KBO4: De leraar als opvoeder

Kathy Pieters & Liesbeth Stevens

Programma Leerkracht als opvoeder

Opvoedende rol van de leraar

Pedagogische dilemma’s

Leerkracht, wie ben je?

Pedagogische visies in de praktijk

Historiek

Ervaringsgericht/leefschool

Montessori

Dalton

Steiner

Freinet

Jenaplan

Sudbury/Summerhill

3 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

4 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Pedagogische visie op module

Oproep tot engagement! In termen van inspanning (SWL, zelfstudie, Onderzoekscyclus)

In termen van openheid (ontroering)

Basis van wederzijds vertrouwen

Uitdagende, beschrijvende analyses Oproep tot dialoog op basis van argumenten

Samen zoeken naar antwoorden op de vraag wat opvoeding in de 21e eeuw kan betekenen

5 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Hoezo, Opvoeding?

Uitgangspunten van de cursus

De onderwijzer als opvoeder (DLR 2)

2.1 De leerkracht kan in overleg een positief leefklimaat creëren

voor de leerlingen in de groep en op school.

2.2 De leerkracht kan de emancipatie van de leerlingen bevorderen.

2.3 De leerkracht kan door attitudevorming leerlingen op individuele

ontplooiing en maatschappelijke participatie voorbereiden.

2.4 De leerkracht kan actuele maatschappelijke ontwikkelingen hanteren in

een pedagogische context.

7 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Wat is opvoeding?

Complex proces waarbij opvoeder, opvoedeling en maatschappelijke context elkaar beïnvloeden;

Die invloed speelt zich af op het cognitieve, emotionele en conatieve domein van de persoonlijkheid;

Natuurlijk proces, soms spontaan, soms intentioneel

Collectief fenomeen waarbij meerdere mensen, al dan niet intentioneel of formeel, een rol spelen;

8 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Vragen bij definitie

Als er zoveel actoren invloed uitoefenen, welke rol is er dan voor de school weggelegd? En hoe kunnen we onderwijzers er op voorbereiden?

Welke opvoedkundige uitdagingen stelt de samenleving? En hoe kunnen onderwijzers er mee omgaan?

9 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Vragen bij definitie

Als opvoeding zich afspeelt op alle dimensies van de persoonlijkheid, wat impliceert dit dan voor de identiteit van onderwijzers?

Het is een collectief fenomeen. Maar welke invullingen geven Vlaamse basisscholen hieraan?

10 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Homogene groepen

Opdracht: Maak één gemeenschappelijke mindmap over de tekst met de volledige groep. Zorg dat de informatie duidelijk is voor iemand die de informatie niet las.

Uitwisseling teksten

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 11

Wat is het centrale thema of gedachte in deze tekst?

Hoe koppel je dat aan het didactisch model?

Op welke manier past dit wel of niet in jouw mens- en/of wereldbeeld?

Leg de link tussen het kunstwerk en de tekst die je gelezen hebt.

Hoe kijken (niet-)methodescholen hiernaar?

Even bij stilstaan…

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 12

Persoonlijk

Wat is voor jou de conclusie van de tekst in 1 zin?

Hoe denk je na het lezen van de tekst over het thema?

Professioneel

Wat betekent dit nu voor leerkrachten?

Welk advies geef je mee aan ouders over het thema?

Persoonlijk en professioneel

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 13

In de tekst ‘Hoe denkt de samenleving bij het begin van de

21ste eeuw over de opvoedende rol van de leerkracht?’ lezen we dat “72% van de respondenten meent dat de invloed van de media groter is dan de invloed van het onderwijs.”

Hoe kunnen we, geïnspireerd door de inzichten uit de tekst ‘Meer kind, minder kind’, omgaan met de media binnen het onderwijs?

Welke andere uitdagingen/dilemma’s stelt de maatschappij aan het onderwijs?

