Werkveldanalyse van de sociale economie in de Stadsregio Turnhout

Katholieke Hogeschool Kempen Studiecentrum voor Lokaal Sociaal en Lokaal Economisch Beleid

Eindrapport

Stefan Mertens Bérénice Storms Gert Van den Broeck

7 juni 2010

Inhoudsopgave

DANKWOORD...................................................................................................... 4

SAMENVATTING .................................................................................................. 6

1 INLEIDING ................................................................................................. 10

2 DE VRAAG NAAR ARBEID ........................................................................... 11 2.1. Wat verstaan we onder kansengroepen? ................................................................. 11 2.2. Recente historische evolutie van de werkloosheid ................................................... 12 2.3. Absolute cijfers over het aantal werkzoekenden in de Stadsregio Turnhout ..... 13 2.4. Overzichtstabel van de werkloosheid bij kansengroepen ....................................... 14 2.5. Conclusies op basis van de cijfergegevens ................................................................ 16

2.5.1. Werkzoekenden met een arbeidshandicap .......................................................... 16 2.5.2. Allochtone werkzoekenden .................................................................................. 16 2.5.3. Leeftijd en langdurige werkloosheid .................................................................... 16 2.5.4. Laaggeschoolde werkzoekenden .......................................................................... 17 2.5.5. Gender en werkloosheid ....................................................................................... 18

3 HET ARBEIDSAANBOD IN DE SOCIALE ECONOMIE ..................................... 19 3.1. Organisatie en respons van de enquête .................................................................... 19 3.2. Kenmerken van de sociale economie-organisaties in de Stadsregio Turnhout ... 20

3.2.1. Verdeling over de verschillende werkvormen ..................................................... 21 3.2.2. Ontplooide activiteiten ......................................................................................... 21 3.2.3. Communicatie naar de doelgroep ......................................................................... 22 3.2.4. Samenwerking met partners ................................................................................. 22 3.2.5. Financieringsmogelijkheden ................................................................................ 22

3.3. Toegangsproblemen in de reguliere economie ......................................................... 23 3.4. Toegangsproblemen in de sociale economie ............................................................. 24 3.5. Sociale economie als intermediaire dan wel finale tewerkstelling ......................... 24 3.6. Financiële problemen ................................................................................................. 25

3.6.1. Beperkte financiële draagkracht bij klanten in de sociale economie ................... 25 3.6.2. Structurele financieringsproblemen in de sector .................................................. 26

4 MATCHING VAN VRAAG EN AANBOD .......................................................... 28 4.1. Specifieke problemen voor specifieke kansengroepen ............................................ 28

4.1.1. Kwantitatieve groeimarge voor de sociale economie .......................................... 28 4.1.2. Personen met een arbeidshandicap ....................................................................... 28 4.1.3. Allochtonen .......................................................................................................... 29 4.1.4. Leeftijd en langdurige werkloosheid .................................................................... 29 4.1.5. Laaggeschoolde werkzoekenden .......................................................................... 30 4.1.6. Gender .................................................................................................................. 30

4.2. Expertengroepsgesprek over de onderzoeksresultaten .......................................... 30 4.2.1. Opzet .................................................................................................................... 30 4.2.2. Resultaten ............................................................................................................. 31 4.2.3. Conclusie .............................................................................................................. 35

4.3. Gesprekken met kansengroepen ............................................................................... 35 4.3.1. Opzet .................................................................................................................... 35 4.3.2. Resultaten ............................................................................................................. 37 4.3.3. Conclusie .............................................................................................................. 42

5 ANALYSE VAN DE REGIEFUNCTIE IN DE STADSREGIO TURNHOUT ............. 43 5.1. Theoretische inleiding ................................................................................................ 43

5.1.1. Interne regie .......................................................................................................... 44 5.1.2. Externe regie ........................................................................................................ 45 5.1.3. Instrumentarium ................................................................................................... 45

5.2. De Stad Turnhout ....................................................................................................... 46 5.2.1. Beschikbare informatie ........................................................................................ 46 5.2.2. Interne regie .......................................................................................................... 46 5.2.3. Externe regie ........................................................................................................ 47 5.2.4. Het instrumentarium ............................................................................................. 48

5.3. De gemeenten Beerse, Oud-Turnhout en Vosselaar ............................................... 49 5.3.1. De beschikbare informatie ................................................................................... 49 5.3.2. Interne regie .......................................................................................................... 49 5.3.3. Externe regie ........................................................................................................ 50 5.3.4. Het instrumentarium ............................................................................................. 50

5.4. De Stadsregio Turnhout ............................................................................................. 51 5.4.1. De beschikbare informatie ................................................................................... 51 5.4.2. Interne regie .......................................................................................................... 51 5.4.3. Externe regie ........................................................................................................ 53 5.4.4. Het instrumentarium ............................................................................................. 54

5.5. Bovenlokale partners ................................................................................................. 54 5.5.1. De beschikbare informatie ................................................................................... 54 5.5.2. Interne regie .......................................................................................................... 55 5.5.3. Externe regie ........................................................................................................ 56 5.5.4. Het instrumentarium ............................................................................................. 57

5.6. Naar een regiemodel voor de Stadsregio Turnhout ................................................ 58 5.6.1. Het werkgelegenheidsmodel op bovenlokaal niveau ........................................... 59 5.6.2. Knelpunten voor het implementeren van het werkgelegenheidsmodel ............... 60 5.6.3. Voorwaarden voor het implementeren van het werkgelegenheidsmodel ............ 61

6 BESLUIT ..................................................................................................... 63

LITERATUURLIJST ............................................................................................ 65

BIJLAGE 1: ABSOLUTE AANTALLEN WERKLOOSHEID ........................................ 67

BIJLAGE 2: VRAGENLIJST SOCIALE ECONOMIE-ORGANISATIES ....................... 99

BIJLAGE 3: INTERVIEWLEIDRAAD REGIE-INTERVIEWS ................................. 102

BIJLAGE 4 : LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN ........................................ 103

Dankwoord Met dit rapport geven we de resultaten weer van het onderzoek over de werkveldanalyse van de sociale economie in de Stadsregio Turnhout dat we aan het Studiecentrum voor Lokaal Sociaal en Lokaal Economisch Beleid van de Katholieke Hogeschool Kempen konden uitvoeren, dankzij de financiering van de Stadsregio Turnhout. Wij danken de Stadsregio Turnhout dat zij ons dit onderzoek toevertrouwden. Een werkveldanalyse wordt maar mogelijk dankzij actieve medewerking uit het werkveld zelf, en daarom wensen we tevens iedereen te bedanken die bereid was interviews toe te staan. Stefan Mertens Bérénice Storms Gert Van den Broeck

Samenvatting De vraag naar arbeid vanwege kansengroepen In het rapport wordt vooreerst stilgestaan bij de omschrijving van wat kansengroepen zijn. Er zijn vier kernkansengroepen die steeds terugkomen en die in het onderzoek prioritair behandeld worden: oudere werkzoekenden (meer dan 50 jaar), personen met een arbeidshandicap, laaggeschoolden (mensen zonder een diploma secundair onderwijs) en allochtonen (mensen afkomstig van buiten de EU). Deze kansengroepen worden kwantitatief in kaart gebracht aan de hand van gegevens uit de Arvastat-databank van de VDAB. Al deze kansengroepen hebben een belangrijke vraag naar arbeid op de arbeidsmarkt in de Stadsregio, vergeleken met de Vlaamse gemiddelden, zij het dat de allochtone werkloosheid vooral een probleem is van de stad Turnhout en minder van de gemeenten Beerse, Oud-Turnhout en Vosselaar. Het arbeidsaanbod in de sociale economie Vervolgens brengen we het arbeidsaanbod in de sociale economie in de Stadsregio Turnhout in kaart aan de hand van de resultaten van een telefonische bevraging. 23 organisaties werden bevraagd, die allen te maken hebben met doelgroepwerknemers in de Kempen. 12 van deze 23 organisaties zijn sociale economie-aanbieders binnen de Stadsregio Turnhout. Er werd een inventaris gemaakt van de grote diversiteit aan aangeboden diensten en tevens werd in kaart gebracht met welke organisaties de sociale economie-aanbieders samenwerken en welke tewerkstellingsmaatregelen gebruikt worden. Het belangrijkste deel van het hoofdstuk over het arbeidsaanbod in de sociale economie omvat een analyse van de knelpunten die tewerkstelling in de reguliere en de sociale economie voor doelgroepwerknemers bemoeilijken. In de reguliere economie zijn de hoge kost van arbeid en het gebrek aan zelfwaardering bij mensen die veel afgewezen zijn belangrijke hindernissen. Extra begeleiding is een oplossing daarvoor, maar dat kan stigmatiserend werken. Stigmatisering kan ook een obstakel zijn dat mensen die naar de sociale economie gaan bezighoudt. Verder kan het ook zo zijn dat sommige competenties in de sociale economie niet voor iedereen haalbaar zijn, ook al is de sociale economie speciaal gericht op mensen die het moeilijk hebben op de arbeidsmarkt. Nog een probleem in de sociale economie is dat het soms moeilijk is om te gaan met problemen van psychische of psychiatrische aard. Ten slotte zijn wettelijke criteria, zoals de noodzakelijke werkloosheidsduur om tot een sociale economie-initiatief te worden toegelaten, enerzijds nuttig om de doelgroep effectief te bereiken, maar kunnen ze anderzijds ook belemmerend werken voor wie niet aan die criteria voldoet. De laatste twee paragrafen van het hoofdstuk behandelen enkele bijzondere kwesties in het aanbod van de sociale economie, namelijk de discussie over doorstroming en de financiële problemen in de sector. Doorstroming is vooral een objectief voor sociale werkplaatsen, beschutte werkplaatsen en lokale diensteneconomie, terwijl de verantwoordelijken van invoegbedrijven zichzelf meer als reguliere economie zien, en dus geen doorstroming beogen. Wat de financiële kant van de zaak betreft wordt besproken dat er enerzijds nog een grote vraag is naar sociale economie, maar dat het cliënteel niet kapitaalkrachtig genoeg is om dit te financieren. Anderzijds zijn er enkele structurele financieringsproblemen zoals de klaverbladfinanciering en de financiering van contingenten in sociale werkplaatsen, die op een hoger politiek niveau gedefinieerd zijn, maar die wel hun weerslag hebben op de organisatiepraktijk binnen de Stadsregio.

Matching van vraag en aanbod De koppeling van de vraag naar arbeid vanwege kansengroepen en het arbeidsaanbod in de sociale economie bespreken we op twee manieren. Ten eerste gebruiken we gegevens uit de telefonische bevraging om te belichten welke specifieke problemen er zich voor specifieke kansengroepen stellen binnen de sociale economie. Ten tweede organiseerden we gespreksgroepen. Eén gespreksgroep was een gespreksgroep met experts uit de sector van de sociale economie in de Stadsregio Turnhout, waarbij hen de thema’s uit de knelpuntenanalyse werden voorgelegd zodat ze hierop feedback konden geven. Daarnaast waren er nog drie gespreksgroepen met vertegenwoordigers vanuit de kansengroepen zelf zodat ook hun stem in het onderzoek hoorbaar wordt. Uit de telefonische bevraging leerden we dat voor personen met een arbeidshandicap geldt dat dit een zeer diverse groep is, en dat het beleid in de toekomst nog beter afgestemd moet zijn op de diversiteit aan behoeften in deze groep. Voor oudere werklozen is een bijzondere moeilijkheid de fysieke haalbaarheid van veel jobs. Wat jongeren betreft zijn de aanbieders van sociale economie van mening dat bij hen prioriteit moet gegeven worden aan de mogelijkheden om hen een plaats te geven in de reguliere economie. Bij allochtone werklozen is vooral de recente groei van deze groep een issue. Ook is het voor deze groep belangrijk dat hen maximaal de kans gegeven wordt om Nederlands te leren. De bevraagde experts erkennen dat het stigmatiserend karakter van de sociale economie een probleem kan zijn, maar ze zijn niet akkoord dat de omgang met psychische en psychiatrische problemen onvoldoende ontwikkeld is in de sociale economie. Dat is meer het probleem van de psychiatrische sector. Ook geven deze experts enkele belangrijke aanvullingen bij de eerder vastgestelde resultaten aan. Zo staat de sociale economie zeker niet minder open voor allochtonen, maar is de doelgroep van de allochtonen soms moeilijk bereikbaar. Voor ouderen geldt inderdaad dat jobs soms fysiek moeilijker haalbaar kunnen zijn, maar dit mag zeker geen aanleiding zijn om tot de conclusie te komen dat oudere werkzoekenden minder gemotiveerd zijn. Jongeren zullen ook prioritair naar de reguliere economie moeten toegeleid worden, maar sociale economie onder de vorm van werkervaring kan voor hen nuttig zijn. Ten slotte kunnen de wettelijke criteria voor toelating tot de sociale economie inderdaad belemmerend zijn, maar het is ook moeilijk om alternatieven te vinden. Uit de gesprekken met de kansengroepen zelf leerden we dat deze mensen minder het onderscheid maken tussen reguliere en sociale economie, maar dat voor hen het belangrijkste maatschappelijk stigma de stigmatisering van werkzoekenden is. De begeleiding van werkzoekenden en de manier waarop men in de reguliere economie werknemers begeleidt schieten volgens hen tekort. De sociale economie is volgens hen hier het alternatief. Dat er wettelijke criteria zijn die de toelating regelen tot deze sector vindt men overbodig. Vaak vanuit eigen ervaring worden wel de bijzondere moeilijkheden erkend die laaggeschoolden en ouderen ondervinden op de arbeidsmarkt. Minder begrip heeft men voor de erkenning van personen met een arbeidshandicap en allochtonen als doelgroep. Men vindt dat tewerkstellingsbeleid er voor iedereen moet zijn, en dat het discriminerend zou zijn, mochten deze groepen bevoordeeld worden. Analyse van de regiefunctie in de Stadsregio Turnhout Niet alle gesignaleerde knelpunten kunnen vanuit lokale besturen worden opgevangen. Toch hebben de lokale besturen wel regiemogelijkheden. Deze regiemogelijkheden worden beschreven in het rapport waarbij een onderscheid gemaakt wordt tussen de regie van de Stad Turnhout, van de kleinere gemeenten (Beerse, Oud-Turnhout en Vosselaar) die alle een gelijklopend beleid hebben, van het stadsregionaal

samenwerkingsverband en van de actoren die op een hoger beleidsniveau actief zijn (VDAB, RESOC en het Subsidieagentschap Werk en Sociale Economie). In de Stad Turnhout heeft men een actief beleid inzake sociale economie, maar dit is niet vervat in veel documenten en er is geen subsidiereglement. Het betreft hier een ad hoc beleid, waarin men zowel regie- als actorrollen opneemt. De Stad heeft hier een sturende functie, terwijl het OCMW meer een uitvoerende rol heeft. In de drie kleinere gemeenten heeft men geen sociale economie beleid, alhoewel men sociale tewerkstelling wel belangrijk vindt. Wel stelt men via artikel 60 mensen tewerk vanuit het OCMW en is men klant voor sociale economie-organisaties uit Turnhout. Men wijst erop dat men deel uitmaakt van de Stadsregio Turnhout en dit samenwerkingsverband mee financiert. Bij de Stadsregio is er een projectcoördinator in dienst die belast is met het sociale economiebeleid, en men streeft naar een maximale invulling van deze functie, ook al is deze functie historisch vooral gericht geweest op één segment van de sociale economie, namelijk de lokale diensteneconomie. Om dit beleid te ondersteunen is er een uitgewerkt subsidiereglement. De bevraagde actoren op een hoger niveau erkennen dat binnen de Turnhoutse Stadsregio er een grote beleidsactiviteit is inzake sociale economie, vergeleken met andere regio’s. De stap die men gezet heeft naar een samenwerking tussen vier gemeenten is hierbij een belangrijke meerwaarde, ondanks de aanvankelijke aarzelingen die er mee te maken hadden dat de lokale besturen moeilijk afstand konden nemen van hun beleidsautonomie. Dit surplus van het samenwerkingsverband wordt ook concreet via de secretariaatsfunctie die de projectcoördinator binnen het Forum voor Lokale Werkgelegenheid waarneemt. Dit Forum wordt voor de vier gemeenten gezamenlijk georganiseerd. Deze secretariaatsfunctie zorgt ervoor dat het Forum een tweede trekker heeft naast de voorzitter, wat ervoor zorgt dat dit Forum relatief dynamisch is, in vergelijking met de andere fora in de regio. Toch zijn er nog problemen met dit Forum. In het rapport worden deze problemen samengevat in drie onderling verbonden kwesties. Ten eerste zijn de besprekingen zeer detaillistisch, wat te maken heeft met de complexiteit van de sector van de sociale economie. Het tweede punt is dat de besprekingen vooral gaan over sociale economie, en veel minder over de reguliere economie. Ten derde is het engagement om zich in te werken in de uitgebreide materie soms moeilijk haalbaar voor de vertegenwoordigers van de kleine gemeenten, die ook nog eens een omvangrijk pakket met andere taken hebben. De focus op een meer integrale benadering, gericht op werkgelegenheidspolitiek in de reguliere en sociale economie zou nochtans haalbaar moeten zijn, aangezien er voldaan wordt aan de condities om deze integrale aanpak, een zogenaamd werkgelegenheidsregiemodel, te kunnen realiseren. Op contextueel niveau is er een voldoende schaalgrootte, een duidelijk gearticuleerde vraag naar arbeid vanwege kansengroepen en een voldoende ontwikkeld aanbod vanuit sociale economie-organisaties. Op programmatorisch niveau is er voldoende beleids- en financiële ruimte en op institutioneel niveau is er met de projectcoördinator van de Stadsregio duidelijk een trekkersrol gedefinieerd. Om dit werkgelegenheidsmodel te realiseren moet aan drie condities voldaan worden. Ten eerste moet vanwege de kleinere gemeenten maximaal ruimte gegeven worden aan het stadsregionaal samenwerkingsverband, omdat binnen deze gemeente een autonoom sociale economiebeleid niet haalbaar is vanwege de complexiteit van de materie. Ten

tweede dient een goede afbakening gerealiseerd worden tussen de Stad Turnhout en het stadsregionaal samenwerkingsverband. De Stad Turnhout heeft, in tegenstelling tot de kleinere gemeenten, wel een autonoom beleid inzake sociale economie en dit beleid moet zich concentreren op materies die strikt tot het stedelijk beleid behoren, terwijl men zich ook bewust moet zijn van de trekkersrol die de Stad Turnhout in de regio te vervullen heeft. Ten derde is het tenslotte noodzakelijk om de reguliere economie meer te betrekken in het tewerkstellingsbeleid, complementair met de huidige aandacht voor de sociale economie.

10

1 INLEIDING

In opdracht van de Stadsregio Turnhout presenteert dit rapport een analyse van het werkveld van de sociale economie in het werkingsgebied van de Stadsregio. Vier onderzoeksvragen werden daarbij vooropgesteld: 1. Wat zijn de arbeidsmarktkenmerken in de Stadsregio Turnhout en welke behoeften

zijn er op het vlak van de sociale economie? 2. Welke actoren zijn in de Stadsregio actief op het vlak van de sociale economie? 3. Hoe kan de sector van de sociale economie verder ontwikkeld, versterkt en

ondersteund worden? 4. Hoe kan de regierol van de Stadsregio Turnhout in de toekomst optimaal ingevuld

worden? Om deze doorlichting van het werkveld uit te voeren kozen we voor meerdere onderzoeksmethoden. Ten eerste zijn we op zoek gegaan naar de omvang en statistische kenmerken van kansengroepen op de arbeidsmarkt in de regio. Hiervoor konden we gebruik maken van de zeer gedetailleerde en actuele Arvastatdatabank van de VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding). Deze analyse wordt gerapporteerd in het tweede hoofdstuk. De tweede onderzoeksmethode omvatte een telefonische enquête bij de aanbieders van sociale economie in de regio. Dit resulteerde in een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van de aanbodzijde van de sociale economie en tevens in een analyse van de actuele knelpunten van de sector, die aangeven waarmee rekening zal moeten gehouden worden bij de toekomstige ontwikkeling van de sector. Over het arbeidsaanbod in de sociale economie wordt gerapporteerd in het derde hoofdstuk. Na de analyse van de vraag- en aanbodzijde worden in het vierde hoofdstuk de vraag- en aanbodzijde gekoppeld. Via de gegevens bekomen uit de telefonische enquête documenteerden we specifieke problemen voor specifieke kansengroepen. De resultaten werden vervolgens verder uitgediept via gespreksgroepen waarin de wisselwerking tussen de behoeften van kansengroepen en het aanbod binnen de sociale economie voorgelegd werd aan experten. Tot slot legden we enkele belangrijke stellingen ter discussie voor aan mensen afkomstig uit de kansengroepen. Aan de hand van documentanalyse en interviews met beleidsverantwoordelijken werden in het vijfde hoofdstuk de interne en externe regierollen van de betrokken partijen in de Stadsregio in kaart gebracht. De operationalisering van interne en externe regie aan de hand van beleidsinstrumenten en -maatregelen wordt eveneens beschreven. Vanuit dit geheel formuleren we een suggestie om de regiefunctie in de Stadsregio in de toekomst verder in te vullen.

11

2 DE VRAAG NAAR ARBEID

2.1. Wat verstaan we onder kansengroepen?

We leven in een “actieve welvaartsstaat” (cf. het themanummer over werk voor kansengroepen van het tijdschrift “Werkwaardig”, 2008). Dit betekent dat de overheid zich engageert om de welvaart van de burgers te beschermen. Het adjectief “actief” geeft echter aan dat van de burgers zelf ook een inspanning gevraagd wordt in ruil voor deze bescherming. Een zeer belangrijke component is de imperatief dat iedereen die op de bescherming van de welvaartsstaat rekent ook verondersteld wordt zich te willen inschakelen op de arbeidsmarkt. Deze inschakeling is niet voor iedereen even eenvoudig. Omdat bepaalde groepen bijzonder kwetsbaar zijn voor het risico om geen plaats te vinden op deze arbeidsmarkt, worden deze groepen “kansengroepen” genoemd. In alle Europese welvaartstaten, en dus ook in België, hebben bepaalde groepen het doorgaans moeilijker dan andere werkzoekenden om een gepaste job te vinden. In deze tekst gaan we in op de specifieke manier waarop deze problematiek speelt in de Stadsregio Turnhout. We doen dat aan de hand van cijfermateriaal van de zogenaamde Arvastatdatabank van de VDAB waarin gedetailleerde documentatie te vinden is over de vraag en het aanbod op de Vlaamse arbeidsmarkt. We focusten op het werkingsgebied van de Stadsregio Turnhout: stad Turnhout en de drie omliggende gemeenten Beerse, Vosselaar en Oud-Turnhout. Deze bespreking gebeurt op basis van percentages. In bijlage 1 worden ook absolute cijfers gepresenteerd op basis van een andere tool van de VDAB, namelijk de “Wegwijs op de arbeidsmarkt”-tool. De voornaamste conclusies op basis van deze cijfers staan in paragraaf 2.3. Niet in alle documenten en publicaties worden dezelfde groepen omschreven als kansengroepen. Vier kansengroepen zien we steeds terugkomen: laaggeschoolden, ouderen, allochtonen en personen met een arbeidshandicap. In het bijzonder één van deze vier kenmerken kan worden omschreven als een dominant kenmerk. Er is vaak een overlapping van de andere criteria met laaggeschooldheid. Allochtonen, ouderen en personen met een arbeidshandicap zijn kwetsbaar op de arbeidsmarkt, maar dit is in het bijzonder zo wanneer zij bovendien laaggeschoold zijn.

Laaggeschoolden zijn personen die geen diploma secundair onderwijs behaald hebben. Allochtone afkomst definieert men op basis van de huidige, maar tegelijk ook de vorige nationaliteit, zodat ook genaturaliseerde allochtonen meegerekend worden. Allochtonen worden in dit onderzoek omschreven als personen met een etnische afkomst van buiten de Europese Unie. Ouderen zijn in dit onderzoekouder dan 50 jaar. De moeilijkste definitie is die van personen met een arbeidshandicap. Ze omvat zeven categorieën. Men heeft een arbeidshandicap als men (cf. http://arvastat.vdab.be):

− ingeschreven is in het VAPH (Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap);

− een kwalificatie of getuigschrift heeft uit het buitengewoon onderwijs, of ex-BUSO of BLO-leerling is zonder dat er kwalificaties of getuigschriften behaald zijn;

− recht heeft op een inkomensvervangende- of een integratietegemoetkoming; − in het bezit is van een afschrift van een defintief geworden gerechtelijke beslissing

of van een attest van een bevoegde federale instelling waaruit een blijvende graad van arbeidsongeschiktheid blijft;

12

− recht heeft op bijkomende kinderbijslag of recht heeft op verhoogde kinderbijslag (als ouder met een handicap);

− recht heeft op een invaliditeitsuitkering in het kader van de ziekteverzekering; − een attest heeft van een arbeidshandicap, afgeleverd door een door de VDAB

erkende dienst of arts.

