastige en/of crisissituaties, zodat de cliënt zo mogelijk leert van de gebeurtenis en hijzelf en/of zijn omgeving geen gevaar loopt