TEKST 1

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 14

Leg uit waarom het als toekomstig opvoeder belangrijk is om te ‘denken over opvoeding’. Geef minstens drie verschillende argumenten.

TEKST 2

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 15

Opvoeden is omgaan met verandering. Vanuit welke drie brillen kun je daar naar kijken?

Wie is de mens?

Hoe kijkt een methodeschool die jullie kozen, hiernaar?

TEKST 3

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 16

De opvoedende rol van de leerkracht

Tekst 1

Songtekst ruimtevaarder

Kommil Foo

Er gebeurt in onderwijs altijd meer dan je voorziet!

De relationele (pedagogische) dimensie beïnvloedt het leren!

Nostalgie naar de school?

18 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Een overbevraging?

De samenleving verwacht dat leraren een opvoedende rol opnemen Zie beroepsprofiel en tekst 1

Maar: niet alle onderwijskundigen en leraren zien dat zitten Gevoel leeft dat ouders heel wat taken overlaten aan de school

Wordt dit bevestigd door tekst 1?

“Mijn job is les geven en ik heb daar steeds minder tijd voor.”

19 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Een overbevraging?

Analyse: conflict tussen hun persoonlijke opvatting en maatschappelijke verwachting

Leerkracht ziet zichzelf als doorgever van kennis

De totale persoonlijkheidsontwikkeling is iets ‘extra’

20 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Uitgangspunt cursus

“Opvoeden is geen bijkomende taak naast het lesgeven, het is de kern van onderwijs”.

Je werkt steeds aan de totale persoonlijkheid van de leerlingen omdat elke leerkracht als totale persoon in het les geven is betrokken!

Leerstof aanbrengen is geen doel op zich. Het is een middel om leerlingen kritisch te leren omgaan met maatschappelijke ontwikkelingen

21 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Een overbevraging?

Een leerkracht kan niet niet- opvoeden!

Een leerkracht toont wat hij/zij echt belangrijk vindt

In het rechtstreekse contact met kinderen Bv. uit warme omgang blijkt oprechte interesse

Bv. uit geduldige houding blijkt respect

In de manier waarop iemand les geeft Bv. ‘de liefde voor het vak’ (tekst sessie 5)

22 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Een overbevraging?

Een leerkracht kan niet niet- opvoeden!

Op heel wat onbewuste momenten Bv. Manier waarop je gekleed bent, taalgebruik ten aanzien van collega’s, manier

waarop je over kinderen praat met derden

Bij het bespreken van leerstof Bv. Accenten die je legt bij evaluaties

Bv. Keuze van leeractiviteiten (soort oefeningen, liedjes, gedichten) en werkvormen

23 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Denken over opvoeden als voorwaarde voor voorzichtig en

respectvol opvoeden

Tekst 2

Het eeuwig pedagogisch ongenoegen

"De jeugd van tegenwoordig houdt alleen maar van luxe, heeft slechte manieren en veracht de autoriteit. Zij heeft geen respect voor oudere mensen. De jeugd verpraat de tijd terwijl er gewerkt moet worden, schrokt bij de maaltijden het voedsel naar binnen, legt de benen over elkaar en tiranniseert de ouders...“

(Socrates)

25 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Waarom is opvoeden moeilijk?

“Kinderen worden niet geboren, maar gevormd”

Enerzijds: een opvoeder met verantwoordelijkheidsgevoel

Anderzijds: het recht om vorm te geven aan zijn eigen leven

Vraag is dus: Waar vinden we overeenstemming tussen beiden?

26 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Helpt informatie ons verder?

Hoe meer informatie we lijken te hebben over opvoeding, hoe moeilijker het lijkt te worden

Informatie is soms tegenstrijdig en wijst ons soms op beperkte mogelijkheden (bv. inzichten genetica)

De opvoeder moet dit steeds persoonlijk interpreteren

Daarom: kritisch staan tegenover boeken en programma’s die opvoeden beperken tot ‘vuistregels’!