Naast de vier kansengroepen zien we op verschillende plaatsen nog andere kansengroepen vermeld worden die bijkomend in de analyse worden meegenomen. In “maatschappelijke integratie van kansengroepen op de arbeidsmarkt in Geel” (een eindwerk van zes studenten aan de Katholieke Hogeschool Kempen, 2008) worden twaalf doelgroepen onderscheiden. Naast de vier “klassieke” kansengroepen worden volgende groepen vermeld: jongeren (jonger dan 25 jaar), langdurig werkzoekenden (werkzoekenden met en werkloosheidsduur langer dan 2 jaar), personen met een psychische stoornis, personen met een drugverslaving, personen met een uitkering wegens ziekte, leefloongerechtigden, ex-gedetineerden en jongeren in het deeltijds onderwijs (die echter al deel uitmaken van de jongerengroep als dusdanig). Bij deze twaalf groepen kunnen we er nog vier bijtellen op basis van het document “Wie participeert niet? Ongelijke deelname aan het maatschappelijke leven in verschillende domeinen” van de Studiedienst van de Vlaamse Regering (Pauwels en Pickery, 2007). Zij onderscheiden acht kansengroepen: naast de vier kansengroepen beschouwen ze ook vrouwen, holebi’s, alleenstaanden en alleenstaande ouders en financieel zwakkeren als kansengroepen. Zo komen we tot een lijst van zestien kansengroepen. Het spreekt voor zich dat iemand tot meerdere kansengroepen kan behoren. Niet alle kansengroepen zijn echter in kaart te brengen met de beschikbare Arvastat-data. Dat kan enkel voor de vier kansengroepen en voor vrouwen, jongeren en langdurig werkzoekenden.

2.2. Recente historische evolutie van de werkloosheid

Op basis van de evolutiegrafieken in de Arvastat-databanken (cf. onderstaande figuur van de evolutie in de Stadsregio Turnhout) is duidelijk te zien hoe de werkloosheid in gunstige zin evolueert in de periode van 2005 tot midden 2008. Daarna volgt een kentering door de economische crisis. Het is opvallend dat ook in de gunstige periode de daling van de werkloosheid aan de kansengroepen voorbij ging (cf. de beleidsbrief van toenmalig minister van sociale economie Kathleen van Brempt, 2006 en het Lokaal Sociaal Beleidsplan van de Gemeente Turnhout, 2008-2013). In een periode van economische moeilijkheden is de problematiek van de kansengroepen nog nadrukkelijker aanwezig.

13

Figuur 1 – Evolutie Niet werkende werkzoekenden – bron: Arvastat

2.3. Absolute cijfers over het aantal werkzoekenden in de Stadsregio Turnhout

De cijfers over de werkloosheid worden het meest inzichtelijk door een relatieve benadering, waarbij de aandelen van de kansengroepen in de werkloosheidscijfers worden gewogen tegenover elkaar en tegenover de Vlaamse gemiddelden. Deze gegevens presenteren we in de volgende paragraaf. In bijlage 1 zijn ook de absolute cijfers over de werkloosheid in de Stadsregio opgenomen. De gegevens werden overgenomen uit de VDAB-tool “Wegwijs op de arbeidsmarkt”. “Wegwijs op de arbeidsmarkt” geeft een overzichtelijke synthese weer van de jaargemiddelden van 2008. De andere databank van de VDAB, Arvastat, staat ons toe meer in detail te gaan met cijfers over deelthema’s. De cijfers uit “Wegwijs op de arbeidsmarkt” geven per gemeente acht tabellen weer:

1) Het aantal mensen in de beroepsactieve bevolking 2) Het absolute aantal leefloongerechtigden. Bij dit absolute aantal wordt ook

vermeld welk percentage van de gemeentelijke bevolking leefloongerechtigd is. Als de gemeentelijke percentages geplaatst worden tegenover het percentage van De Vlaamse bevolking dat leefloongerechtigd is, wordt een vergelijking mogelijk . Dan gaat het over 0,58 % in Turnhout versus 0,36% in Vlaanderen. De cijfers in Beerse, Vosselaar en Oud-Turnhout liggen veel lager, respectievelijk 0,07 %, 0,12% en 0,09% ….

3) Twee basiscijfers uit de werkloosheidstatistieken, namelijk de werkgelegenheidsgraad (tabel 3) en de werkloosheidsgraad (tabel 4).De werkgelegenheidsgraad geeft het aandeel van werkenden aan tegenover de totale bevolking. De gemiddelde werkgelegenheidsgraad in Vlaanderen bedroeg in 2008 69,2 %. Turnhout en Oud-Turnhout gaan daar ietsje onder (respectievelijk 68,1% en 68,4% en Beerse (72%) en Vosselaar (70,9%) erboven. De Vlaamse werkloosheid wordt geoperationaliseerd aan de hand van de inschrijving als niet-werkende werkzoekende (NWWZ) bij de VDAB (cf. http://arvastat.vdab.be) De groep van NWWZ bestaat uit de

14

uitkeringsgerechtigde volledig werkzoekenden, de schoolverlaters in wachttijd, de vrij ingeschreven NWWZ en andere verplicht ingeschreven NWWZ (onder andere via het OCMW (Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn)). Wat de werkloosheidsgraad betreft, scoort Turnhout (9,1 %) merkelijk slechter dan de drie gemeenten (tussen 5 en 5,4%). Het Vlaams gemiddelde bedraagt 5,91%.

4) De absolute aantallen van NWWZ uit verschillende kansengroepen (tabel 5 tot en met 8).

2.4. Overzichtstabel van de werkloosheid bij kansengroepen

Een goede manier om het relatieve belang van de diverse kansengroepen in de Stadsregio Turnhout in kaart te brengen (Vanhoren, 2006) is te kijken naar het procentueel aandeel van een bepaalde kansengroep in de totale werkloosheid. Deze benadering laat toe om in een oogopslag te zien in welke mate een bepaalde kansengroep of een bepaalde combinatie van kansengroepen vertegenwoordigd is in de Stadsregio. Deze cijfers vergelijken we met de rest van Vlaanderen. Onderstaande tabel toont de relatieve gewichten voor 27 categorieën van kansengroepen en combinaties van kansengroepen in Beerse, Oud-Turnhout, Turnhout en Vosselaar, in de gehele Stadsregio en in Vlaanderen. Alle mogelijke combinaties van twee kenmerken van kansengriepen zijn in de tabel opgenomen. Het opnemen van combinaties van drie kenmerken in de tabel zou de analyse te ver voeren.

15

Kansengroepen en combinaties van kansengroepen Turnhout Beerse Oud-Turnhout Vosselaar Stadsregio Vlaanderen

Laaggeschoolde werkzoekenden 53,1 54,2 39,3 40,5 50,6 48,9

Langdurig werkzoekenden 26,5 29,8 27,9 20,7 26,6 22,5

Vrouwelijke werkzoekenden 48,0 52,1 58,0 52,7 50,1 48,0

Allochtone werkzoekenden 21,1 6,5 4,1 5,1 15,7 20,8

Jongere werkzoekenden 22,7 26,8 27,4 28,6 24,3 25,1

Oudere werkzoekenden 23,4 28,7 29,8 26,5 25,1 23,4

Werkzoekende personen met een arbeidshandicap 16,9 17,1 17,6 16,7 17,0 14,4

Laaggeschoolde langdurig werkzoekenden 18,7 23,5 14,1 13,6 18,4 14,1

Laaggeschoolde werkzoekende vrouwen 24,2 28,9 22,8 19,0 24,2 21,8

Laaggeschoolde werkzoekende allochtonen 10,6 3,0 0,8 1,7 7,6 11,4

Laaggeschoolde werkzoekende jongeren 11,2 11,7 9,8 10,9 11,1 11,4

Laaggeschoolde werkzoekende ouderen 16,3 21,0 14,1 13,6 16,5 14,0 Laaggeschoolde werkzoekenden met een arbeidshandicap

13,7 13,8 13,3 12,2 13,5 11,2

Langdurig werkzoekende vrouwen 14,2 19,4 17,9 14,0 15,3 11,9

Langdurig werkzoekende allochtonen 4,2 0,9 0,8 0,0 3,0 3,7

Langdurig werkzoekende jongeren 1,6 1,1 1,1 1,4 1,4 1,4

Langdurig werkzoekende ouderen 14,4 20,3 19,0 12,9 15,6 12,9 Langdurig werkzoekende personen met een arbeidshandicap

9,9 10,1 11,4 9,9 10,1 7,1

Vrouwelijke werkzoekende allochtonen 9,5 2,6 2,2 2,4 7,1 9,1

Vrouwelijke werkzoekende jongeren 9,0 10,0 12,7 11,9 9,8 10,9

Vrouwelijke werkzoekende ouderen 12,5 18,6 20,6 17,3 14,7 12,5 Vrouwelijke werkzoekende personen met een arbeidshandicap

8,7 9,9 10,8 9,5 9,2 7,3

Allochtone werkzoekende jongeren 3,6 1,1 0,3 1,7 2,7 4,5

Allochtone werkzoekende ouderen 2,0 0,6 0,8 0,3 1,5 2,0

Allochtone werkzoekenden met een arbeidshandicap 1,6 0,2 0,3 0,7 1,2 1,6

Jongere werkzoekenden met een arbeidshandicap 1,6 1,7 1,9 2,0 1,7 2,0 Oudere werkzoekenden met een arbeidshandicap 6,4 6,4 6,5 4,8 6,2 5,0 Tabel 1: Aandelen van kansengroepen in de populatie NWWZ (in %) – bron: Arvastat (gegevens september 2009)

16

2.5. Conclusies op basis van de cijfergegevens

2.5.1. Werkzoekenden met een arbeidshandicap

Een eerste specifiek kenmerk is de hoge aanwezigheid van personen met een arbeidshandicap in de regio. Terwijl het aandeel van werkloze personen met een arbeidshandicap in geheel Vlaanderen omstreeks september 2009 14,4 % is, bedraagt dit aandeel 16,7 % in Vosselaar, 17,1 % in Beerse 16,9 % in Turnhout en 17,6 % in Oud-Turnhout. Een mogelijke verklaring voor de verhoogde aanwezigheid van deze kansengroep is het grote aandeel van de secundaire sector in de lokale economie, waardoor men sneller fysieke tekorten heeft die de toegang tot fysieke arbeid bemoeilijken. Belangrijk om op te merken is ook het grote aantal langdurig werkzoekenden binnen de groep van de werkzoekenden met een arbeidshandicap. In het gehele gebied van de Stadsregio zijn 10,1% van de werkzoekenden langdurig werkzoekenden met een arbeidshandicap, terwijl in het gehele stadsregionale gebied 17% van de werkzoekende personen met een arbeidshandicap zijn.

2.5.2. Allochtone werkzoekenden

Terwijl de problematiek van de personen met een arbeidshandicap reeds lang sterker speelt in de regio dan elders, speelt de werkloosheid bij allochtonen historisch minder sterk in de regio. Het Lokaal Sociaal Beleidsplan voor Turnhout 2008-2013 signaleert dat Turnhout gevoelig minder werkloze allochtonen heeft dan elders in Vlaanderen. Nochtans wordt hierbij opgemerkt dat er recent een sterke stijging is van allochtone werkzoekenden. De cijfers van de Turnhoutse werkloosheid wijzen er op dat deze trend van stijgende allochtone werkloosheid zich verder doorzet, in die mate zelfs dat in Turnhout het aandeel van allochtonen in de werkloosheid 20,07 % is (in september 2009), terwijl dat in Vlaanderen in het algemeen 20,8 % is. Als we naar de werkloosheidstatistieken kijken sinds 2000 (het eerste jaar dat beschikbaar is in Arvastat) tot 2009 met telkens een vaste maand (bijvoorbeeld augustus) als referentie voor elk jaar, dan zien we dat het aandeel van allochtonen in de werkloosheid stelselmatig groeit van 13 % in 2000 over 14,9 % in 2004 tot het huidige percentage in Vlaanderen en van 10,2 % in 2000 over 13,6 % in 2004 tot het huidige percentage in Turnhout. We kunnen dus spreken van een almaar groeiend aandeel van allochtone werkloosheid. Er moet wel aan toegevoegd worden dat in de andere drie gemeentes van de Stadsregio deze problematiek, waarvan we kunnen aannemen dat het vooral een stedelijke problematiek is, veel minder speelt. In Beerse bedraagt het aandeel van de allochtonen in de werkloosheid 6,48 %, in Vosselaar 5,10 % en in Oud-Turnhout 4,07 %.

2.5.3. Leeftijd en langdurige werkloosheid

De titel van een boek van Marc Embo brengt ons bij een volgende kansengroepenproblematiek. Embo’s boek is getiteld “Is er nog werk na vijftig?” (2008). Het boek beantwoordt de vraag positief, maar het feit dat de vraag gesteld wordt duidt op de zwakke positie van 50-plussers op de arbeidsmarkt. Hoewel het niet één van de vier hoofdkansengroepen betreft, is ook de moeilijke toegang tot de arbeidsmarkt van mensen jonger dan 25, aan de andere kant van het leeftijdsspectrum dus, een

17

problematiek die heel wat beleidsaandacht trekt (cf. bijvoorbeeld het actieplan ter zake van voormalig minister van werk Frank Vandenbroucke, 2007). De cijfers van de Arvastat-databank geven het belangrijke aandeel van werkloosheid bij jongeren enerzijds en ouderen anderzijds aan. In het RESOC (Regionaal Sociaal-Economisch Overlegcomité)-streekpact voor 2007-2012 kunnen we lezen dat in de hele regio van de Kempen de jongerenwerkloosheid minder sterk speelt dan elders in Vlaanderen terwijl de ouderenwerkloosheid explicieter is. Wat de jongerenwerkloosheid betreft, kunnen we op basis van de Arvastat-gegevens van september 2009 stellen dat in de Stadsregio Turnhout deze tendens niet gevolgd wordt. De jeugdwerkloosheid in de gehele Stadsregio ligt met 24,32 % iets lager dan in Vlaanderen (25,13%), maar dit lagere percentage is vooral een gevolg van een lager percentage jeugdwerkloosheid in de stad Turnhout. In de drie kleinere gemeenten van de Stadsregio ligt de jongerenwerkloosheid dan weer beduidend hoger. De gegevens over ouderenwerkloosheid volgen de Kempische tendens wel: die is in alle vier de gemeenten van de Stadsregio hoger dan het Vlaams gemiddelde, zij het ook vooral in de drie kleinere gemeenten, eerder dan in de stad Turnhout. In percentages liggen de cijfers van de jongerenwerkloosheid en de ouderenwerkloosheid ruwweg zowel in Vlaanderen als in de Stadsregio Turnhout op zo’n 25 %. Beide leeftijdsgebonden problematieken moeten kwalitatief als aparte fenomenen bestudeerd worden en ernstig genomen worden.Er bestaat nochtans vanuit een kwantitatieve benadering de mogelijkheid om het relatieve belang van de twee deelproblematieken uit elkaar te halen. Dit kan door het aandeel van de leeftijdsgroepen niet alleen te bestuderen binnen de werkloosheid in het algemeen, maar wel binnen de langdurige werkloosheid (meer dan 2 jaar) in het bijzonder. Dan valt op dat het aandeel van de ouderen binnen deze subgroep veel groter is dan dat van de jongeren, zowel in Vlaanderen als in de gemeenten van de Stadsregio. De aandelen van de ouderenwerkloosheid in de langdurige werkloosheid schommelen in Vlaanderen en ook in de Stadsregio rond 60 %, terwijl die van de jongeren rond de 5% bedragen. Dat geeft de ernst aan van de ouderenwerkloosheid,. De cijfers van de jongerenwerkloosheid kunnen evenwel ook lager liggen doordat sommige jongeren misschien pas na hun 23e toetreden tot de arbeidsmarkt. Zo kunnen ze dus niet langer dan twee jaar werkloos zijn als jongere, omdat de groep van de jongeren afgebakend wordt als mensen die jonger zijn dan 25 jaar. Uit de gegevens blijkt dat langdurige werkloosheid vaak voorkomt in combinatie met ouderdom en arbeidshandicap. Deze cijfers zijn meer uitgesproken in de Stadsregio Turnhout dan elders in Vlaanderen, terwijl de cijfers over langdurige werkloosheid bij allochtonen dan weer zowel in Vlaanderen als in de Stadsregio veel lager liggen. Langdurige werkloosheid kan dan ook omschreven worden als een kansengroepcriterium dat sterk aanleunt bij werkloosheid bij ouderen en bij personen met een arbeidshandicap.

2.5.4. Laaggeschoolde werkzoekenden

Laaggeschooldheid is een zeer belangrijk identificatie-element van de kansengroepen. In de vier gemeenten van de Stadsregio ligt in twee gemeenten het aandeel van de laaggeschoolden in de werkloosheid hoger dan in Vlaanderen in het algemeen (48,92 %): met name in Beerse (54,21 %) en in Turnhout (53,08 %). In Vosselaar (40,48 %) en Oud-Turnhout (39,3 %) ligt dit cijfer lager. Diezelfde onderverdeling tussen Beerse en

18

Turnhout enerzijds en Vosselaar en Oud-Turnhout anderzijds komt ook terug wanneer we kijken naar het aandeel van allochtonen in de groep van laaggeschoolde werkzoekenden. In Beerse en Turnhout ligt het aandeel van laaggeschoolden in de allochtone werkloosheid hoger dan het Vlaams gemiddelde, terwijl dit aandeel in Vosselaar en Oud-Turnhout lager ligt. Het aandeel jongeren in de laaggeschoolde werkloosheid ligt in de vier gemeenten dan weer in de buurt van het Vlaams gemiddelde. Er zijn echter een aantal sociale kenmerken waarbij het aandeel van de laaggeschoolden steeds hoger ligt in alle vier de gemeenten. Er zijn in de Stadsregio meer personen met een arbeidshandicap, en binnen die groep van de personen met een arbeidshandicap weegt de groep van de laaggeschoolde personen met een arbeidshandicap steeds zwaarder door dan in Vlaanderen in het algemeen. Ook is binnen de deelgroep van de langdurig werkzoekenden nagenoeg steeds de laaggeschoolde groep langdurige werkzoekenden groter dan gemiddeld in Vlaanderen (alleen niet in de gemeente Vosselaar). Ten slotte zijn ook steeds (behalve opnieuw in de gemeente Vosselaar) de laaggeschoolde oudere werkzoekenden in de Stadsregio sterker vertegenwoordigd dan gemiddeld in Vlaanderen. Laaggeschooldheid kan daarom een in de regio extra verzwarende drempel voor ouderen, langdurig werkzoekenden en personen met een arbeidshandicap, zoals ook andere cumulaties van kansengroepkenmerken drempelverhogend kunnen werken.

2.5.5. Gender en werkloosheid

Een laatste kansengroepkenmerk dat we cijfermatig bespreken, is de arbeidsmarktpositie van vrouwen. Op zich is het vreemd dat de helft van de bevolking als kansengroep omschreven wordt, maar de gegevens van de zogenaamde SILC-enquête (Statistics on Income and Living Conditions) uit 2005 (gerapporteerd in Pauwels en Pickery, 2007) geven weer dat een dergelijke invalshoek waardevol is. Uit die gegevens blijkt dat in de leeftijdsgroep van 18- tot 64-jarigen 73 % van de mannen werkt tegenover slechts 57 % van de vrouwen. Nog voorafgaand aan de verschillen in werkloosheid is er dus een groot verschil in de mate waarin mannen en vrouwen zich op de arbeidsmarkt aanbieden. De gegevens zijn voor heel Vlaanderen en van 2005 maar het laat zich vermoeden dat dit fenomeen ook in 2009 in de Stadsregio speelt. Als het gaat over het aandeel van mannen en vrouwen in de werkloosheid zelf, liggen de cijfers van mannen en vrouwen minder uiteen dan bij de geciteerde SILC-data. In Vlaanderen waren 51, 98 % van de werkzoekenden mannen (gegevens september 2009). In Turnhout zijn er dat nagenoeg evenveel (51,97 %) , maar in de drie andere gemeenten van de Stadsregio ligt de vrouwelijke werkloosheid hoger: 57,99 % in Oud-Turnhout, 52,72 % in Vosselaar en 52,05 % in Beerse. Traditioneel (cf. het RESOC streekpact 2007-2012) ligt het aandeel van de vrouwelijke werkloosheid in de Kempen vooral hoger omwille van het grote aandeel van oudere en laaggeschoolde vrouwen. De cijfers die hier besproken worden bevestigen dit ook voor de Stadsregio. In de stad Turnhout ligt het aandeel van de oudere vrouwen in de werkloosheid even hoog als in Vlaanderen in het algemeen, maar in de andere drie gemeenten ligt dit aandeel hoger. Ook het aandeel van laaggeschoolde vrouwen ligt hoger in drie van de vier gemeenten van de Stadsregio (alleen niet in Vosselaar).

19

3 HET ARBEIDSAANBOD IN DE SOCIALE ECONOMIE

3.1. Organisatie en respons van de enquête

Het overzicht van het markaanbod aan sociale economie in de Stadsregio Turnhout werd opgemaakt aan de hand van twee bronnen. Enerzijds was er de databank van het Vlaams Overleg Sociale Economie (met 23 organisaties). Anderzijds kregen we van de projectcoördinator lokale diensteneconomie van de Stadsregio Turnhout, een overzicht van alle organisaties, waaronder sociale economie-organisaties, die op de hoogte gebracht werden van dit onderzoek. Deze lijst van organisaties in verband met sociale economie , bleek de uitgebreidste te zijn. We gebruikten deze lijst als basis om alle organisaties te mailen met een bijgesloten vragenlijst (zie bijlage 2) en de vraag om deze vragenlijst telefonisch te beantwoorden. Een telefonische interviewprocedure was het meest aangewezen omdat deze procedure de voordelen heeft van een gesprek (in plaats van slechts korte antwoorden te hebben op een schriftelijke vragenlijst) zonder dat alle organisaties ter plaatse moeten opgezocht worden, wat gezien de beschikbare tijd moeilijk haalbaar was. Op basis van deze methode kregen we 23 reacties. Deze reacties omvatten zowel reacties van organisaties die strikt genomen tot de sociale economie in de Stadsregio Turnhout behoren, als reacties van organisaties die gerelateerd zijn aan de sociale economie in de Stadsregio Turnhout, maar niet strikt tot de sector behoren. Het was nuttig om ons niet te beperken tot de sector in strikte zin, maar ook de reacties uit andere organisaties mee te nemen. De mensen uit deze organisaties reikten immers ook antwoorden aan die een inschatting van de actuele uitdagingen in het werkveld bevorderen. Concreet betreft het hier zowel organisaties die strikt genomen buiten het onderzoek vallen omdat ze meer opleidings- dan tewerkstellingsgericht zijn, als organisaties die in een naburige gemeente van de Stadsregio gevestigd zijn. De laatstgenoemde organisaties werden opgenomen in het onderzoek, omdat ze met dezelfde doelgroep werken en werknemers uit de Turnhoutse Stadsregio kunnen aantrekken. Dit laatste is niet systematisch nagegaan. Tijdens één van de interviews werd echter aangegeven dat het niet waarschijnlijk is, omdat werknemers uit de kansengroepen doorgaans dicht bij hun woonplaats willen werken. De 23 initiatieven die in het onderzoek werden opgenomen, hanteren diverse werkvormen van de sociale economie. De bereikte diversiteit aan bevraagde werkvormen maakt het waarschijnlijker dat de verkregen antwoorden een goed beeld geven van wat er in de sector leeft. Sociale werkplaatsen in Turnhout van waaruit reactie kwam, zijn WEB en De Troef. Daarnaast reageerden sociale werkplaatsen uit naburige gemeenten, namelijk ’t Werk (Herentals), Fietsenatelier (Mol) en De Boskat (Herentals). WEB is ook actief in de lokale diensteneconomie, zoals trouwens nogal wat andere bevraagde organisaties die specifiek tot de Turnhoutse sociale economie behoren, namelijk Den Aas, De Gabbers, Digidak, Peuterspeelpunten en Dienstenthuis Turnhout. Natuurwerk, ontstaan uit SPK (Strategische Projectenorganisatie Kempen), is actief in de lokale diensteconomie, maar ook als werkervaringsbedrijf en leerwerkbedrijf. WEB functioneert daarnaast als WEP-plus-project en adviesbureau, en ook Djapo is een bevraagde organisatie die WEP-Plus-medewerkers tewerkstelt. Verder bevroegen we ook nog twee invoegbedrijven, die actief zijn in heel Vlaanderen en onder andere ook in de Stadsregio Turnhout, namelijk Dienstencoöperatief (een invoegbedrijf met dienstencheques) en Jobcoöperatief (zonder dienstencheques). De invoegbedrijven Cavalo en Care NV zijn

20

respectievelijk in Geel en Deurne gevestigd, en hebben een activiteit in Turnhout. Amival was tenslotte de beschutte werkplaats in het onderzoek. Verder werden ook de PWA’s (plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen) van de vier gemeenten gecontacteerd. We kregen antwoord van de PWA’s van Beerse, oud-Turnhout en Turnhout. Strikt genomen is het PWA geen sociale economie, maar voor de doelgroepwerknemers van PWA zijn zij een tussenschakel naar een plaats op de arbeidsmarkt. Bovendien heeft PWA een gelijkaardige dienstverlening als sociale economie aangezien zij, net als lokale diensteneconomie, diensten leveren waarvoor geen regulier aanbod is. Daarnaast namen we contact op met het OCMW van Turnhout. Deze organisatie verschaft trajectbegeleiding en kan daarom zicht hebben op de doelgroep van sociale economie-organisaties. Tevens wordt vanuit het OCMW Turnhout een deeltijdse trajectbegeleider gedetacheerd naar de OCMW’s van Beerse, Vosselaar en Oud-Turnhout, omdat deze kleinere OCMW’s geen voltijds trajectbegeleider hebben. Ten slotte bevroegen we medewerkers van drie opleidingsorganisaties omdat ook zij zicht kunnen hebben op het doelpubliek van de sociale economie. Het betreft het Centrum voor Basiseducatie, Vokans en de VZW de Ploeg. De resultaten van de enquête geven zicht op het sociale economie aanbod en enkele actuele knelpunten in de sector. In de volgende paragraaf staan we stil bij de 12 sociale economie organisaties die gevestigd zijn, of die een substantiële activiteit uitoefenen in de Stadsregio Turnhout. We beschrijven hier vooral hun feitelijke organisatiepraktijk. De opleidingsactiviteiten en organisaties die niet strikt tot de sociale economie behoren, zoals PWA en OCMW, worden hierin niet meegenomen. Vervolgens komt een inventarisatie van de activiteiten van de organisaties aan bod en wordt dieper ingegaan op de manier waarop mensen de organisatie leren kennen, de organisaties waarmee men samenwerkt, de gebruikte tewerkstellingsmaatregelen en de financieringsmethoden. In tweede instantie worden, in paragraaf 3.3. tot en met 3.6., de vragen over nazorg, doorstroom en ervaren leemtes gebruikt voor een analyse van actuele knelpunten in de sector, aan de hand van gegevens verstrekt door respondenten De resultaten die gerelateerd zijn aan knelpunten bij het bereiken van specifieke kansengroepen in de sociale economie, worden besproken in hoofdstuk 4 waarin vraag en aanbod tegenover elkaar wordt geplaatst.

