Kalkovens ontdekt bij Ouwe-Syl

Sundeg ll. Liep ik de lêste koiertocht dut jaar fanâf de streekproduktenmarkt Ouwe-Syl.

De lêste weken had ik nag wat puzzelstikkys fonnen met betrekking tot één fan myn fondsten bij myn rais deur de Bildste Middeleeuwse geskiednis. In 2005 ontdekten Douwe Zwart en ik de “kalckovont” op de bekinde kaart van Jan Jansz Coster. Deuze laat de sitewasy fan fral de Ouwe-Dyk sien na de Allerheiligenfloed fan 1570. De kalkoven staat drekst ten Súd Oasten fan Ouwe-Syl (doe “Nieuwe Zijl” intekend.

Forig jaar oktober sat ik achter de kompjoeter met Google Earth ’t Bildt te bekiken fanút de lucht dus. Dut nijmoadrig ark het de opsy: “Toon historise beelden” Deuze klikte ik an en tot myn stomme ferbasing sâg ik 2 ronde groate kontoeren opdoemen foor myn ogen, inderdaad der op dat selde plak drekst rechtsonder Ouwe-Syl. Dut motsten de soanoemde “Crop Marks” weze fan 2 groate kalkovens ! Google Earth kin deuze tekens fan ’t gewas nl. sien late bij grassoarten soas wait en gras self. (Je kinne dut effekt ok sien fanút ’n flygtúchy ‘n 3 weken foor ’t gemaak neffens de Flaamse prefessor de Kraker) ’t Plaatsy laat ’t sien: De ondergrond bepaalt, wat ‘r fia ’t gewas fan boven te sien is.

Gemiddelde diepte van de grond geeft gemiddelde groei fan ’t gewas. , Diepere grond geeft hogere groei . Maar der wer ’t minne grond, begroeven stenen fan bf fondeminten sit , sil ’t gewas ok minder goed groeie en ok fan boven de form annimme fan wat ‘r onder sit. In dut gefal 2 groate sirkels elk met ’n diameter fan 40 m. !

Ik realiseerde my, dat dut dan die rokende kalkovens op de Jan Jansz Coster- kaart weze motsten. ! De abtenkroniken van de Friese premonstratenzerkloosters Lidlum en Mariëngaarde (Sibrandus Leo) boaden feerder útkomst. Hierin is in te lezen, dat de 25e abt Tako Aebinga (abt fan 1485-1506) en de 26e abt Paulus Boeckholt (1506-1533) in hur tiid as abt fral ok drok doende waren met ’t herstellen fan de ferwaarloasde gebouwen as de groate kerk , de toren en ’t dak fan de abdij fan Mariéngaarde. (die ston ‘r al fanâf 1163) Der hadden se ’n prot kalk foar noarig ! Skelpkalk worde al foor 1500 brânen. De skelpen worre ant 1000 o C ferhit en splitst hur dan in CalciumOxide (CaO) en koolsuurgas. CO2) De Calciumoxide fâlt útnander tot poejer (ongebluste kalk) Na ’t blussen met water kin ’t as bindmiddel brúkt worre in mortelspesy tegaar met sând evt anfuld met grús fan baksteen. Al sont de dartiende eeuw worde aigen baksteen brúkt foor ’t make, rippereren en útbraiden fan kloastergebouwen. Deuzen worden bijnnander metseld met deuze spesy. Ok worden de groate gewelven, muren hierfan beplaisterd met “stuc-werk” met kalk ok as één fan de grondstoffen. De grondstof – de skelpen – waren in groate hoefeelheden foorhannen in ’t waddengebied. Feerder war d’r ok genog turf in ‘e buurt om de skelpen te brânen. De skippen fan de skelpefissers foerden op en âf fia (later) Nije-Syl naar de kalkovens. Se storten der hun lading (fral kokkels) op groate hopen op de Oast- oever fan de Ouwe Rijd der bij Ouwe-Syl Feerder worde de ongbluste kalk met andere grondstoffen ferfoerd ok met klainere skippys naar de haven fan de abdij.

Gelukkig het ônse skoalmeester Jan Jansz Coster doe die kalkoven ok maar even intekend en met Google Earth en wat ‘r feerder in die tiid speulde kin je weer sporen ut ’t ferleden fan de Bildtse skiednis weromfine ! De kalkovens stonnen ‘r dus in 1570 in elk gefal nag ! De abdij is ferwoest met al hur kalk in 1578. Eksposisy en lezing in de Aerden Plaats Fan eand november ant eand desimber sil ik ‘n eksposisy houwe met skilderijen die’t ik maakt hew an ‘e hand fan myn eerste ondersoeken/publikasys : Onstaan fan de form fan Ouwe-syl , ’t Bildt bedykt in 1200 en Monnikenlând op ’t Bildt. Feerder sil ik dan ok (half des.) ’n lezing houwe met nije ontdekkings op myn speurtocht deur de Bildtse Middeleeuwen. (in ’t kader fan de lezingen fan de Stichting ons Bildt) Baide in de Aerden Plaats – Ouwe-Syl. Sytse Keizer , mediëvist ’t Bildt.