27 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Garantie op succes?

29 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Wat kan een opvoeder doen?

Een opvoeder heeft pedagogische kennis, vaardigheden en attitudes nodig, maar dat is niet voldoende

Een opvoeder moet ook durven en kunnen nadenken!

Waarom? Om recht te doen aan zijn verantwoordelijkheidsgevoel

“Zich kunnen verantwoorden” = argumenten geven

Probleem hierbij: opvoeder heeft zelden tijd. Het gaat vaak om het denken achteraf. Dit leidt pas de volgende keer tot

bezonnenheid (‘rust’) en

respect (‘omzichtigheid’)

30 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

“zich bezinnen over wat men doet, waarom en waartoe (de zin)”

Omzichtig en respectvol opvoeden

Geduldig, voorzichtig, nieuwsgierig

Verbondenheid ontstaat waar we elkaars verlangen zien!

Bezonnenheid als deugd

31 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

De ruimtevaarder

Nee, 't is alleen iets hier

vanbinnen, 't heeft geen

zin dat ik ontken,

meester Frank, ik voel...

dat ik een ruimtevaarder

ben... (Kommil Foo)

32 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Wat wil het kind?

Wie is het kind?

Wat denkt het kind?

Wat kan het kind?

Wat doet het kind?

Hoe beleeft het kind de omgeving?

Verbondenheid gaat voorbij gedrag!

33 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Leerkracht

Missie en identiteit

overtuigingen

vaardigheden

gedrag

omgeving

Leerling

Missie en identiteit

overtuigingen

vaardigheden

gedrag

omgeving

34 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Is opvoeden altijd succesvol?

Moet een opvoeder dan perfect zijn?

Mag een kind dan altijd doen wat hij wil?

NEEN, zo werkt het niet in het leven

We verwachten wel nieuwsgierigheid naar,

belangstelling voor wat kinderen willen!

35 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Maken we het niet te moeilijk?

Is opvoeden geen praktische aangelegenheid?

Denken over opvoeding is nodig om een taal te vinden die helpt ons verantwoordelijkheidsgevoel bespreekbaar te maken.

Probleem: elke opvoeder gebruikt eigen taal, eigen woorden

Daarom: het doel is luisteren naar concrete verhalen van opvoeders en begrijpen welke ervaringen opvoeders delen.

36 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Perspectieven op menselijke verandering

Tekst 3

Opvoeden is gedrag veranderen

LEREN ONTWIKKELEN

VRIJHEID

38 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Ontwikkelen

Mens ontwikkelt als een organisme (cf. Fröbel)

Mens is van origine gericht op bepaald doel

Mens doorloopt een noodzakelijk, vastliggend proces

Traditie van de ontwikkelingspsychologie

Bv. stadia van morele ontwikkeling

Extreme positie: pessimisme bij opvoeders “Het zit er in of het zit er niet in.“

39 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Leren

Mens is een mechanisme dat verandert door de omgeving (cf. Locke)

Omgevingsprikkels stimuleren leerproces

Intern bewustzijn groeit dankzij zelfreflectie

Traditie van de leertheorieën

Van onbewuste incompetentie tot onbewuste competentie

Extreme positie: optimisme voor opvoeders “Die zal dat wel leren”

40 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Vrijheid

Mensen kiezen voortdurend!

We ontwikkelen ons vooral in domeinen die we zelf kiezen

We leren vooral dingen die we zelf boeiend vinden

Er zijn momenten van vrijheid. Mensen beïnvloeden

hun ontwikkeling en leren.

Traditie van het opvoedingsperspectief in de wijsgerige pedagogiek (KBO4)

41 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Vrijheid maakt ons tot ‘mens’

Uniciteit: Er zijn geen 2 dezelfde mensen

Individualiteit: Iets in ons is niet door ontwikkeling of leren kunnen verklaren.