3.2. Kenmerken van de sociale economie-organisaties in de Stadsregio Turnhout

Per initiatief werd een fiche opgemaakt met de organisatiegegevens voor elk van de 12 sociale economie-organisaties. . De fiches worden niet expliciet in het onderzoek opgenomen, omdat deze vorm van rapportering een herkenbaarheid van de organisaties teweegbrengt die mogelijkerwijs als problematisch wordt ervaren. Daarom bespreken we de resultaten op een geaggregeerd niveau. De herkenbaarheid van deze 12 organisaties zou te groot worden als we hierbij telkens zouden vermelden tot welke werkvorm de organisaties behoren. Dit geldt in het bijzonder voor de werkvormen die relatief weinig voorkomen zoals Wep-plus-projecten, sociale werkplaatsen en beschutte werkplaatsen. Wel zullen we een indicatief antwoord gevenop de vraag naar de relatie tussen de werkvormen en de besproken organisatiekenmerken zonder in detail te treden.

21

3.2.1. Verdeling over de verschillende werkvormen

Rekening houdend met het feit dat sommige van de 12 organisaties meerdere vormen van sociale economie combineren en dus tot meerdere werkvormen behoren, komen we tot de volgende distributie van ondervraagde werkvormen (gesorteerd volgens het aantal keer dat ze voorkomen.)

Werkvorm Aantal Lokale diensteneconomie 6 Invoegbedrijf 6 Sociale werkplaats 2 WEP-plus 3 Beschutte Werkplaats 1

Tabel 2 – Werkvormen bevraagde organisaties – bron: eigen dataverzameling

3.2.2. Ontplooide activiteiten

Op de vraag naar de diensten die worden aangeboden, volgt een grote diversiteit aan antwoorden. De sociale economie wordt gemobiliseerd voor een zeer uitgebreid gamma aan activiteiten. Hieronder worden ze allemaal opgesomd: • Aan- en verkoop tweedehandscomputers • Administratieve dienstverlening • Bosbeheer • Chemische sector • Computergebruik • Eethuis • Elektronica • Energiesnoeiers • Farmaceutische sector • Grafische sector • Harmonisch park- en groenbeheer • Huishoudhulp in de woning • Isolatiewerken • Kinderopvang • Klusjesdienst • Kringloopcentrum • Landschapszorg • Mondiale vorming in het basisonderwijs • Natuurbeheer • Ontmoetingsplaats voor peuters en ouders • Oppashulp bij scholen • Poetsen • Schilderen • Strijkateliers Deze diversiteit combineren met de diverse werkvormen die worden aangeboden is moeilijk, want ook dan blijkt dat er niet echt werkvormspecifieke activiteiten zijn. Er is echter een belangrijke uitzondering: er zijn heel wat grote spelers op de lokale markt die

22

zich vooral bezighouden met één specifieke activiteit, zoals kinderopvang, huishoudhulp of schoonmaak voor organisaties. Deze ondernemingen zijn steeds invoegbedrijven. Invoegbedrijven hebben een zakelijke specialisatie en hebben daardoor een marktgerichter profiel dan de andere sociale economie-organisaties, die meestal ofwel kleinschaliger zijn ofwel meerdere activiteiten in hun organisatie integreren.

3.2.3. Communicatie naar de doelgroep

Hoewel enkele organisaties reclame maken, is dit toch eerder uitzonderlijk. Men leert sociale economie organisaties kennen via informele sociale en organisationele netwerken en via de VDAB. De spreiding van deze twee pistes over de verschillende werkvormen is niet gelijk. Bij de lokale diensteneconomie en de invoegbedrijven is de VDAB een belangrijke toeleider, maar komt men meestal via sociale connecties met de organisatie in contact. Bij de maatwerkbedrijven – waarmee we hier de beschutte werkplaatsen en de sociale werkplaatsen bedoelen - wordt de rol van de VDAB meer vernoemd.

3.2.4. Samenwerking met partners

Er werd enerzijds een lijstje met organisaties voorgelegd die betrekking hebben op de overheid en het sociale middenveld, anderzijds werd gepeild naar de samenwerking met andere sociale economie-organisaties en bedrijven uit de reguliere economie. Het OCMW, de VDAB en de werkwinkel zijn partners voor alle 12 de organisaties. Men werkt daarnaast samen met de gemeenten (10 vermeldingen), de GTB (Gespecialiseerde Trajectbegeleiding) (9 vermeldingen), de vakbonden (9 vermeldingen) en de RVA (Rijksdienst voor Arbeidsbemiddeling) (8 vermeldingen). Al deze organisaties zijn voor het merendeel van de bevraagde sociale economie-organisaties van belang. Hier speelt niet echt een onderscheid tussen werkvormen. Dit onderscheid komt wel naar voren bij de vraag naar samenwerking met andere actoren uit de sociale en reguliere economie. Over het algemeen werkt men meer samen met de sociale dan met de reguliere economie, maar bij de invoegbedrijven en de lokale diensteneconomie neigt men toch meer naar samenwerking met de reguliere economie. eer nog: men zegt vaak zelf reguliere economie te zijn, en wil niet met de sociale economie geassocieerd worden.

3.2.5. Financieringsmogelijkheden

Er werd een brede waaier aan tewerkstellingsmogelijkheden voorgelegd aan de ondervraagde organisaties. De organisaties maken gebruik van specifieke tewerkstellingsmaatregelen afhankelijk van hun sector, bijvoorbeeld dienstencheques in de lokale diensteneconomie of invoegsubsidies in invoegbedrijven. Dit is sterk werkvormafhankelijk omdat elke werkvorm zijn eigen financieringsmogelijkheden heeft. Deze vraag werd gesteld om te informeren of men in de regio de mogelijkheden tot financiering effectief kent en gebruikt. Opvallend is dat de ondervraagden nagenoeg steeds goed op de hoogte zijn van de bestaande mogelijkheden en die zo uitputtend mogelijk proberen te benutten, ondanks de complexiteit van het scala aan financieringsmogelijkheden. De meest gebruikte maatregelen zijn in dit verband SINE (Sociale Inschakelingseconomie) (9 vermeldingen), vermindering van de RSZ (Rijksdienst voor Sociale Zekerheid) in de werkgeversbijdragen (9 vermeldingen), Activa (8 vermeldingen) en specifieke subsidies voor de tewerkstelling in een specifieke werkvorm zoals invoegsubsidies (8 vermeldingen). Dienstencheques zijn zeer goed

23

gekend, maar worden slechts gebruikt in 5 organisaties, uiteraard omwille van de wettelijke specificiteit van de toepassingsmogelijkheden. Met de bespreking van de tewerkstellingsmaatregelen raakten we reeds de financiële kant van de zaak. De inkomsten van maatwerkbedrijven bestaan ongeveer voor de helft uit subsidies, de andere helft is het resultaat van de eigen omzet. Bij sommige initiatieven in de lokale diensteneconomie en invoegbedrijven ligt de focus wat meer op winst zoals in de reguliere economie, al plakt men daar geen cijfers op. Nochtans wordt wel benadrukt dat het zoeken naar financiering een blijvende bekommernis is, ook in sociale economie-organisaties die wat dichter bij de reguliere economie beogen te staan.

3.3. Toegangsproblemen in de reguliere economie

Eventueel zou men de sociale economie kunnen zien als een vangnet voor wie in de reguliere economie uit de boot valt. De vraag is dan: waarom komen mensen in de reguliere economie niet aan bod? Er wordt in onze interviews op gewezen dat personeel tewerkstellen in het huidige fiscale klimaat voor werkgevers een zeer dure aangelegenheid is. Gezien de hoge kost, verwachten werkgevers ook een hoog rendement en dat hoge rendement is niet voor iedereen haalbaar. Een bijkomend probleem is dat mensen die verondersteld worden het hoge rendement niet te kunnen realiseren zeer vaak afgewezen worden. Zo gaan ze de negatieve commentaar van potentiële werkgevers internaliseren Ze krijgen dan een zelfbeeld dat zich moeilijk laat verkopen op de reguliere arbeidsmarkt, waar sollicitatiegesprekken sterk gebaseerd zijn op de vaardigheid om zichzelf te kunnen verkopen. Mensen die initieel al wat zwakker zouden kunnen staan op de arbeidsmarkt geraken zo opgesloten in een vicieuze cirkel van chronische zelfonderwaardering. Hun gebrek aan kansen op de arbeidsmarkt wordt zo verankerd in een self-fulfilling prophecy, wat betekent dat iets wat aanvankelijk misschien niet correct is wel waar wordt doordat men handelt alsof het waar is. Oplossingen voor dit probleem die in de interviews werden gesuggereerd zijn een grotere aandacht voor sollicitatietraining en jobcoaching. Momenteel is de situatie zo, zelfs voor deeltijdse jobs, dat men ofwel geschikt ofwel niet-geschikt wordt bevonden, terwijl de aandacht voor remediëring weliswaar niet onbestaande is, maar toch zou kunnen verbeterd worden. De overheid voert een uitgebreid beleid om aanwervingen te stimuleren, maar de stimulansen zijn meestal financieel. Men wil aanwervingen minder duur maken door allerlei kortingen. Naast dit financiële beleid zou er aandacht moeten zijn voor een uitgebreider sociaal-psychologisch beleid dat de klemtoon legt op de psychologische transitie van werkloosheid naar een valabele kandidaat voor werk zijn en tenslotte naar werk. Er moet nochtans aan toegevoegd worden dat zulke bijkomende begeleiding ook een negatief element in zich heeft. Mensen die een negatief zelfbeeld hebben kunnen zich in dit zelfbeeld bevestigd weten precies omdat ze begeleid worden. Psychologische hulp kan stigmatiserend werken als iets dat aangeboden wordt aan mensen die niet zelfredzaam zijn, wat een bevestiging kan worden voor de negatieve spiraal waarin deze mensen zitten.

24

3.4. Toegangsproblemen in de sociale economie

Hetzelfde probleem dat zich voor jobcoaching stelt, met name het negatieve imago van hulpverleningsdiensten, speelt nog sterker in de sociale economie. Mensen willen soms niet in de sociale economie werken, omdat dat betekent dat ze niet economisch zelfredzaam kunnen zijn en dus dat ze door de buitenwereld als minderwaardig zullen worden beoordeeld. Bovendien zijn er ook veel mensen die tussen twee stoelen vallen: ze vangen bot in de reguliere economie omwille van de hoge eisen bij werkgevers of omwille van de economische crisis, maar kunnen of willen niet terecht in de sociale economie. In de sector van de sociale economie wordt een pluraliteit aan tewerkstellingsmogelijkheden aangeboden voor mensen die niet de nodige competenties kunnen presenteren in het reguliere circuit, maar ook laaggeschoolde jobs kunnen in de praktijk heel wat competenties vergen waarover niet iedereen noodzakelijkerwijs onmiddellijk beschikt. Een verder knelpunt is dat mensen, die geen toegang tot de reguliere arbeidsmarkt vinden, vaak kampen met problemen van psychische of zelfs psychiatrische aard. De patronen van psychische problemen zijn vaak niet gekend bij werkgevers in de reguliere economie, maar ook werkgevers in de sociale economie ondervinden vaak moeilijkheden om met deze psychische problemen om te gaan. Bovendien is er een hele grijze zone van mensen met psychische klachten die weliswaar niet onmiddellijk aanleiding geven tot een duidelijke diagnose met duidelijke consequenties maar die toch ervoor zorgen dat deze mensen moeilijker in een arbeidssituatie kunnen functioneren, ook niet in de sociale economie. Hetzelfde geldt voor personen met verslavingsproblemen. Tenslotte vormen wettelijke criteria, die bepalen wanneer iemand toegang heeft tot een bepaalde werkvorm in de sociale economie, een belangrijke barrière. Een frequent gehanteerd criterium is bijvoorbeeld de werkloosheidsduur: men moet langdurig werkloos zijn om te worden toegelaten tot de sociale economie. Enerzijds zijn deze wettelijke criteria positief omdat ze ervoor zorgen dat de doelgroep zeker bereikt wordt en dat de jobs niet weggenomen worden door “sterkere” werknemers, maar anderzijds worden sommige “zwakkere” werknemers ook uitgesloten omdat ze misschien ergens toch een korte tewerkstellingsperiode hebben gerealiseerd. Zo wordt als het ware de bereidheid om minder interessante tewerkstelling te aanvaarden gesanctioneerd omdat men niet genoeg werkloosheidsduur kan voorleggen.

3.5. Sociale economie als intermediaire dan wel finale tewerkstelling

Dient sociale economie een blijvende oplossing te zijn voor tewerkstellingsproblemen of moet het eerder mensen ervaringen aanreiken, die hen kwalificeren om (terug) op de reguliere arbeidsmarkt aan te treden? Dit is de vraag naar de zogenaamde “doorstroming”. Het antwoord op deze vraag is erg werkvormspecifiek. In sociale werkplaatsen en beschutte werkplaatsen is doorstroming uitzonderlijk. Mensen die betrokken zijn bij deze werkvormen geven aan dat levenslange ondersteuning soms nodig is. Nochtans wijst er ook iemand die verantwoordelijk is voor een sociale werkplaats op dat sociale werkplaatsen, die expliciet doorstroming als doelstelling hebben, extra financiering

25

zouden moeten krijgen. Door in principe steeds nieuwe mensen aan te nemen moet men deze nieuwe mensen ook steeds klaarstomen en steeds opnieuw beginnen, en dat kan een negatieve invloed hebben op de productiviteit van de sociale werkplaats. Heel anders ligt het bij WEP-Plus-projecten waar doorstroming expliciet een doelstelling is en de projecten geëvalueerd kunnen worden aan de hand van doorstromingscijfers. Toch wordt er op gewezen dat absolute criteria moeilijk kunnen gebruikt worden om een ideaal doorstromingspercentage voorop te stellen, omwille van het feit dat doorstromingsidealen steeds bereikt moeten worden in zeer specifieke situaties die niet noodzakelijk onderling te vergelijken zijn. Een zeer belangrijke factor in dit verband is de huidige economische crisis, die de realisatie van doorstroom bemoeilijkt. De situatie bij invoegbedrijven is ook weer anders. Deze organisaties behoren enerzijds tot de sociale economie omdat ze werknemers aannemen op basis van wettelijke bepaling van kansengroepen en ook aanspraak kunnen maken op overheidssubsidies hiervoor, maar anderzijds voelen zij zich ook minder aangesproken door de vraag naar de doorstroming. Organisatieverantwoordelijken van de lokale diensteneconomie en invoegbedrijven zeggen in de interviews vaak dat zij eigenlijk tot de reguliere economie behoren. Een belangrijke gelijkenis met de reguliere economie is dat mensen vaak contracten van onbepaalde duur krijgen aangeboden en dat klanten ook continuïteit verlangen: klanten houden bijvoorbeeld graag dezelfde poetsvrouw doorheen de tijd. Voor de lokale diensteconomie geldt dat men ook hier, zoals bij de invoegbedrijven, geneigd is om zichzelf meer als reguliere economie te omschrijven, al is bij deze categorie van de sociale economie doorstroming meer dan in de invoegbedrijven een doelstelling. Een bijzondere vermelding in de discussie over doorstroming is ten slotte nodig voor het PWA-werk. Vaak wordt er in de interviews op gewezen dat het PWA-werk verantwoordelijk is voor een werkloosheidval. Via het PWA kan men bovenop de werkloosheidsuitkering bijverdienen en zo wordt de situatie van werkloosheid een situatie waarin men beter af is dan met een “echte” job in het reguliere of sociale circuit. PWA-verantwoordelijken die werden geïnterviewd erkennen dit, maar wijzen er ook op dat voor vele mensen die in dit systeem zitten een alternatief niet direct bereikbaar is waardoor hun situatie niet alleen goed voor hen is maar ook onvermijdelijk. Bovendien is de regelgeving sinds 2004 zodanig veranderd dat slechts in een beperkt aantal gevallen mensen die PWA-werk doen vrijgesteld worden van opvolging door RVA en VDAB, waardoor het risico van de werkloosheidsval in de praktijk verdwijnt.

3.6. Financiële problemen

Het gebrek aan financiële middelen is een steeds terugkomend probleem. De vraag is hoe dit probleem binnen de sector van de sociale economie in de Stadsregio Turnhout zich concretiseert.

3.6.1. Beperkte financiële draagkracht bij klanten in de sociale economie

Enerzijds kan er dus gezegd worden dat er nog groeimarge is wat betreft de vraag naar arbeid vanwege kansengroepen (cf. hoofdstuk 2), maar anderzijds moet daar meteen

26

aan toegevoegd worden dat het niet zo is dat er ook een grote vraag is vraag naar de diensten die de sociale economie aanbiedt, en die vraag overtreft ook het aanbod. Dat geldt bijvoorbeeld sterk voor kinderopvang. Kinderen moeten tegenwoordig bij wijze van spreken een gereserveerde opvangplaats hebben nog voor ze gemaakt zijn. Een ander voorbeeld van een aanbodtekort is de vraag naar bijkomende huishoudelijke hulp voor ouderen. Ook in de sector van de groenzorg en het tuinonderhoud is er nog een grote vraag. Alhoewel het hier gaat over noden die ruimer zullen zijn dan het stadsregionaal gebied, werden ze in ons onderzoek geformuleerd door actoren uit de stadsregio. Een cruciaal probleem is echter dat ook de afnemers van deze diensten zelf niet over genoeg middelen beschikken om deze diensten aan te kopen. Ouderen kunnen dikwijls wel hulpbehoevend zijn bijvoorbeeld, maar dat betekent nog niet dat ze over de financiële draagkracht beschikken om veel gespecialiseerde diensten aan te kopen. Ook in de kinderopvang stelt zich een analoog probleem. Kinderopvang is vaak zelfs zo duur dat de prijs van kinderopvang voor de ouders een specifieke vorm van werkloosheidsval tot stand brengt. Door de bijkomende kosten voor de kinderopvang wordt gaan werken duurder en om die kosten te vermijden kan men misschien beter af zijn door thuis te blijven en alleen een werkloosheidsuitkering als inkomen te hebben.

3.6.2. Structurele financieringsproblemen in de sector

Naast de beperkte financiële mogelijkheden van de klanten, zijn financierings-moeilijkheden bij aanbiedende organisaties een tweede belangrijk financieel obstakel. Idealiter zou beleid moeten gebaseerd zijn op een inschatting van problemen in een eerste fase om vervolgens in de tweede fase een structuur te ontwikkelen die de initiatieven en de financiering ervan zo efficiënt mogelijk ondersteunt. Tegenover dit “synoptische” ideaal staat vaak een “incrementele” beleidspraktijk : men ontwikkelt ad hoc allerlei initiatieven en maatregelen die uitgroeien tot een onoverzichtelijk lappendeken met allerlei onduidelijkheden en contradicties. De praktijk van de sociale economie-sector wordt gekenmerkt door een zeer doorgedreven incrementalisme. Hierdoor wordt het zoeken naar financiële middelen vaak een kunst op zich. Twee bijzondere problematieken in verband met financiering verdienen hier vermelding. Ten eerste is er de problematiek van de klaverbladfinanciering. Dit in de lokale diensteneconomie gehanteerde financieringsmodel houdt in dat iedereen die baat heeft bij de ontwikkeling van bepaalde diensten ook cofinanciert. Vanuit elk metaforisch blaadje van het klaverblad moet een bijdrage komen. Zo wordt verondersteld dat de minister van welzijn financieel bijdraagt aan kinderopvanginitiatieven in de sociale economie, dat de vakminister van leefmilieu mee financiert bij natuurzorginitiatieven en dat de minister van toerisme toeristische activiteiten cofinanciert. Het probleem met deze cofinanciering is dat de regelingen zeer ingewikkeld zijn en de cofinancieringen vaak niet structureel gegarandeerd zijn, wat tot een zeer verwarrende situatie in de praktijk aanleiding geeft. Deze problematiek is uiteraard niet op te lossen vanuit het beleid van de Stadsregio Turnhout, maar ze verdient wel vermelding omdat de organisaties in de Stadsregio Turnhout er mee te maken hebben. Daarnaast werd ook het probleem van de contingentering in de sociale werkplaatsen genoemd als een probleem van financiële aard. Men kan inspelen op aanvraagrondes vanuit de bevoegde instanties en daarom moet men een groeipad kunnen voorleggen. In

27

de praktijk kan dit inhouden dat men om extra werknemers te kunnen krijgen al extra werknemers moet hebben aangenomen.

28

4 MATCHING VAN VRAAG EN AANBOD In dit hoofdstuk zetten we vraag en aanbod tegenover elkaar. Dit doen we ten eerste met behulp van gegevens uit de telefonische bevraging over kansengroepen met een belangrijke vraag naar arbeid (in paragraaf 4.1.). In paragraaf 4.2. geven we de resultaten weer van een expertengroepsgesprek waarin we de uitkomsten van hoofdstuk 2 en 3 aftoetsten bij een panel van experts. Paragraaf 4.3. betreft de mogelijkheden op integratie in de arbeidsmarkt, gezien vanuit het perspectief van de doelgroep.

4.1. Specifieke problemen voor specifieke kansengroepen

4.1.1. Kwantitatieve groeimarge voor de sociale economie

De monitor van de sociale economie voor de provincie Antwerpen geeft voor 2007 cijfers over het percentage van de doelgroepwerknemers dat door specifieke initiatieven wordt bereikt. Omdat sociale economie-initiatieven speciaal ontwikkeld zijn om mensen kansen te geven die deze kansen niet krijgen op de reguliere arbeidsmarkt, werkt deze sector dus met condities waaraan werknemers moeten voldoen vooraleer ze in aanmerking kunnen worden genomen, zoals bijvoorbeeld een lange periode van inactiviteit. De werknemers die voldoen aan de condities zijn doelgroepwerknemers. Zoals in de beleidsbrief van toenmalig minister van Sociale Economie Kathleen Van Brempt (2006) wordt opgemerkt, wordt de doelgroep uiteraard bereikt door de initiatieven, want het is nu eenmaal juridisch gedefinieerd dat de werknemers moeten voldoen aan voorwaarden die hen een kansengroepprofiel geven. Vanuit dat standpunt zijn sociale economie-initiatieven succesvol op basis van een cirkelredenering. Een andere manier om het succes van sociale economie-initiatieven op te meten is door te kijken naar het percentage van de doelgroepwerknemers dat effectief in een bepaald initiatief werkt. In de monitor zijn drie initiatieven opgenomen uit de Stadsregio Turnhout. Het percentage doelgroepwerknemers bedraagt er 25 % voor de sociale werkplaatsen, 25 % voor de beschutte werkplaatsen en 4 % voor de invoegbedrijven. Deze cijfers suggereren dat er nog heel wat mensen uit de kansengroepen zijn die geen plaats vinden in de sociale economie. Er kan dus nog ontwikkelingspotentieel zijn voor meer sociale economie. Het dient wel opgemerkt te worden dat niet iedereen die aan de doelgroepcriteria beantwoordt ook echt in de sociale economie moet terechtkomen. Sommigen zullen eerder in de reguliere economie terechtkunnen, en voor anderen kunnen de bestaande begeleide arbeidsvormen niet volstaan. Een belangrijke vraag is welke kansengroepen dan het meest in aanmerking moeten genomen worden.

4.1.2. Personen met een arbeidshandicap

Sociale economie biedt veel mogelijkheden voor personen met een arbeidshandicap. Door de grote diversiteit binnen deze doelgroep, is het niet altijd duidelijk welke begeleidingsvorm de meest geschikte is voor een bepaalde handicap. Bovendien zijn er verschillende, vaak overlappende of juist tegenstrijdige definities van ‘arbeidshandicap’ in omloop Dit is een goede illustratie van de in het algemeen vaak gemaakte opmerking dat de structuur van de regelgeving in de sociale economie vaak verwarrend en ondoorzichtig is. Bovendien is het vaak nog moeilijker om psychische en psychiatrische arbeidshandicaps te classificeren. Er is dus nood aan meer sociale economie voor

29

personen met een arbeidshandicap, maar ook nood aan duidelijker inzicht in dit deelsegment van de sector.

4.1.3. Allochtonen

Soms worden in de bestaande initiatieven ook allochtonen tewerkgesteld, maar bij de respondenten leefde vaak toch het idee dat deze doelgroep moeilijker bereikbaar is en in de praktijk ook moeilijker bereikt wordt. Uit de statistieken (zie 2.5.2.) blijkt dat de allochtone werkloosheidscijfers recent stegen, en eigenlijk is het maar logisch dat aan de aanbodzijde er nog een beetje vertraging is met het ontwikkelen van een adequaat aanbod. Een belangrijk probleem bij het ontwikkelen van het aanbod is dat vele allochtonen het Nederlands onvoldoende beheersen. Bij veel jobs in het reguliere circuit is kennis van het Nederlands een eis die sterk gesteld wordt, maar ook bij veel jobs in het sociale economie-circuit kan een beperkte taalkennis een hindernis zijn. In de kinderopvang is het bijvoorbeeld onontbeerlijk om met de kinderen te kunnen communiceren. Ook willen mensen bijvoorbeeld graag een poetsvrouw of tuinman met wie ze kunnen overleggen. Bovendien is er vaak een discussie over wat een voldoende kennis van het Nederlands is. Soms kunnen allochtonen wel een bewijs voorleggen van les te hebben gevolgd, maar kunnen ze in de praktijk toch niet voldoende communiceren, volgens de wens van werkgevers. In de sociale economie kan men zich soepeler opstellen tegenover eisen op het gebied van taalkennis, maar toch blijft het een wezenlijk probleem.

4.1.4. Leeftijd en langdurige werkloosheid

Verder lijdt het geen twijfel dat ook vele oudere werkzoekenden weinig kansen hebben op de reguliere arbeidsmarkt en dus met sociale economie verder geholpen kunnen worden. Veel oudere werkzoekenden hebben zich geschikt in hun werkloosheidssituatie en hebben vaak niet meer het voornemen om nog te gaan werken. Vaak is dit voornemen ook rationeel erg goed te vatten, omdat hun fysieke conditie en gezondheidstoestand achteruit gaat. Daarom moet men bij de vaststelling van de mogelijkheden van deze mensen op basis van hun competenties, vaak ook rekening houden met wat voor hen fysiek haalbaar is. Onze informatie over de diverse bevraagde initiatieven geeft aan dat heel wat oudere werknemers tewerkgesteld zijn in de sociale economie in de Stadsregio Turnhout. Dat ligt heel anders voor de jongeren. Die komen bijna niet voor in de schema’s. Enerzijds kan dit te maken hebben met de wettelijke criteria i.v.m. werkloosheidsduur. De leeftijd van jongeren onder de 25 jaar kan tot gevolg hebben dat ze gewoon mathematisch nog niet de kans gehad hebben om aan de criteria te voldoen. Maar er speelt ook nog een ander element. In de interviews werd gesteld dat zeker bij jongeren alle inspanningen nog moeten geleverd worden om ze te integreren in de reguliere economie. Ergens leeft toch het gevoel dat de sociale economie een reddingssloep is voor wie de boot van de reguliere economie gemist heeft.

30

4.1.5. Laaggeschoolde werkzoekenden

Laaggeschooldheid is een criterium dat in onze telefonische bevraging niet ter discussie gesteld werd. Weliswaar zijn er veel laaggeschoolden die wel hun weg op de arbeidsmarkt kunnen vinden, maar dat neemt niet weg dat de groep van kandidaten voor sociale economie nagenoeg uitsluitend te vinden is bij de laaggeschoolden.

4.1.6. Gender

Het staat niet ter discussie dat de sociale economie zowel voor mannen als voor vrouwen tewerkstelling moet aanbieden, en dat dit in de praktijk ook gebeurt. Het is wel opvallend dat veel initiatieven vaak met een nagenoeg exclusief mannelijk of vrouwelijk publiek werken. Soms worden mannen en vrouwen in roldoorbrekende beroepen ook als een specifieke kansengroep genoemd. In de sociale economie is men weinig roldoorbrekend omwille van de sterke polarisatie tussen enerzijds typische vrouwelijke taken (zoals wassen, poetsen of kinderen opvangen) en anderzijds typisch mannelijke taken (zoals tuinonderhoud of fietsen repareren).

4.2. Expertengroepsgesprek over de onderzoeksresultaten

4.2.1. Opzet

Op 1 december 2009, organiseerden we een expertengroepsgesprek met vijf experts inzake sociale economie uit de Stadsregio Turnhout. De leden van de expertengroep waren Rita Aerts (PWA-Turnhout), Jan Boeckx (Beschutte Werkplaats Amival), Guido Macours (VZW (Vereniging Zonder Winstoogmerk) WEB, sociale werkplaats, lokale diensteneconomie en WEP-Plus-project), Anna Maltezis (startcentrum RICK (Regionaal Incubatiecentrum Kempen) en Luc Ruts (VZW De Troef, sociale werkplaats en VZW Den Aas, lokale diensteneconomie). We legden aan de experts onze bevindingen voor over actuele knelpunten in de sociale economie en over de manier waarop kansengroepen volgens onze gegevens uit de telefonische enquête een plaats vinden in de sociale economie. De gespreksgroep functioneerde als een aftoetsing van onze eerdere resultaten, zodanig dat we de consequenties van deze resultaten in het perspectief van mogelijke verdere ontwikkelingen in de sector kunnen plaatsen. Deze gespreksgroep heeft weliswaar een indicatieve waarde, door de kleine steekproef, maar uit de gespreksgroep kwam een duidelijk onder de bevraagde experts nagenoeg eensgezind reactiepatroon naar voor. Dit geeft duidelijk aan waar de sector voor staat ten aanzien van de actuele kwesties die we hebben aangekaart. We poneerden 15 stellingen. Naast de mondelinge toelichting werd ook gevraagd om schriftelijk aan te geven of men al dan niet akkoord ging met de stelling. Per stelling wordt telkens aangegeven wat de tendens was op de formulieren. Er werd niet noodzakelijk een gezamenlijk standpunt gevraagd, toch kwam men steeds min of meer tot een consensus.

31

In de rapportering worden ter illustratie letterlijke citaten uit het gesprek aangehaald. Deze citaten staan onder de weergave van de resultaten over een stelling en worden cursief gedrukt.

4.2.2. Resultaten

1. De sociale economie kampt met een imagoprobleem, omdat mensen het

stigmatiserend vinden om ernaar verwezen te worden. Akkoord. Er werd aan de experten voorgelegd dat men vaak vindt dat sociale tewerkstelling stigmatiserend werkt. De bevraagde experten gingen akkoord met de stelling, maar men signaleerde tevens dat men hier weinig invloed op heeft. De normtewerkstelling functioneert als een dominant discours, en dit kan niet eenvoudig via communicatiecampagnes bestreden worden. Zo willen sommige bedrijven geen sociale economie genoemd worden, en willen ouders niet dat hun kinderen school lopen in het buitengewoon onderwijs. Eventueel kan men mensen motiveren door hen erop te wijzen dat een tewerkstelling in de sociale economie een opstap naar de reguliere economie kan betekenen, maar de hokjesgeest doorbreken zal zeer moeilijk zijn.

“Ik denk dat het inderdaad klopt, maar het heeft te maken met een acceptatieproces.” “Het begint al in het onderwijs. Het heeft te maken met een maatschappelijk gebeuren waarin verschillende gradaties als meer- of minderwaardig worden beschouwd.”

2. Er is onvoldoende psychologische begeleiding van werknemers die geen plaats

vinden in de reguliere economie. Niet akkoord. 3. Er is onvoldoende expertise in de sociale economie bij het omgaan met

werknemers met psychologische of psychiatrische problemen. Niet akkoord. De antwoorden van deze twee stellingen vullen elkaar aan, en worden dus samengevoegd. De bevraagde experten zijn het ermee eens dat begeleiding nodig is, maar wijzen erop dat van de sector niet verlangd kan worden dat men mensen psychologisch begeleidt. Professionele begeleiding op zich is niet altijd voldoende, omdat mensen soms inderdaad psychiatrische problemen hebben. Het is echter niet aan de sociale economie om hieraan tegemoet te komen. Dat is de verantwoordelijkheid van de psychiatrische sector en haar lange wachtlijsten. Nochtans moet wel gezegd worden dat men in de sociale economie naar een zo maximaal mogelijke invulling van begeleiding streeft. Ook vanuit de VDAB is er de laatste jaren veel aandacht voor extra begeleiding. “De laatste jaren is er toch wel heel wat meer ondersteuning gekomen.”

“Maar psychologische begeleiding, dat is toch nog wat anders. Iedereen wordt wel begeleid, maar wel altijd op dezelfde manier.” “Wij hebben niet de pretentie psychiatrische problemen op te vangen, maar er zijn wel lange wachtlijsten in de psychiatrie.”

4. Ook in de sociale economie vragen jobs (kinderopvang, groenzorg,

hulpverlening,…) competenties die voor sommigen moeilijk haalbaar zijn. Niet akkoord.

32

Hiermee is men gedeeltelijk akkoord, temeer omdat klanten soms hele pakketten jobs aanbieden, inclusief complexer ambachtelijk werk. Nochtans is het zo dat men in de sociale economie zeer veel aandacht heeft voor de manier waarop mensen toch kunnen ingeschakeld worden, met name in maatwerkbedrijven en misschien iets minder in lokale diensteneconomie. Men beklemtoont dat sociale economie geen bezigheidseconomie is, maar dat het gaat om bedrijven die maatschappelijk nuttig werk afleveren.

“Je wordt voor een stuk ook gefinancierd om ervoor te zorgen dat die mensen ook kunnen werken.” “We moeten heel kieskeurig zijn met wat haalbaar is.”

5. De wettelijke criteria (bijvoorbeeld de nodige werkloosheidsduur) om toegelaten

te worden tot de sociale economie kunnen belemmerend werken. Akkoord. Dit knelpunt wordt ook door de experten ervaren, maar er wordt aangegeven dat hiervoor geen eenvoudige oplossingen zijn. Alternatieve criteria zijn bijvoorbeeld “ de afstand tot de arbeidsmarkt”, maar dit is te moeilijk meetbaar. Bovendien mag men ook niet te snel de pogingen opgeven om mensen kansen te geven in de reguliere economie. “Er moeten regels zijn, maar soms moet men te lang wachten.”

“Het probleem is dat als je die objectieve criteria verlaat, je terecht komt bij begrippen die heel moeilijk te definiëren zijn.”

6. Permanente tewerkstelling in sociale economie is soms nodig. Akkoord.

Hoewel doorstroming soms als ideaal naar voren geschoven wordt, mag men op dit gebied geen utopieën koesteren. De experten bevestigen dat voor sommige mensen een volledige loopbaan binnen de sociale economie nodig is.

7. PWA-werk kan voor een werkloosheidsval zorgen. Akkoord. Dit is een probleem waaraan iets gedaan moet worden voor alleenstaande ouders, meestal moeders. Die hebben inderdaad het gevoel dat tewerkstelling een verslechtering van hun situatie inhoudt. Verder moet men deze stelling relativeren, doordat de sluitende aanpak van VDAB en RVA de problematiek van de werkloosheidsval heeft gecounterd. Bovendien is het zo dat nu in het PWA-systeem veel 50-plussers werken, die elders zeer moeilijk aan de bak kunnen komen. “Vroeger was er soort nestelgedrag, maar nu is het veranderd.” “Nu is er de sluitende aanpak van VDAB en RVA.”

8. Langdurige werkloosheid en laaggeschooldheid zijn noodzakelijke criteria voor het afbakenen van de doelgroepen van sociale economie. Akkoord.

Deze criteria zijn inderdaad onafwendbaar, omwille van de al vernoemde problematiek van de notie van afstand tot de arbeidsmarkt. Wel is het zo dat laaggeschooldheid op zich niet als het cruciale arbeidsmarktprobleem mag beschouwd worden. Er is altijd wel een bijkomende problematiek die tewerkstelling bemoeilijkt, maar die zich niet eenduidig in een criterium laat vatten. “Dan moeten we de afstand tot de arbeidsmarkt gaan meten, en dat is moeilijk.”

33

“Je hebt laaggeschoolden die perfect hun weg op de arbeidsmarkt vinden. Er is altijd wel iets meer aan de hand.” “Er zit veel meer achter dan laaggeschoold en langdurig werkzoekend zijn.”

9. De criteria om mensen als arbeidsgehandicapte te laten erkennen zijn

onvoldoende doorzichtig. Niet akkoord. Dit probleem wordt door de experts erkend, maar ze wijzen er tevens op dat er wel werk gemaakt is van het verbeteren van de situatie tegenover enkele jaren terug. De criteria zijn ondertussen doorzichtiger.

10. a)Oudere werkzoekenden zijn vaak weinig gemotiveerd. Niet akkoord. b) Bovendien kunnen ze veel jobs niet meer aan, ook niet in de sociale economie. Akkoord.

In de analyse van de knelpunten signaleerden we dat voor oudere werkzoekenden het soms extra moeilijk is om een arbeidsplaats te vinden, zelfs in de sociale economie. Dit probleem wordt enerzijds erkend, omdat men een versneld verouderingsproces vaststelt bij de doelgroep van de sociale economie, waardoor men inderdaad dikwijls veel moeilijkheden heeft om jobs aan te kunnen. Iemand die geen staand werk aankan, kan soms bijvoorbeeld al problemen hebben met werk waar men af en toe moet rechtstaan. Hier kan deeltijds werk vaak een oplossing bieden, maar dat levert natuurlijk ook een beperkter loon op. Verder is het zo dat in de sociale economie fysiek minder inspannend werk, zoals bureauwerk, soms geen optie is, waardoor fysieke haalbaarheid een grote barrière kan worden.

“Het is zeker geen probleem van motivatie, maar wel van verminderde mogelijkheden.”

“In onze sector kunnen we mensen soms moeilijker ander werk aanbieden. Dat is bij ons echt wel een nadeel. Iemand die geen staand werk aankan, als die een uur moet staan is dat al een probleem.”

11. a) Voor jongeren moet elke inspanning geleverd worden om ze te integreren op

de reguliere arbeidsmarkt. Akkoord. b) Het ontwikkelen van een aanbod in de sociale economie voor jongeren is niet nodig. Niet akkoord.

Relatief weinig jongeren vinden hun weg naar de sociale economie. Meer aanbod voor jongeren inrichten, is volgens de experts geen onverdeeld aan te bevelen strategie, omdat het huidige beleid erop gericht is om jongeren maximale kansen te geven in de reguliere economie. Ook al bestrijden de bevraagde experts het hokjesdenken inzake normtewerkstelling, ze erkennen dat de reguliere economie het eerste objectief zou moeten zijn. Toch zijn er jongeren, bijvoorbeeld in het bijzonder onderwijs, die van bij het de start van hun werkcarrière naar de sociale economie moeten worden toegeleid. Bovendien kunnen werkervaringsprojecten in de sociale economie de stap van de school naar de arbeidsmarkt voor jongeren verkleinen. Hierop kan misschien in de toekomst meer ingezet worden.

“Soms zijn er toch jongeren die in de sociale economie terecht moeten kunnen. Buso-jongeren kunnen niet altijd in de reguliere economie.”

34

“Iedereen moet de kans krijgen zich maximaal te ontplooien, dat geldt niet alleen voor jongeren.” “Als je praat over sociale economie, en je daar werkervaring bijneemt, dan kan het voor veel jongeren wel interessant zijn.”

12. De recente toename van allochtone werkzoekenden in de stad Turnhout is

problematisch omdat de sociale economie nog niet ontwikkeld is om hierop in te spelen. Niet akkoord.

13. Kennis van het Nederlands is voor allochtonen ook in de sociale economie een probleem. Akkoord.

De huidige werking van sociale economie staat principieel open voor allochtonen. Daar moet de oorzaak van de allochtone werkloosheid niet gezocht worden. Misschien is het wel zo dat er naar manieren moet gezocht worden om de doelgroep beter te bereiken. Bij de mijnsluiting in Limburg was het bereiken van de allochtone doelgroep via brugpersonen ook noodzakelijk. Daarnaast speelt bij allochtonen het stigmatiseringsprobleem, de negatieve perceptie van tewerkstelling in de sociale economie, misschien sterker. Bovendien kan een gebrekkige taalkennis een extra obstakel vormen voor allochtonen. Men kan natuurlijk toleranter zijn dan in de reguliere economie, maar enige taalkennis is onafwendbaar. Hierop moet het beleid inzetten. “Er moet niet iets apart ontwikkeld worden voor allochtonen.” “Dat is een doelgroep die we moeten kunnen bereiken: dat is het probleem.”

“Als ze geen Nederlands spreken, dan is dat altijd een probleem, sociale of reguliere economie. “De sociale economie wil nog wel iets verder gaan, maar kennis van het Nederlands is een vereiste.”

14. Beroepen in de sociale economie zijn weinig genderroldoorbrekend. Akkoord.

De experts bevestigen dat beroepen in de sociale economie vaak weinig roldoorbrekend zijn, maar geven aan dat dit geen structureel probleem van de sociale economie. Men staat er namelijk wel voor open als mensen vragen om een roldoorbrekend beroep uit te oefenen, zoals bijvoorbeeld een opdracht als vrachtwagenchauffeur voor een vrouw. Maar meestal komt dit niet voor. Dit is echter niet het resultaat van discriminerend denken, maar wel het gevolg van een vraaggerichte zoektocht naar welke job men wil uitoefenen.

“We hebben één vrouwelijke vrachtwagenchauffeur. Wij hebben er geen probleem mee, maar als die uit dienst gaat, dan nemen we niet noodzakelijk een nieuwe vrouw aan.” “Het is maar waar dat de vraag ligt.” “Rolpatroondoorbrekend is een cliché geworden, maar men moet naar de noodzaak kijken.”

15. Er is veel behoefte aan de diensten die de sociale economie aanbiedt, maar de klanten kunnen het moeilijk betalen. Akkoord.

De experts geven aan dat de werkelijke kostprijs van de diensten in de sociale economie niet rendabel is. Daarom zijn bijkomende overheidssubsidies noodzakelijk. Men werkt wel in een spanningsveld op dit gebied, want er is veel kritiek op de sector van de sociale

35

economie. De sector zou marktverstoring in de hand werken en oneerlijk concurreren met diensten en producten uit de reguliere economie.

“Er is heel veel behoefte, maar de klanten zijn onvoldoende financieel draagkrachtig.” “Ik krijg nu al zoveel reactie op marktverstoring.”

4.2.3. Conclusie

Deze expertreacties leverden vooral een beeld op waarin veel kritische punten uit de eerdere stukken gerelativeerd werden en de openheid van de sociale economie-sector werd beklemtoond. Dat geeft aan dit rapport een “woord en wederwoord”-structuur, waarbij eerst gezocht werd naar de bestaande problemen (hoofdstuk 3 en 4.1.) en daarna de klemtoon werd gelegd op de oplossingen in de maak (4.2.).

4.3. Gesprekken met kansengroepen

4.3.1. Opzet

In het recente Nederlandse onderzoek “Een baanloos bestaan” (Sociaal en Cultureel Planbureau, 2010) wordt de sociale betekenis van werk in kaart gebracht, vanuit het perspectief van mensen die buiten de arbeidsmarkt staan. De Nederlandse situatie die in het onderzoek wordt toegelicht, vertoont sterke gelijkenissen met de Belgische situatie. Ook hier komt steeds meer nadruk te liggen op de verplichte inschakeling van werkzoekenden op de arbeidsmarkt. Daartoe voert de RVA een activeringsbeleid waarbij de mogelijkheid om een uitkering te krijgen gekoppeld wordt aan een controle van de werkbereidheid en de sollicitatie-inspanningen van werkzoekenden. Het is logisch te veronderstellen dat, zoals de Nederlandse onderzoekers (Sociaal en Cultureel Planbureau, 2010) beargumenteren, deze evolutie naar een activeringsbeleid niet in een sociaal vacuüm ontstaan is. Het activeringsbeleid is de logische beleidsmatige weerspiegeling van de maatschappelijke tendens dat werk een steeds belangrijker onderdeel is van de sociale identiteit. Zonder werk staat men buitenspel, niet alleen omwille van het verlies van inkomen maar ook door de sociale uitsluiting. De functie van sociale economie voor kansengroepen was dan ook een thema dat we wilden verkennen via gesprekken met de kansengroepen zelf. Uit de analyse van de arbeidsmarktgegevens in het tweede deel blijkt dat er een bepaald gedeelte van de kansengroepen moeilijk een plaats vindt op de arbeidsmarkt. Om na te gaan welke profielen er achter de gegevens schuil gaan, is het belangrijk om de kansengroepen zelf te bevragen. Voor het beleid is het belangrijk te weten aan welke voorwaarden moet voldaan worden om de kansengroepen effectief te integreren op de arbeidsmarkt. In deze zoektocht biedt de mening van de kansengroepen een belangrijke meerwaarde. Om die reden werden er drie groepsgesprekken met vertegenwoordigers van de kansengroepen in Turnhout georganiseerd. 4.3.1.1. Stellingen Er werden geen rechtstreekse vragen gesteld over “de sociale economie”, omdat dit concept waarschijnlijk een te abstracte betekenis heeft voor de kansengroepen. Dit bleek

36

de juiste veronderstelling, want als occasioneel de opdeling van de economie in twee circuits toch ter sprake kwam, bleek dit voor sommige deelnemers een moeilijke voorstelling van zaken. De vraagstelling is gebaseerd op het “Verslag armoedebestrijding 2008-2009” van het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting waarin aanbevelingen gegeven worden over de invulling van de notie “passende arbeid”. De zeven aanbevelingen werden vertaald naar stellingen die aan onze respondenten voorgelegd werden, wat een omzetting inhield van de taal van het rapport naar de spreektaal van de respondenten. De filosofie achter het concept “passende arbeid” is dat niet iedereen tot elke vorm van arbeid in staat is, maar dat niemand die op een inkomen aanspraak wil maken, werk kan weigeren dat voor hem of haar past. In de literatuur (bijvoorbeeld SCP, 2010: 11) worden werkzoekenden daarentegen vaak gepercipieerd als calculerende burgers die, als ze beseffen hoe weinig ze extra verdienen door te werken, hun rekening maken en voor de makkelijke oplossing kiezen. De concrete invulling van “passende arbeid” is het voorwerp van beleidsmatige invulling. De zeven stellingen die we hanteerden waren de volgende: 1. Als je geen werk hebt, wordt je slecht begeleid. 2. De controle van werkzoekenden is te streng. 3. Tegenwoordig zijn de eisen voor alle jobs hoog. 4. Als je niets meer kan verdienen door te werken, kan je beter werkloos blijven. 5. Men moet zelf kunnen kiezen welke job men doet. 6. Als men een job aanbiedt, zijn dit meestal slechte jobs. 7. Een job moet met het privéleven te combineren zijn. De achterliggende veronderstelling is dat de criteria over “passende arbeid” die in deze stellingen vervat zitten, momenteel onvoldoende worden ingevuld: slechte begeleiding, te veel controle, te hoge eisen, te lage verloning, beperkte keuzevrijheid, te lage kwaliteit van het arbeidsaanbod en te weinig aandacht voor de combinatie van arbeid en gezin. Een bijkomend onderzoek is nodig om na te gaan of deze veronderstellingen terecht zijn. De veronderstellingen zijn echter wel nuttig om de antwoorden van de deelnemers te structureren. Naast de bovenstaande stellingen formuleerden we nog zeven stellingen die toegespitst zijn op zeven specifieke kansengroepen: 8. Mensen zonder diploma moeten extra geholpen worden om aan een job te geraken. 9. Als je al langer werkloos bent, is het extra moeilijk een job te vinden. 10. Oudere mensen geraken extra moeilijk aan werk. 11. Voor gehandicapten moeten speciale jobs gemaakt worden. 12. Buitenlanders geraken extra moeilijk aan werk, zeker als ze geen Nederlands

kennen. 13. Als je nog jong bent, is werk vinden gemakkelijker. 14. Het is voor vrouwen moeilijker dan voor mannen om een job te vinden. Zo kunnen we te weten komen hoe kansengroepen aankijken tegen werkloosheid bij kansengroepen zoals laaggeschoolden, langdurig werkzoekenden, allochtonen, personen met een handicap ouderen en jongeren. Ook de belichting van werkloosheid vanuit een genderperspectief wordt in deze vraagstelling meegenomen.

37

4.3.1.2. Organisatie De bevraging werd georganiseerd aan de hand van drie gespreksgroepen van een zestal mensen. Deze drie gespreksgroepen werden georganiseerd met de hulp van ’t Antwoord (Turnhout armen nemen ’t woord), vzw WEB en vzw Prisma. Het ging hierbij om twee groepen met zowel mannen als vrouwen van autochtone afkomst en één groep met allochtone vrouwen. Hoewel het niet haalbaar was om rekening te houden met andere variabelen bij de samenstelling van de groepen, is het toch nuttig te vermelden dat één groep bestond uit mensen die effectief in de sociale economie werken (bij de vzw WEB), één groep waarin sommige in de sociale economie werken (bij ’t Antwoord) en één groep van mensen die hetzij werkzoekend zijn, hetzij zich niet op de arbeidsmarkt aanbieden. (de allochtone vrouwen, bij de vzw Prisma). Bij deze gespreksgroepen werden de stellingen alleen mondeling besproken. Er werd niet gevraagd de stellingen waarmee men akkoord ging aan te kruisen op een formulier. Deze keuze werd ingegeven door de veronderstelling dat sommige deelnemers mogelijk analfabetisch zijn of de Nederlandse taal onvoldoende beheersen.