Personaliteit: Via onze wil en bewustzijn sturen we ons gedrag

Zedelijkheid: We zijn moreel gevoelig, we willen het goed doen.

Dit maakt opvoeden onvoorspelbaar!

42 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

De ontwikkelende, lerende mens

Elk perspectief biedt een belangrijke bijdrage aan het beter begrijpen van gedrag

Verantwoorde opvoeding brengt steeds de drie perspectieven in rekening

In elke opvoedkundige aanpak zal één perspectief sterker doorschemeren. Het is belangrijk dit te kunnen motiveren

43 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

… het gedrag van kinderen niet zomaar veroordelen

… willen begrijpen wat kinderen willen

…. kinderen aanmoedigen iets met hun verlangens/dromen te doen

…. eerlijk getuigen over de bezorgdheden die je daarbij voelt

Opvoeden als leraar betekent dus

44 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Reflectie op de opleiding

Dit opleidingsonderdeel respecteert de drie perspectieven, maar sluit het sterkst aan bij het derde perspectief

Ontwikkeling: vermogen tot abstract denken

Leren: aanbieden van theoretische inzichten die ervaringen verder uitdiepen

Vrijheid: ruimte voor eigen interpretatie van de cursus

45 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

46 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Uitgangspunt cursus

“Opvoeden is geen bijkomende taak naast het lesgeven, het is de kern van onderwijs”.

Je werkt steeds aan de totale persoonlijkheid van de leerlingen omdat elke leerkracht als totale persoon in het les geven is betrokken!

Leerstof aanbrengen is geen doel op zich. Het is een middel om leerlingen kritisch te leren omgaan met maatschappelijke ontwikkelingen

47 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Rode draad doorheen de cursus

Hoezo, opvoeding

Een leerkracht voedt op, hij kan niet anders (tekst 1)

Denken over opvoeding is basis voor respectvol, voorzichtig opvoeden (tekst 2)

Een verantwoorde opvoedkundige aanpak vertrekt vanuit drie invalshoeken: de leerling als ontwikkelende, lerende en vrije mens. (tekst 3)

48 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

49 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER

Methodescholen vergelijken

Sessie 3

Sofie Mertens & Liesbeth Stevens

Welke van de 9 generieke kenmerken heb je tijdens het voorbereiden van deze sessie het sterkst ingezet? Verantwoord.

Welke van de 9 generieke kenmerken heb je tijdens het voorbereiden van deze sessie in mindere mate ingezet en wil je inzetten tijdens het voorbereiden van sessie 5? Hoe zal je dat doen?

Onderzoekende houding

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 51

Ronde 1: homogene groepen

Wissel de verzamelde informatie uit

Vul de tabel in

Zorg dat elk lid van de groep de informatie in de tabel duidelijk kan toelichten aan iemand die dit type methodeonderwijs niet onderzocht.

Uitwisseling methodescholen

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 52

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 53

Ronde 2: heterogene groepen

Wissel de verzamelde informatie uit a.d.h.v. de tabel

Vergelijk de verschillende types methodeonderwijs

Uitwisseling methodescholen

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 54

Waarover gaan de teksten?

Hoe kijken methodescholen & niet-methodescholen hiernaar?

Wat is de voornaamste rol van de leraar volgens de verschillende methodescholen?

Aan welk leiderschapsstijl link je dit? Met welk mens- en maatschappijbeeld komt dit overeen?

Link tussen teksten & methodescholen

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 55

Het fenomeen van de methodescholen

KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER 56

Steiner Sudbury Ervaringsgericht

projectonderwijs

Bereid een vraag voor vanuit één van de 9 generieke kenmerken aan:

André Berben, directeur Steinerschool De Teunisbloem

Tekst lezen onderzoek over werking en effecten van methodeonderwijs

=> Je krijgt hier nu nog even de tijd voor.

To do sessie 4

57 KBO4 – DE LERAAR ALS OPVOEDER