4.3.2. Resultaten

1. Als je geen werk hebt, wordt je slecht begeleid. Deze stelling wordt heel anders ontvangen door de groep inactieven dan door de groep werkenden. Men kan veronderstellen dat de respondenten die niet werken, sterk de noodzaak voelen om zich te verdedigen. Respondenten die werken in de sociale economie voelen zich niet gestigmatiseerd door het werken in een maatschappelijk ‘lager’ aangeschreven economisch circuit maar zijn juist tevreden dat ze deel uitmaken van de groep werkenden. Zij voelen niet de behoefte tot zelflegitimatie in tegenstelling tot de respondenten die zich in een trajectbegeleiding bevinden. Deze respondenten klagen over de vermeende incompetentie van de VDAB. Ook hebben zij een zeer negatieve houding ten aanzien van bij- of omscholing. Opleiding volgen heeft voor deze respondenten een negatieve bijklank. “De VDAB stuurt U van het kastje naar de muur.”

“Herscholingen en wie gaat dat betalen? Syntra: 450 Euro, alleen voor die school.”

2. De controle van werkzoekenden is te streng.

Ook bij deze stelling verschillen de meningen naargelang de arbeidssituatie van de betrokkenen. In de focusgroep met allochtone vrouwen zijn de deelnemers inactief en ontvangen ze geen uitkering. Bij deze groep is er geen ervaring met de RVA en de controlemechanismen. De ervaring van begeleidingsgesprekken is er wel bij enkele deelnemers uit de focusgroep bij ’t Antwoord. Men spreekt over de RVA als een instantie die probeert de uitkering in te trekken, zonder te luisteren naar de betrokkenen en rekening te houden met de wensen en mogelijkheden van de betrokkenen.

“Ze zeggen : gij doet niet genoeg voor uw muizengeld.” “Ze duwen U de grond in. Ik ben 6 maanden geschorst door verkeerde informatie. RVA is daar meer de oorzaak van dan VDAB.”

38

3. Tegenwoordig zijn de eisen voor alle jobs hoog.

Ook al hanteren de respondenten geen expliciet onderscheid tussen sociale en reguliere economie, toch is het duidelijk dat er verschillende ervaringen zijn met de wijze waarop leidinggevenden zich opstellen in de beide economische circuits. Diegenen die in de sociale economie werken, hebben het over “goede bazen”, die overigens liever “verantwoordelijken” dan “bazen” worden genoemd. Deze “goede bazen” besteden aandacht aan de persoonlijke situatie van de werknemers en leggen de nadruk op een goede opleiding van medewerkers. Dat ligt volgens de respondenten helemaal anders in de reguliere economie, waarmee de meeste respondenten voornamelijk ervaring hebben opgedaan via interim-bureaus. Leidinggevenden in de reguliere economie houden onvoldoende rekening met de persoonlijke situatie en poneren op directe wijze wat de taakverwachtingen zijn. De respondenten ervaren dat ze streng terecht gewezen worden indien het verkeerd loopt. Ze verwijten leidinggevenden in de reguliere sector vooral aan de eigen portefeuille te denken en niet te beseffen dat mensen beter renderen als er aandacht besteed wordt aan persoonlijke factoren en opleiding. Men geeft aan dat de opleiding die men in de sociale economie krijgt, een opleiding “on the job” is, wat anders is dan de scholingsactiviteiten voor werkzoekenden.

“Op mijn werk aanvaarden ze wie ik ben, dat ik niet goed kan werken. Bij andere bazen pakt dat niet.” “Via de VDAB en interim werd ik van het een naar het ander gestuurd, maar hier heb ik een vaste plaats.” “Dat is niet omdat ge laaggeschoold zijt, dat ge niet kunt werken, als ze u goede begeleiding geven.” “De bazen moeten opgeleid worden voor meer sociaal contact te hebben en te beseffen dat ze de mensen nodig hebben. Ik heb ergens gewerkt waar ze de mensen uitkafferden, maar van vandaag op morgen kunt ge niet weten wat ge in een bedrijf moet doen. Ge moet de mensen de kans geven van erin te komen, maar dat beseft men niet. Veel bedrijven moeten komen zien hoe het er hier aan toe gaat. Ge kunt gerust in uw verslag zetten, dat managers hier eens moeten komen kijken hoe het er hier aantoegaat.”

4. Als je niets meer kan verdienen door te werken, kan je beter werkloos blijven

In de literatuur (bijvoorbeeld SCP, 2010: 11) worden werkzoekenden vaker gepercipieerd als calculerende burgers die, als ze beseffen hoe weinig ze extra verdienen door te werken, hun rekening maken en voor de makkelijke oplossing kiezen. Deze perceptie wordt door de respondenten niet herkend in de eigen situatie. De respondenten die in de sociale economie werken stellen dat ze nauwelijks meer verdienen dan een uitkering maar dat de sociale contacten, het extra inkomen en de betere pensioenvooruitzichten het werken voor hen de moeite waard maken. Zij die niet werken en als werkzoekende geregistreerd staan, beklemtonen dat ze juist heel graag zouden willen werken, zowel omwille van het inkomen als omwille van de sociale contacten. “Maar ik wil ook wel gaan werken, maar ge vindt niks meer tegenwoordig.” “En als ge dopt dan hebt ge ook nadelen: het is maar 600 Euro dat is niet veel.”

5. Men moet zelf kunnen kiezen welke job men doet. 6. Als men een job aanbiedt, zijn dit meestal slechte jobs

39

De antwoorden op de vijfde en zesde stelling kunnen samen geanalyseerd worden omdat ze twee zijden van dezelfde kwestie belichten. De begeleiders van de VDAB onderzoeken met behulp van een computersysteem wie voor welke vacature in aanmerking komt. De respondenten merken op dat de inhoud van de vacatures ver kan liggen van wat door de betrokkenen als realistisch wordt geacht. Bijvoorbeeld zwaar werk voor mensen met rugproblemen, hoogtewerken voor iemand met hoogtevrees of jobs waarvoor je een wagen nodig hebt voor mensen die geen wagen bezitten. Deze antwoorden suggereren dat de VDAB regelmatig vacatures voorstelt die de werkzoekenden liever niet zouden willen invullen of niet kunnen invullen (bijvoorbeeld omdat het werk fysiek zwaar is). De respondenten die actief zijn in de sociale economie benadrukken dat ze via hun job competenties kunnen verwerven, bijvoorbeeld sociale vaardigheden of vaardigheden in de groenzorg. De respondenten pleiten voor een benadering die vertrekt bij hun intrinsieke interesses en niet bij het aanbod van restvacatures die weinig kandidaten lokken. Indien werknemers hun job percipiëren als een job met maatschappelijke meerwaarde, is dit positief voor het zelfbeeld.

“De computer zegt : ge moet dit en dat doen en als ge het niet kunt dan nemen ze uw dop in beslag.”

“Als ze mij 3 jaar geleden hadden gezegd ge gaat met een boomzaag werken en uw benen afzagen dan wilde ik dat niet, maar daar houden ze geen rekening mee.” “Ik heb dubbele hernia en ik heb er foto’s van, maar op de VDAB zeiden ze als ge in de tussentijd niet naar de dokter gaat dan pakken ze uw dop af.”

7. Een job moet met het privéleven te combineren zijn

Bij deze stelling wordt opnieuw het verschil tussen sociale en reguliere economie benadrukt door de respondenten die beroepsactief zijn in de sociale economie. Zij vinden het belangrijk dat ze werken voor een werkgever die begrip heeft voor de combinatie arbeid-privéleven. Dit is in de reguliere sector vaak niet het geval. De werkzoekende respondenten merken op dat werkgevers er soms te weinig rekening mee houden dat een gezin onderhouden tijd en geld kost, evenals actief solliciteren en het volgen van opleidingen en bijscholingen. Deze factor geldt zeker voor de allochtone vrouwen die de bijkomende opdracht hebben de Nederlandse taal te moeten leren. Een tweede probleem bij deze groep is de cultuurgebonden invulling van hun rol in de thuissituatie. In mediterrane en Maghrebijnse culturen wordt de rol van de vrouw eerder in de thuissituatie geplaatst. De arbeidsparticipatie van vrouwen is immers niet in alle culturen hetzelfde.

“Maar jobs waar ik niet voor wil gaan, bieden ze aan. 9 tot 5 OK, maar niet 2 tot 10uur ’s avonds dan hebt ge niks aan uw leven, als ge met iemand samen zijt en ge hebt kinderen.”

“Ik heb geen kinderen, maar met kinderen, dan zijn dat drie dingen : de taal, het werk en de kinderen.”

8. Mensen zonder diploma moeten extra geholpen worden om aan een job te

geraken.

40

De arbeidsmarkt hecht groot belang aan diploma’s. De ervaring dat het zonder diploma moeilijk is aan werk te geraken wordt door alle respondenten gedeeld. Velen hebben ervaring met de muur waarop men botst eens in sollicitatiegesprekken diploma’s ter sprake komen. Dit probleem stelt zich sterker bij analfabetische werkzoekenden. Analfabetisme hoeft niet noodzakelijk voor alle jobs een probleem te zijn maar het werkt dermate stigmatiserend dat analfabeten een zeer zwakke positie hebben op de arbeidsmarkt. Bij allochtonen speelt daarnaast het probleem dat als ze wel een diploma hebben het vaak gaat over buitenlandse diploma’s die in België niet erkend worden.

“Mensen zonder diploma worden buitengekeken.”

“Ik heb certificaten voor Nederlands, en om te studeren aan hogeschool en universiteit,maar volledige recuperatie van het diploma uit Peru dat is moeilijk. Maar tolk of secretariaat dat interesseert mij, maar misschien moet ik iets makkelijkers doen, zoals bloemist of schoonheidsspecialist.

9. Als je al langer werkloos bent, is het extra moeilijk een job te vinden

Alle respondenten hebben het er moeilijk mee dat voor de meeste jobs in de sociale economie er wettelijke toegangscriteria bestaan zoals de werkloosheidsduur. Dit thema werd ook al in de bevraging van de aanbieders van sociale economie en van de experts aangekaart als potentieel problematisch. Voor de geïnterviewde kansengroepen bestaat er geen twijfel over: deze wettelijke criteria houden mensen te lang vast in de werkloosheid.

“Al die regels die zouden ze moeten inkorten van zoveel moet ge werkloos zijn.” “Maar mijn mening is 5 jaar is te lang, misschien 2 of 3 jaar. Ge zijt te lang uit de maatschappij weg.”

10. Oudere mensen geraken extra moeilijk aan werk

Niet alleen het diploma, maar ook leeftijd speelt een belangrijke rol. Haast alle respondenten zijn bekend met de moeilijke situatie van werkzoekende ouderen. Zo klaagt iemand vanuit zijn persoonlijke situatie het aanwerven van relatief goedkopere jobstudenten in de zomerperiode aan. Men stelt dat deze jonge studenten onrechtstreeks de arbeidsmarktpositie van oudere werkzoekenden in het gedrang brengen. Iemand anders vertelt over de brieven die een oudere werkzoekende uit haar vriendenkring ontving. In bedekte termen werd deze persoon er steeds aan herinnerd dat zijn leeftijd een onoverkomelijke hindernis is geworden.

“Ik heb 10 jaar voor een Belgische firma gewerkt, maar de hoofdtalen waren Duits en Engels, en dat kende ik goed, en Nederlands moest ik dan leren. Maar die firma is opgedoekt, omdat de directeur naar Spanje wilde verhuizen na zijn pensioen. En dan heb ik bij een interimkantoor gewerkt, maar de VDAB kon mij niet helpen, omdat de combinatie van de talen misschien weinig gevraagd was, en ik was al goed boven de 50. Mensen van mijn leeftijd worden gemeden. Het is een probleem om nog een oudere werknemer aan te nemen. De verwachtingen zijn hoog.” “Maar voor mannen op leeftijd is het ook moeilijk. Ik ken iemand van nauwelijks 50 jaar, heel veel werkervaring en een harde werker en zeer intelligent, maar het was verdoezeld in de brieven die hij wel terug kreeg : hij was te oud om aan te nemen. Het was door te zien dat het de leeftijd was.”

41

11. Voor gehandicapten moeten speciale jobs gemaakt worden

Deze stelling wordt bevestigd door de respondenten. Er is echter een belangrijke reserve bij degenen die niet werken. Men vindt dat er niet alleen voor personen met een handicap speciale inspanningen moeten geleverd worden maar ook voor anderen die moeilijk werk vinden. Het doelgroepenbeleid wekt een zekere nijd bij werkzoekenden die niet in aanmerking komen voor specifieke maatregelen. Allochtonen merken op dat zij vaak ten onrechte behandeld worden als arbeidsgehandicapt omwille van hun beperkte kennis van de Nederlandse taal. “Een blinde die aan de balie zit, daarvoor doet men het speciaal van de VDAB.”

“Maar de taal niet kennen, noemt men ook een handicap. Als iemand uit het buitenland komt, moet men een hele weg afleggen. Veel mensen hebben echt veel moeite gedaan.”

12. Buitenlanders geraken extra moeilijk aan werk, zeker als ze geen Nederlands

kennen. De standpunten over de arbeidsmarktpositie van allochtonen verschilt bij allochtonen en autochtonen. De autochtone groep vindt dat de instanties in België, zoals OCMW of VDAB, allochtonen bevoordelen. Sommige autochtonen merken op dat allochtonen vaker tot zwaar en vuil werk bereid zijn. Ook is deze groep van autochtonen mild tegenover allochtonen waarmee men samenwerkt omdat zij gepercipieerd worden als allochtonen die een inspanning leveren om zich te integreren. Bij de allochtonen is men ervan overtuigd dat het voor hen moeilijker is om aan een job te geraken. Zij dienen ook vaker onder hun opleidingsniveau te werken. Vooral de beperkte kennis van de Nederlandse taal vormt een hinderpaal, al vindt men dat de taaleisen soms te hoog liggen. In de interviews met de sociale economie-aanbieders werd ook opgemerkt dat allochtonen een moeilijk bereikbaar publiek zijn. De respondenten uit de kansengroepen merkten op dat bedrijven uit de sociale economie hun arbeidsaanbod actief zouden moeten communiceren naar het allochtone doelpubliek. Volgens de verantwoordelijke van de vzw Prisma kan dit resulteren in meer kandidaturen vanwege allochtonen.

“Die worden rapper geholpen dan een doorsnee Belg : ik ben daar eigenlijk heel zeker van. Bij het OCMW worden ze allemaal aan werk geholpen, als Belg staat ge vanonder aan de trap.” “Als je in geboorteland dokter bent dan kan je hier misschien verpleger worden. Het is dan toch al dezelfde sector. Maar de kennis van het Nederlands dat is vaak een probleem. En dat is dan misschien de uitspraak die niet perfect is. En de mensen die dat zeggen spreken dan plat Turnhouts.”

13. Als je nog jong bent, is werk vinden gemakkelijker

Jongeren werden niet rechtstreeks bevraagd. Er wordt occasioneel opgemerkt dat jongeren het moeilijk kunnen hebben omwille van een gebrek aan ervaring. Anderzijds worden jongeren gepercipieerd als calculerende burgers die al te vaak in de werkloosheidsval blijven zitten. Dit blijft weliswaar een mening van buitenaf, omdat de jongeren zelf in dit onderzoek niet ondervraagd werden.

42

“Maar jongeren die niet werken dat ligt aan de ouders, het kind en de overheid: waarom die jongeren zoveel geld geven?”

14. Het is voor vrouwen moeilijker dan voor mannen om een job te vinden.

Meestal vindt men dat de arbeidskansen voor vrouwen of mannen gelijk zijn. Eén werkzoekende had de ervaring dat voor sommige jobs de kansen van vrouwen groter zijn, zoals bijvoorbeeld bij verkoop in een slagerij. In de gespreksgroep met allochtonen werd opgemerkt dat de kansen voor vrouwen in België opvallend beter zijn dan in sommige allochtone culturen, waar mannen betere perspectieven hebben in het leven in het algemeen en op de arbeidsmarkt in het bijzonder.

“Maar ik heb gesolliciteerd en daar zeiden ze : sorry gij zijt een man, en we hebben hier alleen maar vrouwen.”

4.3.3. Conclusie

Uit de reacties van de betrokkenen blijkt dat men zich slecht voelt bij de manier waarop “passende arbeid” wordt ingevuld in het reguliere economische circuit. De respondenten verzetten zich tegen hun werkloosheid. Men toont veel onbegrip voor de veeleisendheid van de arbeidsbemiddeling en voor de werkgevers in de private sector. Men is van oordeel dat het arbeidsaanbod in de sociale economie beter tegemoet komt aan de noden. Ook moet de reguliere sector meer van de begeleidingsgerichte aanpak van de sociale economie overnemen. Het blijkt ook dat werkenden in de sociale economie zich verlost voelen van de zware eisen van de reguliere arbeidsmarkt. Hun job in de sociale economie geeft hen de kans om bepaalde competenties on-the-job te realiseren. Er is een breed gedragen mening dat ouderen en mensen zonder diploma’s het extra moeilijk hebben op de arbeidsmarkt. Dit neemt niet weg dat de respondenten uit de doelgroepen vraagtekens plaatsen bij de effecten van het doelgroepenbeleid. Men is van oordeel dat de wettelijke criteria voor instroom in de sociale economie te streng zijn. Ook heeft men vragen bij een beleid dat specifiek op bepaalde kansengroepen gericht is, zoals personen met een arbeidshandicap en allochtonen. Men ziet hier al snel een bevoordeling in die discriminerend werkt.

43

5 ANALYSE VAN DE REGIEFUNCTIE IN DE STADSREGIO TURNHOUT

Essentieel voor de sociale economie is dat zij draait met overheidssteun. Heel wat van deze overheidssteun wordt georganiseerd op het bovenlokale niveau, maar toch laat de bestaande regeling ook veel mogelijkheden bestaan voor lokale overheden om de rol van begeleidende overheid waar te nemen. In dit rapport hebben we tot dusver stilgestaan bij de kansengroepen die in de sociale economie terecht kunnen en de aanbieders in de Stadsregio die niet rechtstreeks deel uitmaken van de overheid. In dit hoofdstuk belichten we de lokale overheid. De mogelijkheden om de sociale economie in goede banen te leiden worden met een toneelmetafoor als “regie” omschreven. We gaan na hoe de regiefunctie vanwege de lokale overheden in de Stadsregio Turnhout wordt uitgeoefend. Naast het descriptieve gedeelte, waarin de regiefunctie beschreven wordt (paragraaf 5.2. t.e.m. 5.5), wordt ook voorstel voor een regiemodel (paragraaf 5.6.) ontwikkeld. Eerst lichten we echter de gebruikte methodologie toe (paragraaf 5.1.).

5.1. Theoretische inleiding

In eerder onderzoek van het Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA) in Leuven (Vanhoren, 2006; Vanhoren en Van den Broeck, 2006) en van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) (2007) werd reeds een kader ontworpen van waaruit de regiefunctie beschreven kan worden. Op basis van deze studies, bakenen we een aantal dimensies af om zo te komen tot een interviewleidraad. Deze interviewleidraad is dezelfde als die die werd gebruikt in eerder HIVA-onderzoek (Vanhoren en Van den Broeck, 2006). Aan de hand van de documenten die ons ter beschikking gesteld werden en aan de hand van interviews met 10 experts, komen we in paragraaf 5.2. t.e.m. 5.5. tot een beschrijving van de feitelijke regiepraktijk door de gemeenten, door de stadsregio en door actoren die in een breder geografisch gebied actief zijn (RESOC, VDAB en het Subsidieagentschap Werk en Sociale Economie). Vooreerst staan we stil bij het kader ontworpen vanuit eerder onderzoek. We interviewen verschillende actoren die met de aansturing van de sociale economie in de Stadsregio te maken hebben. Telkens maken we bij die bevraging een onderscheid tussen drie grote delen waarover we informatie willen hebben: de interne regie, de externe regie en het instrumentarium.

- De interne regie betreft datgene wat de actoren zelf willen organiseren qua sociale economie en hoe ze hun eigen organisatie op deze doelstellingen afstemmen. Dit realiseren van de eigen doelstellingen is vanzelfsprekend niet een loutere dialoog tussen de eigen overheid en de maatschappelijke omgeving. Er is een hele omgeving van organisaties en andere overheden waarbinnen men zich moet positioneren. Hoe deze positioneringsopdracht aangepakt wordt, wordt in de analyse als de “externe regie” omschreven.

- Ambities betreffende regie koesteren is één zaak, maar ze waarmaken is niet alleen een kwestie van visie, maar ook van slagkracht. Dat is de derde kernvraag in ons onderzoek. Hoe kunnen instrumenten en maatregelen gemobiliseerd worden om ambities waar te maken? Dat is het derde deel van elke analyse op basis van documenten en interviews: wat is het instrumentarium?

44

5.1.1. Interne regie

Bij de bevraging over de interne regie maken we een onderscheid tussen twee manieren om de interne regie in te vullen. Ten eerste bestuderen we de beleidsmatige invulling van de interne regie. We staan stil bij wat men in de maatschappelijke omgeving wenst te realiseren. Ten tweede behandelen we de organisatorische invulling van de interne regie. Hoe organiseren de beleidsverantwoordelijken zich met het oog op een succesvolle uitwerking van hun ambities? 5.1.1.1. Beleidsmatige invulling De eerste vraag over de beleidsmatige invulling is de vraag naar de beleidsvisie, de beleidsdoelstellingen en het beleidsmodel. Doelstellingen zijn enkelvoudige thema’s die men prioritair stelt. Als deze doelstellingen geschraagd worden door een achterliggend abstract uitgangspunt, dan spreken we van een visie. Als er een vaste benadering is om de doelstellingen te synthetiseren dan spreken we van een beleidsmodel. Terwijl de beleidsvisie vooral over de achterliggende standpunten gaat en dus vooral inhoudelijk is, is het beleidsmodel meer een formele synthese van de manier van werken. De tweede vraag over interne regie gaat over de plaats van het beleid rond sociale economie in het werkgelegenheidsbeleid. Lokale besturen hebben mogelijkheden om een beleid inzake lokale diensteneconomie te ontwikkelen. De vraag is of men zich tot lokale diensteneconomie wil beperken. Het is ook mogelijk dat de beleidsambitie breder is en dat men ook beleid wil ontwikkelen voor andere vormen van sociale economie naast de lokale diensteneconomie. Een verwante vraag is ook de vraag naar de focus van de regie. Enerzijds is het mogelijk dat men kiest voor een welzijnsbenadering. Dan kadert het sociale economiebeleid in het lokaal sociaal beleid. Anderzijds, als de focus ruimer is, kan het domein van werkgelegenheid en sociale economie uitgebreid worden tot een apart beleidsdomein. Dan kan men streven naar een maximale tewerkstelling voor iedereen, via de reguliere en de sociale economie, waarbij de sociale economie de optie is voor degenen die niet (meer) terechtkunnen in het reguliere circuit.

5.1.1.2. Organisatorische invulling De tweede dimensie van interne regie, naast de beleidsmatige, is de organisatorische dimensie. In navolging van het begrip “regie” wordt hier het begrip “rol” gebruikt om aan te geven hoe het lokaal bestuur tewerk gaat. De vraag naar de rollen wordt uitgesplitst in twee deelvragen. Enerzijds zoeken we informatie over de mate waarin een lokaal bestuur zeer concrete rollen opneemt. Is het lokale bestuur een klant, werkgever, dienstverlener of katalysator in de lokale sociale economie? Naast deze concrete rollen hanteren we anderzijds ook een abstractere typologie van vier roltypes. Wil men zelf de lijnen uitzetten van het beleid dan hebben we te maken met beleidsbepaling. Het in goede banen leiden van de gang van zaken is beleidscoördinatie. Beleidscoördinatie zou men de regiefunctie in strikte zin kunnen noemen. De verhoudingen op dit gebied kunnen eerder samenwerkend zijn of er kan sprake zijn van een duidelijke rangorde tussen de verschillende betrokken partijen. Als er een discussie is over wie de sterkste rol vervult, is er een concurrentiële situatie. Verder kan het lokaal bestuur ook informatie en advies verlenen, voor stimulansen zorgen of voor de juiste condities zorgen. Dit is het opnemen van

45

beleidsondersteunende rollen. Ten slotte worden beleidsuitvoerende rollen onderscheiden, wanneer het lokaal bestuur zelf een actor is in het werkveld, bijvoorbeeld als werkgever van een sociale economieproject. Concrete roltypes Abstracte roltypes Klant Beleidsbepaling Werkgever Beleidscoördinatie Dienstverlener Beleidsondersteuning Katalysator Beleidsuitvoering Tabel 3 – roltypes in de regiefunctie (Vanhoren en Van den Broeck, 2006) Verder stellen we de vraag naar de relatieve rol van OCMW en stad in de onderzochte gemeentes. De informatie over deze taakverdeling geeft ons meer zicht op de actoren die lokaal de kar van de sociale economie trekken.

5.1.2. Externe regie

Wat de externe regie betreft maken we een onderscheid tussen de bestuurlijke dimensie en de organisatorische dimensie. Over de bestuurlijke dimensie willen we weten in welke mate het lokale bestuur een zelfstandig bestuur is of anderzijds vooral optreedt als uitvoerder van maatregelen en instrumenten van andere overheden. Aansluitend kan dan gevraagd worden of stad en OCMW verschillende invullingen hebben van deze bestuurlijke dimensie. De organisatorische dimensie van de externe regie is de manier waarop het lokaal bestuur optreedt in bestaande organisaties en in netwerken over sociale economie en werkgelegenheid.

5.1.3. Instrumentarium

De beleidsvisie is één van de onderdelen van de interne regie van de sociale economie, maar in een ruimere zin heeft de hele positionering ten aanzien van de interne en externe regie met visie te maken, het uitwerken van wat men op regiegebied ziet als wat men wil waarmaken. Het ondersteunen van de visie veronderstelt ook dat men kan beschikken over instrumenten en maatregelen om de visie in de praktijk om te zetten. Dit noemen we “slagkracht”. We gaan na hoe de lokale besturen slagkracht nastreven, via zes deelvragen, nadat we eerst nog gevraagd hebben welke monitoringinstrumenten men hanteert. De eerste deelvraag over slagkracht gaat over de manier waarop de beleidsprioriteiten in concrete actieplannen worden omgezet. De tweede en derde deelvraag gaan over het cruciale aspect van elk beleid: hoe wordt financiering toegekend? De vragen zijn: “Welke financiële instrumenten zijn er voor specifieke doelgroepen?” en “Bestaan er procedures en criteria voor subsidies?” Financiële instrumenten, procedures en criteria kunnen op tweevoudige wijze ontstaan. Als alles bepaald wordt door een gestructureerde filosofie, spreken we van een structureel beleid. Als alles geval per geval bekeken wordt, hebben we met ad hoc beleid en ad hoc financiering te maken. De vierde vraag over het instrumentarium peilt naar hoe men via netwerking synergie tussen het reguliere circuit en de sociale economie beoogt. Ten vijfde vragen we naar het organigram van de betrokken organisaties, hetzij de gemeente, hetzij het OCMW. Tenslotte bevragen we de

46

mate waarin er overlappingen of aanvullingen zijn tussen stad en OCMW in het organigram. De vragen over interne regie, externe regie en het instrumentarium werden samengevat in een interviewleidraad die als bijlage 3 is opgenomen.

5.2. De Stad Turnhout

5.2.1. Beschikbare informatie

We hanteren steeds twee bronnen: de documenten die men ons ter beschikking stelt en de informatie die we uit interviews kunnen vergaren. De stad Turnhout stelde het algemeen beleidsplan 2008-2013 ter beschikking, met de bijkomende vermelding dat dit beleidsplan geen expliciet onderdeel over sociale economie als dusdanig bevat. Wel wordt sociale tewerkstelling in het plan opgenomen als een belangrijk middel om gelijke kansen te realiseren. Bij het OCMW stelde men dat er geen expliciete documenten zijn over sociale economie. Wel is er een lokaal sociaal beleidsplan met algemene indicaties over tewerkstellingsbeleid. Dit betekent dus dat we vooral aangewezen waren op de interviews. We deden twee dubbelinterviews over de sociale economie in de stad Turnhout. Het eerste was met schepen van sociale zaken Peter Segers en economie-ambtenaar Melanie Ryckaert, het tweede met Ruben Luyckx en Bart Michielsen van het OCMW.

5.2.2. Interne regie

5.2.2.1. Beleidsmatige invulling Het beleid van de stad Turnhout inzake sociale economie is weinig in documenten gesynthetiseerd. Deze aanpak vinden we ook terug in de beleidsvisie en het beleidsmodel. Men kiest resoluut voor een pragmatische aanpak op het terrein. Er is bijvoorbeeld geen werkgelegenheidsplan, maar wel een praktijk van werkgelegenheidsbeleid. Deze pragmatische aanpak richt zich op sociale economie in de brede zin van het woord. Men beperkt zich niet tot lokale diensteneconomie. Deze brede focus gaat echter niet zo ver dat er bij de stad en het OCMW van Turnhout een omvattend werkgelegenheidsbeleid gevoerd wordt waarbij de wisselwerking tussen sociale en reguliere economie belicht wordt. De afstand tussen beide economische circuits is in de praktijk vrij groot, althans bij de beleidsinitiatieven die ontwikkeld worden. Voor het OCMW van Turnhout is werkgelegenheid geen doel maar een middel om maatschappelijke participatie te bevorderen, al is het ook een middel dat niet voor iedereen geschikt mag geacht worden. Men streeft naar integratie van iedereen, waarbij doorstroming naar het reguliere economische circuit het hoogste doel is en sociale economie een optie voor diegenen die wel kunnen werken maar (nog?) niet sterk genoeg staan voor intrede in het reguliere economische circuit.

47

5.2.2.2. Organisatorische invulling Bij de bevraging van de organisatorische invulling van de interne regie worden twee typologieën voorgelegd. Enerzijds betreft het een concrete terminologie van vier rollen: klant, werkgever, dienstverlener en katalysator. De hoge beleidsactiviteit van stad en OCMW Turnhout blijkt uit antwoorden op de vragen over de concrete rollen. Zowel de respondenten van de stad als van het OCMW antwoorden dat ze alle rollen effectief uitvoeren. Dit suggereert dat stad en OCMW sterk in elkaars vaarwater zitten en dan stelt zich de vraag naar de aard van de relatie tussen stad en OCMW. Anderzijds is er een abstractere terminologie van roltypes: beleidsbepalende, beleidsondersteunende, beleidscoördinerende en beleidsuitvoerende rollen. De antwoorden op de vragen over de abstracte roltypes leren echter dat er een heldere taakverdeling is. De stad is beleidsbepalend en beleidscoördinerend en het OCMW werkt meer ondersteunend en uitvoerend. In deze relatie neemt dus de stad de bovengeschikte rol in en het OCMW de ondergeschikte maar zowel bij de stad als het OCMW benadrukt men dat deze formele hiërarchie in de praktijk samengaat met een gerichtheid op van samenwerking.

5.2.3. Externe regie

5.2.3.1. Bestuurlijke dimensie Conform de verdeling van de rollen is het ook vooral de Stad Turnhout en niet zozeer het OCMW van Turnhout die optreedt als een zelfstandig bestuur en actief reageert op het beleid van andere, hogere overheden. Het is met name de stad die probeert projecten binnen te halen en minder het OCMW, dat vooral uitvoerder is. De Stad heeft tot nu toe een succesvolle geschiedenis van fondsenwerving in de sociale economie achter de rug. Het inspelen op de mogelijkheden vanuit hogere overheidsniveaus gaat wel steeds samen met een inzet van financiële middelen vanuit de stad. 5.2.3.2. Organisatorische en geografische dimensie In de organisatie van de lokale diensteneconomie speelt de lokale werkwinkel een centrale rol. Deze werkwinkel heeft antennepunten in de drie kleinere gemeenten van de Stadsregio, maar de hoofdrol van de werkwinkel ligt in de stad Turnhout. Deze centrale rol van Turnhout in de Stadsregionale omgeving wordt door onze respondenten in de interviews beklemtoond. De belangrijkste overlegstructuur inzake sociale economie is het Forum voor Lokale Werkgelegenheid. Dit Forum is een overal in Vlaanderen georganiseerde overlegstructuur. In de Stadsregio Turnhout wordt dit overleg voor de vier gemeenten gezamenlijk georganiseerd. Volgende partners moeten minimaal uitgenodigd worden op dit Forum (VDAB-decreet, 2004):

1. een afgevaardigde van de lokale overheid die optreedt als voorzitter; 2. een vertegenwoordiger van de VDAB; 3. een vertegenwoordiger van het Openbaar Centrum voor maatschappelijk welzijn; 4. een vertegenwoordiger van de lokale particuliere begeleidings- en

opleidingsorganisaties; 5. de sociale partners, zoals vertegenwoordigd binnen de Sociaal-Economische Raad

van Vlaanderen;

48

6. een vertegenwoordiger van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening en/of 7. een vertegenwoordiger van de Raad van Bestuur van het Plaatselijk

Werkgelegenheidsagentschap. Omdat er vier gemeenten vertegenwoordigd zijn in het Forum, is er voor elke gemeente en voor elk OCMW een aparte vertegenwoordiger. De opdracht van het Forum is het adviseren en voorbereiden van het lokaal werkgelegenheidsbeleid en tevens de beleidsmatige opvolging van de lokale werkwinkel. De problematische evaluatie van het Forum is een pijnpunt dat in alle interviews met betrokkenen terugkomt. Vanuit Turnhout worden drie elementen aangereikt die aan deze moeilijkheid kunnen bijdragen:

- Ten eerste is er het probleem van engagement vanuit de drie kleinere gemeenten. In deze gemeenten is er minder mankracht om met werkgelegenheidsbeleid bezig te zijn, en dat vertaalt zich ook in een logische moeilijkheid om alles op te volgen. Dit heeft te maken met het tweede punt, namelijk dat de besprekingen in het Forum soms zeer detaillistisch zijn. Hetzelfde probleem dat ook al aangehaald werd door de aanbieders van de sociale economie (cf. infra) komt hier weer terug: de reglementeringen van de sociale economie zijn zeer uitgebreid en complex. Dit kluwen is moeilijk te ontwarren voor mensen die naast het Forum ook nog een uitgebreid ander takenpakket hebben.

- Het derde punt is dat het Forum een te enge focus heeft op sociale economie, waardoor het voor partners die meer aan de reguliere economie denken niet interessant genoeg is. Dit kan bijvoorbeeld de afwezigheid van de werkgeversorganisaties verklaren, ook al speelt ook het feit dat deze organisaties overbevraagd zijn ook een rol. De vakbonden, en met name de twee grootste (ACV en ABVV), zijn wel meestal aanwezig op het Forum.

Vanuit het OCMW wordt wel opgemerkt dat deze sociale focus van het Forum iets is waarvoor men eigenlijk borg wil staan, want het bewaken van de sociale dimensie in het beleid is juist de hoofdopdracht van het OCMW. Ook voegt men vanuit het OCMW toe dat er meer overleg is tussen de Stadsregionale OCMW’s dan strikt het overleg dat via het Forum verloopt. Naast het Forum voor Lokale Werkgelegenheid zijn er nog andere bovenlokale structuren zoals het samenwerkingsverband “Stadsregio Turnhout”, gefinancierd door de vier gemeenten, en SERR (Sociaal-Economische Raad van de Regio)-RESOC. Het gevoel leeft dat samenwerkingsverbanden wel aanleiding geven tot onderlinge contacten, maar dat het uitwerken van een daadwerkelijke cultuur van voortdurende samenwerking toch moeilijker ligt. Deze kwestie zal nog meer aan bod komen in de paragrafen over de Stadsregio (5.4.) en over actoren die een breder geografisch gebied bestrijken (5.5.)

5.2.4. Het instrumentarium

Monitoringinstrumenten worden door de stad Turnhout en het OCMW van Turnhout niet gebruikt. Zoals eerder gesteld, is men pragmatisch ingesteld en speelt men in op de lokale noden die zich in de praktijk stellen, zonder dat daar speciaal geredigeerde actieplannen voor opgemaakt worden.

49

Dit pragmatisme impliceert ook dat er geen specifieke financiële instrumenten zijn voor specifieke doelgroepen en geen vastgelegde procedures en criteria voor het toekennen van subsidies. Het betreft hier een ad hoc beleid en geen structureel beleid. Dat beleid hangt ook samen met de autonomie van het lokaal bestuur: men heeft geval per geval beslissingsruimte om te evalueren welke initiatieven kunnen gesteund worden. Het toekennen van subsidies in de sociale economie is niet gekoppeld aan een omvattende beleidsvisie omtrent werk en economie. Er is echter een voortdurend spanningsveld tussen de sociale en reguliere economie. Private ondernemingen krijgen immers geen subsidies voor soms erg gelijkaardige initiatieven en daarom spreekt de sector soms van deloyale concurrentie. De eerder genoemde rolverdeling tussen stad en OCMW vertaalt zich ook in een analoge rolverdeling met betrekking tot het gebruik van de instrumenten. Het OCMW is een uitvoerende organisatie. Hierbij passen twee opmerkingen. De vzw’s Den Aas en de Troef, twee belangrijke spelers op de Turnhoutse sociale economiemarkt, zijn vzw’s die gegroeid zijn uit het OCMW. Ten tweede organiseert het OCMW tewerkstelling met eigen middelen(bijvoorbeeld in het kader van ”Artikel 60”)waardoor het OCMW toch een eigen actieve financiële bijdrage levert aan de activering van doelgroepwerknemers. Dit "artikel 60" houdt concreet in dat het OCMW zelf als werkgever optreedt, zodat hun cliënteel beroep kunnen doen op uitkeringen uit de sociale zekerheid en/of werkervaring kan opdoen.

5.3. De gemeenten Beerse, Oud-Turnhout en Vosselaar

5.3.1. De beschikbare informatie

Uit onze interviews in Beerse, Oud-Turnhout en Vosselaar konden we afleiden dat men in de drie gemeenten zeer gelijklopende visies heeft over sociale economie en daarom is het zinvol om het beleid inzake lokale werkgelegenheid van deze gemeenten gezamenlijk te bespreken. In de drie gemeenten zijn er telkens beleidsplannen van gemeente en OCMW en plannen voor lokaal sociaal beleid ter beschikking gesteld, maar deze plannen bevatten geen uitgewerkte visie op sociale economie. De teksten bevatten wel een aantal terloopse verwijzingen naar tewerkstelling. We waren dan ook aangewezen op de interviews die we in de drie kleinere gemeenten van de Stadsregio konden afnemen. In Beerse interviewden we Sus Wouters (schepen en OCMW voorzitter), Sofie Damen (OCMW secretaris) en Viviane Cornelissen (sociale dienst) van het OCMW. We stuurden een samenvatting van dit interview naar schepen Bart Craane met wie we het interview telefonisch nabespraken. In Oud-Turnhout konden we schepen Paul Van Miert en OCMW-secretaris Ann Bollen interviewen. In Vosselaar ten slotte voerden we een gesprek met schepen en OCMW-voorzitter Chris Schoenmakers en OCMW-secretaris Kristin Damen.

5.3.2. Interne regie

De vragenlijst werd door alle ondervraagden ervaren als zeer gedetailleerd en moeilijk te beantwoorden vanuit hun gemeenten. Een beleidvisie op sociale economie ontbreekt. Men spreekt over een ver van mijn bed show en een ondoorzichtig kluwen. Dat er geen expliciete visie is en ook geen expliciet beleid, betekent echter niet dat men het onderwerp onbelangrijk vindt. De respondenten geven aan dat een geschikte tewerkstelling voor alle burgers van de gemeente een belangrijk item is, maar dat deze

50

doelstelling nastreven met de beperkte middelen en personeelsbezetting haast onmogelijk is. Omdat er geen beleid is, is er ook geen organisatorische invulling die hiermee samenhangt en geen formeel uitgewerkte taakverdeling tussen gemeente en OCMW. Er wordt wel opgemerkt dat de omschrijving “sociaal”, zoals bijvoorbeeld bij sociale tewerkstelling, er steeds toe uitnodigt om in de richting van het OCMW te kijken, die als de lokale trekker inzake sociale beleidsaangelegenheden geldt. Daarom kunnen we toch spreken van een welzijnsbenadering van tewerkstelling in deze drie gemeenten, ook al is die benadering latent omdat er geen expliciete beleidsvisie is.

5.3.3. Externe regie

De kleinschaligheid van de drie gemeenten impliceert dat men automatisch aangewezen is op de structuren op een hoger beleidsniveau. Het blijkt dat men hiervoor steeds in de richting van de stad Turnhout kijkt. De lokale werkwinkels in de drie kleine gemeenten zijn bijvoorbeeld allen een antennepunt van de Turnhoutse werkwinkel. De trajectbegeleidster van het OCMW Turnhout werkt tevens deeltijds in dezelfde functie voor de drie kleinere gemeenten. Ten slotte werkt men ook samen met de vzw’s die in Turnhout actief zijn in de sociale economie. Samen met de Stad Turnhout maken deze drie gemeenten deel uit van de Stadsregio Turnhout en dragen zij ook financieel bij aan deze structuur. De drie gemeenten verwachten veel van deze samenwerking en oordelen dat deze structuur het initiatief moet nemen in het sociale economie-beleid in de regio. De drie gemeenten zijn vertegenwoordigd in het Forum voor Lokale Werkgelegenheid. De eerder aangehaalde drie pijnpunten – gebrek aan mankracht, te detaillistische thema’s en te grote focus op sociale economie – komen ook in de interviews met de kleinere gemeenten aan bod, ook al wordt het in het ene interview wat explicieter aangekaart dan in het andere. Met de (sub-)regionale structuren zoals SERR-RESOC en de Vlaamse Overheid komen de drie kleinere gemeenten haast niet in contact. Men wijst erop dat op hogere niveaus het beleid inzake sociale economie vaak ingewikkeld en soms zelfs contradictorisch is. Als er vanuit de hogere overheid geen duidelijke richtlijnen zijn, wordt het moeilijk om hieraan op lokaal niveau gevolg te geven. In kleine gemeenten moeten al deze regelingen immers verwerkt worden door een beperkt aantal mensen, wat bijna een onmogelijke opdracht is.

5.3.4. Het instrumentarium

Er zijn geen actieplannen, noch instrumenten om actieplannen om te zetten. De gemeenten gebruiken evenmin monitoringinstrumenten om de evoluties inzake lokale werkgelegenheid op te volgen. Dit betekent echter niet dat men niet investeert in sociale tewerkstelling. De OCMW’s organiseren bijvoorbeeld tewerkstelling via artikel 60 en proberen op individueel niveau de persoon in kwestie vooruit te helpen bij werkloosheid. Ook werd in één van de interviews vermeld dat men voor dienstverlening in de gemeente soms een beroep doet op de vzw’s uit de sociale economie en dat dit tot dusver goed is verlopen. Soms is er een reflex waarbij men doelgroepwerknemers wantrouwt, vooral inzake taken die met zorg voor personen te maken hebben. Anderzijds vertellen de

51

bevraagden over positieve ervaringen met de sociale economie en wil men er in de toekomst mogelijk meer mee samenwerken. In dit laatste geval gaat het over samenwerking met Turnhoutse vzw’s en Turnhoutse initiatieven, want voor een eigen sociale economiewerking acht men de gemeenten te klein.

5.4. De Stadsregio Turnhout

5.4.1. De beschikbare informatie

Via de Stadsregio Turnhout kregen we zeer veel documenten toegestuurd. Die documenten kunnen ondergebracht worden in twee grote categorieën. Ten eerste zijn er de jaaractieplannen en rapportages van de Stadsregio Turnhout. Nieuwe regelgeving1 zorgt er echter voor dat er geen nieuwe jaaractieplannen meer zijn sedert eind 2007. De documenten omvatten veelal inventarisaties van gesteunde projecten en regieambities. Ten tweede zijn er de verslagen van het Forum voor Lokale Werkgelegenheid. Deze verslagen geven een concreet beeld van de overlegstructuur. Binnen de Stadsregio Turnhout werkte tot december 2009 een voltijds projectcoördinator diensteneconomie en de verslagen van het plaatselijke Forum voor Lokale Werkgelegenheid zijn door deze projectcoördinator opgemaakt. Ter aanvulling van de schriftelijke informatie spraken we met Kristine Nijs, die tot en met december 2009 de functie van projectcoördinator waarnam. Sinds april 2010 werkt er een nieuwe projectcoördinator bij de stadsregio met een ruimere opdracht als projectcoördinator sociale economie, in plaats van slechts lokale diensteneconomie.

5.4.2. Interne regie

5.4.2.1. Beleidsmatige invulling De Stadsregio Turnhout is een groepering van vier gemeenten op een hoger geografisch niveau, maar dit samenwerkingsverband ligt soms moeilijk. Men is enerzijds soms wantrouwig omwille van het verlies aan gemeentelijke autonomie. Anderzijds is de Stadsregio een samenwerkingsverband dat ervoor zorgt dat de vier gemeenten samen sterker staan en dat geldt zeker in een complex beleidsdomein zoals sociale economie. In ieder geval blijkt de wil tot samenwerken van de gemeenten bijvoorbeeld in de investering van financiële middelen in deze structuur. De Raad van Bestuur van de Stadsregio bestaat uit zes vertegenwoordigers per gemeente, waarbij zowel de gemeenten als de OCMW's vertegenwoordigd zijn en waarbij ook zowel de meerderheid als de oppositie vertegenwoordigd is. Tevens is er een

1 Het decreet houdende de lokale diensteneconomie dateert van 21 december 2006, de bijhordende besluiten van 5 oktober 2007

52

informeel dagelijks bestuur dat maandelijks samenkomt en waar de vier burgermeesters bijzitten. Het antwoord op de vraag naar visie, doelen en modellen hangt intrinsiek samen met de gekozen focus. Deze focus lag de laatste jaren steeds op één bijzondere vorm van sociale economie, namelijk de lokale diensteneconomie. De ontwikkeling van deze werkvorm is steeds het prioritaire beleidsdoel geweest. Toch bestaat er binnen de structuur van de Stadsregio de ambitie om tot een ruimere invulling te komen, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de creatie van een subsidiefonds met als naam “Fonds Sociale Economie”. Via de interviews konden we nagaan of er bij de lokale besturen een draagvlak is om dergelijke opdrachtsverruiming mogelijk te maken. In de kleinere gemeenten is er geen specifiek werkgelegenheidsbeleid, zij het wel enkele verwijzingen naar tewerkstelling in de algemene beleidsplannen. In de stad Turnhout wijst men erop dat men het niet noodzakelijk problematisch vindt dat de Stadsregio een ruimer gebied bestrijkt binnen de sociale economie, maar men wijst erop dat ook de stad een opdracht heeft binnen de sociale economie. Sociale economie-initiatieven in domeinen die aansluiten bij het stedelijk beleid zouden een stadszaak moeten blijven. Naast de verruiming van de focus naar alle werkvormen in de sociale economie is er nog een verdere focusverruiming mogelijk, namelijk de verruiming in de richting van een integraal werkgelegenheidsbeleid dat zowel de sociale als de reguliere economie omvat. Vanuit de Stadsregio wordt erkend dat dit momenteel moeilijk haalbaar is en dat de afstand tussen beide economische circuits groot is. 5.4.2.2. Organisatorische invulling Met de projectcoördinator lokale diensteneconomie beschikt de Stadsregio Turnhout over een personeelslid dat lokaal de kar trekt. In alle interviews met lokale besturen is men het erover eens dat deze trekkersrol de afgelopen jaren maximaal werd ingevuld. Daarnaast zijn echter ook de andere lokale besturen en de lokale derden aanwezig in het beleidsveld en zijn wrijvingen soms niet uitgesloten. Het is maar de vraag of dit vermijdbaar is. Er zijn verschillende belangen en deze zijn niet afhankelijk van de manier waarop de structuur van de samenwerking en het overleg is uitgebouwd. Als we naar de roltypes kijken, kunnen we stellen dat de Stadsregio Turnhout vooral de rol van katalysator opneemt en beleidscoördinerend, -bepalend en –ondersteunend wil optreden. De Stadsregio neemt echter geen beleidsuitvoerende rol op en dat is een bewuste keuze, want naar mankracht toe is de Stadsregio een kleine structuur. In die context is het opnemen van actorrollen niet opportuun, gezien de maximale regieambitie. Deze maximale regieambitie blijkt uit het aanvraagdossier voor subsidie voor de uitoefening van de regiefunctie bij het Vlaams Subsidieagentschap Werk en Sociale Economie. Hierin is opgenomen hoe men de regiefunctie wil invullen. De Stadsregio wil ten eerste een luisterend oor zijn voor alle betrokkenen in de sector in functie van het afstemmen van de behoeften in de sector. Men wil alle kansen benutten om te voorzien in deze behoeften en om nieuwe arbeidsplaatsen voor kansengroepen tot stand te brengen. Als illustratie kan worden vermeld dat de projectcoördinator de plannen voor lokaal sociaal beleid van de gemeenten opvolgt en zo zoekt naar opportuniteiten voor nieuwe niches in de lokale diensteneconomie. Ten tweede wordt gesteld: “We zullen de mogelijkheden die het decreet lokale diensteneconomie biedt zoveel mogelijk trachten te koppelen aan opleiding en werkervaring, andere vormen van sociale economie

53

(arbeidszorg, invoegeconomie, sociale en beschutte werkplaatsen…) en ook de reguliere economie (doorstroom).” De maximale regieambitie omvat ten derde de doelstelling om de diensten van aanbieders en behoeften aan de vraagzijde te ontsluiten via de dienstenwijzer. Dit is een databank die mensen in de lokale werkwinkel kunnen raadplegen, om een dienst in het lokale dienstenaanbod op te sporen of om een job te vinden in de lokale diensteneconomie.

5.4.3. Externe regie

5.4.3.1. Bestuurlijke dimensie De beleidsbepalende ambities worden beperkt door de beleidsruimte die toegestaan wordt vanuit het Vlaamse beleidsniveau. De soms complexe invulling van wat er in de sector mogelijk is, wordt van hogerhand gedefinieerd. Meestal zijn er projectoproepen van een hoger beleidsniveau die een bepaalde werkvorm ondersteunen. Vervolgens wordt er op deze oproepen ingetekend. Soms zijn er mogelijkheden om zelfstandig projectvoorstellen uit te werken die niet voort vloeien uit maatregelen van hogerhand. Zo is bijvoorbeeld het schoolproject van VZW Den Aas, een project dat uit eigen initiatief en met eigen middelen is ontstaan. Dergelijke projecten zijn echter minder voorkomend dan diegenen die voortvloeien uit projectoproepen van hogere overheden. 5.4.3.2. Organisatorische en geografische dimensie De hoofdtaken voor de aansturing van de lokale diensteneconomie liggen bij het Forum voor Lokale Werkgelegenheid en de werkwinkel. De Stadsregio Turnhout heeft in het Forum een belangrijke input doordat ze de secretariaatsfunctie waarneemt. Deze secretariaatsfunctie wordt door de lokale besturen geapprecieerd, maar de verslagen van het Forum die ons ter beschikking werden gesteld laten een ambivalente evaluatie van het Forum zien. Enerzijds wil men vanuit de Stadsregio de werking van het Forum maximaal invullen, maar er bestaat eveneens het gevoel dat een werkelijk dynamische invulling van het Forum moeilijk is. Zo wordt naar aanleiding van het ondertekenen van de recente lokale samenwerkingsovereenkomst opgemerkt dat papieren engagement eenvoudig is, maar het daadwerkelijk realiseren van samenwerking veel moeilijker. In eerdere paragrafen over het Forum werden de pijnpunten al gesignaleerd. Verder zijn er ook nog de contacten tussen RESOC en de Stadsregio. Zowel uit de documenten als in het interview konden we opmerken dat de Stadsregio de samenwerking met RESOC niet altijd intens vindt, maar dat er toch geregeld informeel overleg is. In verband met de functie van de Stadsregio op een hoger geografisch niveau kunnen we ten slotte melden dat de Stadsregio een antennefunctie wil waarnemen ten aanzien van hogere overheden om zo die hogere overheden maximale opportuniteiten te geven om in te spelen op lokale situaties.

54

5.4.4. Het instrumentarium

Wat de vragen over het instrumentarium betreft kunnen de antwoorden samengevat worden in drie thema’s, die uiting geven aan de ambitie vanwege de Stadsregio om maximale slagkracht te ontwikkelen in het werkveld: de noodzaak tot monitoring, het uitwerken van een financieringssysteem en de wens om ook de band met het reguliere economische circuit aan te halen. Ten eerste is er de noodzaak aan monitoringgegevens met betrekking tot lokale werkgelegenheid. Momenteel vindt men dat er te weinig monitoring is wat mede de reden is van deze studie. Deze studie levert een stand van zaken op, die in de toekomst door de projectcoördinator als basis kan gebruikt worden ter actualisering.

Op financieel gebied werd, ten tweede, de maximale invulling geconcretiseerd in het opstellen van een subsidiereglement (het Fonds Sociale Economie) dat weerklank vond buiten de regio als een model voor dergelijke subsidiereglementen. Dit subsidiereglement verduidelijkt de voorwaarden inzake lokale cofinanciering. Deze cofinanciering houdt in dat projecten, voor zover dit nodig is voor hun financieel overleven, steun vanuit de lokale overheid kunnen krijgen via één van de zogenaamde “klaverblaadjes” (cf. paragraaf 3.6.2.). De toegekende subsidies worden opgevolgd aan de hand van evaluatiebesprekingen. In dit financieringsysteem spelen de bevoegde schepenen een beslissende rol bij het al dan niet toekennen van lokale cofinanciering en bij het vastleggen van het bedrag. Het Forum voor Lokale Werkgelegenheid heeft een adviesbevoegdheid, maar de beslissing om in te tekenen moet soms snel genomen worden omwille van de korte looptijd van Vlaamse projectoproepen. Dit systeem impliceert dat er een structureel beleid is inzake financiering, in tegenstelling tot het ad hoc beleid van de stad Turnhout. Vanuit de stad Turnhout werd opgemerkt dat dit ook noodzakelijk is, omdat een lokaal bestuur zelf over zijn middelen mag beslissen, terwijl binnen een samenwerkingsverband zoals de Stadsregio meerdere gemeenten betrokken zijn en het dus aan de hand van een reglement controleerbaar moet worden hoe het geld besteed wordt. Vanuit de Stadsregio wordt ook toegevoegd dat de voornaamste reden voor het bestaan van het subsidiereglement echter niet deze controleerbaarheid is, maar wel het mogelijk maken van een gelijke beoordeling voor iedereen. Ten derde is er het slagkrachtprobleem dat de reguliere economie nu niet in het beleid en in de werking van het Forum betrokken wordt. Het is vooral de Stadsregio die het Forum trekt en aangezien de brede focus van de Stadsregio op sociale economie ligt, komt automatisch de klemtoon eenzijdig op dit gebied te liggen. Er is in de Stadsregio slechts één persoon aangesteld om het sociale economiebeleid aan te sturen. Meerdere werknemers in dienst nemen is financieel niet haalbaar. Het is maar de vraag of die persoon een nog ruimere opdracht dan nu het geval is, kan uitvoeren.

5.5. Bovenlokale partners

5.5.1. De beschikbare informatie

Het laatste onderdeel in de beschrijving van de regiefunctie in de Stadsregio Turnhout is een kijk op de stand van zaken vanuit het perspectief van actoren die een ruimer werkingsgebied bestrijken dan de Stadsregio zelf, namelijk RESOC, de VDAB en het Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie. Zoals bij de beschrijving van de regiefunctie van de lokale besturen halen we onze informatie hierover uit zowel

55

teksten als interviews. De teksten die we hanteren zijn het Streekpact 2007-2012 en het bijhorende Cijferboek, het laatst beschikbare jaarverslag van het Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie en een tekst die ons wegwijs maakt in de rol van de VDAB. Deze tekst is de synthese van de wetgeving over lokale werkgelegenheid die terug te vinden is bij Nick Ingelbrecht (2006) in zijn studie over de regierol van de gemeente Heusden-Zolder in het lokaal werkgelegenheidsbeleid. Deze studie werd als eindwerk ingediend voor de opleiding bij de provinciale bestuursschool Limburg en bevat ondermeer een synthese van enkele belangrijke wetteksten op het gebied van lokaal werkgelegenheidsbeleid (2006: 15-20). Zoals bij de lokale besturen werden er ook interviews afgenomen van sleutelfiguren uit de organisaties zelf. We spraken met Dominique van Dijck (coördinatrice van RESOC Kempen), Kim Nevelsteen (stafmedewerker werk en organisatie bij RESOC Kempen), Tony Claesen, coördinator regie en externe relaties bij VDAB-Turnhout en Marit Van Den Keybus (projectadviseur bij het Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie).

5.5.2. Interne regie

5.5.2.1. Beleidsmatige invulling Wat de beleidsmatige invulling van de interne regie betreft valt het steeds op dat actoren op een hoger niveau vertrekken vanuit een concept van integraal werkgelegenheidsbeleid. Dit is een beleid dat afgestemd is op zowel reguliere als sociale economie en binnen de sociale economie op alle vormen van sociale economie.. Dit beleid wordt zowel in de interviews als in het tekstmateriaal over RESOC, over de VDAB en over het Subsidieagentschap WSE benadrukt. Deze integrale focus contrasteert met de lokale enge focus van het sociale-economiebeleid in de Stadsregio Turnhout, zo erkennen de door ons bevraagde specialisten van VDAB, RESOC en het Subsidieagentschap WSE. Dit heeft niet zozeer te maken met de intenties van de betrokken besturen maar met de manier waarop men in de lokale economie tegen sociale economie aankijkt. Men ziet initiatieven binnen de sociale economie als oneerlijke concurrentie en de bedrijven kunnen ook moeilijk de meerwaarde inzien van de tewerkstelling van doelgroepwerknemers. Integraal werkgelegenheidsbeleid veronderstelt bovendien een vorm van integraal denken binnen de economische sector. Dit is nu beperkt het geval, ook al is dit wat de bevraagde actoren vooropstellen. VDAB is gespecialiseerd in de monitoring van de hele arbeidsmarkt, RESOC wil alle vormen van werk in de discussie betrekken, ook al erkent RESOC de spanning tussen de sociale en reguliere economie vanuit de discussie over de concurrentiepositie van de reguliere bedrijven. Vanuit het Subsidieagentschap WSE betreurt men eveneens de kloof tussen reguliere en sociale economie. 5.5.2.2. Organisatorische invulling Als de bevraagde actoren het wenselijk vinden om een integrale visie op werkgelegenheid te promoten, dan zal deze visie logischerwijze ook samengaan met een maximale invulling van de beschikbare rollen. Dat is inderdaad ook de visie, zo lezen we bijvoorbeeld in het Streekpact van RESOC (2007:117): “De partners van RESOC Kempen pleiten ervoor dat de lokale besturen (gemeenten en OCMW’s) duidelijke en ambitieuze posities innemen in elk van de vier rollen die zij kunnen spelen: als werkgever, als

56

dienstverlener, als klant en als katalysator.” Een actieve invulling van de concrete roltypes (werkgever, klant, dienstverlener) gaat ook samen met een actieve invulling van de vier abstractere roltypes (het bepalen, ondersteunen, coördineren en uitvoeren van beleid). Men erkent bij RESOC wel dat deze ideale actieve invulling, zoals die op papier staat in het Streekpact, niet altijd tot uiting komt in de feitelijke praktijk van het beleid inzake sociale economie. De bevraagde actoren benadrukken echter steeds dat de Stadsregio Turnhout een actieve rol speelt in de regio, zelfs in die mate dat bijvoorbeeld VDAB en RESOC soms bezorgd zijn over een gelijkmatige participatie van de andere Kempense gemeenten. Vanuit het Subsidieagentschap WSE beklemtoont men dat zij zelf niet de bepaler van het beleid zijn. Wat zij doen is slechts het Vlaams beleid uitvoeren. Deze uitvoeringstaak is echter soms moeilijk omdat relevante elementen van het beleid ook op federaal niveau te situeren zijn. Een echte regierol is dus niet de taak van het Subsidieagentschap WSE. RESOC is een adviesorgaan. Zij hebben een ondersteunende en stimulerende rol, die als dusdanig niet als regie omschreven kan worden. De VDAB heeft wel de arbeidsmarktregie en een regierol inzake de basisdienstverlening. Ook geeft de VDAB advies aan het Subsidieagentschap WSE, hetzij rechtstreeks, hetzij onrechtstreeks. Uit artikel 20 van het VDAB-decreet uit 2004 leren we verder dat het de taak van de VDAB is om samen met de gemeente een werkwinkel op te richten per zorggebied. Tevens zetelt er minstens één iemand van de VDAB in het dagelijks beheer naast ook minstens één iemand van de lokale overheid. Bovendien zijn de VDAB en de gemeenten gehouden een samenwerkingsovereenkomst te sluiten.

5.5.3. Externe regie

5.5.3.1. Bestuurlijke dimensie Het mag dan al het ideaal zijn dat de lokale besturen een integraal werkgelegenheidsbeleid organiseren, de mogelijkheden in de praktijk om een dergelijk beleid uit te voeren zijn heel wat beperkter. Het lokaal bestuur, zo stelden de bevraagde actoren van VDAB, RESOC en het Subsidieagentschap WSE, kan vooral actief zijn inzake lokale diensteneconomie en deze mogelijkheid vertaalt zich ook in het engagement vanwege de Stadsregio Turnhout. 5.5.3.2. Organisatorische en geografische dimensie Alle bevraagde organisaties die ook op een hoger niveau actief zijn (VDAB, RESOC en Subsidieagentschap WSE) hebben ook een vertegenwoordiging binnen het Forum Lokale Werkgelegenheid in de Stadsregio. Zij kunnen dan ook hierover een oordeel uitspreken dat ons bijkomend informeert over de werking van dit Forum. Hun oordeel hierover is zowel bevestigend als corrigerend ten opzichte van de meningen die we bij de andere bevraagden konden opvangen. Het bevestigende element is dat deze actoren inzien dat de werking van het Forum niet optimaal is en dat men de eerder aangehaalde punten van kritiek erkent. Toch wordt deze kritiek ook gerelativeerd aangezien de ondervraagden goed geplaatst zijn om de

57

vergelijking te maken met gelijkaardige fora in de regio Kempen. Andere fora werken doorgaans in verhouding nog minder goed. In de Stadsregio Turnhout is er in de persoon van de projectcoördinator ten minste iemand die als trekker optreedt. Het kan betreurd worden dat deze rol in hoge mate bij één persoon terechtkomt, maar er is ten minste iemand die ermee bezig is. Andere fora hebben alleen een voorzitter. In de Stadsregio Turnhout wordt de rol van de voorzitter (die afwisselend uit één van de vier gemeenten komt) gecomplementeerd door de secretariaatsfunctie van de projectcoördinator. Vanwege RESOC is er ook iemand met een tijdelijke opdracht voor de uitbouw van de regierol lokale diensteneconomie in de andere Kempense gemeenten, maar deze persoon is verantwoordelijk voor zes fora. De projectcoördinator van de Stadsregio heeft slechts één Forum in het takenpakket. Bovendien is de ondersteunende opdracht van RESOC inzake regie slechts tijdelijk, terwijl de projectcoördinator van de Stadsregio een permanente regiefunctie waarneemt. In de Stadsregio Turnhout kan men de gang van zaken in het eigen overleg misschien positiever waarderen als men beseft dat de werking van andere fora zeker niet beter is. De VDAB neemt in het Forum een bijzondere rol waar, in die zin dat de VDAB zorgt voor permanente documentatie van de arbeidsmarktsituatie De beschikbaarheid van databanken zoals Arvastat en Wegwijs op de Arbeidsmarkt bij de VDAB levert het Forum de nodige achtergrond om deze functie waar te nemen. RESOC, VDAB en het Subsidieagentschap WSE zijn zelf actoren die actief zijn op een hoger geografisch niveau. Vanuit dit niveau is het mogelijk om een perspectief te ontwikkelen over de aanpak van kleinschalige actoren (zoals lokale besturen) . De reflex is vaak om de eigen autonomie sterk te waarderen en minder gericht te zijn op samenwerking. Ook al gaat het soms moeizaam, het is toch een goede zaak dat men in de Turnhoutse Stadsregio de stap naar samenwerking gezet heeft. De kansen die deze samenwerking biedt zijn groter dan die van het terugplooien op de eigen autonomie. Deze meerwaarde ligt ook in de verschillende sociaal-geografische profielen die de gemeenten hebben en de manier waarop ze elkaar aanvullen. Vanuit Turnhout is er een zekere traditie inzake sociale economie en in de kleinere gemeenten minder. Er is een vraag naar dienstverlening bij de plaatselijke bevolking die potentieel door doelgroepwerknemers kan worden vervuld. Het is nog een kwestie van deze synergie beter te zien en te beseffen dat er bij de ontwikkeling van een gezamenlijk sociale economie-antwoord op deze situaties een win-win situatie kan ontstaan. Hierbij moet soms nog een zekere weerstand tegen de inschakeling van doelgroepwerknemers overwonnen worden. Bij het bespreken van de samenwerking op hoger niveau moet ook vermeld worden dat er een recent initiatief is van een overleggroep Lokaal Werk met de voorzitters van de zeven fora voor lokale werkgelegenheid in de Kempense regio. Zowel vanuit RESOC als vanuit de stad Turnhout, waar men het voorzitterschap waarneemt van deze groep, voorziet men dat dit overleg niet eenvoudig zal verlopen, maar het is toch een stap naar een verdere gemeenschappelijke regionale aanpak van de tewerkstellingsproblematiek.

5.5.4. Het instrumentarium

Het jaarverslag 2008 van het Subsidieagentschap WSE geeft een overzicht van zeven vormen van sociale economie in Vlaanderen en hoe ze betoelaagd worden: beschutte

58

werkplaatsen, sociale werkplaatsen, arbeidszorg, invoegbedrijven, lokale diensteneconomie, gezinsvriendelijke initiatieven en nog een bijkomend fonds voor de financiering van intiatieven in de sociale economie. In het interview met de projectadviseur van het Subsidieagentschap WSE werd toegelicht dat deze werkvormen van sociale economie niet in gelijke mate toegankelijk zijn voor bijkomende financiële input vanuit het lokale niveau. Hoewel lokale financiële input mogelijk is voor alle werkvormen – de stad Turnhout heeft zo bijvoorbeeld een toelage voor de beschutte werkplaats Amival – is het toch zo dat lokale cofinanciering vooral een element is dat speelt in de lokale diensteneconomie en dat de Stadsregio deze beleidsruimte de laatste jaren sterk heeft uitgespeeld. De VDAB voorziet geen middelen voor sociale economie-initiatieven, maar wel voor opleiding. Deze opleidingen kunnen relevant zijn voor werknemers die de facto een sociale economie-oriëntatie hebben. Ook is er voor een aantal sociale economie-initiatieven opvolging voorzien vanuit de VDAB. Voor RESOC geldt dan weer dat zij louter ondersteunend werken en geen eigen instrumenten hebben voor sociale economiebeleid.

5.6. Naar een regiemodel voor de Stadsregio Turnhout

Uit de documentanalyse en de interviews met sleutelfiguren uit de Stadsregio Turnhout kunnen enkele elementen gedestilleerd worden die bepalend zijn voor de keuze van focus en bereik van het regiemodel. Enkele vaststellingen: 1. De bestuurskracht van kleinere gemeenten is over het algemeen eerder beperkt.

De schaarse financiële middelen en personeelsbezetting nopen lokale besturen tot het maken van keuzes zodat bepaalde beleidsdomeinen slechts een beperkte beleidsaandacht en middelen kunnen krijgen. Dat geldt eveneens voor de kleinere gemeenten uit de Stadsregio Turnhout.

2. De werking van de bovenlokale overlegorganen zoals het Forum voor Lokale Werkgelegenheid is suboptimaal omdat de inhoudelijke invulling een beperkte focus heeft en enkele belangrijke (strategische) partners onvoldoende betrokken zijn.

3. De complexiteit van de regelgeving inzake sociale economie (doelgroepenbeleid, toeleidingsvoorwaarden, subsidiëringscriteria, bevoegdheidsverdeling) vereist een specialisatie en accumulatie van kennis die in de kleinere gemeenten niet haalbaar is.

4. Daarnaast vormt de beperkte geografische schaal van de kleinere gemeenten een factor in de structurele afwezigheid van de werkgeversorganisaties en vertegenwoordigers van de reguliere economie in het bovenlokale overleg.

5. Verhoogde slagkracht kan enkel bereikt worden met een aangepast beleidsinstrumentarium dat gebaseerd is op een door alle partners breed gedragen beleidsvisie inzake de regiefunctie. Hierbij zijn rollen toegekend aan actoren en worden instrumenten geformaliseerd en eventueel gedelegeerd aan de hand van delegatiedocumenten of overeenkomsten. Het optillen van verantwoordelijkheden naar een hoger niveau is wenselijk.

6. De geesten zijn bij alle partijen rijp om over te gaan tot een model dat de lokale en éénzijdige focus op lokale diensteneconomie overstijgt.

In het regiehandboek diensteneconomie voor lokale besturen (VVSG, 2007) en in onderzoek van het Hoger Instituut voor de Arbeid (2006) werden drie types van regiemodellen onderscheiden. Het eenvoudigste regiemodel is het dienstenmodel. In dit model beperkt de lokale overheid zich tot de lokale diensteneconomie. In een werkgelegenheidsmodel, het tweede modeltype, zal de lokale overheid uitgaan van de

59

doelstelling van tewerkstelling en maatregelen uitwerken die zowel de inschakeling in de sociale als in de reguliere economie bevorderen. In het domeinoverschrijdend model zal ten slotte de lokale overheid alle beleidsdomeinen betrekken in de zoektocht naar tewerkstellingskansen voor de lokale bevolking. Deze modellen zijn te beschouwen als een continuüm, waarbij het dienstenmodel het minst omvattende is en het domeinoverschrijdende model het verst gaat inzake beleidsvisie en focus. De integrale benadering van het werkgelegenheidsmodel komt veelal voor in de grotere steden en gemeenten. In die zin schept de structuur van de Stadsregio Turnhout mogelijkheden aangezien een middelgrote centrumstad en drie kleinere gemeenten samen een groter geheel vormen. Deze structuur biedt meer mogelijkheden om een doeltreffend beleidsinstrumentarium te ontwikkelen en een ambitieuzer regiemodel te organiseren. Dit moet leiden tot grotere slagkracht wat de kwaliteit van de dienstverlening naar de kansengroepen verhoogd. Om die reden wordt, mits het vervullen van enkele voorwaarden, het werkgelegenheidsmodel naar voren geschoven als het na te streven regiemodel voor de Stadsregio Turnhout. De structuur van de Stadsregio vult de regierol maximaal in door een beleidsbepalende, beleidsondersteunende en beleidscoördinerende rol op te nemen voor alle steden en gemeenten binnen het samenwerkingsverband. Het domeinoverschrijdend model is in deze context te hoog gegrepen omdat er in dat geval op het vlak van meerdere beleidsdomeinen een diepgaande discussie dient gevoerd te worden over de toekenning van de kerntaken aan bovenlokale actoren.

5.6.1. Het werkgelegenheidsmodel op bovenlokaal niveau

Uit eerder onderzoek (Van den Broeck en Vanhoren, 2006; Vanhoren, 2006; VVSG, 2007) leren we wat de voorwaarden zijn voor het ontwikkelen van het werkgelegenheidsmodel. Vervolgens worden pistes geëxploreerd over de mogelijke invulling van deze voorwaarden. Ten eerste zijn er op contextueel niveau drie condities: schaalgrootte, arbeidsvraag en –aanbod. De conditie van de schaalgrootte lijkt in ieder geval vervuld. Kleinere steden zoals Vilvoorde (35.000 inwoners) en Geel (35.000 inwoners) beperken zich tot het dienstenmodel, maar Heusden-Zolder (met 30.000 inwoners) en Kortrijk (74.000 inwoners) trekken de kaart van het werkgelegenheidsmodel, terwijl Hasselt (70.000 inwoners) de domeinoverschrijdende benadering kiest. De Stadsregio Turnhout is met 75.000 inwoners groot genoeg om te opteren voor een integrale werkgelegenheids-benadering als regiemodel, ook al zou een nog grotere schaalgrootte voor nog meer mogelijkheden kunnen zorgen. Aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt vraagt de huidige arbeidsmarktpositie van bepaalde kansengroepen om een structurele benadering die de welzijnsbenadering van individuele opvang van mensen met integratiemoeilijkheden overstijgt. Aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt veronderstelt een integraal werkgelegenheidsbeleid de ontwikkeling van een ruime waaier aan lokale tewerkstellingsmogelijkheden binnen de sociale én de reguliere economie. De sector van de sociale economie werd in kaart gebracht en tijdens de interviews werd bevestigd dat de stad Turnhout op dit gebied is, in vergelijking met andere gemeenten in de regio, erg actief. Naast condities op contextueel niveau zijn er ten tweede belangrijke programmatorische condities. Zo is er nood aan voldoende financiële ruimte, hetgeen mede afhankelijk is van

60

de schaalgrootte en de beschikbare middelen bij de partners. Bovendien is er nood aan voldoende beleids- en manoeuvreerruimte. Ten derde dient de vervulling van de contextuele en programmatorische condities ook samen te gaan met de vervulling van de institutionele conditie: er dienen actoren te worden aangesteld die de regieopdracht inzake sociale economie waarnemen. Daarenboven dient de focus ruimer te liggen dan de lokale diensteneconomie. De partners in de Stadsregio Turnhout financieren samen reeds de functie van projectcoördinator sociale economie. Tot dusver situeert de opdracht van deze projectcoördinator zich hoofdzakelijk op het vlak van de lokale diensteneconomie. De nieuwe functieomschrijving van de projectcoördinator heeft echter een ruimere focus. Deze verruiming vormt een voorwaarde om te komen tot een ambitieuzer en omvattender regiemodel.

5.6.2. Knelpunten voor het implementeren van het werkgelegenheidsmodel

Uit de interviews blijkt dat de overdracht van beleidstaken naar het intergemeentelijke niveau van de Stadsregio soms moeilijk ligt omwille van de behoefte de lokale autonomie te behouden. Nochtans bevestigen alle geïnterviewden dat de ingeslagen weg van de bovenlokale samenwerking de juiste is. Men is het er over eens dat het aanvankelijke wantrouwen als gevolg van het autonomieverlies intussen geëvolueerd is naar vertouwen in de meerwaarde van bovenlokale samenwerking. De vraag is in welke mate er gedragenheid is om te komen tot een ruimer regiemodel, waarin niet alleen de klemtoon wordt gelegd op sociale economie maar op een integraal werkgelegenheidsbeleid. Deze invulling naar een integraal werkgelegenheidsbeleid veronderstelt een versterking van de rol en positie van de projectcoördinator. Deze versterking houdt in dat de projectcoördinator het voortouw kan nemen in de uitbouw van het lokaal werkgelegenheidsbeleid in ruimere zin en niet enkel inzake sociale economie. Een dergelijke invulling heeft consequenties voor de andere actoren in het veld. Hierbij maken we een onderscheid tussen de kleinere gemeentes in de Stadsregio Turnhout, drie types actoren: de stad Turnhout, en de actoren in de plaatselijke economie. 5.6.2.1. Stad Turnhout De Stad Turnhout beschikt relatief over de meeste middelen van de vier gemeenten van de Stadsregio waardoor zij een autonoom beleid kan ontwikkelen. Daarom wordt de Stad Turnhout hier apart besproken naast de drie andere gemeenten, niet omdat de Stad Turnhout een principieel negatievere evaluatie zou hebben van de stadsregionale samenwerking. Momenteel is er geen expliciete beleidskeuze waarbij hetzij de stad hetzij de Stadsregio de hoofdrol heeft. Nochtans wijzen de respondenten er op dat de samenwerking tussen de stad en OCMW Turnhout en de Stadsregio Turnhout niet altijd optimaal is. Het verbeteren van deze samenwerking in de schoot van bijkomende overlegstructuren is niet wenselijk. Bijkomende overlegstructuren belasten de agenda van de betrokkenen onnodig ondanks het beperkt aantal contactmomenten. Het pleidooi concentreert zich eerder op het stimuleren van een samenwerkingscultuur via het verbeteren van de werking van de bestaande overlegstructuren en het hanteren van kortere communicatielijnen. Momenteel zijn de procedures tussen de stad Turnhout en de Stadsregio niet geformaliseerd in het geval moet beslist worden wie initiatief neemt bij het intekenen op

61

projectoproepen. Door de stad Turnhout wordt er gesuggereerd dat een mogelijk criterium de mate is waarin een projectvoorstel raakvlakken heeft met een bevoegdheidsdomein dat strikt de stad Turnhout toebehoort. Het uitklaren van wie de verantwoordelijkheid neemt, is steeds een kwestie van ad hoc overleg. Dit overleg vergt echter tijd die niet steeds beschikbaar is ingeval van een projectoproep met korte reactietijd. De deadlines kunnen kort zijn. Vaak zijn het ook de sociale economie-aanbieders zelf die het initiatief nemen voor projecten, en die al contacten gelegd hebben met de lokale besturen op voorhand omwille van deze korte deadlines. 5.6.2.2. Beerse, Vosselaar, Oud-Turnhout Wat de drie kleinere gemeenten betreft, lijkt het opportuun dat de projectcoördinator een verruimd mandaat krijgt om de trekkersrol inzake het voeren van een integraal werkgelegenheidsbeleid te vervullen. Hoewel er in de interviews op gewezen wordt dat alle gemeentes belang hechten aan lokale autonomie, erkennen de kleinere gemeenten dat een autonoom werkgelegenheidsbeleid voeren moeilijk haalbaar is op hun grondgebied wegens personeelsgebrek. Dit heeft eveneens te maken met de complexiteit van de regelgeving en procedures. Een verregaande erkenning van de rol van het Stadsregionaal samenwerkingsverband inzake het werkgelegenheidsbeleid ligt gevoelig, maar is niet meer dan een antwoord op de moeilijkheden die kleinere gemeenten ervaren bij het ontwikkelen van autonoom werkgelegenheidsbeleid. 5.6.2.3. Reguliere economie Het uitwerken van een integraal werkgelegenheidsmodel veronderstelt dat de actoren in de reguliere economie de reflex ontwikkelen om een beroep te doen op de diensten van sociale economie-initiatieven in functie van de eigen bedrijfsvoering. Daarnaast kunnen reguliere bedrijven eveneens de tewerkstelling van doelgroepwerknemers met doorstroomfinaliteit of integratie overwegen. De bestaande documenten en interviews suggereren deze noodzaak maar eveneens de obstakels van de negatieve perceptie ten aanzien van de sociale economie. Dit leidt tot een breuklijn tussen de circuits van de sociale en de reguliere economie. Ook werd tijdens één van de regie-interviews opgemerkt dat men moeilijk kan verwachten dat de reguliere bedrijven de hand reiken naar het doelpubliek van de sociale economie in tijden van crisis, wanneer er reeds een overschot van arbeidskrachten bestaat op de arbeidsmarkt. Deze factoren maken dat het geen eenvoudige opdracht is om de maatschappelijke omgeving en bedrijven te sensibiliseren voor een stimulerend beleid ten aanzien van de sociale economie. Toch zou een sensibiliseringsbeleid deel moeten uitmaken van de beleidsvisie van de lokale besturen inzake tewerkstelling, omdat in de vergroeiing van de sociale en reguliere economie een belangrijk expansiepotentieel ligt voor de sector en voor de tewerkstelling van doelgroepwerknemers. Via een betere terugkoppeling met overlegmomenten waarop de werkgevers uit de reguliere economie aanwezig zijn, zou ook tegemoetgekomen kunnen worden aan het feit dat momenteel de werkgevers afwezig blijven op het Forum voor Lokale Werkgelegenheid.

5.6.3. Voorwaarden voor het implementeren van het werkgelegenheidsmodel

De volgende condities dienen idealiter vervuld te worden om te komen tot een succesvolle implementatie van het werkgelegenheidsmodel als na te streven regiemodel. A. Contextuele condities:

62

1. betrokkenheid van vertegenwoordigers en bedrijven uit de reguliere economie in het Forum opdrijven via sensibilisering en een verbeterde werking van het Forum om zo te komen tot meer diversiteit in het arbeidsaanbod

2. ontwikkeling van een ruime waaier aan lokale tewerkstellings-mogelijkheden binnen de sociale én de reguliere economie

B. Programmatorische condities: 1. de focus van regie verbreden van een welzijns- naar een

tewerkstellingsbenadering en van lokale diensteneconomie naar reguliere economie

2. loslaten van de lokale beleidsautonomie en delegeren van voldoende beleidsruimte naar de Stadsregio

C. Institutionele condities: 1. het verruimen van de opdrachten en taken van de projectcoördinator naar

alle werkvormen van sociale economie 2. Het Forum werkt met een maximale terugkoppeling naar andere reeds

bestaande overlegstructuren. 3. formaliseren van de financiële slagkracht van de Stadsregio in sluitende

subsidiereglemenenten Met een integraal werkgelegenheidsbeleid als focus, een verruimde rol van de projectcoördinator en de werking via maximale terugkoppeling naar andere overlegmomenten kunnen de drie pijnpunten van het Forum voor Lokale Werkgelegenheid worden opgevangen. Daarnaast kunnen nog enkele kritische succesfactoren worden geformuleerd. De ruimere invulling kan samengaan met een lokaal beleid waarbij ook maatschappelijk verantwoord ondernemen in de reguliere economie, diversiteit in de reguliere economie en tewerkstellingsmaatregelen voor de reguliere economie mee in acht genomen worden. Naast deze op economisch beleid gerichte aandacht zijn er ook kruisverbindingen denkbaar met onderwijsbeleid zoals het beleid inzake competentieontwikkeling en levenslang leren en diverse vormen van arbeidsmarktgerichte opleidingen. Ook interferenties met welzijnsbeleid zoals doelgroepspecifieke projecten voor ouderen of leefloongerechtigden kunnen aan de orde zijn.

63

6 BESLUIT De analyse van de arbeidsvraag van kansengroepen in de Stadsregio Turnhout gebeurde aan de hand van cijfergegevens over de kwantitatieve kenmerken. Daaruit blijkt dat met name personen met een arbeidshandicap, ouderen en laaggeschoolden oververtegenwoordigd zijn in de statistieken van de stadsregio Turnhout in vergelijking met de rest van Vlaanderen. Hoewel deze kansengroepen niet allen in aanmerking komen voor inschakeling via sociale economie suggereert de verhouding tussen het aantal mensen dat voldoet aan de criteria van doelgroepwerknemer en het aantal effectief werkenden in de sociale economie dat er een grote groeimarge is voor de sector, afgezien van de financiële middelen. We onderzochten via verschillende bevragingen welke de problemen zijn die de groei van de sector bemoeilijken. De bevraagde sociale economie-aanbieders en experts zijn het eens dat er geen moeilijkheden zijn om bijkomende marktniches te vinden, maar financiering is dikwijls problematisch en de subsidiemogelijkheden zijn complex. Naast dit financieringsprobleem zijn er andere moeilijkheden. Werknemers erkennen dat doorverwijzing naar de sociale economie stigmatiserend kan zijn. Kansengroepen zelf merken op dat werkloos zijn in de hedendaagse maatschappij eigenlijk een nog sterker stigma is. Tewerkstelling in de sociale economie kan een versterkend zelfwaarderingsproces op gang brengen. Doorverwijzing naar tewerkstelling in de sociale economie is gekoppeld aan voorwaarden, bijvoorbeeld de periode van werkloosheid. Zowel de sector als de bevraagde kansengroepen maken de kanttekening dat deze periode mensen te lang in de werkloosheid laten zitten. Anderzijds dient tewerkstelling in de reguliere economie in eerste instantie maximaal onderzocht te worden. Voor veel personen met een arbeidshandicap is de sociale economie de enig mogelijke oplossing. Het is een positief dat de toelatingscriteria transparanter geworden zijn. Het doelgroepenbeleid ligt soms gevoelig bij andere werkzoekende groepen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij personen met een arbeidshandicap maar vooral tegenover een beleid om allochtonen te helpen maken autochtonen vaak bezwaar, ook al is er in feite geen beleid dat allochtonen bevoordeelt. Nochtans kan niet ontkend worden dat er een groeiend probleem is met betrekking tot de allochtone werkloosheid in de stadsregio Turnhout. Vanuit de sector van de sociale economie staat men open voor de allochtone doelgroep maar deze doelgroep is soms moeilijk te bereiken. Vanuit de vereniging voor allochtonen werd opgemerkt dat een actievere communicatie van tewerkstellingsmaatregelen naar Turnhoutse allochtonen wenselijk zou zijn. Een bijzonder probleem is de mogelijkheid om de Nederlandse taal te leren. Onvoldoende taalkennis vormt een belangrijke barrière. Zowel bij de bevraagde experts als de bevraagde kansengroepen is er consensus dat laaggeschooldheid en leeftijd grote hindernissen kunnen vormen om werk te vinden, ook al is dat niet noodzakelijk een probleem voor alle laaggeschoolden en alle ouderen. Daarom zou het beleid hierop moeten inspelen en deze mensen maximale kansen geven via aanmoediging in het kader van reguliere tewerkstelling ofwel via sociale economie. Hierbij is de ontwikkeling van competenties een kritische succesfactor, zeker bij oudere werknemers. Voor de meeste jongere werkzoekenden (jonger dan 25 jaar) is competentieontwikkeling een haalbare doelstelling waardoor toeleiding naar de reguliere arbeidsmarkt in hun geval de eerste beleidskeuze is.

64

De genoemde knelpunten – financieringsproblemen, stigmatiseringsproblemen, wettelijke criteria, doelgroepspecifieke problemen – zijn niet specifiek voor Stadsregio Turnhout. Het lokale bestuur heeft de mogelijkheid om sociale economieprojecten op te starten. Deze mogelijkheid werd in de stad Turnhout en in de Stadsregio Turnhout de afgelopen jaren ruimschoots benut. Voor de ontwikkeling van een regiemodel voor de Stadsregio Turnhout wordt er geopteerd voor het werkgelegenheidsmodel waarbij de structuur van de Stadsregio een beleidsbepalende, beleidsondersteunende en beleidscoördinerende rol op zich neemt. De taakinvulling van de projectcoördinator wordt verruimd. Het beleidsuitvoerende werk wordt gelegd bij de promotoren. De focus verschuift van een welzijns- naar een tewerkstellingsbenadering en van lokale diensteneconomie naar reguliere economie. Vanuit de drie kleinere gemeenten blijkt het moeilijk om een autonoom werkgelegenheidsbeleid te voeren, gezien hun schaalgrootte en de complexiteit van de regelgeving inzake sociale economie. In de stad Turnhout is er wel een autonoom werkgelegenheidsbeleid. Het is wenselijk dat de kleinere gemeenten vertrouwen op het bovenlokale samenwerkingsverband tussen de stad en de gemeenten om de regierol inzake tewerkstelling maximaal in te vullen. Via het opstellen van delegatiedocumenten door de Stadsregio met betrekking tot het toewijzen van verantwoordelijkheden aan actoren (bv. bij het intekenen op projectoproepen) kan de precieze taakverdeling tussen de partners en de Stadsregio geformaliseerd worden. Er dienen echter een aantal condities te worden vervuld. Momenteel is het werkgelegenheidsbeleid sterk geconcentreerd op sociale economie. In de toekomst is het wenselijk de focus te verbreden en ook de reguliere economie maximaal bij het beleid te betrekken omdat beide circuits in principe open staan voor integratie van kansengroepen. De lokale besturen en een verbeterde werking van het Forum voor Lokale Werkgelegenheid kunnen deze betrokkenheid stimuleren. Daarnaast zou het Forum meer rekening moeten houden met de verschillende belangen en mate van betrokkenheid. Er zijn partijen die vooral geïnformeerd willen worden over de algemene stand van zaken en zij die eerder op detailniveau willen werken. Het werken met een dialoog met een verbeterde dialoog met andere overlegmomenten kan dit probleem opvangen.

65

Literatuurlijst2 Embo, M. (2008) Is er nog werk na vijftig? Leuven: LannooCampus Ghysels, J., Van Lancker, W. (2009) Het Matteüs effect onder de loep: over het ongelijke gebruik van kinderopvang in Vlaanderen. Antwerpen: CSB Berichten Universiteit Antwerpen. Ingelbrecht, N. (2006) Geïntegreerde Praktijkoefening. De regierol van het gemeentebestuur in het lokale werkgelegenheidsbeleid. Genk: Provincie Limburg Opleiding en Training. Keersmaekers, H., Van den Eynde, N., Riemis, H., Swerts, S., Maesen, S., Curinckx, N. (2008). Maatschappelijke integratie van kansengroepen op de arbeidsmarkt in Geel: Onderzoeksresultaten. Onuitgegeven verhandeling, Katholieke Hogeschool Kempen, Sociaal Werk Geel. Gevonden op 19/09/2009 op http://doks2.khk.be/eindwerk/do/record/Get?dispatch=view&recordId=SKHKff80808116c8e2a70116f28dcc631613 Pauwels, G., Pickery, J. (2007) Wie participeert niet? Ongelijke deelname aan het maatschappelijk leven in verschillende domeinen. Brussel: studiedienst van de Vlaamse regering. RESOC Kempen (2007) RESOC Streekpact voor de Kempen 2007-2012. Turnhout: RESOC Kempen. Sociaal en Cultureel Planbureau (2010) Een baanloos bestaan. De betekenis van werk voor werkzoekenden, arbeidsongeschikten en werkenden. Sociaal en Cultureel Planbureau: Den Haag. Van Brempt, K. (2006) Beleidsbrief Sociale Economie. (gevonden op de VOSEC Website, 15 oktober 2009) Vanhoren, I. (2006) Werkgelegenheid en sociale economie: de rol van lokale overheden. Ambities, mogelijkheden en grenzen voor de stad Kortrijk. Leuven: HIVA. Van den Broeck, G., Vanhoren, I. (2006) Regiemodellen voor lokale overheden m.b.t. werkgelegenheid en sociale economie. Leuven: HIVA. Vandenbroucke, F. (2007) Acties tegen jeugdwerkloosheid: elementen voor een 2 Deze bibliografie bevat alleen de bronnen die buiten het onderzoeksmateriaal als dusdanig vallen, en bevat dus geen opsomming van alle beleidsdocumenten van de lokale besturen

66

tussenstand. Vlaamse Codex (2010) VDAB Decreet van 7 mei 2004. (Gevonden op 7 april 2010 op http://212.123.94.141/ALLESNL/wet/index.vwp?SID=0&WETID=-1) VDAB, Arvastat website (http://arvastat.vdab.be) VDAB, Wegwijs op de arbeidsmarkt (http://www.vdab.be - te installeren tool) Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie (2009) Jaarverslag 2008. Brussel: WSE (gevonden op 5 april 2010 op http://www.werk.be/wse/ subsidieagentschap/jaarverslagen.htm) VOSEC, Vosec website (http://www.vosec.be) VVSG (2007) Als lokaal bestuur werk maken van werk: regiehandboek diensteneconomie

voor lokale besturen. Brussel: Politeia Werkwaardig (2008) Themanummer over werk voor kansengroepen, kopies toegestuurd door de studiedienst van de SERV.

67

Bijlage 1: Absolute aantallen werkloosheid (Bron: VDAB-studiedienst - Wegwijs op de arbeidsmarkt) Tabel 1: Turnhout - beroepsactieve bevolking

68

Tabel 2: Turnhout - leefloners

69

Tabel 3: Turnhout - werkzaamheidsgraad

70

Tabel 4: Turnhout - werkloosheidsgraad

71

Tabel 5: Turnhout - aandeel personen met een arbeidshandicap in de werkloosheid

2008 2007

72

Tabel 6: Turnhout - aandeel laaggeschoolden in de werkloosheid

73

Tabel 7: Turnhout - aandeel jongeren en ouderen in de werkloosheid

74

Tabel 8: Turnhout - aandeel allochtonen in de werkloosheid

75

Tabel 9: Beerse - beroepsactieve bevolking

76

Tabel 10: Beerse - leefloners

77

Tabel 11: Beerse - werkzaamheidsgraad

78

Tabel 12: Beerse - werkloosheidsgraad

79

Tabel 13: Beerse - aandeel personen met een arbeidshandicap in de werkloosheid

80

Tabel 14: Beerse - aandeel laaggeschoolden in de werkloosheid

81

Tabel 15: Beerse - aandeel jongeren en ouderen in de werkloosheid

82

Tabel 16: Beerse - aandeel allochtonen in de werkloosheid

83

Tabel 17: Oud-Turnhout - beroepsactieve bevolking

84

Tabel 18: Oud-Turnhout - leefloners

85

Tabel 19: Oud-Turnhout - werkzaamheidsgraad

86

Tabel 20: Oud-Turnhout - werkloosheidsgraad

87

Tabel 21: Oud-Turnhout - aandeel personen met een arbeidshandicap in de werkloosheid

88

Tabel 22: Oud-Turnhout - aandeel laaggeschoolden in de werkloosheid

89

Tabel 23: Oud-Turnhout - aandeel jongeren en ouderen in de werkloosheid

90

Tabel 24: Oud-Turnhout - aandeel allochtonen in de werkloosheid

91

Tabel 25: Vosselaar - beroepsactieve bevolking

92

Tabel 26: Vosselaar - leefloners

93

Tabel 27: Vosselaar - werkzaamheidsgraad

94

Tabel 28: Vosselaar - werkloosheidsgraad

95

Tabel 29: Vosselaar - aandeel personen met een arbeidshandicap in de werkloosheid

96

Tabel 30: Vosselaar - aandeel laaggeschoolden in de werkloosheid

97

Tabel 31: Vosselaar - aandeel jongeren en ouderen in de werkloosheid

98

Tabel 32: Vosselaar - aandeel allochtonen in de werkloosheid

99

Bijlage 2: Vragenlijst sociale economie-organisaties 1. Tot welke categorie van de sociale economie behoort uw organisatie?

o Sociale werkplaats o Invoegbedrijf o Beschutte werkplaats o Coöperatie o Arbeidszorg o Activiteitencoöperatie o Startcentrum o WEP-plus-project o Buurt-en nabijheidsdienst o Andere, namelijk,…

2. Hoeveel personen uit welke kansengroepen worden tewerkgesteld (mensen kunnen

tegelijkertijd tot meerdere groepen behoren)?

o 50-plussers : … o Personen met een arbeidshandicap : …

Niet normaal geschikt bevondenen : … Buso-afgestudeerden : … Door het Vlaams Fonds erkenden : …

o Allochtonen (niet-EU, d.w.z. een huidige of vorige nationaliteit hebben van buiten de EU): …

o Laaggeschoolden (geen diploma secundair onderwijs): … o Jongeren jonger dan 25 jaar: … o Vrouwen : … o Totaal aantal kansengroepwerknemers : …

=> Welk statuut hebben deze kansengroepwerknemers? o Totaal aantal omkaderingspersoneel : …

=> Welk statuut heeft dit omkaderingspersoneel? 3. Welke activiteiten biedt uw organisatie aan en/of welke diensten verleent uw

organisatie?

4. Hoe komen mensen bij uw organisatie terecht? 5. Kunnen de volgende organisaties uw organisatie helpen om bepaalde activiteiten of

diensten te realiseren? Op welke manier?

o OCMW o Vakbond o Werkwinkel o GTB o RVA o Gemeente Turnhout, Vosselaar, Beerse of Oud-Turnhout o Andere, namelijk…

100

6. Welke tewerkstellingsmaatregelen worden kent uw organisatie en welke worden gebruikt? Kent of gebruikt U nog andere tewerkstellingsmaatregelen dan degenen die in de tabel staan?

Tewerkstellingsmaatregel Kent u de

maatregel? Past u de maatregel toe?

Sociale Maribel Bijdragevermindering voor gesubsidieerde contractuelen bij plaatselijke besturen

Dienstencheques Loonpremie voor de tewerkstelling van gesubsidieerde contractuelen bij plaatselijke besturen

Loonpremie voor de tewerkstelling van gesubsidieerde contractuelen – niet bij plaatselijke besturen

Sociale inschakelingseconomie (SINE) – OCMW gerechtigden

Tewerkstelling met toepassing van artikel 60 van de organieke OCMW-wet

Tewerkstelling met toepassing van artikel 61 van de organieke OCMW-wet

Vrijstelling voor bijkomend personeel met een laag loon in KMO’s

ACTIVA voor OCMW-gerechtigden ACTIVA START ACTIVA voor min-45-jarigen ACTIVA voor 45-plussers Jonge laaggeschoolde werknemers – vermindering RSZ werkgeversbijdragen

Werknemers jonger dan 19 jaar – vermindering RSZ werkgeversbijdragen

Werknemers ouder dan 18 en jonger dan 30 jaar – vermindering RSZ werkgeversbijdragen

Loonsubsidie voor de tewerkstelling werkzoekenden in de lokale diensteneconomie

Loonpremie voor de tewerkstelling van personen met een handicap in een beschutte werkplaats

Loonpremie voor de tewerkstelling van werkzoekenden in invoegbedrijven

Loonpremie voor de tewerkstelling van werkzoekenden in een sociale werkplaats

Loonpremie voor de tewerkstelling van werkzoekenden via het Werkervaringsplus-plan

Oudere werknemers – vermindering RSZ werkgeversbijdragen

Tewerkstellingspremie voor 50+ CAO 26 Tegemoetkoming in de verplaatsingskosten voor mindervaliden

Tegemoetkoming voor de aanpassing van de

101

arbeidspost Vlaamse ondersteuningsspremie 7. Hoeveel mensen stromen er door naar de reguliere economie en is er nazorg

voorzien? 8. Werkt U samen met andere sociale economie-organisaties of met bedrijven uit de

reguliere economie? Zo ja, met welke organisaties en/of bedrijven en op welke manier?

9. Heeft U suggesties om de arbeidsmarkt meer toegankelijk te maken voor kwetsbare groepen? Ervaart U drempels en/of tekorten?

10. Ervaart U leemtes binnen de sociale economie qua diensten die worden aangeboden en heeft U suggesties om deze leemtes op te vullen?

11. Ervaart u leemtes binnen de sociale economie qua doelgroepen die bereikt worden en heeft U suggesties om deze leemtes op te vullen?

12. Ervaart U leemtes binnen de sociale economie qua maatregelen die van overheidswege worden ingesteld en heeft U suggesties om deze leemtes op te vullen?

13. Kunt U eventueel, zo U dit wenst, enige toelichting geven bij de manier waarop uw organisatie gefinancierd wordt?

102

Bijlage 3: interviewleidraad regie-interviews 1. interne regie:

a. beleidsmatige invulling: i. wat is de beleidsvisie, de beleidsdoelstellingen en het beleidsmodel? ii. wat is de plaats van het beleid rond sociale economie in het

werkgelegenheidsbeleid? 1. diensteneconomie als onderdeel van sociale economie als

onderdeel van werkgelegenheidsbeleid? 2. focus van regie: wordt de materie bekeken vanuit een

welzijns- of vanuit een tewerkstellingsbenadering? b. organisatorische invulling:

i. wat is de rol van de lokale overheid met betrekking tot sociale economie?

1. klant, werkgever, dienstverlener of katalysator? 2. beleidsbepalende, beleidsondersteunende,

beleidscoördinerende of beleidsuitvoerende rol? ii. wat is de aard van de relatie tussen stad en OCMW? iii. welke actor trekt lokaal de kar van de sociale economie?

2. externe regie:

a. bestuurlijke dimensie: i. treedt het lokale bestuur vooral op als zelfstandig bestuur of als

uitvoerder van maatregelen en instrumenten van andere overheden?

ii. wat is de rol van stad en OCMW naar de projecten toe? b. organisatorische en geografische dimensie: welke rollen neemt de lokale

overheid op zich in bestaande organisaties en netwerken rond werkgelegenheid en sociale economie (op lokaal, bovenlokaal en subregionaal niveau)?

3. beleidsinstrumenten en -maatregelen om visie en slagkracht te ondersteunen: a. welke monitoringinstrumenten voor beleidsbepaling worden er gehanteerd? b. via welke maatregelen en mechanismen wordt een verhoogde slagkracht

nagestreefd? i. in welke mate worden beleidsprioriteiten vertaald in concrete

actieplannen? ii. welke financiële instrumenten voor specifieke doelgroepen zijn er? iii. welke procedures en criteria bestaan er betreffende aanvragen voor

subsidies? iv. in welke mate wordt via netwerking synergieën gecreëerd met het

NEC (Normaal Economisch Circuit)? v. hoe wordt het beleidsmodel organisatorisch vertaald in het

organigram van de stadsadministratie en OCMW? vi. zijn de rollen van stad en OCMW aanvullend of overlappend?

103

Bijlage 4 : Lijst van gebruikte afkortingen GTB : Gespecialiseerde Trajectbegeleiding HIVA: Hoger Instituut voor de Arbeid NWWZ: Niet Werkende Werkzoekenden OCMW: Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn PWA: Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap RESOC: Regionaal Sociaaleconomisch Overlegcomité RICK: Regionaal Incubatiecentrum Kempen RSZ: Rijksdienst voor Sociale Zekerheid RVA: Rijkdienst voor Arbeidsvoorziening SCP: Sociaal en Cultureel Planbureau SERR: Sociaal-Economische Raad van de Regio SERV: Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen SILC: Statistics on Income and Living Conditions SINE: Sociale Inschakelingseconomie SPK: Strategische Projectenorganisatie Kempen VAPH: Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap VDAB : Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding VVSG: Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten VZW: Vereniging Zonder Winstoogmerk